GoiBerri 376. zenbakia

zk. 376 2020ko maiatzaren 29a www.goiberri.eus

Iritzia Patxi Zubizarreta Dorronsoro.

Otzaurte

03

Errainuak

10-11

Miguel Cavero Carazo ordiziar argazkilariaren ‘Lazkaomendi’

Elkarrizketa

14-15

Iban Toledo: «Merkatuak bideratuta hasi naiz dokumentalak ekoizten»

FABRIKA HANDIKO SARBIDE HISTORIKOA, AZKENETAN 04

CAFeko ‘Porteria’ urtea bukatzerako eraitsiko du udalak

02 Publizitatea # 376 • 2020ko maiatzaren 29a

Iritzia 03 Patxi Zubizarreta Dorronsoro • Idazlea

2020KO MAIATZAREN 29A

# 376 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Goiberri

Itzain nean gizasemerik uztea, hotzak hilko zuela han, txartela neronek ordainduko niola. Akabo, orPatxi Zubizarreta duan. Tekelan hasi ginen, zein baino zein, arroDorronsoro tza han ez balego bezala, eta azkenean errebisoIdazlea reak Zumarragaraino joaten utziko ziola agindu zigun. Tuneletan barrena, arrotzak frantsesez aitortu zidan libiarra zela eta Parisera joan nahi zuela. Hendaiara gauerdirako iritsi beharra zeukala kosta ahala kosta.

Ez dakit zergatik akordatu naizen egunotan metan, trenak Donostiara eramaten arrotz harekin. Seguru asko neroni ere Otzaurgintuen, itsasoraino. Gaztetxotan, teko apeaderoan bakartuta sentitu naizelako, trenak Otzaurtera eramaten gintuen, tunel azkengabeetan sartuta. Seguru asko gutahandik gero Aizkorriko tontorrean ka- ko bakoitza arrotz babesgabe hori delako. Segusik zerua ukitzeraino. Gaztetan, trenak Gastei- ru baino seguruago dut, ordea, hilabeteotan erazera ekarri gintuen, lautadaren erdiraino. Ilusio bateko ezikusia egin diegula normalean ikusi garraio, betiere, trenak. Baina Donostiako eta ere egiten ez ditugun arrotzei, sufrikarioa gaGasteizko geltoki jendetsuen aldean, arimarik rraio zuten eta dutenei (irakurtzerik izan ez dueez sekula Otzaurteko apeadero narras eta kala- narentzat, bai liburu gordina Ibrahima Balde eta mastran, urruti, han, infernuko zuloan. Eta a ze Amets Arzallusen Miñan: zenbat min hurbil eta itxaronaldi luzeak gero, itzuleran, a ze asperral- urruti, hemen eta han, infernuko zuloan!).

Aizkorripeko tunelak zeharkatutakoan, di mortalak.

Apenas euskara entzuten ez zen hirira ekarri noizbait ere Brinkolara iritsi ginen. Halamoduzninduen trenak euskara ikastera, unibertsitate- ko argitasunera. Errebisore muturluzea guregara. Ordizian asteazkenak bezala deskubritu ni- na ez itzultzea parte txarreko seinalea iruditu zituen hemengo ostegunak. Baina jaioterrira gus- tzaidan: baietz Zumarragako geltokian ertzaitura itzuli ohi nintzen asteburu pasa. Behin, on- nak agertu… Kale egin nuen, ordea: ez ertzainik, do gogoan dut, negu gorriko ostiral iluntze bate- ez errebisorerik han. Eta arrotzak bertan jaistean bidaiari gutxiko bagoi batera igo nintzen. ko asmorik ere ez. Ormaiztegi, Beasain, Ordizia.

Errebisorea berandu iritsi zitzaigun, Altsasu pa- Jaioterrian agurtu nuen, ordurako Zumarragaretsuan, eta gizon beltzaran batekin tematu zen. tik urruti. ‘Bonne chance’ esango nion akaso, Arrotzak ez txartelik ez dirurik, nonbait, eta tre- errebisorearen inongo arrastorik sumatu gabe.

Ez dakit arrotzari ertzainek Toloneko buruak zakar jakinarazi san, Donostian edo Irunen itxazion hurrengo geltokian jaitsi rongo zioten, Hendaiara iritsiko beharko zuela, Otzaurteko ote zen. Arrotzaren duintasuna apeadorean, alegia: urruti, Arrotza libiarra dut orain gogoan, haren dotorehan, infernuko zuloan. Hori zen eta Parisera zia eta kemena, noiz eta deskarriezinezkoa zela leporatu nion joan nahi zuen lamendua guregana ere iritsi den nik, ez zela bidezkoa argirik garai honetan. ere ez zeukan apeadero ziztri-

Otzaurte

U

04 Sakonean Beasaingo Fabrika Handiko atari nagusiko auzoa

# 376 • 2020ko maiatzaren 29a

Erreportajea

NEW YORK TXIKI HURA Urtea bukatzerako, Beasaingo Udalak Ezkiaga auzoko CAFeko atari nagusiaren inguruko eraikinak botatzeko lanak hastea aurreikusten du, uholde arriskua ekiditeko helburuarekin. Beasaingo historiaren zati garrantzitsu bat desagertuko da.

B

easain herriaren bilakaera Fabrika Handiari edo CAFi oso lotuta egon izan da beti. XX. mende hasieran, Beasain barruan, aitzindaria izan zen beste herrixka bat eraiki zutela esan daiteke, Sociedad Española de Contrucciones Metalicas enpresaren (SECM) –1917tik aurrera CAF izango zena– inguruan osatu zena.

Herri batek behar zuen guztia sortu zuten SECM lantegiaren atari nagusiaren inguruan. Lanerako tokiaz gain, langi-

Testuak: Loinaz Agirre Argazkiak: Josetxo Zufiaurre, Mikel Albisu

leentzat etxeak, eliza, eskolak, aurrezki kutxa, farmazia, medikua, denda, ileapaindegia, pilotalekua eta igerilekua izan zituen, besteak beste.

Zurezko sarrera nagusiari eta ate handiari erreferentzia eginez, Porteria izenarekin ezagutu izan da CAFeko atari nagusiaren ingurutik hasi eta Ordiziara arteko auzoa, nahiz eta 1981etik ofizialki Ezkiaga izena hartu zuen auzoak, inguru hartan zeuden Ezkiaga-basa, Ezkiaga-erdi eta Ezkiaga-txiki baserrien

Sakonean 05 Beasaingo Fabrika Handiko atari nagusiko auzoa

2020ko maiatzaren 29a • # 376

Fabrika Handiaren inguruan herrixka oso bat eraiki zuten, langileentzat eta familientzat zerbitzuak egokituta. Josetxo Zufiaurrek utzia

auzoan. Josetxo Zufiaurreren esanetan, «lehendabizi etorri ziren kanpotarrak gaztelarrak izan ziren. Gero etorri ziren andaluziarrak eta galiziarrak. Horregatik, 36ko gerra sortu zenean, Beasaingo alkatea sozialista zen, Victor Bernedo Zubiaurre elgoibartarra. Bost hilabetean bakarrik egon zen. Sozialista zen, nahiz eta berak Bernedo fabrika eduki».

