GoiBerri 362. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

Industri-ondarea mundurako bide ASM Ameriketako Metalaren Elkargoak Historical Landmark izendapena eman dio burdinolari 8-9

362. zenbakia. 2020ko otsailaren 14a

Eider Matxain 3 Iritzia 4-5 Jon Zumalakarregi 6 Goierritarrak Lilatoian 7 Josu Marotorekin berriketan 10-11 Goierriko bi moko zorrotz 12 Loteslea izan ezean, baliorik ez 13 Ehun urte baino gehiagoko lapiko hotsa 14

‘Legazpi, Natura eta Burdina’ leloaren laburpenetik sortutako akronimoa da Lenbur. Irudian, langileak Mirandaolako burdinolan. T.M.

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

Eider Matxain Medikuntza ikaslea

«Herriko alkate banintz, autobus zerbitzua maizago jarriko nuke» Mikel Albisu Gaintza Eider Matxain (Gaintza, 2000) ikasturte honetan hasi da medikuntza ikasten, Bilbon. Beldur apur batekin hasi bazen ere, eramangarria ari zaio egiten.

«Uste nuen aisialdirako denborarik ez nuela izango, baina oker nengoen. Hori bai, aitak dioen bezala, Tourraren hasieran nago oraindik».

Etorkizunari begira psikiatriak jakin-mina pizten dio, baina gai berriak ikasi ahala «baliteke ideia guztiz aldatzea».

Zure etorkizuna Gaintzan irudikatzen al duzu?

Gazteagoa nintzenean ezetz nioen, baina Bilbon ikasten dudanetik, gero eta argiago daukat Gaintzan bizi nahi dudala.

Ze zaletasun dituzu?

Mendia dezente gustatzen zait.

Janari bat.

Baina-patatak.

Edari bat.

Kalimotxoa.

Pelikula bat.

El niño con el pijama de rayas.

Liburu bat.

Txartel bat (des)herrira.

Musika talde edo abeslari bat.

Deskontrol.

Abesti bat.

Duintasunez eutsi.

Oporretarako leku bat.

Eslovenia ezagutu nahiko nuke.

Amets bat.

Gustuko lan bat eduki eta pozik bizitzea.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Toki lasaiek, otordu goxoek...

Goierriko txoko bat.

«Bilbon ikasten dudanetik, gero eta argiago daukat Gaintzan bizi nahi dudala»

MIKEL ALBISU

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Lareoko urtegia.

Herriko alkate bazina…

Autobus zerbitzua maizago jarriko nuke.

Gaintzan biziko ez bazina…

Arama edo Itsasondo bezalako herri txiki batean.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Joseba Imaz Ganzarain Kazetaria

Trena, bizitza, bidaia

arterik baduzu, irakurle, altxa begiak pantailatik.

Artikulu hau mugikorrean irakurtzen ari bazara, berdin. Eta ez arduratu, ez dizut eta konturik eskatuko. Begiratu zure ingurura momentu batez. Ziur sorpresa ederren bat hartuko duzula. Bai, hala?

Orain arte ikusi gabeko zerbait, norbait, keinu bat, xehetasun txiki bat.

Trena. Nahi gabe edo aurretik pentsatu gabe egin badut ere, aurreko lerroetan azaldutako ariketa egin dut gaur arratsaldean. Donostiatik bueltan trenean natorrela izan da. Zirrara eragin didate nire begiek ikusi eta belarriek entzun dutenak.

Mugikorreko pantailatik –hala joan ohi gara trenbideko joanetorrian– hezur-haragizko errealitatera salto egin eta hor jabetu naiz munduaz. Hobe esanda, eguneroko martxan konturatu gabe pasatzen zaizkigun mundu txikiez.

Alboan eserita dudan gizonari begiratu eta herriko zinegotzi ohi batekin egin dut topo, patxada ederrean eserita.

Orain dela ez hainbeste urte, oker ez banago, ezingo zukeen

T

trenean lasai bidaiatu. Ez behintzat bizkartzainen itzala gainean izan gabe. Gaur, antza, lasai doa bidean, trenaren trinkili-trankuluaren babesean.

Beste guztiok bezala. Eta poztu egin naiz. Bakearen metafora ederra iruditu zait. Bortizkeriarik eza delako, trenean bezala bizitzan, aske bidaiatzea, ezezagunez edo zuk bezala pentsatzen ez dutenez inguratuta akaso, baina libre, azken finean.

Bizitza. Ohikoa da trenean, baita ere, kanpotik etorritako gipuzkoar berrien hizkerak eta esamoldeak entzutea. Elkarren artean kontutan batzuetan, telefonoz urruneko norbaitekin hizketan, besteetan. Eta haien guztien artean, mutil gazte baten hitzak iritsi zaizkit belarrietara. Pareko eserlekuan dago, emakume heldu batekin eta bere adineko beste gaztetxo batekin kontutan. Joan den urtean bizitako pasadizo larria ari zaie kontatzen. Drogak, buruko gaixotasuna, bizitzaren trenera atzera nola igo. Nola jarraitu bizitzaren erlojuari soka ematen, munduari lotzen gaituen haria eten gabe.

Gaztetxoaren kontakizunak ere munduaren gordintasunaz

«Begiratu ingurura momentu batez. Ziur sorpresa ederren bat hartuko duzula.

