GoiBerri 378. zenbakia

zk. 378 2020ko ekainaren 12a www.goiberri.eus

Iritzia Miren Estensoro Garcia.

Zaintzaren krisia ageriago

03

Elkarrizketa

10-11

Sara Zufiaurre: ÂŤBadirudi kultura dagoela koronabirusak kutsatutaÂť

HAITZAK HELDULEKU Goierriko eskaladaren bilakaerari errepaso eginez

04

Gure lurra

14-15

Ekintzailetza proiektuak landa eremuan, senak hala aginduta

02 Publierreportajea Amest Descanso

# 378 • 2020ko ekainaren 12a

Publierreportajea

Betiko gertutasuna, babes neurri guztiekin ailtasunen aurrean egoera berrira egokitu eta aurrera egitea besterik ez dago. Eta hala egin dute Beasaingo Amets Descanso dendakoek ere. Bi hilabetez denda itxita izan eta gero, gogotsu ekin diote lanari, egoerak eskatzen dituen osasun eta segurtasun neurri guztiak hartuta.

Hainbeste denbora etxean pasa eta gero, «etxean duguna gehiago baloratu» dugula uste dute Amets Descansokoek, eta «daukagunari eta behar dugunari atentzio gehiago» jarri diogula. Etxeari beste zentzu bat eman diogu konfinamendu garai honetan, eta asko eta asko, etxean egokitzapenak egin eta haien gustura jartzen ari dira.

Konfinamenduak gogoetarako ere balio izan duela pentsatu nahi dute.

«Dena kontsumora hain bideratuta egoteak pena ematen digu, uste dugu buru gehiagorekin jokatu behar dela, benetan behar duguna baloratu, eta ingurugiroa zaintzen duten kalitatezko produktuen aldeko apustua egin».

Kontsumo arduratsua, azken batean.

Honek guztiak, natura zaintzearen inguruko kontzientzia zabaltzen lagun behar lukeela uste dute, inoiz ez baita berandu ingurumena zaintzen hasteko.

Z

Denda egunean bitan desinfektatu eta oheak eta burukoak probatzeko estalki bereziak erabiltzen ari dira Amets Descanso dendan, babes neurri moduan.

Esker ona bezeroei Lehen aste hauetan izandako harrera ikusita, esker ona agertu nahi diete bezeroei.

«Ikusten da komertzio txikia ere gehiago baloratu dutela. Hori eskertu nahi dugu, horrela aurrera ateratzea lortuko baitugu».

Dendan segurtasun eta osasun neurri guztiak hartu dituzte, bezeroak zaindu eta dendara lasai joan daitezen.«Egunean gutxienez bi aldiz desinfektatzen dugu, eta baporea ere erabiltzen dugu koltxoi eta

«Jendeak gehiago baloratu du komertzio txikia. Hori eskertu nahi dugu, horrela aurrera atera ahal izango baitugu»

oihalak desinfektatzeko». Horrez gain, koltxoiak eta burukoak funda berezi batzuekin estaltzen dituzte. Horrela, «probatzen duen bakoitzak funda babeslea estreinatzen du». Hasiera batean erabili eta botatzekoak jartzeko aukera aztertu zuten, baina ingurumenarekiko ez zen oso konponbide jasangarria. Horregatik, erabiltzen diren aldi bakoitzeko garbitu eta plantxatu egiten dituzte, hurrengo bezeroarentzat garbi eta prest egon daitezen.

Horrek lan handia eskatzen du, baina ez dira kexatzen. «Nahiago dugu neurri horiek betetzeko ahalegina egin, denda itxita izatea baino». Bezeroak ere ahalik eta lasaien joateko hartu dituzte neurri horiek guztiak, eta dendara beldurrik gabe gerturatzeko deia egin diete Amets Descansokoek. Betiko tratu zuzena eta gertukoa ematen jarraitzen baitute.

Iritzia 03 Miren Estensoro Garcia • Ekonomian ikertzailea

2020KO EKAINAREN 12A

# 378 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Zaintzaren krisia ageriago

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

G

oierrin soldatapeko katu horretan, zein ia bere osoenplegua duen biztantasunean emakumez osatua daleriaren zati handi bat goen eta arraza-dibertsitatea industrian aritzen da. ezaugarri duen, prekarietateari Inguruko enpresa industrialeez ikusiarena azkar egiten diogu tan, presentzialki lanera buelta(kontratu gabezia edota behintzea, apirilean eman zen. Konbehineko kontratuak, ordutegi tuan hartu behar da enpresa in- Miren Estensoro Garcia murriztuak, ordainsari baEkonomian ikertzailea dustrialetan gizonezkoen okuxuak...). Krisi hau medio, genepazioak suposatzen duela porro, klase eta arraza ezberdintatzentaje altuena. Are gehiago, suna handitzeko aukera paregatelelanarekin ordezkatu ezin dibea dugu beraz.

Zaintzaren ren lanpostuetan. Horra hor, Errealitate hauek (eta beste mendekotasuna COVID-19aren krisi honek geaskok), ekonomiaren garapena guztiok daukagu, nero ezberdintasuna handitzeaztertzen eta bultzatzen duguguztiok eta betiko non ikuspegitik, ezinbesteko ko aukeretako bat: kasu askotan emakumeek gertukoenen zainondorenak dituzte. Eta krisi hau tzan duten erantzukizuna hanzaintzaren ekonomia ikusgai ditzea gizonezkoek lan presenegiteko parada ona da. Zaintzatzialera bueltatu behar dutelako. Gainera, telela- ren ekonomia bizitza posible egiten duten jarnak berak ere badu genero irakurketa oso argia. duera guztiek osatzen dute: pardelak aldatu edoEmakumeek okupaturiko lanpostuak gehiengo ta erosketak egiterakoan supermerkatu ezberdidira telelana egiteko aukera dutenen artean. Ho- netako beherapenak kontuan izatetik zer moduz rra hor bigarren faktorea: zaintzaren erantzuki- zauden galdetzeraino. Zaintzaren mendekotasuzuna lanaldiaren malgutasunaren kontura han- na guztiok daukagu, guztiok eta betiko. Garapen ditzea, eta ondorioz, emakumeen lan-baldintzak sozioekonomikoaren ibilbidea zuzendu eta ezokertzea telelana egiten duten bitartean. berdintasunen desagerpena jomuga duten poliIrakurketa hori hanka motz geratzen da klase tikek, beraz, zaintzaren ikuspuntua ardatz moikuspegia txertatzen ez badugu. Eta baita, bide dura txertatu beharko lukete. Baina, hau nola lorbatez, arraza ikuspegia ere. Hasteko, telelana tu gertukoenen zaintzan genero, klase eta arraza kualifikazio maila altueneko lanpostuetan da ezberdintasuna areagotzen duten neurriak haregingarriago. Bestetik, kontuan izan, telelana tzen baditugu? Edo lantokietan zaintzan eranegiten den etxe askotan, mendeko direnen zain- tzukizunik ez duten pertsonak nahiago baditutzarako lan-merkatura jotzea besterik ez dela ge- gu? Edo interdependentzia eta ikuspegi sistemiratzen. Noski, hori posible dutelako, baina baita korik ez duten politikak bultzatzen baditugu? egoerak behartuta ere. Eta zaintzaren lan-mer- Erantzukizuna guztiona da.

04 Sakonean Eskaladaren bilakaera Goierrin

# 378 • 2020ko ekainaren 12a

Erreportajea

GORPUTZ ETA ARIMA HARKAITZEAN GORA ASKE SENTITZEKO Goierrin 19 eskalada gune daude. Eskualdean, eta batez ere Ordizian, eskalatzaile ugari sortu da 1960ko hamarkadatik gaur egunera arte. Eskalatzeko moduek zein materialek hainbat aldaketa izan dituzte bilakaera horretan.