Langileentzat etxebizitzak

izenetik hartua. Fabrika Handirako atari nagusia, Beasainen mende bateko historiaren eta bilakaeraren ate nagusia izan daitekeela esan daiteke. 1901ean SECM sortu zen eta 1902an Bagoi Fabrika eraikitzen hasi ziren. Lantoki modernoak eraiki zituen SECMek; 700 langile aritu ziren eraikitze lanetan. Produkzioa handitzen joan zen pixkanaka eta eskulana ere gehiago behar zen. Industriak eragindako immigrazioaren urteak izan ziren haiek. Esate baterako, 1908an 869 langile aritu ziren lanean, 1911n 1.200 eta 1916an 1.800.

Herriko biztanleria ere portzentaia berean joan zen hazten, eta 1910eko apirilaren 16an ordenantzak aldatu egin ziren, Beasainen biztanle kopurua asko handitu zela ikusita. 1914an Guardia Zibilaren kuartela amaitu zuten Ezkiaga

Garraiobiderik ez zen artean, eta langileak lantegiaren ondoan bizitokia izatea zen helburua. Beasainera kanpotik lanera etorritak0 langileentzako etxebizitzak eraikitzea izan zen Beasainen lehentasuna XX. mendeko lehenengo urteetan, bai lantegiaren inguruan, eta baita herrian ere. Honela, 1903rako Fabrika Handiko Langileen Etxeak eraikita zeuden eta enpresako arduradunentzako etxeak edo txaletak lantegiaren barruko eremuan eraiki ziren. Herrigunean ere etxeak eraikitzen hasi ziren; Bideluzen 1904an, eta Arana kalea 1905ean egindakoa da.

Maite Mate eta haren familia 1943an etorri zen Beasainera, aitak CAFen lanpostua lortu ondoren; 5 urte zituen artean. 20 urte zituela CAFen hasi zen lanean, eta 2007. urtera arte, CAFeko etxeetan bizi izan zan. «Nire bizitza izan da Porteria», dio. Hiru atari zeuden eta hiruretan bizi izan zen: «Langileen etxe asko hutsik geratu ziren Ezkiaga auzoan etxe gehiago egin zirenean».

Matek ondo gogoan du auzoan bizi zuten familia giroa: «Denok familia giroan bizi ginen, elkarrekin jolasten genuen kalean, bataren eta bestearen etxeetan». Maite Materen alaba Mairu

KRONOLOGIA Beasaingo gizartearen eta ekonomiaren garapenean XX. mende hasieran mugarri izan ziren hainbat daturen kronologia:

» Lehen harria 1902ko uztailaren 23an jarri zuen lehen harria CAFen aurreko Sociedad Española de Construcciones Metalicas enpresak (SECM). Lehen harriaren ikur da sarrera nagusian dagoen ordularia, lanera sartzean fitxatzera joandako langileentzako erreferentzia izan dena.

» Langileen etxeak 1903ko urriaren 26rako Ezkiagako Langileen Etxeak eraikita zeuden, hiruna solairutako hiru atari. Urte berean, lehen txaletak ibaiaren paraleloan eraiki ziren. Ondoren, bata bestearen segidan 11 txalet zeuden Senpere aldean. Bulego nagusia eta atari nagusia izan ziren altxatzen azkenak, 1905ean. 1920an 25 zinpeko zaintzaile zituen barrutia eta enpresaren barruko txaletak zaintzeko.

» Farmazia eta medikua 1906an SECMren farmazia inauguratu zuten Ezkiaga auzoan. Jose Jauregik hartu zuen farmaziaren ardura. Osasun baliabide handia izan zen beasaindarrentzat.

» Langileen Ekonomatua 1907an langileentzako kooperatiba sortu zuen SECMek. Fabrikaren lurretan, Langileen Ekonomatua eta langileen kontsumorako haragia ekoizteko abeletxe bat bat sortzea erabaki zuten. Honela, 1908an Langileen Ekonomatuko eraikin nagusia inauguratu zen, enpresako atari nagusiaren ezkerrera. Abeletxea, 1909an eraiki zen Senperen.

» CAF eta langileen grebak

«Lehenengo kanpotik etorri ziren langileak gaztelarrak ziren. Gero etorri ziren andaluziarrak eta galiziarrak» Josetxo Zufiaurre Historialaria eta etnografoa

1917an Compañia Auxiliar de Ferrocarriles (CAF) izena hartu zuen Fabrika Handiak.

Urte hartan CAFeko langileen greba gogorrak izan ziren ekainaren 19an eta 23an.

Abuztuan istilu larriak izan ziren fabrikako langileen artean. Giro horretan, Solidaridad Obreros Vascos sindikatua sortu zuten.

» Biztanleriaren bilakaera Beasainen biztanle kopurua azkar hazi zen: 1900an 1.932 biztanle zituen Beasainek; 1910ean 2.973, 1920an 3.775 eta 1930ean 5.260.

06 Sakonean Beasaingo Fabrika Handiko atari nagusiko auzoa

# 376 • 2020ko maiatzaren 29a

Garmendia ere ondo baino hobeto gogoratzen da ingeniarien seme-alabak zaintzen zituela larunbatetan 15 urte zituela. CAF barruko igerilekura eta pilotalekura ere joaten ziren.

Kaperan «apaiz inplikatuak»

«CAFeko Industria Eskolan ikasitakoak automatikoki sartzen ginen CAFen lanean» Pako Dorronsoro CAFeko Industria Eskolako ikaslea

Garai hartan Elizak indar handia zuen, eta nola ez, Santo Cristo kapera ere eraiki zuten Fabrika Handiko atari nagusiaren inguruko herrixkan. Pedro Jimeno izan zen lehenengo apaiza. Zufiaurreren esanetan, haren sermoiak entzutera herriko auzo ezberdinetatik joaten ziren beasaindarrak. Jimeno joan zenean, Lazkaoko fraileak hasi ziren meza ematen, eta ondoren, On Jexux Dorronsoro ataundarra iritsi zen. «On Jexux Los

zuen. Oso politikoa zen. Ezkertiarra.

Sermoi onak botatzen zituen». Gainera, Matek gogorarazi duenez, eguerdi partean, lanera sartu aurretik, 13:30etik 14:00ak bitartean, izugarrizko jendetza elkartzen zen Ezkiagan: «Porteria gizonez betetzen zen. Gizon uholdea izaten zen». Estankoa, Oruna eta Garin tabernak zeuden atari nagusiaren parean.

Ekonomatuan hiru hildako Beasainen ez zen denda askorik, kooperatibaren bat edo beste bakarrik, eta SECMek bere ekonomatua sortzea erabaki zuen 1907an. Kaperaren eta atariaren arteko eraikinean ireki zuten 1908an, beheko solairuan. Iraultza izan zen garai hartarako, salgai zituzten produktuengatik.

Beasaindar askoren gogoan dago 1961. urtean ekonomatuan izandako ezbehar larria: «Erosketak egiteko zain zeudela, lurra erori eta hiru emakume hil ziren». Garai hartako argazkietan ikus daitekeenez, atsekabe handia eragin zuen ezbeharrak eta jendetza elkartu zen hiletetan. Hiru apaizek eman zuten meza: Mauro Elizalde Lazkaoko Beneditarren abadeak, Joxe Begiristain Beasaingo apaizak eta Jexux Dorronsoro kaperako apaizak.

