GoiBerri 367. zenbakia

zk. 367 2020ko martxoaren 20a www.goiberri.eus

Iritzia

03

Xegun Altolagirre.

Kutsakorra

Mikel Mendizabal _Bertsolaria

Erreportajea

10-11

Baserritarrek nozitu dute batez ere ez-ohiko datuak utzi dituen negua

04

«GURE BELAUNALDIKO BERTSOLARIAK ASTERO ELKARTZEN GARA ORAINDIK»

Ibiltari

14-15

Aginaga-Samiño. Urrez zamatutako mandobideetan barrena

02 Publizitatea # 367 • 2020ko martxoren 20a

Iritzia 03 Xegun Altolagirre • Gidoigilea eta sortzailea

2020KO MARTXOAREN 20A

# 367 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

Itzain

Kutsakorra

B

alentin Batxiko maiEskolara joan zen, ikasleak zain xua zen herriko ikastebehar zituen dagoeneko. txean. Goizero-goizeHurrengo egunean, goizago rokoa: jaiki, komunejaiki, komuneko buelta egin, ko buelta, gosaldu eta ondoren gosaldu eta ondoren ikastetxeikastetxera eskolak ematera, ra eskolak ematera, jantzita, jajantzita, jakina. Goiz hartan, kina. Urrutian eskalea ikusi ordea, berandu jaiki –berandu zuen, eta harekin ez gurutzaXegun Altolagirre arte telebista aurrean egoteatzeagatik bidearen beste aldera Gidoigilea eta sortzailea ren kalteak–, eta gosaldu gabe igarotzen ari zela, Suzuki Vitara abiatu zen eskolara. Etxe azpibat igaro zen bere ondotik ziztu ko okindegian, bi pastel papebizian. Suzukiaren ispiluak BaKutsatu ez nahi rezko poltsa batean eta eramalentinen berokiari heldu eta Bateko kafe bat hartuta han joan horrek ez gaitzala lentin lurrera bota zuen, bortizzen. Bide erdian, ordea, eskale ki. Suzuki Vitarak alde gin elkartasun ezaz batek geldiarazi eta eskua luzazuen; inguruan inor ez zitzaion kutsatu tu zion. Ezer esan gabe, eskua Balentini gerturatu. Esnai zuen luzatu bakarrik. Balentinek konorte apurra berreskuratu ulertu zuen, jakina. Eskaleak ez zuenean eskalea gerturatzen zion eskuan zeraman pastelen poltsari begirada ari zitzaiola konturatu, eta bat-batean galdu kentzen. Balentinek zalantza egin zuen une ba- zuen konorte apurra. Eskalea ondoan belaunitean, baina berehala eman zion pastelen poltsa. katuta, Balentinek hortzak estututa zituela eta Eskaleak esker onez buruarekin irribarre egin arnasa hartzen ez zuela konturatu zen. Behatzezion bere hortz ustelak erakutsiz. Baina bat-ba- kin ahoa indarrez ireki eta ahoz ahokoa egin tean zerbaitekin konturatu zen, poltsan bi pas- zion. Balentin eztulka hasi zen. Ondoren taxi bat tel zeudela alegia. Honek, poltsatik bat atera eta geratu, eta ospitalera.

Balentini eskaini zion eskua luzatuta. BalentiOspitalean, urduri, eskalea aurrera eta atzera nek atzera egin zuen agurearen esku zikinak zebilen itxaron gelan. Suspertze gelan, Balentin ikusita. Derrepentean gaixo sentitu zen, hotzi- bere onera itzuli zen. Ez zuen gauza handirik gokara batek zeharkatu zuen Balentinen gorputza goratzen. Medikuak esan zion, kristaleraren goitik behera eta uko egin zion pastelari; baina bestaldean urduri zegoen agureak salbatu ziola eskalea ez zegoen amore emateko prest, eta pas- bizitza. Medikuak barrura gonbidatu zuen. Batela hartzea baino beste erremediorik ez zuen lentinen eta eskalearen begiradak gurutzatzean izan. Buruarekin agurtu eta han joan zen behatz eskerrak eman zizkion Balentinek. Eskaleak espuntekin, nazkaz, pastelari eutsiz. Metro ba- kerrak bere esku zikinei emateko esan zion. tzuetara, burua jiratu eta begira ez zegoela uste Kutsatu ez nahi horrek ez gaitzala elkartasun zuenean, zast, zakarrontzi barrura pasteltxoa. ezaz kutsatu. Eskuak garbi, baina eskuak zabal.

04 HItz-aspertuan Mikel Mendizabal • Bertsolaria

Elkarrizketa

Mikel Mendizabal Bertsolaria

# 367 • 2020ko martxoaren 20a

Hitz-aspertuan 05 Mikel Mendizabal • Bertsolaria

2020ko martxoaren 20a • # 367

Testuak: Aimar Maiz

Argazkiak: Gorka Gomez

Lanetik erretiratuta egon arren, batetik bestera ibili ohi da Mikel Mendizabal Garmendia (Itsasondo, 1956). Semeen eskola-ibilerak eta haien pilota txapelketak; gustua hartu dien goizeroko oinezko bueltak. Eta aspaldiko bertsolari lagunekin astean behin galdu ezineko afari, lagunarte, solasaldi, saioxka ditu orain ‘lanak’. Bertsolaritza eskoletan txertatzen lan egin du 40 urtean, labealdi berrien okin.

«BERTSOTARAKO GIROA PIZTU BEHAR ZEN, ETA KATEA SORTU ZEN» Bertsolaritza ikastetxeetan txertatzen lan egin duzu, Gipuzkoako Ikastolen Elkartean. Lan polita dirudi bertsolari batentzat.

Bai. 1982an sartu nintzen. Irakaskuntzan kezka bazebilen orduan, bertsolaritzak lekua bazuela, ekarpenak eta baliabideak bazituela ikasleen irudimena eta ahozko hizkuntza lantzeko. Aldi berean, bertso eskolen mugimendua hasita zegoen. Talde bat sortu eta Diputaziora bideratu zen; Imanol Murua zegoen, eta hark ere lagundu zuen. Bitxia da, lehenengo Eskolarteko txapelketa 1981ean Diputazioak antolatu zuen, Elixabete Garmendia-eta zebiltzan han.

Gero, aldundiak ezin zuela antolatzen segi, eta ardura ikastolen elkarteak hartu zuen. Koordintzaile ni izan nintzen.

Eskoartekoak 40 urte bete ditu.

Urteroko ohitura bihurtu zen, Karmelo Balda kiroldegian: lehenengo bertsopaperak idatzi eta gero bat-bateko saioak.

Izugarrizko jende pila joaten zen gaztetxoak bertsotan entzutera. Han azaldu ziren famatuen lehen labealdiak: Euzkitze, Iñurrategi, Sarasuatarrak, Arantzazu Loidi... Joseba Tapia trikitilaria eta halako adibide asko daude, orduan plazaratutakoak.

Berria izatearen ilusioa?

Bai, berritasuna zen. Xabier Amurizak orduan atera zuen bertsotan ikas zitekeen teoria, eta eztabaida hasi zen. Pixkana, eskolatik etorri zen bertsotan egiten zuen jendea. Figura on horiek lagundu zuten hasieran. Gaur egun, bertsotan dabiltzan gehienak handik pasatu dira, lehenago edo geroago.

Gezurra dirudi, duela urte asko ez dela, bertsotan ikasi egiten ote zen edo berezkoa ote zetorren eztabaidatzea.

