GoiBerri 389. zenbakia

zk. 389 2020ko irailaren 25a www.goiberri.eus

Iritzia Iñaki Dorronsoro Plazaola.

Internet eta pentsatze estiloa

03

Erreportajea

10-11

Ugatza, galtzeko arriskuan dagoen espezie bat, Aralarren lekua egiten

04

Garapena

14-15

Turismoan argi izpiak ere sumatu dira, inoiz ez bezalako udan

Gurutze Fernandez _Futbolari ohia

«HARTXINTXARREZKO ZELAIETAN HASI GINEN GURE BELAUNALDIKOAK»

02 Publizitatea # 389 • 2020ko irailaren 25a

Iritzia 03 Iñaki Dorronsoro Plazaola • Erretiratu aktiboa

2020KO IRAILAREN 25A

Itzain

# 389

Internet eta pentsatze estiloa

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

F

untsean, gure prozesu inDistantzia fisikoak ere jada ez telektualaren zeregina gaitu babesten. Kontzentratzeko errealitatea nolakoa den eta sakontasunez irakurtzeko deskribatu eta nolakoa gaitasuna lermatzen ari da. den ulertzea izango litzateke. AlOrain dela urte batzuk Golede batetik datu, aztarna edo inman konturatu zen arreta manpresio bilketa, prozesatze eta tentzeko gaitasuna, ulertze estilo Iñaki Dorronsoro analisia, bestaldetik teoriaren guztientzat, gakoetako elementu Erretiratu aktiboa eta kontzeptuen eraketa. bat zela. Egiten dugun edozeinePertsona batzuk iritzi bat edo tan emaitza hoberenak lortzeko erabaki bat hartu baino lehen inez dago ezer arreta mantentzea Pertsonak formazioa lortu eta ondoren baino. Egun gure arreta mantenarretaz pentsatzea nahi izaten tzeko gaitasuna etengabeko kokritikoki dute. Eta beste batzuk, berriz, azmunikazio elektroniko elurta bapentsatzeko kar eta pentsatzeke aritzea tek jazartuta egoten da. Eta arrehezitzen jarraitu taz behatzea begirada bat ematea nahiago izaten dute. Bigarrenari behar dugu Galtungek estilo pattala deitzen baino gehiago da. Behatzeak indio, denetan ahula, ia «estilo informazioa zaratatik bereizteko telektual formal bat izatera irisgogo esplizitua dakar. ten ez dena».

Datuei zentzu bat emateko, edo teoria bat gaDigital negoziogileen propagandak hain su- ratzeko, besteek ulertu eta norbera ulertzeko tsu agintzen dituzten onura guztiek zalantzan ere aurrez aurre hitz egin beharra dago. Are jartzea ez da teknologiaren aurka egotea. Iraul- gehiago, lan horretarako bakardadea ezinbestetza digitalaren kritikoetaz, direnak eta ez dire- koa da, eta garrantzitsuenak norberarekin izanak esanez aritzen dira. Horrela teknologiaren ten ditugun solasaldiak dira.

Pentsatzeko estiloa deitzen diogun horrek berezko onurak eta bere erabileraren arriskuak zehaztasunarekin ikusteko gaitasunari uko egi- bakoitzak munduan izateko eta bizitzeko dauten zaio. Edozein aurrerapen teknologikok beti kagun moduarekin sekulako zerikusia dauka. Ez da teknologia gure gaitz guztien erruduna, begalderak sortzen ditu, eta sortu behar ditu.

Iraultza digitalaren ondorioak izugarriak di- rarekiko guk izaten dugun portaera baizik.

Garuna plastikoa denez, datorzkigun urteera, batik bat umeen jolasteko-ikasteko moduan.

Nire ustez pentsatzeko era pattala txertatzen ari tan, pertsonak, eta batik bat haur eta gazteak, da. Mutikoak ginenean gure errealitatea mundu kritikoki pentsatzeko hezitzen jarraitu behar fisikoan gertatzen zen, eta orain justu alderan- dugu. Horrela, iristen zaien informazio ugaria tziz gertatzen da: errealitateak izateko pantaila iragazi eta ulertzeko gai izango dira. Estilo pattala eta pistoladun estiloa beti eragozpen larri batean azaldu behar du.

Presak gune pribatuak ere kutsatzen ditu. bat izango dira askatasunean hazteko.

04 Hitz-aspertuan Gurutze Fernandez • Futbolari ohia

# 389 • 2020ko irailaren 25a

Elkarrizketa

Gurutze Fernandez Futbolari ohia

«SOLDATAK HOBETZEA IZAN BEHAR DA HURRENGO PAUSOA» Testua: Asier Zaldua

Argazkia: Gorka Gomez

Gurutze Fernandez (Urretxu, 1979) futbolariak Seirak, Eibartarrak, Oiartzun, Athletic eta Levante taldeetan jokatu zuen. Hiru liga irabazi zituen Athleticekin eta beste bat Levanterekin. Bera izan zen Goierriko lehen futbolari mediatikoa. Emakumezkoen futbolaren iraultzan bere aletxoa jarri zuen.

Hitz-aspertuan 05 2020ko irailaren 25a • # 389

Gurutze Fernandez • Futbolari ohia

Ze taldetan eman zenituen lehen pausoak?

Areto futbolean hasi nintzen, Goierri taldean. Garai hartan beste askorekin egiten zen bezala, nire jaiotze data faltsutu zuten jokatzeko aukera izan nezan. Institutura joan nintzenean zelai handira pasa nintzen, Seirak taldearekin. Denboraldi bat eman nuen bigarren taldean eta ondoren lehen taldera salto egin nuen. Garai hartan hasi nintzen Euskadiko eta Espainiako selekzioekin jokatzen.

Ondoren Eibartarrak taldean jokatu zenuen.

Unibertsitatean hasi nintzen urtean joan nintzen Eibarrera. Taldeko batzuk areto futbolean jokatzen nuen garaitik ezagutzen nituen eta beraiekin jokatzea eskaini zidaten. Ikasketak Gasteizen egin nituen eta astean zehar bertan entrenatzen nuen, Maider Castillorekin.

Ostiraletan Eibarren entrenatzen nuen.

Gogor samarra zen.

Lehen titulua Eibartarrak taldearekin lortu zenuen.

Gure taldeko txapeldunak izan ginenez, Kopako finalera sailkatu ginen. Madrilgo Oroquietaren aurka jokatu genuen eta galdu egin genuen. Oroquietak oso talde ona zuen eta jipoia eman ziguten.

Liga ere beraiek irabazi zutenez, Superkopa jokatu genuen. Ordurako Oroquietako jokalari batzuk taldea utzi zuten eta irabazi egin genien. Udan garaipen haren 20. urteurrena izan zen eta Ipuruan harrera egin ziguten.

Eibartik Oiartzunera joan zinen.

Beraiekin jokatzea eskaini zidaten eta taldez aldatzea erabaki nuen. Eibarren oso gustura nengoen, baina erronka berri bat nahi nuen. Gurasoen etxean bizi nintzen, Donostian modulu bat ikasten ari nintzen, Zumarragako Alaska tabernan lan egiten nuen, astean hiru aldiz Oiartzunera joaten nintzen entrenatze-

06 Hitz-aspertuan Gurutze Fernandez • Futbolari ohia

# 389 • 2020ko irailaren 25a

Zein da?

ra... Gaztea nintzen eta futbolean jokatzeko gogo handia nuen. Hiru urte eman nituen Oiartzunen.

Athletic sortu eta gutxira, Bilboko taldearekin fitxatu zenuen.

