GoiBerri 391. zenbakia

zk. 391 2020ko urriaren 9a www.goiberri.eus

Iritzia

03

Erreportajea

Xegun Altolagirre.

Gidoigilea, non da?

Iñaki Azanza _Argazkilaria

10-11

Kultur ekitaldien langileak, teloia berriz ere noiz altxatuko zain

04

«ARGAZKILARIA ERE IKUSLEA DA, IKUSTEKO BESTE MODU BATEKIN»

Gure lurra

14-15

Zumarragako azoka, nortasun berezia ontzen ari den gunea

02 Publizitatea # 391 • 2020ko urriaren 9a

Iritzia 03 Xegun Altolagirre • Gidoigilea eta sortzailea

2020KO URRIAREN 9A

# 391 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

Itzain

Gidoigilea, non da?

F

ilmetako gidoiak sortzeezabatu digu kolpean. Musukoko prozesuan ez dago az ari naiz, begiekin irribarre formula magikorik. Baiegin zitekeenik ere, ezta? na badira abiapuntuak Gidoigilearen formularen eta iragan beharreko hainbat errepasoa. Pertsonaia bere konmugarri. Agian ez lehen idazkefort-zonan aurkeztu; konfortta batean, baina bai berridazkezona hautsi eta konfliktoa sortu; tan, nolabait ezer ahaztu zaigula egoera deseroso batean murgilXegun Altolagirre egiaztatzeko. du; eta ondoren egoera bitxi hoGidoigilea eta sortzailea Egin beharreko lehenengo rretara ohitu. gauza gure istorioko protagoOndo da, egoera berrira ohitu nista izango dena aurkeztea da. gara. Musukoak gure ezpainen Hemendik aurrera irribarrea estaltzeari, lagunak Pertsonaia bere konfort-zonan azaldu. Jendartea bera bere osozer? Ba gidoigileari ukondoarekin agurtzea… Fortasunean ere izan daiteke. Orain mularen arabera, orain arazoa galdetu behar, pertsonaia gure istorioaren nolabait gainditu dugunaren inork ezagutzen abiapuntuan duen konfort-zosentsazioa etorriko litzateke. Isbadu na hori zehaztea tokatzen da. Istorioa hasi dugunean genuen torioa non kokatzen den nabarkonfort-zonarekin ez du zerikumendu behar izaten da hori gure sirik, baina irabazi izanaren perkontakizunean gakoa bada, baina oraingo hone- tzepzioa dugu. Eta… narrazioaren puntu honetan tan ez, munduko edozein txokok balio digu. plot twist-a edo istorioko bira azalduko litzateke.

Otsaila, negua. Lanean gabiltza atzera eta aurre- Lortutakoa arriskuan jarriko lukeena. Kutsatze ra; zuhurrenak agian aste santuko oporrak pres- berriak, fokuak han-hemenka, arau hausturak… tatzen; beste batzuk etxeko konponketak egiteko konfinamendu mugatuak han eta hemen, neurri aurrekontu bila… bakoitzak berea. Eta kontura- berriak… eta puntu horretan gaude. Gure pertsotzerako, martxoa. Egoera goitik bera zapuzten da. naiak zer egin ez daki.

Hemendik aurrera zer? Ba gidoigileari galdetu Demagun, ez dakit ba nik… pandemia bat. Birus batek hankaz gora jarri du jendartea. Eskolak itxi behar, inork ezagutzen badu. Formula zein den eta etxean gordetzea behartzen gaituzte. Konfi- nik badakit, baina formula jarraituta ere ez da benamendua. Erosketak erdi ezkutuan, lana etxetik ti istorio arrakastatsu bat lortzen. Hori bai, behin eta gerritik behera biluzik. Pantailak kanpoalde- kontalari bati entzun nion. «Istorioak gaizki arekin dugun konexio bakarra… eta konturatze- amaitzen badira, oraindik amaitu ez diren seinarako egoera xelebre berri horretara ohitzen gara. le». Beraz lasai hartu, ondo amaituko da eta. Eta Bi hilabete ondoren kalera irteten uzten digute. inork honen guztiaren gidoigilea ezagutzen baOrain hau ez, baina hori bai. Ez zena, baiezkoa da du, galdetu diezaiola asko iraungo ote duen, krisgero. Eta zapla, pandemiak irribarrea aurpegitik peta gehiago erosi ala ez zalantzatan nago eta.

04 Hitz-aspertuan Iñaki Azantza • Argazkilaria

# 391 • 2020ko urriaren 9a

Elkarrizketa

Iñaki Azantza Argazkilaria

«KARRERA BATEAN EZIN NAITEKE JADA SOILIK BEGIRA ARI»

Hitz-aspertuan 05 Iñaki Azantza • Argazkilaria

2020ko urriaren 9a • # 391

Iñaki Azantzari Jose Luis anaiak erantsi zion txirrindularitzaren suharra. Alfredo anaiak, berriz, argazkilaritzarena. Bikain uztartu ditu.

Ezohiko garaian, baina beti bezala Ordiziako Proban izango da Iñaki Azantza Telletxiki (Zaldibia, 1959) argazkilaria, urriaren 12an.

Testigantza grafikoa jasoko du, aspalditik errepide ertzetik eta 2004tik mototik –2017an utzi zuen hori, istripu larri baten ondoren– egin bezalaxe.

Probaren ia mende beteko historiaren lan bat taxutzen ari da, etxe ondoko txirrindularitzatik mundu zabaleko probetara pareko balioa aldarrikatuz.

Iñaki Azantza Telletxiki zein da? Non dituzu sustraiak? Non jaioa zara?

Garai hartako goierritarren %90 bezala, Beasaingo San Migel klinikan jaio nintzen. Baina Zaldibiakoa naiz. Gurasoak etorkin nafarrak ziren, lehentxeago etorriak. Lau urterekin Ordiziara aldatu ginen, Altamira auzora, emigrazio guztia joaten zen lekura. Ordizian hazi naiz, eta 1983tik Bilbon bizi naiz: aste guztia Goierrin pasatzen dut, baina asteburuetan zaila da ni hemen ikustea.

Orain, berriz, hiru hilabete daramagu Larrabetzun bizi izaten.

Nongotzat duzu zure burua?

Denetakoa, baina edozeren gainetik, goierritarra naiz. Aurreko guztiak nafarrak dira, Argiñanokoak. Aita eta ama, biak ziren hangoak. Ez dago oso urruti ere, 70 kilometrora. Sustrai nafarra ere sentitzen dut. Lokalismoetan erori gabe, nafarra kontsideratzen naiz. Nonbait jarri izan dut Nafarroan jaioa naizela ere. Amaren jaiotetxea mantentzen dugu, eta hamabostean behin joaten naiz Argiñanora. Guk abizen guztiak ditugu euskaldunak, ez zortzi bakarrik.

Noiz sortu zitzaizun ziklismorako afizioa, eta noiz argazkilaritzakoa?

Testua: Aimar Maiz Argazkia: Gorka Gomez

Batera izan zirela esan liteke. Gu bost anaia ginen, baina bi belaunalditakoak.

Lehen hirurak Argiñanon jaio ziren, eta ni eta anaia, ordena horretan, Goierrin.

