GoiBerri 388. zenbakia

zk. 388 2020ko irailaren 18a www.goiberri.eus

Iritzia Patxi Zubizarreta Dorronsoro.

Etorkizunerantz migratzeaz

05

Elkarrizketa

10-11

Iñaki Guridi: «Antenara errealitate ezberdinak ekartzea dugu erronka»

Ibiltari

14-15

Ezkiotik Izazpira, Anduagako ‘mirari zelaia’ bisitatu ondoren

‘SINDIKATUA’, JATORRIARI EUTSIZ BERRITZEN JAKIN DUEN ELKARTEA 04

Goierriko Nekazal Kooperatiba mendea betetzeko bidean da

02 Publizitatea # 388 • 2020ko irailaren 18a

Iritzia 03 Patxi Zubizarreta Dorronsoro • Idazlea

2020KO IRAILAREN 18A

# 388 Argitaratzailea:

Itzain

Etorkizunerantz migratzeaz

Goierriko Hedabideak SL

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

B

ada monarka izeneko tximeleta mota eta zakar. Pandemiak hilabeteetan bahitu gaitu, bat, garaitsu honetan migrazio mires- paralizatuak gauzka oraindik eta argi dago hala garri bati ekiten diona. Milaka, miloika izango gaituela aurrerantzean ere. Baina zalanaleko sail handietan, bidaia Kanadako tza dut gizateriaren bidaian gauza izango ote lur gero eta hotzagoetan hasi, eta Mexiko epel, garen bihurguneei antzemateko, begien bistako Mexiko beroan amaituko dute. Eta miresgarria auzi handiak ikusteko: giza migrazio lazgarriak, da hain izaki delikatua, jostorratz baten antzeko klima arazo hotzikaragarriak, sistema ekonogorputz ñimiño beltzarekin, hegal hauskor la- mikoaren amildegiak, pertsonen arteko harreranjekin, zeruan kementsu hegan ikustea. manak…

Alabaina, kasik miresgarriagoa da Superior Bada efimera izeneko intsektu mota bat, lakuan gertatzen zaiena. Zeren, urazalaren gai- udan beste gertakari miresgarri baten protagonetik hego aldera zuzen segitu beharrean, hala- nista dena. Baina geure antzera, itxialdian bizko batean, urtero toki berean, monarkek men- pahiru hilabeteetan bere baitara bildua egon bedebaldera jotzen baitute, bihurgune bat egiten harrean, 364 egunetan larba egoeran zain egobaitute bat ere eragozpenik ez dagoen lautadan. ten da Mississippi ibaiaren ingurumarian. HalaGeologoek deskubritu berri dute, noizbait, toki ko egun batez, 24 ordu bakanetan, halako eklohorrexetan mendi bat egon zesio sinkronizatuan lehertzen la, kontinenteko handienetada: zientoka, milaka, mila mikoa; eta antzina glaziar bat ere loika intsektu batera sortu, haegon zela kokapen zehatz hozi, hegaldatu, ugaldu, eta hil rretan, biak ala biak ere enbaraegiten dira, guztiak egun berezu eta oztopo monarkentzat. an, guztiak 24 orduko epean.

Entomologoek ondorioztatu Doppler radarrak efimeren ledute litekeena dela monarkek herketa hori jasotzean, lore oraindik ere memorian gordeitxurako argazki miresgarria Patxi Zubizarreta tzea toki horren arriskua: horra sortzen du, margolan bat kasik.

Dorronsoro bihurgunea hortxe egitearen Eta niri galdera sortzen zait, Idazlea arrazoia, kokapen horrexetan gizakiok zenbat egun, zenbat sigi-saga egitea, gero berriro hilabete, zenbat denbora beere hego aldera zuzen segitzeharko ote dugun zentratzeko ko, zuzen aurrera, desbideratu eta zentzatzeko: geure senari Zenbat denbora gabe. erreparatzeko, geure barne Iruditzen zait, ordea, oraibeharko ote dugu gps-a aurkitzeko, gure jatorria nak itsutzen gaituela pertsooroitzeko, gure benetako izaezentratzeko eta nak, gain-informazioak itotzen raz jabetzeko, monarka eta efizentzatzeko gaituen neurri berean, eta itsumeren poesiarekin etorkizunemustuka goazela aurrera, zabar rantz migratu ahal izateko.

04 Sakonean Goierriko Nekazari Kooperatibak 100 urte

# 388 • 2020ko irailaren 18a

Erreportajea

MENDE BETE ELKARTASUN Goierriko Nekazari Kooperatibak indarberrituta eta aldaketa prozesu betean ekin dio bigarren mendeari.

Baserritarren laguntzarako sortua, jatorrizko eginbehar berak ditu gaur egun ere.

Baina gizartearen eskakizun eta behar berriei erantzutea ezinbesteko erronka bihurtu zaionez, horretan ari da.

Testuak: Aimar Maiz Argazkiak: Gorka Gomez / Aimar Maiz

E

hun urte beteko ditu irailaren 29an Goierriko Nekazari Kooperatibak. Ordizian sortua 1920ko San Migel egunean, herri hartako eta inguruetako baserritarrek bat egin zuten, «nekazaritzaren zaleekin» batera. Hiru egun lehenagoko batzarrean –Joaquin Gerestak egin zuen deialdia, presidente modura– Estatutuak ikusi ondoren, nekazari sindikatua eratzea onartu zuten. Baserritar multzoari «abantailak» emateko erakundea izango zen. Sindicato Agricola Alkartasuna de Villafranca izendatu zuten, gaur egun sindikatua edo kanpo kooperatiba gisa ezagutzen den ehun urteko elkargoa.

Nekazaritzak gaur ez bezalako indarra zeukan orduko gizartean, motore ekonomiko bezala ere. 1930ean, Gipuzkoako biztanleria aktiboaren %30,2 (emakumezkoak eta adin txikikoak sartu gabe) lehen sektorera dedikatzen zen, nagusiki abeltzaintzara eta nekazaritzara. XX. mende hasierako gizarteeredu aldaketarekin, bestetik, lehenagoko suaroen ordez edo osagarri –ganadu galerak edo baserrien suteak aseguratzeko ermandadeak ziren–, Anaitasuna seguru-sistema erdi publikoak hasi ziren. Horrekin batera, 1904an sindikalismo agrario katolikoa gorpuzten hasi zen, herrietan Alkartasunak antolatuta.

Mikel Aizpuru Murua historialariak Sindicalismo agrarista y nacionalismo vasco (1933-1936) lanean jaso zuenez, egitura horiei sindikatu izena eman bazieten ere, gehienetan erakunde kooperatibak ziren, «aurrezkira eta bertako

88 Bazkide ditu gaur egun Goierriko Nekazari Kooperatibak. Ehundik gora eduki izan ditu, oraintsu arte. Etorkizun hurbilean, bazkidetza zabaldu nahi lukete; erosleei, adibidez, aukera ireki. Ez legoke baserritarra izan beharrik

8

Bazkidek osatzen dute junta. Lau urteko ‘agintaldia’ 2019an hasi zuen oraingoak, Fermin Sukia lazkaotarra lehendakari dela.

Bazkideek ez dute kuotarik ordaintzen, baina prezioetan abantailarik ere ez daukate

Sakonean 05 Goierriko Nekazari Kooperatibak 100 urte

2020ko irailaren 18a • # 388

HISTORIAREN KRONOLOGIA

Izaskun Altuna, Goierriko Nekazari Kooperatibak Ordizian daukan dendako langilea. Usurbilgo kooperatibaren eredua hartu dute. Gorka Gomez

bazkideentzat multzokako ondasun eta tresnak, pentsuak edo ongarriak erostera zuzenduak. Gipuzkoan federazio batean bildu ziren, 1906an. «Berritasuna» izan ziren XX. mende hasieran.