Haurren eta helduen eskolak

Ekonomatuko lurra erorita hiru emakume hil ziren 1961ean; martxoaren 4ko hileta elizkizunetan jendetza elkartu zen.

Josetxo Zufiaurrek utzia

Riosen, Ekuadorren, egon zen misiolari eta handik itzuli zenean Porteriara etorri zen». Katekesia ere bertan ematen zien auzoko haurrei. Matek bertan egin zuen jaunartzea, 7 urterekin. «Jaunartzeko argazkiak CAF barruan ateratzen uzten ziguten». Beste pribilegio bat ere bazuten Ezkiagako auzotarrek: zinea ematen zuten kaperaren gaineko gelan.

Bertan egondako apaizak «oso inplikatuak» zirela dio Zufiaurrek, eta Mate ere iritzi berekoa da. New York txikia bezala definitzen du Matek Porteria, «auzo basatia» zelako: «Ez ginen ez Ordizia eta ez Beasain». On Pedro Jimenok auzoa zibilizatzen oso lan ona egin

Eta nola ez, hezkuntza ere ezinbestekoa izan zen. Batetik, 1930 eta 1954 urte bitartean, «plazatik bi Karmelita etortzen ziren» haurrentzako eskolak ematera, atari nagusiaren eta kaperaren artean zegoen eraikineko lehenengo solairura.

Urte batzuk beranduago, Karmeliten eskola langileen etxebizitzen eraikineko beheko solairura eraman zuten.

1954tik aurrera, Lehen Hezkuntzako eskola publikoa jarri zuten. Mairu Garmendiak gogoratzen duenez, «etxeko eskailerak jaitsi eta bertan genuen eskola». 1979an gaur egungo Murumendi ikastetxea sortu zuten Ezkiaga auzoan.

Beste behin ere, aitzindaria izan zen CAF, lanbide eskola irekitzeari ere lehentasuna eman ziolako. 1923ko abenduaren 11n Industria Eskola bat martxan jartzeko baimena eskatu zion Madrilgo Lehen Hezkuntzako Zuzendaritzari, lantegiko langileei eta haien semeei prestakuntza emateko; 1924ko maiatzaren 15ean lortu zuen baimena.

CAFen sarrera nagusiaren eta kaperaren artean zegoen eraikinaren behe so-

Sakonean 07 Beasaingo Fabrika Handiko atari nagusiko auzoa

2020ko maiatzaren 29a • # 376

lairuan kokatu zuten hasieran. Ikasketek hiru urte irauten zuten, mekanika, elektrizitate eta galdaragintza espezialitateak eskaintzen ziren. 1956-57 ikasturtean eskolan klase teorikoak jasotzearekin batera, behean lantegi mekanikoa jarri zuten.

1963-64 ikasturtean azkeneko promozioa atera zen, 1963an Goierri Lanbide Eskola sortu baitzuten eskualdeko hainbat enpresarekin batera. Lazkaibarko zubiaren ondoan hasi zuen Goierri Eskolak ibilbidea, CAFeko eskolarekin eraikina elkarbanatuz.

Pako Dorronsoro ataundarra izan zen CAFeko Lanbide Eskolako azkeneko promozioko ikasleetako bat. 14-15 urterekin sartu zen, Tolosako Lanbide Eskolan errebalida azterketa gaindituta.

«San Joan egun inguruan egin genuen errebalida. Azterketa egiten ari ginela, estropadak ikusten genituen errekan».

Aurretik Ataungo eskolan eta Beasaingo fraileetan aritu zen Dorronsoro ikasten. «Lanbide heziketa La Sallen hasi nuen, baina gero CAFekora pasatu nintzen. Fraileetan ere bazuten Lanbide Heziketa, baina han ikasitakoak Indarrera edo Estandara joaten ziren lanera». Bizikletan joaten zen Ataungo San Gregoriotik Beasainerako joan-etorria –18kilometro inguru–. «Geroago jarri zuten autobusa». Goizean eskolak eta arratsaldean praktikak egiten zituzten. «Dirutxo bat ematen ziguten hilaren azkenean». Dorronsorok nabarmendu duenez, han ikasten zutenak, CAFen sartzen ziren «automatikoki».

Ataundarrak 45 urte egin zituen CAFen lanean. Bizitza oso bat.

«Denok familia giroan bizi ginen, elkarrekin jolasten genuen kalean, bizilagun baten eta bestearen etxeetan» Maite Mate CAFeko Langileen Etxeko bizilaguna

CAFeko langileen etxeetako azkeneko bizilaguna

M

aite Mate eta Mairu Garmendia ama-alabak Beasaingo Ezkiaga auzoko historiaren parte dira, CAFeko familia handiko alabetako bi. Bertan egin dute bizitza, bertan eraiki dute nortasuna, eta beti bihotzean daramate «ez Ordizia eta ez Beasain ez den Porteria». Ez dute saltzeko euren auzoa, eta ilusio bereziz gogorarazi dute bertan bizitako bizipenak. «Nire bizitza izan da», laburbildu du Matek. 1943an, 5 urte zituela, iritsi zen Beasainera eta 55 eskailera igotzeko zailtasuna izan arte, CAFeko etxean bizi izan zen (2007ra arte). «Gurasoek Irunen ezagutu zuten elkar eta 36ko gerra hasi zenean, Bartzelonara joan ziren. Han ezkondu ziren eta ni han jaio nintzen 38an eta Irunera itzuli ziren Frantziatik barrena». Irungo CAFen hasi zen aurrena lanean, langile bezala.

«Baina ikasketa asko zituen nire aitak, eta haren anaia batek Beasainen lan egiten zuenez, hark esan zion jendea behar zutela. Aurkeztu eta hartu egin zuten».

18. zenbakian jarri ziren bizitzen, gero 20.ean –36ko gerran bonba bat erori zen– eta azkena 22.ean, «etxeak husten joan zirelako». Auzoko giro onaren adibidetzat jarri du Matek, urte askoan egin izan duten auzoko emakumeen bazkaria. «Hileta batean pentsatu genuen, eta hiru lagunen artean antolatu genuen.

150 emakume elkartzen ginen».

Karmelitekin ikasi ondoren, Loinazko San Martin plazako Arte eta Lanbide Es-

kolan ikasi zituen Matek kontabilitatea, takigrafia eta mekanografia. 20 urte zituenean CAFen hasi zen lanean, telefonista lanean lehenengo eta idazkari gero.

«Emakume gutxi ginen, 10-12 bat, eta bulegoetan bakarrik. Lantokian ezta pentsatu ere!».

Erlojurik ez zuten behar izaten auzotarrek, CAFeko adarra baitzuten erreferentzia. «Goizean 07:30ean jotzen zuten lehenengo adarra, 07:45ean bigarrena eta 08:00etan azkena. Eguerdian, berriz, 13:30ean, 13:45ean eta 14:00etan».

Gauean, ikatz bila joaten ziren. «Gurdiarekin joaten ginen enpresara, zenbaki bat izaten zuen familia bakoitzak, eta ikatza ekartzen genuen etxerako».