Aurreko anaia ni baino 9 urte zaharragoa zen. Zaharrena 1960ko hamarkadan ziklista izan zen: Jose Luis Azantza. Jubeniletatik afizionatuetara korritu zuen, 1968 arte. Beasainen Espainiako Ziklo-kros Txapelketa korritu zuela gogoan dut. Gu ume ginen, eta etxean kirol tradizio handirik ez zegoen arren, anaia eta bere lagunak etortzen ziren eta hiru bizikletarekin bat egiten zuten.

Han edan nuen ziklismoa. Oso txikitatik, nahiz eta futbola gustatu eta pilotan zoratzen ibili, ziklismoa nuen etxean.

Ormaiztegin ziklo-kroseko oroitzapen lauso batzuk baditut; eta 5 urterekin anaiak bizikleta gainean eraman ninduen Bicicleta Eibarresa zena ikustera, Ibaresera. Uste dut hor lotu nintzaiola.

Anaiak bizikletarekiko sukarra erantsi, eta zeu noiz hasi zinen?

Ni ere asko ibili nintzen, 1973tik soldadutzara joan arte, infantiletatik amateur arte. Soldadutzak dena eteten zuen orduan. Itzulitakoan dudan egon nintzen segitu ala ez, baina ez zen gaurko konturik. Lanik gabe geratu nintzen, gainera; soldadu nengoela itxi zuten lantegia, eta beste gauza batzuetan hasi nintzen. Bizikleta utzi nuen.

Zer egitura, giro eta eragile zegoen orduan Goierrin ziklismoa lantzeko?

Ordiziako Txapel Gorri elkartea.

1972an, Gipuzkoako Federazioak bultzatuta, bailaraka txirrindulari eskolak antolatu ziren. Esperientzia zeukaten eta denbora zeramaten klubek antolatu zituzten, eta Goierrikoa Txapel-Gorrik hartu zuen. Boom bat izan zen, mutiko pilo bat hasi ginen. Zirkuitu itxietako karrerak ziren ordu arte, infantilenak eta. Klubak bazeuden lehendik, baina eskola bezala umeentzat zuzendurik ez.

Nolako ziklista zinen?

Azkar samarra nintzen. Igotzen txarra nintzen. Txantxetan esaten dudan bezala, irabazleari irteeran lagun egiten genionak ginen. Multzoa egon behar baitu karrera batean, bestela graziarik ez dauka! Beheko mailetan Gipuzkoan lehiatzen ginen; amateurretan, VascoNavarro deitzen zenean. Jubeniletan, probintziako karrerak korritzea ezinbestekoa zen, baina ez zegoen asteburuetan beste herrialde batzuetara joateko arazorikn, nahiz eta baimena lortu behar zen. Arazoa garraioa eta joatea izaten zen, guraso gehienek ere autorik ez zeukaten eta. Gizartea nola aldatu den ikusi behar da.

06 Hitz-aspertuan Iñaki Azantza • Argazkilaria

# 391 • 2020ko urriaren 9a

Zein ziren lehiakideak orduan, gero ibilbide bat egin dutenak?

«Esan ohi da Euskal Herrikoa dela munduko afiziorik onena; baina Tourrarena. Oso puntualak gara hemen»

Garai hartan, Jose Cruz Mujika (Jokinen anaia), Valentin Dorronsoro, Modesto Urrutibeaskoa, Garmendia, Lopez Arregi... Oso ona zetorren Lopez Arregi, Beasaingoa; baina afizionatuen Girinoan istripu larria izan zuen 1981 edo 82an, eta dena eten zitzaion. Hura oso korredore ona izango zen. Ordizian erreferentea Juan Luis Juarez zen, profesionaletara iritsi zen.

«Argazkilaria ere ikuslea da, azkenean. Ikusteko beste modu bat dauka, eta tresna batekin jasotzen du ikusi duena»

Bizikleta utzi zenuen, baina txirrindularitza ez.

Beti mantendu dut afizio hori, asko gustatzen zait. Batzuk ehizera joaten dira, eta ni karreretara. Belgikako klasikoetara joaten hasi ginenean, giroak asko erakarri gintuen. Esan ohi da Euskal Herrikoa dela munduko afiziorik onena, baina oso puntualak gara hemen. Denak oso zaletuak dira, baina Frantziako Tourrarenak. Zaletu eta jarraitzaile bereizten ditut, are gehiago orain. Apustuetan eta sare sozialetan garbi ikusten da: gazteek ikaragarri dakite, sailkapenak, izenak... Baina gauza bat informazioa da, eta beste bat zaletua izatea. Horiek dira esaten dutenak Tourrean inork ez duela erasorik jo. Ez dut hori ikusi.

Noiz hasi zineten Europara irteten?

1990 inguruan. Lehenengo Paris-Roubaixera eta Flandriako Itzulira joan ginen, eta gero besteetara, txandaka. Kamera beti eramaten nuen, eta argazkiak ateratzen nituen. Noski, daukadan artxiboa afizionatu bezala osatu dut, argazkiak errepide ertzetik eta aukera bakarrera aterata. 2000 hasieran, Igor Astarloarekin harreman handia genuen, eta askotan joan ginen Lonbardiako Girora, Brescia Tourrera, Milano-San Remora... Han bizi baitzen.

Frantziako Tourrerako bisitak lehenagokoak dituzu, hala ere.

Aurten 44 urte dira lehenengo aldiz fisikoki ikusi nuenetik. Goierritik pasatu zen Tourra, Joxe Nazabalek Gasteizen irabazi eta biharamunean. Seignossele-Penonen bukatu zen [4. etapa, 1977ko uztailaren 3an], Hossegor alboan. Gasteiztik hona, Deskarga igo eta N-1ean pasatu ziren. 1978an, hiru lagun –anaia, ni eta beste bat– Morzine-Avoriazeraino joan ginen, gidabaimena atera berritan. Izugarrizko abentura izan zen: Pirinioak, Erdialdeko Mendikatea, Puy de Dome... dena ikusi genuen. Bi urte galdu ditut harrezkero: soldadu nengoen

urtean eta bestea bezperan lan bat atera zitzaidalako. Bestela, 44 urtean 42 edizio ikusi ditut. Aurten uste nuen ez nuela ikusiko, baina ihes egin ahal izan dut.

Zaletasuna aipatu duzu. Horrek ere karrera baten sona handituko du.

Bai. Soziologikoki, erlijioa da ia Flandrian. Lehen aldiz hango Tourrera joan nintzenean, harrituta geratu nintzen.

Bezperan kalean apustu herrikoiak egiten zituzten; edo postuak jartzen zituzten txirrindularien argazkiak saltzeko, kaxetan sailkatuta. Argazkia erosi, eta Brujasko plazan autografoa eskatzen zioten gero ziklistari. Herriak aspalditik edaten zuen han ziklismoa, oso herrikoia da. Ziklo-krosean oinarria Belgikan dago orain ere.

Argazkilaritzaz nola zaletu zinen?

Umetatik naiz zalea, 1960ko urteen azkenetik. Euskadin, orokorrean, lehen argazkilariak mendigoizaleak izan ziren, eta handik sortu ziren argazkilari talde herrikoi gehienak. Mendian dute denek sehaska. Anaia Alfredo zena zalea zen, eta oso garaiz hasi nintzen zuribeltzean errebelatzen. Hala ere, karreretara kamera eraman arren, ez da beti erreportari-lana izan. Batzuetan esaten nuen: ‘Gaur ez dut kamera atera ere egingo, ziklisten aurpegia ondo ikusi nahi dut eta’. Zeren argazkiak ateratzen ari zarenean horren aiduru zaude. Baina batek bestea ekartzen du.

