GoiBerri 383. zenbakia

zk. 383 2020ko uztailaren 17a www.goiberri.eus

Iritzia German Urteaga Garmendia.

Erailak

03

Erreportajea

10-11

Brinkolako Aitzondo basoa, haritz kandugabearen gordailua

04

Ibiltari

14-15

Lazkaotik Lazkaomendira, gainez gain istorioak kontatuz

Joseba Barandiaran _Ekonomialaria

«ALDATZEN ASMATU BEHARKO DA, AUKERAK ONDO BIDERATZEN»

02 Publizitatea # 383 • 2020ko uztailaren 17a

Iritzia 03 German Urteaga • Psikologoa eta Trans aktibista

2020KO UZTAILAREN 17A

# 383 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Erailak

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

D

uela egun batzuk gertatu zen, uztaila- ipar-ameriketan egindako ikerketa batek dioeren 4an hain zuzen ere, Kolonbiako nez, nerabe transen (11-19 urte bitartean) %50 Circasia herrian. 25 urteko gizon trans baino gehiago (hau da, erdia baino gehiago) bat hil zuten tiroz, saiatu dela noizbait bere buMateo zuen izena. Egoera ruaz beste egiten. zaurgarrian zeuden pertsoEgoera oso larria da, suizinei bazkaria banatzen ari zedio-saiakera tasa izugarri altua la izan zen erahila. Aktibista da, eta noizbait hau burutik transa zen eta horregatik hil pasatu zaienena auskalo zenzuten, zena izateagatik eta batekoa den, hemen saiakerez aurpegia emateagatik. Baari bainaiz. Baina suizidioa ez rruak bira eman zidan albisdator bakarrik, horren atzean tea jaso nuen unean. gauza asko daude, transfobia German Urteaga Pertsona transak erahil dago, pertsonak, legeak, jiGarmendia egiten gaituzte, modu batepoiak, hitzak, ideiarik ez dauPsikologoa eta Trans aktibista an ez bada bestean. Egia da, katen zenbait mediku (beste zaurgarrienak emakume batzuk zorionez guztiz kontratransak direla, transfobiaz koa dira)… Bizi ez duenak ez Asko izan dira gain matxismoa bizi duteladaki zer den hau, imajinatu inko, eta egunero-egunero gurukoen babesik ez baduzu jipoituak, asko erailak izaten dira munduko erailak, asko beren nolako infernua izango den, leku desberdinetan. bestela ere hain gogorra bada. buruaz beste egin Beste batzuek euren buAsko izan dira jipoituak, asdutenak, eta asko ruaz beste egiten dute, ez ez ko erailak, asko beren buruaz dutelako bizi nahi, baizik eta beste egin dutenak, eta asko egiten saiatu ez dutelako sufritzen jarraiegiten saiatu direnak edo noizdirenak edo tu nahi. Ikerketek diotenez, bait burutik pasa zaienak. Konoizbait burutik trans pertsonen ehuneko 42 lektibo zaurgarria gara eta bapasa zaienak inguru saiatu da noizbait bedirudi batzuk gehiago hondore buruaz beste egiten eta ratu nahi gaituztela, baina hauetan lehen postuan dauezingo dute, ez diegu utziko. denak gizon transak dira.

Garenagatik, izan zirenengaHala ere emakume transak ere oso gertuan ko- tik eta izango direnengatik borrokan jarraituko katzen dira, datu hauek 18 urtetik 65 urtera bi- dugu, hemen gaude eta geratzeko etorri gara. tartekoenak dira.

Izateko etorri gara. Eta bagara!

Adin txikikoetara joanez gero ikusiko dugu Zauden lekura besarkada bat Mateo.

04 Hitz-aspertuan Joseba Barandiaran • Ekonomialaria

Elkarrizketa

Joseba Barandiaran Ekonomialaria

Ikasketek eta formakuntzak eman zioten ekonomialari titulua Joseba Barandiarani (Legazpi, 1973), eta lan esperientziak berretsi dio titulu hori. BBVA banketxeko langilea da 1998tik. Urte hauetan ekonomia arloko gertakari garrantzitsuak bizi izan ditu barrutik, orain pandemiak ekarri duen krisia bezalakoak.

# 383 • 2020ko uztailaren 17a

Hitz-aspertuan 05 Joseba Barandiaran • Ekonomialaria

2020ko uztailaren 17a • # 383

«BAIKOR IZAN BEHAR DUGU, KRISI HONETATIK ERE ATERAKO GARA» Testuak: Tere Madinabeitia

Argazkiak: Gorka Gomez

Biografiari erreparatuta, ikasketak dira lehenik. Non ikasia zara?

Legazpiko Haztegi ikastolan egin nuen OHO, eta batxilergoa Urretxuko Lizeoan. UBI Amerikako Estatu Batuetan, eta itzulitakoan, Bilbon, Ekonomia.

Garai hartan ez zen oso normala atzerrira ikastera joatea.

Bai, nahiko arraroa zen. Guk lehengusu bat genuen Eibarren hori egin zuena, eta hari segika edo…

Non egon zinen?

Kalifornian, gero Clint Eastwood alkate izandako herrian, Carmelen. Oso herri polita eta berezia da, jubilatuz betea.

Nolako esperientzia izan zen?

Ikaragarria! 1990-91 ikasturtea zen, eta urte betean, etxera bitan bakarrik deitu nuen telefonoz, gustura nengoen. Garai haiek oso esberdinak ziren, eskutitz bat bidalita ere, 15 egun egiten zituen bidean. Familia batekin egon nintzen, terrenoa zeukan etxe batean, zaldi eta guzti.

Eta ikasketak?

Eskola txiki bat zen, eta hautazko asko genituen. Ikasle bakoitza bere erritmora moldatzeko aukera ematen zuen. Sistema nahiko malgua zen.

Han erabaki al zenuen zer ikasi gero?

Ni beti kazetaritza ikastekotan ibili nintzen, baina handik etorri eta ahulaldi

baten harrapatu ninduen arrebak eta ekonomia ikasteko esan zidan. Azkenean Sarrikora joan nintzen.

Bost urteko karrera zen, eta laugarrenean Erasmus bat harrapatu nuen.

Orduan ez zen asko ezagutzen, baina ni Frantziara joan nintzen.

«Ekonomia ikasten ari nintzela, orduan ia ezagutzen ez zen Erasmus bat harrapatu eta Frantziara joan nintzen»

Frantsesa ere bazenekien orduan.

Ez asko. Aurreko udan hilabete bat egon nintzen Landetako herri batean ikasten. Gero iparraldera joan nintzen, Lillera. Lille, ekonomialari batentzat hiri erakargarria da, Decathlon eta La Redoute enpresek han dutelako egoitza.

Laugarren ikasturtea egin nuen, eta hango esperientzia ere ikaragarria izan zen. Ikasteko sistema ez zen diferentea, baina bai ikasleen alojamendu kontua; han egoitzen sistema oso merkea zen.

Campusean bertan bizi ginen, eta oinez joaten ginen eskoletara.

Ikasketak amaitutakoan, zer?

Karrera amaitutakoan, matematika neukan aukera bezala, eta Bilboko unibertsitatean geratzeko elkarrizketa ere egin nuen, baina hura ez zela nik nahi nuena, eta Madrilera joan nintzen, bi urterako, Espainiako Bankuaren fundazio batera, beka batekin, graduondoko antzekoa egitera. Handik doktoradutza egiteko aukera zegoen, eta atzerriko

«Karrera amaitutakoan Madrilera joan nintzen bi urterako, Espainiako Bankuaren fundazio batek ematen zuen bekarekin»

06 Hitz-aspertuan Joseba Barandiaran • Ekonomialaria

unibertsitate baterako sarbide bezala ere ona zen. Eta lanerako ere bai, finantza sektorerako.

