GoiBerri 352. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

352. zenbakia. 2019ko azaroaren 29a

Amaia Sukia 3 Iritzia 4-5 Rude Ska, Subeltza kolektiboko talde berria 6 Aralarko ipuinak mara-mara 10-11 Andoitz Bonilla motor gidaria, abiada bizian 12-13 Serapio Mujika, ormaiztegiar ilustrea 14

Ander Letamendia Medikua eta musikaria

ÂŤAltolagirre medikuak esan zidan medikuntza ikasteko, eta arrazoiÂť

8-9

Tolosa du bizileku Letamendiak, eta gutxi joaten da Ormaiztegira, baina haurtzaroko eta gaztaroko kontuak ondo gogoan ditu. AIMAR MAIZ

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

Amaia Sukia Dendaria

«Nire helburua lanera pozik etortzea da, egunean egunekoaz gozatzea» Mikel Albisu Lazkao Aspaldidanik zuen amets bat Amaia Sukiak (Lazkao, 1980).

Eta «bizitzako aldaketa batzuen ondorioz, ilusioz beteriko apostu bat egitea» erabaki zuen. Horrela, duela hiru urte, Amets Bat arropa denda ireki zuen Lazkaon bertan.

Hasieran zenituen itxaropenak bete al dira?

Soberan bete dira. Nire helburua lanera pozik etortzea da, egunean egunekoaz gozatzea, jendeari erantzun on bat ematen saiatzea... Baina, guzti honen oinarria jendeak nirekin

izan duen erantzuna izan da.

Ze zaletasun dituzu?

Kirola egitea, lagun eta familiarekin egoteaz gain.

tuaren arabera musika mota bat edo bestea entzuten dut.

Abesti bat.

Amets bat.

Urte askoan nagoen bezala jarraitzea, inguruko guztiez inguratuta eta osasun onarekin.

Kolore bat.

Gozategiren Udako egunak edo Aita abestiak.

Zuria.

Oporretarako leku bat.

Bi umeak izatea.

Janari bat.

Gustura egonez gero edozein, kostaldea nahiz mendia.

Goierriko txoko bat.

Txipiroiak plantxan.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Lazkaomendi.

Edari bat.

Herriko alkate bazina…

Ura.

Herri bizi bat izan dadin, komertzio txikiei laguntza gehiago eman, eta herriko jendearekiko gertutasuna izaten saiatuko nintzateke.

Pelikula bat.

Handia.

Liburu bat.

Los caracoles no saben que son caracoles.

Musika talde edo abeslari bat.

Ezingo nuke bat esan. Momen-

«Herri bizi bat izan dadin, komertzio txikiei laguntza gehiago emango nieke»

Lazkaon biziko ez bazina…

Lazkaomendin edo kostako herritxoren batean.

MIKEL ALBISU Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Andoni Salamero Irakaslea

Beharbada ala behar bat da? gun hauetan Anthony de Mello-ren Maitasunari deiadarra.

Konszientzia, askatasuna, zoriona liburua irakurtzen ari naiz, atseginez, sakonki, pauso txikian. 1991n estraineko aldiz argitaratutako liburuak, gizakiaren sentiberatasun eza dela eta, gure inkonszientziak sortu duen giro zabarrez jarduten du, idazleak berak kristau ikuskera kritiko, baina berritzaile batetik gizartea aztertuz.

Bitxia da liburua irakurriz, gizakumeok zenbat eremu –natura, sentimenduak, emozioak…– arduragabekeriaz nola triskatzen ditugun, batez ere ezinari aurrera ekin dezan uzten diogunean, izan ere, ezinean jardunez gureak egiteko bidea erraz topatzen baitugu, ez garena egokiro azaltzeko aukera baitugu –itolarriak, estutasunak…– eta horrela, saminduraren mapa marrazten zaigu aurpegietan. Dena den, hauxe gogorra bada ere, gogorragoa zaigu geure ardurak geure egin beharrean, bestei leporatzen dizkiegunean, eta oso ohikoa da honakook entzutea: «Beharbada, bera izan da jardun horren eragilea», «beharbada, hori espero zuen eta kontrakoa jaso du», «beharbada…» hala-

E

koak, sarri, esanez, pentsatzen jarri gara inoiz zenbat beharbada makur sortzen ditugun ezerezkeriaz mintzatuta? Ba, nahikotxo, eta «beharbada» hauexek esanda bere horretan geratuko balira, gaitzerdi, baina esan soil horiek bide egiten dute, hitzak bere ildoa egiten dakielako.

«Beharbada» horien guztien atzean beldurra besterik ez dut ikusten, uste, susmo eta subide askoren garra, eta hala gabiltza, funanbulisten antzera, soka gaitzen gainean, oreka mantendu guran, baina amaigabeko desorekan. Esan liteke desoreka horixe gustuko duela jendeak, baina bada makina jende bazterretan «beharbada» gaitzak zabalduta, sare horien hari zarpail-okerretan kateatuak geratuz, oraindik, haien ifarra non den ere asmatzen ikasi ez dutenak, zergatik ote? Beharbada…?

