GoiBerri 358. zenbakia.

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

358. zenbakia. 2020ko urtarrilaren 17a

Nagore Berano

Biologoa eta Fraisoro laborategiko teknikaria

ÂŤDefekturik ez duena da sagardo onaÂť

8-9

Yoli San Sebastian 3 Iritzia 4-5 Luken Sanchez zinemagilea 6-7 Ustekabean idazle 10-11 Harrizko bertsolariak 12 Aitor Prieto kapoi eta oilasko hazlea 13 Errotatxo eta Zerrategia, Ataungo ondare 14-15 Nagore Berano Urdangarin lazkaotarra, gaur zortzi, Zizurkilgo Fraisoro laborategian sagardo dastaketa bat egin berritan. AIMAR MAIZ

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

MIKEL ALBISU

Yoli San Sebastian Batukaleroak taldeko kidea

«Batukadak erritmoa, martxa eta alaitasuna ematen dio Itsasondori» Mikel Albisu Itsasondo Dagoeneko herri ezberdinetan sei bat emanaldi egin ditu Itsasondoko Batukaleroak batukada taldeak. Bertako partaidea da Yoli San Sebastian (Itsasondo, 1975), haur hezkuntzako irakaslea. «Duela bi urte birziklatutako materialekin batukada ikastaroa eginez hasi ginen. Gustatu, eta orain, benetako instrumentuekin jotzen dugu». Gaztetxoek eta helduek, adin ezberdineko partaideek osatzen dute taldea.

Zer eskaintzen dio Batukaleroak taldeak Itsasondori?

Abesti bat.

Erritmoa, martxa eta alaitasuna.

Oporretarako leku bat.

Ze zaletasun dituzu?

Amets bat.

Liburu on bat, kirol pixka bat...

Janari bat.

Familiarekin pozik bizitzen jarraitzea.

Gozoa den zerbait.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Zein helburu dituzue?

Musika talde bat.

Nagusiena ondo pasatzea.

Sorotan Bele.

Urtz taldearen Maite dut.

Costa Brava.

Edari bat.

Bertso bat.

Garagardoa.

Goierriko txoko bat.

Pelikula bat.

Bihotza ukitzen didan edozein.

Liburu bat.

Asko. Azkena, Dolores Redondoren Todo esto te dare.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

«Duela bi urte birziklatutako materialekin batukada ikastaroa eginez hasi ginen»

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Itsasondoko Urkia Auzoa.

Herriko alkate bazina…

Herriko haur parkeak berrituko nituzke.

Itsasondon biziko ez bazina…

Kostaldeko herri batean gustatuko litzaidake bizitzea.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Andoni Salamero Irakaslea

Ez dago atzerabiderik ertaera harrigarria izango zen nora zentozen jakin gabe, ezjakin, biluzik munduratu zineneko egun hura. Pentsa dezaket, beti hala gertatzen ez bada ere, izango zenuela inguruan inor, zure ama, aita, edota familiakide hurbilik. Ezinbestez, momentu hura atsegin eta betegarri zen bezala, aseago bihurtuko zitzaizun, zalantzarik gabe, talde hark biltzen zintuela ondoan jakinda, ezta?

Ama… aita… zein oinarri handi guztion etxeetan, zein funtsezko zutarri gure bizitzetan, heziketan, bizian zuzen, zintzo eta zuhurki jokatzeko, biziaren egoera bakoitzean taxuz erantzuteko, talde bezala bat izaten ikasteko; harrigarri iruditzen zait bikote batek, elkar hartuz, halako miraririk egitea!

Ingurura begiratzen dut eta presak sortutako dinamika makurraren ondorioz, adineko pertsona asko, ez guztiak, jaki-

G

na, bakarrik ikusten ditut, babesik gabe, beren eguneroko sinfonia hala moduz interpretatuz, orkestrako bestelako kideak, haien seme-alabak, inongo kasurik egin barik, dagokien ardura ganoraz ez hartuz.

Nirekiko pentsatzen dut, txikitan, gurasoek muzin egin baliete seme-alabei eskainitako arreta hura behar zutenean, zer bizitza mota izango ote zuten, gaur.

Garbi dago, unoro asmatzen diren aitzakiak egoera berria, gurasoen zahartzea, onartu nahi ez delako dela, izan ere, aita-amak ezinduak aurkitzen direnean, babesa eta arreta behar dute, ezinbestez, eta horrek lana suposatzen du seme-alabentzat, haien egoera normala, ustekabean, aldatzen delako, eta haientzat funtzionalak, erabilgarriak ziren gurasoak jada, ez direlako.

Gordina da hau esatea, baina seme-alaba askoren erritmoa gurasoek jarraitzen ez dutenean, kexak besterik ez dira

entzuten inguruan, eta gurasoak zama bihurtzen dira. Orduan, jende ugarik arazoaren muinera jo beharrean, beti pilotak kanpora botatzen jarduten du, gurasoak errudun bilakatuz, irtenbidearen funtsa errotik ez aztertuz. Irtenbidea beti da izatea, Biziaren egoera bakoitzean norbera izatea; izan, zure gurasoak zaintzeko, zure denbora zatia haiei eskaintzeko, harrera samurra haiei emateko, Maitasunari esker, zure beldurrak gaindituz zaren horretan sakontzeko, hori da benetako irtenbidea. Denbora kuantitatiboki kontuan hartu baino, kualitatiboki nola eskaintzen diezun erreparatzea.

Zer da maitatzea? Izatea, unean uneko errealitatean, ezindurik dagoen zure gurasoak sentitzea, bizitzea, haiek haragitan antzemandako mina ulertzea, haiekin bat egitea. Era berean, beldurrak baztertuz, itsasontzi horren lema hartu eta egoerari aurre egin ahal izateko bideari ekitea, eta zure jardunean laguntza behar baduzu bidelagunak topatzea-zure etxekoak, esaterako-, eta irtenbideak hauekin, etxekoekin, aurkituta, guztien mesederako izango den erabakirik egokiena hitzartzea, bat egiten jakin ahal izateko.