Materen alaba Mairuk ere bihotzean darama Porteria. «Denetik genuen han: eskola, solfeoa, mendia, medikua, erizaina, aurrezki kutxa.... Nire izebak etxean ileapaindegia ere izan zuen. Igandeetan bakarrik joaten ginen Beasainera goxokiak erostera». Ordu txikietan etxera itzulitakoan, Genaro goardiarekin izandako gorabeherak ere gogoan ditu: «Zurezko ate handia itxi egiten zuten gauean eta ate txiki batetik sartzen ginen, sekulako hotsa ateratzen zuen. Gurasoei zein ordutan etorri ginen ez esateko esaten genion erdi lo egoten zen Genarori».

Borroka ere egin behar izan zuten: «Auto batek mutil bat harrapatu eta hil zuen, eta semaforoa jartzeko borroka handia egin genuen».

08 Herri jakintza Ondare immateriala

# 376 • 2020ko maiatzaren 29a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Ittautzie: Hatzeko azazkalarean inguruko haragi-etena. Ataunen erabili ohi da forma hau. Hartz ertzean ebakitxoak sortzen direnean esaten zaie ‘ittautzik’. Mintsuak izaten dira, eta pertsona batzuengan gehiago ateratzen dira.

«Xoxoaren arrautzatik ez dago eperrik»

1620-5-25: Juan Ganboa legorretar

Nolako zura, halako ezpala izaten den bezala, ez dagoen lekutik alferrik ariko da inor bila. Eperra, jateko hegazti estimatua da; landu egin behar, ordea.

militarra eta politikaria Santiagoko Ordenako kide izendatu zuten.

1836-5-25: Lehen Karlistaldian, Urretxuko gudua izan zen.

1568-6-3: Andres Urdaneta hil zen.

Ondare immateriala

Kilkerra kantuan berriro

laian, lurpean egindako zuloan babestu ohi da kilkerra. Kanpora irteten da kantura. Belarri zolia eta begi zorrotza behar da, hotsarekin gidatuz zulorantz gerturatzeko eta zulotxoa ikusteko.

Mugimendu nimiñoena nabaritu orduko sartzen da ezkutalekuan.

Kilkerra aterarazteko, belar izpi luze bat zulora sartu eta zirikatu ohi zen.

Beste modu bat bertara pixa egitea izaten zen.

Kilkerra gutxitu eta isildu

Kilkerra. «Hobeto belarretan kantari, kaiola batean baino» dio Iñaki Mezquita argazkilari adituak ‘Bizi ezkutua’ liburuan (Lemniskata Kaierak 3). Iñaki Mezquita Aranburu

Testua: Aimar Maiz

U

daberriko eta udako egun eguzkitsuetan eta iluntze epeletan, kilkerraren soinua geroz eta usuago entzuten da, Goierriko belardietan. Maiatzaren bigarren hamabostaldian, kilker kantua itzuli da, berriro. Gutxiagoko urteak izan dira, ia batere ez entzuteraino. Izan ere, galzorian baitago kilkerra, Goierriko hizkeran kirkille.

Berez, kantua ez, baizik bi hegalak igurtziz sortzen du hotsa kilkerrak.

Arrek ateratzen dute, ernalketarako emea erakarri nahian. Intsektuak dira

kilkerrak, orojaleak, gryllidae familiakoa eta orthoptera ordenakoa. Acheta domesticus da europar kilker etxekoia.

Txirrita, txirritxa, txirtxirra edo pinterra ere esaten zaie euskaraz, egiten duen kri-kri hotsagatik. Matxinsaltoarekin senidetuta dago kilkerra, eta haiek bezala atzeko hankekin jauzi egiten dute.

Haurtzaroko jolasekin lotu izan da kilkerra, zapaburuak harrapatzea eta txori-habia bila ibiltzea bezala. Harrapatu eta etxean kantaraziz eduki ohi zen, zeukatenek kaiolatxoan, bestela tapa zulatutako potoan. Letxuga hostoa ematen zitzaien jateko, eta, kantatzeko, ogi mamia ardotan bustita jarri. Ze-

Kantatzeak badu kilkerrarentzat abantaila bat: entzuten ez denean, falta sumatzen dela. Geroz eta gutxiago entzutea ez da uste edo sentsazio hutsa; entomologoen arabera, gutxitzen ari dira kilkerrak, baita matxinsaltoak, tximeletak eta beste ortoptero ugari ere. Europako Batzordearen 2017ko ikerketa batek dioenez, ortopteroen %28 mehatxatuta dago, batzuk desagertze bidean.

Gutxitzearen adierazle, autoaren aurreko kristalaren fenomenoa jarri dute zientzialariek adibidetzat: orain, kotxezaleek askoz denbora gutxiago igarotzen dute garbitzen. Intsektu kopurua asko murriztu delako. 1989tik, intsektuen biomasa %80 murriztu dela kalkulatu dute adituek.

Kilkerren kasuan ere –intsektu txikiez elikatzen da, landareez gain– habitataren suntsiketak eta eraldaketak zuzenean kalte egin die. Intsektiziden erabilerak ere bai, baina baita baserri jarduera eta landa-eremua bertan behera utzi izanak ere. Intsektuok, aldi berean, gizakiaren kontsumorako landareen polinizazio naturalaren %84 egiten dute. Bien bitartean, arreta erakartzeko kantuan da orain kilkerra.

Bertsoa • Kate motzean 09 Aitor Irastorza • Enrique Sanz

2020ko maiatzaren 29a • # 376

Gaiak hala dio

Kate motzean Enrique Sanz • Musikaria

«Nire musika talde kuttuna The Beatles da» Aitor Irastorza Fadrique

Gaia: Herrimina Neurria: Hamarreko handia Doinua: Mutil koxkor bat itsuaurreko

Nahiz hasieran zalantza batzuk sortu Brexit-aren hormak esperotako babesa eman dit hemengo jende onak ta ni trukean ematen nabil ikerketari neuronak.

Good morning eta good afternoon-ka bi urtez luzez egonak ezinbestean garatzen ditu herriminaren sintomak.

Aldian behingo bertso-saioa, hango paraje kuttunak bizikletari zein pilotari eskainitako egunak, etxekoekin haserretzea, trago zain dauden lagunak...

Hain zuzen ere horiek dira halaxe diost zentzunak: han gaudenean hain garrantzitsu irizten ez ditugunak.

HURRENGOA » Bertsolaria: Iñaki Apalategi Astigarraga Gaia: Espazio publikoak

Testua: Asier Zaldua

Argazkia: Enrique Sanz

Enrique Sanzek (Urretxu, 1953) bizitza osoa darama musika munduan. Ezkontzetan DJek taldeak ordezkatu zituztenean utzi zion jotzeari. 2000. urtean Musical Legazpi musika instrumentu denda ireki zuen Legazpin. Egun, haren seme Igorrek darama negozioa. Geroz eta musika denda gutxiago daude eta meritu handia du herri batean denda zabalik mantentzeak. «Zerbitzu ona eta ordaintzeko erraztasunak eskaintzen ditugu». Bezero gehienak Goierriko musika eskoletako ikasleak dira, eta gehien saltzen diren instrumentuak haize-instrumentuak, pianoak eta gitarrak.

rai Modernoak). Muntaia kate batean lan egin nuen eta pelikulak gaurkotasuna du oraindik ere.

Ze zaletasun dituzu?

Urpean igeri egitea. Donostiako taldearekin Pasai Donibanera joateko ohitura dut. Getariara ere joaten gara.