Testua: Laida Goiburu Argazkia: Gorka Gomez

G

ipuzkoako Mendizale federazioak Gipuzkoako eskalada gune jasangarrien errolda argitaratu berri du. Goierrin 19 eskalada gune daude, Zaldibiako, Itsasondoko, Ataungo, Zegamako eta Patzuergoko lurretan banatuta. Ausa Gazteluko eta Txindokiko guneak, aldiz, Tolosaldean kokatzen ditu federazioak.

Goierrin, eta batez ere Ordizian, jarraitzaile asko izan ditu eskaladak, 60ko hamarkadatik hasi eta gaur egunera arte.

Eskalatzeko moduek eta baliabideek aldaketa esanguratsuak izan dituzte, baina mendiarekiko eta harriarekiko grina berbera da eskalatzaileengan.

Javier Miralles (Ordizia, 1947) 17 urte inguru zituela hasi zen eskalatzen, Tolosako Alpino Uzturre elkartearekin eskalatzen aritzen zen lagun batek bultzatuta. Garai hartan zeharkaldiak eta eskalada uztartzen zituzten, eta mendiko kirolak sasoika egiten zituzten: «Udaberrian eskalatu, udan Pirinoetara joaten ginen eta neguan iraupen eskia egiten genuen». Mirallesek azaldutakoaren arabera, hiru oinarrizko eremutan eskalatzen zuten: Amezketako

Zazpi Iturrin, Hernaniko Santa Barbaran eta Txindokin. Horiez gain, Eginon (Araba), Atxarten (Bizkaia) eta Etxaurin (Nafarroa) ere aritzen ziren.

Ekipatu gabeko hormak Miralles eskalatzen hasi zenean, materiala eta ekipazioa murritzagoa zen, eta eskalatzeko era ere desberdina. Eskalada klasikoa egin ohi zuten: «Paretak ez zeuden ekipatuta, eta beraz, bakoitzak iltzatu eta iltzea kendu behar genuen; abenturatsuagoa zen eskalada, naturalagoa». Material aldetik aurrerapausoak izan dira azken urteotan. Hormetan sartzeko iltzeak eskalatzaileek beraiek egiten zituzten: «Eskaladarako materiala erosteko Frantziara joan behar genuen hemen ez zegoelako ezer».

Mirallesek 80ko hamarkadan utzi zion eskalatzeari, eta aldi berean, Ordiziako gazte talde bat hasi zen eskalada eraldatzen: «Daltondarrek eskalada goitik behera aldatu zuten, abentura eskaladatik kirol eskaladara egin zuten salto». Daltondarren taldeko kide izan zen Luis Mari de Juan Irastorza Pintxo (Ordizia, 1957). 1970eko hamarkada bukaeran hasi zen eskalatzen, eta gaur egun ere jarraitzen du. Hasieran eskalada klasikoa egiten zutela azaldu du. Eginon, Etxaurin, Biaizpen, Atxarten, Nañarrin... Hori asteburuan: «Baina

Sakonean 05 Eskaladaren bilakaera Goierrin

2020ko ekainaren 12a • # 378

«Bakoitzak iltzatu eta iltzea kendu behar genuen; abenturatsuagoa zen eskalada, naturalagoa» Javier Miralles Eskalatzailea

«Jentilbaratzan hasi ginen; bide asko ireki ditugu hor, %80 inguru guk irekitakoak izango dira» Luis Mari de Juan ‘Pintxo’ Eskalatzailea

gehiago behar genuen, eta orduan ez zegoen rokodromorik». Horrela, bideak irekitzen hasi ziren lagunartean: «Jentilbaratzan hasi ginen; bide asko ireki ditugu hor, %80 inguru guk irekitakoak izango dira». Pintxok gehitu du daltondarrak izena bertan uzten zutela beti.

Eskalatzeko oinetakoak

Mikel Saez de Urabain eskalatzaile ordiziarra, joan den astean, Lizarrustiko harkaitzetan eskalatzen.

Daltondarren garai hartan material arloan aurrerapen azpimarragarri bat egon zen: «Botinak erabiltzen genituen eta aldaketa etorri zen katu oinak delakoekin». Ordura arte erabiltzen zituztenak mendiko boten antzekoak ziren, baina txikiagoak eta estuagoak.

Daltondarren ostean 80ko hamarkadako gazteak hasi ziren eskalatzen: «Gazteak ziren, beste mentalitate bat zuten eta gu baino maila altuagoarekin zetozen», adierazi du Pintxok. Mikel Saez de Urabain (Ordizia, 1968) da horietako bat. Euskal Herriko alpinistarik esanguratsuenetarikoa da. Lehenengo eskaladak 84-85 urtean egin zituen, eta hamarnaka bide irekitakoa da: «Oso gustuko dut, sormena esaten diogu bideak irekitzeari, eta nik uste eskaladan buru belarri dabilen guztiak duela gogoko». Gainontzeko eskalatzaileei, gainera, gustatzen bazaie, ezinhobeto: «Jendeak zoriontzen zaitu eta gure kolektibo honetan gauza garrantzitsua da

06 Sakonean Eskaladaren bilakaera Goierrin

Eskalada gune batzuetan ezin da eskalatu hegazti espeziak babesteko

G

oierrin 23 eskalada gune daude guztira, Ausa Gaztelu eta Txindokiko eremuak Tolosaldean kokatzen baditu ere Gipuzkoako Mendizale Federazioak. Eremu batzuetan, dena den, ezin da eskalatu nahieran. Izan ere, horietako lauretan debekatuta dago eskalatzea urte osoan, hegazti komunitate osoak urte guztian zehar bertan bizi direlako. Ezin da ez eskalatu ezta bide berririk ireki Aizkoaten, Intzartzun, Hartzateko Haitzean eta San Adrianen. Aratzeko orratzetan, Garagartza Bikunaitzen eta Garagartza Naparraitzen, aldiz, debekatuta dago eskalatzea urtarrilaren 1etik uztailaren 31ra bitartean. Otzaurtera, berriz, ezingo dira joan eskalatzaileak urtarrilaren 1etik irailaren 30era. Debeku partzial hori umatzen duten espezieak babesteko da.

Eskalada baimendutako garaian bakarrik egin daiteke, eta bide berriak irekitzeko baimena eskatu beharko zaio Diputazioko Basanimalien eta Landareen Zerbitzuari.

2010. urtean jarri zituen lehendabiziko debekuak Gipuzkoako Foru Aldundiak. Sai zuria babesteko asmoz debekatu zuten eskalada hasieran, eta ondoren hainbat eskalatzaileren artean adostu zuten hegaztiak migratzen duten epealdian eskalatu ahal izango zutela.

Ataunen, Aizkoate-Arteaundi da debekatu duten guneetako bat. Saez de Urabainen arabera, faunari dagokionez oso aberatsa da ingurua. «Izugarrizko potentziala izanagatik, ez dugu asko eskalatu bertan, piztia ugari dagoelako. Ingurua asko errespetatu dugu alde horretatik». Ataunen bertan, Hartzateko Haitzean ere debekatu egin dute eskalatzea, baina ordiziarrak uste du horretarako beharrik ez zegoela: «Han ia ez dago piztiarik. Uste dut erabakia modu orokorrean hartu dutela, eta pena sentitzen dut, eskalatzaileok ekarpenak egin genitzakeelako honetan guztian».

Beraz, hainbat gune dituzte eskuragarri Goierriko eskalatzaileek, baina urte hasieratik uztailaren 31era arte eremu gutxiago izaten dira. Hegaztiak udan Afrikara joaten dira eta bertan pasatzen dute urtaroa.