Rainer Maria Rilkek, olerkariak, maitasunaz ari denean, honako aipu fina aurkezten digu: «Maitatua izatea igarotzea da, maitatzea, berriz, luzaroan irautea». Mario Benedettik ere eskainitako esaldia ederra da, benetan: «Badira izarrak eskaintzen dizkizuten pertsonak, beste batzuk, aldiz, izarretara zaramatzate. Horixe da nahi izatearen eta maitatzearen arteko desberdintasuna».

Izar... izan… berdintsuak diruditen hitzak dira, argi-emale biak ala biak, haiengan arreta jarriz gero, biek bikainki erakusten dute argi ematen jarraitu behar dugula, ez dagoela atzerabiderik zinezkotasuna elkarri adierazteko. Egiaren lekuko izan nahi baduzu, izarretarainoko bidea da zurea. Zoaz, eta izan!

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Sagardoan aditua Txotx denboraldia irekitzear den honetan, Nagore Berano ekarri du txoko honetara Josu Marotok. Berano lazkaotarra Aldundiko Fraisoro Nekazaritza Eskolako biologoa da, sagardoan aditua.

Urtea amaitu berritan, kezkatzeko moduko datu batekin natorkizu oraingoan ere, Axier! Eta oraingoan ez naiz euskarari buruz arituko. 2019 izan da munduan urterik beroenetan bigarrena (beroena 2016koa, 0,04 gradu zentigradu gehiago). Honen berri Copernicus klima larrialdirako Europako zerbitzuak eman du eta esan bezala kezkatzeko moduko datua iruditzen zait. Makina bat goi bilera egindakoak dira munduan agintzen duten horiek (azkena joan den abenduan Madrilen, COP25), baita horren kontrako makina bat neurri hartu ere, baina gauza da CO2 gas isuriak gero eta handiagoak direla. NiĂąo izenaz ezagutzen den klima fenomenoa, suteak, lehorteak... teleberrietako eguneroko gai dira, eta badirudi honek ez duela amaierarik. Are gehiago Espainiako parlamentuan adibidez gure agintariek erakutsitako jarrerak aintzat hartuta: biraoak batzuek, handiagoak besteek, ni zu baino demokratikoagoa naizela, zuek lapurtu duzuela... Tira, hor utziko dut gaia.

Egiari zor, hartutako neurri batzuk praktikan jartzen ari gara munduko bazter batzuetan. Baina egokiak al dira? Esaterako, zer lortzen ari dira Bartzelona edota Madrilen kutsadura handia dago-

en egunetan auto batzuei soilik debekatuz bertan ibiltzea? (matrikula bakoitiak egun batean eta bikoitiak bestean). Ez al da egokiagoa Sao Paolon hartutakoa? (igandeetan erdigunean trafikoa erabat eten eta oinezkoentzat utzi). Ikusi berri ditut erreportaje batean Brasilgo herri honetako irudiak eta inbidia eman didate. Jendea kaleak hartu eta kantuan, dantzan, salmenta postuak nonahi, kale antzerkiak... Eta hemen hegazkin bidaiak sustatzen, turistaitsasontzi handiak erakartzen, gero eta errepide gehiago egiten, autoen salmenta beheraka doala eta berriak erosteko laguntzak ematen...

Aitor Calvillo

bat eta

Stephen Hawking fisikariak esaten omen zuen lurtarrok beste planetaren bat egokitu beharko dugula gure espeziearen biziraupenerako, gaur egun bizi duguna eta gaituena, ezinbestean, pikutara doala eta.

Mars One enpresak antolatuta, 2013an, 78 mila gizaki-ustekok Marterako bidaia baterako izena eman genuen. Hainbat proba gainditu ondoren, ehun kide aukeratu gintuzten. Bidaia 2023an egingo omen dugu.

Bidaia, berez, itzulerarik gabekoa da. Bertara joango garenok lurtarren kolonia sortuko dugu. Kolonia deitu diote. Ez dakit estatu batekiko menpekotasunik izango dugun edo geu izango garen Estatu. Ez dakit gure artean anarkistarik izango den, baina, egituraren bat izan beharko dugula pentsatzen dut. Zalantza asko dauzkat: gure artean egitekoak banatuko ditugu? Komertzioak sortuko ditugu? Nekazaritzan egingo dugu lan? Musikariak, idazleak, mar-

bat Axier Iriondo

golariak, aktoreak izango ditugu? Hauteskundeak izango ditugu?

Neu izango omen naiz euskaradun bakarra, baina, planeta batean, euskarak mendeetan izan duen indarrik handiena izango du. Babel horretan hizkuntza-politikaren bat beharko da, ala ez.

Kontu bakarra daukat garbi: ekologia ez da gure lehentasuna izango. Milioika urte izango ditugu aurretik, Marte suntsitzeko.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

Luken Sanchez zinemagile ordiziarrak Notodofilmfest film labur jaialdiaren sari nagusia irabazi du. LAFABRICA PRODUKTORA

Tragikomedia garaile film laburren jaialdian Laida Goiburu Ordizia Notodofilmfest jaialdiko irabazlea izan da Luken Sanchez (Ordizia, 1995) zinemagile gaztea. Buhos y palomas film laburrarekin lortu du sari nagusia festibalaren 17. edizioan. Ordizian jaio zen arren, zazpi urte daramatza herritik kanpo. Ikasketak direla eta Bilbora joan

zen lehendabizi, Ikus-entzunezko Komunikazioa egitera: «Lau urteko gradua egin nuen, eta ondoren Madrilera abiatu nintzen master bat ikastera».

Bertan dabil orain Argazki Zuzendaritza ikasten.

Bilbon hasi zuen ibilbidea zinemagile lanetan: «Bilbon grina hartu nion zinemagintzari

eta bertan ezagutu nuen gaur egun nire lagun ona eta lankide den Ross Manso kantabriarra», azaldu du. Harekin hasi zen jardunean, eta El tren de las ocho film laburra izan zen haien aurkezpen lana: «Jendeak film horri esker ezagutu gintuen eta estilo propio bat markatzeko aukera eskaini zigun», agertu du. Thrillerra eta westerna uztartzen ditu filmak, eta 17 minutu eta erdi irauten ditu. Hain izan zen ona haien aurkezpena, ezen Pielagos en corto film laburren jaialdian ere irabazle suertatu ziren Ross Manso eta ordiziarra. Lan horretan Lukenek gidoilari eta editore lanak

egin zituen, eta Manso zuzendari gisa aritu zen.