Athleticen bigarren urtean joan nintzen Bilbora. Iruñeko Lagunak taldekoek eta Athleticekoek deitu zidaten. Bilbon ezagun gehiago nituenez eta Athletic liga irabazi berria zenez, Bilbora joatea erabaki nuen. Hala, Txapeldunen Liga jokatzeko aukera izan nuen.

Zer aurkitu zenuen Bilbon?

Orduan jakin nuen futbolari profesionala izatea zer den. Ez genuen soldatarik kobratzen, denok ikasleak edo langileak ginen, baina profesionalek bezala entrenatzen genuen. Lezaman Athleticen gizonezkoen lehen taldeak zuen lehentasuna, baina bigarren mailan gizonezkoen bigarren taldea eta gu geunden. Entrenamenduak ez ziren eguneko azken orduan, medikuak eta fisioterapeutak gure zerbitzura zeuden, partidetara hegazkinean joaten ginen... Hasi ginenean halakorik ezagutu ez genuenez, balio handia ematen genion.

Non bizi zinen eta non lan egiten zenuen?

Lehen hiru urteak Derioko erresidentzian eman nituen eta laugarrenean Deustuko pisu batera joan nintzen, Marta eta Erikarekin. Hasieran Kafe Antzokian lan egin nuen. Azken denboraldian, berriz, Athleticen museoan.

Zelai gorritik San Mamesera

G

urutze Fernandezi oso umetatik gustatzen zaio futbola. Toki guztietara baloiarekin joaten zen. «Eskolara, Gainzuri ikastetxera, beti baloiarekin joaten nintzen. Baloia sarean edo poltsa batean sartuta eta baloiari ostikoak ematen».

Lehen ostikoak Gainzuri ikastetxeko zelai gorrian eman zituen. Nork esango zion orduan egun batean San Mamesen jokatuko zuenik... 2003ko abuztuaren 21ean egin zuen debuta Athleticekin.

Zortzi denboraldi jokatu zituen lehoiekin: 2003tik 2007ra eta 2009tik 2013ra. 240 partida jokatu zituen eta 89 gol sartu. Zaleen kuttunetako bat zen, bere kasta eta bizitasunagatik.

San Mameseko zaleek bera maite zuten eta berak San Mames maite zuen.

«San Mames zaharra sekulakoa zen.

Berria ikusgarria da, baina oraindik ez du zaharraren xarma. Zelai hartan nortzuk jokatu zuten pentsatze hutsa...».

Berak Irene Paredes legazpiarrarekin jokatu zuen, besteak beste, San Mamesen. «Bi denboraldi jokatu genituen elkarrekin. Barakaldon bizi ginen, pisu berean. Athleticera heldu zenean suediarra deitzen genion, oso ilehoria baitzen. Ordurako oso ona zen eta argi zegoen urrutira helduko zela. Dohainak zituen, ikasteko gogoa zuen eta irakasle onak izan zituen. Espainiako selekzioko eta Paris Saint Germain taldeko kapitaina da. Horrekin dena esanda dago. Athleticek irabazi zuen azken ligan funtsezko jokalaria izan zen. Oso jatorra da eta oso harreman ona dugu».

Athleticekin hiru liga irabazi zenituen lau denboralditan. Zer sentitu zenuen San Mamesen jokatzeko aukera eduki zenuenean?

Oso sentsazio arraroa zen. Partida hasten zenean ahaztu egiten zinen, baina ez genuen elkar entzuten eta orduan konturatzen ginen 30.000 pertsonen aurrean jokatzen ari ginela. Esperientzia ahaztezina da. Zortzi edo bederatzi aldiz jokatu dut San Mamesen.

Athleticen babesak bultzada handia eman zion nesken futbolari. Bat-batean ospetsu bihurtu zinen.

Athletic Bizkaian erlijio baten modukoa da. Beste taldekide batzuekin ateratzen banintzen, berehala ezagutu egiten gintuzten. Pozgarria zen, jendeak nesken futbola jarraitzen zuela esan nahi zuelako. Baina hori Athleticen bakarrik gertatzen zen. Zorionez Donostian ere gertatu da, Realeko neskek Kopa irabazi ondoren. Athleticekin Realaren aurka Anoetan jokatu ez izanak pena ematen

Hitz-aspertuan 07 Gurutze Fernandez • Futbolari ohia

2020ko irailaren 25a • # 389

dit. Anoetan Euskadiko selekzioarekin bakarrik jokatu nuen. Derbietara ikusle bezala joan naiz. Guztietara joan naiz.

Zeintzuk gerturatzen zitzaizkizun sinadura edo argazki eske?

Haurrak, batez ere. Gure zalegoa familiek osatzen zuten, batik bat. Gainera, ikastetxeetara joaten ginen haurrekin egotera. Haurren babesa eskertzeko eta nesken futbola bultzatzeko modu bat zen. Oso gustura joaten nintzen eskoletara. Telebistan ere askotan ateratzen ginen. Urte gutxi batzuk lehenago nesken futbolak ez zuen ia tokirik telebistan.

Zuek izan zineten lehen jokalari mediatikoak. Nesken futbolari ematen ari zineten bultzadaren jakitun al zineten?

Athleticek eta Realak nesken taldeak sortzearekin bat, neska txikiei erreferente femeninoak eskaini zitzaizkien.

Bizkaiko neska txikiek Erika edo Itziar Gurrutxaga bezalakoak izan nahi zuten, ez bakarrik Julen Guerrero bezalakoak.

Hori denontzat izan zen ona: beraientzat eta guretzat. Nire belaunaldikook hartxintxarrezko zelaietan hasi ginen eta San Mamesen bukatu genuen. Lortutakoa baloratzen genuen eta jendeak mutilek bezainbeste kobratu behar genuela esaten zuenean, pauso txikiak eta sendoak eman behar zirela esaten genuen. Garrantzitsuena egonkortasuna lortzea zen.

Athleticetik Levantera joan zinen.

Zergatik?

Euskal Herritik kanpo jokatu nahi nuen, beste esperientzia bat bizi. Oso gustura egon nintzen. Lehenbizikoz soldata izan nuen, nahiz eta ez zidaten Gizarte Segurantzan alta eman. Athleticen pizgarriak bakarrik genituen. Nire belaunaldikook sekula ez dugu kotizatu futbolean jokatzeagatik. Nik 33 urterekin utzi nuen, baina beste batzuk 27-28 urterekin utzi zuten aipatutako arrazoiagatik.

Alde handia al zegoen Athleticen eta Levanteren artean?

Funtzionamendua antzekoa zen, baina Athleticen baliabide gehiago genituen gure eskura. Esan bezala, medikuak eta fisioterapeutak une oro gure zerbitzura genituen. Gainera, hegazkinean bidaiatzen genuen. Levanten autobusean joaten ginen.

Levanten bi denboraldi eman zenituen eta liga bat irabazi zenuen. Ondo-

ren, Athleticera itzuli zinen.

Bigarren denboraldian Levante hartzekodunen konkurtsoan sartu zen eta bertakoekin bakarrik jarraitzea erabaki zuten. Urte gogorra izan zen eta futbola uztea erabaki nuen, baina Athleticen deia jaso nuen eta itzuli egin nintzen.

Beste lau denboraldi eman nituen Athleticen. Ilusioa berreskuratu nuen eta urte onenak izan ziren.

Kapitaina izatera heldu zinen.

Nire ibilbidearen amaieran izan zen. Lehen bi kapitainak beteranoenak ziren eta beste biak taldekideek bozkatutakoak.

2013an utzi zenuen futbola. Zergatik?