Neuk zalantza, beharbada, ziurtasun ezara garamatzaten beldurrak behatzea behar bat dela aldarrikatzen dut, bai, beharrak jartzen gaitu bidean, nahitaezko erabakiak, zirt ala zart egin beharrekoak burutzera, premiazkoak zaizkigun ebazpenak hartzera. Hargatik, sinesten dut behar bat dela izanaren apostu zintzoa, zuzena eta zuhurra gizaki eta izaki oro-

ren alde egitea; behar bat da gure gazteek, aitona-amonek, haurrek, helduek haiek maite dutenetik jardutea, gizateria zabal honek sentiberatasuna garatzeko, eta sentitzen eta maitatzen duen horri esker, adierazpide berriez gain, adierazteko guneak nonahi sortzeko; behar bat da edonoren ahotsa kokiltzea bilatzen dutenei burrunban erabilitako indarra sortze-lanetan erabil dezaten eskatzea; behar bat da isiltasuna eta geldotasuna bizitzeaz aparte, biziarazteko gonbitea edonori egitea, batik bat, gu garen osotasuna behin eta berriz, besarkatzeko; behar bat da gizaki bakoitzak sendotu behar duen nortasuna etengabe lantzea, norbera ezbaian bizi baino, ziurtasunez, konfiantza osoz biziak aurkezten dizkigun egoerei taxuz erantzun ahal izateko; behar bat da garena

eta sortzen duguna plazaratzea, jendearenganatzea, ikusmira desberdinetatik ikasten joateko; behar bat da txutxumutxu merkeetan jardun baino, modu baikor eta eraikitzailean jokatzea, elkar hartuz, elkarrenganako bizipoza sustatzeko; behar bat da gure arreta ekimen eta egitasmo eraikitzaileetan jartzea gaurko eta biharko belaunaldiek beren solas eta aritzean irekiduratik, adeitasunetik zein ikusmira kritikotik haien esanak mahairatuz bide berriak urratzeko; behar bat da, bai, adiskide, behar gorriko behar hauxe bihotzetik bihotzera adieraztea beharbada zalantzakor eta mugatuen sasi-laharretatik urrun joanez Biziaren oihua, oihu bizia zabaltzeko.

Egia da, behar horren bidean guztion pausoak entzun ditzakegula, baina masa zabal horren guztian galdu baino, zeure urratsen taupetan errepara dezazun nahi dut, izan ere urrats hauen taupak gogoz, bihotzez emandako taupak dira, zeuk emanak, eta zeuk bakar-bakarrik dakizu haietan gertatzen ari denaren berri. Behar horri erantzuteko pronto al zaude, ala «beharbadakerian» galdu behar duzu?

Enrique Martinez Lozanok bere liburu batean dio, mundu honetan salbatzaileak baino, esnatzaileak izango diren pertsonak behar ditugula. Neu iritzi berekoa naiz, eta zeu horietakoa zarela sinesten jarraitzen dut. Jakizu, adiskide, hauxe zuri aditzera ematea behar bat besterik ez dela, zeren beharrik izan ezean, ez nuke esan beharko. Bihotz betez, zuri, eskerrik asko!

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Marrazkilarien artean «Hainbeste miresten dudan marrazkilaria marrazteko aurkera ezin galdu». Jokin Mitxelenaz ari da Josu Maroto. Patxi Zubizarreta ordiziar idazlearekin batera ‘Goliat eta izarrak’ liburua ondu du ilustratzaile oiartzuarrak.

Euskara eta turismoa: eredu baten bila. Horixe Uemako presidente Iraitz Lazkanok hilabete honetan Berria-n idatzitako iritzi artikulu baten izenburua. «Joño», nire artean, «baliabide naturalez eta gastronomiaz gain euskara ere turistek erakartzeko amu erabiliko ote diagu hemendik aurrera?». Hala, irakurtzen hasi eta «bai zera!», pertzepzio kontuak oraingoan ere. Bai, bai, pertzepzio kontuak. Eta oraingoan ere usteak erdia ustel. Erakundeak orain gutxi egindako inkesten emaitzei erreparo egiten die Lazkanok, eta hara berak esandakoak: «Bisitari ia guztiek eskertu egiten dute euskara ikustea eta entzutea, eta askok berariaz hautatzen du udalerri euskaldunetara etortzea». Merkatari eta ostalari askoren pertzepzioa bestelakoa da, ordea. Hauen joera euskara ezkutatzekoa izaten da askotan, bezeroak uxatuko dituztelakoan.

Turismoari begirako hizkuntza politikari ere egiten dio erreparo artikuluan. Hemen ere, lehengo lepotik burua. Honatx zenbait adibide: «Ez dago herri bateko bertsolariak edota bertsolaritza ezagutzeko ibilbide gidaturik, bisitariek ez dute minutu erdian BECeko

finala zer den ikusteko QR kodedun plakarik, inork ez die kontatzen herri horretan txapeldun handiak izan direnik, eta ez dute aukerarik bertso-afari batean egoteko bertsolariak entzuten eta elkarteren bat ezagutuz, gida edo bitartekariaren azalpenekin batera».

Eta hau guztia aintzat hartuta eta euskararen nazioarteko eguna ate joka dugun honetan, gurean oraindik euskarazko ikuskizunak zentsuratuz! Nork erakutsi behar digu iparra?