Orain arte ikusi gabeko zerbait, norbait, keinu bat, xehetasun txiki bat»

zer pentsatua eman dit. Badagoelako asko sufritzen duen jendea, dela bizitzako momentu txar horietako batek kolpatu duelako, dela gaitzak edo beste edozer egoerak osasuna galarazi diolako. Horrelakoetan, pareko eserlekuan norbait egoteak, berebiziko garrantzia izaten du. Entzungo zaituen norbait.

Altxatzen lagunduko dizut norbait. Behar dugu komunitate bat, ingurua, behar ditugu bidaideak bizitzan.

Bidaia. Geltokitik geltokirako saltoan, trenean ez baina txalupa prekarioetan Mediterraneoan itsasoratzen direnez oroitu naiz. Eguneroko ehunka lagun, bizitza berri baten bila.

Jakin gabe ertz batetik bestera iritsiko diren. Itsasoaren zabalak irentsiko dituen ala ez. Aita Mari itsasontziak azken egunotan 93 lagun erreskatatu ditu bertan. Heriotzatik erreskatatu ere. Gure begiak pantailetan iltzatuta ditugun bitartean, Europako atarian bizi dugun errealitate gordina da hori ere. Zorionez, zenbaiten lanak migratzaileen sufrimendua azaleratu –eta gozatu, neurri batean– eta gizatasun pixka bat ezartzen du (pantailaz betetako) mundu ero honetan.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Txikitako marrazkia Josu Marotok bere txikitako marrazki bat ekarri du oraingoan. «Txikitan denok marrazten dugu, baina nik ez diot sekula marrazteari utzi», dio GOIBERRI-ko marrazkilari ofizialak.

Kaixo Ion! Zer moduz? Oraingoan niri egokitu zait gaia hautatzea eta egia esan gaurkotasunari, azken aldian bolo-bolo dabiltzan gaiei eta beste batzuei erreparatu badiet ere, gaur kanta batekin oroitu naiz. Zuri, abestea gustatzen al zaizu? Akaso ezagutuko duzu doinua. Lehen zatia bederen beren-beregi eginda ez, baina bete-betean datorkigula esan nezake; Mikel Markez kantariaren ahotsean ezagutu nuen Irlandako doinu bat da: «Etxerako ordua, iritsi zaigu John zaharra / kantazagun azkena, alaitzeko gure bidea. / Zenbat kanta eta hitz, lagunak lagun truke / biharko ere zerbait utzi beharko genuke / Etxerako... (bis)» Irlandako pub-etan azken tragoa hartu behar eta bi eskatzen zituen John zaharrak antza. Etxerako bidea hartzean, bere buruari abesten omen zion doinu hau. Guk kantatu ez dugu egin baina arduratzen gaituzten kezkak, galderak eta hausnarketak hementxe partekatu izan ditugu zuzenean, zeharka, erritmo gehixeagoz edo umorea lagun hartuta. GoiBerri honi, berriak hartuko dio lekukoa eta guri etxerako ordua iritsi zaigu. Gogoratzen al duzu noiz hasi ote

ginen batak puntua jarri eta bestea erantzuten? Atal honetan landutako gaiek hamaika kontutarako emango lukete, baina badaezpada gairen bat utzi beharko dugu gordeta, hurrengo GoiBerri berrituan topo egitea egokitu ezkero ere. Beraz, adio bat baino, ongi iruditzen bazaizu, gero arte esango dizut bai?

Eneritz Gorrotxategi

bat eta

Gero arte, bai, Eneritz! «Kaixo eta gero arte» idazten hasi naiz, baina horrek Gozategiren beste kanta bat ekarri dit gogora eta nahiago izan dut kaixo hori kentzea. Gero arte ez al da benetan adio ederra? Niri makina bat aldiz gaizki-ulertuak ere sortzen dizkit, egia esan. Ohitura handia dut edozein egoeratan agurtzeko adio edo agur esan ordez gero arte esateko (ez galdetu ohitura zergatik dudan; psikoanalistari galdetu izatekotan) eta jende askok egun berean geroago egongo garela entenditzen du horrekin, eta jarraian askotan galdera: «Gero egongo al gara ba?» Eta argitu behar ezetz, printzipioz, baina batek dakiela geroak zer dakarren!

Joanak ekarri diguna, eta iraganari eman dioguna bai, badakigu zer izan den! Hemen partekatutako hamaika ideia, burutazio, iritzi… (baita kabitu ezinik luzeegi idatzitako hamaika karaktere ere). Eta urteotan pasa diren gauza guztiak, eta faltan ditugunak, etorri direnak, eta irabazitako kiloak, ugaritutako kanak… Denboraren joan geraezina azken finean; gizakiaren historiako galdera eta muga existentzial nagusia, ziurrenik. Eta muga gainditu nahian utzitako

bat Ion Muñoa

arrastoa, egindako bideak, saiakerak, ekintzak, eta hartutako tragoak.

GoiBerri-ren etxe berritua gerta bekigu John zaharraren kanta bezain atsegin, gaur bezala bihar, azken aurrekoa izan dadin espuela bakarra.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

Bere kasa ikasi eta jardun duen margolaria Laida Goiburu Ormaiztegi Txikitatik margotzen du Jon Zumalakarregi (Ormaiztegi, 1998) artista gazteak. Etxean ditu gordeta oraindik ere garai hartan egindako margolanak: «Eboluzioa nabari da hura ikustean», adierazi du. Beasaingo Artelekun klaseak hartu zituen, eta Batxilergo artistikoa egin zuen Beasaingo Txindoki institutuan: «Orduan konturatu nintzen benetan gustuko nuela».