Entrenamendu batean nengoen eta nahikoa zela pentsatu nuen. Dagoeneko ez nituen garai bateko sentipenak eta gauza berriak probatu nahi nituen.

Arantzaren bat ba al duzu?

Kopa. Nesken Athleticek ez du Koparik irabazi oraindik. Nik bi final galdu nituen, bata Athleticekin eta bestea Levanterekin, baina mingarriena Athleticekin galdu nuena izan zen. Izan ere, luzapenean sartu ziguten gola. Ordurako, penalti jaurtiketetan pentsatzen ari gi-

«Lezaman gizonezkoen lehen taldeak zuen lehentasuna, baina bigarren mailan bigarren taldea eta gu geunden» «Athletic erlijio moduko bat da: beste taldekide batzuekin ateratzen banintzen, berehala ezagutu egiten gintuzten» «Nire belaunaldiko jokalariok hartxintxarrezko zelaietan hasi ginen eta San Mamesen bukatu genuen»

nen eta atezaina aldatu genuen. San Mamesen Bartzelonaren aurka galdutako partida ere oso gogorra izan zen.

Berdinketarekin nahikoa genuen liga irabazteko eta minutu gutxiren faltan Bartzelonak gola sartu zigun. Egia esan, San Mamesen partida gutxi irabazi nituen. Bertan jokatzea berezia zen, baina zaila egiten zitzaigun. Izan ere, Lezaman jokatzera ohituta geunden eta San Mamesen jokatzeak erosotasun gunetik ateratzea suposatzen zuen. San Mamesen gutxitan irabazteak ere eragina zuen. Bestalde, babesa handiagoa zen, baina erantzukizuna ere bai. Bartzelonaren aurkako partida hura Lezaman jokatu izan bagenu, ez genukeeen galduko. Talde hartako guztiok iritzi berekoak gara.

Athleticekin harremana al duzu oraindik?

Bai. Ikuskatzaile lanak egiten ditut Gipuzkoan, urteurrenak ospatzeko deitu izan didate, beteranoen taldeko kidea naiz... Denboraldi amaieran Gorbeara joateko ohitura genuen eta uda honetan bertan egon gara.

Nola ikusten duzu nesken futbola?

Gizarte Segurantzan alta ematea eta kotizatzea gauza handia da. Hitzarmen horrek egonkortasuna emango dio nesken futbolari. Sekula kotizatu ez genuenok balio handia ematen diogu horri.

Hurrengo pausoa soldata hobeak lortzea izan behar da. Horretarako, nesken futbolak jarraitzaile gehiago eta enpresa gehiagoren babesa izatea behar dugu. Bestalde, nesken futbolean ematen ari den aldaketak bere alde txarrak ere baditu. Mutilen futbolaren bizioak hartzen ari da. Atletico de Madril taldeko Virginia Torrecillak, adibidez, arazoak izan ditu Instagramen idatzi zuen huskeria bategatik. Hori kudeatzen jakin behar dugu. Klubetan aholkulariak jarri dizkiete.

Kirol maila ere asko aldatu al da?

Bai. Lehen hegalekoak azkarrak ziren, zentralak altuak eta sendoak.... Orain jokalari guztiak antzekoak dira: oso meheak. Irene [Paredes] zentrala da, baina argala da. Beharbada gu 18-19 urterekin egiten hasi ginena beraiek 9-10 urterekin hasi dutelako izango da.

Orain nesken futbola ikusteko erakargarriagoa da. Guk baino azkarrago jokatzen dute. Azken urteetan beheko mailetan egin den lanak fruituak eman ditu.

08 Herri jakintza Toponimia

# 389 • 2020ko irailaren 25a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Zanpana: Adjektiboa, pertsonekin era-

«San Migel, afal ordua goiz hel»

biltzekoa. Buruargitasun handirik gabekoa, geldoa edo makala, gexal samarra bai jokabidean eta bai ekintzetan eta jardueretan. Bereziki neskei zuzentzeko erabiltzen da.

Udazkenean sartuta, eguneko argi-orduak nabarmen murriztuak dira irailaren hondarrerako. San Migel egunean (irailak 29), eguzkia 19:50ean gordeko da. Iluntzea, afaltzeko garaia lehenago.

1870 -09 - 21: Mateo Mujika gotzain izango zena jaio zen, Idiazabalen.

1940 -09 - 28: Hilario Bereziartua konpositore ataundarra hil zen Donostian.

1889 -09 - 29: Rufino Arregi idazlea eta publizista jaio zen, Idiazabalen.

Toponimia

Txindoki, izaki mitologikoen bizitoki Txindoki borda baten izena dela, Larrunarriren ekialdeko mendi-hegalean, Amezketako partean, tontorretik 500 metrora eta asiento batean dagoena.

Gaineratu zidaten borda horretatik gertu Marizulo izeneko haitzuloa dagoela.

Txindoki, saroia izateko desegoki

Larrunarri, Amezketara jaisten den bidetik. Jose Luis Ugarte Testua: Jose Luis Ugarte

E

san liteke adituen artean, eta baita herritar jantzien artean ere, erabateko adostasuna dagoela Aralarko mendi mitikoaren berezko izena Larrunarri dela baieztatzeko garaian, eta ez Txindoki. Lope Martinez de Isasti historialariak hala adierazi zuen 1625. urtean. Juan Inazio Iztuetak ere bai, 1847. urtean idatzi zuen Guipuzcoaco condaira liburuan.

Ehun urte beranduago, 1940. urtean Juan Arin Dorronsorok egindako plano batean, Ñuñarri (Larrunarriren aldaera) jaso eta adierazi zuen garbi. Ataungo ikertzailea, gainera, toponimia kontue-

tan jakintsua zen. Gaur egun, bestalde, Txindoki izena oso errotua eta zabaldua badago ere, izen zaharra Larrunarri dela adierazten da formatu desberdinetan: mapetan, hiztegietan, testuetan…

Zer dela eta, hortaz, Txindoki izenaren arrakasta eta tiradizoa? Zer da berez Txindoki? Non dago? Aspalditxoko galdera horien erantzunen bila abiatu nintzen opor hauetan. Ez dakit auzia erabat argitzerik lortu dudan, baina kontu interesgarriak lortu ditudala uste dut.

Zorionez, Abaltzisketako Altunetxeko Jose Antonio Garmendia Artolarekin eta Aralarko Beltzulegiko Abel artzainarekin hitz egiteko aukera izan nuen, eta adierazi zidaten, haien iritzian, etxean eta inguruan horrela entzun dutelako,

Aipatutako lekura joan, eta konturatu nintzen inguru hura saroi bat izateko leku aldrebesa dela eta arraroa dela Txindoki izena bordatik sortua izatea.

Amezketako dokumentazio zaharra eta mapak aztertuta ez dirudi saroi historiko bat denik ere. Haren ezaugarriek (lur malkartsuak, amildegia, belardi gutxi) ez dute laguntzen. Zaila da, gainera, Txindoki izena han ikusten den ezerekin lotzea. Alabaina, izenaren jatorria hor nonbait behar zuen, urrutira gabe.

Inguru horrek ez du ezer berezirik, ez bada epaitza eta malkarra, eta… beste elementu bat, informatzaileek aipatutakoa: Mariren zuloa. Eroritako etxolatik gertu samar dago, leku txar batean.

R.M. Azkue eta J.M. Barandiaran ikertzaileek aipatu izan dute euren lanetan, hainbat istoriorekin lotuz. Azkuek Txindokiko Maria ipuina ere jaso zuen 1935eko lan batean. Hori dela eta, ematen du loturaren bat egon behar duela Txindoki eta Marizuloren artean.