Garai hura ez zen lanerako aproposa, 1990eko hamarkada zen, 1982-83ko krisia berri samarra zen. Aukera ona zen Madrilgoa, eta aprobetxatu egin nuen, kobratu ere egiten genuen. Baina bi urte haiek oso gogorrak izan ziren eta horregatik erabaki nuen lanean hastea.

Nun hasi zinen lanean?

Bilbon. Guk genuen formakuntzarako lanaren %90 Madrilen zegoen, Katalunian apur bat eta Bilbon oso gutxi, eta ni Bilbora begira jarri nintzen, eta 1998an BBV banketxean hasi nintzen lanean; 1999ko fusionatu eta BBVA bihurtu zen.

Lanean hasitakoan bihurtuko zinen benetako ekonomialari.

Titulua banuen aurretik, baina lanbidez ekonomialari ordutik naiz, bai. Hala ere, garai hartan egiten nuena ez zegoen oso lotua ekonomiarekin, baizik eta finantza merkatuarekin.

Zein izan da zure lan bilakaera?

Lehenengo bi urteak egon nintzen finantzen merkatuaren alorrean, eta gero beste lauzpabost urte egin nituen Latinoamerikako negozioekin harremana zeukan beste sail batean. Haren ondoren, likideziari begira jarri ninduten.

Zer da zehazki likideziaren alorra?

Nik beti alderatzen dut Dorre Bikietako larrialdi irteeren arduradunaren lanarekin. Larrialdirik izan ez zen bitartean, inork ez zekien zer egiten zuen eta zein

# 383 • 2020ko uztailaren 17a

zen... Guri gauza bera gertatu zitzaigun Lehman Brothers krisiarekin, gu ginelako alor haren zaintzaileak.

Gure lana bankuaren likidezia zaintzea zen. Kontuan izan behar da banku guztiek likidezia faltagatik egiten dutela porrot. Gure bankuaren bihotzari pultsua kontrolatzea zen gure egitekoa, eta kudeatzaileei esatea zein parametroren barruan mugitu behar ziren; gero haren jarraipena egin eta txostena egiten genuen, guk proposatutakoak nora eraman gintuen ikusteko. Erabaki gutxi hartzen genituen, baina jarraipena eta kontrola gure ardura zen.

Gauza teoriko bat lantzen zuen taldetxo bat izatetik erdian egotera pasa ginen. Bizipen bezala interesgarria izan zen, nahiz eta garai gogorra izan.

Krisi latza izan zen hura.

Bai, 2007tik 2010era bitartean gertatu zena ez genuen inork espero, orain pandemiarekin bezala. Mundua jauzi egin zen. Lehman Brothers mundu osoko erreferentea zen, eta haren hondamendia ikaragarria izan zen.

Handik atera ginen.

Atera baino, pasa ginen. Momentu hartan denok aberatsak ginen uste faltsu batean, gazteek ez zuten ikasi ere egin nahi, lantegian asko irabazten zutelako.

Ematen zuen dena ondo zijoala, baina gero horrek ondorio gogorrak izan zituen. Logika gutxiko garaia izan zen.

Orain beste arlo batean zabiltza.

2010etik ikerketa zerbitzuan egiten dut lan, berez ekonomialari baten lana da.

Beste erritmo bateko lana da. Lurralde jakin baterako ekonomia txostenak egiten ditugu, koiuntura ekonomikoaren jarraipena egiten dugu.

Lanpetuta ibiliko zarete oraingo egoerarekin.

«Lehman Brothers krisia lehertu zenean, gure lana BBVA bankuaren likidezia zaintzea zen, bihotzaren pultsua kontrolatzea» «Oraingoa epe laburrean kaltegarria da, baina krisi ekonomiko desberdina da eta gauza asko bistaratu dituela uste dut»

Bai, baina oraingo krisiak ez du zerikusirik aurrekoarekin.

Kalte ekonomikoa hain handia al da?

Kaltea edo... Gauza denetatik onura etorri daitekeela pentsatu behar da. Honek erakutsi ditu bi gauza. Batetik gure bizimodua zein hauskorra den, edozer gauza txiki gertatuta mundua hankaz gora jarri daitekeela. Eta bestetik, naturan izan duen eragina, zaratarik eza eta....

Kaltegarria? Bai, epe laburrean kaltegarria da, baina krisi ekonomiko desberdina da. Nik uste dut bistaratu dituela gauza asko, gu ari gara gauzak modu batera egiten , baina ez daukagu zertan bizi bizi garen bezala, denak presaka alde

batetik bestera, mugagabeko mundu batean, kontsumoan oinarritutakoa...

Oinarrizkoa janaria eta osasuna direla ikusi dugu, beste guztiak itxoin dezake.

Nola geratu da mundua?

Birusaren bilakerak baldintzatuko du guztia, baina hemendik aurrera gaur arte bezala jarraitzen badugu, horrelakoak sarriago gertatuko dira.

Nik pentsatzen dut honek marka utziko duela, ez du mundua goitik behera eraldatuko, baino prestatuago utziko gaitu berriz ere antzeko egoerak datozenerako. Gauza batzuk birpentsatzera eramango gaitu, lokalagoaren alde egitea adibidez, gehiegizko globalizazioari ikusi zaizkiolako arazo batzuk, oso bistakoak. Lehendik bazeuden globalizazioaren aurkako mugimenduak, Trump-en politika hortik doa, Erresuma Batuko Brexit-a, Europako eskuin muturraren suspertzea... Honek, gehiago behartu gaitu globalizazioaren aurka jartzera.

Aldaketak egongo dira eta trantzisio horretan tentsioak egongo dira, birmoldaketa denak zailak direlako.

Hemen, Goierrin zer gertatuko da?

Aurreko krisiaren ondotik, automozioa eta turismoa izan dira bi lanpostu iturri garbi, eta orain biak daude kolokan edo zalantzan, baina arrisku kontzentrazio aldetik eta menpekotasunaren aldetik asko aurreratu da, ez dago lehen bezalako menpekotasunik. Orain beste mundu batean gaude, hemendik ia edozein lan egin daiteke, eta alde horretatik, nahiz eta beste erronka batzuk izan tartean, nik ez dut egoera hain gaizki ikusten. Jakinda krisia etorriko dela eta zailtasunak egongo direla, iruditzen zait baikor izateko arrazoiak badaudela, edo ez behintzat ezkorrago, beste krisi batzuetatik atera garen bezala, aterako garelako. Egin beharko dena da aldatzen asmatu, aukerak ondo onbideratu.

Aukera bat bezala ikusi behar dugu.

Aukerak zertarako? Negozio berriak sortzeko?

Negozio berriak, ikuspegi berriak, bizimodu berriak... Esamoldeak dioenez, «Beharra eragile on». Premiak berak eskatzen du. Moldagarritasuna badugu, eta hori baliatu behar dugu.

Mezu positiboa, orduan?

Bai. Ni baikorra naiz, eta uste dut baikorrak izan behar dugula. Badugu orain jende gaztea, gutxi baina prestatuta, gauzak aurrera ateratzeko. Aurretik gu-

Hitz-aspertuan 07 Joseba Barandiaran • Ekonomialaria

2020ko uztailaren 17a • # 383

txietsita zeuden sektore batzuk balioan jarri dira, dendetako langileak, garbitzaileak, zaintzaileak, erizainak... Honek alde ona dauka, eta adibidez, osasusungintza publikoa garrantzitsua dela ikusarazi du.