Baserritarrentzat laguntasun bat Ordiziako Alkartasuna sindikatua 28 baserritarrek osatu zuten. Fundazioko argazkian jende gehiago ageri dira: 53 lagun, gizonezkoak denak. Elizak gainbegiratzen zuenez, apaiza ere han zen.

Tartean zen Ordiziako Oiangurentxiki baserriko Jose Antonio Mujikaren aitona, izen berekoa. «Aramako Aiesta baserritik lau urte zituenean etorri ziren hona. Sortzaileetakoa zen gure aitona, hemengo baserritar mordoxkarekin: Zaldibiako bat edo beste, Gaintza, Arama, Altzaga, Lazkaoko batzuk ere bai, eta Beasaingoa ere bat ezagutu nuen. 80 bat lagun elkartu zirela esaten zuten».

«Beharra» asetzea zen kooperatibaren funtsa: bakoitzak baserrian zeuzkan produktuak salbidea irekitzeko batetik, eta etxean ekoitzi ezin zitzaketen lehengaiak moduagoan eskuratzeko, bestetik. «Laguntasun bat zen. Pentsua Nafarroatik ekartzen zuten, hortik etxeetara eramateko. Ardoa barrika handietan ekartzen ezagutu dut, eta olioa bidoietan. Botilekin joan eta hartzen zuen jendeak», dio Mujikak.

Errota elektrikoa ere jarri zuten. Artirina ehotzen zuten han. «Gari-irina ehotzeko ez zuen behar bezala fintzen, sobrare, eta gure etxetik Ibares errotara joaten ziren gariarekin. Artaloa izaten zen garai hartan eguneroko menua».

Hasiera-hasieratik, orain Euskal Herria kaleko 8. zenbakia den lekuan kokatu zuten sindikatua. Etxe guztia, hiru solairurekin, berea zuen. Bertan bizi zen kooperatibarentzat lan egiten zuen

1920-9-29. Nekazari kooperatiba sortu zuten, ‘Sindicato Agricola Alkartasuna’ izenarekin, Ordizian.

1939. Gerra ondorengo urte batzuen berririk ez da geratu, aktarik ez baitago.

1945. Migel Zubeldia hasi zen lanean, 1998an jubilatu arte segiko zuena. Kooperatibaren lehenengo langilea Matias Arregi izan zen, eta haren erreleboa Martzelo Agirrek hartu zuen.

1945. Pentsuarekin hasi ziren lanean. Ordura arte, baserrietan ekoitzi ezin zitezkeen produktuak (ardoa, olioa, pattarrak...) eta lanabesak saltzen zituzten, nagusiki.

1982. Ordiziako industrialdean lurra erosi zuen kooperatibak, biltegia han eraikitzeko asmoan (kalekoa txikiegi eta deseroso geratu zitzaien). Baina ez zieten baimen eman industri lurrean nekazaritzako gaiei lotutako biltegi bat eraikitzeko.

1985. Lazkaibarren pabiloi bat erosi, eta han kokatu zuten pentsu-biltegia.

1990. Olaberriko Ihurren, gaur egun ere baduen pabiloia erosi zuten, Lazkaibarko biltegia utzita.

2004 urria. Pentsu ekologikoa ekoizteko planta jarri zuten Olaberriko pabiloian, 80.000 euro inbertituta. Abeltzaintza ekologikoari bultzada emateko urrats bat zen. Lau silo jarri zituzten, lau zekale mota biltegiratzeko: artoa, oloa, garagarra eta ilarra.

2009. 105 bazkide zituen kooperatibak.

2010-7-16. Zaldibiako Goizane eraikinean, Kixkurgune denda zabaldu zuen kooperatibak. Hark kudeatuko zuen. Produktuak bitartekaririk gabe saltzeko beste gune bat zen.

2018-4-4. Ordiziako denda berritua inauguratu zuten. Euskalerria kalean dagoen egoitzan berrikuntza sakona egin zuten.

langilea, familiarekin. Etxea, eta bertarako behar zuten janaria, sindikatuan saltzen zenetik doan har zezaketen.

«Denetik saltzen zen. Zakutan saltzen zuten arroza, garbantzua, azukrea...

Baita lixiba eta xaboiak ere».

Bazkidetza, gurasoetatik oinordekoetara igarotzen zen. Kudeaketarekin eta kontrol ezarekin loturiko egoera zailak azaldu ziren kooperatibaren baitan bigarren belaunaldiaren azkenera. Berregituraketa bat behar zuen, eta baserritar belaunaldi gazteak eman zion.

«Goierri Eskolan 30-40 urte bitarteko

06 Sakonean Goierriko Nekazari Kooperatibak 100 urte

«Sindikatua laguntasun bat zen baserritarrentzat.

Ardoa barrika handietan eta olioa bidoietan ekartzen ezagutu dut» Jose Antonio Mujika Baserritarra eta bazkidea

# 388 • 2020ko irailaren 18a

baserritar kuadrilla bat ibili ginen, gau eskolan. Lehengoak fundamenturik ez zeukala iruditzen zitzaigun; edadeko jendea zegoen bazkide eta juntan. Urtero milana pezeta eta bazkaria ematen zieten, isiltzeko. Kooperatiba berri bat egin behar zela atera zen, eta guk planteatu genuen lehengoari indarra ematea hobe zela. Izugarrizko jaleoak izan ziren, etxeetan bizi ziren maizterrekin.

Ia bukatu zen kooperatiba. Azkenean, Valentin Zamora apaiza ekarri genuen, Lurgintzan zegoen, eta hark egin zituen bakeak», gogoratu du Mujikak. 19601970 arteko hamarkada zen.

Baloratu, 10.000 pezetako sarrera bat jarri, eta bazkiede gehiago sartu ziren, baserritarrak. «Orain ere sozio asko dago hor, eurek ere ez dakitenak sozio direla. Baserritarrak, oso gutxi. Hori zutik bestelako jendearengatik dago».

Urteko batzarra eta bazkaria San Isidro egunean egiten zuten –eta dute– kooperatibako kideek.

Haize berrietara egokitzen

«Gainbehera zihoan.

Sindikatua maitea izan da kaleko jendearen artean, eta apustu bat egiteko gogoa geneukan» Izaskun Altuna Dendako langilea eta bazkidea

Ordiziako sindikatua, nekazari kooperatiba batek zabaldu zuen aurrenekoa izan zen, 1920an. Mendebete honetan, makina bat egoera, aldaketa eta gorabehera ezagutu ditu. Kalearen erdian egotearen aurkia eta ifrentzua sumatu ditu: erostunak sartzeko oso eroso eta gertu –asteazkenetako feria-egun goizak jendetsuak izaten dira oraindik ere–, baina pentsuak zamatzeko edo husteko kamioientzat erabat aldrebes.

Hala, biltegia kanpoan jartzea izan zen 1980ko hamarkadako zeregina.

Ihurreko industrialdean (Olaberria) daukate, 1990etik. Pako Furundarena ordiziarra orain 41 urte hasi zen kooperatiban lanean. «Pentsua da hemen garrantzitsuena, eta beste salgai guztiak eranskinak dira. Egin ere bertan egiten dugu, bai ekologikoa, bai ohikoa». Konposaturik ez dute egiten (gehigarririk gabe), eta ale transgenikorik ere ez dute erabiltzen.

Azken lau hamarkadan, «baserrirako ilusioa» galdu dela sumatu du. «Nola edukiko du, bada, gazte batek ilusioa?

Txekorraren prezioa iaztik 125 euro jaitsi da, eta pentsuarena berdin dago».