Batxilergoa bukatuta, halere, ez zituen ikasketa artistikoak jarraitu. Haur Hezkuntzako goi maila egin zuen Elgoibarren: «Oso gustura aritu nintzen, nahiz eta ez dakidan nik ere zergatik hautatu nuen. Udalekuetan ibilitakoa naiz eta begirale gisa ere bai, horregatik izan daiteke mundu hori gustatzea».

Arte ikasketei jarraipena eman ez zien arren, bere kasa egindakotik ere ikasi duela eman du aditzera: «Zure kabuz ere ikasten duzu, zure moduan lan egiteak badu balio hori ere».

Urtarril eta otsail bitartean

erakusgai jarri zituen haren lanak Ormaiztegiko gizarte etxeko tabernak duen erakusketa txokoan: «Leku egokia da erakusketentzako, izan argazkilaritza, pintura edo eskultura, paretak ere txuriak dira eta edozer erakusteko toki aproposa dela uste dut».

Gaineratu du bertaratutakoek ere interesa erakusten dutela: «Hori baloratzen dut nik, jendeak baloratzen duela ikustea». Orain arte ondutako lanetan jendea da ardatz nagusia: «Aurpegi asko ditut eginda, baina ez erretratuak, baizik eta perfilak». Koloreak nabarmentzea ere gustuko du: «Halere, probatu beharra dago, gauza desberdinak egin».

Akrilikoa erabiltzen du gehienbat. Beste material batzuekin alderatuta, alde txar eta onak dituela jakinarazi du: «Akrilikoa erabiltzen dut ekonomikoki hobe ateratzen zaidalako, baina olio-pinturak joko gehiago ematen dizu, nahasgarriagoa delako». Ormaiztegiko erakusketan ikusgai ja-

Akrilikoa erabiltzen du batik bat Jon Zumalakarregik. L GOIBURU rritako lanak material horrekin egindakoak dira denak.

Artisau azoka Iaz artisau azokaren laugarren edizioa egin zuten Ormaiztegin.

Bertan izan zen Jon Zumalakarregi. Herriko artisau eta ekintzaileen topagunea izateko martxan jarritako ekimena da artisau azoka. Zumalakarregiren arabera, parada egokia da artelanak ontzen dituzten herritarrek haien lanak erakusgai jartzeko: «Herrian badago jen-

dea gauza oso politak egiten dituztenak, eta askotan lan hori ez dago merezi duen bezain baloratua», azaldu du. «Askotan ez da aintzat hartzen artelan baten atzean dagoen lan guztia».

Margolariez gain, zeramikagileek, argazkilariek edo jostunek erakutsi dituzte haien lanak azken lau urtetan. Aditzera eman du herritarrak animatuko lituzkeela parte hartzera: «Pausoa eman ez duen jendea badagoela uste dut».

GOIBERRI 07

MOTZEAN

HITZA taldeko parte hartzaileak 29. edizioan, Maria Kristina hotel parean. HITZA

Goierritarrak Lilatoian Martxoaren 1ean izango da Donostian egiten den bost kilometroko lasterketa.

Goierriko hainbatek hartuko dute parte proban; Seguran, Zaldibian eta Lazkaon entrenatzeko taldeak osatu dituzte. HITZA-k ere bere taldea sortu du.

Laida Goiburu Goierritar ugari biltzen dituen lasterketa da Lilatoia; iazko edizioan Goierriko 837 emakumek hartu zuten parte, eta hiru talderik jendetsuenak ere bertakoak izan ziren. Urretxu-Zumarragako Ikastola, Ordiziako Jakintza Ikastola eta Legazpiko Haztegi Ikastola izan ziren talderik handienak osatu zituztenak. Podiuma egin zutenen ar-

tean ere, goierritar bat; Izaro Rubio ordiziarrak 3. postua lortu zuen, 2. postuan geratu zen Nerea Egia, eta irabazlea Lorea Ayala izan zen.

Aurten 30. edizioa egingo du Lilatoiak martxoaren 1ean. Inskripziorako prezioa 11 eurokoa da, eta otsailaren 20ra arte egongo da zabalik. Irabaziak Gautena elkartearentzat izango dira. Urtero jarraitzaile eta

korrikalari gehiago biltzen ditu lasterketak, eta aurtengo partaidetza ere handia izatea espero da. Iaz, parte hartzea inoizko altuena izan zen: 6.200 emakumek eman zuten izena, eta 5.400ek amaitu zuten proba. Aldarrikapena, kirola eta festa uztartzen ditu Lilatoiak.

Talde lana ere sustatzen du antolakuntzak, talde jendetsuenarentzako saria banatzen bai-

tute. Lazkaon, Zaldibian eta Seguran taldeak osatu dituzte proba taldean prestatzeko.

Lazkaon, gainera, prestatzaile bat izango dute asteartero kiroldegian (19:00-20:00).

Hitza-k ere bere taldea osatuko du. Edonork har dezake parte lilatoia@hitza.eus helbidera idatzita edo toki bakoitzeko bulegora deituta otsailaren 21a baino lehen.

08 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Tibur Agirre, Olatz Conde, Birjinia Etxeberria, Hasier Gonzalez, Ainhoa Korta eta Naiara Larrea Lenburreko langileak, Mirandaolan. T.M.