# 378 • 2020ko ekainaren 12a

Sakonean 07 Eskaladaren bilakaera Goierrin

2020ko ekainaren 12a • # 378

«Gaur egun mendian era askean saiatzen gara eskalatzen, era garbian, hori da gaur egungo filosofia»

«Azken urteotan bide batzuk ireki ditut, batez ere hemen inguruan, ni ez naiz asko ateratzen kanpora»

«Guretzat zailagoa da granitoa, kareharriak euskarri gehiago dituelako eta ohituta gaudelako euskarri horietara»

Mikel Saez de Urabain

Aritz Azkue

Jon Zabala

Eskalatzailea

Eskalatzailea

Eskalatzailea

hori».Goi mendia eta izotza ere egiten dituen arren, haitz eskalada da gustukoen duena Saez de Urabainek.

Goierrin ez ezik, Himalaian, Patagonian edo Alaskan ireki ditu bideak. Eskarmentu handia izan du mendian: «Bakarka eskalatzeak esperientzia ematen dizu, baita lagunekin eskalatzeak ere, baina beste era batera».

lio du, ez dago arau idatzirik, ez dago ezer itxita eta jendeak egiten du kirol hau, horregatik da gustagarria ni bezalako jendearentzat». Mikel Saez de Urabainekin batera ibiltzen da eskalatzen Aritz Azkue (Galdakao, 1980). Anaiak eramanda hasi zen 2001ean, Atxarten, eta Goierrira etortzean, Ormaiztegiko Sorgintxulo rokodromoan ezagutu zituen bertako eskalatzaileak. Hainbat bide irekitakoa da: «Azken urteotan bide batzuk ireki ditut, batez ere hemen inguruan, ni ez naiz asko ateratzen kanpora», adierazi du Azkuek.

gun talde batek osatu du elkartea. Zabalak azaldutakoaren arabera, haitz motak eskalatzeko erarekin zerikusi handia du. Euskal Herrian kareharria da nagusi, eta Goierrin ere eskalatzen direnak kareharrizkoak dira. Beste harri mota nagusia granitoa da. Euskal Herrian, Aiako Harrian badago, baina ez da ohikoa : «Guretzat zailagoa da granitoa, kareharriak euskarri gehiago dituelako eta ohituta gaudelako euskarri horietara». Orientazioa ere izaten dute kontuan eskalatzerako orduan: «Negurako hego paretak bilatzen ditugu, eta udan ipar paretak».

Bizitzeko era bat «Azkenean mendia da, mendiak ematen dizuna eta mendiarekin sortzen duzun harreman hori», esan du Saez de Urabainek. Ordiziarrak adierazi du «bizitzeko era bat» dela eskalada: «Gauza batzuk utzi ditut, baina izaera bat eta pentsaera bat eman dizkit». 80ko hamarkadan eskalatzen hasi zenetik hainbat aldaketa izan ditu kirolak, baina eskalatzaileek zailtasuna areagotu dutela nabarmendu du Saez de Urabainek: «Jendea orain indartsuago dago, zailtasun gehiagoko eremuak eskalatzen dira, eta zailtasun hori hormara eraman dute». Ordiziarrak azaldu du bera hasi zenean goi mendian ez zutela gorputza estutzen: «Gaur egun mendian era askean saiatzen gara eskalatzen, era garbian, hori da gaur egungo filosofia».

Hau da, besoak eta hankak baliatuz bakarrik eskalatzea dute helburu, aurrera egiteko gorputza soilik erabilita.

Kirol eskaladatik mendira Frantziatik iritsi zen Euskal Herrira kirol eskalada: «Jarrera bat izan zen eta eragin handia izan zuen hemen». Zaletu asko izan zituen Goierrin ere, baina asko ez ziren asetu eta goi mendira itzuli ziren kirol eskaladaren ideiarekin: «Ni horietako bat izan nintzen».

Dinamikotasunak eta aldakortasunak egiten du erakargarri eskalada Mikel Saez de Urabainentzat: «Denak ba-

Kareharrizko haitzak Goierrin eskalatzaile ugari daudenez, Goierriko Eskalatzaileen Elkartea sortu berri dute. Jon Zabala (Ordizia, 1990) elkarteko kide eta presidentea da. Daltondarretako Pintxo osabarekin joan zen eskalatzera lehenengo aldiz, baina 22 urte arte ez zuen estu hartu. Inguruko haitzetan eskalatzen elkartu den la-

275 Eskalada bide baino gehiago daude Goierriko mendietan, 23 eremutan banatuta. 15 eta 160 metro arteko altuera dute.

Zailtasunari dagokionez denetik dago, III. gradu errazetik hasi eta 8b+ mailaraino.

Ordizia mapan kokatu zutenak Goierrin, baina zehazki Ordizian, jarraitzaile ugari izan ditu eskaladak. Mikel Saez de Urabainen arabera, eskalatzaileen aldetik oso ezaguna izan da herria: «Ordizia mapan kokatua izan da bertan sortutako eskalatzaileengatik».

Estutzeko gogoa zuen ordiziar talde batek eragin zuen hori. Dalton, Marraskilo, Beriain... «Ezaguna izateko gauza politak egin behar dira, eta egin ziren».

Beraz, Ordizia ezagutarazteko modua ere izan da nolabait, eskalada munduan behintzat. Zaletasun horrek jarraitzaileak izan ditu 60ko hamarkadatik hasi eta gaur egunera arte. Orain gazte jendea ere hasi da mendira joaten: «Dauzkagun baliabideekin, zero direla, jendea harrira hasi da joaten», adierazi du Jon Zabalak.

Era batera ala bestera, eskalada librea izan ala artifiziala, tradizionala ala deportiboa, haitzetan ala izotzetan, mendiak eta harriak batzen ditu zaletuak. Edo rokodromoak eguraldiak laguntzen ez duenean. Dena den, eskalada librea da gaur egun eskalatzaileek bilatzen dutena, gorputza eta harria bera izan dadin bidea egiten duena.

08 Herri jakintza Ondare materiala

# 378 • 2020ko ekainaren 12a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Aldekoa: Auzoko gertueneko etxeari

«Munduari su eman eta Frantziara alde egin»

1937-6-11: Nikolas Lekuona artista ordiziarra hil zen Bizkaian, bonbardaketa batean.

1901-6-13: Manuel Maria Apalategi ‘Bonifacio de Ataun’ idazlea jaio zen, Ataunen.

esaten zaio. Ez da ‘etxekonekoa’-ren berdina. Aldekoa aparteko etxe edo baserria da; etxekonekoa, teilatupe berean edo etxe-eraikin berean dagoen beste bizitzakoa.

‘Mundua’ orain baino txikiagoa eta itxiagoa zen eta Frantziak askatasun aire handiagoa zeukan garaiko esaera, irekitasun ikuskera baten adierazlea.

Ondare materiala

Garbigailu ekologikoaren aitzindaria Lixiba egiten, Lazkaon, Enparandegikoak, 2015eko Basherri Egunean. Behean, Julen Zabaletaren marrazkian, lixibarriaren itxura.

Testua: Aimar Maiz

B

aserri eta kale-etxeetan lixiba egiten zuten, garai batean.

Arropa zuria, jantziak nahiz izarak zuritzeko eta garbitzeko egiten zen. Lixibarriak geratu dira lanketa haren azken aztarna; gutxiago, baina baita tinak eta upelak ere. Lixibarria harlanduzko pieza zapala da, borobildua eta ertzetan kantoia duena. Isurbide bat du aurrean, lixiba isurtzeko txorrota formakoa. Apaingarri gisa, baserri askoren atarietan ikus daitezke.

1950eko hamarkadan desagertu zen lixiba egitearen lana.

Emakumezkoek egiten zuten lixiba.

Lixibarriak 60 zentimetrotik 80ra bitar-

teko diametroa edukitzen zuen. Haren gainean upela edo metalezko tina jartzen zuten, eta haren barruan zuritu beharreko arropa, geruzaka pilatuta.

Gehien zuritu behar zirenak, upelaren barrenean kokatzen zituzten.