Ostalaritzaren alorra ere hor dago.

Bi hilabetez itxita egon dira, eta laguntzak ere izan dituzte. Itxialdi hori gainditu ez duenak agian aurretik ere ez zuen aurrera egiteko aukera asko. Orain ikusi beharko dena da birusaren bilakaera, berriz etor ez dadin lehengo egoera.

Segurtasun tartea betirako etorri bada, jatetxe edo tabernetako edukiera murriztu beharko da, eta hori ez bada bideragarria, beste modu bateko ostalaritza

egin beharko da. Moldatu, moldatuko da sektore hori ere. Baina ez zait iruditzen ikaragarrizko kalterik jasoko duenik. Okerragoa da merkataritzaren egoera, baina horrek egiturazko arazoa du Amazonen lehiarekin. Ostalaritzak errazago emango dio buelta, merkataritzak berrasmatu beharko du pixka bat etorkizuna.

Enplegu asko dago bi alor horietan, industrian, proportzioan, gutxiago, hemen geroz eta jende gutxiagorekin produkzioa handiagoa delako. Horrek ahalbidetzen du beste alor batzuetan lan egin ahal izatea. Industria inportantea da, baina ez da enplegu alternatiba masiboa mundu osoan, zerbitzuak baizik.

«Honek gauza batzuk birpentsatzera eramango gaitu, globalizazioaren kontra eta lokalagoaren alde egitea, adibidez»

eskatzen duenean egiten ditu kolaborazioak, albistegietarako. Berria egunkarian ere badu bere txokoa, garai batean baita Argia aldizkarian ere, eta aldizkari honetan ere laster da hastekoa.

Bertsolaritza da lantzen duen beste arlo bat, afizio moduan. Bertsolari ote den galdetzen dio bere buruari: «Norekin alderatuta? Jakin behar duzu non zauden». Bilbon bertso kuadrilla bat du, ostegunero elkartzen dira azken 20 urteoan, ez da meritu makala. «Bilbon oso

zaila da euskaraz den jarduera bat mantentzea». Bertso geriatrikoa deitzen diote umorez taldeari, adinean aurrera doazen lagunak direlako denak, bera da gazteena. Bertso afariak ere egiten ditu Barandiaranek, «urtean bi edo, urte onetan». Eta txapelketetan ere ibilitakoa da, tartean Bizkaikoan. Gai jartzaile modura ere saio ugari egindakoa da.

Aspaldian bizi da Bilbon eta ez du saltzeko hiri handia, baina Legazpi jaioterrira etengabeak dira bisitak.

«Niri iruditzen zait baikor izateko arrazoiak badaudela. Egin beharko dena da aldatzen asmatu, aukerak ondo onbideratu»

Zein da?

Euskadi Irratia eta ‘Bertso geriatrikoa’

K

azetari izan nahi zuen Joseba Barandiaranek, baina ekonomiaren mundua aukeratu zuen azkenik lanerako. Hala ere, bizitzak bi arloak partekatzeko aukera eman dio.

Izan ere, kazetaritzari ez zion uko egin, eta hasieran afizio gisa hartu bazuen ere, mundu horretan urrats handiak egin ditu. Legazpi bertako Ene Bada! astekarian eman zituen lehen pausoak, Amerikako Estatu Batuetatik itzuli eta Bilbon ikasten ari zela; garai haiek intentsitate handiarekin gogoratzen dituela dio, jende asko eta oso ezberdina ezagutu zuelako eta oraindik askorekin harremana baduelako, nahiz eta Bilbon bizi den aspaldian. Ia hamar urteko ibilbidea egin zuen herri aldizkari euskaldun hari buruzko Wikipediako atala berak osatutakoa da, argazkiak sartzen ez ziotelako utzi atsekabetuta badago ere.

Euskadi Irratian hasi zen gero, ekonomia gaietan kolaborazioak egiten, Jaime Otamendiren eskutik. Gaur, zeregin horretan jarraitzen du, gustura gainera, irratiaren mundua oso atsegina duelako. Astean behin eta aktualitateak

08 Herri jakintza Sendabelarrak

# 383 • 2020ko uztailaren 17a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Tortika: Kraka. Garbitu ezean, berez sortzen den zikintasuna. Plateretan, adibidez, itsatsita geratzen den hondarra, kentzen zaila eta lehorra. Gorputzean, gogortzen den azaleko belununea, zikina (gaztelaniaz ‘mugre’).

«Dagoena, buru handi; dabilena, sabel handi»

1931 -07 - 15: Isidro Baztarrika euskaltzain urgazlea jaio zen, Ataunen.

1566 -07 - 16: Martin Loinazkoa jaio zen Beasaingo Amunabarro baserrian.

1996 -07 - 18: Martin Ugarte idazle legazpiarra hil zen.

Egonean dagoena bizitasun gabeko bihurtuko da. Hara-hona gelditzeke dabilena, ernai, sabela bete dezake (Martin Ugarte, ‘Jatorriaren errotik’).

Sendabelarrak

Asuna-Osina Ukituz gero sortzen duen erresuminarekin lotua, gaitz askoren aurka erabiltzen da. » Izen herrikoia Asuna edo Osina. Forma biak erabiltzen dira Goierrin.

» Izen zientifikoa Urtica dioica L. (Urticaceae).

» Ezaugarriak Tamaina nahiko handia hartzen duen landare bizi da. Hosto obalatu zerratuak ditu, ile erresumingarriz beteak. Erraz aurki daitezke inguru nitrogenatu eta eraldatutetan, bide-ertzetan, ibaiertzetan, baso hezeetako soilguneetan, baserri inguruetan...

» Atal erabilgarriak Hostoak erabiltzen dira. Haziak toxikoak dira.

» Propietateak eta erabilpenak Bere bertuteen inguruan esan daiteke orokorrean organismoa osasuntsu mantentzen lagutzen duela, batez ere, odola, urdaila, hesteak, birikak eta giltzurrunak, propietate depuratibo eta diuretikoak dituelako. Horretaz gain, zirkulazioa aktibatzen du, odolarekin erlazionatutako arazoetan erabili izan da, barne zein kanpoko odoljarioetan, hileroko ugarietan, erreuma, lunbago, ziatika, artrosi kasuetan, arnasbideko gaitzetarako, bronkitisarentzat... Ilea

erortzea saihesteko ere bai. Landare mineralizatzailetzat hartzen da; hortaz, anemia kasuetan asuna jatea edo infusioak hartzea gomendagarria izan daiteke. Baita odoleko azukre kantitatea handia den kasuetan ere.

Kanpo erabileran, igurtziak erabili izan dira gehien: katarroak, gripea, bronkitisa, erreuma, gerriko minak ziren kasuetan, landare freskoa hartu, eta mindutako lekuan edo sorbalda inguruan (katarro edo gripe kasuetan) igurtziak egiten ziren landarearekin. Ondoren, ondo estali eta atseden hartzen utzi. Iler erorketaren kasuan, asun infusioarekin, edo asun eta erromero infusioarekin aklaratzen zen ilea.

Barne erabileran, berriz, infusioa izaten zen modurik erabiliena, 30 gra-

mo landare litro bat uretan egosiz. Egunean bi edalontzi edan daitezke 8-10 egunetan zehar. Asuna landare jangarria ere bada, eta modu askotara jan daiteke; barazkiekin nahastuta, espinakak bezala, gatz eta olioarekin gozatuta, tortillan...