Baserri-ustialeku txikietatik joaten dira, batez ere, Ihurreko biltegira pentsu bila. «Ustiapen handiak dituztenek zuzenean ekartzen dute euren biltegira».

COVID-19aren konfinamenduak, ezer onik ekartzekotan, «baratzearekiko irrika» berriz ere berpiztu ez ote duen dio Furundarenak. «Gazte asko ikusi ditut herri baratzeetan euren alorra lantzen. Gauza polita da hori: badakizu zer bota diozun eta zer jasoko duzun».

Furundarenak, Juanjo Urdangarinek eta lehenengoaren alaba Alazne Furundarenak –astean ordu batzuetan– daramate biltegiaren martxa.

Filosofia aldatzea, lehen urratsa Ehun urte bete atarian, denborak eta inertziek pilarazitako hautsaren azpian geratzeko arriskuan zen kooperatiba.

Birmoldaketa garrantzitsua eman zioten duela bizpahiru urte, eta aldaketa nabaritu da Ordiziako dendan. Izaskun

«Biltegian, pentsua da garrantzitsuena, eta beste salgai guztiak eranskinak dira. Pentsu ekologikoa eta ohikoa egiten dugu» Pako Furundarena Biltegiko langilea

Nekazari elkartasunaren sortzaileak, 1920an. Goiberri

Sakonean 07 Goierriko Nekazari Kooperatibak 100 urte

2020ko irailaren 18a • # 388

Ezkerreko argazkian, Goierriko Kanpo Kooperatibak 1990etik Olaberriko Ihurre industrialdean duen biltegiaren barrualdea, pentsu zakuz beteta.

Eskuinekoan, Ordiziako Sindikatuan hasieratik dagoen baskula, Jesus Lasak duela ehun urte Ordizian bertan egina. Gorka Gomez eta Aimar Maiz

Altuna lazkaotarra 1994tik ari da lanean. «Gainbehera zihoan. Sindikatua maitea izan da kaleko jendearen artean ere, eta apustu bat egiteko gogoa genuen». Goimen agentziako Manex Aranburuk idatzi zuen Goierriko Nekazari Kooperatibaren (GKN, gaur egungo sigla-modan) berpizkuntzarako proiektua, 2016an. Langileek Hazi erakundean ikastaroak egin dituzte, eta zuzendaritzan bertan ere sustraitu zen ezkortasun sentimendua iraultzea lortu dute.

Garai eta gizarte eskakizun berrietara egokitu beharra utzi zuen agerian, beste ezeren gainetik, hausnarketa hark. «Gogoeta estrategiko bat landu beharra zegoen, eta, horren barruan, eskaintzen den zerbitzuak zein beharko lukeen argitu, salmenta gunearen dimentsionamendua eguneratu, erabilera berriak formulatu eta, oro har, eraberritu», dio Goimenen proiektuak.

Bisioa, misioak eta balioak argitu zituzten; ahuleziak, indarguneak, mehatxuak eta aukerak identifikatu; eta helburuak finkatu. Lanketa-eremuak desberdintu zituzten: barnekoa –dendan

oinarritua–, kanpokoa sozio ez direnekin, eta gizarte arlokoa: ezagutarazatea, harreman sarea osatzea, ekimenak bultzatzea.

Denda, behetik gorantz berriro Gainbeheran zihoan hura, atzera norabide onean jartzea lortu dute. Denda 2018an berritu eta inauguratu zuten.

Barru, kanpo eta izaera. «Filosofia aldaketa txertatu dugu», dio Izaskun Altunak. Isabel Lizarraga zaldibiarra da dendako beste langilea. Zero kilometroa, bertako baserritarren produktu eskaintza handitu, ekoizpen ekologikoari garrantzia eman, eta salgaiak katalogoa astindu dute. «Lehen beti-betiko gauzak saltzen ziren. Orain, aldatu egiten ditugu, denbora bat pasatu orduko. Ordizian merkatari elkartean ere sartu gara, hartu-emanen sarea irekitzeko. Eta D’elikatuzekin turistentzat bisita-leku izateko bidea ireki dugu; uda honetan etorri dira talde batzuk».

Baserritarrak oraindik han aurkituko ditu zumezko saskiak, txilar-erratzak edo Chimbo xaboia. Baina baita ha-

zi ekologikoak ere. Beizamako Aleka etxearekin lotu dute aurten arlo hori: «Kalitate onekoak dira oso, eta indartu nahi dugu. Inguruko produktua ekarri eta zaindu behar dugu».

Duela ehun urte Jesus Lasak Ordizian bertan egindako baskula ikusgarriaren ondoan, esnekien eta produktu freskoentzat hozkailuak jarri dituzte.

«Gazta da orain gehien saltzen dena.

Bost etxetakoak dauzkagu. Gazta urdina ere sartu dugu, eta asko gustatu zaio jendeari». Talo aurrez eginak ere badira, lehengo artirinaren lekuan. Aurrerago, zekaleak eta ale-jakiak handietan.

Hurrengo proiektua buruan darabil Altunak: landare ekologikoak saltzeko negutegitxoa jarri nahi du dendaren pareko zirrindaran. «Orain ere saltzen ditugu landareak, baina gutxi, tokirik ez daukagulako». Bazkidetza orokortzea eta erosleengana ere zabaltzea izan liteke beste ekinbide bat.

Nekazaritzaren eta Goierriko Nekazari Kooperatibaren mendebeteko zuhaitzak ernemuinak behar ditu, eta ari da kimu berritzen.

08 Herri jakintza Ondare immateriala

# 388 • 2020ko irailaren 18a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Zozkera: Barrutia edo udalerri-zatia.

Administratiboki, udalerri baten barruko izaera baxuagoko banaketa, auzoaren kontrara, eremu bat hartzen duena. Goierriko zenbait herritan gaur egun oraindik erabiltzen da.

«Zegama zuloko jostaiak, berrogei eguneko ekaitza»

1997 -09 - 14: Bitoriano Telleria orga-

Urdiainen (Sakana, Nafarroa) Jose Mari Satrustegik jasotako esaera da. Jostaia trumoia da, inusturi, busturi edo ihortziri ere deitua euskal herrietan.

1926 -09 - 15: Joxe Migel Iztueta

nista eta txistularia hil zen Idiazabalen.

‘Lazkao Txiki’ bertsolaria jaio zen.

1932 -09 - 20: Salvador Garmendia idazlea jaio zen Zaldibian.

Ondare immateriala

Motoregintzan onenak

ten omen zen lanean. Baina, forja-lanaz gain, beste zerbait ikasteko eman ziezaiokeen lantegi hark, eta ondo aprobetxatu zuen abagunea, bertako dinamoarekin jarduten baitzuen probetan», idatzi zuen Lasaren biloba Arantxaxu Garmendia Lasak 1998ko Industrializazioaren lehen urratsak Ormaiztegin: Construcciones Electro Mecanicas ONENA (Jose Ma Lasa) azterlanean.

«Autodidakta enpirikoa» eta mekanika eta elektrizitate kontuetarako intuizio eta jakinmin handikoa zen. Motore bati begira, «ikasi ezak berari begiratuta; nik hala egin diat», esaten zien hurrengoei. 1916an, Ermita etxearen etxeordean hasi zen bere kabuz lanean, baserrietan eta errotetan dinamoak jarriz eta konponduz. Geroz eta motore eta makina gehiago bidaltzen zizkioten, eta 1924an bera hasi zen eraikitzen.