Arropa piloaren gainean, azkenik, oihal, zaku edo arpillera bat jartzen zuten, iragazki funtzioa beteko zuena. Eta haren gainean, errauts xehetua eta gatzak; baita erramu hostoak ere, arropari usain ona emateko.

Errautsa, garbikari naturala Sutako hautsaren alkalia erabiltzen zen lixiba gisa. Ur bero-beroa isurtzen zen upelera, zinkezko ontzi batekin (lehenago kobrezkoak ziren). Ur irakinak sutautseko gatz mineralak disolbatzen zi-

tuen, batez ere potasio karbonatoa. Zaku-oihalaretik iragazita, azpiko arropara igarotzen zen isurkia.

Kolore horixka hartzen zuen lixibak.

Upeleko arropa bustita beheraino igarotakoan, lixibarrian biltzen zen, eta txorrotetik beherago kokatutako ontzi batean jasotzen zen. Behin eta berriz botatzen zuten lixiba upelera.

Arropa garbia belar gainean zabalduta lehortzen zuten, eguzkipean lehortuta zuritasuna handitzen baitzitzaion.

Lixibarriarekin jasotako likidoa gorde egiten zuten, etxeko beste lan batzuetan garbikari eta desinfektatzaile modura erabiltzeko.

Bertsoa • Kate motzean 09 Maide Garmendia • Noelia Branderiz

2020ko ekainaren 12a • # 378

Gaiak hala dio

Kate motzean Noelia Branderiz • Dendaria

«Zinema eta musikalak asko gustatzen zaizkit» Maide Garmendia Jauregi

Gaia: Sega Neurria: Hamarreko handia Doinua: Pasaiako huelga Belaunalditik belaunaldira zenbat seme ta alaba ta segadora heldu zenean zuretzako ze segada nahiz ta hilerri bihurtu zaizun orain hamaika ganbara zenbat arnas hots zenbat izerdi ta zenbat bihotz taupada eskurik esku iritsi zera esku berrienetara Esku artean hartu ondoren ganbaran hil ez den sega urterik urte zenbat apustu desafio eta zera munduan zehar badirelako hainbeste modu ta era zeharkatuaz Suitza, Austria Txekia zein Babiera esku berriek baietz ekarri beste hainbeste aukera!

Testua eta irudia: Asier Zaldua

Maitasunak ekarri zuen Noelia Branderiz (Bilbo, 1977) Zumarragara. Joseba Urdangarin zumarragarrarekin ezkondu zen, eta haren familiaren Urdangarin burdindegian lan egiten du. Irekia eta jatorra da, eta lagun asko egin ditu.

Abesti bat.

Alaskaren Dramas y comedias.

Kolore bat.

Zer gosaltzen duzu?

Amets bat.

Hiru laranjekin egindako zuku bat, limoi bat eta kafesnea.

New Yorkera joatea. Eta ziur naiz ametsa beteko dudala. Anek (alabak) 9 urte bakarrik ditu eta bera koxkortzeko zain gaude. Izan ere, New Yorken asko ibili behar da.

Pelikula bat.

Movistarren ikusi dudan azkena: En tierra de nadie da. Madres telesaila ere oso gustura ari naiz ikusten. Egia esan, zinema eta musikalak asko gustatzen zaizkit. Ahal bezain laster, Madrilera joan behar dugu musikal bat ikustera.

Liburu bat.

HURRENGOA » Bertsolaria: Lander Arizmendi Fernandez Gaia: Osinalde

Morea, inongo zalantzarik gabe. Nire alabaren logela ere more kolorez margotu nuen.

Inoiz egin dizuten opari bereziena.

Amaren eguna konfinamendu garaian izan zen, baina Josebak loreak lortu zituen. Eta Anek marrazki zoragarri bat egin zuen.

Nire alabari asko gustatzen zaio irakurtzea, baina niri ez. Egunkariak bakarrik irakurtzen ditut.

Goierriko txoko bat.

Abeslari bat edo musika talde bat.

Ez dut herriz aldatu nahi. Bilbotarra izateaz harro nago, baina ez nintzateke Bilbora itzuliko.

Fangoria. Alaska oso gustuko dut. Bere jarraitzaile sutsua naiz.

Belokira askotan joaten gara.

Zumarragan biziko ez bazina...

10 Elkarrizketa Sara Zufiaurre • Euskadiko Orkestrako klarinete jotzailea

# 378 • 2020ko ekainaren 12a

Elkarrizketa

Sara Zufiaurre Euskadiko Orkestrako klarinete jotzailea

«KORONABIRUSA DELA ETA, BADIRUDI KULTURA DAGOELA KUTSATUTA»

Testua: Tere Madinabeitia Argazkia: Sara Zufiaurre

Lanbide berezia duzu, musikaria zara.

Bai, oso berezia da. Euskadiko Orkestrako klarinetea naiz. Bigarren klarinetea eta klarinete baxua, bi instrumetuak dira nire plaza. Bi klarinete solista daude, lehenengo ahotsa jotzen dutenak, eta bi bigarren gaude. Batzuetan klarinete kontrabaxua, corno di bassetoa eta rekintoa jotzeko aukera ere izaten dut.

Nolakoa da muskari baten lana?

Euskadiko Orkestrako bigarren klarinetea da Urretxun jaio baina Zumarragan bizi den musikaria. Koronabirusaren eraginez musika talde handi honen jarduna aldatu egin da azken hilabeteotan, baina musikariak ez dira geldirik egon eta etxean grabatutako bideoei esker, musika ez da eten.

Euskadiko Orkestrak Miramongo egoitzan egiten ditu entsaioak, eta ordutegiak ez dira ohikoenak. Batzuetan goizetik, beste batzuetan arratsaldetik, 3-7 ordukoak... Gero, funtzioak eta operak 20:00etan izaten dira. Ordutegiak aste-

Elkarrizketa 11 Sara Zufiaurre • Euskadiko Orkestrako klarinete jotzailea

202ko ekainaren 12a • 378

tik astera aldatzen dira, baina egutegi finkoa dugu eta asteburuak ere bai, egun eta erdikoak, larunbat osoa eta igande goiza, edo igande osoa eta astelehen goiza.

Hori guztia nola bizitzen da, kontziliazioari dagokionez adibidez?

Gure etxean senarra eta biok gara musikariak; bera Gabriel Mesado da, orkestrako biolontxeko bakarlaria. Biotako batek murrizketa hartzen du. Baina gure murrizketak ez dira beste lanpostuetan bezala egun erdikoak. Orduak pilatzen ditugu eta egutegitik programak kentzen ditugu. Horrela, saiatzen gara beti gutako bat etxean gelditzen. Eta amaren laguntza ere badugu.

Nola iritsi zara Euskadiko Orkestrara?

Ni 5 urterekin Zumarragako Secundino Esnaola musika eskolan hasi nintzen, eta 8 nituenean klarinetea aukeratu nuen. Zortea izan nuen, orduan Orkestrako bakarlaria zen Juan Navarro etortzen zelako klaseak ematera. Oinarrioinarritik oso irakasle onarekin hasi nintzen, eta poliki-poliki azterketak gaindituz, ikasketak amaitu nituen.

Asko gustatzen zitzaidan klarinetea, eta argi neukan musikari izan nahi nuela eta magisteritza musikala eta kontserbatorioan goi mailako ikasketak egin nituen. Gero Gazte Orkestran hasi nintzen, Eusko Jaurlaritzaren irakasle zerrendetan sartu nintzen, Iruñeko Barañain musika eskolako irakasle izan nintzen bi urtez, La Pamplonesa eta Donostiarra bandetan jo nuen...

Euskadiko Orkestrako kolaboratzaile izateko frogak ere egin nituen, eta hiru urtetan zehar asko lan egiteko aukera izan nuen, titularraren ordezkapenak egiten; hilean 2-3 aste jotzen nuen. Esperientzia handia hartu nuen, eta musikari hark bere postua utzi zuenean, oposaketa atera zen, ni oso momentu onean nengoen unean. Plaza eskuratzeko audizioetara mundu osoko 40 musikari aurkeztu ginen eta nik lortu nuen lau erronda eta gero. Gero, sei hilabeteko froga epea igarota, hori baloratzeko epaimahaia elkartu zen berriz, eta orduan bihurtu nintzen orkestrako kide.