Sona handiko jaialdia Notodofilmfest nazioartean ezaguna den jaialdia da. Aurten ia 700 film aurkeztu dituzte.

Gehienez 3 minutu eta erdiko filmak izan behar dira lehiaketan parte hartzeko: «Trebezia handia behar da denbora tarte horretan istorio bat kontatzeko», azaldu du Sanchezek. Ez da lehenengo aldia Notodofilmfest lehiaketara lanen bat aurkeztu duela: «Beste hirutan aurkeztu naiz, Un drama color carmin, Molino rojo eta Atrapadas en la teta film laburrekin».

GOIBERRI 07

GAZTEAK

Horiekin, ordea, ez zuen saririk lortu, nahiz eta gertu ibili zen: «Molino rojo filmarekin finalista izan ginen, baina azkenean epaimahaiak ez gintuen aukeratu».Porrot egin duen pertsona baten istorioa kontatzen du filmak; musikaletan lan egiteko ametsa duen zerbitzari baten eta prostituta baten kontaketa du ardatz.

«Un drama color carmin drama itxura duen komedia da, parodia antzeko bat», adierazi du zinemagile gazteak. Haren lanen estiloa finkatzekotan, umore beltza aukeratuko luke ordiziarrak: «Surrealistak diren egoerak islatzea gustatzen zait; umore kutsua duen drama, tragikomedia».

Atrapadas en la teta izan zen hirugarren lana. Vallekasen (Madril) grabatua, auzoko bi nesken amets zapuztuak islatzen ditu: «Gaur egungo aspirazioei eta trapari kritika egiten dio filmak nolabait».

Film labur saritua Ezustean harrapatu zuen Sanchez filmaren arrakastak: «Oso garrantzitsua izan da niretzako, aurretik egindako lan guztien irabazia jaso dudalako», esan du. Aurretik jaialdira aurkeztu den arren, momentua eskertzen du: «Uste dut oraingo saria une ezinhobean iritsi dela, eta aurretik egindakoari zentzua eman diola».

Buhos y palomas filmak le-

henengo pertsonan kontatzen ditu voyeur baten bizipenak: «Voyeur honek bere bizilagunak zehatz-mehatz aztertzen ditu, euren jarrerak epaituz».

Azaldu du gizakiaren hipokrisia eta kontraesanak transmititu nahi dituela: «Bizilagun hauek plastikozko hontzak jartzen dituzte euren balkoietan, usoak uxatzeko asmoz, eta bide batez auzoa hauen gorotzetatik garbi mantentzeko, baina, aldi bere-

an, zigarro soberakinez betetzen dute kalea».

Bizilagun batzuk uso bezala adierazten ditu, eta beste batzuek, ordea, hontza itxura dute: «Narratzailea eta amaierako planoan agertzen den pertsona hontza lirateke», aurreratu du. Gaineratu du filmean zehar «animalien eta gizakien arteko analogia» egiten dela kritika hori gorpuzteko.

Gidoia eta argazkia

«Idaztea eta istorioak kontatzea da gehien gustatzen zaidana» «Uste dut oraingo saria une ezinhobean iritsi dela; aurrekoari zentzua eman dio»

Film laburrez gain, bideoklip bat ere egin du Sanchezek Ner taldearentzat. Argazki zuzendari, gidoilari eta montatzaile lanak egin zituen proiektu horretan. «Idaztea eta istorioak kontatzea da gehien gustatzen zaidana, baina argazkilaritza eta arlo bisuala ere gustuko ditut», azaldu du. Bideoklipetan «alde bisuala» interesatzen zaiola azaldu du, eta zineman istorioak idatzi eta sormena lantzea du gogoko.

Ordiziatik Bilbora eta Bilbotik Madrilera. Azken hiri honek ikasteko balio izan dio: «Zinema mundua ezagutzeko aukera eman dit, zinemagintza profesionaleko baliabideekin».

Halere, argi du ez dela samurra bidea irekitzea: «Nahiko konplikatua da, asko insistitu behar da eta kolaborazioak egin behar dira izena hartzeko».

Luken Sanchez

Proiektu berriak

Zinemagilea

Orain beste proiektu batekin

Film laburrak uztira zazpi film laburretan hartu du parte Luken Sanchezek, gidoilari, zuzendari edo argazki zuzendari gisa. Gainera, bideoklip bat ere egin du.

‘El tren de las 8’. Thriller / Western generoko filma (2016) ‘Neguko ura’. Natura oinarri duen film esperimentala (2017).

‘Un drama color carmin’. Drama / Komedia generoko lana (2017) ‘Molino Rojo’. Komedia oinarri duen musikala (2017) ‘The hateful box’. The hateful eight .pelikularen remake-a (2017) ‘Atrapadas en la teta’. Komedia generoko film laburra (2018) ‘Buhos y palomas’. Film esperimentala eta umore beltza (2019)

G

dabil lanean: «Fikziozko film labur bat idazten ari naiz».

Azaldu du 20 minutuko iraupena izango duela eta talde profesional batekin batera egingo duela: «Finantziazio bila nabil; jaialdiko saria proiektuan inbertituko dut».

Errioxan grabatuko du, bertan bizi izan zuen esperientzia batean oinarrituta: «Benetan gertatutako istorioa da, eta lokalizazioa nahiko fantastikoa da. Publikoarentzat bisualki erakargarria izan daitekeela uste dut».

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Nagore Berano Biologoa eta Fraisoroko laborategiko teknikaria

«Sagardogintza aldatzen eta sagardoaren kalitatea hobetzen ari dira» Aimar Maiz Lazkao Gipuzkoako Foru Aldundiak Zizurkilen daukan Fraisoro Ingurumen eta Nekazal Laborategian 2005ean hasi zen Nagore Berano Urdangarin lazkaotar biologoa, praktiketan. Oposaketak gaindituta, 2010ean jarraitzeko modua izan zuen.

Abere Osasun arloko burua da gaur egun. Sagardoen dastaketak ere egiten dituzte. Txotxeko denboraldia hastear dela, laborategian ere lanez gain dira.