Desberdina baita kamerarekin aritzea edo, eskuak poltsikoetan, begiratzea.

Begiratzeko beste modu desberdin bat da. Egia da, baita ere, argazki hori gero bizitza guztian ikus dezakezula. Orain jada ezin naiteke karrera batera joan eta

bi eskuak poltsikoetan sartuta begira egon. Azken batean, argazkilaria ere ikusle bat da, ikusteko beste modu batekin. Erreminta batekin harrapatzen du ikusi duena. Ez dauka beste historiarik.

Ordiziako Proba urrian da aurten, inoiz ez bezala. Berezia da zuretzat?

Bai. Probaren historiaren lan bat prestatzen ari naiz. 2003an utzi nuen analogikoa, eta digitalarekin hasi nintzen 2004an, eta orduan hasi nintzen motoan ere. Garai hartan Probaren informazio guztia antolatzeari ekin nion. Asko arakatu dut, ordu asko sartuta. Gauza oso politak aurkitu ditut. Mendeurrenari begira ari naiz prestatzen. Pasioa da: konturatzen zara nola aldatu den herri, bailara edo leku baten historia, eta halako proba baten bidez konta daiteke. Argazki batek informazio ikaragarri pila ematen du: ez da jada ziklista bakarrik, baizik ikusten ari den jendea, janzkera... Hori da irudiaren indarra.

Historia guztia bildu dut, eta ia itxita daukat. Argazki asko dauzkat, noski.

Zer izan da –eta da– Proba Ordiziarentzat, Goierrirentzat eta Euskal Herriarentzat? Profesionalen lasterketa bakanetakoa geratzen da.

Gaur egundik begiratuta, kirol maila aldetik inportanteena izan da. Dena futbola da hemen, baina kategoriaz txikiagoa da hori. Horrek ez dio pasiorik kentzen, eta ez ditut biak balantzan jarri nahi. Baina kirol mailaz, eta txirrindularitzaren beraren historian ere, nahiz eta gora-behera asko izan dituen, askoz gorago dago Proba. Hori ere kontatu nahi dugu: iruditeria kolektiboan beti orain bezalakoa izan dela uste dugu,

Hitz-aspertuan 07 Iñaki Azantza • Argazkilaria

2020ko urriaren 9a • # 391

Zein da?

Zaldun bat bi gurpilen kirolaren kronikagile

U

rteek eta eskarmentuak emandako ikuskera zorrotza dauka Iñaki Azantzak txirrindularitzari begiratzeko. Izen ospetsuez eta marketin itxuratiez harago, edozein lekutan eta unean egokitu den ziklismoa baloratzen daki. Eta horrekin gozatzen. Hala, erabat ezezagun direnean, ziklista bezala ume mokotan eransten die begia kirolariei. Eta bere kamerarekin harrapatzen ditu, dabiltzan artean jarraitzeko. Mundu osoan ospetsu bihurtzerako, Allaphillipe, Sagan edo Van Aert mutikoak baziren nor Azantzaren jakintzan eta fototekan.

Forofokeriarik gabe mintzo da ziklismoaz, beretzat dagoen onena izan arren.Antolatzaileen lan eskerga ikusten eta baloratzen daki. Dibulgatzailea ere bada, 1991n Gipuzkoa en bici gida (Sua Edizioak) eta geroago Nafarroakoa atera zituenetik, Zikliamatore urtekaria bederatzi urtez bere poltsikutik eta lanetik ontzeraino. Izen bereko webgunea martxan du.

Gauzei bere izenarekin deitzearen aldeko da. ‘Klasiko’ hitzari maiztua deritzo. «Ordiziako Proba edo Villafranca Proba» iruditzen zaio egokiena. Edo Proba, huts-hutsean. Berdin Europako karrera zaharrenekin ere. Behin antolatu duten karrerari ‘klasiko’ deitzea, aldiz, barregarria. Errealitatearen hizkuntza.

Eta ikusten duena kontatzen du. Edergarririk gabe, gordin geratzeko arriskuaz. Harrobiko txirrindularitzaren osasunak, hargatik, asko kezkatzen du. Beltz dakusa, eta ez birusagatik.

«Honek ezin du armairuan geratu, hau munduak ikusi behar du», bota zion iloba kazetariak etxean daukan argazki artxiboa aurreneko aldiz ikusi zionean. Orduan hasi zuen kontakizun grafikoa, Goierriko lasterketa txikienetik hasita Munduko Txapelketetara. Denak goren mailako, Azantzarentzat. Mitoetatik urrun, benetako historia kontatzen duen kronikagilearentzat.

baina gora-beherak izan ditu Probak, herriaren historiak bezala. Ehun urteko ekitaldia da –ez dakit segituko duen, lasterketak antolatzea geroz eta zailagoa delako–, baina herriaren historian bertan karpeta bat behar du.

Parte hartzera iritsi al zinen?

Ez. Afizionatuen karreran bai, 1978an.

Bezperan, uztailaren 24an, egin zen, bi urtetan, Peña Juarezek antolatuta. Lehen ere bi lasterketa egin izan diren urteak badira, 1950eko hamarkadan. Gipuzkoako Txapelketa jokatzen zen, eta gero Villafranca Proba. Dena xehetuko dut lanean, eta dokumentu grafikoak ere badaude.

Txirrindularitzak ere ez ditu betiko garai onenak. Birusetik aparte ere.

Egoera beltza da. Pandemia aurretik ere ezkor nengoen. Hemen mitotik bizi gara. Beheko mailetan jende oso ona ateratzen ari zen, baina ez zuten jarraipenik. Kalitatea, askotan, kantitatetik atera behar da. Pandemia puntilla izango da, lehendik zetorren krisia azkartu besterik ez baitu egin. Antolakuntza arloak kezkatzen nau batez ere, hori da arazo larriena. Izugarrizko egutegia genuen, baina lau geratu dira. Indar ikusgarri bat dugu hemen: antolatzailea.

Baina gutxien baloratua da. Antolatzaile guztien historikoa egin, eta gazteenak 64 urte dituela ikusiko duzu. Goierri kenduta –bidegurutzeak egiteko ondo konpontzen gara herrien artean–, arazoak daude. Euskadin ziklismoan

kristorenak garela esanez mozkortzen gara, baina administrazioak berak jartzen ditu oztopo gehien.Ordiziako Probak berak arazoak izan ditu ibilbidearekin; aldatu behar izan du, N-1etik ezin dela pasatu esan duelako goi funtzionari batek. Prestigio bat duen proba batentzat pentsaezina da hori. Munduko onenak gu? Ez dut ezetzik esango, baina baiezkoa ere ez daukat hain garbi.

Ziklo-krosa ere atsegin duzu.

Bai, asko. Oso polita da. Mundialera urtero joaten naiz, eta lehen Belgikara joaten ginen. Ziklo-krosean ere ez dago gaur-gaurkoz egutegirik, dena ezeztatzen ari dira eta. Ormaiztegi geratuko da, zerua erorita ere antolatuko dutelako haiek.

08 Herri jakintza Sendabelarrak

# 391 • 2020ko urriaren 9a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Katona: 1. Haurrek garai batean eskolan izaten zuen lehenengo liburua, sarri bakarra. 2. Hilohe-izara (‘sudario’).