Aitor Calvillo

bat eta

Ez dakit nola funtzionatzen duten nazioarteko egunek. Ezjakinean diot. Zenbat eta zein naziotan izaten dira ospagai? Bide batez, onar dezagun, hitz polita da ospagai.

Turistei ez zaie erakusten euskara badenik ere? Barne turismorako ere amu izan daiteke? Maia lehengusuen bazkari batean elkartuko nituzke turistok, adibidez, Iruñeko Katakraken. Lehengusuren batek azalduko luke Pirritx, Porrotx eta Marimototsi hitzak egin izan dizkiela, beste batek koreografia bat landu zuela eurekin, eta hirugarrenak zentsuratu egin zituela hitz eta koreografia horiek.

Beste bat izan daiteke Iribarne lehengusu-lehengusinekin goizpasa egitea Izura aldean, esaterako. Erromesen bidea egin bitartean, batek kontatuko luke bere gurasoak euskaldun elebakarrak zirela eta bilobak erdaldun hirueledunak. Beste batek gehituko luke euren lehengusu bat oso boteretsua eta argia izan zela Espainia

bat Axier Iriondo

aldean, eta bere amaren hizkuntza museorik ederrenean erakusgai jartzeko nahia adierazi izan zuela, ziurrenik barne turismorako.

Ospa dezagun, beraz, abenduaren 3a edo egin dezagun ospa, baina Amuriza-Zarraonaindia lehengusu-lehengusinen afarietan kantatzen duten bezala, «bada garaia noizbait dezagun guda hori gal edo irabaz».

06 GOIBERRI

GAZTEAK

Rude Ska, Subeltza kolektiboko talde berria Gorka Gomez Legazpi Ska musikak bizirik jarraitzen du Legazpin. Talde nabarmena izan du herriak musika estilo honetan, Skapando taldea alegia, baina jarraipenik gabe egon da azken urte honerarte. Rude Ska eta Aitti-Skalari taldeek ska estiloaren bizia ekarri dute bueltan herrira eta Gipuzkoako hainbat puntutara.

Hiru aste daramate Legazpiko Subeltza kolektiboaren parte izaten. Gazteenak dira momentu honetan. Bertan lokala eskuratu dute eta aitortu dutenez, honekin batera «askatasuna ere bai». Izan ere, Subeltzan sartu aurretik, beste talde batzuei eskatu behar zieten musika lokala. Orain, nahiz eta Kontuz Erromeriya! taldearekin espazioa konpartitu, edozein unetan entseatzeko aukera lortu dute.

Musika eskolan hasitakoak dira guztiak. Txikitatik musika kontzertuetara joateak, etorkizunean talde bat izatearen ideia barnean izatera ekarri zien. Bi konbo desberdin ziren hasiera batean, baina batzea erabaki eta gero, taldea sortu zuten.

Adin desberdinetako kideak dituzte taldean; nagusienak, Andoni Martik, 19 urte ditu, eta gazteenek berriz, 16. Andoniren laguntza asko nabarmentzen dute gainontzeko taldekideek,

Jon eta Mikel Aldama, Jon Ros, Xabi Arana, Igor Baigorri, Andoni Marti, Urko Valdivielso eta Aitzol Aldabaldetreku, Rude Ska taldeko zortzikotea, Subeltzako lokaletako batean. G.GOMEZ

«Azterketak eta arazoak ahanzten laguntzen digu jotzeak, deskonektatzen» Xabi Arana

Rude Ska taldeko kidea

izan ere, bere esperientzia, musikarekiko erraztasuna eta teknikaren ezagutza baliagarria zaie Rude Skako gazteenei.

Taldekide bakoitzak esparru desberdinetan dituen puntu onak batzen dituzte.

Maiatzean egin zuten beraien lehenengo kontzertua Legazpiko jaietan, txosnagunean, bertako antolatzaileen gonbidapena onartu eta gero. Argi zeukaten hasieratik zein musika estilo jo nahi zuten. ZartakoK talde nafarra daukate erreferente bezala, eta horien abesti asko bertsionatzen dituzte.

Subeltzaren laguntza Izugarri eskertzen diete Subeltzako kide guztiei beraien berotasuna. Kolektiboak argi dauka gazteenak direla Subeltza bizi-

rik mantenduko dutenak eta nabarmena da hauek bultzatzeko eskaintzen duten laguntza. Musikaz gain, talde eta pertsonen arteko erlazioa ere indartzeko balio du. Gainera, Rude Ska talde berria denez, material aldetik laguntza jasotzen du Subeltzako beste taldeen eskutik. «Subeltza egunak ezkutuan dauden talde berriak azaleratzen laguntzen du», esan du Andoni Martik.

Bi kontzertu 15 egunean Bihar larunbata, hilak 30, kontzertua izango dute Subeltza egunean, Legazpiko Gaztetxean. Kontuz Erromeriya!, Butch eta The Nekrobabies taldeekin batera joko dute, 22:00etan hasita. Abenduaren 14an, berriz, Bergaran izango dira.