Burdinak Legazpi maite du Mirandaola nazioarte mailan kokatu berritan, baikor eta proiektu berriekin heldu dio etorkizunari Lenburrek.

Tere Madinabeitia Legazpi Legazpiko ondare naturala eta kulturalari, eta burdinarekin lotutako industriari balioan emateko helburuarekin 1997an sortu zenetik, Lenbur Fundazioak lortu ditu eta gainditu ditu orduan ezarritako erronkak: Legazpiko mugetatik harago, burdina nortasun kulturalaren ikur bihurtzea, eta herriko garapen ekonomikoaren eta sozialaren alde eragitea.

Mirandaolako burdinola izan zen abiapuntua, eta gaur, nazioarte mailan aitortza garrantzitsua jaso duenean, Legazpi osoa hartzen duen Burdinaren Harana izeneko proiektu handi eta osasuntsu baten erdigunea eta bihotza da. Legazpi, Natura eta Burdina leloaren laburpena

da Lenbur, eta hitz horren atzean, turismoan, ondarea berreskuratzean eta ikerketan oinarritzen den jarduna dago, eta jardun hori langile talde baten esku dago. Gaur egun, Agurtzane Elustondo, Ana Alvarez, Ainhoa Korta, Erraizabal baserriko Arantxa Segurola, Igeralde baserriko Tibur Agirre, Naiara Larrea, Hasier Gonzalez, Olatz Conde eta Birjinia Etxeberria dira Lenburreko langileen zutabe nagusia.

Burdinola, abiapuntua Guztia burdinolatik abiatu zela ekarri dute gogora Condek eta Etxeberriak. Turismo aldetik ustiatzeko prest zegoen errekurtsoa zen, eta harekin hasi zuten Legazpira bisitariak era-

GOIBERRI 09

ERREPORTAJEA

kartzeko egitasmoa. Gero Erraizabal baserriko ganbara atondu eta artzaintzaren ekomuseoa ireki zuten. Ogiaren txokoa, Burdinaren museoa, Lanbideen ibilbidea, Chillidaren lantokia... etorri ziren ondoren, hainbat eraikuntza eta industria espazio berreskuratu eta gero.

Eskaintza zabala da, eta gaur Legazpira datozenek badute zer ikusi, baita zer egin ere.

Izan ere, errekurtso turistiko horiek osatzeko, familia planak ere eskaintzen hasi zen fundazioa, eta horiek dira, hain zuzen, Lenburren eskaintza turistikoaren ezaugarria gaur egun.

Burdinolaren amuari tiraka, bisitariek Legazpin denbora gehiago igarotzeko eskaintza zabaltzeko sortu zituzten familia planak: laster hasiko diren Artzaitxo egunak, Aitona-amonen eskola, Errotari eguna, Burdintxo... eta Olentzero.

Familia plan horiek dira gaur Lenburren turismo baliabide nagusiak, eta garrantzitsuena, Legazpira bisitari gehien ekartzen dituena, Olentzero da, bi hilabetetan 10.000 pertsona etortzen dira. Olentzeroren bitartez, bisitariek gainerako planak eta eskaintzak ezagutzen dituzte. Hala, «Olentzero egitera datozenak gero Artzaitxo eguna egitera datoz, edo Burdintxo...», azaldu du Condek.

Herriko ekonomia Bisitari kopuru handia etortzen da Legazpira, iaz, 35.000tik gora. Ez da zifra makala, «batez ere Lenbur sortu aurretik Legazpira inor ez zela etortzen kontuan hartuta», dio Condek.

Bisitari horiek herrian ere uzten dute arrastoa, noski, dendetan eta jatetxe eta tabernetan, baina beste era batera ere mugitzen dute bertako ekonomia, lanpostuak ere sortzen dituztelako.

Hala, Lenburren plantilla finkoa bost langilek osatzen badute ere, burdinolan olagizon lanak egiten dituztenak ere ai-

patu behar dira, eta puntualki langile gehiago ere kontratatzen dituzte. «Batez ere jende gaztea, lehen aukera ematen diegu askori, eta beren lanbideetarako esperientzia hartzeko oso ondo datorkie», azaldu du Etxeberriak. Urteak gora urteak behera, jende asko eta asko igaro da Lenburretik, eta «Lenburren familiako kide dira oraindik», erantsi du.

Beraz, duela 23 urte sortu zenean ezarri zituen helburuak, ondo baino hobeto bete eta «gainditu ere» egin ditu Lenburrek, Condek azpimarratu duenez; «lehen Legazpira ez zen inor etortzen eta bergira orain!». «Helburuak bete ditu, bai turismo aldetik, baita kultura aldetik ere, alor hori ere jorratzen baitugu», erantsi du Etxeberriak. «Euskal Herrian ez da egongo herri bakar batean hainbeste museo, eta horren atzetik lan bat dago, museo bat sortzeko ikerketa lan handia egin behar delako».

Ondare mailan, eredu Industria ondarearen alorrean, bestetik, Legazpi eredu bilakatu dela dio Condek, «Mirandaolaz gain, Burdinaren museoaren egoitza den San Migel fundizio zaharra, papertegia...