» Kontraindikazioak Asunak odola mehetu dezake, zorabioak eragin eta tentsioa jaitsi; beraz, kontu handiz hartu behar da. Bederatziurreneko formula erabiltzen zen garai batean: bederatzi egunean hartu eta bederatzi egunean ez.

Iturria: Legorretako Udalak kaleratutako ‘Ez zela kajoi batean gordetzekoa’ liburua.

Bertsoa • Kate motzean 09 Aratz Lasa Galparsoro • Maria Luisa Aizpeolea

2020ko uztailaren 17a • # 383

Gaiak hala dio

Kate motzean Maria Luisa Aizpeolea • Sukaldaria

Aratz Lasa Galparsoro

«Mandioko terraza da nire txoko kuttuna»

Gaia: Eta irailean zer?

Neurria: Hamalauko berdina Doinua: Goizean altxatu eta

Nolako lasaitasuna kurtsoa buka zenean kalea deika genuen ezin geratu etxean dena ondo zijoala pentsatzen genuenean guztia okertu zaigu erabat oharkabean kutsatu kasu berriak telebista piztutzean Goierri geratu zaigu birusaren itzalpean (bis) zer izango ote dugu uda amaitzen denean Pasatakoaz ikasten ez baigara oso trebe normaltasunaren buelta guztiok genuen xede uda giroko usainak egin zigunez mesede berriz biltzen hasi ginen arriskua suma gabe zer pasako ote zaigun ezer jakin gabe gaude ardura faltak ekarri lezake hainbat nahigabe (bis) ez harritu irailean etxe barruan bagaude.

HURRENGOA » Bertsolaria: Iban Urdangarin Lardizabal Gaia: Oporretako joerak

Testua eta irudia: Asier Zaldua

Maria Luisa Aizpeolea sukaldaria Idiazabalen jaio zen. Donostiako Alde Zaharreko Giroki jatetxean lan egin zuen eta duela urtebete Zeraingo Mandio jatetxea hartu zuen. Oso gustura dago.

«Oso esperientzia ona izaten ari da. Espero baino hobea. Bezero asko ditugu: zeraindarrak, inguruko herrietakoak eta turistak».

Ze zaletasun dituzu?

Mikel Laboa.

Abesti bat?

Izaroren Paris.

Kolore bat.

Berdea.

Oporretarako toki bat.

Menorca. Aurten oraindik ez dugu erabaki zer egin. Abuztuan jatetxea zabalik egongo da, noski, eta urrian edo azaroan, beharbada, oporrak hartuko ditugu.

Saloi dantzak dantzatzea asko gustatzen zait. Jose Mari Orbegozorekin ikasi nuen, Lazkaon.

Goierriko txoko bat.

Zer gosaltzen duzu?

Olo malutak intxaurrekin eta mahaspasekin, eta ura limoiarekin.

Nire gustuko umorea duen edonork.

Pertsona gutxi batzuekin barre asko egiten dut.

Pelikula bat?

Zein da jaso zuen opari bereziena?

Azken aldian ikusi ditudanen artean, Queen asko gustatu zait.

Nire seme-alaben edozein marrazki.

Mandioko terraza.

Zerk eragiten dizu barrea?

Liburu bat?

Zeraingo alkate izango bazina, zer egingo zenuke?

Jesus Toral idazlearen El olor de la chirimoya.

Abeslari bat edo musika talde bat.

Bizilagun guztiak elkarrekin ondo eramatea izan beharko litzateke alkate ororen helburu nagusia.

10 Erreportajea Aitzondo: haritz kandugabearen gordailua

# 383 • 2020ko uztailaren 17a

Erreportajea

AITZONDO: HARITZ KANDUGABEAREN GORDAILUA Testua eta irudia: Tere Madinabeitia

Basoa beti da zaindu beharreko altxorra, are gehiago berezi egiten duen zerbait gordetzen badu. Legazpin, Brinkola auzoan, bada horietako bat, Aitzondo. Haritz kandugabea nagusi duen basorik handiena da erkidego mailan.

A

izkorri-Aratz parke naturalak altxor handi bezain ezkutua du bere magaletan, Aitzondo basoa. Legazpiko Brinkola auzotik gora joanda, 800 bat metroko altueran kokatuta eta 400 hektareako zabalerarekin, Euskal Autonomia Erkidegoko haritz kandugabe basorik handiena da.

Haritz kandugabea (Quercus petraea) edo mendiko haritza da zuhaizti honetako espezie nagusia, eta horrek egiten du Aitzondo eremu hori berezi. Aizkorri-Aratz Parke Naturaleko zuzendari Valentin Mugarzak azaldu duenez, «inguru honetan beste haritz mota bat da arruntago, haritz kanduduna edo Quercus robur . Hemengo haritza ere esaten zaio honi. Gernikako Arbola, adibidez, azken espezie honetakoa da».

Itxuraz ez dira oso desberdinak bi zuhaitz motak, kanduan dago gakoa: haritz arruntaren fruituaren txanoa bihiru zentimetroko luzera duen txorten edo kanduarekin dago lotuta adarrera, «gereziak bezala», azaldu du Mugarzak, baina haritz kandugabearen ezkurrak ez du horrelako txorten edo kandurik, eta ia zuzenean ateratzen da adarretik edo hosto multzoetatik.

Brinkolako Aitzondo hariztia Urola ibaia jaiotzen den eremuko Urkimendi

(783 m), Altzola (869 m) eta Pagola (834 m) mendi inguruetan dago kokatuta.

Brinkolakoarekin batera, haritz kandugabeko bi zuhaizti handi gehiago ere badaude autonomia erkidegoan, bata Gorbeian eta bestea Arlabanen, Araban biak.

Aldundiaren Life proiektua Aitzondo hariztia baso gaztea da, haritzek 50-60 urte dituzte, eta badu beste berezitasun bat, pagoz josita dagoela, eta hori «mehatxua» da bere iraupenerako. Horregatik, Europatik datorren Life+ Natura programaren barruan, Biodibertsitatea eta Zuhaitz-Motzak proiektua garatzen ari da bertan aldundia, basoaren kontserbazioa helburu.

Mugarzak azaldu duenez, programa horri esker baso pribatuak erosi ditu aldundiak, Legazpin 200 bat hektarea, «gehienak haritz kandugabearekin», eta baso publiko bihurtu eta kontserbazio lanak egin ditu bertan. Lur pribatuei dagokienez, jarduera handiegirik ez dagoela dio Mugarzak. «Tarteka eskari batzuk egoten dira su egurra ateratzeko, bakanketa eginez, eta hori da basoa kudeatzeko modurik logikoena, hamar urtetik behin edo eginda, birsorkuntza naturala bultzatzen delako. Ezin dena da baso osoa bota».

Basoaren kontserbaziorako bidean lur publikoetan egin dituzten lanek pagoan izan dute eragin nagusia. «Harizti honek duen arrisku nagusia pagoa da, pixkanaka-pixkanaka hedatzen ari delako. Pagoak ahalmena dauka haritzen azpian etortzeko, eta ukitu gabe utziz gero, hariztiak pagadi bihurtuko lirateke». Horrela, pago batzuk lepatu edo moztu egin dituzte, eta beste batzuk eraztunekin markatu dituzte, bere hazkundea gelditzeko eta ondoan dituzten haritzak ez oztopatzeko. Argi gehiago sartzen da horrela basoan, eta haritzen birsorkuntza naturala ahalbidetzen da.