Ezkion, adibidez. Hilak esku-ohatiletan eramaten zituzten, zapi handietan bilduta. Azpian jartzen zuten katona.

«Erronka luzea, beldurra edo haizea»

1897 -10 - 5: Bruno Imaz pianista eta konpositorea jaio zen, Zaldibian.

1951 -10 - 5: Xabier Zabala biologo eta ikertzailea jaio zen, Ordizian.

1944 -10 - 9: Eustakio Mendizabal ‘Txikia’ ETAkidea jaio zen, Itsasondon.

Desafioan ari denak lan handiak edo luzeak jartzen baditu, edo inork helduko ez dion itxaropenean botatako ahoberokeria da, edo handiusteak eragindako harrokeria.

Sendabelarrak

Belar beltza Erreduretan eta azaleko inflamazio kasuetan erabili izan da belar hau, baita depuratibo moduan ere.

» Izen herrikoia Belar beltza

» Izen zientifikoa Scrophularia nodosa L. (Scrophulariaceae)

» Ezaugarriak San Pedro belarra izenez ere ezaguna, Europako jatorria duen landare espezie bat da, eta Ipar Amerikan ere naturalizatua dago. Basoetako leku hezeetan hazten da, baita heskaietan eta zingiretan ere.

Landare belarkar bizia da, tuberkuludun sustraiak dituena. 60-90 cm altuerara irits daitezkeen zurtoin karratuak ditu. Hostoak, aldiz, obalatuak, zerradunak eta zorrotzak dira. Kaliza berdedun lore txikiak ditu, korola gorri edo moreduna, panikuletan bildua.

Fruitua, berriz, kapsula bat da.

» Atal erabilgarriak Errizoma erabiltzen da, eta batzuetan, hostoak eta loreak ere bai.

» Propietateak eta erabilpenak Antiinflamatorio eta depuratibo mo-

Sendabelarren kontserbazioa

S

endabelarrak ez dira urte osoan eskura egoten, eta bakoitza bere garaian bildu eta itzaletan buruz behera zintzilikatuz lehortzen dira. Petaloen edo kalendula bezalako loreen kasuan, paper baten gainean zabaldu behar dira. Landarea lehortuta dagoenean, zintzilik manten daiteke, edo kristalezko pote batean gorde.

Iturria: Legorretako Udalak kaleratutako ‘Ez zela kajoi batean gordetzekoa’ liburua.

duan erabili izan da. Garai batean, zikatrizante eta eta hemorroideen aurka erabiltzen zen. Herri erabileran, erreduretan eta azaleko inflamazio prozesuetan erabiltzen da. Goilara txiki bat errizoma 200 ml. uretan egosi, eta egunean bi-hiru katilu har daitezke otorduaren aurretik. Loreak eta hostoak, berriz, infusio moduan hartzen dira. Infusioa aknearen tratamendurako erabiltzen da.

» Kontraindikazioak Ez da ezagutzen, baina saponinoak dituenez arretaz hartu behar da, toxikoak baitira.

Bertsoa • Kate motzean 09 Sustrai Goenaga Intxausti • Edurne Ormazabal

2020ko urriaren 9a • # 391

Gaiak hala dio

Kate motzean Edurne Ormazabal • Zegamako kiroldegiko langilea

«Betidanik gustatu izan zait gorputza mugitzea» Sustrai Goenaga Intxausti

Gaia: Uda joan zen Neurria: Hamarreko txikia Doinua: Antton eta Maria Hilabete pasa da uda joan dela ta berriz rutinara urtero bezela arau berriz bete da gure ikasgela ustet lengo urtekoa hobexea zela baino dena ondo in ta etxera bestela Maskarillaren bero ta ahots altua gure eztarrin hitzea aurtengon heldua ta ahots korda ere iada usteldua klasen askatasuna honekin galdua taldelan kontzeptua daukagu ahaztua

HURRENGOA » Bertsolaria: Iker Zubeldia Katarain Gaia: Ura

Testua eta argazkia: Mikel Albisu

Zegamako kiroldegiko langilea da Edurne Ormazabal (Zegama, 1963) 2011. urtean ireki zen egunetik.

Kolore bat.

Herri kirolzalea al da Zegama?

Landak (Frantzia).

Bai, mendizale, txirrinduzale, pilotazale eta korrikalari asko dago.

Zer gosaltzen duzu?

Eta zu, kirolzalea zara?

Betidanik gustatu izan zait gorputza mugitzea. Batez ere ibilaldiak egiten ditut, ahal dudanean, igeriketa eta eskia.

Ze zaletasun dituzu?

Morea.

Oporretarako leku bat.

Fruta, esnea, fruitu lehorrak eta gorputzak eskatzen didanean (ia beti), txokolate zatitxo bat.

Amets bat.

Erretirora osasunez iritsi eta urteak bidaiatzen ospatzea.

Bidaiatzea. Eguzkiaren argi izpiak, bere berotasuna sentitzea maite dut, eta horrenbestez, bere bila ibili ohi naiz.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Pelikula bat.

La vida es Bella.

Liburu bat.

Los pilares de la tierra.

Musika talde edo abeslari bat.

Txokolatea.

Etxekoak zoriontsu ikusteak.

Bizitzako plazer txiki bat.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Alabak egindako oparia, etxeko bi nesken Pariserako bidaia.

Goierriko txoko bat.

Bat aukeratzea zaila egiten zait: Mana, Alejandro Sanz, The Eagles, Queen.

Zegamako Urdalur eta bere inguruak.

Abesti bat.

The house of the rising sun, The Animals.

Itsaso ertzean, kanpin denda batean hondarrez josita izanik ere.

Zegaman biziko ez bazina…

10 Erreportajea Zuzeneko kultur ikuskizunak alerta gorrian

# 391 • 2020ko urriaren 9a

Erreportajea

TELOIA BERRIRO ERE NOIZ ALTXATUKO ZAIN Zuzeneko ikuskizunetan lan egiten duten pertsonek ahotsa altxatu dute, haien eskubideen defentsan.

Testua: Ariane Vierbücher

K

ulturaren arloan lan egiten duten teknikariak, ikuskizun, ekitaldi eta arte eszenikoetako langileak batik bat, mobilizazio ikusgarriak egiten hasi dira Euskal Herrian eta Euskal Herritik kanpo, berez prekario den sektore horrek, pandemiaren ondorioz, bizi zuen egoeraren larritasuna bistaratzeko. Iragan astean, ekitaldi eta ikuskizunen sektoreko profesionalak batzen dituen Alerta Gorria mugimenduak deituta, eraikin enblematikoak gorri kolorez argiztatu zituzten. Manifestazio jendetsuak ere ikusi dira han eta hemen. Pandemiak egoera are prekarioagoan utzi ditu sektore horretako langile asko. Hil ala biziko egoeran daudenez, administrazioei eskatzen diete sektore honen etorkizuna

bermatzeko neurriak har ditzan. Sektorea ondo ezagutzen duten pertsonen iritziak bildu ditu aldizkari honek dituzten aldarrikapenei ahotsa emateko.