«Historical Landmark egiten ari garen lanaren aitortza eta berrespena da» Olatz Conde

Lenburreko langilea

«Euskal Herrian ez da egongo herri bakar batean Legazpin bezain beste museo» Birjinia Etxeberria Lenburreko langilea

horiek ere salbatu ditugu eta urte batzuetara erlikiak izango dira». Gaur egun industria eraikinak bota egiten dira, baina Legazpin, eraikin horiek babesteaz gain, erakutsi ere egiten dira, eta horrek balio handia duela nabarmendu du Condek: «Duela gutxi amerikarrek emandako Historical Landmark izendapenak horixe azpimarratu du: burdinolaren inguruan dagoen historia, burdinaren historia zabaldu dugula».

Eta hain zuzen, burdina da beste eskaintza turistikoetakik Lenbur bereizten duena, Condek dioenez: «Hemen, denek daukate natura, guk ere bai, baina horrekin kontrastean guk burdina daukagu gai nagusitzat, eta Legazpikoa Euskal Herri osora estrapolatu dugu.

Gure diskurtsoan adibide guztiak Legazpikoak dira, Patrizio Etxeberriaren lantegia bezala, baina hark egindakoa beste herri batzuetan beste batzuek egin zuten, Aristrainek eta Orbegozok, esaterako; burdinolekin ere berdin, Euskal Herri osoan zeuden burdinolak».

Beste balio erantsi bat da Lenburrek lantzen duen burdinaren inguruko diskurtsoak mendeetan atzera egiteko aukera ematea duela, «burdinaren historia gaurtik hasi eta Erdi Arora arte azaldu dezakegu», adierazi du Etxeberriak. «Guk aztarna zaharrak, aztarna berriak... dena daukagu, eta lurralde museo batean integratuta daude guztiak».

Nazioarteko aitortza Lenburren hasierako helburuak gainditu dira, baina erronka gehiago ere badituzte, eta etorkizunari begira proiektu berrietan murgilduta daude. Tartean dago Chillida Lantokiaren inguruan familia plan bat sortzea, eta ez dute baztertzen epe laburrean museo gune berriak sortzea. Hezkuntzaren alorra ere begiz jota dute, Legazpi Euskal Herriko historia lantzeko toki ezin aproposagoa dela-

Lenburrek bere laguntzaileekin partekatu nahi du saria hore handiz jaso du Lenburrek Mirandaolarentzako aitortza, eta oso eskertua dago ASM elkartearekin, baina bere laguntzaileekin ere partekatu nahi du saria. Hala, «gaur egungo eta garai batean Mirandaolan lan egin duten olagizon guztiei» eskaini die, «beraien jakinduriari esker gaur egun oraindik burdinola martxan ikusteko aukera daukagulako»; baita Burdinola elkarteari ere, «burdinolen inguruko informazioa jasotzen azken urteetan egin duten lanagatik».

Legazpiko Udalari, Lenburreko gainontzeko patrono eta kolaboratzaileei, Eusko Jaurlaritzari, Foru Aldundiari eta «gurekin lan egin duten guztiei ere» luzatu diete saria.

O

ko, ikastetxeentzat beste hezkuntza baliabide bat.

Etorkizunari baikortasunez begiratzen dio Lenburrek, ASM Ameriketako Metalaren Elkarteak burdinolari Historical Landmark izendapena eman eta gero. «Egiten ari garen lanaren aitortza eta berrespena da, bide onetik goazela erakusten du». Saria bezala jaso dute izendapena, eta dagoeneko jarrita dago burdinolaren atarian mundu mailan burdinaren alorrean erreferente historikoa dela dioen plaka. Komunikabide ugaritan agertu zen Mirandaola plaka hori entregatzeko egin zen ekitaldia, Urkullu lehendakaria eta ASM erakundeko ordezkariak tartean zirelako.

Mirandaola lehendik ezaguna bazen, are ezagunago da orain, Eiffel Dorrearen edo Askatasunaren Estatuaren pare jarri baitu titulu berri horrek.

10 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

ASIER ZALDUA

Josu Maroto Marrazkilaria

«GOIBERRI-ko lanari esker, profesionalizatu egin naiz»

GOIBERRI 11

ELKARRIZKETA

Asier Zaldua Urretxu Josu Maroto (Urretxu, 1975) arkitektoa da ofizioz eta marrazkilaria afizioz. Toki guztietara koadernoarekin eta arkatzekin joaten da. Hasiera-hasieratik GOIBERRI aldizkariko kolaboratzailea da eta udaberrian Pakistanen egindako marrazkiekin erakusketa egingo du.

Beti gustatu al zaizu marraztea?

Bai. Aitari marraztea gustatzen zaio eta nik ere txikitatik marraztu dut. Eskolatik ateratzen nintzenean, marraztea gustatzen zitzaidan. Karrera aukeratzeko garaian marrazketarekin zerikusia zuen zerbait nahi nuen eta arkitektura ikastea erabaki nuen.

Azken urteetan lan asko egin duzu.

Duela 12 urte minbizia izan nuen eta urtebete eman nuen etxean. Marrazteko denbora nuen, asko marraztu nuen eta orduan konturatu nintzen marrazkia zenbat gustatzen zitzaidan. Niretzat marraztea yoga egitea bezala da: meditatzeko modu bat. Marrazteak asko erlaxatzen nau.

Azkenaldian, Urretxuko arte tailerrean ikastaroak antolatu ditut. Gainzuri aretoan egiten ditugu. Areto honek aukera bikaina eskaintzen du: musika jartzen dugu, Jon Tirapu argiztapenaz arduratzen da... Kanpotik ekartzen ditugun margolariek ikastaroak ematen dituzte eta modelo batekin ere margotzen dugu. Ondoren, elkarrekin bazkaltzen dugu. Oso giro polita dugu. Euskal Herri mailan, oso toki gutxitan daude halako aukerak. Urretxuk eta Zumarragak kultura maila altua dute.