Ostiral goiza da, eta sagardo dastaketa bat egin duzue.

Goizeko hamarretan. Astelehenetan okerragoa da oraindik!

Laborategian hogei lagun gara, eta denetik egiten dugu.

Nolako prozedura du katak?

Dastatzaileak bakoitza bere tokian jartzen gara, eta ezin dugu inorekin hitz egin. Puntuazio guztiak tabletarekin momentuan bertan bidaltzen ditugu, eta ordenagailuak egiten ditu kalkuluak. Puntuazio kuantitatiboak dira, objektiboa da. Bukaeran, denon artean iruzkinak egiten ditugu, ikusteko lehen iruditu zaiguna ea hala den.

Zeinek eskatzen dizkio laborategiari dastaketak egiteko?

Alde batetik, sagardogileek.

Eremu hau sortzeko interesa haiengandik atera zen, norbaitek euren sagardoa objektiboki

ebaluatzeko beharra ikusten zutelako. Etxeko giroan, egunero sagardo jakin bat usaintzen da, eta han dastatzea ez da berdina. Leku aseptikoago eta objektiboago bat nahi zuten, botilatu baino lehen sagardoa nola dagoen jakin nahi dutelako. Bestetik, Jatorri Izendapenetik ere bidaltzen dizkigute; araudiak dio kaputxoia jarri baino lehen laborategian aztertuko direla. Hazi Fundaziotik ere bidaltzen dizkigute, beraien autokontrolerako.

Nola funtzionatzen du probak?

Nazioarteko arauak daude. Sagardogileek eta batzordeak onartutako metodo bat daukagu. Lau atal garrantzitsu daude: ikusmena, usaimena oso garrantzitsua eta ahoa. Usainduta, lehenengo baztertzen da defekturik badagoen ala ez. Zehaztuta daude batzuk: turrina, azetatoa, bret-a... Balio positiboak ere sumatzen dira, fruta usainik duen.

onaren ezaugarriak, berriz, sagarretik datorrela adierazten duten usainak dira, platanoarena edo marrubiarena, adibidez. Fruta eta azidotasun puntu bat eduki behar du, eta ez dadila gozoa izan.

Sagardoa edari biziduna dela esan ohi da, egiten denetik edaten den arte. Zer fasetan dagoenean neurtzen duzue?

Metodo hau ez dago egina prozesuan dagoen sagardo bat ka-

«Sagardoak dastatzeko lau atal garrantzitsu dituen metodoa daukagu, nazioartekoa»

Sagardoa ona edo txarra den objektiboki esan liteke, beraz?

«Sagardoa ona ala txarra den esan liteke objektiboki; defekturik ez duena da ona»

Bai. Sagardo on baten ezaugarria da batez ere defekturik ez edukitzea. Onak izan gabe ere, defekturik ez badute, jada pauso positiboa da. Sagardogileek geroz eta hobeto egiten dute sagardoa, baina oraindik badaude defektudunak. Sagardo

«Laborategiko proban, sagardoa une horretan nola dagoen esaten da, puntuazioekin»

tatzeko, azkenean dauzkan usainak oso ezberdinak direlako. Normalean, botilatu baino lehenago dastatzen da laborategian; prozesu guztia bukatzear edo bukatuta dagoenean.

Bestetik, estabilitatea ikusteko ere dastatzen dira batzuetan, botilatu eta bi, lau edo sei hilera, nola garatzen ari den ikusi nahi izaten dute sagardogileek.

Botilan ere ‘egiten’ segitzen du sagardoak. Zuek aurreikus dezakezue nolakoa aterako den?

Enologoek eta sagardogileek bai. Guk ere suposa dezakegu, baina dastatzen ari garenean ezin dugu pentsatu ‘hau gero hobea egongo da’ edo ‘hau hobea egon zen’. Ez, guk momentuan nola dagoen esan behar dugu. Oxidazio aromak baldin baditu, sagardogileek jakingo dute hori okertzera doala, oxidatzen ari dela.

Noiztik egiten dira laborategian sagardoaren dastaketak?

2013an hasi zen. Egonkortuta dago, eta ENAC erakundearen kreditazioa du laborategiak.

Urtetik urtera eskakizunak gehitu egiten dira. Hurrengo pausoa, adibidez, ziurrenik edalontzi beltzetatik katatzea izango da, lehenengo irudipenik ez edukitzeko.

Orain ere ‘itsuan’ aritzen zarete, botila edo marka ikusi gabe.

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

Bai, noski. Markarik ere ez dugu ikusten. Aurrejuzku asko daude jendearen aldetik. Hau dena hori baino serioagoa da.

Sagardogintzaren norabidea norantz ote doa, bien bitartean?

Aldatzen ari da. Sagardoaren kalitatea hobetzen ari da. Sagardogileak ikasten ari dira zerk sortzen duen txarra. Lehen antzematen zuten zer edo zer bazuela, baina ez zekiten zergatik edo zerena zen. Orain, hemen dastatu eta gero, hobeto ezagutzen ari dira beraien sagardoak. Askotan ez dituzte ekarri ere egiten, badakitelako harekin beste zerbait egin beharra daukatela. Hobetzeko asmo argiarekin sortu zenez ekimena, pixkanaka emaitzak azaleratzen ari dira.

Txakolinaren azterketak ere egiten dituzue?

Fraisoron txakolinaren analisi fisiko-kimikoak egiten ditugu, baina katak unibertsitatean egiten dituzte.

Zu sagardozalea al zara berez?

Bai, sagardo ona gustatzen zait. Herrietako festetako dastaketetan ere probatzen ditut, jakina. Orduan, begi profesionala nahi gabe ere ernetzen da.

Jendeak ondo pasatu nahi izaten du, eta hobe da asko ez hitz egitea [barrez]. Sagardotegira joatea ere gustatzen zait. Orduan saiatzen naiz ahazten.

Lagunek galdetzen didate zer moduzkoa dagoen; gustatzen bazaizu, hura da ona. Hori da garrantzitsua.

Diputazioaren sagardo lehiaketan epaimahaiko aritzen zara.