Gainera, zuhaitzak bota ezean eta zutik hiltzen utzita, «baso natural batean lortu nahi diren helburuetako bat ere lortzen dugu, hau da, hildako egurra ere izatea, baina lurrean botata dagoen zuhaitz bat azkar desegiten den bezala, tente dagoenak urte asko irauten du».

Erreportajea 11 Aitzondo: haritz kandugabearen gordailua

2020ko uztailaren 17a • # 383

Aratz-Arizkorri parke naturalaren barruan dago Aitzondo basoa, Legazpiko udalerrian, Urola ibaiaren sorburutik gertu.

Kanduan dago bi haritzen arteko desberdintasuna

K

NOLA IRITSI AITZONDORA Aizkorri-Aratz parke naturalean dago Aitzondo basoa, Legazpiko udalerrian. Bertara iristeko bi bide nagusi daude, eta bietarako abiapuntua Brinkola auzoko tren geltokia da.

» Barrendiola urtegitik Geltokitik urtegira kilometro bateko bidea egin behar da, eta han ezkerreko bidetik jarraitu; metro gutxira dagoen mendi pista aldapatsua hartu behar da gero, eta mendi lepo bateraino iritsi. Han, Aierdi errekari jarraitu besterik ez da egin behar.

» Aierdi baserri ingurutik Trenbidearen paraleloan doan bidetik jarraitu, eta Guriditegi auzoa eta Gibola baserria igaro ondoren, Brinkolazar ondoan eskubira hartu behar da Aierdi baserri aldera. Erreka ondotik joanda, zubi estu bat igarotakoan, bidea aldapatsu bihurtzen da, eta pinu larizio eta alertzeen artean gora eginda lehenik, eta pago eta haritzen artean gero, Pagola menditik gertu dagoen lautadara iristen da.

Gainera, hilda dagoen zuhaitz hori hainbat espezieren habitat bihurtzen da, «hegaztiena, onddoena, likenena, intsektuena...».

Okil ertainak eta saguzarrak Aitzondon bestelako espezieak ere aurki daitezke: basaurdeak, orkatzak, basakatuak... eta hegaztien artean, okil ertainak (Leiopicus medius). «Hegazti honek hariztietan egin ohi ditu habiak, eta badirudi Aitzondon aurki daitekeela, orain arte Gipuzkoan ezagutzen ez bazen ere».

Babestutako espezie baten bizileku ere bada harizti hori: Bechstein saguzarrarena (Myotis bechsteinii), «okil beltzak [Dryocopus martius] egindako zuloak baliatzen ditu saguzar horrek». Saguzar espezie hori desagertzeko arriskuan dagoen bitartean, okil beltza geroz eta gehiago zabaltzen ari da.

andugabea (Quercus Petraea) eta kanduduna (Quercus Robur).

Izenek beraiek adierazten duten bezala, kandua edo ezkurra adarrarekin lotzen duen txortena edukitzea edo ez edukitzea da bi haritz mota horien arteko ezberdintasun nagusia. Kandugabeak ez du kandurik, eta kandudunak bai. Bestelakoan, nahiko antzekoak dira bi zuhaitzak, itxuraz behintzat. Hostoari bakarrik begiratuta, adibidez, oso zaila da bi espezieak desberdintzea, baina ezkurrarekin ez bezala, kandudunarenak adarrera lotzeko txorten luzeagoa du kandudunak baino.

Haritz kandugabea altuera handiagoetan kokatzen da, 600 eta 800 metro artean, eta horregatik deitzen zaio mendiko haritza; haritz kanduduna edo haritz arrunta gehienez 600 metrora aurki daiteke, eta gehiago hedatuta dago. Bestetik, kandugabea lur siliziagoetan eta lehorragoetan bizi da.

Egurraren aldetik, bestalde, kalitate hobeagokoa da kandugabea.

Oso preziatua zen garai batean itsasontziak egiteko.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 383 • 2020ko uztailaren 17a

Erretratua

GOIERRIKO TERRAZA, ALTZAGARATE

Terese Garmendia Erauskin Altzagarate

Lagun batek esaten du Olaberria dela Goierriko balkoia. Ados, baina Goierriko terraza Altzagarate da, ikuspegi zabalagoa duelako. Ez daukat ez, saltzeko!

D

uela 50 urte Altzagaraten jaioa naiz, Altzagarateko tabernabaserrian. Lau anaia-arrebetan bigarrena naiz, eta nire gaztaroa baserriko eta tabernako lanetara erabat lotua egon da. Altzagarate eta Ordizia bitartean egin dugu bizitza.

Altzagan eskola txiki bat bazegoen ere, Ordiziako Urdaneta eskolara joaten nintzen eskolara. Altzagaratetik Altzagara oinez joan behar izaten ginen, eskolara joateko autobusa Altzagatik bakarrik zegoelako.

Gure lanak ez ziren eskolara mugatzen. Eskolatik etxera etortzean aita, ama eta anaia-arrebekin baserriko lanak egiten nituen. Garai hartan gure baserrian 20 behi genituen, eta belarra biltzen, jorran... aritu behar izaten genuen. Gusturen egiten nuena etxeko behorrak zaindu eta haiek larrean jartzea izaten zen. Oso mantsoa zen, eta atzera eta aurrera gustura ibiltzen nintzen berekin. Gaur egun animalia guztiei izena jartzen bazaie ere, gure etxe-

Etxeko behor

kuttunarekin.

Terese Garmen

diak utzia

koek ez zuten izenik. Astoa ere bageneukan eta asto gainean ibiltzen ginen pixka bat ganberroarena egiten.

Gure etxea ostatu ere bazen, Altzagako taberna bakarra. Asteburuetan Altzagarateko tabernan jende asko ibiltzen zen eta amari laguntzen genion bertan lan eginez. Asteburuetan lana egitea tokatzen zitzaigun. Konfinamenduarekin batera itxi dugu taberna, amak erretiroa hartu duelako.

Ataungo Rafaelenera Hori bai, jolaserako astia ere izaten genuen. Soka saltoan, goman eta kaniketan ibiltzen ginen auzoko lagunekin.

Eta oso gogoko nuen plan bat ere egiten nuen aitarekin, bestela ez ginen asko ateratzen eta: Ataunera, Rafaelenera jo-

atea, Kas edo Txus bat hartzera, olibekin lagunduta. Ilusio berezia egiten zigun anaia-arreba guztioi.

Hazten joan ahala, 17-18 urterekin ilusioa izaten genuen Ordiziara parranda egitera jaisteko.

Lasaitasunaren garrantzia Lana bai, baina lasaitasuna eta bista ederrak ere eskaini izan dizkit beti Altzagaratek. Goierriko terraza da niretzat, horretan ez daukat zalantzarik: Txindoki, Aizkorri, Murumendi, Lazkaomendiko mendiak, Ordizia, Beasain...

Goierriren ikuspegi zabala daukagu.

Martxotik hona bizi izan dugun konfinamendu egoeran, inoiz baino estimatuagoa dut Altzagarateko lasaitasuna. Ez daukagu saltzeko, ez horixe!