Berri Txarrak, Belako, Boikot eta beste hainbat talderekin biran ibilia da Iban Zubeldia ordiziarra. Dena utzi zuen benetan nahi zuen hortan lan egiteko. Argi teknikaria da, ikuskizun bat borobiltzeko klabea dena. Urte asko egin ditu zuzeneko ikuskizunetan lanean, «%80a gutxi gora behera». «Oso gustuko» du bere lana, baina jendeak uste baino «gogorragoa» dela ere esan du: «Furgonetan ordu pila bat, eguneko ordurik okerrenetan iristea Alacant, Valentzia edo beste edozein tokira, materiala deskargatu, guztia muntatu, argiak programatu, soinu frogak egin, zerbait jan edo afaldu, inguruko hotel batean gaua pasa, edo guztia jaso eta berriro furgonetan sartu beste hiri batera iritsi behar dugulako han berriro guztia muntatzeko, 10 ordutik gorako lanal-

diak, lana eta familia bateratzeko arazoak,...». Lana da, noski!, bokazionala edo bizi estilo bat dela ere esan daiteke, baina lana.Bokazio izateak eta erregulazio ezaren ondorioz gainera «lan baldintza onartezinetan lan egitera eraman gaitu sarri, prekarietatea errotuz».

COVID-19ak eragin duen egoera honetan zuzeneko kontzertuen, jaialdien edo bestelako ekitaldien %80 bertan behera geratu dira. Une honetan zuzeneko edozein ekitaldi antolatzeko bete beharreko baldintzek ere ez dute laguntzen. Eta pixkana-pixkana ekitaldi batzuk antolatzen ari direla dirudien arren, Zubeldiaren ustez «ez da oso erreala».

Teknikariok sindikatua Euskal Autonomia Erkidegoan sektorean lan egiten duten 7.000 inguru pertsonen eskubideak bermatzeko intentzioarekin lanean ari da Teknikariok

Erreportajea 11 Zuzeneko kultur ikuskizunak alerta gorrian

2020ko urriaren 9a • # 391

Iban Zubeldia, duela urte batzuk Baionan ospatu zen jaialdi batean lanean.

Euskal Autonomia Erkidegoan 7.000 inguru pertsonek lan egiten dute ikuskizun, ekitaldi eta arte eszenikoetakoetan Sektoreko enpresa garrantzitsuenek aurreikusten dute 2022rarte ez dela normalizatuko egoera

sindikatua. Rigger-ak, sastreak, bideoa, erregiduria, iluminadoreak, muntatzaileak, laguntzaileak, sonidistak, eta produktoreak biltzen ditu, besteak beste. Helburu nagusia da «sektorearen erregulazioa, lan eskubide ezarekin zein prekarietatearekin amaitzeko».

Uste dute horretarako «tresna enpresa kontratatzaileekin hitzarmen kolektiboa negoziatzea dela, eta hau kolektibo bezala egin behar dela, batasuna eta ahots propioa inoiz baino garrantzitsuagoak izanik».

Zubeldia bera ere guztiz bat dator Teknikariok sindikatuaren helburuekin, uste baitu helburu horiek lortzeadela sektoreari laguntzeko bidea: «Lehenik eta behin, hitzarmen kolektibo bat lortzea gutxiengo baldintzak batzuk jartzea beharrezkoa delako, baita lanaren identifikazioa ere, guztiz beharrezkoa dira biak». Hitzarmen kolektibo bat egitea, «lanaldia, ordutegia, atsedenaldiak, oporrak eta soldata-taulak arautzeko balioko du, gure lanean. behin-behinekotasuna, ezorduko ordutegiak, lanaldi amaigabeak egunerokotasunean bizitzen ditugulako».

Bestalde, autonomoen kontratuak errealitate bihurtzea behar-beharrezkotzat jotzen dute. Gai honen inguruan ere mintzatu da Iñaki Vierbücher soinu teknikari eta musikari legorretarra: «Egun bateko kontratuak dira asko».

Kontatu du, sektore honetan lan egiten duten pertsonentzat, apirila eta urria bitarteko hilabeteak direla lan karga gehiagokoak. Arazoa da, autonomoen kasuan batez ere, martxoan alarma egoera ezarri zenean, altan eman gabe harrapatu zituela asko eta kasu horietan laguntza ekonomikoak jasotzeko arazo dexente dute; eta gainera, uste du, egoerari aurre egiteko dauden laguntzak ez direla nahikoa. Arrazoi horregatik, «lankide asko dira beste sektore batzuetan lana bilatzen ari direnak», nabarmendu du.

Gainera uste du zuzenki lotuta daudela laguntza nahikoa ez izatea kate produktiboa ez elikatzearekin: «Ez zaio benetan duen baloioa ematen sektore honi, ez delako zerbait fisikoa sortzen, elikatzen dute jendearen bihotza, espiritua, eta badirudi, ditugun gobernanteek ez dutela ulertzen norainoko garrantzia duen horrek, horrez gain, kontutan hartu behar da jende askorentzat bere ogibidea dela»..

Ordiziarrock jaialdia egingo dute 23-24an

U

ne honetan, albiste pozgarria da Ordiziarock jaialdia egingo dela jakitea. Hala iragarri du jaialdiaren antolakuntzan lanean ari den Urko Ruiz de Apodakak. Esan duenez, «konfinamendua ezarri zenetik lanean» ari dira. «Egoera berezia bada ere, eta hortara egokitzeko esfortzu gehigarria eginda, jaialdiarekin aurrera jarraitzen dugu». Erabaki honekin, «sektoreri babesa eman eta egoera honetan ere ekitaldiak egin» daitezkeela erakutsi nahi dute, «neurriak hartuta kultur ekitaldiak ere seguruak izan daitezkeelako» Gauzak horrela, datorren urriaren 23an eta 24an ospatuko da Ordiziarrock, segurtasun protokolo zorrotza beteta. Bertan izango dira Sua, Viva Belgrado, Kokein, Dupla eta Zea Mays.

Legorretarrak uste du, «beste sektore batzuetan baino oztopo gehiago» dutela lan egiteko. «Beste sektore batzuetan bezala, sektore honetan ere, egoerak eskatzen dituen baldintza guztiak beteta lan egin daiteke, eta sarri, eskatzen direnak baino neurri gehiago hartzen dira, benetan toki seguruak sortzeko, baina kriminalizatuta dago sektorea, eta zer esanik, gaueko aisiari dagokionez, ez dezagun ahaztu, eta agian errepikatzea da, jende askok ogibide duela, diot, ezagutzen dudalako jendea, kilometro mordoa egin ondoren, tokian bertan komunikatu diotenari ekitaldia bertan behera geratzen dela».

Gauzak horrela, sektorea noiz berreskuratuko den da langile askoren kezka. Enpresa garrantzitsuenek aurreikusten dute 2022rarte ez dela normalizatuko. Ez ditu gauzak hain argi Vierbücher. Uste baitu hori baino luzeago joango dela, eta gainera, neurri asko geratzeko iritsi direla.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 391 • 2020ko urriaren 9a

Erretratua

KIZKITZA, BAKE LEKUA Ama Lurraren magal eder hartan egonez, bakean egoteko txokoa aurkitu izan dut, beti, eta bazter haietan sentituz eta gozatuz, hamaika hausnarketa atsegin sortu izan zaizkit. Aimar Maiz

G

Andoni Salamero Zumarraga

Jende asko Santiago-ko eta Inazio Deunaren erromes-ibilbidea itsu-itsu egiten ibiltzen da han-hemenka. Neuk nire mendi-irteera apaletan, erromesalditxo berezia egiten dut toki kutun batera, Kizkitzara, hain zuzen.

ure gurasoek oso maite zuten tokia da, eta neu arrebekin eta gurasoekin, askotan, joan naiz bazter eder hartara. Urtero, Antiotik Beloki pasatu eta Atxurtza-ko bidea hartzen dudanean, zirrara berezi batek hartzen du nire barrua; pinumultzo zabaletan banoa ere, bidezidor estuetan murgilduz aske doa nire gogoa. Bidean, basajaun garai baten antzera aurkezten zait Izazpi, eta begira geratzen natzaio, esanez: ÂŤLasai, adiskide, iritsiko zaik hireganatzeko ordua, eta egingo diat bisitaÂť.