Bai, lehiaketetan ere aritzen gara, jada laborategian bertan antolatzen baitira asko.

Eta nolakoa gustatzen zaizu?

AIMAR MAIZ

Ahoan asko nabaritzen den sagardoa, gorputza edo ‘grasa’ deitzen zaiona duena. Gorputzik gabekoa denean, ura bezala pasatzen da ahotik. Bestea ez da likatsua ere, baina loditasun bat dauka, eta mugitzerakoan sumatzen da. Azido pixka bat dutenak gustatzen zaizkit, bestetik, biziak.

10 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Ustekabean idazle Idazle independentea da Maite R. Otxotorena donostiarra. Ormaiztegin bizi da, eta han aurkeztu zituen ondu dituen azken bi eleberriak, abenduaren azkenean: ‘Victory, en algun lugar desconocido’ eta ‘El sueño de Valentine’.

Laida Goiburu Ormaiztegi Zortzi liburu idatzi ditu Maite R. Otxotorena (Donostia, 1970) idazleak. Donostiarra izan arren, Ormaiztegin bizi da. Han aurkeztu zituen abenduaren 26an bere seigarren eta zazpigarren lanak: Victory, en algun lugar desconocido eta El sueño de Valentine. 2015an kaleratu zuen bere lehen lana, El secreto de la Belle Nuit. Beti izan du literaturarekiko pasioa, baina aurretik beste lan batzutan aritutakoa da Otxotorena.

Zinema eta bideogintza ikasi zituen Andoainen, eta bideojokoak sortzen lan egin zuen tarte batez: «Oso baliagarria izan zen niretzat, proiektu oso luzeak direlako eta bideojokoetan ere istorio bat kontatu behar duzulako azken finean». Komertzial gisa ere egin zuen lan: «Asko ikasi nuen, baina sorkuntza aldetik itotzen zaitu, ez zitzaidan batere gustatzen».

Langabezian geratu zenean, komertzial gisa ikasitakoa hartu eta kalera atera zen, dendaz denda liburuak saltzera: «El secreto de la Belle Nuit jada idatzita neukan, eta saiatu ezean zaharretan damutuko nintzela pentsatu nuen». Horrela, Gasteizen hasi zen liburuak saltzen, Bartzelonako inprenta batean liburuak inprimatu ostean: «200 aleka erosi nituen, pixka-

Maite R. Ochotorena idazlea Ormaiztegiko gizarte etxean, aurkezpen egunean. LAIDA GOIBURU

GOIBERRI 11

ERREPORTAJEA

naka saltzeko, eta azkenean ondo atera zitzaidan».

Beti gustatu izan zaio literatura, baina ordura arte idazle lanetan aritzea ideia bat besterik ez zen: «Beti izan dut buruan, baina lanik gabe geratzeak bultzatu ninduen probatzera; aurretik amets bat besterik ez zen».

Argitaratzea, etxean Idazle independentea da Otxotorena, eta eleberri guztiak autoeditatuak dira: «Grupo Lobher izeneko argitaletxe batekin lan egiteko aukera izan nuen, baina denbora gutxira itxi egin behar izan zuten». Amazon plataforma erabiltzen du orain donostiarrak bere lana ezagutarazi eta saltzeko. Aukera ona dela dio: «Oso erraza da, PDFa igotzen duzu eta haiek formatua aldatzen dute, portada eta guzti».

Enpresak portzentaje bat jasotzen duen arren, Otxotorenak azaldu du ezin dela argitaletxeenarekin alderatu: «Amazonek %60 ordaintzen dio idazleari, eta argitaletxe batek %8 baino gehiago ez dizu emango idazle oso ospetsua ez bazara».

Adierazi du lehiakortasuna handia dela eta idazle asko daudela haien lanak argitaratzeko prest Interneteko plataformetan, erraztasun hori dela eta. Otxotorenak, halere, jada aurkitu du bere txokoa: «Nire

bizimodua eta nire ogibidea da». Jada ez da dendaz denda joaten saskiarekin liburuak saltzera: «Sare sozialak erabiltzen ditut nire lana ezagutarazteko, eta badut nire liburuak irakurtzeko zain dagoen taldetxo bat ere». Ormaiztegiko aurkezpenean jende ugari gerturatu zitzaion liburuak erosi eta sinadurak eskatzera.

Lan prozesu zehatzik ez du.

Bururatzen zaizkion ideiak edo, berak esan bezala, «flashak», apuntatzen ditu, gero idazteko baliatuko dituenak : «Esaten da idazleak iparorratza ala mapa garela lan egiterakoan, bata ala bestea; iparrorratza intuitiboagoa da eta mapa egiturazkoa,eta ni erdibidean nagoela esango nuke».

Ilustratzaile lana Zortzi liburuek badute portada osatu eta landu bat. Otxotorena bera portadak egiteko gai den arren, nahiago du ilustratzaile baten esku utzi lan hori.

Izan ere, bideojokoak egiten eman zituen urteak baliagarri izan zitzaizkion, eta programa desberdinak erabiltzen ikasi zuen: «Orain Imagina Designseko Nerea Gurutzeta ilustratzaileak egiten ditu, lan magikoa egiten du benetan».

Errealitatearen isla Eleberriak fikzioa diren arren, egiazko elementuak ere badituzte. Benetan jazotakoen isla

Amazonen saltzen ditu haren eleberriak; enpresak %60 ordaintzen dio idazleari ‘Donde habita el miedo’ eleberria inoiz egin duen lanik pertsonalena dela azaldu du

dira nolabait: «El secreto de la Belle Nuit eleberriak niretik asko dauka, inozentzia kendu zidatela sentitzen nuen idatzi nuen momentuan, eleberriko haurraren antzera».

El destino de Ana H Murria liburua 1956an kokatzen da, Donostian: «Margarita Clarin pertsonaia nire amonaren figuran oinarriturik dago, oso emakume despota zen». Amarekin hitz egin zuen garaiko giroa islatzeko: «Dokumentazioa ez zen hainbeste historikoa izan, garaiko egunerokotasunean nola bizi ziren ezagutzeko prozesua baizik».