Norekin ikasi zenuen marrazten?

Herrian antolatu diren ikastaroetara joan naiz (Eli Mendia, Felix Vaqueriza, Manu Muniategiandikoetxea...), baina nahiko autodidakta izan naiz. Praktikatuz ikasi dut, batez ere.

Praktikatzea oso garrantzitsua

da. Egun koadernoan marrazten dut: trenean, kalean... Ez du denbora asko eskatzen eta oso ariketa ona da.

Zer esaten dizute trenean doazenek?

Normalean ez dira konturatzen, baina batzuk dagoeneko lagunak ditut. Marrazkiak eskatzen dizkidate.

Musikari lagunekin batera, zuzeneko musika eta pintura uztartzen dituzu.

Egun, Ertzak taldearekin nabil.

Gorka Hermosa, Andoni Salamero, Jon Goenaga, Kalakan eta Peio Ramirezekin ere lan egin dut.

Zein teknika erabiltzen dituzu?

Digitala eta tradizionala. GOIB ERRI ko ilustrazioak egiteko teknika digitala erabiltzen dut, baina errotulagailuak eta akuarela ere asko gustatzen zaizkit.

Olioarekin ez dut hainbeste margotzen, denbora gutxi baitut. Akuarelarekin olioarekin baino azkarrago margotzen da.

Zein da zure marrazkilari kuttuna?

Nire blogean aipatzen ditudan guztiak. Asko lagunak ditut. Zulet karikatura egilearen kasua oso berezia izan zen. Txikitatik miresten dut eta bera ezagutzeko aukera izan dut. Jende hori guztia ezagutzeko aukera izatea oso polita da.

G OI B ERRI -ko irakurleek lehen aletik zure lanaz gozatzeko aukera dute.

Alex Areizagak eskaini zidan eta lan horrek asko eman dit.

Astero marrazki bat egin behar izateak teknika hobetzen lagundu dit. GOIBERRIko lanari esker, profesionalizatu egin naiz.

Gainera, jendeari nire lana erakusteko aukera eman dit eta aldizkariko lan taldearekin oso harreman ona dut.

Duela gutxi Pakistanen izan zinen.

Mohamed Omar pakistandarra nire anaiaren zaintzailea izan zen. Sekulako harremana egin genuen eta etxekotzat dugu, eta bere ezkontzara gonbidatu gintuen. Hemengo bere familia

gu gara, gu Pakistanera joatea nahi zuen eta guri ondo zetorkigun data batean ezkondu zen.

Familiako laurok joan ginen.

Abenduaren 16tik urtarrilaren 1era bitartean egon ginen bertan. Beste kultura bat ezagutzeko aukera paregabea izan zen.

Makina bat marrazki egingo zenuen...

Ezin geldirik egon... Bizipen hura kontatzeko asmoa nuen eta hala Masala Soul Project egitasmoa sortu zen. Maiatzaren 15etik 31ra Pakistanen ateratako argazkiak eta egindako marrazkiak erakutsiko ditut Urretxuko Juan de Lizarazu aretoan. Hango giroa hona ekarri nahi dut. Argazki guztiak telefono mugikorrarekin atera nituen: edozein tokitan modu azkarre-

«Eskolatik irteten nintzenean, marraztea gustatzen zitzaidan» «Niretzat marraztea yoga egitea bezala da: meditatzeko modu bat da» «Koadernoan marrazten dut: ez du denbora asko eskatzen eta oso ariketa ona da» «Maiatzean Pakistaneko argazkiak eta marrazkiak erakutsiko ditut»

an giroa harrapatzeko aukera ematen dizu. Gainera, artea edozein tokitan eta edozein modutara egin daitekeela erakutsi nahi dut. Begirada da garrantzitsuena.

Zer iruditu zitzaizuen Pakistan?

Islamabad eta Lahore artean dagoen herri txiki batean egon ginen, gure lagunaren familiaren etxean. Oso ondo hartu gintuzten, lore eta guzti. Bertako sentiarazi gintuzten. Turismoa ere egin genuen, nahiz eta hango trafikoa zoratzekoa den.

Dena den, garrantzitsuena beraien bizimodua ezagutzeko aukera izan genuela da. Pakistanen beste erritmo batean bizi dira. Bestalde, bizi baldintzak hemengoak baino okerragoak dira: fabrika batea hanka hutsik lan egiten zutela ikusi genuen, etxeetan hotza egiten du...

Zenbait gauzatan, hemen duela 100 urte bizi ginen bezala bizi dira.

Bestalde, ezkontza hemengoen oso ezberdina izango zen.

Erabat ezberdina. Lehenengo egunean meskitara joan ginen eta imanak ezkondu egin zituen. Lehenengo eguna ezkongai bakoitzak bere aldetik ospatzen du, bigarren egunean denek neskaren familiak ospatzen duten bazkarian parte hartzen dute eta hirugarrenean denek mutilaren familiak ospatzen duen bazkarian parte hartzen dute. Emakumezkoek eta gizonezkoek bakoitzak bere aldetik ospatzen dute. Bionbo bat egoten da batzuen eta besteen artean. Musika jartzen dute, baina alkoholik ez dago eta ez da dantza egiten. Bigarren egunaren amaieran neska mutilaren familiaren etxera joaten da. Neskarentzat egun gogorra izaten da.