Orain dela 40 urte. Hori iraultza txiki bat izan zen. Bultzatzaile Amuriza zen, eta denen gustukoa ere ez zen: apaiza zela, eskolatua, ikasitakoa zela... Den-

borarekin argi geratu da, kiroletan bezala, bertsolari gazteak eta berriak sortu nahi baditugu, eskola bidetik zegoela egin beharra. Eskola leku ona da lanketa horretan laguntzeko; eta, aldi berean, bertsolaritzak eskolari asko eman dio.

Gaur eztabaida hori gaindituta dago, eta bakean.

Zeu gustura aritu zara lan horretan?

Geletan irakasle ere jardun zara?

Hasieran, bai. Denetik egin behar izaten genuen orduan. Oso lan polita izan da.

Urtero ikasle berriak, izen berriak eta ekarpen berriak ikusten genituen. Askotan, harrituta geratzen ginen gazteen ekarpenekin eta sasoiarekin. Eta inguruan dena laguntzailea zen: gurasoak, bertso eskoletako irakasleak, arduradunak, ikastetxeetako irakasleak...

Itsasondon jaioa zara, 1956an. Zuek giroak zaletuko zintuzten?

Nire hastapenetan eragina sariketek izan zuten: Idiazabalgo Zepai, Añorga-

06 HItz-aspertuan Mikel Mendizabal • Bertsolaria

ko Orixe, Zarauzko Lizardi, Durangokoa eta Mungiakoa Bizkaian, Gabiriako Osinalde, Segurako Txoritegi... Guretzat horiek izan ziren lehenengo plazak, eta hasierako bultzada horiek eman ziguten. Orduan hasi ginen Murua, Telleria, Peñagarikano, Lizaso eta; sariketa horietan elkartu ginen.

Baina sariketetara joateko ere irrika edo zaletasuna beharko zen aurretik.

Sariketetara gazteak eramateko arrantzan aritzen ziren antolatzaileak. Orduko esaera da: ‘han ere ba omen zagok poliki egiten duena’. Etxera joaten ziren bila. Hasi ginen gazteen lehiaketetan, eta Euskal Herriko Txapelketaren aurreko kanporaketan azaldu ginen gu lehenengoz, 1982an.

Gaur ere badira gazteen sariketa batzuk. Baina zuen garaian aukera gehiago zen agian?

Aukera gehiago, gaur. Bertso eskoletan astero elkartzeko aukera dagoelako.

Guk hori ez genuen. Garai hartan gazteei laguntzeko izugarrizko borondatea eta gogoa zen. Giroa desberdin samarra zen: gazteak bultzatu beharra eta aukera eman beharra gehiago ikusten zen.

Orain ez dago horren beldurrik, nahi adina dago herrialde guztietan.

Umearoa eta gaztaroa, nolakoak?

Garai berezia zen gure gaztarokoa, politika aldetik frankismo bete-betea, eta komeriak! Gurutzatu zitzaizkigun gazte izatea, politika-giro hori, bertso kontua ere bai... Pentsa, bertsoak kantatzeagatik kartzelan ere egon ginen.

Kartzelan? Hori ere probatua al zara?

Bai. [Xabier] Zeberio eta biok Martutenen egon ginen. Kasualitate ziztrin bat izan zen. Amezketara joan ginen, San Bartolome festak zirela eta, bazkal ondoren frontoian saioa egitera. Gaia zen Juan Carlos erregea Euskal Herrira zetorrela. Hasi ginen, eta nik Zeberiori esan nion «amnistia ekar dezala, bestela artzain Aralarrera bidaliko diagu». Zeberiok, berriz, «eta ni erreginarekin siesta egitera joango nauk». Horixe! Norbait bazegoen han, eta Beasaingo kuarteletik deitu gintuzten, eta Donostiako Auzitegira geroago. Estatuburua iraintzea leporatu ziguten, eta 40 egun egon ginen Martutenen.

Ordurako Lazkao Txiki, Lopategi, Azpillaga eta horiek plazetan aritzeko debekatuta egonak ziren. Herrian ere ezagutu genuen, bertso saioak antolatzerakoan, gaiak aurretik Gobernu Zibi-

# 367 • 2020ko martxoaren 20a

lera bidali beharra. Hura garai oso gogorra izan zen: hemen zegoen giroa, politika, atxiloketak ikaragarri...

Itsasondon bertso-girorik bazen?

Txapelketa bat ezagutu nuen Itsasondon, gazteentzat, ni hasi baino lehen.

Batez ere Jesus Lete Ibaiertz-ek eta horiek antolatu zuten. Zeberio, Mendaroko Juanito Loiola, Ziolar, Attola-eta atera ziren, gu baino belaunaldi bat aurreragokoak. Loiolak irabazi zuen, eta bigarren Zeberio. Itsasondoko balkoian, lehenengo ikusitakoa hura izan zen.

Gero bertsolaritza jarraitzen hasi nintzen. Gogoan dut, 1975ean, Txiki eta Otaegi hil zituztenean, Idiazabalgo Zepai saria entzutera joan nintzela. Urtsuaranen ere saio bat egiten zuten, probaketa modukoa.

Zein ziren bertsolari gazteen akuilu lana egiten zutenak?

Idiazabal inguruan, Jexus Azurmendi.

Hil zen. Gai jartzaile eta aurkezle ibiltzen zen, eta Zepaikoa hura zen. Orixen, Joxemari Aranalde; Lizardin Artetxe eta; Seguran ere behin antolatu zuten, Etxezarreta, Agirre eta horiek; Gabirian, Euxebio Igartzabal; Durangon, Eguzki esataria; Mungian Karlos Ibartzabal... Han-hemenka ziren orduan sariketak, eta inguruan bertso-giroa edo plaza egokia ikusten bazuten, han antolatzen zuten.

Zu bihurtu zinen geroztik akuilulari.

Gazte asko bideratu dituzu plazara.

Giroa sortu behar zen. Eskolartekoan, banaketa bailaraka egiten genuen. Gipuzkoan lau-bost talde, Bizkaian Juanjo Respaldiza, Lopategi-eta hasi ziren,

«Garai berezia izan zen gure gaztarokoa. Gazte izatea, politika-giroa eta bertso kontua gurutzatu zitzaizkigun» «Gure belaunaldiko bertsolariak astero elkartzen gara oraindik.

Lagunartea ematen digu, eta ondo egiten digu»

Iparraldean Artzallus-eta, Nafarroan Manolo Arozena. Baldako finala egin eta gero, Lasarteko hipodromora joan eta bazkaria egiten genuen. Ibilaldi edo txangoak ere bai, bertsolari bat bisitatzera, norabaitera. Liburuxka bat ateratzen genuen bertso, parte-hartzaile eta argazkiekin. Euskal Herriko lurralde eta gune guztietan bazegoen talde bat, bere arduradunarekin. Hori jada erraztasun handia zen, eta katea sortu zen.

Goierriko bertsolaritza mugimendua nola ikusten duzu, gaur egun?

Goierrikoa, aldatuta. Ez dakit, pixka bat hoztuta ere baietz esango nuke. Lehen, Goierriko gune indartsua Ordiziako Bertso Eskola izan zen, eta atzetik Argiberri elkartea zegoen. Taldeak herrietan zeuden, eta Argiberrin elkartzen ziren. Orain hori hoztuta ote dagoen sumatzen dut. Esan behar da, baita ere, Goierriko bertso eskolaren arduradun nagusitzat talde gaztea sartu dela, Argiberrik txanda emanda. Antolaketa ere aldatu egin da gure garaitik; orain asteburu bateko egonaldia egiten dute, Gipuzkoa osokoek. Baina Goierrin, lehengo puri hori ez dut sumatzen orain.

Zertan hoztu dela esango zenuke?