Joxe Mari Lasa, 1921ean, motor batean. Oso gaztetatik erne zitzaion mekanikarako eta elektrikarako irrika. Txofertza hainbati erakutsi zien. Ormaitzegi 1860-1970 liburutik

Onena motoreen arrakasta

Testua: Aimar Maiz

I

ndustriaren arloan jakintza emankorra, historia luzekoa eta ugaria du Goierrik, XIX. mendearen erditik honantz. Puntako jarduerak eta aurre-aurrean kokatu diren produktuak ideiatu, ekoitzi eta saldu izan dira, bailarako ekintzaile askoren fruitu. Ondare immaterial da jakintza hori. Motore elektrikoen egintzan, adibidez, Ormaiztegiko Joxe Mari Lasa (1891-1975) nabarmendu zen. Bera izan zen sektoreko bide irekitzaile eta erakusle, eta haren tailerrean trebatu ziren beste enpresa handi askoren sortzaileak (Indar,

Guerra Hermanos, Letag edo gaurko CEG, adibidez).

Arotz familian munduratu zen Lasa, ordurako industriaren xendan sartzen hasia zen Ormaiztegin. Irizar gurdigileak, San Antonio altzari fabrika, Irizar laminazioa, txikori fabrika, Zelaiko teileria ziren hastapenetako lantegiak herrian. Lazkaoko Albisu burdinolan hasi zen lanean Lasa, ordea. Suitzatik 1903an ekarritako turbina bat zegoen (1906ko Urteberrian Lazkaoko herriari argindarra ematen hasi ziren), eta elektrikaren gora-beherak han barneratu zituen.

«Jose Maria Lasa, langile amorratua eta jakinmin handikoa, egunez Albisunekoentzat eta gauez beretzako jardu-

Hamar-dozena bat langilerekin, makina elektrikoak egiten hasi zen. SOLI markarekin lehenengo, geroxeago Onena-JML izenpean. Turbinak eta dinamoak, haizagailu edo bentiladoreak, dezterak edo esmerilak, leuntzekoak, xurgagailuak, ur ponpak eta 1931tik aurrera elizetako organoentzat motor isilak ekoizten zituzten, ospe handiz.

«Garaikideak izan zituen Pasaiako bi anaia ingeniari hasi ziren, baita ere, lan horietan, baina laster etsi omen zuten.

Joxe Maria Lasa jo izan da Gipuzkoako motore elektriko egileen aitzindaria.

Eta bera izan zen bakarra, berarekin langile izan eta ikasitako batzuek lantegi berriak sortu zituzten arte». 1975ean hil zen, eta Goierriren motorea piztu zuen Onena tailerra 1986an itxi zen.

Bertsoa • Kate motzean 09 Mikel Mendizabal • Asier Osinalde

2020ko irailaren 18a • # 388

Gaiak hala dio

Kate motzean Asier Osinalde • Gaztagilea eta musikaria

«Lana eta txaranga ez dira bateragarriak» Mikel Mendizabal Garmendia

Gaia: Hemen gaiaren testua doa bi lerrotara ere joan daiteke Neurria: Hamarreko txikia Doinua: Agur sagar beltzaran Udazken atarira iritsi geranez arduratu gaitezen uztak duen lanez sagasti zein mahasti, kupel ta tolarez txinaurrien erara errazago denez; urtea osa dezagun hartu eta emanez. lkasturte berriko lan eta zutabe gehientsuenak noski zalantzaren jabe, ahalegin bereziak datoz aldez alde orbelekin batera barreiatu gabe asmatzen baldin bada denontzako hobe.

HURRENGOA » Bertsolaria: Endika Igartzabal Murua Gaia: Zero kilometro

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Asier Osinalde Zumarragan jaio zen, baina 20 urte daramatza dagoeneko Gabirian. Duela 18 urte fabrika utzi eta emaztearen baserrian lan egiten hasi zen, Baztarrikan. «Lan honetan ere une txarrak bizi izan ditut, baina ez naiz erabakiaz damu».

Unean unekoa, baina berdea sekula ere ez, lanarekin lotura baitu. Ez dut berde koloreko arroparik erosten.

Zeintzuk dira zure zaletasunak?

Oporretarako toki bat.

Musika. Legazpiko bandan jotzen dut.

Txarangan jotzeari duela 15 bat urte utzi nion, pena handiarekin. Baina lana eta txaranga ez dira bateragarriak.

Asturias.

Zer ematen dizu musikak?

Ostiraleko entseguek deskonektatzeko aukera ematen didate. Beste jende batekin egon, trago batzuk jo...

Bakar bat aukeratzea ezinezkoa zait.

Abesti bat?

The Specials taldearen Monkey man.

Kolore bat.

Goierriko txoko bat.

Pagotxetako gaina. Askotan joaten nintzen aitarekin eta aitonarekin, ardiak Pagotxeta eta Samiño bitartean izaten baikenituen.

Zerk eragiten dizu barrea?

Seme-alabak gustura ikusteak.

Pelikula bat?

Airbag. 20 bat aldiz ikusi dut.

Liburu bat?

Zein da jaso duzun opari bereziena?

Egunkariak eta aldizkariak bakarrik irakurtzen ditut. GOIERRIKO HITZA eta GOIBERRI, adibidez.

Lizarra inguruko herri txikiak gustatzen zaizkit. Izeba bat dugu Abartzuzan eta umetan hara joaten nintzen oporretara.

Abeslari bat edo musika talde bat.

Familia.

Gabirian biziko ez bazina...

10 Elkarrizketa Iñaki Guridi • Irrati esataria

# 388 • 2020ko irailaren 18a

Elkarrizketa

Iñaki Guridi Ormazabal Euskadi Irratiko Faktoria saioko gidaria

«IRRATIAN, ZER KONTATU BADAGO, FORMATUA EZ DA GARRANTZITSUA» Ibilbide luze eta esanguratsuko kazetaria da Iñaki Guridi (Legazpi, 1979). Irratian landu du bereziki lanbidea, lehen urratsak Egin eta Segura irratietan egin ondoren. Gaur egun Euskadi Irratiko Faktoria goizeko saio informatiboa gidatzen du. Egunerokotasunean murgilduta bizi da.

Testuak: Tere Madinabeitia Argazkia: EITB

Irailean Faktoria saioa gidatzen hasi zara. Nolatan?

Irrati barruan lantaldeen berrantolaketa egon da ikasturte berriari begira, eta niri galdetu zidaten goizeko saioaren gidaritza hartuko ote nuen. Ordura arte lantalde horretan bertan nengoen, eta nirekin batera lantalde haren zati batek jarraitzen du, eta kide berriak ere etorri dira. Oso talde sendoa osatu dugu, eta babes horretan abiatu gara.

Zer da Faktoria?

Goizeko 07:00etatik eguerdiko 13:00ak arte doan saioa da. Albistegiaren zatia hartzen du, nik gidatzen dudana, eta gero magazina. Era ezberdinetako edu-

Elkarrizketa 11 Iñaki Guridi • Irrati esataria

2020ko irailaren 18a • # 388

kiak dauzkan programa bat da. Gurea hiru orduko tartea da, 07:00etatik 10:00ak artekoa, informatiboa, eta albiste kontaketa, analisiak, iritziak, gogoetak... jasotzen ditu.

Zenbat lagunek osatzen dute taldea?

Dozena bat lagun egongo gara tarte horri begira, eta egun guztian ari diren informatiboetakoen lan asko ere iristen zaigu... Hori dena erredakzioan, baina alde teknikoan beste hiru pentsona ari dira. Lantaldeaz gain, oso inportanteak dira kanpotik jasotzen ditugun ekarpenak, analisiaren tarterako adibidez. Solaskideen, zutabegileen eta bestelako kolaboratzaileen partetik jasotzen dugunak saioa aberatsagoa egiten du.

Hori guztia antolatzea lana da, ezta?