Bidez bide Atxurtzako iturrira iritsi, bertako antuxina bete, eta gogotik edaten dut ur freskoa! Atxurtza utzi eta aldapan gora noanean, inguruko mendiez gain, bazterrak begiratuz noa, eta toki haiek horren txukun egoteko baserritarren eta auzolanean jardundakoen pertsonen oroitza etortzen zait gogora; benetan zein lan fina hantxe egindakoa.

Eskerrak horren lan eskerga egiten duzuen guztioi hemendixetik!

Gora eta behera aldapetan emanda, bide saila eginda, hor non aurkitzen du-

dan Kizkitza, eta azken maldatxoren ostean, nire jomuga. Heldu bezain pronto, lehen begiradatxoa eskailerak igo eta bertako ermitari eskaintzen diot; zinez, zein polit eta txukun zaintzen duten huraxe! Badakit, han, hamaika emakume perkatx eta maratz jarduten dela atonketa lanetan, eta margoketa lanetan hala nola kanpoko itxura apaina izateko lanbide horietan gizon-emakume multzoa. Hango izerdia zuria dela esaten duenak gogotik esaten du gezurra, han majo egin izan du askok lana, musutruk, bai alajaina! Bejondeizuela guztioi!

Ama Lurraren magal ederra Arrantzaleek, aspaldidanik, bertako Ama Birjina gurtzen zuten bezala, Ezkio eta Itsasoko hala nola bestelako herriek beti izan dute gogoan txoko apal eta atsegina. Neuk Ama Lurraren magal eder hartan egonez, bakean egoteko txokoa aurkitu izan dut, beti, eta bazter haietan sentituz eta gozatuz, hamaika hausnarketa atsegin sortu izan zaizkit.

Gogoari atsegin eman izan diodan bezala, baita sabelari ere, garai batean otartekoa hantxe janez, baina, egun, plana beste era batean borobildu nahi izanez gero, Mandubi-ko Bentara joz.

Kizkitzara behin joanez okasioak hala eskatzen du, ezta?

Joan, ikusi eta gozatu, zinez, ez duzu damurik izango eta!

Gaztejira 13 Ione Matarranz • Josune Gil

2020ko urriaren 9a • # 391

«Lagunen artean hasi eta saltzen amaitu dut» IONE MATARRANZ • Bitxigilea

Testua: Andrea Aranburu

Argazkia: Ione Matarranz

M

I

Zer da Bitxilore?

Nola sortu zen proiektua?

Modan jarritako lepoko horietako bat nahi nuen, eta bila ibili ondoren, erosketa eta bidaltzeko gastuak medio, lepokoak oso garestiak ziren. Burugogorra naizenez, bila jarraitu nuen eta beharrezko materiala topatu nuen Interneten. Erosi eta etxera iristerakoan mila bola baino gehiago nituen. Lepoko bakarrerako bolatxo gehiegi ziren. Lagunen artean banatzen hasi eta saltzen amaitu dut.

litzateke den proiektua izango. Bertan, egiten ditudan diseinu eta produktuak erakusten ditut, jendearekin hitz egiten dut, jende berri asko ezagutu, Euskal Herriko sortzaileen berri izan...

Nolako eskariak egin daitezke?

Egin daitezkeen eskariak guztiz pertsonalizagarriak dira; lepoko, pultsera edo musukoei buruzko mezu bat Instagrametik idatzita, nire erantzuna jasoko duzu. Beharrezko informazioa (katalogoa, bolen tamainak eta koloreak...) bidali, eta hortik aurrera, bezeroak aukeratzen duena egiten dut. Nonahi bidaltzen ditut eskariak. Egun grisak datoz orain, baina osagarri hauei kolorea ez zaienez falta, elkarrizketa honen baitan presente egotea nahi dut: Udazken eta negu honetan, jarri bitxilore .

Nolako garrantzia du Instagramek?

Instagrama proiektuak aurrera eramateko ezinbesteko erreminta iruditzen zait. Bitxilore Instagram gabe, egun ez

@JosuneGil

209 egun

one Matarranz (Beasain, 1997) irudi pertsonalarekin eta hezkuntzarekin lotutako goi-mailak ikasi dituen ekintzailea da. Bere denbora librean bitxiak egiten ditu.

Bitxilore proiektu txiki bat da, baina geroz eta gehiago hazten hasia dagoena. Eskuz egindako osagarriak saltzen ditut, eta egun, Bitxilore nire deskonekxio bidea da. Uda honetan modan jarri diren lepokoak egiten jarri nintzenean, munduaz deskonektatzen nuela ohartu nintzen, eta lan egiterako orduan, nire irudimena nahi dudan bezala landu dezakedala ikusi dut. Diseinu desberdinak, material ezberdinekin egitea; jendearen eskaerak entzun eta maitasun guztiz egitea, jendea nire proiektutxo honen parte hartzaile egitea... Niretzako gaur egun hori da Bitxilore.

JOSUNE GIL

Ezkerreko eserlekutik

@bitxilorebyione

adrilgo Complutense Unibertsitatearen ikerketa baten arabera, estatu mailan 18 eta 34 urte arteko biztanleak izan dira koronabirusaren eta konfinamenduaren ondorioz antsietatea, depresioa eta beste nahasmen psikologiko gehien sufritu izan dituztenak. Estatu mailan, bost biztanletik batek sufritu du hauetariko bat, baina 18-34 urtekoen artean kasuak bikoiztu egiten dira.

Ez da (eta aldi berean bada) aisiaren eraldaketaren erru, lana aurkitzeko zailtasunak areagotzearen erru, drogen kontsumoaren igoeraren erru. Edo bideojokoen eta sare sozialen erabilpen konpultsiboaren erru. Ikasketak, lana, etxebizitza propioa… oro har, martxan jartzen hasitako bizi-proiektuaren lehen pausuak, hankaz gora ikusi dituzte askok.

Depresiboak, etsipen edo sintoma, orokorrean, pesimistak nagusi izan zaiela onartu dute ikerketan parte hartu dutenen ia %50ek. Azken finean, ez al da ziurgabetasuna azken boladan gehien errepikatutako hitza? Berriro ere, osasun sistema sendo baten beharra, eta inoiz baino gehiago, osasun mentala babesten duen sistema behar dugu. Dagoeneko iritsi gara urrira. Hau guztia hasi zenetik… 209 egun.

14 Gure lurra Zumarragako azoka, nortasun bereziko gunea

# 391 • 2020ko urriaren 9a

Gure lurra

ZUMARRAGAKO AZOKA, NORTASUN BEREZIKO GUNEA Testua eta argazkia: Tere Madinabeitia

Aurreko legealdian hasita, Zumarragako Udala larunbateko azoka biziberritzeko proiektua ari da garatzen. Marka sortzearekin batera, baserritarren gunea berriztatu dute.