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Ander Letamendia Medikua eta musikaria

«Igandero txistua jotzen genuen plazan, eta aldiro pieza txanda berriarekin» Aimar Maiz Ormaiztegi Elkarrizketarako ordua baino ordu laurden bat lehenago hitzartutako lekuan da Ander Letamendia Loinaz (Ormaiztegi, 1947). Gutxitan etortzen da Ormaiztegira, eta orduan hiletaren batera. Eliz atarian barne gogoetan ari da, bakarrik, isilik, begira. «Hemen jokatzen genuen pilotan». Koska bakoitza non zen gogoratzen da. «Horko pretil gainean jotzen genuen

txistua». Mediku-zirujau jubilatua, pilotari askoren karrera luzatu duena eskuak sendatuta, bizigai duen kulturatik ez da erretiratu. Abuztuan hil zen Pepe Artzelus organista eta lagun minaren omenaldia prestatu du, azkena.

Zientziaren eta kulturaren artean kulunkan ibili zara zu beti?

Bai, beti. Udaletxe pareko etxean bizi nintzen, bigarrenean.

Mari Karmen Garmendia-eta

ziren bizilagunak, eta goian Paskual Larrañaga txistulari eta organista bizi zen. Pilotaria ere bazen. Niri txistua irakasten zidan, baita pianoa ere, zer edo zer. Tolosara batxilerra ikastera bidalitakoan, biolinean matrikulatu ninduten. Nik uste kastigua bezala izan zela, bestela ez nuela ezer egingo eta...

Dantzari iaioa izana ere bazara.

Ormaiztegin dantza taldea sortu genuen. Tolosatik Blas Lasa

etortzen zen erakustera. Eta Tolosara joan nintzenean, Udaberri taldea hasi zen. Txistulari bezala joan nintzen, baina kupoa beteta zegoela, eta dantzan hasi nintzen. Kaxarranka dantzatzen nuen, suletinoa...

Sueltoan hasi nintzen gero, lehiaketetan. Hasierako hiru lehiaketak irabazi genituen Maite Vicentek eta biok, hurrengoan astindu bat eman ziguten arte. Orduan ez zen orain

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

bat joko, ala?» galdetu zidan Colinok. Ezetz, lasai egoteko.

Amorosa. Han geratu zen hori!

Orkestrarekin eta koruarekin, 90 bat lagun joan ginen. Baina Pepe huraxe jotzeko propio eraman nuen.

Estimatua zenuen Artzelus.

Bada, bai. Gabiriara San Roke egunean ni Zarauztik eta hura Donostiatik edo Ordiziatik etortzen ginen. Txistuan eta organoan nahi genuena egiten genuen. Bukatu da. Pepe hil eta sei egunera, omenaldia egin genion. Madinaren Aita Gurea kantatu genuen... Azaroaren 15ean, Tolosan kontzertu omenaldi bat egingo diogu [aurrez egina da elkarrizketa]. Testu bat idazten ere ari naiz Peperi buruz. Kontu zaharrak dira...

AIMAR MAIZ

bezala; orain denek berdin egiten dute, ia inork ez dauka graziarik, oso teknifikatuta dago.

Orduan, bakoitzak zeukan grazia ateratzea bilatzen zen, ispilurik gabe entseatzen genuen.

Kantuan ere jarduna zara. Tolosako Santa Maria Kaperan jarraitzen duzu?

Biolina jotzen hasi nintzen han.

Gero, zuzentzea tokatu zitzaidan, arkua batutarekin aldatuta. Pepe Artzelus gabiriarra nik fitxatu nuen, hiru hilabeterako.

27 urte egon zen Kaperan, organista. Ohorea izan zen niretzat bere zuzendari izatea. Pepek utzi zuenean alde egin nuen nik.

Vatikanoan ere izan zineten.

Zuzendari izan nintzen garaian, denbora gutxian irteera asko egin genituen. Vatikanoan Pablo Colino azaldu zitzaigun, kaperako maisua. Tolosako mediku bat ezagutzen zuen. Colino bera Atalluko gasolindegiaren aurreko etxean jaioa zen. Vatikanoan bezainbeste ez dut nik sekula ostu.

Vatikanoan ostu?

Bai, lapurreta. Guridiren Hala baita pieza jo genuen ofertorioan, Peperekin. «Ez duzu kalejira

Kultura maite, eta medikuntza ikasi. Bokazioz edo?

Nik argi neukan. Ormaiztegin Altolagirre medikua zegoen, eta txertaketen garaian aldamenean jartzen ninduen. Nire aita udal idazkaria zen [Serapio Letamendia], eta ondo-ondoan zegoen medikuaren kontsulta, udaletxean. Esparatrapuak nik mozten nizkion. «Medikuntza ikasi behar huke» esan zidan. Eta berak arrazoi.

Iruñean ikasi nuen, zirujia kardiobaskularra. Garai hartan!

Espezialitatea ez zuten Iruñean ematen, eta Zaragozara joan behar izan nuen titulu bila.

Gero, doktore tesia pilotarien eskuei buruz egin nuen.

Medikuntzan ere begi bat euskal kirol bati begira...

Pilota txapelketa batzuk irabazi nituen Ormaiztegin. Plaza goienean Izuzkitza etxea zegoen. Crispin Tirapies-ek zapateria zeukan aldamenean. Denda horretan, garaikurrari begira eta begira egoten nintzen. Aitzaldeko Joxe Mari Baronek eta nik irabazi genuen txapelketa.