Kontuak kontu, Txindoki izenak, arrazoi bategatik edo besteagatik, indar bizia zuen edota hartu du inguruko bizilagunen artean eta, azkenean, mendiaren berezko izena ordezkatzera ere iritsi da, beste leku batzuetan bezala.

Bertsoa • Kate motzean 09 Endika Igartzabal • Amaia Aierbe

2020ko irailaren 25a • # 389

Gaiak hala dio

Kate motzean Amaia Aierbe • Otsotarrak elkarteko kidea

«Ataunen bioaniztasun handia daukagu» Endika Igartzabal Murua

Gaia: Zero kilometro Neurria: Hamarreko handia Doinua: Azken arnasa eman nahi nuke Une batean zabaldu zazu hozkailuaren atea, urte guztian hor izaten da Almeriko tomatea, Kolonbiako piparrak eta Peruko aguakatea.

Nahiz bertakoa kontsumitzeko agertu borondatea, zenbat alditan tokatzen zaigun geronen hitzak jatea.

Eskualdean nahiz ta eduki ekoizpen txiki mordoa, dirudienez urrunekoak sortu ohi digu morboa.

Erosiz gero ingurukoak eta zerrenda hor doa: berdura, gazta, yogurth, haragi txakolina, sagardoa… izango degu jaki hobe ta osasungarriagoa!

HURRENGOA » Bertsozalea: Maitane Legarreta Etxezarreta Gaia: Sare sozialak

Testua eta argazkia: Mikel Albisu

Irailaren 17tik urriaren 4ra Ataungo I. Natur Zikloa antolatu du Otsotarrak elkarteak natura-ondare aberatsari balioa eman eta ezagutarazteko helburuarekin. Elkarteko kidea da Amaia Aierbe (Ataun, 1972). «Lurrari lotutako ekoizpen eredu iraunkorra, kontsumo eredu jasangarria, elikadura burujabetza eta biodibertsitatearen babesa bultzatzen dituen elkarte bat gara»..

Liburu bat.

Garazi Goia eta Goizane Landabasoren 1.362 km euri.

Musika talde edo abeslari bat.

Konfinamenduan berreskuratu ditut Inmaculate Fools eta Ismael Serrano

Abesti bat.

Bi ditut oso kuttunak, Benito Lertxundiren Gure bide galduak eta Doctor Deseoren Corazon de Tango.

Natur aldetik herri aberatsa al da Ataun?

Oporretarako leku bat.

Oso aberatsa. Lurren %75 Aralarko Parke Naturalaren barruan daude, eta horiek, aldi berean, Europako Kontserbazio Bereziko Eremu izendatuak daude.

Habitat mota asko ditugu eta horrek bioaniztasun handia suposatzen du.

Zer gosaltzen duzu?

Pirinioetako edozein txoko galdu.

Normalean garaiko fruta, eta kafea esne pixka bat, olo maluta eta haziekin.

Bizitzako plazer txiki bat.

Itsasoan igeri egitea edo elurretan eguzki goxoa aurpegian sentitzea.

Ze zaletasun dituzu?

Goierriko txoko bat.

Orokorrean kirola, eta bereziki, mendizaletasuna.

Ataungo Sastarri.

Pelikula bat.

Memorias de Africa.

Naturaz inguratuta egon eta jende jatorra dagoen edozein herri txikitan.

Ataunen biziko ez bazina…

10 Erreportajea Ugatza, Aralarko altxor ezezaguna

# 389 • 2020ko irailaren 25a

Erreportajea

UGATZA, LURRALDEA BERRESKURATZEN Hirukote ugaltzailea dago Aralarren. Bi ar eta eme bat dira, eta habia egin duten arren, oraindik ez dute arrakastaz ugaltzerik lortu.

Testuak: Laida Goiburu Argazkiak: Javier Vazquez

U

gatzari buruzko hitzaldia eskainiko du gaur Ataunen Ugatzaren Kontserbaziorako Fundazioak: Ugatza, Aralarko altxor ezezaguna. Aralarren eta ugatzaren arteko historia luzea da. Aspalditik egon dira mendizerran, baina azken urteotan hirukote bat bertan ezarri da ugaltzaile gisa. Hau da, habia egin dute Aralarren bertan. Bi ar eta eme bat dira, baina oraindik ez dute arrakastarik izan ugalketan. 1990. urtean hasi zen Gipuzkoako Aldundia ugatzaren inguruan jarraipen zehatzagoa egiten, ugatzak lurraldea kontsolidatzen hasi zirela ohartuta. 2011n lehenengo ale egonkorra atzeman zuten, eta 2017 eta 2018 bitartean beste bi ugatzak agertu, hirukotea osatu eta habia egin zuten.

Aldundiko basozain Mikel Olanok azaldutakoaren arabera, mendiari lotutako animalia da ugatza, eta hortaz, duela mende asko arrunta izango zen Aralar inguruan: «XIX. mendean, halere, egurra eman zitzaien sarraskijaleei». Izan ere, penintsula osoko mendietan kaltegarri gisa katalogatu zituzten, eta ugatzek alde egin zuten haien ohiko eremuetatik: «Toki zailenetan babestu ziren orduan, gizakia iristeko zaila zen tokietan, Pirinioetan hain zuzen ere; mendiko animalia da, baina hainbeste egurra emanda Pirinioetan errefuxiatu da». Orain, ordea, desagertzeko arriskuan dago ugatza, eta politikak espeziea berreskuratzekoak dira: «Presio hori jaitsi da eta lehengo lekuetara bueltatzen laguntzen ari zaie», nabarmendu du. Faunarekin egiten du lan basozainak, tartean, desagertzeko arriskuan dauden hainbat espezierekin.

Europan, Espainian zein Autonomia Elkartean, hiruretan, ugatza maila go-

renean babestuta dago: Galtzeko arriskuan. Lurraldean kontsolidatzeko prozesua oso motela da. 2011. urtean konturatu ziren basozainak markatutako ugatz bat Aralarko janleku jakin batera joaten zela jaki bila: «Nafarroan jaiotako kumea zen, bost urte inguru zituena, eta geroztik hor geratu zen». Kiriku izena du eta hirukotea osatzen duten ugatzetako bat da. Horrela, 2015an Kiriku harrapatu eta GPS antzerako bat jarri zioten: «Interesgarria da zer bizimodu egiten duten jakiteko». Zortzi hilabete iraun zion aparailuak, baina informazio baliotsua lortu zuten: «Informazio nagusia zen Aralartik kanpo oso gutxi mugitzen zela».

Bi urteren ostean, 2017an, Kirikuri beste bi ugatz heldu gerturatzen zitzaizkiola ohartu ziren: markatutako eme bat, Muel izenekoa, eta markatu gabeko beste ar bat. Hirukoteak ohikoak dira ugatzetan, eta eme batek eta bi arrek osatzen dute beti. Berehala hasi

Erreportajea 11 Ugatza, Aralarko altxor ezezaguna

2020ko irailaren 25a • # 389

ziren habia egiten: «Azken bi urteotan etzan dira eta hirukote ugaltzailea daukagu Aralarren». Oraingoz ugalketa prozesuak ez du arrakastarik izan, hori ere prozesu motela baita: «Ez da txitarik atera, ez dute arrakastarik izan».

Bi arrautza jartzen dituzte ugatzek, eta txita bakarra ateratzen dute aurrera. Ateratzen badute. Arrautza jartzen dutenetik 54 egun inguru igarotzen dira txita jaio arte, eta beste bi hilabete inguru hegan egiten duten arte: «Oso ohikoa da jaio eta hamabost egunera-edo hiltzea; ikaragarri kostatzen zaie lurraldea berriro kolonizatzea eta aurreneko txita izateko urteak behar dituzte», eman du aditzera basozainak.