Gure belaunaldikoak, esate baterako, astero elkartzen gara oraindik, gure txokoan. Gazteagoei planteatu genien, baina ez dira giro honetara bildu. Belaunaldi berria bere erara dago gehiago, nahiago dute bakarrik: bere berrikuntza ekarri du, eta beraien artean antolatzeko beste modu bat daukate agian.

Zer ematen dizue zuei juntadizoak?

Aurrena, behintzat, asteroko lagunartea. Afarixka bat egiten dugu Patxi Garmendia zaldibiarrak Legorretan daukan txokoan; haren andreak bertan prestatzen digu. Aspaldikoa omen da, gainera, ohitura hori, gu hasi baino lehenagokoa. Garai batean Goiburu, Beasaingo Antxusi-eta hara joaten zirela esan zigun Patxik. Afaldu, broma giroan hasi, asteko errepasoa egin, txapelketan entzundakoak errepasatu... Eta, azkenean, bakarren bat kantari hasi eta saioxka bat beti egiten dugu. Ondo egiten digu, burua bertsoetan edukitzeko, doinu berriren bat hartzeko...

Plazan nahi adina aritzen al zara?

Urtean hamar saio egiten ditut. Nahikoa. Gainera, konturatzen naiz plazara joateko behar adinako garantiarik orain ez daukadala. Horretan ere ibili egin behar da, gako horretan egon.

Hitz-aspertuan 07 2020ko martxoaren 20a • # 367

Zein da?

Pagoak aldatzen dituen bertsoaren ernamuina

B

ataiarritik Migel Anton du izena. «Etxean horrela deitzen didate». Gainontzean, Mikel Mendizabal Garmendia. Abizen horiekin ezin bestela, eta mendian jaioa da: Itsasondoko Iraola baserrian, 1956ko martxoaren 31n. Bertsolari bezala lehen saioa mendiaz beste aldera egin zuen, 1974an, AratzMatxinbenta auzoan. Zeberio, Begiristain eta Murua kantukide, Sebastian Lizaso gai jartzaile. «Taldea osatu genuen».

Patxadako bertsolaria eta gizona da, ziria ere serio sartzen duena. Euskal Herriko Txapelketako finalera iritsitako goierritar gutxietakoa, 1989an eta 1997an. Bertso giroa bilatu, aurkitu eta sortu izan du. Martuteneko kartzelan izan ezik. «Han ez genuen horrelako girorik aurkitu».

Ezkion bizi da orain, Anduaga bailaran. Bi seme, oraindik haurrak, ditu goizero gaia eta neurria jartzen diotenak. Gero, berak errimatzen du eguneko lehen puntua: ibiliz. «Goizero norabaitera joaten naiz, bezperatik pentsatuta, zerbait ikustera: Arriarango putzuari bira, beste batean handik Garinera basoz, Ihurretik Idiazabalgo goiko mendiak... Pare bat edo hiru ordu, ibili. Kanpo librean nabilenean oso ondo sentitzen naiz». Soin eta buru zaintzeko balio izaten dio ariketak.

Itsasondora ere joaten da. «Etxetxo bat daukagu, baratzea eta landareak ere bai. Orain pago aldaketa egin dut». Beste ereintza, gazteak bertso zaletzea, ez du erabat utzi. Eskolarteko saioetara joan ohi da, «laguntzera». Eta taldea egitera.

Mikel Mendizabal • Bertsolaria

08 Herri jakintza Sendabelarrak

# 367 • 2020ko martxoaren 20a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Pagotxa: (‘paotxa’ edo ‘pautxa’). Belar mota bat. Oso gozoa zen ganaduarentzat, jateko. Gutxi izaten zen, sail txikia ereiten zuten. Ebakialdi bat ematen zioten. Igitaiarekin, ipurdi-ipurditik ebakitzen zuten paotxa.

«Zahitan zuhur eta irinetan ero»

1941-3-19. Joxe Azurmendi idazle, filosofo eta irakaslea jaio zen, Zegaman.

1957-3-19: Joxean Kerejeta Baskoniaren presidentea jaio zen, Lazkaon.

1936-3-22: Gurutz Sarasola ‘Lotsati’ poeta itsasondoarra hil zen (20 urte).

Garrantzirik ez daukanarekin (zahia edo azala) asko arduratzean edo zuhur jokatzean, eta, aldiz, garrantzia daukanaz (irina edo mamia) axolagabe edo eskuzabal jokatzean erabiltzen da.

Sendabelarrak

Senezko ezagutzatik jakinduriara Naturak eskaintzen dituen baliabide guztiak modu jasangarrian erabili behar baitira, zentzuz eta errespetuz.

Mendira sendabelarren bila kontzientziaz joan behar da. Landare bat biltzean argi eduki behar da zer erabilera emango zaion, zer propietate bila nahi den eta zer kopuru den beharrezkoa.

» Identifikazioa Landareak bildu ahal izateko, lehenengo araua identifikatzen jakitea da. Ez badira ondo ezagutzen eta zalantza izanez gero, hobe da ez jasotzea eta dakien norbaiti galdetzea.

» Eguraldia

Sendabelarren ekosistemara inguratzeko oinarrizko irizpideen gida laburra.

S

endagaitzat erabiltzen den belar edo landareak dira definizioz sendabelarrak. Haiei buruzko ezagutza belaunaldiz belaunaldi transmituta da, eta hasieran senezkoa zen ezagutza hori, esperientzian eta behaketan oinarritutako jakinduria izatera pasatu da. Naturak emandako ondare honen berri era xume eta praktikoan jasotzeko bokazioz sortutako atala da honakoa, baita horren zaurgarri ageri den ingurumenari keinu egiteko ere, ez besterik.

Egun eguzkitsu eta lehorrean jasotzea komeni da; hobeto kontserbatuko dira eguzkiaren energia zuzena jasota.

» Kutsadura Landareak kutsatu gabeko lekuetan bildu behar dira. Komeni da ahalik eta leku garbien eta apartatuenak izatea; jende asko ibiltzen ez den lekuak, eta biologikoki aberatsak eta degradatu gabekoak direnak.

» Loreak Udaberrian guztiz ireki gabe daudenean jaso behar dira, edo erabat garatuta baina zimelduta daudenean. .

» Sustraiak Udaberrian bil daitezke: batetik, landarearen zatiak garatu gabe dituenean, sustraiaren sendatzeko eta elikatzeko propietate guztiak indarrean dituenean; bestetik, udazkenean, landarea zimelduta dagoenean, erreserba eta printzipio aktibo guztiak berriz ere sustraira pasa direnean.

» Hostoak Landarea garatzen ari denean jasotzen dira, oraindik loreak garatu gabe daudenean.

» Haziak Helduta daudenean jasotzen dira, udan edo udazkenean.

» Azala Urteko edozein momentutan bil daiteke, landarea ondo garatuta dagoenean.

» Erabilera Landare gehienak fresko erabiltzea gomendatzen da, jaso berritan; baina, urtaroaren arabera, zenbait landare topatzea zaila denez, lehortzeko eta gordetzeko ohitura handia dago.

Iturria: Testu eta pasarte hainbat Legorretako Udalak kaleratutako ‘Ez zela kajoi batean gordetzekoa’ liburutik hartuak dira.

Bertsoa • Kate motzean 09 Maddi Aiestaran • Garazi Etxeberria

2020ko martxoaren 20a • # 367

Gaiak hala dio

Kate motzean Garazi Etxeberria • Kultura dinamizatzailea

«Beti dago zerbait ikasteko gure herriaz» Maddi Aiestaran Iparragirre

Gaia: Bizi al daiteke Gasteizen euskaraz?