Nire ametsa Liverpool-eko The Cavern klubera joatea zen (Beatles taldeak bertan jo zuen lehen urteetan) eta urte hasieran joan nintzen.

Zer gosaltzen duzu?

Legazpin biziko ez bazina...

Kafesne bat.

Donostian. Itsasoa, kontzertuak… denetik du. Beno, denetik zuen, koronabirusa iritsi zen arte.

Pelikula bat.

Charles Chaplinen Modern Times (Ga-

Liburu bat.

Azkenaldi honetan ez dut libururik irakurri. Liburu teknikoak irakurtzen ditut, baita ingelesez ere.

Abeslari bat edo musika talde bat.

The Beatles.

Abesti bat.

The Eagles taldearen Lyin’ eyes.

Kolore bat.

Azkenaldian dena beltz kolorekoa denez, txuria esan beharko dugu.

Amets bat.

10 Errainuak Miguel Cavero

# 376 • 2020ko maiatzaren 29a

Errainuak 11 Miguel Cavero

2020ko maiatzaren 29a • # 376

LAZKAOMENDI

Miguel Cavero Carazo Ortzadar elkartea (Ordizia) Betidanik gustatu izan zait inguruan mugitzen zenari argazkiak ateratzea, baina 2007an hasi nintzen pasio honekin benetan gozatzen elkartean ezagutu nituen kideei esker. Kirol argazkilaritza, eta paisaiari eta naturari loturikoa lantzen dut batez ere.

Argazki hau atera nuen egunean, Errege egunez (2020-01-06), Lazkaomendira jo nuen kamera aldean neramala.

Hara iristean, egunsenti eder honekin egin nuen topo. Eguzki izpiak behe laino artean saretzen ari ziren, irudiko paisaia ikusgarria marraztuz.

Datu teknikoak Canon EOS R • 24-105mm • ISO 100 • f/14 • 0,250seg • 85mm • Photoshop CC

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 376 • 2020ko maiatzaren 29a

Erretratua

BESTELAKO KOLORE, USAIN ETA ZARATAK

Ezkerreko argazkian Legazpi gaur egun.

Behekoan 1933-1937 urte inguruko Legazpiko postala.

Nekane Gonzalez Legazpi

1980ko hamarkadaren hondarretan, herria beste herri bat zen. Koloreak zituen desberdinak, eta baita usainak eta zaratak ere.

O

rduko usainak ez ziren hainbeste pantaila eta uhinenak, baizik eta belar, ogitarteko eta merkrominarenak. Jolas hotsa sumatzen zen kale, plazatxo eta zelaietan; liskar eta kolpe hotsak ere bai, baina batez ere barreak entzuten ziren. Lau arbola nahikoak ziren baseballera jokatzeko, eta aldapa harritsu eta oker bat besterik ez zen behar, edozer tramankulurekin (bizikleta edo sancheski zaharren bat) kronometrorik gabeko lasterketak egiteko, gaur egungo haurrek behar izaten dituzten borroka pase, skin eta pareko gauza arrarorik gabe. Lagunartea, aire zabala eta denbora; denbora asko izatearen sentsazio ederra, ordulariak aurrera egin nahiko ez balu bezala.

Gure neskatila Muru baserrira joaten zen marmita eskuan hartuta, esne

bila. Beheko aldetik joan, eta goikotik itzuli, etxetik etxerako ibilbidean biribila osatuz. Bidean loretxoren bat eskuratzeko moduan bazen, are hobeto! Pepitak emandako esnea ekarri, eta amak berehala jartzen zuen sutan. Neskatilak pentsatzen zuen esnea kolore horixkakoa zela, esne gain oparoduna eta zapore handikoa, horixe baitzen berak hartzen zuena, eta harrituta begiratzen zion, gerora, tetrabikean erosita etxera ekartzen hasi ziren beste hari: zuri-zuria eta zapore eskasekoa.

Botila hartuta iturrira ere abiatzen zen, San Ignaziotik gora. Urteetan emaria agortzen joan zaion iturri hark ur fresko-freskoa ematen zuen, kolore berezikoa hura ere: laranjatua. Hala, ura gardena zela esaten zuenari aurka egiteko prest egoten zen. Bazituen frogak.

Nerabezaroan jakin zuen burdina asko-

koa zela. Azkenean, handik ura hartzea galarazi zuten, edangarria ez zelako.

Artean zabaleran altueran baino handiagoa zela, katuka ibiltzen zen amonaren oilategi aurrealdean, txakurra beti hurbil zuela. Apenas pasatzen zen autorik handik, baina behin, jeep bat etorri zen aldapan gora. Neskatila bihurgunearen ondoren zegoen, jostailutxoren batekin. Txakurrak garondo parean jertsetik heldu, eta arrastaka atera zuen bidetik. Gidaria konturatu ere ez zen egin zer-nolako eskapada egin zuen!

Neskatilak, xalo-xalo, jolasean jarraitu zuen, pinuen itzalpean, txakur beltzak azal zuria miazkatzen ziola. Orduko kolore, usain eta zaratek osatutako unibertsoa zuten lekuko.

Herria Legazpi zen, txakurra Riki, eta neskatila ni neu.

Gaztejira 13 Mattin Intxausti • Ane Irazoki

2020ko maiatzaren 29a • # 376

«Etorkizunari kezkaz erreparatzen diogu»

MATTIN INTXAUSTI • Ikasle Abertzaleak erakundeko kidea

Testua: Andrea Aranburu

ANE IRAZOKI ALVAREZ Hipatiari begira

Argazkia: Mattin Intxausti

lera ematen zen ikastetxeetan greba deialdia luzatu genuen.

Zeintzuk dira greba egiteko helburu nagusiak?

Alde batetik, presentzialki egiteko jarduera ez esentziala aurrera eramateko ikastetxeetarako itzulera gelditzea. Eta bestetik, grebarekin ikasleon oporren egutegia mantentzea markatu dugu grebaren bigarren baldintza bezala.

Zer gehiago aldarrikatzen duzue?

Hasieratik gure posizio nagusia ez ohiko egoera honetan benetako ez ohiko neurriak hartu behar zirela aldarrikatzea izan da; krisi honen ondorioak sektore zapalduena den langile klaseak ez ordaintzea aldarrikatzearekin batera.

Orain 3. ebaluazioaren gainditze automatikoa aldarrikatzen jarraitzen dugu, eta beraz, kurtso akademikoaren amaiera. Inongo zentzurik gabe bizi izan dugun ezegonkortasun eta egoera kaotikoa ekidingo duen irtenbidea da.

Selektibitatea prestatzeko ikasgelara bai?

M

attin Intxausti (Idiazabal,1996) Jarduera Fisiko eta Kirolaren Zientzia Gradua bukatzen ari da Gasteizko fakultatean. Horrez gain, Ikasle Abertzaleetako (IA) kidea ere bada.

Maiatzaren 25etik IAk greba mugagabeari ekin dio.