Prozesu naturala Aralarren

Argazkian, Aralarren dagoen hirukotea osatzen duten ugatzetako bat hegan, Muel izenekoa.

Emea da, eta markatuta dago.

«Toki zailenetan babestu zen ugatza XIX. mendean, gizakia iristeko zaila zen tokietan, Pirinioetan hain zuzen ere» «Oso ohikoa da txitak jaio eta hamabost egunera-edo hiltzea; ikaragarri kostatzen zaie lurraldea berriro kolonizatzea» Mikel Olano Aldundiko basozaina

Aralarkoa lurraldea kontsolidatzeko prozesu naturala dela azaldu du basozainak. Alpeetan edo Andaluziako Kazorla inguruan, adibidez, birsartzeak egin dituzte. Kumeak direnean habi modukoak jartzen dituzte jana emateko; labur esanda, ugatz heldu baten figura duen eskularru baten bitartez ematen zaie jana habi horietan artifizialki finkatzeko. Halakorik ez dute egin Aralarren. Haien eremu naturala berreskuratzen ari baitira ugatzak: «Jende askok, eta baita nik ere, Pirinioen estribazio bat kontsideratzen ditugu Euskal Herriko mendiak, eta lehengo eremu horiek kolonizatzen ari dira berriz ere». Prozesu naturala den arren, administrazioak eta hainbat elkartek desagertzeko arriskuari erantzuna emateko programak jarri dituzte abian azken urteotan. Ugatzaren kontserbaziorako fundazioak, adibidez, markatzeak egiten ditu ugatzen garapena aztertzeko: «Ezkerraldean kolore bat eta eskuinaldean beste bat jartzen zaie eta horrela badakigu zein diren eta zer egiten duten». Olanoren esanetan, bi markatze mota daude: kumea denean habian markatzea, edo sarraski jana prestatu, bertan harrapatu eta markatzea.

Behin harrapatzen dituztenean sexua bereizten dute; hau da, odola atera eta arra edo emea diren zehazten dute.

Negua irauteko jana Sarraskijalea da ugatza. Saiek dena jaten dute abereak hiltzen direnean eta hezurrak uzten dituzte. Ugatzek, berriz, hezurrak jaten dituzte. Udan abereak Aralarko larreetan ibiltzen dira, baina

30 URTETAKO GARAPENA Ugatzak Aralarren izan duen garapenaren jarraipena egin dute Nafarroako eta Gipuzkoako basozainek azken urteotan. Lurraldea kontsolidatzeko prozesua motela da, baina dagoeneko hirukote ugaltzailea dago Aralarren.

» 1990 1990eko hamarkadan ugatzen jarraipen zehatza egiteari ekin zion Gipuzkoako Foru Aldundiak Aralarko lurraldean kontsolidatzen ari zirelako.

» 2011 Inguruan denbora luzez zebilen ugatz bat atzeman zuten: ‘Kiriku’, bost urteko ugatz arra, Nafarroan jaioa.

» 2015 ‘Kiriku’ harrapatu eta GPS bat jarri zioten.

Horren bidez jakin zuten denbora gehien Aralarren ematen zuela.

» 2018 2017 eta 2018 urteetan beste bi ugatz inguratu ziren Aralarrera: ‘Muel’ izeneko emea eta markatu gabeko beste ar bat. habia osatu zuten laster eta lehenengo ugalketa 2019an izan zen. Txitarik ez dute izan oraingoz.

neguan jaso egiten dituzte abeltzainek eta jakirik gabe geratzen dira ugatzak.

Aldundiko basozainek, neguan ere jatekorik izan dezaten, janlekuak prestatzen dituzte. Arkume eta ardi hankak ematen dizkiete: «Garairik sentikorrena da haientzat, alde batetik jakirik ez dutelako, eta bestetik ugaltzen hasi behar diren garaia delako».

Laguntza horren bidez negua irauten dute ugatzek. Gizakia izan da ugatzaren etsai nagusia azken urteotan, eta desagertzeko edo galtzeko arriskuan dagoen honetan, gizakia izango da egoerari erantzuna ematen saiatuko dena.

Pirinioetara alde egin zuten bezala, bertatik Aralarrera mugitu dira oraingoan, behin galdutako lurraldea berriro kolonizatzeko asmoz. Prozesu motela da eta urteak beharko dituzte lurraldean osotasunean finkatzezko, baina lortu dute jada habia jarri eta ugaltzea. Ugalketa arrakastatsua izatea eta txitak jaio eta irautea izango da hurrena.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 389 • 2020ko irailaren 25a

Erretratua

ZINEMA ZALEEN TOPAGUNEA Goieniz zine klubak 1995eko martxoaren 2an eskaini zuen lehenengo filma.

Talde lanaren emaitza izan da beti Goieniz.

Mikel Lasa Beasain

G

oierriko zine klubak (Ordizian egiten zituen emanaldiak) 1989an bere jarduna eten ondoren eta Beasainen Usurbe Antzoki berria genuela aprobetxatuz, Goieniz zine kluba sortzea erabaki genuen. 1995eko martxoaren 2an izan zen lehenengo emanaldia. Goierriko zinema zaleei zinema alternatiboa eskualdean bertan eskaintzea zen helburua.

Arrakastaz hasi zuen Goienizek bidea, eta bigarren urtean, 250 abonatu izatea lortu genuen. Behin baino gehiagotan antzokia Goierri osoko zinema zaleez bete genuen, Tesis filmarekin adibidez.

Zikloen hasieran, abonuak erosteko, ilara luzeak sortzen ziren. Udaberriko eta udazkeneko ostegunetako gauak bereziak izaten ziren: 21:00etan Usurbe Antzokian elkartu eta saioa bukatu ondorenean, inguruko tabernetan jarraitzen genuen solasaldiekin.

Urtean seina filmeko bi ziklo antolatzen genituen. Gogoan dut zein izan zen aukeratutako lehen filma: Sergio Cabreraren La estrategia del caracol. Ilusio handiz prestatzen genituen zikloak. Bi-

1995eko otsaileko argazkia: Ainhoa Alfageme, Julen Arina, Pepe Erauskin, Mikel Lasa eta Xabier Carnicer. Argazkian falta direnak, Ramon Lizarraga, Josetxo Sastre, Ainhoa Cabeza eta Antton Iturbe. Goierritarra aldizkaria

lera garrantzitsuenak pelikula aukeraketarenak izaten ziren. Garai hartan Internet nahikoa mugatua zen eta film aldizkariak ziren gure erreferentziak.

Ezagunena Dirigido por aldizkaria zen eta bertatik jasotzen genuen filmeei buruzko informazioa. Zikloa prestatzeko bilerara taldekide bakoitzak bere film proposamena aurkezten zuen, eta baita gogor defendatu ere, ziklorako aukeratua izan zedin. Eztabaida handiak izaten genituen eta bilera luzeak egin behar izaten genituen zikloak ixteko.

Behin filmak aukeratutakoan, taldekideen artean banatzen zen banatzaileekin negoziatzea eta kontratatzea.