Bai, azkenean pertsona asko antolatu behar dira, eduki asko dira, saiatu behar zara bakoitzari dagokion denbora ematen... Badauka bere lana, bai

Ordutegia berezia izango duzue.

Ni 05:00etan hasten naiz lanean eta 03:45 aldera jaikitzen naiz. Azken urtean ere ordutegi berarekin nebilen, beraz, ez dut aldatu. Ume txiki baten aita naiz, eta kontziliatzea ez da erraza, baina ordutegi horrekin, eguerditik salto handirik gabe etxean egoten naiz, eta arratsaldeak, nahiz eta erabat aktualitatetik eta lanetik deskonektatzea ez dudan lortzen, etxekoentzako dira.

Aurretik eskarmentua ere bazenuen Faktoriaren gidaritzan.

duen bezala. Horrek alor ezberdinak jotzen ditu, osasunarena eta hezkuntzarena adibidez. Baina alor ekonomikoan ere eragiten du , baita alor sozialean ere.

Hori, zalantzarik gabe, gaietako bat da, baina paraleloan beste gai dexente daude. Aurtengo udazkenean Brexita izango dugu, guri asko eragiten diguna, Estatu Batuetako hauteskundeak ere bai, eta horrek uste duguna baino gehiago baldintzatzen du gure martxa. Horretaz aparte, koronabirusa tratatzeak beste osasun arazo batzuk tapatuta edo bigarren mailan utzi dituen bezala, beste gai asko edo beste errealitate asko ere ez dira gelditu, eta gure erronka da errealitate horiek ere ekartzea gure antenara.

Elkarrizketak, solasaldiak... Zertan egoten zara erosoen?

Elkarriztetatua zer esana daukana bada, komunikatzaile ona bada, ondo erantzuten duena, eta gainera zer galdetu dagoenean, hau da, intereseko elkarrizketatu bat denean... ni hor oso eroso sentitzen naiz, badakidalako zer den jakin beharra daukadana eta esaten duen horrek ematen didalako oinarria hurrengo galdera egiteko,edo zerbaitetan insistitu beharra badago insistitzeko. Azkenean, zer kontatua daukanarekin formatua ez da hainbeste axola duena, baizik eta zer eta nola kontatzen duen. Zer kontatu dagoenean formatua ez da hain inportantea.

Aurreko kurtsoan Maite Artola falta izan denetan nik hartu dut gidaritza.

Hiru aste badaramatzazu. Zer moduz?

Ondo. Neurria hartzen ari gara, saioaren egituran eta parte batzuetan aldaketa batzuk egin ditugu, eta hori egonkortzeko behar den tartean gaude. Lantaldea oso ona daukagu, oso inplikatuta dago, eta denok gaude saio txukun bat egiteko bokazio horrekin. Lan asko da, baina ondo gabiltza. Ikasturte hasiera berezia izan dugu, klaseen hasiera eta koronabirusa, gobernuaren osaketa...

Halabeharrez segituan hartu behar izan dugu neurria. Puntu askotan egotea tokatu da.

Ikasturte hasiera markatu duten gai batzuk aipatu dituzu, baina zeri begira jarri behar dugu datozen asteetan?

Argi dago koronabirusak baldintzatuko duela ikasturtea, hasiera baldintzatu

Eta gaien aldetik zer da gehien gustatzen zaizuna?

Politika gustatzen zait, nazioarteko informazioa ere bai, eta errealitate sozial diferenteen inguruan hitz egitea ere bai. Nik uste dut gauza gehienetarako daukadala kuriositatea.

Gertaera handien berri eman duzu zure ibilbidean. Zein duzu gogoratzeko?

Estatu Batuetan Katrina hurakanaren ondorengoa oso momentu seinalatua izan zen, oso egoera muturrekoa zelako.

Bertan egon nintzen, ETBrekin, 15 urte igaro dira. Afrikan eman nituen hilabeteak ere bai, han oso errealitate desberdinak bizitzea tokatu zitzaidalako.

2011n sei hilabete egin nituen Afrikako hainbat herrialdetan, freelance bezala.

Irratiaz gain, beste lanbide bat ere jorratu duzu.

Bai, irakasle izan nintzen pare bat urtez Eskoriatzan, Mondragon Unibertsitateak eskainitako Ikus-entzunezko Komunikazio graduan, irratigintzako klaseak ematen. Lanbidea gertutik ezagutzen zuen bat nahi zuten.

Ikasle haietako baten bat baduzu inguruan orain?

Ane Irazabal, esate baterako, nire ikaslea izan zen, eta bai, bakarren bat gehiago badago irratian. Poztekoa da.

Zuk non ikasi zenuen irratigintza?

Egin irratian hasi nintzen praktikak egiten, eta gero Segura Irratian urte dexente egin nituen, bost bat. Hiru bat urte asteburuetan egon nintzen, eta gero telebistan nenbilela ere jarraitzen nuen astearteetan programa bat egiten.

Nolako oroitzapenak dituzu Segura Irratiko garaietaz?

«Politika eta nazioarteko informazioa gustatzen zaizkit, baita errealitate sozial diferenteen inguruan hitz egitea ere» «Segura Irratia oso kuttuna da niretzat, eskola ikaragarri bat izan zen. Bost bat urte egin nituen bertan»

Segura Irratia oso kuttuna da niretzat, eskola ikaragarri bat izan zen. Lehenengo momentuan ateak zabaldu zizkidaten eta aukera eman zidaten lanean aritzeko eta formatu diferenteak probatzeko, askatasun handia eman zidaten.

Mikrofono aurrean eta teknika aldean horrelako leku batean denetik egin behar duzunez, asko ikasten duzu. Entzuleekin ere harreman handia izan nuen, oso gertukoa eta oso aberasgarria. Irratiko jendearekin lotura mantendu dut eta inguru horretara gerturatzen naizen bakoitzean 89.2 jartzen dut. Gainera, asko poztu naiz arnas berri bat eman diotelako.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 388 • 2020ko irailaren 18a

Erretratua

NATURAN IKASTEN

Mari Karmen Izagirre Lazkao

Gaur egun bizi dugun ez ohiko egoera honetan, aire libreko eskolen garrantziaren gaia bolo-bolo dabil. Baina naturan eta naturak emandakoarekin ikastea ez da gaurko kontua.

1963an hasita, Lazkaoko haur askok horrela ikasi zituzten matematikak eta beste hainbeste gai.

G

aur egungo gizartea ez dago Lazkaon lehenengo ikastola sortzeko urratsak ematen hasi ziren garaiarekin alderatzerik (1963. urtea), ez horixe. Eta zer esanik ez, ez dago alderatzerik, garai hartan euskarazko hezkuntzaren hastapenetan geneuzkan materiala eta baliabideak, gaur egunean erabiltzen direnekin. Hala ere, azken egunetan, haurrak aire librean egotearen garrantziaz asko hitz egiten ari da, eskolak aire librera ateratzeaz alegia. Horretan, behintzat, 1963 urte inguru haietan, esperientzia aberatsa izan genuela esan dezaket, bai irakasleok bai ikasleok, na-

Lazkaomendira , Olaberrira, At aun aldera, Ga astean pare ba ztiĂąaundi alde t aldiz irteerak ra... egiten genituen Mari Karmen Iza . girrek utzia

tura eta naturak emandakoa ikasgai eta ikasmaterial egokia baitzen ikas prozesurako.

Egunero ez, baina astean pare bat aldiz joaten ginen Lazkaomendira, Olaberrira, Ataun aldera edo Gaztainaundira.

Batzuetan lokaztuta edo bustita itzultzen ginen, baina orduan gurasoek dena onartzen zuten. Ikasteko material ederra ematen ziguten irteerek: baserri izenak, bidean ikusten ziren mendien eta erreken izenak, baserritarrek zein lan egiten zuten... Egia da, haur saila mugitzeko errazagoa zela, ez baitzegoen hainbeste autorik.