Unibertsitatean Errektorearen Trofeoa irabazi nuen gero, askotan. Espainiako txapelketa ere bai, Salamancan, Lujanbio hernaniarrarekin. Zirujau jefeak esan zidan: «Zure esku ho-

riekin, utz iezaiozu pilotan jokatzeari». Orduan palaz jokatzen hasi nintzen.

Eliz atarian jokatzen zenuten pilotan, beraz. Bainuetxean ere bazen frontoia, bada.

Bai, baina han debekatuta zegoen. Sartzen utzi ere ez, han.

Txistua ere eliz atariko sarrerako pretiletik jotzen genuen. Euria ari bazuen, ate nagusiaren aldera dantzatzen zuten. Edo, bestela, Murua tabernaren ate ondoko pretiletik. Plaza hau lehen aldapan zegoen, Izuzkitza etxetik errepideraino.

Igandeetan Bilbo-Tolosa autobusa etortzen zen. Txistulari txanda bukatzen genuenean hartzen nuen. Aita egoten zen bide ertzean zain; autobusa gelditzen zuen, nik di-da txistua utzi, eta Tolosara zuzenean.

Igandero girotzen zenuten txistulariek erromeria?

Jaiero. Eta igandero piezatxanda berri bat buruz ikasita!

Bi fandango, bi arin-arin eta kalejira bat izaten zen txanda bat.

Bi, bi eta bat jotzen ziren. Noski, sinistu ezineko errepertorioa hartu genuen.

Paskual Larrañaga tartean izango zen, jakina?

«Vatikanoan bezainbeste ez dut nik sekula ostu.

‘Hala baita’ jo genuen. To!» «Medikuntza ikasi nahi nuela argi neukan. Altolagirre medikuak esan zidan, eta arrazoi» «Iruñean, Migel Soroa pilotariaren ‘maletinero’ izan nintzen. Debalde sartzen nintzen»

Bai. Paskual, Inazito Azpiazu, Juan Joxe Mantzisidor eta laurok izaten ginen bandan. Juan Joxe Bartzelonara joan zenean estudiatzera, Roman Imaz sartu zen. Buruan dauzkat orduko gauzak. Ni txistua jotzen 1953an hasiko nintzen hemen, sei urterekin.

Idatzi beharko duzu liburu autobiografiko bat edo.

Ez, ez [barrez]. Orain Beotibarko historiaz liburu bat atera nahian ari naiz. Beotibar izenarekin hasi naiz. Gainera, sarrerako etxea estilo arkitektoniko erromantizistakoa da, 1931tik 1936ra bakarrik landu zena: kurba, zuzena; kurba, zuzena...

Migel Soroa pilotariari buruzko liburua idatzi zenuen.

Laguna nuelako egin nuen. Ni Soroaren maletinero izan nintzen, Iruñean nengoela. Pilota munduan, pilotariaren maletatxoa eramaten zuena zen maletineroa. Larruzko txiki batzuk izaten ziren. Debalde sartzen nintzen frontoira, noski. Sarrerak 100 pezeta balio zuen; Ogetak jokatzen baldin bazuen, 125. Guk pentsio osoa 80 pezeta pagatzen genuen. Pentsa.

Ikasketak bukatu ondoren Ormaiztegira itzuli zinen?

Ez, 17 urterekin Iruñera joan, eta ez nintzen etxera itzuli. Gero ezkondu nintzen, eta aurrera. Ni, hala ere, Tolosan jaioa naiz.

Bai? Ormaiztegikoa zinela eta.

Ama Tolosakoa zen, aita Alegiakoa. Inauterietara joanda, ama nire esperoan zegoen, eta gehiegi saltatu edo ez dakit zer egingo zuen, ni karnabaletan jaio bainintzen, Tolosan. Begira zein zen panorama: amaren anaia bat, osaba Bixente Loinaz, musika banda zuzentzen; nire aita, jotzen; eta ginekologo izan behar zuena, Bibiano Larramendi, Beasaingo klinikakoa, buruhandi bat hartuta plazan bueltaka. Horrela jaio nintzen ni. Horien bila joan behar izan zuten, ni jaiotzera nindoala eta. Eskapara ederra egin nuen [barrez]. Gero, txaranga hori nik zuzendu dut 25 urtean.

10 GOIBERRI

GURE LURRA

Aralarko ipuinak mara-mara Patxi Zubizarretak eta Jokin Mitxelenak ‘Garalar-Maralar’ lauko bildumako lehen liburua ondu dute: ‘Goliat eta izarrak’. Ipuin sorta horren bidez natur aberastasunaren zaintzaren kultura zabaldu nahi du Landarlan elkarteak.

Iñaki Gurrutxaga «Behin batean baziren Aralarren zebiltzan bi lagun. Horietako baten txabolara iritsi, eta batek esan zion lagunari.

–Hau nire txabola da. Barrura sartuko naiz eta giltzapetu nazazu, eta gero Donostiara joan eta giltza bota itsasora.

Halaxe etorri zen Donostiara, giltza bota zuen, eta ahaztu egin zen lagunaz.

Halako batean, Donostiara etorri, eta arrandegi batean, legatza zabaltzen ari zirela, saltzaileak esan zuen:

–Hara, giiltza bat agertu da legatzaren barruan.