B

este herrietakoek bezala, Zumarragako larunbateko azokak ez ditu bere une gozoenak bizi COVID-19aren ondorioz, baina azken hilabete hauetako egoera bereziak ez du udala kikildu lehen sektorearekin astero izaten den hitzordu horri merezi duen balioa emateko jardunean. Azoka biziberritzeko eta indartzeko duela ia lau urte martxan jarritako proiektuak aurrera darrai.

Aurreko legealditik datorren udal apustua da Zumarragako azoka biziberritzea. 2016an proiektu estrategiko gisa izendatu zuten gobernu plangintzan, eta harrezkero, Goimenen babesarekin eta foru aldundiaren eta teknikari adituen laguntzarekin, hainbat pauso eman dituzte helburu hori lortzeko bidean. Baserritarren eta bertako produktuen salmentan jarri dute indarra, baina azoka anitza dela kontuan hartuta, eta frutarena edo arroparena bezalako beste atalak ez dituzte ahaztu.

Lau ardatz ditu proiektuak: gune fisikoa eguneratzea eta modernizatzea, marka baten sorrera bultzatzea, komunikazioaren alorra lantzea eta dinamizazio ekintzak egitea.

Baserritarren gunea berritzen Euskadi plazan, udaletxearen pareko arkupeetan dago baserritarren gunea –gaztelaniaz nave de las caseras be-

zala ere ezagutzen da–, eta larunbatero 20 postu inguru kokatzen dira bertan.

Saltzaileak Zumarraga bertakoak eta inguruko herrietakoak dira: Urretxu, Beasain,Ezkio, Gabiria, Legazpi, Azkoitia, Arama… Denetik saltzen dute: barazkiak, lekaleak, ogia, gazta, arrautzak, hestebeteak, loreak eta landareak, baratzerako landareak, gozoak…

Gune horren hobekuntza fisikoarekin hasi dira gauzatzen azoka biziberritzeko plana eta, besteak beste, kristalezko itxiturak jarri dizkiote arkupeari, sapaiak intsonorizatu egin dituzte eta urria eta azaroa bitartean paretak margotuko dituzte, argiteria berritzearekin batera. Guneari gozotasuna edo erosotasuna ematea da lan horien helburua, eta aurrerago gauzatuko den beste hirigintza proiektu handiago batekin lotuko dira, Soraluze eta Legazpi kaleak eta Euskadi plaza oinezkoentzako bihurtzeko proiektu integralarekin, alegia.

Proiektu horren barruan plazako estatuaren inguruko hesiak kentzea eta zoru guztia berritzea ere aurreikusten dute. Baserritarren gunean, bestalde, saltzaileen lana errazteko helburuz, karga jasogailu bat ere jarriko dute datorren urtean, Zelai Ariztiko parkera ematen duten eskaileren aldetik.

Berrikuntza horiek guztiak, baserritarren guneko saltzaileekin batera adostutakoak dira. Izan ere, parte har-

tzailea da azoka biziberritzeko proiektu osoa, eta herriko beste eragile ekonomiko eta soziokulturalen partaidetza ere jaso dute plangintza diseinatzeko orduan, azokak herri osoan duelako eragina, eta azoka jasotzen duen gunea herri osoak erabiltzen duelako.

Marka eta komunikazioa Prozesu parte hartzaile batetik abiatu da, baita ere, Zumarragako azokaren markaren sorrera. Azoka handia izanik –Gipuzkoako bosgarrena da, Donostia, Ordizia, Tolosa eta Azpeitikoaren atzetik–, nortasun edo marka propioa behar zuela ikusi zuten, eta logotipo bat sortu zuten, herriaren iragana, oraina eta etorkizuna lotuz. Logotipoan, Zumarragak bere historiaren aro desberdinak nola uztartu dituen irudikatzen dute elkarrekin lotutako borobil gorrixkek, eta besteak beste, Antioko baselizako habeak elkartzeko sistemari eta otarrak egiteko zumea gururatzeko moduari egiten diete aipamena.

Markaren sorrera azokarekin lotutako komunikazio estrategia berrian kokatzen da, eta besteak beste, baserritarren gunea ixten duten kristalezko ate-

Gure lurra 15 Zumarragako azoka, nortasun bereziko gunea

2020ko urriaren 9a • # 591

Zumarragako azokako baserritarren gunean hobekuntzak egin dituzte, eta kristalezko itxiturak jarri dituzte.

serritarren gunea betiko saltzaileentzat gorde da, postuen berrantolaketa eginda. Fruta eta bestelako elikagaien saltzaileak Zelai Ariztiko pilotalekuan kokatu dira, eta arropa, oinetako eta osagarriak La Salle ikastetxeko patioan.

Hilabete batzuk igaro dira egitura horrekin, eta momentuz ez da aurreikusten saltzaile guztiak Euskadi plazan elkartzea, segurtasun distantziak mantenduta, guztientzako tokirik ez dagoelako. Hiru gunetan banatuta jarraituko du, beraz, guztira 5.380 metro koadro hartuz eta 61 saltzaileri tokia eginez: plazako arkupeetako baserritarren gunean 19 postu daude eta beste lau jartzeko eskaerak jaso ditu udalak, Zelai Ariztin 12 postu, eta La Sallen 30 postu.

Pandemiaren beste ondorio bati ere erantzun behar izan dio udalak, kalte ekonomikoari, eta gainerako merkatariei bezala, beren jarduera etenda izan duten azokako saltzaileei zuzendutako laguntza programa du martxan.

Ordenantzaren osaketa

AZOKA BIZIBERRITZEA Lau ardatz ditu Zumarragako azokaren biziberritze proiektu estrategikoak.

» Gune fisikoa modernizatzea Kristalezko itxiturak jarri dituzte baserritarren gunean, sapaia intsonorizatu dute eta datozen asteetan margotu egingo dute eta argiteria berritu.

» Zumarragako azoka marka Azokaren nortasuna edo marka propioa islatzen duen logotipoa sortu dute.

» Komunikazio plana Poltsak eta baserritarren postuetarako mahai zapiak aterako dituzte, Facebook kontua indartu, informazio panelak jarri...

» Dinamizazio ekintzak Erosketa esperientziak indartzeko.

etan jarri dute. Komunikazio estrategia horren baitan, logotipoa eramango duten azokako poltsak edo postuetan jartzeko mahai zapiak egiteko asmoa ere badute, besteak beste.

Bestelako ekintzak ere aurreikusten dituzte, tradizioan edo produktuen kalitatean oinarritutako erosketa esperientziak dinamizatzeko helburuz.

COVID-19aren eragina Proiektuak, asmoak, plangintzak... Zumarragako azokaren biziberritzea martxa onean zihoan, baina pandemiak prozesua moteltzea ekarri du, udalak beste gai batzuri eman behar izan diolako lehentasuna. Azokak berak ez du ia etenaldirik izan, baina aldaketa garrantzitsuak ezarri dituzte eta osasun neurri zorrotzak hartu behar izan dituzte. Ba-

Pandemiaren garaiko lehentasunezko premiei erantzun eta gero, udalak berriz heldu dio azoka biziberritzeko proiektuari, eta ordenantza baten lanketan jarriko du indarra datozen asteetan. Izan ere, Zumarragako udalerriak ez du azokaren kudeaketa edo antolaketa gidatzen duen ordenantzarik.