Gaztejira 13 Josu Etxeberria • Irati Zubizarreta

2020ko uztailaren 17a • # 383

«Goierrira bueltatzeko aukera izango dut» JOSU ETXEBERRIA • Zeraindar gaztea

IRATI ZUBIZARRETA GKSko kidea @iratizubii

Benetako konpromisoa

B

Testua: Andrea Aranburu

Argazkia: Laida Goiburu

J

osu Etxeberria (Zerain,1994) X izpi teknikaria da Donostiako Ospitalean. Azken aste hauetan hanhemenka dabil, Zeraingo etxebizitza sozialetara bizitzera joateko zorian dago eta.

Nik ez nuen Goierrin inolako aukerarik, gaur egun dudan soldatarekin ez behintzat. Etxebizitza proiektu honek eman didana da berriz ere nire herrira bueltatzeko aukera.

Nola sortu zitzaizun proiektuan izena emateko ideia?

Bai, gaur egun jasangarritasuna oso garrantzitsua dela ikusi da; gure baliabideak mugatuak direlako. Etorkizunean horrelako etxebizitzak eraikitzea garrantzitsua da.

Zeraingoa izanik, hasieratik egon naiz jakinaren gainean. Ibarran bizi naiz egun, baina beti izan dut etxera bueltatzeko asmoa. Zerainen bizitzeko aukera suertatu zitzaidanean, bi aldiz pentsatu gabe eman nuen izena.

Zaila izan da baldintzak betetzea?

Bada ez, nire kasuan alderantziz. Nire ustez, Goierriko arazoetariko bat da goi-maila bat ikasten duzunean, mekanizazioa adibidez, bertako enpresetako soldatak oso onak direla; baina aldiz, gizarte-zientziekin lotutako lanbideetako soldatak ez dira hain handiak. Emantzipatzeko aukerak zailagoak dira.

Goierrin, gutxienez 500 euroko alokairuak topatuko dituzu, eta 1.000 euro baino gutxiago irabazten baduzu, ezin zara independizatu.

Nolako laguntza izan da?

Oso handia. Nire herrira, eta Goierri kuttunera bueltatzeko aukera izango dut.

Etxebizitza eredu ekologikoa da.

Etxe aldaketa noizko?

Etxeko giltzak jasotzearekin bat, ateak irekitzearekin bat hasiko gara bertan bizitzen. Printzipioz, abuztuan joango ginateke, baina oporrak eta COVID19aren pandemia medio, atzerapen txiki bat egongo da.

Zer espero duzu?

Ilusioa handia dut. 8 etxebizitzatik 2 bakarrik dira herritarrentzat, beste denak goierritarrentzat. Gure arteko harremana fintzeko aukera paregabea izango da. Bestalde, 8 gazte gehiagok emango diogu bizia herriari. Etorkizun batean, agian, etxebizitza planen batean murgildu daitezke. Zerainentzat bultzada handia izango da. 250 biztanle ditu orain Zerainek, eta 500era iristeko asmoa dugu.

adirudi birusaren errudun nagusiak gazteak bilakatu garela. Orain, gainera, gure arduragaberiak birusa geure baitan gelditzea eragin duela. Beraz, norberaren kontzientziarekin lasai, denok arduratu gara gure maskarillak jarri eta segurtasun irizpideak mantentzeaz. Baina, hori al da gizarteaz arduratu eta konpromisoa hartzea?

Ardura eta konpromiso erreala, inguratzen gaituen gizarteaz, berau antolatzen duen sistemaz, ohartzea litzateke lehenik. Kapitalismoak eragiten duen sufrimendua ikusteko ez da Afrikaraino joan behar, parez pare ikus ditzakegu honen kontraesan nagusiak, baita gure azalean pairatu ere. Behin honetaz oharturik, eta nonbait kolektibo izaerarik gelditzen bazaigu, hura zalantzan jartzeko premia sortuko zaigu dudarik gabe. Birusak heriotza sortzen du, bai, sistema honek egunerokotasunean bezalaxe.

Beraz, konpromiso erreala, eraldaketa horrengatiko hautua egin, eta antolatzea litzateke. Geure interes indibidualen gainetik, interes kolektiboak jartzea. Hori da, azken batean, gizarteaz benetan arduratzea. Amaitzeko, bihoakie babesik beroena Lazkaoko Forjas Irizar lantegian krudelki kaleratu dituzten bederatzi langileei.

14 Ibiltari Lazkao - Lazkaomendi -Lazkao

# 383 • 2020ko uztailaren 17a

Lazkao-Lazkaomendi-Lazkao

ISTORIOAK GAINEZ GAIN

San Juan ante Portam Latinam baseliza –idazki zaharretan Maizko San Juan– Lazkaomendi auzoan, Itxurrene taberna-jatetxetik gertu..

Testua eta irudia: Gotzon Aranburu

Ibiltari mixtoa dela esan daiteke gaurkoa, mendi ibilaldiarekin batera kalean ere zer ikusia izango du eta, Lazkao abiapuntu hartuta.

Bertako arkitekturaz eta Lazkaomendiko eta Aralarko ikusmira paregabeaz gozatu daiteke txango berean.

L

azkaoko plazatik abiatu eta San Inazio auzo aldera jota, azken horretako langile etxeak topatuko ditugu. Bere xumean, badute xarma. Gure gida, Jonmikel Intsausti, inguru honetan hazia da, eta ondo gogoan ditu ume garaiko dendak, jolastokiak eta pasadizoak; Ritaren ultramarino denda, edo herriguneko Celestinoren denda, denetarik saltzen zuena... Errepide azpiko tunela igaro eta berehala hasten da aldapa. Imatz baserritik gora, PR-ari jarraituz eta altuera irabazi ahala, Lazkaoko panoramika izango dugu begien aurrean.

Nonbait, mendizale gutxi ibiltzen da bidezidor honetan, hainbat tartetan laharrak hartuta baitago. Izerdi pixka bat bota ondoren, Amundarain baserria

azalduko da. Ez da edozein baserri.

Goierriko eta Tolosaldeko 15 herrik osatzen duten Enirio-Aralar Mankomunitatearen (1409an sortua) garai bertsuan, beste batasun bat osatu zuten mankomunitate nagusiaren parte ziren hiru udalerrik, Ataunek, Lazkaok eta Zaldibiak: Intsustiko Batasuna. Batasunaren lekukotasun historiko zaharrena XV. mendearen hasierakoa da. 1413an sinatu zuten hiru herriek, eta Amezketako eta Lazkaoko Orubeen jaun zen Amezketako Auger izenekoak, mendi haiek ustiatzeko baldintzak xedatzen zituen ituna.

Hiru udalerriek ustiatzen zituzten bertan mugatutako lurrak, sailak, basoak, larreak, fruitu arbolak eta bestelakoak, eta urtean behin biltzarra egin zuten

Ibiltari 15 Lazkao - Lazkaomendi -Lazkao

2020ko uztailaren 17a • # 383

Amundarainen, huraxe zuten juntetxea. Izatez, Ataungo sailetan dago Amundarain. Han hartzen zituzten erabakiak, han egiten zituzten tratuak. Gerrak sortutako kalte eta galeren ondorioz, eta zorrak kitatzeko, lurrak zatitu eta saldu behar izan zituzten. 1848. urtean betirako desagertu zen batasuna.

Panoramika ederra begi aurrean Bukatu dira gaurko aldapak. Pistan aurrera segi eta bat-batean, baso zati baten ondoren, Txindoki eta Aralar azalduko zaizkigu edertasun bete-betean, zinema panoramikoan bageunde bezala. Segituan beste baserri bat, Abaliñe.