Doinua: Kintak jarrita ondorenian Hiritartzeko ia tarterik ez dut izan baina, tira, sarri askotan ipini ohi naiz ezezagunei begira.

Kalean zehar gabiltzanean oro erdaraz ari da, euskaraz hitz bat entzunda poza iristen da belarrira.

Aldea dago hiri handitik gure burbuila txikira, bakartzat hartzen ditugu baina bi mundu desberdin dira.

Behin 'egunonka' sartzen bagara etxepeko tabernara, askori eta askori nonbait egiten diogu traba.

Gainera harro esaten dute: 'no me hables en euskara', orduan jakin behar da nola kudeatu eztenkada.

Goierrin ere nahi ez duena biziko ez den gisara, euskaraz nonahi bizi daiteke euskaraz bizi nahi bada!

HURRENGOA » Bertsolaria: Hodei Munduate Etxeberria Gaia: Alergiarik ba al duzu?

Testu eta irudiak: Mikel Albisu

Kultur saltsa askotan ibiltzen da Garazi Etxeberria Barandiaran (Ataun, 1988).

Lanean Ataungo Herri Antzokian hasi bazen ere, orain kultura dinamizatzailea eta udal liburutegiko arduraduna da. Herriko kultur ekimena bizirik ikusten du Etxeberriak, «kultur elkarte eta eragile asko daude egunerokoan horretan lanean, beraien elkarte edo taldean bolondres dihardute. Udalak ere baditu bere urteroko kultur ekintzak eta horretan gabiltza».

Ze zaletasun dituzu?

Argazkilaritza, pelikulak, irakurtzea…

Kultur ekitaldi bat.

Ataunen urtero antolatzen dugun Memoria Historikoa, Iragana gogora ekartzen zikloak. Beti dago zerbait ikasteko gure herriaz.

Pelikula bat.

La vida secreta de las abejas.

Liburu bat.

Cometas en el cielo.

Musika talde bat.

Berri Txarrak.

Abesti bat.

Mikel Urdangarinen Bazkalosteko kafea.

Kolore bat.

Gorria.

Oporretarako leku bat.

Oporretarako bada edozein.

Amets bat.

Parekidetasunean oinarritutako gizarte bat ezagutzea.

Zer gosaltzen duzu?

Kafesnea eta ogia olioarekin.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Konpainia onean egoteak.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Izeba izatea.

Goierriko txoko bat.

Ataungo Jentilbaratza eta Kantera.

Ataunen biziko ez bazina…

Herri handiago batetara joango nintzateke.

10 Erreportajea Euririk gabeko negua

# 367 • 20120ko martxoaren 20a

Erreportajea

EURIRIK GABEKO NEGUA Testua eta irudia: Tere Madinabeitia

Gaur bertan amaitu den neguak ezohiko datu meteorologikoak utzi ditu, negurik izan ote den planteatzeraino. Ez du ia hotzik egin, elurrik ez da ikusi eta euria ere, eskas.

Baserritarrek nozitu dute gehien aparteko negu hau.

G

aur 04:50ean amaitu da iazko abenduaren 22ko 04:19an iritsi zen negua; 88 egun eta 23 ordu iraun ditu. Udaberriak ekainaren 20a arte iraungo du –92 egun eta 18 ordu– eta egun luzeagoak, argiagoak eta epelagoak ekarriko ditu. Baina ez al da udaberria ere negua bezain aldrebesa izango meteorologia kontuei dagokienez? Izan ere, azken asteotako eguraldiak bestelakorik pentsatuarazi badu ere, negurik ez da ia izan aurten: hotzik eta izotzik ez du egin, elurra oso gutxi eta mendi gainetan bakarrik, eta euririk ere apenas egin duen.

Legazpin datu meteorologikoen bilketaz arduratzen den Alonso Francesek laburtu duenez, aurtengo negua ezohikoa izan da, baina ez jendeak pentsatu bezain beste. Legazpin 1946tik gordetzen dira datuak, eta horiei erreparatuta, aurretik antzeko neguak izan direla dio, batez ere tenperaturei dagokienez.

1961eko urtarrilean, esaterako, aurten baino tenperatura maximo altuagoak neurtu ziren (18º aurten eta 21º orduan), eta urte hartako otsaileko batez bestekoa ere aurtengoa baino altuagoa izan zen (12,5º 1961ean, eta 10,17º aurten);

Martxoko egun epelak baliatu dituzte nekazariek soroak eta baratzeak prestatzeko; azken egunetako eguraldiak, ordea, ez die lan horietan asko lagundu.

iaz, berriz, 24,5 graduko maximoa neurtu zen otsailean. Martxoa, aldiz, gora beheratsua izan da, egun epelekin egun hotzak tartekatu direlako, Goierriko hainbat tokitan aurreko hilabeteetan egin ez dituen izotzak egiteraino. Prezipitazioen aldetik ere ezohikoa izan da negua, euri gutxi egin duelako, batez ere urtarrilean eta otsailean: «Bigarren

120,2

kilometro orduko haize bolada neurtu zen martxoaren 2ko gauean Zegamako meteorologia estazioan. Egun horretan, urtarrilean eta otsailean bezain beste euri egin zuen: 27,2 litro.

Erreportaje 11 Euririk gabeko negua

2020ko martxoaren 20a • # 367

aldia da 1946tik urteko lehenengo bi hilabetetan 100 litro baino gutxiago egiten duela. 1992an 92,50 litro neurtu ziren, eta aurten gutxiago, 72,10 litro» azaldu du Francesek. Martxoko azken egunetan du jarrita itxaropena legazpiarrak, negu osoko batez bestekoa aurreko urteetakoen parekora iristeko.

Baserritarrak, kezkatuta Eguraldiari begira bizi direnak badira, horien artean baserritarrak, are gehiago bizimodua sorotik eta baratzetik ateratzen dutenak. Negua lurrak atseden hartzen duen garaia da, eguzki ordu gutxiagorekin eta hotzarekin moteldu egiten da landareen hazkundea, eta une aproposa da emankorragoak diren udaberrirako eta udarako prestatzeko. Horretan, behar dituen nutrienteak berreskuratzen lagunduko dion ongarriak ematea bezain garrantzitsua da hotza.

Aurten ez du izotzik ezta hotzik egin, eta Itsasoko Eztala Goikoa baserriko Maria Jesus Oria horretaz kexatu da: «Hotza egin beharra dauka, lurrean eta lurrazpian gordeta dauden mozorrorak eta intsektuak akabatzen dituelako».

Garai bakoitzari dagokion eguraldia egitea oso garrantzitsua dela dio, «neguan, negua». Izan ere, aurten bezala tenperatura epelak eta batzuetan beroa ere egiten badu, «dena aurreratu egiten da»; fruta arbol batzuk, adibidez, loretan daude, eta hotzak harrapatzen baditu orain, lore horiek gal ditzakete eta ondorioz, baita aleak ere. Oriak dioenez, haien baserrian aranak eta gereziak loratuta daude, «baina azken egunotako euriagatik lore asko erorita dute, eta ez dakit alerik hartuko duten». Baratzean ere eguraldi epelen eragina nabaritu

duela esan du: «Azak goratu egin dira, porruari ere makila ateratzen hasi zaio, azenarioak ere gora doaz... dena azkarrago igotzen ari da».

Zaldibiako Kalbariota baserriko Kontxi Arizaga ere ez da gustura geratu egin duen neguarekin. «Neguan negukoa egin behar du, izotzak, elurrak eta horiek danak. Baina aurten ez du egin».