Donde habita el miedo Otxotorenak berak bizi izandakoaren isla zuzena dela azaldu du: «Nire istorioa da, ahal bezala idatzi nuen, idatzi dudan lanik pertsonalena izan daiteke, erraietatik atera zitzaidan eta botatzeko beharra nuen». Fantasia kutsu bat du eleberri horrek, naturaz gaindiko egoerak azaltzen baititu bertan: «Analogia bat dira, beldurrak eta frustrazioa islatzeko era bat».

La mensajera del bosque bosgarren lanean ere errealitatea azaltzeko bide gisa erabili du fantasia: «Bizitzaren eta naturaren garrantzia eta indarra irudikatu nahi nituen».

Bere liburuak Amazon plataforman daude eskuragarri, eta maiterochotorena.com webgunean aurki daiteke eleberriei buruzko informazio guztia.

12 GOIBERRI

MOTZEAN

Harrizko bertsolariak Koldo Izagirrek estatua duten bertsolariei buruzko liburua idatzi du. Tartean, Iparragirre, Lazkao Txiki eta Iztueta daude. Urretxun aurkeztu du ‘Bertsoaren harria’ liburua, Maialen Akizu eta Iñaki Murua bertsolariak lagun dituela.

Asier Zaldua Urretxu Koldo Izagirrek Bertsoaren harria liburua idatzi du. Liburu honen xedea, bertsolariren harrizko estatuak aitzakia hartuta, bertsoak eta estatuak sortutako ondarea ezagutzera ematea eta bertsolari horien garaietako gertaerak berreskuratzea da.

Liburuko bertsolarietako hiru goierritarrak dira: Joxemiel Iztueta Lazkao Txiki lazkaotarra, Joxe Mari Iparragirre urretxuarra eta Juan Inazio Iztueta zaldibiarra –Donostian du estatua azken honek, Nestor Basterretxeak egina–.

Izagirrek asteartean aurkeztu zuen liburua Urretxun. Ipa-

rragirreri buruz hitz egin zuen, eta Maialen Akizuk eta Iñaki Muruak bat-bateko saioa egin zuten. Iparragirreri buruz abestu zuten. Izagirrek, besteak beste, Bilintx eta Iparragirre emakumeei buruz begirunez abestu zuten lehen bertsolariak izan zirela esan zuen.

Liburuko gainontzeko bertsolariak Fernando Amezketarra (Amezketan du estatua), Felipe Arrese (Durango eta Otxandio), Ramos Azkarate (Tolosa), Basarri (Zarautz), Bilintx (Donostia), Bordel (Luzai-

Iñaki Murua, Koldo Izagirre eta Maialen Akizu liburuaren aurkezpenean. ASIER ZALDUA

de), Balendin Enbeita (Bilbo), Ereñotzuko bertsolariak (Hernani), Pello Errota (Asteasu), Etxaun-Iruri (Iruri), Manuel Lasarte (Leitza), Mattin (Ahetze), Pedro Mari Otaño (Zizurkil), Txirrita (Hernani), Udarregi (Usurbil), Uztapide (Endoia, Oiartzun eta Zestoa), Xalbador (Urepele) eta Xenpelar (Errenteria) dira.

Zaharrena eta berriena Estatuarik zaharrena Bilintxena da, 1885ekoa. Berriena, berriz, Xenpelarrena da. 2014an egin zuten. Iparragirrerena Font y Pons kataluniarrak egin zuen, 1890an. Lazkao Txikirena, be-

rriz, Asier Sarasuak egin zuen 2007an. Gehienak 1960ko eta 1970eko hamarkadetan egin ziren. Garai hartan bertsolaritzaren ikonografiak harroaldi bat hartu zuen, batez ere Joxe Lopetegi eskultore donostiarraren eskutik.

Liburu hau Lankuk argitaratu du, Bertsozale Elkarteak bertsolaritzaren azpiegitura indartzeko sortutako kultur enpresak. Izagirrek bere proiektuaren berri eman zien Lankukoei eta horiek begi onez ikusi zuten, transmisioa lantzeko.

Liburuko bertsolarien herrietan aurkezpen ekitaldiak eta bertso saioak egiten ari dira.

GOIBERRI 13

GURE LURRA

ten direnean. Etxean ditugun hilabeteetan, helburua loditzea da. Arto txikitua, pentsu ona, artalea eta zaperoa ematen diegu. Maiatz aldera ekartzen ditugu eta abendura arte edukitzen ditugu. Azaro erdialderako bete-bete eginda egoten dira. Kapatu ondoren, oilaskoek testosterona galtzen dute eta jatea, egotea eta lo egitea dira beraien zeregin bakarrak.

Beste ezertarako ez daude.

Azkenaldian lehiaketa asko irabazi dituzu.

Kapatutako guztiek ez dute lehiaketetarako balio. %50 inguru gelditzen dira ondo kapatuta. Inguru honetan zaletasuna dago, beharbada nire eraginez.

Kapatzailea gertu edukitzea erosoa da.

Aitor Prieto Kapoi eta oilasko hazlea

ÂŤGarai batean kapoi parea baserriko errenta ordaintzeko erabiltzen zenÂť Asier Zaldua Urretxu Aitor Prietok (Urretxu, 1976) hiru sari lortu zituen Santa Lutzi ferian: bi kapoiekin eta beste bat oilaskoekin. Ez da baserritarra jaiotzez, baina baserri mundua oso gustuko du.

Nola zaletu zinen baserri mundura?

Kuadrillako batzuk baserritarrak dira, eta beraien eskutik sartu nintzen mundu horretan.

Idiekin laguntzen nien: entrenamenduetan eta idi probetan.

Egoitz Armaolearekin eta Xabier Zalduarekin ibili naiz gehien.

Noiz hasi zinen kapoiak hazten?

Hegaztiak beti gustatu zaizkit.

Umetatik txoriak izan ditut.

Koinatuak (Xabier Elgarresta) kapoia probatu zuen eta oso ona zegoela esanez etorri zen.

Horrela, Jose Luisek, aitaginarrebak, kapoiak jarri zituen. Kapatzailerik ez zegoen eta ikastea suertatu zitzaidan. Joxe Bixente Agirrerekin ikasi nuen, duela 10 bat urte. Kapoiak Txakolingoa baserrian ditugu. Aitaginarrebak bereak ditu eta nik nireak.