Bai, maiatzaren 14ean egin genuen deialdia. Orduan Hezkuntza Sailak maiatzaren 18ko eskolara itzulera 25era atzeratuko zuela plazaratu zuen. Gu, lehen eskolaratzearen aurka azalduak ginen eta Eusko Jaurlaritzaren egoskorkeria ikusita eta ikasleon erabakitzeko gaitasun ezaren aurrean, grebaren erremintara jo genuen. Hala, maiatzaren 25etik aurrera eskoletarako itzulerarako deituak zeuden mailatan, 3. ebaluazioarekin jarraitzeko klaseetarako itzu-

Errefortzu klase presentzialak jasotzeko itzulera begi onez ikusten dugu, beti ere, borondatezkoa eta osasun neurriak errespetatzen badira. Zoritxarrez, ikasleria modu zuzenean edo zeharka behartuta dago selektibitatea egitera, beraz, ikasle antolakunde bezala ezin dugu beste aldera begiratu.

Eta Goierrin?

Greba mugagabea deitu dugunez adi ibiliko gara kurtso amaiera honetan aipatutako baldintzak errespetatzen direla bermatzeko, eta hau betetze ez den kasuetarako prest edukiko dugu greba deitzeko aukera. @goierriko.ia

@IAbertzaleak

Elkarrizketa osoa: www.goiberri.eus

@aneirazoki

Elikatzen

J

akina da pandemiak gizartearen estruktura osoa atera duela argitara. Mahai gainean jarri digu dena, sistema osoa. Ikusi dugu, zer ikasi dugun orain arte, zer ez dugun ulertu eta zer den egunero elikatzen duguna. Bai, guk elikatzen dugu egunero, zuk uste ala ez. Eta lanketa indibidualik ez badago, kolektiboa ez da ezer, ez da existitzen.

19.000 omen da zifra. Pentsatu momentu batez. Sentitu euren mina, amorrua, beldurra. Jarri euren azalean, sufritu zure barrua txikitzen ari den bitartean, eta konturatu ez dagoela inon osotasun horren zantzurik. Hala ere, bai, lortuko duzu, aterako zara zulo honetatik. Baina gauza bat aurreratuko dizut: gutxik lagunduko dizute, eta ulertu are gutxiagok.

Ez zen kalea. Ez ziren goizeko ordu txikiak. Ez ziren drogak. Baina etxea bazen. Beti izan da, egia esan, eta badakigu. Baina, kontuz, ez sartu bizilagunen arazoetan, bakoitzak bereekin nahiko. Hasarreak denok izaten ditugu, ezta?

19.000 omen da zifra. Ez dakit zifra hori zenbat aldiz biderkatu behar dudan erantzun erreal bat lortzeko. Baina bai, emakume horiek guztiek eskatu dute laguntza tratu txarrengatik bi hilabetetan.

Noiz arte iraungo dute aitzakiek? Noiz arte irentsiko gaituzte kulpek?

14 Elkarrizketa Iban Toledo • On-Produkzioak

# 376• 2020ko maiatzaren 29a

Iban Toledok (Ordizia, 1978) bi hamarkada baino gehiago egin ditu ikus-entzunezkoen munduan lanean.

Telebistako albistegietako errealizadore gisa hasi zen.

Kameralari eta dokumentaletako zuzendari ondoren. Momentu honetan, ‘Bolante baten historia’ dokumentala prestatzen ari da eta crowdfunding kanpaina bat du martxan.

Testua eta argazkia: Ariane Vierbücher

Nondik datorkizu afizio eta ofizio duzun hau?

Komunikazio mintegi bat egin nuen 1617 urterekin. Kuriosidadea nuelako egin nuen eta asko gustatu zitzaidan. Hortik abiatu zen afizioa eta ondoren ofizioa izan dudana.

Lan ibilbidea non hasi zenuen?

Elkarrizketa Iban Toledo On-Produkzioak

«EZ DAKIT MUGITUA DEN HITZA, GAUZA BERRIAK IKASTEA GUSTATZEN ZAIT»

Ikasketak bukatu eta Arrasate Telebistan egin nituen praktikak. Garai hartan, nahiago nuen telebista handiago batera joan, baina egia esan, oso ondo etorri zitzaidan herri telebista batetik pasatzea.

Bigarren egunean, garai hartako Betacam SP batekin ibili nintzen. Telebista handiagoetan praktikak egitera joan ziren lagun askok ez zuten horrelako bat ukitu. Herri telebista txiki bat izanda, lan asko eta diru gutxi, beraz beharrak ikastera behartzen zaitu.

Praktikak bukatu eta lanpostu bat zegoen han bertan. Proba gainditu eta eta hantxe geratu nintzen.

Urte batzuk beranduago, Arrasate Telebista, Debagoiena eskualdeko komunikabideekin batu eta Goiena proiektua jarri zuten martxan. Goiena Telebistan kameralari lanetan jarraitu nuen eta zenbait programa errealizatzen ere aritu nintzen.

Digitalizazio garaia iritsi zenean, sistema ezagutzen nuenez, eguerdiko informatiboak errealizatzen jarri ninduten, besteak beste. Edizio lanak egi-

Elkarrizketa 15 Iban Toledo • On-Produkzioak

2020ko maiatzaren 29a • # 376

ten nituen. Informatiboetako estres horrek nekatuta, juxtu momentu hartan, dokumental saio berri batzuk hasi ziren egiten Goienan. Erreportajeak egiten zituzten. Nik ere lan hura gustura hartuko nuela eta nire burua proposatu nuen. Kameralari lanak, edizioa eta errealizazioa egiten nituen, oso gustura egon nintzen.

Telebistaz aparte ere egin zenituen hainbat lan.

Lan jardunetik kanpo, RIP taldearen kontzertuak grabatzen aritu nintzen, eskenatokietara bueltatu ziren garaiaz ari naiz. Gustuko izan dut talde hori.

Iker Barandiaranekin batera ibili nintzen, arrasatearra, musikazale amorratua, gaztetxeen mugimenduan asko ibilitakoa eta gaur egun, oraindik, Arrasaten kultur ostegunak antolatzen ibiltzen da. Barandiaranekin hitz egiten, dokumental bat egiteko material nahikoa bageneukala pentsatu, Rip-ekoengana jo, proposamena bota eta haien onespenarekin, aurrera egin genuen.

DVD bat atera genuen eta harekin batera, ordura arte argirik ikusi ez zuten zenbait abestirekin osatutako disko bat.

Telebistaz aparte egin nuen lehen lana izan zen hura.

Ondoren Arteman komunikazio enpresa sortu zuten eta hantxe hasi nintzen, bideo korporatiboak, dokumentalak eta horrelakoak egiten. 2.006. urtean izango zen hori.

Duela urte batzuk ibilbide berri bati ekin zenion.

Bai, 2015ean, asko kostata hartutako erabakia izan bazen ere, Arrasate inguru hartan lagun asko uzten nituelako, nire kabuz hasi nintzen lanean. Hasieran zerbitzuak eskaintzen nituen, kameralari gisa, beste ekoiztetxe batzurekin elkarlanean, ETBrentzat zenbait lan egin nituen: Aitaren etxea serierako making off-ak; unitate mugikorrak....

Azken urteak zertan eman dituzu?

Aralar, mundua leku den lurra dokumentalaren haritik, eta batez ere merkatuak horrela bideratuta, hasi naiz dokumentalak nire kabuz ekoizten. Ikuspegi berdina duen jendearekin topo egiteko aukera izan dut.