Orduan gogoratu zen mutila Aralarren giltzapetuta utzi zuela bere laguna. Hiru urte eta erdi pasatu ziren. Joan da korrika batean Aralarrera, zabaldu du txabola, eta bizirik aurkitu du laguna.

–Bizi al haiz?

–Bai! –Ta ondo al hago?

–Bai! Sagutxo batzuk belarri izkina batzuk jan zizkidaten lo nengoen bitartean, eta ni konturatu ere ez!».

Joxe Arratibel ataundarraren aspaldiko ipuin horrek eman dio hizpidea Patxi Zubizarreta (Ordizia, 1964) idazleari Garalar-Maralar bildumako Goliat eta izarrak lehen liburuaren mamiaz hitz egiteko: «Irudipena daukat batzuetan guk ere egiten dugula gure tradizioa, gure kultura, gure paisaia giltzapetu eta ez dugula ikusten.

Batez ere, ondare naturala, ondare bezala kultura ere badela, eta hori ez dela ikusten, kontatu egiten da, kantatu egiten da, eta txabola batean daukagu».

Jokin Mitxelena (Donostia, 1962) oiartzuar marrazkilaria izango du bidelagun Zubizarretak bilduma honen sortze prozesuan. Baita Ibaizabal argitaletxea eta Landarlan ingurumen elkartea ere, proiektuaren sortzailea. Lehen liburua kalean da dagoeneko, gainontzeko hirurak –Joanes eta kanpaiak, Aiert eta herensugea, eta Maren eta azeria– datorren urteko apirilean argitaratuko dituzte.

Ordiziarrak ezaguna du Aralar, Mitxelenak horrenbeste ez – nahiz eta aita Aralarren ar-

GOIBERRI 11

GURE LURRA

‘Goliat eta izarrak’. Liburuaren aurrerapena siltasunak esnatu zuen Joanes. Kezkak behartu zuen azkar jaikitzera. Susmoak. Zakar zabaldu zuen atea. Eta orduan zuritasunak harritu zuen. Eta larritu.

—Zerua erori da! —,atera zitzaion.

Mara-mara ari zuen elurra. Goliat txakurra, kikilduta, bere txabolan ezkutatuta zegoen. Zurian zuri, ardiak harria baino geldiago zeuden.

Joanesek azkar jokatu behar izan zuen. Zakar.

Elurretan estropezuka. Artaldea salbatzeko, lehenbailehen abiatu beharra zeukan.

Lehenengo elurrak ustekabean harrapatu zuen artzaina. Sute batek, uholde batek bezala. Eta dagoeneko, ardiak bilduta, artaldearen buru, badoa ikusten ez den bidean behera.

—Goazen, Goliat. Arre Txilin eta Txalan. Aurrera Axeri, aurrera latxak!

Malo-malo ari zuen elurra. Artzaina eta animaliak kirris-karras zihoazen. Astiro. Elurretan lerroz lerro. Astiroegi.

Joanesek betiko Joanes izan nahi zuen. Tinko agertu behar zuen, eta tinko eusten zion mandoaren uhalari, tinko makilari. Seguru agertu behar zuen, eta seguru zuzentzen zitzaion artaldeari.

—Goazen Axeri, aurrera latxak!

Baina Joanesi hankak elurretan hondoratzen zitzaizkion. Txakurrari bezala. Astoari eta mandoari bezala. Ardiei bezala. Eta Joanesek ezin zuen bere kezka ezkutatu.

Orduan trumoia entzun zen. Hurbil. Burrunbatsu. Zerua benetan erori balitz bezala. Eta isiltasuna etorri zen gero. Eta zuritasuna. Erabatekoa.

Mundua amaitu izan balitz bezala.

I

«Irudipena daukat gure kultura, gure tradizioa, gure paisaia giltzapetu egiten dugula» Patxi Zubizarreta Idazlea

«Testu aldetik lana egina zegoen, eta liburua oso bisuala eta plastizitate handikoa da» Jokin Mitxelena Ilustratzailea

tzain ibilia izan–, baina bai materia: «Lurra, basoa, mendiko giroa. Hori entrenatua genuen Patxik eta biok. Testu aldetik lana egina zegoen, eta liburua oso bisuala eta plastizitate handikoa iruditu zait».

Pasadizo bat abiapuntu Jexux Mendizabal Kaxkagorri zaldibiar artzainak Zubizarretari kontatutako pasadizio bat du oinarrian lehenak, eta Joanes artzainarengan gorpuzten da. Ondoko lerrootan dituzue irakurgai lehen pasarteak.

Baina ez: zerua ez zen erori, zeren elurrak maramara jarraitzen baitzuen. Eta mundua ere ez zen amaitu, zeren laster buruak eta belarriak eta hankak agertu baitziren. Nahas-mahas. Elur artean astinduka. Aieneka. Denak, Joanesenak izan ezik…

Ustekabeko elurtzaren ondotik, elur jausi batek harrapatu ez zituen ba! Goliatek odol tanta batzuk ikusi zituen. Zula eta zula hasi zen orduan, Txilin astoaren laguntzaz, Joanesen besoa ere agertu zen arte.

—Hau poza… —, atera zitzaion.