Arkitekturaz gozatzeko aukera eduki al zenuen?

Bai. Lahoreko meskita, batez ere, asko gustatu zitzaidan. Inguru hartan oso turista gutxi dago. Gu ginen arraza zuriko bakarrak.

12 GOIBERRI

MOTZEAN

Goierriko bi moko zorrotz Otsailaren 21ean Beasaingo Usurbe Antzokian, saio bikoitza antzeztuko dute segidan Aitziber Garmendia zaldibiarrak (Laura) eta Jon Plazaola urretxuarrak (Juan): ‘Moko zorrotza’ euskaraz eta ‘Mandibula afilada’ gazteleraz.

Loinaz Agirre Beasain Antzerkietako aktoreek meritu itzela izaten dute zuzen-zuzenean aurkezten dituztelako antzezlanak. Ez dago errepikatzeko aukerarik. Testua ez ahaztea izaten da aktoreen kezka nagusietako bat. Hori gutxi balitz, Goierriko bi artista handik, erronka bikoitza dute otsailaren 21ean Beasainen: ordubeteko tartearekin, antzezlan bera, euskaraz eta gazteleraz antzeztea. 20:00etan, Moko zorrotza taularatuko dute Usurbe Antzokiko oholtzan Jon Plazaola urretxuarrak eta Aitziber Garmendia zaldibiarrak; 22:15ean, berriz, Mandibula afilada.

Beasaingo eta Ordiziako udalek elkarlanean antolatzen duten Antzerki Garaiaren aurtengo berrikuntza da antzerki bera bi hizkuntzetan eskaintzea. Aitziber Garmendia aktorearen esanetan, «paliza handia» izaten da bi antzezlan segidan antzeztea, eta are eta zailagoa bi hizkuntzetan aritzea: «Txip aldaketa handi sa-

Jon Plazaola Juan da publikoaren aurrean, eta Aitziber Garmendia Laura. TXALO PRODUKZIOA

marra izaten da. Buruarentzako eta ahotsarentzako nahiko paliza izaten da. Plaza berdinean egun batean euskaraz eta hurrengoan gazteleraz egiten ditugu. Baina bi funtzio segidan egitea oso gogorra izaten da».

Horrelako lanik askotan hartzen ez badute ere, Beasainek jarritako erronka onartu dute.

Bai euskaraz eta bai gaztelaniaz, arrakasta handia izan duen obra da Moko zorrotza.

«Urtebete baino gehiago darama antzokietan eta orain bukatuko dugu. Beasainen 21ean bi saio, Zaldibian 28an, eta beste bat gehiago. Beraz, sarrerak erosi lehenbailehen», dio zaldibiarrak.

Goierriko bi artista eta bi lagun handi lehenengo aldiz antzokian elkartu dituen lana da Moko zorrotza. «Sekulako oparia izan da obra hau guretzat.

Telebistan elkarrekin aritutakoak ginen baina antzokian ez, eta bageneukan gogoa». Moko

zorrotzak jarraipena izan du gainera, Losers (galtzaileak)lanarekin. «Ematen du bolada ona hartu dugula. Elkarrekin lana egiteko ohitura ere hartu dugu eta egia esanda, oso gustura gaude biok».

Biak ala biak, «bolada onean» daudela aitortu du, telebistan eta antzokietan gustukoa dutena eginez. « Egia esanda, gozatzen ari gara». Momentuz lanik eta proiekturik ez zaie falta, baina argi daukate, aktoreen lana «ziklikoa» izaten dela.

«Lana daukazunean eromena izaten da, eta horrela hobe, ez

«Sekulako oparia izan da ‘Moko zorrotza’ obra Jon Plazaolarentzat eta biontzat» Aitziber Garmendia Aktorea

dagoenean ere ez da hobea izaten eta. Oso ziklikoa da eta ziklo on baten atzetik beste bat etorriko da okerragoa».

Juan eta Laura Fikziora etorriz, Jon Plazaola Juan da oholtza gainean eta Aitziber Garmendia Laura. Bizitza ulertu eta aurrera egiteko bi modu ezberdin dituzte biek, guztiz kontrajarriak direnak.

Hala ere, elkar maite dute, nola ez. Institutuan ikaskide izan ziren, eta gaur egun, 30 urtetako krisi amaigabean murgilduta daudenean, ustekabean egin dute topo. Gau batez, garai haietako gogorapen eta ametsak gaurkotuko dituzte… Bereziki, bete ezin izan zirenak. Bien bitartean, ikuslearen hasierako algarak hausnarketa bilakatuko dira: «Azkarregi hazi ote gara? Edo ume izaten tematuta dauden pertsona helduak?

Ze demontre egin geure bizitzekin?».

GOIBERRI 13

GURE LURRA

Amelia Jauregi gabiriarra, mikrofonoa eskuan, Begoña Galarraga, Rosa Arregi eta Pepi Mitxelena ondoan dituela, saria jaso ondorengo hitzartzean. rren ekimenez. Emakume, langile eta baserritar ziren aldetik, bailaretan arazo eta gabezia handiak zituztela ohartu ziren.

Garai hartan, esaterako, emakumeek ez zuten gizarte segurantzan kotizatzen, eta ondorioz ez ziren langile kontsideratzen. Urte hauetan guztietan egindako borrokak eta lanak izan ditu lorpenak, baina gabeziak ere agerikoak dira oraindik.