Klasikoak eta film laburrak Mimo handiarekin prestatzen ziren zikloak, eta ziklo bakoitzean, Ahaztezinak izeneko sailean, klasikoak eskaintzen genituen. Bestalde, taldekide genuen Josetxo Sastre diseinatzailearen

lan finari esker, ziklo bakoitzeko buletin txukun bat argitaratzen eta banatzen genuen. Baina beste berezitasun bat ere bazuen Goienizek: hasieratik film laburrei garrantzi handia eman genien. Aurreneko urteetan filmen aurretik film laburrak jartzen genituen, aldiko bat. Handik urte batzuetara hasi ginen Gabonak aldean, denak bildu eta lehiaketa moduko batean, Gau Laburra antolatzen, Kimuak ekimenaren aukera aprobetxatuz. Urtero egiten da oraindik ere. Era horretan, euskal zinemagile gazteek plaza izan dute Beasainen, eta gaur egun oso ezagunak diren zinema zuzendariak ezagutzeko aukera izan dugu: Telmo Esnal, Asier Altuna, Kepa Sojo, Nacho Vigalondo, Ane Muñoz, Koldo Almandoz, eta Joxe Mari Goenaga, Jon Garaño eta Aitor Arregi. Garañok bere ibilbideko lehen saria Beasainen lortu omen zuen, Tercero B filmarekin.

Filmen aurkezpenei ere garrantzi handia eman diegu eta hainbat zinema kritikari ezagun ekarri genituen hasierako urteetan: Begoña del Teso, Mikel Insausti, Koldo Landaluze, Andres Gostin, Ane Muñoz eta Rikardo Aldanondo, besteak beste.

Talde lanaren emaitza Azken batean, Goienizen betiko ezaugarria izan da talde lana. Horixe izan da 25 urteko biziraupenerako gako nagusia. Urtez urte, erreleboz errelebo, Goierriko zinema zaleei zinema alternatiboaren plaza eskaintzearen helburua ondo baino hobeto bete du Goienizek.

Gaztejira 13 Gorka Irizar • Ane Insausti

2020ko irailaren 25a • # 389

«Aitorpen bat da filmak Zinemaldian ematea» GORKA IRIZAR • Atrezzista

Testua: Andrea Aranburu

G

kenik, Amazon plataforman ikusiko dugun El Internado telesaila. Egun, Altsasuko gazteen inguruko telesail labur batean gabiltza. Horrez gain, beste hainbat proiektu txikietan parte hartu dut.

Zertan datza zure lanak?

‘Ane’, ‘Hil Kanpaiak’ eta ‘Akelarre’ Zinemaldian estreinatu dira. Zenbateko garrantzia du maila horretako erakusleiho batean agertzeak?

Zinema, telebista eta publizitate arloko arte departamentuan ibiltzen naiz gehienbat. Eraikitze lanetan, hau da, grabatu behar diren dekoratuak eraikitzen; ondoren, grabaketarako behar diren elementuak eramaten ditut; eta filmatze prozesuan atrezzista gisa. Grabaketetan erabiltzen diren elementu fisikoak (armairuak, lanparak, pertsonaien elementuak...) kudeatzen dituen langilearen laguntzaile bezala ibiltzen naiz.

Nola sortu zitzaizun aukera?

Gradu amaierako lana entregatu aurretik lagun baten bidez sartu nintzen mundu honetan, atrezzo laguntzaile moduan, orain dela hiru urte. Lagun honi beste lan bat sortu zitzaion.

Bera lanean zebilenez, nire izena proposatu zuen eta orduan hasi nintzen. Geroztik, etengabe ibili naiz lanean, hilabete batzuk salbu. Hasi nintzenetik kontaktu asko egin ditut; lehenengo proiektu hartan ezagutu nituenei esker lan gehiago lortzen joan naiz.

Nire lehenengo lana Netflix-eko La Victima numero 8 telesaila izan zen.

Ondoren, Agur Etxebeste filman egon nintzen eraikitze lanetan. Amaitu ondoren, Ventajas de viajar en tren, Akelarre, Hil Kanpaiak, Gasteizen grabatu den Ane, eta az-

Hegitik begira

Argazkia: Gorka Irizar

orka Irizar (Beasain, 1994) ikus-entzunezko komunikazioan dabil, eta hainbat zinema proiektutan parte hartu du. Horietako batzuk Donostiako Zinemaldian ikusi ahal izan dira.

Zein filmetan hartu duzu parte?

ANE INSAUSTI BARANDIARAN

Nahiz eta nire lanpostuak ez izan hainbesteko garrantzirik, nolabaiteko harrotasuna ematen dizu film horiek Zinemaldirako aukeratu izanak, kalitatezko lana egin izanaren aitorpen moduko bat da. Hala ere, niri ez dit horrenbeste eragingo. Maila pertsonalean ematen diozu garrantzia. Niretzat garrantzitsua da, sari moduko bat, alegia.

Sariren bat irabaziko bagenu, agian, profesionalki ere prestigioa irabaziko genuke.

@ane_insausti

Eta orain, zer?

E

ta zuk? Ze plan hemendik aurrera?». Isiltasuna. Batzuetan, irribarre behartu baten atzetik, txantxa bat: «Nini bat naiz orain».

Algara pare bat, eta aurrera. Beste batzuetan, krisi existentziala estali gabe, «ez galdetu», edo bestela, «ba ez dakit, orain lasai hartu, eta ea zerbait ateratzen den».

Hezkuntza formala ardatz, aukeratua zirudien norabide arautu bat jarraituz bizi izan gara beti. Eta hori bukatzean, lan munduaren zurrunbilo amaigabera jauzi egiteko garaia dela irakatsi digute, ezinbestean. Ziurgabetasuna eta prekarietatea, beti(ko) bidaide.

Aldiz, ez digute irakatsi guretzat denbora hartzen, zer sentitzen dugun ulertzen edo bizitza betiko estandarretatik harago planifikatzen.

Ez da erraza, «eta orain, zer?»aren mamuak irensten baikaitu helmuga edo etapa bat bete orduko. Gradua amaitzean, nola egongo zara ba masterrik edo lanik egin gabe, hots, «ezer ere egin gabe?».

Ez digute irakatsi ez dela txarra ezer ere ez egitea. Are, beti egiten dugula zerbait ikasteaz edo lan egiteaz gain, balio bera aintzatesten ez bazaio ere. Izan ere, guretzat denbora hartzea ere beharrezkoa da, eta ez gara errudun sentituko behingoz gure bizitza erdigunean jarri, eta pausoz pauso eraikitzeagatik. Noizbait.

14 Garapena Udako turismo datuak COVID-19 garaian

# 389 • 2020ko irailaren 25a

Garapena

ARGI IZPIAK ERE SUMATU DIRA INOIZ EZ BEZALAKO UDAN Testua: Iñaki Gurrutxaga

Iaz baino turista eta bisitari gutxiago hartu ditu aurtengo udan Goierri beheak COVID-19 izurriaren eraginez. Bisita gidatuek eta Goiturreko telefonora egindako deiek, aldiz, gora egin dute. Tokiko turismoak eutsi die udako datuei.

E

z ohikoa, arraroa, zelebrea. Adjektibo ugari erabil daitezke aurtengo udaren atzera-aurrei buruz hitz egiteko. Jakina zen ez zela aurreko urteetakoa izango, eta hala erakutsiko dute Goierri beheko bederatzi turismo bulegoetan bildutako datuek. Iazkoekin alderatuz, %34koa izan da uztail eta abuztuan gurera etorritako bisitari kopuruaren jaitsiera –11.014 guztira, 4.605 uztailean eta 6.409 abuztuan–, eta bereziki nabarmena da uztailekoa: %50eko jaitsiera, Ordiziako COVID-19 agerraldiak, talde handiak pilatu ezak eta Ehunmilak ultra-traila ez jokatzeak eragindakoa.