Urte batzuk badaramazkizu...

Kolaboratzaile bezala hiru urte, eta plazarekin 13. Oso gustura nago, ez nuke aldatuko. Alde batetik, nirea sentitzen

dut Euskadiko Orkestra, eta harrotasun handirekin esaten dut gainera. Eszenatokia ere asko gustatzen zait. Eta lana oso dinamikoa da, ia astero aldatzen dugu programa, beti ikasten ari gara, gauza berriak ezagutzen.

Nola banatzen da orkestraren lana?

Denboraldia abuztutik ekainera bitartekoa da. Urtean hiru opera egiten ditugu, 10 bat abonu edo abonatuentzako programa, umeentzako hiru-lau programa didaktiko eta larunbat goizetan matineeak. El Diario Vasco-ko kontzertua, Orfeoiarekin egiten duguna, Zinemaldian Belodromoan pelikula ezberdinen soinu bandak joz egiten duguna... Grabaketak ere egiten ditugu pelikulentzat Fernando Velazquezek zuzenduta, Ocho apellidos vascos eta Un monstruo viene a verme bezalakoak...

Birak ere egiten ditugu, Alemanian egon ginen iaz, eta aurten Istanbulen.

Euskal musikariekin bideoklipak ere grabatzen ditugu, azkena Izarorekin.

Urtean 110 bat emananaldi dira.

Aurten koronabirusak aldatu egin dizue programazioa.

Bai. Bost abonu bertan behera geratu dira, eta hurrengo denboraldiko Donostiako Musika Hamabostaldiko opera ere bai. Eta bi hilabete eta erdi egon gara Miramonera joan gabe, baina ez gara gelditu. Musikariok etxean egunero ikasi behar dugu, ezin gara bi hilabete egon jo gabe.

«Lana ez nuke aldatuko.

Nirea sentitzen dut Euskadiko Orkestra, eta harrotasun handiarekin esaten dut gainera»

Bideoak ere egin dituzue.

Bai, gure artetik ateratako ideia izan zen. Europako beste orkestra batzuetako musikariek bezala, bakoitzak gure etxean jotzen grabatu eta muntaia egin ondoren, bideoak internetera igo ditugu. Orkestra osoak Agur Jaunak eta Andreak grabatu genuen, eta gure artean bikoteak edo talde txikiagoak osatuta ere egin ditugu bideo gehiago. Nik Beasaingo Garazi Zabaleta piano jotzaile eta konposatzailearekin batera bere lana den Kapritxosa grabatu dut. Bideoak orkestraren webgunean daude. Publikoari erakutsi nahi genion ez geundela geldi, musika piska bat helarazi nahi genion.

Noiz hasi zarete entseguekin?

Duela lau aste, segurtasun neurri zorrotzak beteta: maskarak, tenperaturaren kontrola, eskuen garbiketa, musikaritik musikarira distantziak eta pantailak...

Gu zortedun gara, egoitzako eszenatokia handia da; beste orkestra batzuk ezin dute entseguekin hasi, ez dutelako nahiko espaziorik. Entsaio bakoitzean, gainera, orkestraren bi heren bakarrik egoten gara. Denak hasi gara lanean, baina programaketak eskatzen duenaren arabera joaten gara, txandaka.

Programazioa ere martxan duzue.

Bai. Orain telebistarako programa batzuk ari gara grabatzen; larunbateetan 11:00etan botatzen dituzte, ETB-2n.

Eta publikoaren aurrean, noiz?

Gauza asko esaten dira, eserlekuen artean distantziak gorde beharko direla...

Une honetan tabernetara edo jatetxeetara joan gaitezke eta lagunekin elkartu, baina kontzertu batera joateko neurri gogorragoak eskatzen dituzte. Badirudi kultura dagoela kutsatuta.

Dena dela, abuztuan Donostiako Hamabostaldiaren barruan pare bat kontzertu daude antolatuta, eta irailean lehenengo abonua publikoarekin jotzeko aukera ere aurrera doa. Guk publikoaren aurrean jo nahi dugu, ez delako berdina publikorik gabe.

Zuk proiektu bat duzu esku artean.

«Orkestrako bost musikarik eta Garazi Zabaletak sortutako Arah taldearen lana Beasainen aurkeztuko dugu azaroan»

Bai, Arah taldea sortu dugu Garazi Zabaletak, orkestrako bost musikarik, bi dantzarik eta bi txalapartarik. Euskal musika eta musika garaikidea uztartzen dituen proiektu bat da. Bazen behin lanarekin ari gara, eta azaroaren 28an urkeztuko dugu Beasainen.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 378 • 2020ko ekainaren 12a

Erretratua

HAINBESTETAN AMESTUTAKO UDALEKUAK, AURTEN EZIN! 1966ko argazkia da honakoa; bertan, sabeleko kilimak txuri-beltzean, baina oraingokoen berdinak: bidaia, abenturak, bizipenak, lagunak eta euskara.

A

urtengoan, uda hurbiltzearekin batera, gure haur eta gaztetxoek ez dituzte udalekuen sabeleko kilimak sentituko.

Ai ene, zein hunkigarriak izaten ziren etxekoen azken muxuak eta gurasoen malko gazi-gozoak. Garai hartan bazegoen jada udalekuetara joateko aukera, baina beti ere neskentzat eta mutilentzat bereiziak izan ohi ziren, eta gazteleraz giro ez euskaldun batean, noski.

Baina Beasainen sortu berria zen ikastolaren eskaintza erabat berritzailea izan zen garai hartarako: neska-mutilak elkarrekin, konfiantzazko giroan eta euskaraz. Gaur egun hain ohikoak direnak, garai hartan gure eskolan bakarrik ziren eskuragarri.

Ikastola debekatuta bazegoen ere, haur ugarik Egozkuen (Nafarroa) aurkitzen genuen askatasuna, gure etxeko hizkuntzan bizitzeko aukera... Gure irakasle eta gurasoei esker; lehenengoak, begirale eta arduradun; bigarrenek, sukaldari lanetan mokadu goxoak jartzeaz gain, behar zenean amaren papera hartzen zuten, mantenimenduan,… jo eta ke guztiak ere, euskal giroan herriko haur eta gazteek beraien aisia izan zezaten! Irakasleak, ikasturtea bukatu eta musutruk udalekuetara joaten ziren, hamabost egun gogoz eta ilusioz igarotzeko prest. Ikastoletako andereñoen euskararen aldeko militantziaren prezioetariko beste bat zen azken hau. Eta, norbaitek galde lezake: «Eta, kontziliazio familiarra?». Seme-alabak beraie-

1965eko uztailean Egozkuen. J. L. Etxezarretak utzia

Jose Luis Etxezarreta Beasain

kin batera udalekuetara eramaten zituzten eta senarrak, astea lanean pasa ondoren, hantxe izaten ziren bai familia propioa eta baita hainbat haur eta gaztetxoren inguruan, ahal zutena egiteko eta emateko prest. Gaur egun pentsaezina dena, naturaltasun osoz ikusten genuen garai hartan.

Nafarroako herri txikiak misterioz betetzen ziren, errekatxoak eta askak gure igeritoki bilakatzen ziren bi astez: Egozkue, Artzoz, Lizoain… Errekako ur hotz haietan igerian ikasten, txalupan, indioz mozorrotuta, gaubeletako abesti eta jolasak, janariarekin arazoak…

zenbat bizipen. Eta, nola ahaztu Lizoainen Josetxo Martinezen magia saioak.

Txundituta, aho bete hortz uzten gintuen egiten zizkigun ekitaldiekin!