Estatutua, barruz hutsa

Loteslea izan ezean, baliorik ez Landaola sarietako Emakumeak landa eremuan saria jaso du Ebel elkarteak.

Non hobetua badagoela adierazi dute.

Iñaki Gurrutxaga Horrelako «errekonozimenduak gustura hartzen» direnik ez du ezkutatzen Amelia Jauregik (Gabiria, 1949), baina oraindik ere zer aldarrikatua badagoela nabarmendu du. «Gure lana hori da. Emakume Baserritarren Elkartea (Ebel) horreta-

rako sortu zen, emakume baserritarra eta bere lana bistaratzeko. Horixe egin genuen».

III. Landaola Sarien Emakumeak landa eremuan saria jaso zuen Ebel-ek joan den ostiralean Aretxabaletako Otalora eraikinean egin zen ekitaldian.

Landaola Gipuzkoako landa

garapen elkarteek osatzen duten federazio bat da; tartean dago Goimen. Erakunde publikoek sustatutako proiektuen saria Azpeitiko Udalek jaso du –Idiazabalgoa zegoen hautagaien artean–, eta erakunde pribatuen arlokoa Aleka proiektuak –Goierriko Nekazal Sindikatua hautagaia zen–.

Ibilbideari saria, berriz, Jaime Zubia Zinkunegirentzat izan da.

Ebel elkartea 1991. urtean sortu zen, EHNE sindikatuko hainbat emakume baserrita-

«Emakume Baserritarren Estatutua edukiz betetzea daukagu erronken artean» Amelia Jauregi

Ebel elkarteko kidea

Jauregik nabarmendu du azken urteotan «eboluziorik ez» duela sumatu. «Nire belaunaldikoen garaian emakume gehiago geunden sektoreko elkarteetan, eta orain, lotuta ikusten dut emakumea, adinekoen eta umeen zaintzan. Emakumeek kargu horietan egoteko ez duela balio entzundakoak gara, eta horren min ematen du». Parekidetasunaren aldarria egiten du gabiarrak.

Zeregin horretan funtsezkoa iruditzen zaio 2015eko urriaren 15ean, Emakume Baserritarren Nazioarteko Egunean, onartu zen Emakume Baserritarren Estatutua berritu eta garatzea.

«Barru hutsekin jaio zen, eta datozen urteetako erronken artean daukagu estatutu hori edukiz betetzea». Onarpenaren egun hartan oso kritiko hitz egin zuen Jauregik, estatutuak «sakontasun eta ausardia gehiago» behar zuela nabarmendu zuen, «oraingoak ez baitu aukera berdintasunik bermatzen».

14 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Ehun urtetik gora dituen lapiko hotsa Kaldereroen festa egingo dute bihar Ordizian. XIX. mende bukaeratik dator, eta galduta egon bazen ere, azken urteetan indarra hartzen ari da.

Arkaitz Apalategi Ordizia Ijito jantziak, lapiko eta mailuen hotsa, gurdiak eta jai giroa. Gipuzkoako hainbat herritan mantentzen den inauteri aurreko tradizioa da kaldereroena.

Donostian, Tolosan edo Ordizian eutsi diote, besteak beste.

Ehun urtetik gorako ohitura horrek, gorabehera ugari izan ditu, ordea. Mende hasieran festa handia izatetik, diktadura garaian galtzear izan zen hainbat tokitan. Ordizian, 80ko hamarkadan hasi ziren berreskuratzen, eta azken urteetan, indar handiagoa hartzen ari da.

Festa horren jatorria geroztikoa bada ere, ijitoak aspalditik izan dira gure artean. XVI. mendean, esaterako, Urretxuko

nahiz Ordiziako udal agirietan egiten zaie aipamena. 1541. urteko ekainean, alkatearen aginduz, bi erreal eman zizkioten Ordizian kokalekua hartu zuen ijito talde bati, herritik alde egitearen truke. 1865ean, Ataungo udalaren eskariz, Gipuzkoako Batzar Nagusiek lurraldean bizi ziren ijitoen zentsoa egin zuten.

Berez nomadak ziren ijito haiek, hainbat herritan finkatu egin ziren, eta baita euskaraz ikasi ere. Euskara eta haien jatorrizko hizkuntzaren nahasketatik sortutako erromintxela da horren adibide.

Festaren jatorria Inauteri aurreko kaldereroen festak, berriz, XIX. mende bu-

Goian, herriko musika banda mozorrotuta, 1923an. Behean, Juanita Txurruka, Maria Aizpurua eta Felisa Soto, 1934an. ORDIZIAKO UDALA kaeran izan dezake jatorria. Donostiako kronikek jasotzen dutenez, 1884. urtean, Kandelario egunez, ijitoz eta zingaroz osatutako lehen konpartsa atera zen, Union Artesana elkartearen ekimenez. Ordiziara ere laster zabaldu zen ohitura, eta badaude XX. mende hasieran kal-

dereroen festa ospatzen zenaren lekukotasun grafikoak.

Itsasondo izan zen ijitoek bizitzeko aukeratutako beste herrietako bat, eta hortik datorkie itsasondoarrei ijito ezizena.

Gertaera haren omenez, kalderero festaren baliokide den Ijito Eguna ospatzen dute.

GOIBERRI 15

PUBLIZITATEA