Lan gogorra al da?

Oilasko tanda handi samarra behar denez, biontzat ekartzen ditugu. Dozena bat badituzu, zorte handia izango duzu zortzi kapatzeko modukoak badira.

Hori dela eta, bien artean mor-

doxka bat jartzen dugu eta kapatzeko garaian onenak aukeratzen ditugu. Besteak jan egiten ditugu.

Zeintzuk dira kapatzeko egokiak?

Handiak direnak eta hanka zuzenak dituztenak. Izan ere, pisu handia hartzen dute.

Nondik ekartzen dituzue oilaskoak?

Baserritar kooperatiba bati erosten dizkiogu. Beraiek Frantziatik eta Kataluniatik ekartzen dituzte. Euskal arrazakoak ez zaizkigu gustatzen, kapoi onak lortzea zailagoa baita. Hilabete bat dutenean erosten ditugu. Hiru bat hilabeterekin kapatzen ditugu, kantuan has-

Hemendik kanpo antolatzen al da lehiaketarik?

Galizian animaliak hilda daudela antolatzen dira, barruko gantza gainean jarrita. Gantz kantitatea epaitzen da. Nire ustez, hemengo lehiaketak zuzenagoak dira. Izan ere, kapoiak ondo kapatuta dauden ikusten da: ondo kapatuta daudenek gandor txiki-txikia izaten dute.

Tamaina eta itxura ere kontuan hartzen dira. Ondo kapatzeko, alea oso-osorik atera behar da eta atzetik datorren zain pusketatxo bat ere bai. Zaina gelditzen bazaio, berriro alea sortzen da.

Ba al dago kapoia jateko ohiturarik?

Gutxi. Pena ematen dit, oso jaki goxoa baita. Garai batean kapoi parea baserriko errenta ordaintzeko erabiltzen zen. Baserriko sukaldean hazten zituzten, seguru egon zitezen. Eta eskuz ematen zieten jaten, egun ahateei bezala.

14 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Errotatxo eta Zerrategia Ataun San Gregorioko Errotatxo eta Zerrategia multzoa, eraikin baten daudenak, Gipuzkoako altxor bakarra da. Haren balio historikoaz, izan duen bilakaeraz eta beste hamaika kontuz idatzi du Joxe Bikuña ataundarrak.

Joxe Bikuña Agirre Ataun XV. mendean Ataun herriko Kontzejuak eta Lazkaoko Jaunak egin zuten hitzarmen bat: Larruntzako eta Elizaldeko errotak eta Olea bat eraikitzeko erdibana. Gure arbasoek bazuten ausardia, beraien etsai nagusiarekin akordio bat egiteko eta herriari zerbitzu bat emateko. Larruntza errota bi harrikoa, San Gregorion eta Elizalde errota San Martinen; baita ere, bi harrikoa eta Ola bat Larruntzako errotaren ondoan eraiki zuten. Iturrioz azpiko askatako meakin eta Agauntza basoetako ikatzarekin funtzionatu zuen 160 bat urtetan; 1693an erre egin zen eta garai horretan lehiakorra ez zelako, bertan behera utzi zuten. Ola hau zen lekuan etxe bat eraiki zuten XVIII. mendean eta Olaa izenarekin ezagutzen da. Ola zaharraren arrastoak aurkitzen dira inguruetan, eskoria-koskoak, batik bat. Larruntzako errotak martxan jarraitu zuen 1954ra arte, eta Elizalde errotak eta Errotatxok 1963ra arte.

Herritarrekin iskanbilak Larruntza eta Elizalde errotekin haserreak eta iskanbilak izan zituzten herritarrekin, ezin abasto eman zutelako eta herritik kanpora ateratzea debekatu zietelako. Larruntzako errotatik pasatako urarekin, beheraxagoan eraiki zuten Errotatxo 1667an, ataundarren beharrei hobeto erantzuteko. Hasieran bi harrikoa bazen ere, XIX. mende bukaeran harri bat kakaoa ehotzeko erabili zuen Martin Garaialdek, txokolatea egiteko: Garaialde Txokolate-

Ataungo Errotatxo, eta atzean, San Gregorio auzoa. JOXE BEGIRISTAIN

Joxe Bikuña: «Gure helburua jendeak altxor hauek ezagutzea da» taun San Gregorion Barandiaran Museoa egokitu zutenean, aldameneko etxetolan zeuden zerrategi hidraulikoak eta errotatxoak ere berriz ikusi zuten argia. Ez ahaleginik gabe, ordea. Herritar talde bat arduratzen da sistemak zaintzeaz, konpontzeaz, ingurua txukuntzeaz... Bizirik mantentzeaz, azken batean. «Normalean, bi lagunek eramaten dugu horren ardura; eta, puntualki, beste lan batzuk egiteko, zortzi lagun elkartzen gara», azaldu du Joxe Bikuñak. Borondatez eta musutruk, aritu ere.

Errotatxoa eta zerrategia «altxorra» direla ezbairik gabe esan du Bikuñak. «Gipuzkoan ez da egongo mota horretako beste eraikin bat». Bakana eta antzinakoa izateak, hala ere, ez dio behar lukeen distira bere kabuz ematen. «Ohitu gara gauza politak eta onak urruti ikusten, eta herrikoa ez dugu ezagutzen». Jendearen ahalegintxoa eskertzen dute zaintzaileek, bisitan joandakoan.

Izan ataundar, goierritar nahiz kanpotar, herritik bertatik hasita, ez baitu altxor hori jende askok ezagutzen. «Gehien eskoletako umeak etortzen dira. Herriko jendea, oso gutxi. Kanpokoak gehiago, baina gutxi, hala ere».

Uztetik eta etsitzetik urruti, dei bat ere zabaldu du Bikuñak, ondareari buruz. «Umezurtz dago, pixka bat». Etorkizuna ziurtatuko dion zainketa-modu edo talde egituratu bat, ondareari abegiz begiratuko dion gizartea eta lanerako ekimena beharko dira.

«XVII. gizalditik gaur arte iritsi baldin bada, jada gure esku dago ondorengoei ere jarraiaraztea».