Ekintza berritzaile gehienak talde lanari eta auzolanari esker sortzen dira, eta talde guztiek liderrak izaten dituzte; gure kasuan, Ixabel Olano eta Donje.

Gure artean ez badira ere, nola ahaztu haiengandik jasotako goxotasuna eta maitasuna! Gutariko bakoitza, beraien seme edo alaba bezala hartzen gintuzten. Zenbat oroitzapen goxo!

50 urtetik gora pasa dira argazkia atera zigutenetik. Baina… pentsatzen jarrita, asko aldatu al dira udalekuak?

Profesionalizatu egin dira, ez daude irakasleen esku, instalazioak izugarri hobetu dira, bitartekoak ugaritu. Garai hartan euskara zen helburu nagusia, eta gaur egun, zorionez edo zoritxarrez, zenbaitentzat ingelesa. Baina gure haur eta gazteek, orduan bezala, haur eta gazte izaten jarraitzen dute, urduritasun eta bizipenek funtsean berdin diraute, oraingo ametsak eta kilimak koloretan badira ere.

Gaztejira 13 Rosina Lavandera • Leire Perlines

2020ko ekainaren 12a • # 378

«Oinordetzaz hartu dut bitxiak egiteko talentua» ROSINA LAVANDERA • Artisaua

Testua: Andrea Aranburu

Irakurtzearen garrantzia

R

osina Lavandera (Uruguay, 1999) eta Joseba Juan (Beasain, 1995) Beasainen bizi den bikotea da. Rosina bi urte zituela Hego Ameriketatik Tenerifera joan zen bizitzera. Irlandan elkar ezagutu eta orain dela lau hilabete Beasainen bizitzeko erabakia hartu zuten.

Geroztik, Gure-xarmant proiektua jarri dute martxan, birziklatutako beirarekin eginiko bitxiak saltzen dituzte. Lepokoak, eraztunak, eskumuturrekoak eta belarritakoak dituzte salgai haien sare sozialetan.

G

Zer egiten du tenerifear batek Beasainen?

Nondik datorkizu bitxi artisauak egiteko talentua?

Nire gurasoek aspalditik beirarekin egin dute lana. Oinordetzaz hartu dudala uste dut. Hala ere, bitxiak salgai jartzeko aurrerapausoa Josebari esker eman dut.

Zein teknika erabiltzen duzue belarritakoak edo lepokoak egiteko?

Bitrofusioa deritzon teknika bat erabiltzen dugu. Beira margotu eta lehortzen denean beste beira zati bat gainean jartzean datza. Labean sartu eta 800 gradura heltzean beira pinturarekin bat urtzen da. Horrela lantzen ditugu eskumuturrekoak, belarritakoak eta bestelako zintzilikariak.

Non ikus daitezke apaingarriak?

Hitz batzuk Etxaguenetik @leireperlines

Argazkia: Gure-xarmant

Orain dela bi urte Irlandara joan nintzen ingelesa ikastera. Han sekulako esperientziak bizi nituen. Horietako bat izan zen Joseba ezagutzea. Denbora luzez pentsatzen aritu ondoren, Beasainera etortzea bururatu zitzaidan, eta hemen nago, gustura.

LEIRE PERLINES APALATEGI

Hemendik gutxira webgune bat jarriko dugu martxan. Horrez gain, sare sozialetara igotzen ditugu gure bitxien argazkiak. Instagramen ( @gure.xarmant) eta Facebooken (Gure xarmant) gaude.

Nola bideratzen duzue salerosketa?

Gure produktuetako bat nahi izanez gero sare sozialen bitartez jarri zaitezkete nirekin harremanetan. WhatsApp zerbitzuaren bitartez ere hitz egin dezakegu. Hurrengoa da gure telefono zenbakia: 663 776 039. Zein bitxi erosi nahi duzun esan eta gu arduratzen gara gainerakoaz. Adostutako helbidean jasoko dituzue apaingarri artisauak. Edozein zalantza izanez gero, jarri gurekin harremanetan. Ilusioz gainezka gaude. @gure.xarmant

Gure xarmant

aurkoan, irakurtzea eta aspergura terminoaren artean egiten den asoziazioa apurtu nahiko nuke. Askotan gertatu zaigu irakurtzea gustuko duen edo irakurtzea bere errutinaren parte den gazte bati «aspergarri» deitzea. Edo, trenean esaterako, bakarrik bidaiatzen ari den gazte bat irakurtzen ari dela ikustean «pentsa zer aspertuta dagoen non irakurtzen ari den», edo horrelako beste hainbat esan edo pentsatzea. Eta nola ez, friki deitzea.

Zergatik egin hori? Zergatik pentsatu hori? Zergatik esan hori?

Inoiz une batez gelditu eta jarri al gara pentsatzen irakurtzeak zenbat laguntzen digun? Edo zenbat errazten dizkigun gauzak?

Adituek diotenez, estres maila gutxitu, ezagutza eskaini, gure hiztegia handitzen lagundu, hizkuntzak ikasteko erraztasuna eskaini, kontzentratzen lagundu eta idazkeran laguntzen digu irakurtzeak. Baina, batez ere lasaitzen laguntzen digu.

Irakurtzeak eguneroko bizitzan laguntzen digu. Gizakiok inguratzen gaituena ulertzeko dugun tresnarik garrantzitsuenetariko bat da, eta askotan, alde batean uzten dugu.

Irakurtzea ez da aspertuta egotean azken aukera gisa egiten den zerbait; irakurketa jakinduria da.

Beraz, utz ditzagun aurreiritziak alde batera eta has gaitezen irakurketa sustatzen!

14 Gure lurra Ekintzailetza landa eremuan

# 378 • 2020ko ekainaren 12a

Gure lurra

SENAK HALA AGINDUTA Testua eta argazkia: Iñaki Gurrutxaga

teke, behar adina komunikatzen ez delako ere bai akaso, baina Goierrin landa ingurumenarekin lotutako proiekturen bat buruan darabiltenek, Goimen landa garapen elkartearen atea jo dezakete.

Zaldibiako Olaeta auzoan du egoitza elkarteak, Larraitzera bidean. Goizane du izena, iraunkortasunaren topagune izateko bokazioz sortua.

«Goizanen Inkubategi bat daukagu, eta egiten duguna da ekintzaileek espazioa behar duten heinean, gurekin elkarlana egin nahi duten heinean eta osagarriak garen heinean, bi urterako bulegoak uzten dizkiegu. Gastu batzuk gure gain hartzen ditugu, ekintzailea gastuetan gehiegi kargatu ez dadin».

Manex Aranburu Goimeneko kudeatzailearentzat «garrantzitsua da» goierritar guztiek jakitea –23 udalerriak hartzen ditu Goimenek– landa garapenarekin lotuta dauden proiektuetarako bulegoak daudela eskura Goizanen.

Goimenek ez du ekintzaileei bideragarritasun azterketak egiten laguntzeko zerbitzurik ematen –halakoak Goieki eta Uggasa garapen agentziek egin ohi dituzte–, baina Eusko Jaurlaritzaren menpeko Hazi fundazioarekin duen hitzarmenari esker, landa eremuarekin eta haren balioekin bat datozen proiektuak bideratzen laguntzen du Geroa programaren bidez. Prozesu horretan murgilduta daude azken hilabeteotan Anne Otegi (Itsasondo, 1981) eta Oihana Unanue (Azpeitia, 1980), senak agintzen dienari bide eman nahian.

Oihana Unanue eta Anne Otegi ekintzaileak, eta Manex Aranburu Goimeneko kudeatzailea, joan den astean, Goizane eraikinean.

Landa eremua eta haren balioak oinarri dituen ekintzailetza proiektu bana lantzen ari dira Anne Otegi eta Oihana Unanue, Goimen elkartea bideratzaile dutela.

Bi proiektuak osagarriak izateko aukera ere indarra hartzen ari dira.