Gaztainaundiko irteerak ere bereziak izaten ziren. Gaztainak eta ezkurrak bildu, hostoak bildu eta gelara eramaten genituen. Joko handia ematen zuten matematikak eta beste hainbat lantzeko: hosto desberdinak sailkatu eta desberdintasunak ikusi, ezkurrak ilaran jarri, kontatu, hari bi eman, bes-

teari bost, bikotan jarri eta zenbat biko egiten genituen kontatu, lagunen artean banatu... Alegia, batuketak, kenketak, biderketak eta zatiketak ikasteko material onak ziren ezkurrak. Jolasean, konturatu gabe ikasten zuten haurrek.

Txotx zapalak ere oso erabilgarriak genituen gelan egoten ginenean. Marrazkiak eta hizkiak egiten genituen.

Ikusi egin behar zen nolako marrazkiak egiten zituzten! Idazten ikasteko blok handia, arkatz gorri-urdina... Irakurtzeko Martin Txilibitu liburuxka genuen txikienentzat eta handixegoentzat, inprentako letrekin, Xabiertxo .

Gure entziklopedia zen Xabiertxo.

Egoera zailetan elkarrekin aurrera egin genuen ilusioz, eta ikastolen proiektu sendoa osatu genuen. Koronabirusak eragindako garai berri eta ez ohiko honi ere, elkarrekin aurre egingo diogu, bakoitzak beretik emanez eta jarriz.

Gaztejira 13 Maria eta Paula Bereziartu • Ioar Aizpurua

2020ko irailaren 18a • # 388

IOAR AIZPURUA BARRIOLA Musikaren taupadak @ioar.eus

Fama ona eta txarra

«Etxeko giroa nahiko musikala izan da beti» MARIA ETA PAULA BEREZIARTU • Musikariak

Testua eta argazkia: Andrea Aranburu

M

aria eta Paula Bereziartu (Legazpi, 1999 eta 2003) unibertsitateko gradua eta batxilergoa prestatzen ibiltzeaz gain, musika munduan lehen zertzeladak eman dituzten ahizpak dira. Nolanahi taldea sortu berri dute.

Zer da Nolanahi?

Paula Bereziartu: Txikitatik ibili gara musika munduan: solfeoan, gitarra nola jo ikasten... Etxeko giroa nahiko musikala izan da beti, musika asko entzun dugu. Azkenean, egoera horri forma ematea pentsatu genuen eta azken urte honetan sortu den proiektua izan da.

Gutxi batzuk galdetzen digute izena nondik datorren... Arratsalde batean ahizpa eta biok ibili ginen pentsatzen nola izendatu talde hori, eta azkenean izen hori atera eta aurrera egin genuen.

Definitu ezazue zuen musika.

Maria Bereziartu: Gure ustez, abestean eta gitarra jotzean sortzen den giroa nahiko polita da eta hori da entzuleari erakutsi nahi dioguna. Horregatik uste dugu gure musika erraz entzuten dela eta edonor animatzen duela.

Nolakoa izan da diskoaren harrera?

P.B.: Diskoa grabatu genuenean ez ge@mariabere7

@paulaberee

@nola.nahi

nuen uste horrelako harrera izango zuenik. Guretzat abestiak grabatzeko aukera opari bat izan zan, gurasoek Gabonetan emandakoa. Lau abesti grabatu genituen eta diskoak familia-kideen eta lagun artean banatu genituen. Jende gehiagok adierazi zuenez interesa, Legazpiko Kukue tabernan jarri dugu salgai.

Konfinamenduan aukera polita izan zenuten...

M.B.: Sortzencovidea ekimenaren berri izan genuenean, bideo bat grabatzea erabaki genuen. Azken finean, proiektu honekin hasi ginenean gure helburua jendeak Instagram bitartez gure bideoak ikustea eta musikaz gozatzea izan zen. Kontzertuak eskaintzeko ideia ez genuen inoiz planteatu, bideoak grabatuz hasi ginen.

P.B.: Hori dela eta, Lekanazpi elkarteak sortutako kontzertuan parte hartzeko proposamena jasotzea sorpresa handia izan zen guretzat eta oso eskertuta gaude aukera hori eman izanagatik.

Non entzun dezakegu zuen musika?

P.B.: Gure eduki gehiena Instagram plataforman aurki daiteke. Orain dela hilabete batzuk diskoko abesti bat Youtubera igo genuen. Erantzuna ona izan denez, datozen asteetan beste abestiren bat igoko dugu. Fisikoki Kukue tabernan dago salgai.

G

ure aitona-amonen garaian, ez zegoen horren gizarteratuta pertsona baten nahia famatu izatea zenik. Gaur egun, ordea, are eta gehiago dira txiki-txikiak direnetik youtuberrak edota sare sozialetan (instagram, tiktok…) ezagunak izan nahi dutenak. Usterik gutxienarekin, ez ginateke harritu beharko gertuko haur batek halako zerbait esan digula entzutean.

Famaren munduak ere bere alde onak eta txarrak izango dituen inolako zalantzarik ez dago. Guztiok ditugu gure buruan zenbait pertsona ezagun, telebistako aurkezle, filmetako aktore, abeslari… eta hauetako asko, fama onarekin erlazionatuko ditugu noski. Baina une batez pentsatzen jarrita… Nola sentitzen dira beraiek, familiarekin kalera irten eta ezagutzen duten zenbait pertsonekin topo egiten dutenean? Askok, oso erraza ikusten dugu ezta?

Famatu horrek, guri kasu egitea nahiko genuke, argazki bat atera, autografoa sinatu, lagun bati audio mezu bat bidali… Une honetan ordea, familiarekin kaleko buelta batez aprobetxatu ordez, pertsona ezezagun batzuekin dagoela esan genezake. Alderantzizko kasuan; pertsona famatuak bere familiakoekin egunaz disfrutatu eta jarraitzaileei jaramonik egiten ez badie… fama txarra izango al luke?

14 Ibiltari Ezkiotik Izazpira

# 388 • 2020ko irailaren 18a

Ezkiotik Izazpira

‘MIRARI ZELAIA’ BISITATU ETA GERO, KASKOTIK GAILURRERA Bailaratik abiatu eta gorako bidean egingo da Ibiltari hau, Ezkion. Gurutze batetik abiatu eta beste batean bukatuko da, esanguratsua joan den mendetik hona euskal gizartean gertatutako aldaketa soziologikoa ulertzeko.

Testua eta argazkia: Gotzon Aranburu

G

aur egun lagun gutxik dakite non dagoen Ezkioko Amabirjiñan tokie , eta are gutxiago dira horra bertaratzen direnak, meza entzutera edo eskaintzak egitera, baina badira oraindik eskolaren ondoko aldapako aterpera gerturatzen direnak, hilaren bigarren igandean. Jakinmina daukanak, Anduagako Topa taberna ondoan aparkatu eta bertatik abiatzen diren eskailerak igotzea besterik ez du, aterpeko gurutzea, iturria, aldarea, argazkiak, estatuak… bertatik bertara ikusteko.

Datorren urtean beteko dira 90 urte bi umek, anaia-arrebak, Anduagako zelaian Ama Birjina azaldu zitzaiela esan zutenetik. 1931 uda hartan milaka eta milaka lagun etorri ziren Ezkiora, Euskal Herritik eta Estatu espainiarretik, miraria berriro ikusteko gogoak bultzatuta. Ordura arte –baita ondoren ere– herrian bildutako jendetza handienak izan ziren, garaiko argazkiek erakusten dutenez. Hiru urte geroago, Elizak debekatu egin zituen Anduagako zelaiko jende bilkurak, eta horren ondorioz gainbeheran sartu zen fenomenoa, baina oraindik ere lagun gutxi batzuk ja-

Urrunean, Izazpiko tontorra (973 metro).