Artzainak momia baten antza du eta zauria dauka aurpegian. Dardaraz, mandoari altxatzen lagundu dio aurrena. Zalantzaz, ardiei elurra kentzen lagundu die gero. Eta berriro ere, kirris-karras eta sigi-saga, ikusten ez den bidean behera doaz.

Udazkeneko elur goiztiarraren ostean, negu gorria etorri zen gero. Joanesek sekula ez omen zuen halakorik ezagutu. Sekula ez zen hain txiki sentitu. Behi asko, behor asko izoztuta hil ziren Aralarren. Basurdea herriraino jaitsi zen janari bila. Hotsa zabaldu zen otsoa ere hurbil zebilela.

Egundoko elur geruza sortu zen. Eta ardiak, geruzaren gainean, zuhaitzen goialdeko adar txikiak jaten ibili ziren.

Kasik ezin zen etxetik irten. Batzuetan, bi lagun elkartzen zirenean, kasik ezin zuten hitz egin. Hotzaren hotzez, berbak ahotik irten bezain laster izozten zitzaizkien. Etxera eramaten zituzten orduan, bizkar zorroan edo eskukarrotxoan, hitzak sutondoan desizoztu eta entzun ahal izateko…

12 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Bonilla, abiada bizian Andoitz Bonilla motor gidari beasaindarrak Yamaha R1 Cup 2019 irabazi berria du. Duela 10 urte hasi zen motor gainean eta mailaz maila doa urrats sendoak egiten. Datorren urtean Espainiako Super Bike txapelketan parte hartu nahi du.

Loinaz Agirre Beasain Andoitz Bonilla (Beasain, 2000) ziztu bizian, abiada bizian ibiltzen den horietakoa da, aitarengandik jaso duen motor zaletasuna bere eginda. «Nire zaletasuna aitarengandik da-

torkit. Berari betidanik motorrak gustatu izan zaizkio eta bera izan da mundu honetan sartu nauena». Honela, orain dela 10 urte murgildu zen motorraren eta abiaduraren munduan, eta pixkanaka lortu du

mailaz igotzea: «Lehenengo Euskadiko txapelketarekin hasi nintzen eta azkenik Espainiako txapelketara iritsi arte».

Aurtengo denboraldian, Yamaha motorra lagun duela ibili da zirkuituz zirkuitu, Yamaha R1

Cupan. Txapela irabaztea lortu du gainera. 18 urtetik gorako motor gidariei zuzendutako txapelketa da eta beasaindarrak aurten hartu du parte lehenengo aldiz: «Yamahak Espainia mailan egin duen txapelke-

GOIBERRI 13

ERREPORTAJEA

Andoitz Bonilla motor gidari beasaindarraren bi irudi, Yamaha R1 motorra lagun duela.

GOIBERRI

ta bat da, parte hartzaile guztiok Yamaha R1 motoa eramatea da baldintza. Bigarren baldintza gutxienez 18 urte izatea da».

300 kilometro orduko Motorra bera ere, adinarekin eta mailarekin aldatzen joan da. «Orain arte 600 cc-ko motorrekin ibili naiz, baina aurten salto bat eman dut eta 1000 cc-ko mailara igo gara. Merkatuan dauden moto potenteenak dira, 1000cc ko motorrak».

Abiadura ere, gero eta gehiagora doa pixkanaka: «Orduko 300 kilometro baino gehiago

hartzen dugu». Arrisku handiko kirola da eta babes neurri handiak hartzen dituzte. Arropa da horietako bat. «Guk erabiltzen dugun arropa guztiak bereziak dira; norberaren neurrira pertsonalizatuak dira». Hala ere, iritsi den mailara iristeko, urte hauetan guztietan, «hezur asko hautsi» dituela aitortu du Bonillak.

Entrenatzeko ‘krosfit’-a Entrenamentuei dagokionean, astean zehar krosfit-a egiten du, «egoera fisikoa hobetzeko eta mantentzeko». Motorrean ez du entrenamendu berezirik

egiten: «Motorrean ez dut batere entrenatzen. Lasterketa bat daukadanean bakarrik entrenatzen dut, bi egun lehenago joaten gara zirkuitura entrenatzeko».

Bonillak aukeratutako kirola, ez da batere kirol merkea. Beasaindarrak nabarmendu duenez, «motorra, desplazamentuak... kirol garestia da. Denok ahalegin handia egiten dugu nire ametsa aurrera eramateko». Era horretan, eskerrik beroenak eman nahi izan dizkie lagun dituen babesleei: «Hika txakolindegia, Apain, Beasaingo Udala eta batez ere, nire gurasoei».

MotoGP-a amets

«Motor gidari guztiek bezala, MotoGP-ko txapelduna izatea dut amets» Andoitz Bonilla Motor gidaria

Izan ere, amets egiten jarraitu nahi du Bonillak, eta «motor gidari guztiek bezala, MotoGP-ko txapeldun izatea» du amets.

Horretarako, beste urrats bat egin beharko du oraindik, Espainiako txapelketa irabaztea adibidez: «Espainiako txapelketa irabaziz gero, aukera handia eduki daiteke MotoGP-ra igotzeko». Datorren urteari begira, Espainiako SuperBike txapelketan parte hartzeko asmoa dute, «eta lortutako emaitza ahal den hoberena izatea».