Gastronomia osasunari lotuta

E

kintzailetzak ez du zertan industriarekin eta zerbitzuen sektorearekin soilik lotura izan beharrik, uste okerra da hori.

Landa ingurunean ere posible da, eta posible izateaz gain, baita beharrezko ere, ikusita gero eta handiagoa dela jendartearen eta naturaren arteko distantzia, aldian behin aisialdi modura hartzeko ez dela. Ezezagutzagatik izan dai-

Erizain laguntzaile ikasketak egin zituen hasiera batean Otegik, baina medikuntzan ez jarraitzea erabaki zuen «oso mugatua» iruditzen zitzaiolako.

Hortik sukaldaritzara jo zuen, eta urte askoan gidatu du Aramako Ostatua.

Basque Culinary Centerren (BCC) egin zituen azkeneko ikasketak, eta orain, Lanbideren bitartez, Lanbide Heziketan sukaldaritza irakasle izateko titulua

Gure lurra 15 Ekintzailetza landa eremuan

2020ko ekainaren 12a • # 378

«Elikatzea ikasketa bat da, eta gizartean hutsune hori dugu. Ez da horren zaila hori aldatzea»

«Elikagaiei eta naturak eskaintzen dizkigun baliabideei balioa ematea da proiektuaren asmoa»

Anne Otegi

Oihana Unanue

Ekintzailea

Ekintzailea

lortu du. «Hori guztia uztartu behar da ostalaritzak dakarren bidearekin. Goi mailako sukaldaritzak badago formakuntza, baina egunerokotasuneko ostalaritzan ez».

Urtebete darama Vanessa Blazquez lagunarekin Osoa Sukaldaritza & Ikaskuntza proiektuan, eta Hazin proiektua sartua dute Osoa «aholkularitza gastronomiko jasangarria» izateko. «Ildo horretan, osasuna dator, hiru erpinetan kokatuta: elikadura osasungarria, kirola eta atsedena. Osoak praktikatzen duena da elikadura osasungarri bat partekatzea, bertako eta garaiko produktuekin egina». Horretarako «pedagogia aktiboan» sinesten du, eta horren adibide da iaz Ormaiztegin egin zuten Azaroan, azak soroan lanketa. «Topaketaz gain, eskolarekin nekazaritza eta sukaldaritza uztartu genituen, eta horren bidez haurrek kontsumo ohitura horiek ikastea zen helburua».

Otegiren iritziz, elikaduran dago ongizatearen gakoa, eta hainbat erakundek ere mezu bera darabilte. «Uste dugu oso ondo jaten dugula, baina ez da egia.

Elikatzea ikasketa bat da, eta gizartean hutsune hori daukagu. Eta ez da horren zaila hori aldatzea. Ostalaritzan aldaketa garrantzitsu bat dator, eta guk hor egin nahi dugu. Kontsumo ohituretan aldaketa handia dator, eta horretara egokitu beharra dago. Oraingoz ez dago baliabiderik horri aurre egiteko».

gurunearen Kudeaketa zikloan zuen irakasletza utzi, eta «sentitzen duen horri» heltzeko erronka jarri dio bere buruari. «Hankak lurrean jartzen ari naiz, eta proiektuak idazten eta aurkezten udaletxe batzuetan». Biologia ikasi zuen, eta Biolurren egin zituen praktikak, eta harrezkero, betidanik Azpeitiko baserrian egindako sagardo eta sagar zuku ekologikoa merkaturatzen ditu Unanue markapean. Gaur egun Ordizian bizi da.

Hezkuntza arautuko pedagogia sistemarekin «ikasleengana iritsi ezina» sumatu du Unanuek, eta esku artean darabilen egitasmoan bi arlo horiek uztartu nahi ditu: sagarra eta haren produktu eratorriak, eta ingurumen hezkuntza. «Sagarrarekin bizi dudana besteei esplikatuta ez naiz iristen, eta emozio hori trasnmititzeko behar dena da barruan sartu eta naturako elementu askorekin bizi. Elikagaiei eta naturak eskaintzen dizkigun baliabideei balioa ematea da proiektuaren asmoa. Ikusten dut gizarteak erabat deskonektatu duela naturarekin, eta ez dakigula zer daukagun inguruan».

Goimenen bidez ezagutu dute elkar biek, eta Hazi fundazioaren behin betiko erantzun zain daude egun. Eta denbora tarte labur horretan, elkar osagarriak gerta daitezkeela sumatu dute, konbikzio eta helburu bertsuak baitituzte, nahiz eta Covid-19ak sortutako egoerak diru-laguntzak gelditu dituen.

«Ekintzaileak gara, eta egin egin dugu!», dio Otegik. Oraingoz, hazia ereiten ari dira, eta ernetzen denean, sena bidelagun egokia dela erakutsiko dute.

Sagarra eta ingurumen hezkuntza Aurtengo urtarrilaren 9an erabaki garrantzitsua hartu zuen Oihana Unanuek. Fraisoron zuen Baso eta Natur In-

Landa eremuko ekintzaileentzat Geroa programa

H

azi Fundazioaren Ekintzailetasuna eta Prestakuntza arloaren barruan sortutako programa bat da Geroa. Landa eremuan nahiz itsasertzean sor daitezkeen negozio ideia, dibertsifikazio eta prestakuntza beharra duten ekintzaileei eskainitako zerbitzu integral bat da. Begirale baten laguntzaz, sustatzaile bakoitzak bere ideia gara dezake ikuspuntu ekonomiko nahiz teknikotik, harik eta proiektua gauzatu arte.

Eusko Jaurlaritzak Euskal Autonimoa Erkidegoko 18 landa garapen elkarteekin egindako hitzarmenari esker –Gipuzkoan sei daude, Goierrikoa Goimen da–, Hazirekin lankidetzan ari da Goimen Geroa programaren bideratzaile modura. Programa honek Europatik datozen Erein eta Lider diru-laguntzekin lotura dauka, eta ekintzailearen «landatartasunaren arabera» laguntza bat edo beste bideratzen da.

«Hazik gurekin elkarlana egiten duen teknikari bat jartzen du ekintzaileari jarraipena egiteko.

Ekintzaileari bideragarritasun plan bat egiten erakusten dio, baita negozioa bideragarri mantentzen ere. Aholkularitza ez ezik, formakuntzat ere ematen dute», azaldu du Manex Aranburu Goimeneko kudeatzaileak.

Ostegun ekintzaileak izeneko egitasmo bat ere badauka Hazik, eta biltzeko tokietako bat da Goizane eraikina. «Erkidegoan ari diren ekintzaileak elkar ezagutzeko eta informazioa trukatzeko elkartzen dira hilean behin».

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 378 • 2020ko ekainaren 12a

Literatura

Kultur berriak Antxiñe Mendizabal Idazlea eta editorea

Axenario: ume onaren eredua hautsiz

I

legorri oreztadunei nik beti hartu diet bihurri itxura, baita tankera argia eta menderakaitza ere. Erdi Aroan, sorgin eta belegile ziren susmopean jazartzen zituzten. Lilit, Evaren aurretiko Adanen lehenengo emaztea, paradisutik joan zen emakumea ere ilegorria zen, eta baita Mark Twain idazle iparramerikarrak sorturiko Tom Sayer bera ere.

Jules Renard idazle frantsesak 1894an argitaraturiko Axenario liburuko protagonista ere mutiko ilegorri bat da. Amak ez du maite, eta ez aitak, ezta anaia-arrebek ere, ez diote jaramonik egiten. Mutikoak behar duen maitasuna bereganatzeko, berezko dituen izaera eta animalia-sena baliatuko ditu, eta, adimena eta bihotz ona ez ezik, amarrukeria, krudelkeria eta lizunkeria ere erabiliko ditu. Egileak berak adierazi zuen bere haurtzaroan oinarrituta idatzi zuela istorioa. Ironiaz, tristuraz eta poesiaz beteriko eleberriak ama maitekorraren eta aingeruzko umearen mitoak hankaz gora jartzen ditu.