Hau ere ez da nolanahikoa, hementxe jaio baitzen Joxe Miel Iztueta LazkaoTxiki bertsolari handia. Hemengo soroetan lan egin, zelaietan belarretan aritu eta ardiak zaindu zituen, eta baita etxekoen eta auzokoen euskara paregabea bere egin ere, Euskal Herriko bertsolari estimatuenetakoa izatera iritsiz.

Lazkaomendiko panoramika ederra izango du ibiltariak: baserriak, zelaiak eta baratzeak, baseliza bat… Errepidera jaitsi eta Maizgoena eta Itxurrene baserrien artean, San Juan ante Portam Latinam baseliza topatuko du errepide ertzean. Ate gainean San Joan Ante Portalatiña jartzen du berriz, eta antigoaleko idatzietan Maizko San Juan. Olibondoa eta eseslekua ditu aurrean.

Ez da atzo goizekoa baseliza; laurehun urte baditu gutxienez. 1625ekoa da berari buruzko lehenengo dokumen-

Lazkaomendin ikasitako euskara paregabean kantatuz egin zen ezagun Joxemiel Iztueta ‘Lazkao Txiki’ Euskal Herri osoan Senperen bataila gogorra izan zen 1813. urtean eta Frantziako Armadari egurra eman zion Graham jeneralak

tua. Baselizan jasotako San Juanen zurezko eskultura are zaharragoa da, XV. mendearen ingurukoa adituen ustez.

San Isidro eguna ospatzeko hemen biltzeko usadioa bizirik dago oraindik inguruko baserritarren artean.

Baina nondik datorkio izendapen hori? San Juan apostolua atxilotu egin zuten Kristoren ondorengo 81 urtean, Domiciano enperadoreak kristauen kontra abiatutako kanpainan. Ez zioten nolanahiko zigorra ezarri: irakiten zegoen olioz betetako ontzi batera botatzea. Baina hara non, Juanentzat olio hura epela baino ez zegoen, eta sartzean bezain osasuntsu irten omen zen tinatik. Bada irakiten zegoen olio ontzi hori Erromako irteeretako bat zen Portam Latinam izenekoaren ondoko plazan zegoen jarrita.

Zaldibiako mugatik, Senperera Baselizatik pauso gutxira, Itxurrene baserri-taberna dago. Hango seme Juan Ramon Maizek argitu haien etxea dela Lazkaoko azkeneko baserria alderdi honetan. Hortik aurrerako sailak Zaldibiakoak dira, Okobio lehen baserria. Pareparean Txindoki, ikusmira paregabea eskainiz. Atzera jo, eta Lazkaomendiko eskola zaharra, gaur egun Lartxai elkartea bihurtutakoa. Errepidean behera abiatu, eta Iztueta baserria igaro ondoren, pista bat hartu behar da eskuinerantz Senpere auzora jaisteko, kalera.

Berrehun urte paseak dira Senperen bataila gogorra izan zela, 1813 urteko ekainaren 23an. Aurrez aurre, Napoleon I enperadore frantsesaren armada eta Graham jenerala buru zuena. Irabazleak, soldadu aliatuak, dirudienez astindu ederra eman baitzieten atzera egiten ari ziren frantsesei. CAF enpresarena izandako sailean dago gertaera historiko hura gogorazten duen monolitoa eta plana. Izan ere, bataila gertatu eta mende batera, 1908an, hainbat gizonen hezurrak aurkitu zituzten lurperatuta, bataila hartan hildako soldaduenak.

Ibilaldia bukatzeko, Lazkao sarrerako hainbat eraikin aipatu behar; XVI. mendeko San Migel eliza, Lazkanotarren jauregia eta Bernardatarren komentua, Santa Ana izenekoa. Monasterioak, nabe bakarreko eliza du barrenean, gurutze latinoaren formako oinplanoduna. Gaur egun, jantzigintza tailerreko eta liburuen koadernaketa tailerreko lanetik bizi da kongregazioa.

KONTUAN HARTZEKO » Amundarain baserria Lazkaotik Amundarain baserrirako bidea, Imatz baserriaren aldamenetik doan bidezidorra, ez da egin daitekeen bakarra. Ataundik eta Zaldibiatik ere igo daiteke bertara, baita Iribetxikitik ere (Irutxiki). Pista erraza da azken hori. Ataun, Lazkao eta Zaldibiko batasunaren juntetxe ere izan zen baserria.

» Abalin goikoa Amundaraindik Lazkaomendi alderako pistari jarraituz, Joxe Miel Iztueta ‘Lazkao-Txiki’ bertsolariaren jaiotetxe Abalin goikoa baserrira iristen da. Gaur egun inor bizi ez arren, txukun eusten diot haren ilobek baserriari, leiho eta atariak lore dotorez apainduta.

» Itxurreneko webcam-a Paraje hauetara inguratu ezin duenak, Itxurreneko Juan Ramon Maizek baserriaren teilatupean jarria duen web kamerari esker Aralar egunero ikus daiteke ordenagailu edo sakelakotik, helbide honetan: https://itxurrenejatexea.blogspot.com

» Otordua egiteko Non bazkaldu badago Lazkaomendin. Jatetxeetako bat Itxurrene da, eta bestea Pipas, Lartxai elkartetik bertan. Lazkao, Ataun eta Zaldibia herrietan ere aukera zabala dago.

FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 3:30 ordu • Luzera: 9,800 kilometro • Desnibela: 300 metro • Zailtasun teknikoa: Erraza

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 383 • 2020ko uztailaren 17a

Literatura

Kultur berriak Imanol Mercero Haur eta Gazte Literatura teknikaria

Joxantonio Ormazabal

U

dara iristen denean ingurukoek irakurketa gomendioak eskatzen dizkidate, euren seme-alabentzat.

Bihoa oraingoan eskatu gabeko irakurketa gomendioa, lerro hauetan murgildu nahi duenarentzat.

Goierri abiapuntu, pentsatu dut Joxantonio Ormazabalen lana aldarrikatzea, euskal literaturaren ezinbesteko mugarria delako.

Zegamarrak egundoko lana egin zuen tradizioa gaurkotzen. Esaterako bere egokitzapenak dira Martixio asmatzailea, Urrestillako lau musikariak eta Makilakixki. Atera kontuak: gure haurtzaroko egokitzapen gehienak berak sinatuak dira. Nork ez ditu gogoratzen, oraintxe aipatutakoez gain, Hiru txerrikumeak, Lau anaia umezurtzak, Barbantxo edota Zapatari txiki ?. Ezinbesteko ekarpena izan zena memoria kolektiboa berreskuratzeko, izan dadila gure ondorengoen parte ere.

Tradiziozko iturriari dagokionez, ezin atal hau itxi aipatu gabe Lazkao txiki zein Antonio Bolas biografiak, eta Esaera zaharrak eta txiste berriak bezalako antologiak (lau bat guztira), barre egiteko ezin aproposagoak.

Narrazio propioetan Sugandila eta sukaldaria eta Ehun ipuin hitz gutxitan gomendatuko dizkizuet. Ezusteko polita hartuko duzue bere poesiarekin, esaterako Hiztegi jolastia eta Ilunorduak eta argilaurdenak lanekin.

Nahiago duenak denetatik pixka bat, Ormazabalek plazaratu zituen hiru bildumetatik Txoko txiki txukuna gomendatuko dizuet. Borobila da: 11 ipuin, 34 poema, 98 definizio ‘zoro’ dituen Barrehiztegia, eta 36 igarkizun, soluzioa marrazkiekin dutenak.

Itzulpenetan ere sekulakoa izan zen bere ekarpena, baina zerbait utzi beharko dugu hurrengo baterako; ez al zaizu iruditzen?