Turismo eragileek aurreikus zezaketen halakorik izurriaren hasieran, eta horregatik aritu ziren udaberrian barne turismoa deritzona sustatzen. Eta lan horrek eman du fruiturik. Herrialde guztietako euskal herritarren etorria «nabarmen igo» da aurtengo udan, eta bulegoek antolatutako bisita gidatuetan parte hartu dute. «Gerora begira adierazle hau oso garrantzitsua da guretzat: alde batetik, gure eskualdera lehen aldiz etorri direnak gerora ere etortzeko bidea ikusi dutelako, eta bestalde, etorri diren bisitari hauen bidez ahoz ahoko informazioa zabaldu delako».

Goitur agentzia bete-betean aritu da lanean sei hilabeteotan zetorkeen egoera ilun horri argi pixka bat emateko, eta

horren izan du bere eragina, onerako.

«Goierriko call center -ak –egunero egunsetitik ilunabarrera informazioa eman duen Goiturreko telefonoak– «sekulako harrera» izan du, eta « asko» izan dira Goierrira etorri aurretik turismo gidak etxera bidaltzeko eskatu dutenak. «Eta turismo bulegoek antolatutako bisita gidatuek ere oso ondo funtzionatu dute, eta kasu askotan, taldeak

«Ekainean ikusten genuen panoramarekin uda ‘salbatu’ dugula esan genezake. Dena oso beltza ikusten genuen orduan» Leire Arandia D’elikatuz eta Idiazabalgo museoa

«Aurten bisita denak itxi dira. Taldeek ez, banakakoek erantzun dute oso ondo, eta iazko datuak mantendu ditugu» Miren Makatzaga Igartzako Monumentu Multzoa

guztiz bete dira». Hori bai, osasun protokoloaren arabera, taldeak hamar lagunetara murriztu behar izan dituzte.

Abuztuan 13.820 gaualdi Bisitarien jatorriak ohiko argazkia erakutsi du aurten ere. Herrialde Katalanetakoak –Katalunia eta Valentzia– izan dira ugarienak, baita Madrilgoak ere.

Ceuta eta Melillakoak ez direla, erkidego guztietako jendea inguratu da Goierrira, nabarmen igoz Aragoi, Galizia eta Asturiasko bisitarien kopurua. Gertutasuna izan daiteke horren arrazoia. Andaluziatik etorritakoen kopuruak ere gorantz egin du aurten ere. Ifrentzua Europako herrialdeetako turisten jaitsiera handia izan da, %24tik %4ra.

Frantzia, Belgika, Alemania eta Herbereetako turistak etorri dira batez ere.

Hiru-lau gau igaro dituzte batekoz beste, baina izan dira 7-8 eguneko egonaldiak egin dituztenak.

Horixe izan da gaualdien jaitsieraren arrazoi nagusietako bat. Ostatu hartzeetan «gorabehera asko» sumatu ditu Goiturrek. Ekaina baikor hasi zen, uztailean «kantzelazio asko» izan ziren, eta abuztuan ere izan ziren alde bateko-

Garapena 15 Udako turismo datuak COVID-19 garaian

2020ko irailaren 25a • # 389

Bisita gidatuek harrera bikaina izan dute aurtengo udan Goierrin. Irudian, San Adriango indusketa eremuan, uztailean. Ane Garmendia

UDAKO BISITARIEN DATUAK Ataun, Beasain, Idiazabal, Lizarrusti, Ordizia, Ormaiztegi, Segura, Zegama eta Zeraingo informazio guneetan zenbatu duten bisitari kopurua.

Guztira 15.766

Abuztua 7.102

Guztira 16.684

Guztira 11.014

Abuztua 7.448

Abuztua 6.409

ak eta bestekoak. Abuztuan %72ko okupazioa izan dute landetxe eta nekazalturismoek, %64koa hotel eta pentsioek. Azken horietan «irregularra» izan da okupazioa, %30 eta %85 artean. Denera 13.820 gaualdi izan dira abuztuan.

Bisita gidatuei esker, eutsi «Ekainean ikusten genuen panoramarekin, uda ‘salbatu’ dugula esan genezake. Dena oso beltza ikusten genuen orduan». Ordiziako D’elikatuz eta Idiazabal Gaztaren Museoa kudeatzen duen Erro kooperatibako Leire Arandiak, bi aldi bereizi ditu Ordiziaren kasuan.

«Uztaila oso eskas joan zen, eta abuztua hobeto, baina ez da izan beste urteetakoa. Ordizian azokak dauka tiradizoa.

Donejakue Bideko kredentzialak eta Gipuzkao Passport-a jasotzera, hala ere,

«jende dezente» inguratu zaie. Idiazabalen, berriz, uztailean «erdira jaitsi» ziren, baina abuztuan «iazko datuetara iritsi» dira. «Idiazabalen kasuan gaztak dauka tiradizoa, eta iazko datuetara iristeak harritu egin gaitu. Potentzial handia dauka, aprobetxatu beharrekoa». Gaztaren Ibilbidea, aldiz, ez du jende askok egin, Tolosako Zumardiakoek antolatutako taldeak ez direla.

«Aurten bisita denak itxi dira. Taldeek ez, banakako jendeak oso ondo erantzun du, eta iazko datuak mantendu ditugu». Aldabe kooperatibako Miren Makatzaga «gustura» dago Igartzan uztail-abuztuan izan duten mugimenduarekin, monumentu multzoa bisitatzera joan direnen kopurua %39tik %67ra igoz. Balio beza aurtengoak argia ilunetan hobeto ikusten laguntzeko.

Uztaila 8.664

Uztaila 9.236

Uztaila 4.605

2018

2019

2020

%34 Bisitari gutxiago. Iaztik hona uztail eta abuztuan izan den jaitsiera. Uztailean %50,1ekoa izan zen, Ordiziako agerraldiak, talde handien desagerpenak eta Ehunmilak ez jokatzeak eraginda.

%4

Estatuz kanpoko turista kopurua.

Atzerriko turismoak ere jaitsiera nabarmena izan du, iazko %24tik %4ra pasaz. Iaz 44 herrialdetako turistak etorri ziren Goierrira, aurten 20 herrialdetakoak.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 389 • 2020ko irailaren 25a

Musika

Kultur albisteak Oihane Vicente Dantzaria

Kultura eskola kultura

K

ulturak eskola sortzen du eta eskolak kultura. Kultura Eskola, Gipuzkoako Foru Aldundiak martxan jarri duen esparrua da, artea eta kultura-ondarea nerabeei ezagutarazteko asmoz burutzen diren ekimenak jaso eta zabaltzea helburu duena.

Dantza eskolara eramatea oso beharrezkoa da, gorputzak eta mugimenduak hain mugatuta dauden garai hauetan. Zer sentitzen dugu besarkada batean? Momentu honetan gure gorputzak kutsakorrak bihurtu dira, kutsatzeko eta kutsatuak izateko beldur gara. Kontaktu fisikoa mugatu zaigu gure gorputzak eta besteenak zaintzeko eta lehen automatikoki ematen genituen eta gure zaintza emozionalerako hain beharrezkoak diren besarkadak ukatu dizkiogu gorputzari. Zer sentitzen dugu besarkada bat eman nahi eta ezin dugunean?

Etengabeko kontraesanean gaude gure gorputzek egin nahi eta ezin dutenaren artean. Gorputzek ere memoria dute.