Iruditzen zait haur eta gazteei kosta egingo zaiela liburu hau ezagutzea, liburutegi eta liburu-dendetako beren apaletan topatuko ez dutelako. Ziur nago, halere, irakurle gazte askok harriduraz irakurriko lituzketela Axenarioren bizipenak, eta harridura beti da akuilu ona literaturzaletasuna pizteko, batez ere, zuzentasun politikoan eta sarri-asko gehiegi gozatutako literaturan Izenburua: Axenario heziak izan diren gure irakurle gazteak. (Poil de carotte).

Ausartu zaitezte gurasotasun per- Egilea: Jules Renard. fektuaren eta haur onaren eredua za- Itzultzailea: Itziar lantzan jartzen duen liburua irakurri Otegi. Argitaletxea: Alberdania/Elkar. eta zuen seme-alabekin partekatzen.

Kultur eragileek «irizpide garbiak» eskatu dituzte

H

iru hilabeteko etenaren ondoren, konfinamendua arintzeko 3. faseak antzokiak ireki –batzuk gaur bertan– eta hainbat kultur ekitaldi egiteko aukera zabaldu du, nahiz eta oraindik, mugatuta egin beharko diren. Kultur arloko eragileek zalantza asko dituzte, ordea. Zuzeneko arteen sektoreko 10 elkartek agerraldia dute, emanaldiak egiteko protokolo argi eta adostuak eskatzeko. «Oraindik ez dakigu zer neurri zehatz hartu behar diren jarleku kopuruen, distantzien eta segurtasun neurrien inguruan». Zuzeneko emanaldien «estigmatizazioa» eten dadila eskatu dute, eurek ere, beste sektore batzuek bezala, beraien jarduna berrabiarazi eta «pixkanakako normalizazioa» lortzeko aukera nahi dutelako.

Udari begira, jakitun dira kontzertu eta emanaldiak ezingo direla orain arte bezalakoak izan, baina horrek ez du esan nahi dena bertan behera utzi behar denik. «Kultur programa alternatibo bat egingarria eta beharrezkoa da».

Jaurlaritzak 400 ikusleko muga jarri die kaleko emanaldiei, beti ere, bi metroko tartearekin eta maskara erabilita egiten badira. Eudelek, berriz, 250 laguneko muga ezartzea gomendatu du. Elkarte horiek udalei egin diete deia, haiek baitira zuzeneko emanaldi gehienak antolatzen eta ordaintzen dituztenak. Hala, bitartekaritza lana egin dezatela eta aurrekontuei eutsi diezaiotela eskatu diete.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2020ko ekainaren 12a • # 378

Osasuna Mari Karmen Goiburu • Zabale (Ordizia)

Elikadura ohitura osasungarrien bidetik

B

izi garen garaiotan, elikadurak eta, batez ere, elikatzeko moduak garrantzi handia du gure osasunarentzat. «Osasuna ahotik sartzen da» edo «jaten duguna gara» esaldiek definitzen dute askoren asmoa bizitza osasuntsuago baten alde.

Zabaleren helburua da nutrizioaren ikuspuntutik aholkuak ematea, elikadura-ohiturak hobetzeko eta dieta pertsona bakoitzari egokitzeko, haren ezaugarrien eta nutrizio-beharren arabera. Pisu-tratamenduak dira ohikoenak, baita kirolarientzako dietak eta dietoterapia ere (patologiak).

Obesitatea gradutan defini dezakegu GMIaren arabera (gorputz-masaren indizea): GMI = pisua (kg)/altuera (m2).

Pisu maila horrela neurtzen da: 18,5 baino gutxiago= pisu eskasa.

18,5:-24,9= pisu normala.

25:-26,9= 1. graduko gehiegizko pisua.

27-29,9= aurreobesitatea.

30= 1 motako obesitatea, eta hortik aurrera, 2,3 eta 4 motakoa.

Hauek dira jarraibide garrantzitsuak: egunean 5 otordu egitea, dietan ura sartzea (egunean 4-8 edalontzi), jarduera fisikoren bat egitea, dietak askotarikoa izan behar du, monotoniarik gabe, eta horrela emaitza positiboa lor-

tzen bada. Hobe da janaria labean, lurrunetan edo plantxan prestatzea. Poliki jan eta elikagaiak ondo murtxikatu behar dira. Beste aholku batzuk honako hauek dira: orduen artean bereizketarik egin gabe ez pikatzea, edari alkoholdunak gutxiago hartzea, azukreak eta elikagai koipetsuak ez hartzea.

Adin kritikoetan elikadura-ohiturak oso garrantzitsuak dira. Nerabeak orde-

narik gabe jaten badu, kaltetuta ateratzen da, baina elikadura-jarraibide batzuk ikasten baditu, bere gorputzak eskertuko dio.

Beti ez gara gure eguneroko dieta antolatzeko gai, aholkularitza profesionala da aukerarik onena.

Elikadura-dietak ez die stop esan nahi ahosabaiko plazerei.

Ondo jan daiteke dieta eginez.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 378 • 2020ko ekainaren 12a

Komikia

Aliritzian

Marian Velasco • Ikaslea

Unibertsoari buruzko gogoeta

B

a al zenekien, eguzkia itzaliko balitz, 8 minutu behar- bilioika aukera daude eta probabilitateak handiak dira. Nolako genituzkeela jakinaren gainean egoteko? Hau da, tan gara hain egozentrikoak?

300.000 km/s-ko abiaduran ere, argiak 8 minutu bePena litzateke unibertsoko adimen bakarra gurekin alfehar dituela lurrera iristeko. Hala ere, distantzia hau rrik galtzea. Horregatik baietz pentsatzea gustatzen zait, hor motza zaigu eguzkitik hurbilen dagoen izarra 4,25 argi-urtera kanpoan gu baino adimentsuago den zerbait badagoela, eta dagoela esaten dugunean (4 urte baino gehiago beharko geni- gainera, abdukzio zein OVNI begiztatzeak direla gu proban tuzke itzali dela jakiteko), begi hutsez ikus dezakegun izarrik jartzeko duten modua. Izan ere, gure historia eta jarduteko urrunena 11.000 argi-urtera dagoela modua ezagututa, bisita ofiziala burutu diogunean edo teleskopioz ikusi den gabaino lehen nola erreakzionatzen duInguratzen gaituenaren laxiarik urrunena 32.000 milioi argi-urgun ikusi beharra daukate, badaezpada. handitasunaren nozio tera dagoela esaten dugunean. BazeneEta nola ez, gure sinadura partikularra bat izanda, zergatik kien gure galaxian 300.000 milioi izar utziz, modurik txarrenean erreakziouste gurean bakarrik baino gehiago daudela? Eta unibertso natzen dugu; esperientzia aitortu zuebehagarrian 2 bilioi galaxia daudela? na zorotzat hartuta eta hau gutxiesteaexistitzen dela bizitza?

Oraingoz, bizitzaren presentzia gure gatik azkarragoak garela pentsatuz. planetan bakarrik frogatu ahal izan da, nahiz eta Jupiterreko Gure adimen falta agerian utziz. Gure burua umiliatuz. Horreeta Saturnoko bi ilargietan frogatzeke egon, eta nahiz eta bes- gatik (eta beste mila arrazoirengatik, mespretxagarriak garela te izar batzuetan ere sistema planetarioak aurkitu diren. Ingu- sinesten baitut) planeta gisa barregarriak garela esan beharra ratzen gaituenaren handitasunaren nozio bat izanda, zergatik daukat.

Unibertsoko paletoak gara. Esne-bideko Redneck-ak. uste gurean bakarrik existitzen dela bizitza? Bilioika izar eta

Publizitatea 19 2020ko ekainaren 12a • # 378