14 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Herritar ilustre eta emankorra Ormaiztegiren historiak utzi duen pertsonaiarik emankorrenetako bat izan da Serapio Mujika historialaria.

A. Apalategi Ormaiztegi Duela 155 urte, 1854ko azaroaren 14an jaio zen Ormaiztegik eman duen pertsonaiarik ilustre eta berezienetako bat. Historia eta ibilbide aberatsa utzi baitzuen Serapio Mujikak (Ormaiztegi, 1854 / Donostia, 1941). Historialari eta artxibozain ezaguna izan zen, eta baita Eusko Ikaskuntzako kidea ere.

Biona baserrian jaio zen. Gurasoak Pedro Nolasco Mujika abokatu eta eskribaua, eta Carlota Zufiria zituen. 10 hilabete eskasekin, ordea, umezurtz gelditu zen, 1855ean Ormaiztegi astindu zuen kolera gaitzak jota hil baizitzaizkion biak.

Tolosan eta Bergaran egin zituen batxilergoko ikasketak, eta handik, Zaragozara eta Bartzelonara joan zen, zuzenbide

ikasketak egitera. Bigarren Karlistaldiak bete-betean harrapatu zuen ikasle garaian, eta liberalen aldean aritu zen, boluntario moduan.

Lehengusu txiki zuen Ignacia Mujikarekin ezkondu zen, eta bost seme-alaba izan zituzten: tartean Gregorio Mujika idazle eta historialaria, eta Jose Mujika abokatua.

Goian, Mujika (zutik ezkerrean), Carmelo Etxegarai, Arturo Campion, Julio Urkijo, Domingo Agirre eta Juan Carlos de Guerrarekin.

Behean, Ormaiztegiko Muxika plazaren inaugurazioa. GUREGIPUZKOA

Gipuzkoako artxibozain Artxibozain moduan berealdiko lana egin zuen Serapio Mujikak. Garaiko Gipuzkoako Diputazio Probintzialak, lurraldeko udal artxibategiak ordenatu eta kontserbatzeko enkargua eman zion, inspektore izendatzearekin batera. Lan horri eskaini zizkion bere bizitzako urterik gehienak. Aizarnazabal,

Astigarraga, Donostia, Hondarribia, Irun, Ezkio, Eibar, Errenteria, Oiartzun, Ordizia, Zumarraga etaZumaiako artxiboak sailkatu eta aztertu zituen, baita artikulu ugari publikatu ere.

Hainbat titulu eta aitorpen ere jaso zituen; Gipuzkoako Kronikalari eta Seme Kuttun, Frantziako Akademiako Ofizial

eta Historiako Erret Akademiako urgazle izendatu baitzuten.

Eusko Ikaskuntzako kide ere izan zen, eta artikulu ugari idatzi zituen Euskal Erria, Yakintza eta Euskal Esnalea aldizkarietan.

Bizitza emankor baten ondoren, 1941ean hil zen Donostian, 86 urterekin. Aurretik, herritarren omena jaso zuen, 1933an.

GOIBERRI 15

ERREZETA

Zankarroiz betetako piperrak MIKEL ALBISU

Margari Arruti Duela 14 urte hartu zuen Margari Arrutik Urretxuko Apain jatetxearen ardura, Axier Zubillagarekin batera.

Aurten Ezkioko Topa ostatua ere bere gain hartu dute.

Barazkirik finena?

Borraja.

Arrainik goxoena?

Legatz kokotea, eta batez ere, burua.

Haragirik gustukoena?

Txuleta.

Otordu bat ondo bukatzeko?

Ez naiz gozo zalea, baina, txokolatea ez den edozein postre.

Edari bat?

Baserrian egindako sagardoarekin biziatuta nago.

Derrigorrezkoa duzun espeziea?

Piperbeltz zuria. Kurria ere oso gustuko dut.

Zein duzue kartako plater izarra?

Eltzekoak orokorrean: patatak errioxar erara, haragi gisatua...

Sukaldari bat?

Urki Balerdik prestatutako otordua jan dudanean, asko gustatu izan zait.

Osagaiak

Prestaketa

500 gr zankarroi Litro bat esne 250 gr irin Esne-gain zorrotada bat Pikillo piperrak Etxeko tomate saltsa Tipula bat Olioa Gurina Gatza

Lehenik zankarroia ondo egosi.

Haragia samurtu denean txikitu edo papurtu.

Tipula txikitu eta zartagin batean olioarekin gorritzen jarri. Eginda dagoenean zankarroia gehitu.

eta gatz puntua eman, behar badu.

Orea epeldu edo hoztu denean, pastelgintzako mahuka bat erabiliz, pikillo piperrak banan- banan bete.

Saltsa Bexamela Kazola batean koilarakada bat gurin urtu, bertan irina pixka bat egin eta nahasteari utzi gabe esnea poliki-poliki gehitzen joan. Nahasten aritu bexamela egin arte.

Egin denean tipularekin dugun haragia gehitu, nahastu

Kazola batean etxean egindako tomatea jarri eta esne-gaina gehitu; nahi izanez gero piperbeltz zuria ere bai. Sutan gozatzen eduki.

Ondoren haragiz betetako pikillo piperrak bertan sartu, berotu bat eman eta jateko prest daude.