Negu «ona» egin duela dio, epela, eta horrek landareak mugiarazi ditu: «Orain izotzak egiten baditu, kaltetu egingo ditu, eta baratzean ez da izango generorik». Lehen horrelakorik ez zela gertatzen eta neguak bestelakoak zirela gogoratzen du, «fuerteagoak». Aurtengoak «negu itxura gutxi izan du» eta, gainera, urtaro gora beheratsua izan da bere ustez, «lehor batzuetan, euritsu besteetan, hego haizea egun batean, hotza hurrengoan». Horregatik, gomendio bat emateko ere prest agertu da: «Ilgoran aldatu behar dira landareak, baina girorik ez badago, hobe ilberrian».

Sagarrekin eta beste fruta batzuekin ateratzen du bizimodua Gabiriako Oñatibi-txikiko Jose Antonio Elosegik. Honentzako ere, «onegi» joan da negua, epelegia, «eta hori ez da ona sagarrak kontserbatzeko, usteldu egiten direlako»; garaian garaiko eguraldia egin behar duela dio, eta neguari hotza dagokio. Giro epelaren eraginez, gainera, sagarrondoak «mugitu» egin direla azaldu du, eta «udaberrian eguraldi ona joaten bada, ez dago problemarik, baina eguraldi txarra egiten badu, mugitutakoa atzeratu egiten du». Horrek galeraren bat ekar dezakeela uste du, zenbaterainokoa izan daitekeen esaten ausartu ez bada ere. «Aurten ikusi egin behar da, udaberrian zer eguraldi egiten dituen.

«Sagarrondoak mugitu egin dira, eta udaberrian eguraldi txarra egiten badu, mugitutakoa atzeratu egingo da» Joxe Antonio Elosegi Fruta ekoizlea

«Landareak hasita daude.

Orain izotzak egiten baditu, kaltetu egingo ditu, eta baratzean ez da izango generorik» Kontxi Arizaga Baserritarra eta ekoizlea

Hala ere, nahiz eta dena ondo joan, irailean txingorra egitea nahikoa izango da dena galtzeko».

Erleak eta liztorrak lanean hasita Erlezainek ere eguraldiari asko begiratzen diote. Floren Gutierrez legazpiarrak erlauntzak ditu, eta asiar liztorraren aurkako borrokan dihardu. Gutierrezek azaldu duenez, aurten eguraldiaren eraginez erleak eta liztorrak aurreratu egin dira eta hasita daude lanean.

«Udaberria ia hilabete lehenago hasi da», dio, eta erleak polena biltzen hasi diren bezala, asiar liztorrek habiak prestatzeko kanpaina abiatu dute dagoeneko. Horregatik, «liztorrak harrapatzeko tranpak jartzeko garaia da dagoeneko».

Neguko datu meteorologiko esanguratsuak ORDIZIA abendua

urtarrila

otsaila

(21etik)

ZEGAMA martxoa

abendua

urtarrila

otsaila

(16ra arte) (21etik)

LEGAZPI martxoa

abendua

urtarrila

otsaila

martxoa

18º urt.31

22º ots. 3

20º martx.

(16ra arte) (21etik)

(12ra arte)

Tenperatura maximoa

20º aben. 21

21,2º urt. 31

26 º ots. 3

21,6º martx. 15

19º aben. 25

16,7º urt. 31

21,7º ots. 3

20,5º martx. 11

16º aben. 23

Tenperatura minimoa

-2,1º aben. 31

-1,5º urt. 2

-0,2º ots. 6

1,4º martx. 15

0,3º aben. 30

-0,5º urt. 20

-2,8º ots. 5

1,6º martx. 6

-1,5º -1,5º abe.30-31 urt. 1

1º 1º ots. 5,8,19 martx. 11

Egun euritsuena

7,3 litro aben. 22

16,5 l. urt. 18

16,2 l. ots. 26

27,7 l. martx. 16

5,2 l. aben 22

17,2 l. urt. 18

10 l. ots.26

27,2 l. martx. 2

3,5 l. aben. 22

23,2 l. urt. 18

7,4 l. ots. 26

26,2 l. martx. 6

Euria guztira

8,5 litro 3 egun

40 l.

13 egun

39,5 l.

15 egun

131,6 l.

12 egun

9,4 l.

3 egun

68,1 l.

14 egun

31 l.

11 egun

144 l.

13 egun

3,5 l. egun 1

52,60 l.

16 egun

26,8 l.

12 egun

125,3 l 11 egun

Egun haizetsuena

99,5 km/o aben. 21

73,4 km/o 80,1 km/o 113,6 km/o 82,9 km/o 92,4 km/o 85,4 km/o 120,2 km/o urt. 16 ots. 16 martx. 2 aben. 21 urt. 14 ots. 9 martx. 2 -

-

-

-

Iturria: Ordiziako, Legazpiko eta Zegamako Aemet eta Euskalmet estazio meteorologikoak.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 367 • 2020ko martxoaren 20a

Erretratua

ESKOLA GARAIAK GOGOAN Herri txikientzat oso garrantzitsua da herrian bertan eskola izatea.

Zerainen kasuan, 1983an berriz ireki zuten eskola txikia zortzi ikaslerekin.

H

errian eskolarik ez eta bi urterekin Segurako eskolara joatea tokatu zitzaigun hainbat zeraindarroi. Amak askotan esan dit bazkalondoan, siesta garaian, behin baino gehiagotan sartu ninduela kotxean lo, berriro ere eskolara joateko.

Ondoren, ordea, herrian berriro eskola irekitzeko aukera sortu zen, eta horri esker bi urtez Zeraingo eskola txikian ikasteko aukera izan nuen. Egia esan, a ze urte ederrak izan ziren haiek! Orain guraso naizenean konturatzen naiz garai hartan nire gurasoek, beste batzuekin izan zuten ausardiaz. Zer izango zen garbi jakin gabe, Segurako eskolatik atera eta bi urtez Zeraingo eskolara ekarri baininduten, gero berriro Segurako eskolara itzultzeko. Eskerrik asko!

Eliz atarian, gaur egun komun publikoak eta kutxazain automatikoa dauden tokian izan genuen eskola. Andereño Kontxi genuen irakasle eta 8 ikasle egon ginen hasierako urte haietan. Adin ezberdinetako haurrak, denok gela batean egoten ginen. Ni zaharrena nintzen, bakarra nire adinean. Zaharrenok txikiei lagunduz ikasten genuen, eta txikienek zaharragoetatik berriz.

Herrian zehar hainbat irteera eta paseo egiten genituen. Herria ondo ezagutzeko aukera izan genuen: Txoritegiko haitzera, San Blas ermitara, Aldabeko lixibalekura, Hirukate-aldera, Koozmendiko hariztira… Auskalo zenbait istorio entzun genuen garai hartan herria ezagutzeko aitzakian. Eta honek, ikaragarri lagundu zidan herri sentimenduan hartxo bat barneratu eta herriko historiarengan interesa sortzen. Bertan ikasi

Zeraingo eskolako ikasleak 1984-85 ikasturtean. Ezkerretik eskuinera, zutik: Iban Garcia, Koldo Aizpeolea, Iñaki Zabalo, Miren Makatzaga, Aitziber Makatzaga, Aloña Salsamendi, Iker Aizpeolea. Eserita: Iraitz Iparragirre, Arkaitz Aizpeolea, Aitor Zabalo.

plazatik gelara sartzerako garaian, atetik sartu eta ikasleen erdiak leihotik alde egiten zioten. Eta hura komeria! Zaharrenak txikienak zaintzen utzi eta motorrean hor irteten zen ikasleen bila.

Eta bestela, zaharrenak joan behar izaten genuen lagunen bila bera txikiekin gelan geratzen zen bitartean.