Kontatu duzunaz gain, zure proiektua den On Produkzioak-en webgunean orain arte egindako lanak kontsulta daitezke. Bideoklipak, dokumentalak eta dronarekin egindako hainbat lan, besteak beste. Geldi egoten ez daki-

ten horietakoa zara. Ados zaude horrekin?

Ez dakit mugitua den hitza, gauza berriak ikastea gustatzen zait. Dronarekin adibidez, Artemanen hasi nintzen, gaur egun dagoen moda hau baino askoz ere lehenago. Garai hartan, horrelako aparatuekin lan egiten zuten hiru pertsona egongo ziren. Sevillatik etortzen zen enpresa bat, aire bidezko irudiak hartzen zituena.

Nire kabuz jarri nintzenean, zenbait lan egiteko, azpikontratatu beharrean, nik neuk egin nezakeelakoan, hortan sartu eta beste askatasun bat lortu dut.

Gauzak horrela, Dantza pelikula egiteko deitu zidaten adibidez. Baita, La pequeña Suiza filmerako ere.

Egindako lanen artean, batekin gelditu beharko bazenu...

Guztiek dute zerbait berezia, egindako lan bakoitzarekin ikasi dut zerbait. Alde teknikoari begira, dokumentalak, erreportajeak, bideoak nola egin, baina gainera, horietako bakoitzean jorratutako gaien inguruan ere ikasteko balio izan dit. Bide horretan, pertsona askorekin egon naiz, eta denek erakutsi didate zerbait. Oso aberasgarria izan da.

Oraintxe zertan ari zara?

Bolante baten historia dokumentala prestatzen ari naiz, Iñaki Alforjarekin eta Luzia Ezkerrekin batera. 1980. urtean Komando Autonomo Antikapitalistetako kide zen Jose Migel Etxeberria Alvarez Naparra- ren desagerpenaren historia da. Batallon Vasco Español talde parapolizialak bahitu, eta ustez, exekutatu egin zuen, komunikatu batean hala esan baitzuten. Zenbait pista eman zituzten, baina ezer argirik ez.

«Dokumentalarekin, familiaren borroka, eta borroka horrek, familia horrengan izandako eragina kontatu nahi dugu» «Euskal Herritik harago, koprodukzio internazionala bilatzeko helburua jarri genuen eta lortu dugu»

Ekainaren 11an, desagerpena gertatu zela, 40 urte beteko dira. Harrezkero, familia haien seme eta anaiaren gorpua bilatzen ibili da. 40 urteotan, gauza asko gertatu dira, baina gorpua ez da agertu. Joxe Migelen aita hil zen lehenik eta ama, Zeles (Alvarez), duela urte gutxi.

Zergatik istorio hori?

2016an, CSICen lan egin zuen Guardia Zibil batek datu batzuk eman zituen.

Naparraren gorpua non egon zitekeen esan zuen. Brocas basoan (Okzitania, Frantzia) zegoela esan zuen. Horren harira, Iñigo Iruin familiaren abokatuak Auzitegi Nazionalera jo zuen. Auzitegi Nazionalak Frantziako Gobernuari eskatu zion indusketak egiteko. Pako Etxeberriak esan zuen, bi toki posible zeudela eta batez ere, horietako batean ikusten zuela gorpua aurkitzeko aukera gehien. Gendarmeek, aldiz, aukera gutxien zituen tokian industu zuten.Hortaz, berriro Auzitegi Nazionalera jo, eta Frantziako Gobernuari eskatu zioten industu gabeko tokian indusketak egin zitzala.

Dena atzeratzen eta atzeratzen joan da, eta 2018an, Joxe Migelen ama , Zeles hil zen. Bigarren indusketa horretan gorpua ateratzea posible izan zitekeen, eta berrogei urteko borrokaren ondoren, ez zuen lortu semearen gorpua berreskuratzea.

Dokumental honekin, familia horren borroka, eta borroka horrek familia horrengan izandako eragina kontatu nahi dugu. Erabateko sufrimendua izan da eta badirudi honek amaierarik ez duela.

Nola finantzatuko duzue?

Helburua Euskal Herritik harago, atzerrirako proiektu bat ekoiztea da. Koprodukzio internazionala bilatzeko helburua jarri genuen eta lortu dugu.

Bestalde, crowdfunding kanpaina bat abiarazi genuen Verkami plataformaren bidez. 15.000 euroko helburua jarri genuen eta jendeak oso ondo erantzun du. Horrekin ez ditugu urrutitik ere gastu guztiak betetzen, baina epe laburrera sor daitezken gastuei aurre egiteko balioko du.

Lehen helburura iritsita, crowdfunding kanpainarekin jarraituko dugu.

20.000 euroko helburua jarri dugu. Dokumentalaren musikarekin Peio Ramirez ari da, eta horrek sortuko dituen gastuak ordaintzeko izango da. Oraintxe, horretan ari gara , besteak beste.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 376 • 2020ko maiatzaren 29a

Zinema

Bide urratzaileak Los Simbas (Beasain) Leire Iturrioz Ugarte Goieniz Zinekluba

Zinemara itzuli nahi dut!

T

estu hau irakurtzean espero dut bigarren fasea delakoa martxan egotea gure artean. Horrek esan nahiko du, beste gauza batzuen astean, zinema aretoak irekita egon ahalko direla, %30eko edukierarekin behintzat. Banuen gogoa momentu hau iristeko!

Hilabete hauetan faltan sentitu dut filmak pantaila handian ikustea. Horrez gain, pena izan da baita ere Goienizen 25. urteurrena zegokion garaian ezin ospatzea (lehen emanaldia 1995eko martxoan izan zen).

Filmak ikusteko hainbat aukera izan ditugu etxetik; batzuk ordaindutakoak, aski ezagunak diren plataforma ezberdinak, film edo/eta serieak ikusteko; beste batzuk doakoak, garai honetan erakunde ezberdinak martxan jarri dituztenak gure artean (Euskal Filmoteka, E-liburutegia…).

Horrez gain, hainbat izan dira elkarte desberdinek sustatutako ekimenak, horien artean Kresala zineklubak astero antolatutakoak aipatuko nituzke, sare sozialen bitartez eginiko elkarrizketekin, solasaldiekin…

Argi dago, beraz, hilabete hauetan filmak ikusteko etxean aukera zabala izan dugula, baina nire ustez ez zinemaz gozatzeko aukera: pantaila handia, aretoko iluntasuna, soinua, jende gehiagorekin batera filma ikustea, ateratzean filmaz hitz egitea lagunartean... Nire ustez, hori ezingo du inoiz ordezkatu etxeko telebistan edo ordenagailuan ikusitako film batek.

Datozen hilabeteetan, normaltasun berrira itzultzean, zinema aretoetara hurbiltzeko aukera izango dugu. Ni behintzat bertan izango naiz!