Bi dira Ezkio aldetik hara igotzeko ohiko bideak: bata, bizkarrez bizkar doan pista hartuta –irudian–, bestea, Elortxokoa.

Ibiltari 15 Ezkiotik Izazpira

2020ko irailaren 18a • # 388

rraitzen dute tokia zaintzen. Egun aterpea dagoen tokia ez da originala, AHTko lanek kokapena mugitzera behartu baitute duela gutxi.

Metro gutxi batzuk bidegorrian egin eta Santa Lutzia auzoko plazatxoan harrizko pikota topatuko du bisitariak.

Euskaraz pikotari urka, urkabe edo urkamendi ere deitzen zaio. Europa guztian zabalduak egon ziren, XIII. eta XIX. mende bitartean. Kondenatuei zigorra aplikatzeko erabiltzen ziren, eta baita lapur eta gaizkileak ordu batzuetan bertan lotu, eta jende aurrean zigortu eta lotsarazteko ere. Bitxia da Gipuzkoan kontserbatu diren bi pikota bakarrak elkarrengandik hain gertu egotea. Alegian dago bigarrena, bi kilometro eskasera.

Igartubeiti baserri-museoa Autoa hartu eta Igartubeiti baserri-museoan izango da hurrengo geraldia. Sobera ezaguna da Igartubeiti eta bertako dolare harrigarria. Bertan sagarra nola jotzen duten eta sagardoa nola egiten, zinez merezi duen ikuskizuna da. Baina hori gabe ere, baserria bera eta bertako txoko guztiak dira ederrak, eta garai bateko bizitza nola zen jakiteko toki ezin aproposagoa; gainera, informazio ugari eta atsegina eskaintzen du bertako gidariak.

Errepidean gora, Ezkioko kaskoa azaltzen da. Hemen ere bada zer ikusirik: XVI. mendeko parrokia edo apaizetxeko pozadera, esate baterako. Pilotan ere egin daiteke, baina hori bai, ezker pareta… eskuin pareta da pilotaleku honetan. Ez dira asko Euskal Herrian bitxikeria hori duten frontoiak. Santa Mari-

Gipuzkoan bi pikota bakarrik kontserbatu dira, eta zigor-harri horietako bat Ezkioko Santa Lutzian dago Izazpiko gurutzea 1948an altxatu zuten, eta Gurrutxaga eta Egibide baserrikoek mandoz eraman zituzten zamak

nako hilerritik abiatzen da gaurko benetako mendi-bidea. Pistan barrena, kilometro pare bat eginda, Atxurzagako lepoa azaltzen da. Egarria izanez gero bertako iturria baina hoberik ez egarria asetzeko. Ehiza-postuak daude kokatuta lepo osoan, eta udazkenean uso paseak ehiztariak erakartzen ditu. Atseden hartu eta egurrezko borda baten ondotik jotzen da Izazpiko tontorrerantz.

Bi aukera daude 973 metroko mendi hau igotzeko. Bata, bizkarrez bizkar doan pista, Elortxokoa, luzeagoa da eta azkenean dauka aldapa. Bestea, hasierahasieratik da pendiz pikoa. Norberak erabaki behar, sasoiaren edo presaren arabera. Nolanahi ere, metroak irabazi ahala, gero eta ikusmira handiagoa begien aurrean: Goierri, Aizkorri, Aralar, urrutira Deba bailarako eta Bizkaiko mendiak… Tontorrean iritsitakoan, Urola Kostako bailara azaltzen da ikusgai, eta eskubi aldean Ernio.

‘Hi halako zazpi’ Jonmikel Intsausti gure gidariak esandako moduan, «Goierriko balkoietako bat da Izazpi gaina. Ez hori bakarrik, neguko egun argitan euskal Pirinioak ere ikusi daitezke hemendik». Jose Migel Barandiaranek jasotako kondaira baten arabera, Izazpik galdetu omen zion Izarraitzi: «Hi, zer haiz?», eta honek erantzun: «Hi halako zazpi!».

Gurutzea hormigoizkoa da eta Pakea ta Maitasuna dauka idatzita zeharragan. 1948an altxatu zuen Zumarragako mendizale talde batek. Gurrutxaga eta Egibide baserrikoek mandoz eraman zuten zama astuna tontorreraino, lan nekoso askoa. Inaugurazio egunean, bertara bildutako lagunek goardia zibil mordo batekin egin omen zuten topo, hogeita hamar bai, leporaino armatuta, baina ez zen ezer gertatu. Gero, ordea…

Inaugurazio-bazkaria Zumarragako Antion zeukaten prestatuta. Goardia zibilak hara ere gerturatu. Postrearen orduan, Karlos Linazasoro Altzeta gurutzearen sustatzaileak hitza hartu omen zuen, euskaraz. Goardia zibilaren sarjentua berarengana hurbildu eta oihu egin omen zion: «¡O se calla usted o le pego cinco tiros!». Hau ikustean, On Lorenzo apaizak aurre egin zion guardia zibilari: «¡Si usted es sargento, yo soy capitán!» . Zer izango eta, apaiz hori 1936an Francoren armadako kapilaukapitaina izan.

KONTUAN HARTZEKO » Otordua egiteko Gosaltzeko edo bazkaltzeko aukera polita dago Ezkion. Ibilbidearen hasieran Topa taberna-jatetxea dauka ibiltariak; bertako produktuak erosteko aukera ere izango du. Herriko kaskoan, Argindegi Ostatua.

» Ibilbidea luzatzeko Behin Atxurzagara iritsitakoan, dela goraka edo beheraka, ibiltzeko gogoz geratuz gero Itsasoko Kizkitza edo Mandubia aldera joan daiteke ibiltaria, baita Zumarragako Antiora ere, kontrako noranzkoan.

» Iturriak Atxurzagako iturria ez da inguruko bakarra. Mutxetegi iturrian du sorburua Izazpierrekak, Ezkio eta Zumarraga arteko mugan. Eustakioren Iturria ere deitzen zaio, Eustakio Artsuagak eraiki zuelako.

» Izazpi ala Izazpe?

Izazpiren izenaz eztabaida izan zen orain hamarkada bat. Zenbait argitalpenetan Izazpe erabiltzen hasi ziren, baina Jose Luis Ugartek argitu zituen zalantzak. 1529koa da dokumentu zaharrena. 1833ko eta 1889ko dokumentuetan Argomal de Ysaspi eta Monte llamado Yzazpi esaldiak datoz. Euskaltzaindiak Izazpi onartu zuen behin betirako.

FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 1,30-2 ordu • Luzera: 3,3 kilometro • Desnibela: 545 metro • Zailtasun teknikoa: Ertaina

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 388 • 2020ko irailaren 18a

Musika

Kultur berriak Egoitz Irizar Tabernaria eta musikazalea

Zuzeneko musika (eta kultura oro har) demonizatuak

Z

uzeneko musika (eta kultura oro har) demonizatuak daude. Eskandinabiko black-metal edota Asia aldeko punk-apokaliptikoen zaleenak ere, ezingo zukeen horrelako egoera beltz eta ilunik pentsa ere. Martxoaren erdidanik ezin da zenbatu ere, zenbaterainoko musika kontzertu (musika kontzertuak diodanean, era askotako kulturaz ari naiz) atzera bota edo bertan behera gelditu diren.