Aitziber Makatzaga Zerain

Gaur egun, 17 ikasle eta 5 irakasle

nuen Euskal Herriko mapa beste hainbat gauzen artean. Gogoan dut, txikiek lanean uzten ez zidatela eta, aparteko gune batera joan eta nola bakarrik baina pozik, herrialde bakoitzari kolore bat emanez, kartulina gorri batean nolako Euskal Herriko mapa egin nuen.

Urteko irteera berriz, nola ez, Donostiara egiten genuen. Kurtso amaiera iristeko gogoz egoten ginen trena hartu eta egunpasa joateko. Andereño Kontxiren haurdunaldiko bajan, Donostiako mutil bat etorri zitzaigun irakasle.

Askotan pentsatzen dut hasi berria izango zela. Izan ere, ikasi ez beste guztia egin genuen. Jolas ordutik bueltan,

Gaur egun, horrelakorik gertatuko balitz, ez dut pentsatu ere egin nahi zer gertatuko litzaiekeen irakasleei. Zenbat aldatu den gure hezkuntza sistema! Garai hartan, irakasle bakarrarekin, garaiko baliabideak erabiliz, ikasi genuen ikasi beharrekoa. Gaur egun berriz, 17 ikasle 5 irakaslerekin daude, baliabide eta metodologia aurreratuenekin, eta hala ere, askotan, gurasoak kexa gara.

Adin aniztasuna bultzatzen duen tamaina txikiko eskola publikoa izaten jarraitzen du gure eskola txikiak, eta bertako profesionalek egiten zuten/duten lan onari esker, garai batean nire lagunekin gustura joan nintzen bezala, nire alabak oso gustura doaz eskolara. Eskerrik asko!

Gaztejira 13 Zaintza sareak • Ane Insausti

2020ko martxoaren 20a • # 367

Adineko pertsonak babesteko boluntarioak

ANE INSAUSTI

Hegitik begira

@ane_insausti

(Des)Aktibatu

A

Testu eta irudiak: Andrea Aramburu

E

eukene Agirre (Urretxu, 2000) eta Libe Segade (Zumarraga, 2000) kuadrilla bereko bi lagun dira. Biak dabiltza goi mailako zikloa ikasten: gizarte integrazioa bata, eta gizarte kirol eta animazioa bigarrena. Biei praktikak edo Erasmus egiteko aukera Italian suertatu zitzaien. Libe joan zen, baina iritsi eta aste berean etxera bueltatzeko eskatu zioten. Eukene ez da sekula abiatu. Italiako egoera hemen ere islatuko zela imajinatzea batzuentzat sinesgaitza izan den arren, pandemia iritsi da eta elkarrekin eta arduraz jokatuz bakarrik gaindituko dela.

Hori ondo dakite Agirrek eta Segadek, adineko pertsonak babesteko helburuarekin Goierriko ekimenetako bat sortu duten bikotea baitira. Boluntarioen gazte talde bat antolatu dute Urretxu-Zumarragan, gurasoak lanean dauden bitartean zaintzarik gabe dauden umeekin egoteko. Haien ustez, horrela, aitona-amonek ez dituzte etxeko txikiak zaindu beharko horrek dakarren osasun arriskuarekin. Umeak dira Covid-19 birusaren eroale nagusienak eta adineko pertsonak dira gaixotasunari aurre egiteko pertsona ahulenak.

Ideia solidario hau Libe Segadek proposatu zuen kuadrillako WhatsApp taldean, Madrilen ekimen berak egiten ari zirela ikusi ondoren. Talde txikia osatu

eta haur eta lehen hezkuntza ikasi zuten eskolarekin jarri ziren harremanetan, iniziatibaren berri emateko. Proposamena onartu eta jada ari dira umeak zaintzen.

Horrelako laguntzarik behar izanez gero edo bolontario moduan aritzeko, deitu Gainzuri ikastetxera (943 72 12 14) edo jarri Instagram bitartez kontaktuan bikotearekin (@eukeneagirre edo @libee20). Baldintza bakarra bete behar da boluntario talde honen parte izateko: konpromisoa izatea.

Zaintza sareak herri askotan Ataun (komunikazioa@ataun.eus edo 616 758 758).

Lazkao (688 757 603).

Legazpi (674 430 177/685 36 11 89 edo legazpikolaguntzasarea@gmial.com).

Legorreta (688 829 013).

Ordizia (688 81 75 83 edo komunikazioa@ordizia.eus).

Zaldibia (680 79 54 73 telefonora WhatsAppa «boluntario+izen-abizenak»). @eukeneagirre @libee20

Bideoa:

www.goiberri.eus

rgi esan zuen Michel Foucault filosofo frantziarrak: «Zenbat eta beldur handiagoa izan biztanlerian, orduan eta onargarriagoa bihurtzen da kontrol sistema». Elite ekonomiko eta politikoek gizartea kontrolatzeko erabiltzen dute beldurra, alarma egoera zabaldu eta jendearen arreta sistemaren ahulezietatik aldentzeko.

Ez da beldurra, ordea, jendea desaktibatzeko erabiltzen duten mekanismo bakarra. Adibide ugari ditugu inguruan: 80ko hamarkadan gazteria desmobilizatzeko bultzatutako droga trafikoa, azkenaldian pilpilean dabilen apustu etxeen auzia, edo arazoak ahaztaraztea helburu duen entretenimenduzko gizartea, esaterako.

Koronabirusaren mamua izan da azkenaldian funtzio hori bete duena. Gaixotasunaren etorrerarekin, honezkero askok ahaztu dituzte Zaldibarko zabortegia, Europak mugak itxi dizkien errefuxiatuen egoera, edo Martxoaren 8an salatutako egiturazko sistema matxista.

Jendeak aurpegiko maskarak jarri eta eskuak garbitzen dituen bitartean, batzuk betiko maskaren atzean jarraituko dute, egoera eskuak garbitzeko aprobetxatuz, xaboiaren beharrik gabe. Koronabirusaren krisia ere gaindituko dugu, eta normaltasunera itzuliko gara. Eta lasai, ordurako itzuliko da futbola.

14 Ibiltari Aginaga-Samiño

# 367 • 2020ko martxoaren 20a

Aginaga-Samiño

URREZ ZAMATUTAKO MANDOBIDEETAN BARRENA Testua eta irudiak: Gotzon Aranburu

Ibilaldia duela berrogei urte egin izan balitz, Azkoitian hasiko zatekeen, ez Zumarragan, nahiz eta toki berberetik abiatu. Baina orduan bezala gaur, paraje ederrez gozatzeko aukera du mendizaleak Samiño tontorra helburu.

B

ai, 1989ra arte Aginaga auzoa Azkoitikoa zen, eta urte hartan lotu zitzaion administratiboki Zumarragari. Ez da izan Aginagak –Agiña herri hizkeran– azken hamarkadetan izan duen aldaketa bakarra: eskola eta eliza itxita daude, baina pilotaleku estalia badauka, baita eguzki plakez jositako sail bat ere. Eta eskultura bat ere bai, brontzez egina, bertakoa zen Jeronimo Iturberi eskainia. Plazatxoko iturrian kantinplorak bete eta gora, Muxika baserriaren ondotik.

Gozo-gozo doa bidea, baina etengabe goraka, zelai eta arbola artean. Pagadi ederra dago kaskotik abiatuta metro gutxira, neguaren azken hondarretan berde kolore indartsua dariona. Aldaparen azken zatian, aldiz, pinua nagusi, eta pinudi batean, pistaren kontra-kontra, eguneko lehenengo geldialdia egiteko aitzakia: Elorrietako tumulua. Hileta-monumentu horrek 8,70 metroko diametroa du, baina asunek eta sasiak hartuta dago, eta ez da ezer ikusten, ohiko metalezko plaka izan ezik.