Beasaingo Beatles-ak

B

eatle Boom delakoak gogor jo zuen mundu osoan, eta Goierriko musika eszena ere irauli zuen, hein handi batean. Britainiarren estiloko taldeak nonahi sortu ziren, eta Beasainen ere utzi zuen arrastoa mugimendu hark. Horren adierazle da Los Simbas 60. hamarkadako taldea. Hamazazpi eta hogei urte arteko bost gaztek sortu zuten 1964. urtean. Garaiko taldeen estiloa zuten, bai janzkeran eta baita eskenatoki gainean ere. Ordura arte entzuten ziren musika estilo tradizionalagoak doinu berriekin uztartzen zituzten; tangoak eta baltsak, twist, bossa nova eta pop-a bezalako estiloekin nahastuz. 1965ean eskaini zuten aurreneko kontzertua, Beasaingo Kirol Elkartearen egoitzan. Garaiko kronikek haien helbidea ere jartzen zuten, zaleek gutunak bidaltzeko aukera izan zezaten; den-denei erantzuten omen zieten.

Bi urte geroago, taldea berregituratu eta Altsasuko ahots eta musikadun taldeentzako Abesti Jaialdian parte hartu zuten, eta lehen saria irabazi. Gipuzkoako eta Bizkaiko dantzaleku askotan jo zuten, baita ezkontzetan ere. Sei urteko jardunaren ondoren, 1970ean desegin zuten taldea, «agindu militarrengatik»; izan ere, kide batzuk soldadutzara joan ziren, eta taldea uztea erabaki zuten.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2020ko maiatzaren 29a • # 376

Osasuna Ibone Etxezarreta • Aintzane Alberdi farmazia (Zaldibia)

Eguzki babesleak

E

guzki-irradiazioa gure osasunerako beharrezkoa den baliabidea da, baina arriskutsua izan daiteke ez bagara era egokian eguzkipean egoten. UVA, UVB, argi ikusgai eta infragorri izpiak gaitz batzuk eragiteko gaitasuna dute, epe motzean erredurak, fotosentikortasuna eta fotodermatosia, eta epe luzera azalaren fotozahartzeaz gainera, minbizia eta sistema immunearen aldaketak.

Hau dela eta, nahitaezko agindu hauek kontuan hartuko ditugu. Batetik, eguerdiko orduak saihestu (12:0016:00) eguzkia hartzeko. Bestetik, kanpoan egiten ditugun jardueratan arropa erosoak erabiliko ditugu, eta eguzkiirradiazioetatik babesteko azalean fotobabeslea bat emango dugu; burua ondo estalita eramango dugu.

Begiak ere eguzkitik zainduko ditugu betaurreko apropos batzuekin. Ur asko edatea eta eguzkitan egon eta gero, larruazala ondo hidratatzea ere nahitaezkoak dira.

Gaur egun, aukera zabala dago eguzkitarako krematan. Egia esanda, berez, krema ezezik, gorputzerako esnea, krema-gela, spray transparentea, barra... daude aukeran. Babes lanak egiteko fil-

tro desberdinak erabiltzen dira: filtro fisikoak, kimikoak, organomineralak eta biologikoak. Baita ere desberdindu daitezke SPFaren arabera, hau da, eguzkitik babesteko faktorea: 20tik 50+arte aurkitu ditzakegu. Batzuetan 100koa aurkituko dugu, baina 50ren bikoitza izan arren ia ez dute alderik: 50+ gehienekotzat jotzen da.

Hainbesteren artean aukeratu ahal izateko pertsona bakoitzaren ezaugarri batzuk kontutan hartuko ditugu: Gure azalaren eta begien kolorearen arabera, fototipo desberdinak daude.

Azal zuri eta begi argiak badituzu foto-

tipo I koa izango zara eta SPF 50+ erabili beharko duzu. Aldiz, azal eta begi ilunak edukiz gero, SPF 20-kin nahikoa litzateke.

Arreta bereziaren premia duten taldeak dira haurdunaldian daudenak, haurrak eta adinekoak. Bereziki adineko pertsonei aholkatzen zaie goizero fotobabesa emateko ohitura hartzea, baita eguraldi txarra egiten duenean ere.

Haurrei dagokionez, hiru urtetik beherakoak eguzkitan ez jartzea gomendatzen da. Badaude beste talde batzuek bereziak direnak ere: azaleko gaixotasuneren bat dutenak, gaixo onkologikoak eta eguzkiari alergia diotenak.

Badaude botika batzuk fototxia edo/eta fotoalejia eragiten dutenak. Beraz, kontutan hartu beharko da ea hartzen ari zaren botikarekin arreta gehiago jarri behar diozun babesteari.

Era askotako azalak daude lehorrak, atopikoak... Gainera, batzuei gustatzen zaigu oliogabekoak, oliotsuak, arinak, banatzen errazak direnak...

Larruazalean banatzeko diren fotobabesletik gain, badaude pilula eran ahotik hartzen diren babesleak ere. Azken hauek lagungarriak dira azala babesteko, baina ez dituzte kremak ordezkatzen.

Bukatzeko esan, larruazala gorputzeko organo zabalena dela, eta betirako gogoan gordetzen duela noizbait nahikoa babestu ez izana. Beraz, bilatu zuretzako aproposa den krema hori ederki babestuta joan zaitezen.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 376 • 2020ko maiatzaren 29a

Komikia

Aliritzian

Balkoietako poliziei

B

errogeita hamar egun igaro ditugu etxetik atera gabe, beste batzuk, lana, txakurra, edo umeak aitzaki, kalera atera zareten bitartean. 0,5 sasifasera iristean, tabernetan elkartu gaitezkeela esan ziguten. Ez plazan, ez parkean, tabernan. Agian zuek, zuen etxeetako ekosistematik kanpo, ez duzue lagunik; ulertu beharko zenukete, ordea, jendeak, etxetik atera eta lagunekin egoteko grina izatea, urgentzia kasu batzuetan. Jende asko, bakarrik bizi baita.

Pentsatu duzue horretan?

Eguna iritsi, eta esandakoa betez, horixe egin genuen, besterik ez. Lehen eguna izanda, ulertzekoa den moduan, eta eguneko une zehatz batzuetan, behar zena baino jende gehiago bildu zen taberna kanpoaldeetan.

Batzuen tabernafobia eta ustezko nagusitasun morala alde batera utzita, etxetik kanpo bizitzarik ez izatea da astelehen eta astearte hartan sare sozialetan irakurri genituenak

Mikel Alvarez Gidoilaria

Ulertu beharko zenukete, jendeak, etxetik atera eta lagunekin egoteko grina izatea, urgentzia kasuetan

zentzutasunaren barnean kokatzeko topatzen dudan modu bakarra.

Hurrengo egunean, dagoeneko, terrazetan ikusi genuen guztia, zuhurtziaren eta arduraren eremuan kokatu zitekeen. Ez nuen inor argazkirik elkarbanatzen ikusi jendea zein ondo portatzen ari zen esanez.

Gizartea galtzen ari den baloreez irakurri nuen jendea, zuen balkoietatik ateratako argazki haien inguruan. Nik dakidala, maitasun eta laguntasunak ere balore garrantzitsuak biltzen ditu. Horietako bat, enpatia da, ondokoaren azalean jarri eta ulertzen saiatzea. Astelehenean ikusitako argazkiekin sutan jarri zinetenok, azken honetatik gutxi duzuelakoan naiz.

Eta amaitzeko, baloreen inguruan ikasi ditudan gauzarik garrantzitsuenetako batzuk, tabernetan eta gauez ikasi ditut. Agian, ondo etorriko litzaioke bati baino gehiagori tabernan denbora apur bat gehiago pasa izan balu.

Publizitatea 19 2020ko maiatzaren 29a • # 376