A

ak. 1900ean Martin jaunak eraiki zuen Zerrategi hidraulikoa, Errotatxori erantsita, auzoko beharrei erantzuteko. Zerrategi hau, zerra bertikal bat, lijadora eta tornu batez osatua dago.

1998an Ataungo Udalak erosi zituen bi errotak eta Zerrategia. 2010ean Larruntzako errotan eraiki zuten Joxemiel Barandiaran Museoa. Museoa, Errotatxo eta Zerrategia Gipuzkoako Parketxe Sareak (GPS) kudeatzen ditu, eta Errotatxo eta Zerrategiaren eskuzko mantentze-lanak, erretiratuak diren boluntario batzuk egiten dituzte. Elizalde errota, egoera txarrean zegoen eta bota egin zuten. Lazkaoko Jaunak errotei buruzko monopolioa zabaltzean, Ataunen 10 errota izan dira, hau baitzen garaiko negozio segurua; legez % 10 kentzen zuten ihotze alde lakea.

Egiazko altxorrak Gaur egun bi errota daude martxan Ataunen: San Gregorioko Errotatxo eta Aiako Errotatxo.

San Gregorioko Errotatxo, Agauntza errekaren ertzean dago, Museoaren ondoan, eta ura 200 bat metro gorago hartzen du Uarkaingo presan, eta ur kanal baten bidez iristen da ura aldaparora. Uda garaian urik iristen ez denean, motoponpa baten bidez igotzen da ura errekatik aldaparora, dena martxan jarri ahal izateko eta bisitariek Errota martxan ikusteko. Errotatxo eta Zerrategia egiazko altxor bat dira, gure arbasoen historiaren zati bat adierazten dutena eta manipulatu gabea.

GOIBERRI 15

GARAI BATEAN

Errotatxok bi turtuki (turbina) agirian dauzka eta bisitariek ikusten dute gure arbasoek nola baliatzen ziren uraren indarraz, eta gainera, doan eta zikindu edo kontaminatu gabe.

Zer nolako lezioak.

Ezin ahaztu garai horietako egoera, hotzaldia zela eta uztak oso txarrak. Ataunen baserriak bai ugari, baina txikiak, urteko elikagaia zutenak oso gutxi, eta beste aldetik familia handikoak. Aitarekin semeak koxkortu ezkero, udaberrian joaten ziren basora edo ikatza egitera. Olak egur-ikatza behar izaten zuten, eta asko gainera.

Zergatik ez zuten egurra ekartzen eta bai ikatza basoan eginda Olarentzat? Guk uste baino azkarragoak ziren gure arbasoak, hauek esperientziaz bazekiten 1.000 kilo egur ekarri beharrean ikatza eginda 200 kilotan gelditzen zela eta kaloria berdinekin. Hau garraiorako sekulako aldea zen batetik, eta bestetik, surtako hautsa askoz gutxiago egiten zuen: Olak garbitzeko, errazago.

Ikazkintza lantegi Aurretik esan dugu, Olak mea burdin bihurtzeko ikatz asko behar izaten zutela. Horra zer esaten zuten: 1.000 kilo burdin egiteko, 6.000 kilo ikatz behar izaten zituztela. Ataunen ikazkintza lanbideak 500 bat urte iraun ditu, eta hau izan da Ataungo fabrika. Udaberrian

karekin edo urdaiarekin, eta gehigarria, gazta. Arrantxeroa eta torteroa arduratzen ziren babak egosi eta taloak egiteaz.

Bizimodu horrek 7-8 hilabete irauten zuen eta udazkenean etxeratzean kobratzen zuten, eta amari entregatu dirua, urtean egindako zorrak ordaintzeko. Zor hauek batik bat errotariarekin izaten zituzten eta horiek taia izeneko egur batean koxkak eginez eramaten zuen kontua eta amak ordaintzean, aiztoarekin ezabatzen zituen koxkak, hurrengo urtera arte.

Garia egitetik, artora Tobera, irin-aska eta arto-irina lortzeko erabiltzen diren beste hainbat tresna ikus ditzakete bisitariek Errotatxon. JOXE BEGIRISTAIN hasi eta udazkenera arte irauten zuen lantegiak. Lantegiak irailean markatzen zituzten, hurrengo urtean subastan edo kandelan ateratzeko, eta gehiena agintzen zuenari emateko. Lantegiko balorazioa kargaka egiten zuten basoan; 1900. urtean karga pezeta batean baloratzen zen, eta 1943an 3 pezetan. Lantegia hartzen zuten nagusiek bazituzten betebehar batzuk: ekainaren 20a baino lehen ez zeukaten txondarra pizterik eta baldintza hau ez betetzeak isuna zekarren. 1900ean kargaikatza 18 errealean saltzen omen zen. Salmentako karga

50 bat kiloko 2 zaku izaten omen ziren. Nagusiek ikazkin mutilak San Gregorioko festetan aukeratzen omen zituzten.

Pazko 3.ean igotzen ziren ikazkinak basora. 1890ean 400 bat ikazkin ba omen ziren Ataungo basoetan. Basora igotzean, lehenengo lana, txabola egitea izaten omen zen, eta aterpea zotalarekin egiten omen zuten. Txabolaren barrua bi zatitan banatuta: sutegia bere inguruarekin eta enbor batzuk aulkitarako. Beste zatia, kamastroa edo logela; koltxoiak txilarrezkoak ardi-larruz edo mantaz estaliak. Ikazkinen mantenua: taloa, baba mante-

XVI-XVI. mendeetan gure lurraldean gosete handia igaro behar izan zuten. Eskerrak Ameriketatik iritsi zen artoari.

Bukatu zen hemengo gosetea, landare horiek hain ondo produzitzen omen zuen hemen, gariak halako 5 ekoizten omen zuen, eta jendeak garia egiteari asko utzi omen zion. Berri hauek denak On Juan Arinen lanetatik hartuak dira: Mila esker On Juan Arini biltzen lan egin zenuelako. Orain gure egitekoa, berri hauek zabaltzea da.

Errotatxo gurea Agauntzaren ertzean, Agauntzaren ertzean da egoera tristean.

Negar egiten dezu alea xehetzean, ez zaitulako inork aintzakotzat hartzean.