Garo sailean barrena, garbi unera iritsita, ondo asko ikusten dira bertatik Urretxu, Zumarraga, Legazpi eta, atzerago, Aizkorri mendizerra, goizeko eguzkiak argituta. Berehala gara Oleta-

ko gainean. Orain Udalaitz eta Anboto ere ikusten dira. Sakonuneak urez beterik daude, eta batean baino gehiagotan ikusten dira zapaburuak, baita arrautza multzoak ere. Seguru asko ez da holakorik izango hilabete batzuk barru, zelai horretan Trinitate igandeko erromeria ospatzen denean, ordurako bazterrak lehortuta izango dira eta.

Jonmikel Intsausti gidariak aipatu moduan, garai batean oso jendetsua izaten zen Oleta mendi-lepoko erromeria. Mendiaren bi aldeetako gizon-emakumeak biltzen ziren han, bai Urretxu eta Zumarragakoak eta baita Azkoitia aldetik etorritakoak ere. Eta dantza, etengabeko dantzaldia, librean eta lotuta, apaizak uzten bazuen behintzat.

Orain ere ederra izaten da erromeria, ohiko meza, bazkari eta herri-kirolez, baina dantzari gutxi hankak astintzen…

Mendizaleen artean kutuna Borda bat ere badago, Azkoitiko Martirieta auzora daraman bidearen ondoan.

Honako hau dio ate gaineko idatziak: «Oleta mendiko aterpea. Aurrekoak gogoratuz». 1982an berreraiki zuten, sendo askoa, kareharriz, eta ordudanik badute non babestu gain hauetan ekaitzak harrapatzen dituen mendizaleak eta

Iruarrietako trikuharria suntsitu egin zuten, eta 30 bider 15 metroko sailean barreiatuta daude basaltoak eta kareharriak

txirrindulariak. Izan ere, mendiko bizikletaz ibiltzeko toki aparta da hau, behin Oletara iritsiz gero aldapa asko leuntzen delako. Iñaki Beitiaren omenezko mendi ibilaldian parte hartzen dutenek ere gogoko dute zati hau, hala egokitzen den urteetan.

Pistan gora, hainbat langa igarota, Iruarrietako trikuharrira gero eta hurbilago dago. Bidearen ezker-eskuin zaldiak eta behorrak larrean ari dira lasai asko, mendizaleei kasurik egin gabe.

Ohituta daude, nonbait. Ezker aldera, Ernio begi-bistan, baita Azkoitia eta Az-

Ibiltari 15 Aginaga-Samiño

2020ko martxoaren 20a • # 367

KONTUAN HARTZEKO Ibilbidea egiteko argibideak eta gomendioak, modu laburrean.

» Bidegurutzeetan azti

Argazki nagusian, Oletako gaina eta aterpea.

Eskubian, behorrak abaroan eta Aginagako eskultura, Jeronimo Iturberi eskainia.

peitia ere. Goierriko mugetan barrena gabiltza.

Iruarrietako trikuharria handia zen, baina pena da zer egoeratan dagoen gaur egun. Euskal Herriko beste hainbat aztarnategitan gertatu bezela, suntsitu egin zuten duela hamarkada batzuk.

Pistak hondatu zuen, eta gainera, Intsaustik dioenez, Urrezko kanpaia-ren mitoak ere ez zuen askorik lagundu: trikuharrietan eta bestelako megalitoetan altxorrak zeudela lurperatuta zabaldu zen, eta zenbaitek hankaz gora jarri zituen monumentu horiek; alferrik, jakina. Baina kaltea eginda zegoen. Hala, trikuharri zena tumulu bihurtu zen, eta orain 30 bider 15 metroko sailean barreiatuta daude Iruarrietako basaltoak eta kareharriak.

Ezin jakin benetako gertaera den edo elezaharra, baina inguru hauetan kontatzen da Karlistaldietako batean borroka egon zela Oletan karlisten eta liberalen artean. Don Karlosen aldekoek itxoin egin zieten besteei, ezkutatuta, haiek urrez zamatutako mandoak noiz pasako zain. Tiroketa latza gertatu omen zen, baina han hildakorik edo zauriturik izan zen inor gutxik du gogoan, benetako notizia urrez beteta zihoazen mandoek ihes egin zutela izan bai-

tzen. Inguruko baserrietan bukatu omen zuten lau hankako mando haietako batzuk eta antzeman omen zen batbateko aberastasuna ondorengo urteetan…

Samiñora, monolitoaren bidetik Eguraldi garbiak errazago egiten du gaurko ibilbideko azken zatia. Eroritako txabola baten ondotik igaro –egun erabat galduta dagoen artzaintzaren arrastoa–, eta bidegurutze batean ezarritako monolitoak Samiñorako bidea erakusten du. Gutxienez hiru tokitatik igo daiteke tontorrera, baina monolitoak erakutsitakoari jarraitzea gomendatu du gidariak. Moxalak begira direla, alanbre hesi bati segi, eta ondoren bidezidor harritsu baten barrena joanda, han azaltzen da txartel-ontzia. 933 metroko altuera du Samiñok, eta Azkoitia-Azpeitia-Zumarraga udal barrutien arteko muga egiten du. Gaur bezalako eguraldiarekin, ikuspegia ederra da hemendik: Aralar, Txindoki, Aizkorri, Udalaitz, Anboto, Ernio… eta Goierriko herriak.

Joxe Luis Ugarte filologo legazpiarraren arabera, Samiño izenak muino osagaia du, Zumarragako bertako Txaramuño ( Txaamiño ) eta Potzumuñok bezalaxe (Potzumiño).

Aginagatik abiatuta, pistari lotu behar zaio, eta galbiderik gabe darama Oletaraino. Hemen bidegurutzea dago, baina iritsitako bidetik eskubira hartu behar da, beti ere seinaleei segika. Eta azken aldapa hartzeko puntuan monolito batek erakusten du norakoa. Mendizale asko ibiltzen den tokia da eta galdetzeko aukera dago.

» Ura, Aginagako plazan Iturririk gabeko bidea da. Aginagako plazan badago bat eta hantxe hartu daiteke biderako ura.

» Erromeria Trinitate igandean Trinitate igandea egun aproposa da ibilaldia egiteko (maiatzean), Oletako erromeriaz ere gozatzeko aukera ematen duelako. Trikitia eta aizkolariak ez dira falta izaten, ezta zer jan eta edan ere, handik Samiñorako biderako indarrak hartzeko.

» Azkoitira jaitsiera Sasoiko dagoena, Oletatik Azkoitira jaits daiteke, eta Zumarragara itzuli bidegorritik edo autobusez.

FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 3.00 h • Luzeera: 8,6 Km (joan etorria) • Desnibela: 394 m • Zailtasun teknikoa: Erraza • Oharrak: Igotzen den bide beretik egingo da jaitsiera.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 367 • 2020ko martxoaren 20a

Musika Aitor Artza Agirre Musikazalea

Sortu, ekin eta zabaldu!

D

uela hamar egun GOIBERRI-n hitzok idazteko aukera eman zidatenetik zeharo aldatu da egoera, kultura bigarren plano batera pasatu da eta osasun berriak dira nagusi.

Nire lehen lerro hauetan ez natzaizue hain gogoko dudan musika gomendioez jardungo, aukerak, sormena eta bitartekoei buruz baizik. Hala ere, zeharka bada ere, gogoko ditudan erreferentzia pare bat izendatu gabe ez dut pasako tarte hau.