Dantza gu geu garena adierazteko eta ikertzeko baliabide bat da. Gorputz adierazpenak garapen pertsonalean laguntzen digu, gure identitateak definitzen, gure buru eta gorputzekiko harremanen inguruan pentsatzen. Dantza gure emozio eta ideien adierazpenerako baliagarria da, baita egunerokotasunean ematen diren egoera ezberdinen inguruko hausnarketa prozesuak egiteko ere.

Ikasleen artean sormen eta sorkuntza prozesuak jarri behar ditugu martxan, dantza ez dadin bihurtu ikasturte amaieran behartuta egiten dugun ikuskizun hori bakarrik, zergatik egiten dugun jakin gabe eta askori trauma bat sortuz, beldur eszenikoa edo antzerako arrazoiengatik. Dantza ikuskizun baten atzean lan asko daude eta ikasle bakoitzak bere papera aurki dezake, ez daukagu denok eszenatokira igo beharrik, are gutxiago, derrigortuta.

Musika badator berriz ere Goierriko eszenatokietara

K

ulturgintzak, eta batez ere, zuzeneko emanaldiek bizi izan duten itzalaldiaren ondoren, hasi dira aurreneko argi printzak ikusten. Udazkenarekin batera, musika eskaintza berpiztuta dator Goierrin, nahiz eta, oraindik ere, tentu handiz eta segurtasun neurriekin izan. Konfinamendu garaitik saiakera ezberdinak egin ditu Ordiziarrock egitasmoak, eta asteburuan, Aftersun jaialdiaren edizio berri batekin datoz. Oianguko parkean egingo dute asteburuan, eta sona handiko artistak eta herrikoak uztartuko dituzte.

Iker Lauroba, Esanezin, Xabier Crehuet eta Rafa Rueda ariko dira bihar, eguerditik hasi eta gauera arte. Tartean, DJ Monkey Man ariko da musika jartzen.

Beasainen, Maider Zabalegi kantariak eta bere taldeak kontzertua egingo dute gaur gauean, Igartzako jauregian (gonbidapenak agortuta daude dagoeneko). Juan Mari Beltran musikari oiartzuarrak eta bere laukoteak, berriz, Hots larretan ikuskizuna eskainiko du, Zelai Arizti antzokian.

Azkenik, Antioko Musikaldiaren barruan, Euskadivarius kamerata emanaldia izango da bihar iluntzean, Zumarragako baseliza ezagunean. Beethovenen 250. urtemuga dela eta antolatutako emanaldia da.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2020ko irailaren 25a • # 389

Osasuna Amaia Zabaleta • Lanbroa belardenda (Zumarraga-Legazpi)

Gizakion gorputza: alde fisikoa baino zerbait gehiago Gibeleko gaitzen bat dugunean, ondo legoke gure haserrea kudeatzen ikastea

G

izakia ez dago soilik gorputz fisikoaz osatua; badauzkagu beste gorputz batzuk, energetikoki azkarrago bibratzen dutenez, ez ditugunak hain argi sumatzen. Gorputz mentalak eta emozionalak ere euren beharrak dituzte eta ez baditugu behar horiek asetzen, alde batetik elikaduraren bidez konpentsatu beharko ditugu, eta bestetik, gorputz fisikoan (organo eta erraietan) gabeziak sortuko dira.

Elikadurari dagokionez, adibidez, geure barnean geldialdia, gogortasuna, tentsioa edo presioa sentitzen badugu (yang energia duten emozioak, barnerakoa eta beheranzkoa), puntako yin energia (kanporanzkoa eta goranzkoa) duten elikagaiekin konpentsatzea eskatuko digu gorputzak; hala nola, azukrea, txokolatea, alkohola, zuku tropikalak, esnekiak... Elikagai horiek hain energia hedakorra dutenez, geure errealitatetik ihes eginarazten digute, arazoei aurre egin beharrean.

Gorputz fisikoari begira, medikuntza txinatarrean oso ondo definitzen da gure barnean sortzen den emozio bakoitzak zein organotan eragiten duen: Gibelean eta behazunean, haserrea,

amorrua, indarkeria, autokontrol eza, pazientzia eza...

Bihotzean, gauzak nahi izateak sortzen duen antsietateak eta heste meharrean kezkek sortutako antsietateak.

Estomagoan, ardura gehiegi edo gutxiegi edukitzea (batez ere lan eta ikasketa arloetan). Barean diru kontuen ob-

sesioak eta pankrean afektu kontuen obsesioak (zeloak, segurtasun ezak...).

Biriketan, tristurak besteekiko erlazioekin zerikusia duenean eta hestelodian tristurak geure buruarekin zerikusia duenean.

Giltzurrenetan beldurrak eragiten du, batez ere bikotearen edo lanaren ingurukoak eta puxikan ere bai; baina etsipenez beldurtzen garenean, hau da, gauzak beti norberak nahi duen moduan irtetea nahi dugunean.

Horrela, adibidez gibeleko gaitzen bat dugunean, asta-kardu (cardo mariano), orburu edo errefau beltz landareekin egindako konplexuren bat hartzeaz gain, ondo legoke gure haserrea kudeatzen ikastea. Aldiz puxikako gaitzen bat dugunean, azeri buztan, urki edo otso mahatsa erabiltzeaz gain, bizitzari aurre egiteko beldurra gainetik kendu beharko genuke.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 389 • 2020ko irailaren 25a

Komikia

Aliritzian

Bizitza erdigunera ekartzen

E

raikitzailea izateko zailtasunekin hasi dut artikulua, hitzak amorruz jaurtiz. Amorruz, Confebasketik (zein Jaurlaritzatik) zabaldutako azken mezuekin. Amorruz, komunikabide nagusietan kontrako diskurtsoek lekurik ez dutelako, soldata jaitsiera edota kaleratzeak irtenbide bakarra direla errepikatzen digutelako. Amorruak, baina, bide motza du. Gauzak aldatu ahal izateko, inpotentzia eta etsipena gainditzea ezinbesteko dugu.

Alternatibak egon, badaude, baina ez dira mainstream, argi dago. Alternatibek ez dutelako komunikabideak kontrolatzeko gaitasunik‌ ezta kontrolatzeko asmorik ere. Ekonomia zein gizartea ulertzeko modu ezberdina baitu ekonomia sozial eraldatzaileak. Bai, ekonomiak ez duelako zertan kapitalista izan, soziala ere izan daitekeelako, bizitza erdigunean duena.

Hala ere, ez genieke komunikabideetan ez

Naroa Elortza Eraldatzaile soziala

Ekonomiak ez du zertan kapitalista izan, soziala ere izan daiteke, bizitza erdigunean duena

dugun presentzia soilik kanpo faktoreei leporatu behar. Batetik, amorruak moduan, horrek bide laburra eskaintzen digulako. Baina, bereziki, mezua geure inguruan zabaltzeko arduradun nagusi gu geu garelako.

Kooperatibistok, ekonomia sozial eraldatzailean murgildutako eragileok, gure ereduaren bertuteak aldarrikatu behar ditugu.

Azaldu behar diegu gure seme-alaba, guraso eta lagunei soldatez harago, lan eredu kooperatiboak badituela beste bertute batzuk: malgutasuna, kontziliazioa, bizitza, konpromisoa eta elkartasuna, besteak beste. Hori guztia da ekonomia sozial eraldatzailea. Edo, behintzat, hori guztia lortzea da gure helburua.

Hain zuzen ere, hurrengo asteetan Goierrin abiatuko den Koopfabrika-k lagunduko digu diskurtso hori osatzen, sendotzen. Eredua hedatu eta saretzeko lanean, pausu berri bat. Bizitza erdigunean jartzea posible dela berresteko aukera berri bat.

Publizitatea 19 2020ko irailaren 25a • # 389