Zinema udarako ere bada

Z

inema aretoen goxotasuna egun euritsu edo hotzekin irudikatu daiteke, baina zinema ez da bakarrik giro txarra egiten duenerako. Udan ere gozatu daiteke, baita aire librean ere. Goierriko hainbat herritan, udari begirako zine egitarau bereziak antolatu dituzte, horietako batzuk, kanpoan eta gau giro ederrean gozatzekoak.

Lazkaon urteak daramatzate uda partean kaleko zinema emanaldiak prestatzen. Eta aurten ere, ez dute hutsik egin.

Distantziak moldatuta eta egoera berriak eskatzen dituen segurtasun neurrietara egokituta egingo dituzte saioak.

Astelehen honetan, bi saio egingo dituzte, 19:00etan eta 21:00etan. Udalak antolatutako emanaldiez gain, Gazte Asanbladak prestatuta, dokumentalak ere ari dira astero ematen Lazkaon. Hurrengo saioa asteartean izango da; Zizelkariak lana eskainiko dute, 22:00etan, frontoian.

Seguran ere, aire libreko zinema emanaldi bikoitza antolatu dute, astearterako. Aurrena, Patricia Viscarret mendizalearen dokumentala eta solasaldia izango dira (19:00), eta ondoren, Agur Etxebeste! filma (22:00) ikusteko aukera.

Bi emanaldiak Laiotz Herri Eskolako patioan izango dira.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2020ko uztailaren 17a • # 383

Aholkularitza Ibon Calvillo • Biok Zerbitzuak (Ordizia)

TicketBAI: dendarien fakturak eta Ogasuna (eta II)

U

rtebete beranduago, 2022an, iritsiko da TicketBAI (TBAI), dendariek egiten dituzten fakturak kontrolatzeko Ogasunak jarri duen sistema berria.

Zein eragin izango du honek?

Nire ustez izugarrizko garrantzia duen aldaketa da, gehienbat denda eta negozio txikiak Ogasunarekin dituzten harremanak zeharo aldatuko dira. Orain arte Ogasunari ematen dioten jardueraren informazioa egiaztatzeko Ogasunak duen baliabide bakarra ikuskaritza edo inspekzioa da. TicketBAI sistemaren zutabeetako bat bezeroak hartzen duen garrantzia da; izan ere, ematen zaion faktura edo tiket bakoitzean, QR kode baten bitartez egiaztatu ahal izango du faktura Gipuzkoako Foru Aldundiri bidali zaion ala ez. Modu horretan zerga betebeharrak betetzen diren jakingo du. Beste era garbiago batean esanda, bezeroek ikuskari edo inspektore eginkizunak bete ditzateke.

Zer gertatzen da dendariek eta enpresek TicketBAI sistema erabiltzen ez badute?

TBAI erabiltzea behartuta dauden jarduera ekonomikoek martxan jartzen ez badute, kalte ekonomiko larriak edukiko dituzte ondoriotzat. Betebeharreko arau hausteak honako ondorio desberdinak ekarriko ditu: 1. Ogasunari entregatu beharreko fitxategia ez aurkeztea, edo bere osotasunean ez aurkeztea, eta kontserbazioa, eta bortxaezintasuna bermatzen ez duen sistema informatikoaren erabilpen ezagatik: 1.1: Aurreko ekitaldiko negozio zifraren % 20koa izango da isuna, 20.000 euro gutxienez.

1.2: Ogasunari bidali behar zaion informazioaren zati bati edo batzuei bakarrik lotuta badago arau haustea, 2.000 euroko isun finko bat araua urratu duen eragiteka bakoitzagatik.

2. Nahiz eta sistema informatiko egokiak erabili baina artxibo informatikoak suntsitu, ezabatu edo manipulatu bai eskuz edo prozesu informatiko baten bidez eginez gero: 2-1: Aurreko ekitaldiko negozio zifraren % 20koa izango da, eta 40.000 euro gutxienez. Kasu horretan gainera, administrazioak egiaztatzen badu softwarea garatu duen pertsonak edo entitateak parte hartu duela arau hauste horretan, 40.000 euroko isun finkoa izango du berak ere.

Hau guztia jakinda argi dago TicketBAI hitzak trending-topic bihurtu beharko lukeela gure ingurunean, dendari, enpresa eta aholkularien artean gutxienez. Zenbat eta lehenago ohitu hitz honetara, etorkizunerako prestatuagoak egongo garela esan nahiko du.Ez pentsatu gero, 2022an indarrean sartzen denez, ordurarte lasai egon gaitezkeenik. Norberak edo aholkulariak lagunduta, araudia ondo irakurri, betebeharrak aztertu eta jarduera ekonomikoak egokitu behar dira Ogasunarekin izango dugun erlazio berri honi.

Hala ere, onartzen dut, gaur egun, COVID-19 hitzak eta bere ondorio ekonomiko latzak garrantzi handiago dutela TicketBAI hitzak baino. Iritsiko dira garai hobeagoak. Animo!

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 383 • 2020ko uztailaren 17a

Komikia

Aliritzian

Sugegorriak, ‘vipera ezinikusis’

S

ugea, odol hotzeko animalia da.

Euskal Herrian sugegorriak (izen zientifikoa: viperinae) oso ohikoak dira. Mota askotakoak hauek ere, Vipera aspis, Vipera latastei, Vipera berus…

Bat gehiago ere aipatu nahi nuke nik: Vipera ezinikusis. Azken hauek oso ohikoak, ez dago basora, erreka bazterrera edo harri tarte batera joan beharrik aurkitzeko. Kalean daude, aske, zirriztu guztietan da baten bat. Beraien begirada zeharkakoa da, portaera berriz, marmarrean, atzetik ibiltzen dena, ustekabean harrapakina erasotzeko.

Vipera ezinikusis hauek, ezin dute besteen onik ikusi, miztoa dantzan darabilte, uneoro. Ez da hitz politik beraien miztotik.

Sugegorri mota honek, suge pozoitsuak bezalaxe, beraien pozoia ez dute autodefentsarako erabiltzen, harrapakina mintzeko, hiltzeko baizik. Horrela, indartsuago sentitzen dira, boteretsuago, besteak baino

Monika Arratibel Irakaslea

‘Vipera ezinikusis’ hauek, ezin dute besteen onik ikusi, miztoa dantzan darabilte, uneoro

gehiago direlakoan. Batzuk diote hozka egiteko ere gai direla muturreko egoera batean. Nire bizitzan zehar mota ugaritakoak izan ditut inguruan, vipera ezinikusis, vipera haundikeris… ezer onik ez hauen ondoan. Nahiz eta zuzeneko erasorik ez jasan, ondoeza sortzen dute inguruan baldin badira.

Arraza hau ordea, ez da ohartzen animaliak ez bezala, beraien pozoiak, norbera pozoitzen duela, odola txartzen joaten zaie eta beraien hitzetan itoz, usteltzen joaten dira.

Sugegorri pozoitsu hauek, geroz eta urrutiago izan eta hobe. Baina beti ez dago gure esku, ingurua ezin baitugu kontrolatu.

Zorionez, ez dira asko nire inguruan. Baina gelditzen diren apurrei duten garrantzia ematen saiatzen naiz, batere ez, alegia.

Hauxe da desagertzea nahiko nukeen arraza bakarra, besteen onik ikusi nahi ez duen sugegorri mizto zikina, vipera ezinikusis.

Publizitatea 19 2020ko uztailaren 17a • # 383