Euskal musika estereotipo jakin batzuetan mugitu izan da urteetan, baina gaur egun eta zorione,z hautsiak izan dira urteen poderioan. Azken urteotan are eta gehiago, lotsak galduak dira eta aurreiritziek sortutako mugak gaindituak dituzue, baina hala ere, segi bakoitzak bereari bozgorailua jartzen, berdin dio punk, trap, pop, reaggetoi, metal, triki, folk, rock... edozein dela ere erritmoen hizkuntza. Zuen sormenak banatzeko bitartekoak ere zabalak dira oso, Internetak ate asko ireki ditu eta aro digital honetan ez duzue ia inor behar.

Espazioak ere hor daude, erabili egin behar. Duela urte batzuk gaztetxe, kiroldegi, zine eta txosnetan ez bazen ez zen musika aukera zabalik izaten, gaur egun ordea, lehen aipatuez gain, gero eta gehiago dira aukerak. Batzuk aipatze aldera hor dira Legorreta eta Zaldibiako antzokiak, Ordiziako gaztetxea (Idiazabal eta Beasainen bezalaxe), Sugaar, D´elikatuz, Ataungo Troska, Artadi, Oargi, Barandiaran museoa, Igartza ere ezin ahaztu‌ baita on-line ere. Zerrendarekin jarraitu dezakedan arren, azken egunetan Beasaingo Xuber ta Irizar Etxean izandako ekitaldi pare bat adibide gisa. Abereh kantari bakarlaria izan genuen Rodeo taldearekin batera. Estricalla taldeko baxulariak, gitarra hartu eta pop doinu sentikorrak eskaini zizkigun. Bestea berriz, Soma Cult talde beasaindarra-

Abereh Xuber tabernan, martxoaren 6an.

Arrotzak Irizar tabernan, martxoaren 7an.

ren ondoren, Arrotzak taldearen melodia ilunez osaturiko punk emanaldi aparta. Bonberenea ekintzak eta Beasaingo XcementerioX-ek argitaratuak dira hauen lanak urrenez urren.

Beraz Goierrin ere, ez dago katea eteteko aitzakiarik. Bakoitzak berean, sortu, ekin eta zabaldu!

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2020ko martxoaren 20a • # 367

Lorezaintza Haizea Zurutuza • Hazia loradenda (Beasain)

Landareen ureztatzea

L

andare bat etxera eramaten dugunean, landarea espaziora egokitu beharko da. Ezinbestekoa da landareak behatzea, behar duten ur kantitatea nahikoa duten edo gutxiagorekin hobeto dauden ikusteko.

Hasiera batean ez gara konturatuko, baina denborarekin noiz ureztatu eta landareek zenbat ur beharko duten interpretatzen jakingo dugu.

Landare gehienak ur gehiegirekin ez egoteko trukotxoetako bat lurraren kolorea ikustea da: marroi kolorekoa eduki behar da. Izan ere, loreontziaren goiko aldeko lurra heze dagoela ikusten badugu, beheko aldean oraindik bustiago egongo da. Plateretan ura ez da denbora luzez pilatzen utzi behar, hala gertatzen bada intsektu eta gaitzak izateko aukera gehiago izango baitugu.

Bestalde, ureztatze ohiturak zehaztea da, maiztasuna finkatzea da egokiena. Eta lan hori pertsona batek egiten badu, landarea gehiegi ureztatzea ekidingo dugu. Ureztatu behar den kopurua bi txandatan botatzea komeni da.

Landare bakoitzak bere beharrak Era berean, garrantzitsua da ohitura batzuk hartzea landareak zaintzeko, ureztatzeko edo ongarritzeko, landare guztiek ez dituztelako behar berdinak. Garoak, esate baterako, ura mantentzea

behar du eta lekuaren arabera astean bitan ureztatu beharko da. Kaktusak, aldiz, 2-3 astean behin ur pixka bat ematearekin nahikoa du. Ureztatzeko lan gutxiago izateko, hidro-loreontziekin ia erabat ahaztu gaitezke landareez; beren kabuz ureztatzen duten loreontziek gugatik egingo dute lana.

Dena den, landareak zaintzeak, ureztatzeak, txukuntzeak lasaitasun handia ematen dio jende askori. Eguneroko neke eta buruhausteak momentu batez alde batera uzten laguntzen die.

Posible da zure zaletasun gogokoenean bihurtzea.

Landareen ondoan baso bat ur Lanak errazteko behar antzekoak multzokatzea lagungarria da. Ur eta argita-

sun berdintsuak edukita landareak hobeto haziko dira. Horrela ez ditugu batzuk gehiegi ureztatuko eta besteak lehor utziko. Berogailua edo ordenagailuak dauden eremuetan giroa beroagoa da, eta landareak hezetasun gehiago beharko du. Horretarako baso batzuetan ura jarriko dugu landareen inguruan.

Modu horretan airearen tenperatura freskatzen da.

Lainoztagailuarekin edo pulberizagailuarekin ere airea freskatzeak eta tarteka landareak bustitzeak on egingo die.

Aire girotua martxan badago, ez da komeni landareari haizeak zuzenean ematea, kaltetu egin baitezake. Ahal bada pixka bat mugitu edo lagundu daiteke baso bat ur landare inguruan jarrita.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 367 • 2020ko martxoaren 20a

Komikia

Aliritzian

Hotzetik berora

G

aur egun etxea edo eraikin bat berotzea garestia dela esaten da, ez da arrazoirik falta. Erregaia edozein dela ere ez da bromarik erosi edo faktura iristen denean. Garaiak aldatzen doaz, eta aurtengo negua ez doa oso gogorra, gure etxean behintzat beste urteetan baina egur gutxiago erre dugu. Baina azti!

Lehengo atsoak ere, maiatzean erre omen Monika Arratibel Goñi Irakaslea zuen eserita zegoen aulkia.

Etxeak berotzeko aukerak ugaritzen ari dira. Garai batean beheko sua edo ekonomika izaten zen. Lan handia, egur bila joan, lo«Azti! Lehengo teak egin eta gordetzeko tokia ere behar! atsoak ere, Egurrak bi aldiz berotzen duela zioen gure maiatzean erre aitonak. Ekartzerakoan eta erretzerakoan.

Pelleta modan dago gaur egun, zerrauomen zuen tsarekin sortutako biomasa granulatu hoeserita zegoen nek ere bere goxotasuna ematen dio etxeari, aulkia» makinak ere ez daude berriketakoak. Gasezko berogailuak edo elektrikoak berriz, etxe-

rako garbienak . Botoi batekin piztu eta itzaltzen direnak. Gaur egun domotika ere oso ohikoa da, mugikorretik etxeko tenperatura kontrolatua izanez. Berogailu geotermikoak, eguzki plakak, biomasa... eta nik aipatu ez ditudan beste moduren bat ere izango da seguraski.

Aurrerapen handiak ematen ari gara, baina atzera egitea ere gustoko dut batzuetan. Suari begira denbora luzez egoten naiz.

Suak, beroa bakarrik ez, zentzumen guztiak martxan jarriz oroitzapenak ere ekartzen dizkit. Suaren kolorea, indarra, bizia. Haritz edo pago egur usainak berriz, lasaitasuna ematen dit. Etxean, ziur eta lasai sentitzen naizelarik. Hala ere, ezin ditugu ahaztu berotze modurik merke eta eraginkorrenak, etxean familia zure zain izatea, amak egindako zopa beroa hartzea, eta nola ez: maite gaituztenen begirada, irrifar eta besarkadak. Epeletik ibili!