Aurrekoan zuzeneko musikaren inguruan bizi den jende guztiaz aritu nintzen –oraindik gogoan ditut haiek guztiak, indarra eta nire animo guztiak lagunak!–. Oraingoan gutaz arituko naiz, musika zaleoz, eszenaz edo zuzeneko musikaren inguruan gauden guztion elkartzeaz.

Rocka beti izan da –nere ikuspuntutik, noski!– jarrera kritikoaren erakusle, espresio kontestatarioa eta erreibindikaziorako lekua, eta oraintxe bertan, COVID-19 garaian, hori botatzen dut faltan, eszena bizitzen ari den tratua ikusirik odola sutan jartzen zaidalako Euskal Herrian pilota partida bat edota Espainian zezen plazak lepo, eta gure gaztetxe eta kontzertuetarako guneak nola dauden ikusten ditudanean. Ez dut esango kontzertu klandestinoak antolatzen hasi beharko garenik, garai batetako raveak bezala, baina zerbait egin beharko dugula hau aldatzeko, hemen gaudela erakusteko, bai.

Anpliaren bolumena 10-ean jarri, ta zaratazaleok hemen gaudela erakusteko ordua da.

Keep on rockin’!

Udazken koloreko musika kontzertuak zuzenean

Z

uzeneko musika saio batek sortzen duen giroak ez du parekorik. Pixkanaka-pixkanaka han eta hemen hasi dira kontzertuak antolatzen eta horren adibide dira Beasain, Ezkio eta Ordizia. Beasainen, Igartza Musika zikloaren barruan, Maider Zabalegi izango da irailaren 25ean, Igartzako jauregian. 14 urterekin, Alaitz Telletxearekin batera, Alaitz eta Maider trikiti-bikotea osatu zuen Zabalegik eta arrakasta handia lortu zuten 90eko hamarkadaren bukaeran. 2004an desegin zen bikotea eta 2017an bakarrik kantatzeari ekin zion oiartzuarrak. Zuei (2017) eta Bidean (2019) diskoak kaleratu ditu.

Bestalde, Ezkioko Igartubeiti baserriko dolarean, Gandeia taldeak musika eta dantza ikuskizuna egingo du, urriaren 3an, 18:00etan. Amaia Cordoba (pianoa), Yorrick Troman (biolina) eta Ion Irazoki (txistua) musikarien doinuen erritmoan ariko dira dantzan Lorea Lizarreta eta Oihana Santxotena.

Ordizian azkenik, lau kontzerturen zikloaren barruan, urriaren 8an, Amorante (Iban Urizar elgoibartarra) izango da Herri Antzokian, 20:30ean.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2020ko irailaren 18 • # 388

Osasuna Noemi Insausti Lopez • Dietista (Beasain-Urretxu)

Elikadura osasungarria

A

skorentzat iraila izaten da ohitura berriekin hasteko hilabetea, eta aldatu nahi horien artean dago elikadura osasungarriari heltzearena. Baina zer da elikadura osasungarria? Ez dago definizio zehatzik, baina kalitate eta kantitate egokian kontsumitzen diren elikagaien bidez, behar adina energia eta nutriente eskaintzen dituen elikadura dela esan daiteke, besteak beste, gure gorputzaren funtzionamendu ona mantentzeko, osasuna bermatzeko, gaixotasunen arriskua murrizteko edota garapen egokia izateko.

Azken urte hauetan, ordea, elikadurarekin zer ikusia duten hainbat gaixotasunek hedapen handia izan dute; horien artean, obesitatea, diabetesa, gaixotasun kardiobaskularrak, eta abar.

Gaixotasun horien prebentziorako eta bizi-kalitate ona izateko, ezinbestekoa da osasuntsu elikatzea. Nola lortu daiteke hori? Askotan hainbesteko garrantzia ematen ez diogun arren, beharbada erosketa da elikadura ona lortzeko lehen pausua. Gure saskian sartzen duguna izango delako guk jango duguna, eta horregatik da garrantzitsua. Pro-

duktu freskoak lehenetsi eta garaian garaiko eta gertuko produktuak kontsumitzen saiatu behar da. Erosketak egiterako garaian gomendagarria da goserik gabe joatea, horrela zailagoa izango baita osasungarriak ez diren produktuak etxeratzea. Horretaz gain, lagungarria da etxetik erosketa-zerrenda eginda eramatea ere.

Erositakoa platerera Erositako elikagaiak osasungarriak badira, gure plateraren konposizioa kalitate onekoa izango da; baina nolakoa izan behar du plateraren konposizioa?

Harvard-eko elikadura adituen arabera, plateraren erdia barazkiez eta fru-

tez osaturik egon behar du, laurden bat proteinez (animalia jatorrikoak nahiz landare jatorrikoak) eta beste laurdena karbohidratoez. Horietaz gain, edateko ura, tea edo kafea gomendatzen dira eta gantz-iturri nagusi bezala oliba olioa, nahiz eta ahuakatea eta fruitu lehorrak ere gantz-iturri onak diren.

Bizi-osasuntsua eta kalitatezkoa, ordea, ez da ondo elikatzearekin bakarrik lortzen, garrantzitsuak dira beste faktore batzuk ere; horien artean daude, besteak beste, jarduera fisikoa izatea, egunean 7-8 orduz lo ondo egitea edota ongizate emozionala.

Ikusten duzuenez, ez da horren zaila.

Animatu eta aurrera!

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 388 • 2020ko irailaren 18a

Komikia

Aliritzian Eresti Oiarbide Hizkuntza aholkularia

Herri handiak

U

nibertsitateko ikasketen azken urtea Danimarkan egiteko aukera izan nuen Erasmus programaren bitartez. 10 hilabete pasatu nituen bertan, ikasle-etxe batean, beste 8 lagunekin batera. Tira, zehatz esaten hasita, guztira 14 neska-mutilekin bizi izan nintzen, gehienek ikasturte erdia besterik ez baitzuten egiten euren unibertsitatetik kanpo. Guztira 13 herrialdetako ikasleak pasatu ginen 10 hilabetean etxe hartatik: Letonia, Japonia, Australia, Kanada, Frantzia, Irlanda…

Bizilagun berria iritsitakoan, lehenengo galdera «Nongoa zara?» izaten zen beti, eta guztiek herrialdearen izena esaten zuten. Nire erantzuna, berriz, «Gabiriakoa» izaten zen beti.

Banekien ez zutela jakingo non zegoen, baina segituan azaltzen nien Espainia eta Frantzia arteko herrialde bateko herri

txiki bat zela. Eta amaitzeko esaten nien ezetz, ez nintzela Andorraz ari, Euskal Herriaz ari nintzela. Hilabeteetan zehar, askotan hitz egin nien Gabiriaz, eta azkenerako, izena ere ikasi zutela esango nuke, bakoitzak bere azentuarekin esaten bazuen ere.

Ez ditut ulertzen Derion bizi eta jaio arren, Bilbokoak direla esaten duten horiek; edo Berriozarren jaio, bertako bizilagunak izan, eta iruindarrak direla esaten dutenak. Ni Gabiriarra naiz, eta nongoa naizen galdetzen didaten guztietan horixe erantzuten dut.

Koronabirusak apur bat lagundu badigu Askotan hitz egin nien ere, herri txikietako Gabiriaz, eta biztanleok daukaazkenerako, izena ere gun lasaitasuna, heikasi zutela esango rritarren arteko elkarlana eta haurren nuke, bakoitzak bere jolaserako askatasuazentuarekin esaten na egunero izan bebazuen ere har genituzke ezpainetan, herriaren izenarekin batera.

Agian horrela, noizbait, hirietara bizitzera joateari utzi, eta herriei bizitza ematera itzuliko gara.

Publizitatea 19 2020ko irailaren 18a • # 388