Horrekin batera, komunikazio plana ere indartu egin nahi dute, eta pandemiaren aurretik markaren inguruan definitu ziren ekintza zehatzei helduko diete berriz, horien artean geltoki inguruan informazio panel digitala jartzea edo herri osoan zehar azokara daramaten ibilbideak diseinatzea. Sortu berria duten Facebook kontua ere bultzatu nahi dute. Bestelako egitasmoak ere badituzte esku artean, erosketak aldez aurretik enkargatzea eta jasotzeko puntuak jartzea, besteak beste.

Hori guztia gauzatzeko, Zumarragako Udalak Ikerpartners enpresaren laguntza izango du.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 391 • 2020ko urriaren 9a

Zinema

Bide urratzaileak Burbuil (Beasain) Jose Ignacio Sanchez Goieniz Zinekluba

Zinemazale baten gogoetak

Z

inema klasikoa zinema ikusgarria da, hau da, edozein giza esperientzia zinema-tradizioak ezarritako konbentzioen mende dagoen ikus-entzunezko ikuskizun narratibo bihurtzen duen zinema. Bertan, zinemaren sorreraren aurretik ekoitzitako eta frogatutako hainbat tradizio artistikoren elementuak txertatzen joan ziren.

Garai guztietako autore handiak eta haien lanak aldarrikatu nahi ditut: Griffith, Murnau, Dreyer edo Langen zinema mututik, Cukor, Curtiz, Hawks, Truffaut, Wilder, Welles eta abarren obra erraldoietatik pasatuz.

Ez dut eskatzen jendeak zinema zuri-beltzean bakarrik ikus dezan, ezta 50 urtetik gorako filmarik ere, baina zaharra izateagatik film bat ez baztertzea besterik ez dizuet gomendatzen; izan ere, ikus dezakezuen film gutxi izango dira Ben Hur baino hunkigarriagoak edo Con faldas y a lo loco baino dibertigarriagoak.

Casablanca, topikoz kanpo, film bikaina iruditzen zait.

Baita Horizontes de Grandeza edo Chaplinen El Gran Dictador bezalako klasiko handiak ere. Aipagarria da gaur egun ia ekoizten ez den genero bat, baina hamarkada askotan zehar onarpen handia izan duena: western-a; kategoria handiko titulu, zuzendari eta aktoreak eman dituena.

Azken finean, esaten dutena esaten dutela ere, zinema klasikoak kasu batzuetan egun egiten dena gainditzen jarraitzen du nire iritziz, nahiz eta azken urteotan ikus-entzunezko aurrerapen asko egin diren merkatuan. Eta bestela, norbaitek sekuentzia hobe bat aipa diezadala, Orson Wellesen Sed de mal edo Carol Reeden El tercer hombre lanean egindakoak baino.

Beasaingo rock burbuila

O

rdura arte herrietan ohiko banda eta orkestren lekua bestelako doinuek hartu zuten 80ko hamarkadaren hasieran. Garai haren lekuko izan zen Beasaingo Burbuil taldea. Atzerritik zetozen rock doinuak zituzten gustuko, eta Rolling Stones, Dr. Feelgood edota Rory Gallagher bezalako musikarien abestiak jotzen hasi ziren. Tarteka, baita euskal musikari eta taldeen abestiak ere. Ruben Arbizuk, Patxi Atxak, Jose Miguel Gonzalezek, Pedro Luis Urangak eta Pello Irizarrek osatu zuten boskotea. Gehienek musika ikasketak zituzten, eta beste talde batzuetan aritutakoak ziren ordurako.

Hasieran dantzalekuetan jotzen hasi ziren, beraien ekipoa erosteko dirua egin arte. Gero herririk herri aritu ziren jotzen, Goierrin ez ezik, Azpeitian, Andoinen, Pasaian, OĂąatin, Gernikan edota Otsagabian jo zuten, besteak beste. Beasaing Udalak kontratatuta, plazapean ere jo izan zuten igande arratsaldeetako dantzaldietan.

Taldeak hainbat aldaketa izan zituen, eta Pedro Carrasco, Zeles Aranburu, Josu Alonso eta Miguel Caballero ere pasa ziren bertatik. 1986an banatu zen taldea eta askok beste talde batzuetan jarraitu zuten.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2020ko urriaren 9a • # 391

Osasuna Nahia Arzelus, Ainhoa Mujika, Amaia Sadornil • Kresala logopedia (Beasain)

Gaixotasun neurodegeneratiboen eragina Gaixotasun neurodegeneratiboek lengoaiaren arloan eragina izaten dute

Bestalde, gaitz baskular edo istripu baten ondorioz ere burmuineko lengoaian enkargatuak diren guneetan lesioak gerta daitezke, esaterako Afasiak.

Gaixotasun neurodegeneratiboak

L

ogopedek prebentzio, detekzio, ebaluazio, diagnostiko eta tratamendu lanak egiten ditugu ahots, hizketa, lengoaia (ahozkoa eta idatzia), entzumen, komunikazio, arnasketa eta irensketa zailtasun edo arazoetan. Gure lanarekin jaio berri batek, ume batek, gazte batek, heldu batek, aitona-amona batek izan ditzakeen beharrei erantzuten diegu.

Azken hauetan zentratu nahi dugu gaurkoan. Giza gorputzak aldaketak ja-

saten ditu bizitzan zehar. Heldutasunera iristen hasiak gaudenean gaztetako gaitasun berdinak ez ditugula ohartzen gara, hauek gutxitzen joaten baitira. Aldaketa horiek naturalak dira. Baina burmuinak ere aldakuntza ezohikoak izan ditzake, eta ondorioz gaixotasun neurodegeneratiboak agertu daitezke. Adibidez Alzheimerra, Parkinsona, Esklerosi Anizkoitza edo Alboko esklerosi amiotrofikoa. Horiek lengoaiaren arloan eragina izaten dute.

Zer dira gaixotasun neurodegeneratiboak? Gaixotasun hauek garuneko Nerbio Sistema Zentralean eragiten dute.

Horien ezaugarria burmuineko zonalde konkretu batzuetan neuronen galtze progresiboa da.

Aurretik aipatutako gaixotasun neurodegeneratiboak sendatzeko tratamendurik ez badago ere, diziplina anitzeko erantzukizun batekin eboluzioa moteldu dezakegu.

Kresala taldea osatzen dugunok etengabe gure ezaguera eguneratzen gaude, ahalik eta ebaluazio osatuena zein interbentzio hoberena eskaintzeko. Jakin ezazue hemen gaituzula, laguntzeko prest gaude.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 391 • 2020ko urriaren 9a

Komikia

Aliritzian Monika Arratibel Irakaslea

Singularretik pluralera

A

mak esan izan ohi dit harrituta geldituko nintzatekeela gizakiaren ahazteko ahalmenaz. Inuzente xamarra naiz batzuetan. Beti izaten dut gauzak aldatuko direnaren esperantza txiki bat. Eta bai, denborarekin aldatzen dira, baina gehienetan, ez hobera, okerrera baizik. Batzuk diote gauzak ahaztea jakinduria dela. Ahazteko, aurretik ezagutza bat izan behar omen da, zerbait bazenaren kontzientzia izan behintzat. Martxoan denon ahotan ziren hitz ugari: enpatia, esker ona, borondatea, errespetua, maitasuna, umiltasuna…

Urrian sartu gara, ez da urterik ere pasa eta betiko leloaren betiko lelora itzuli gara, berekoikeriara. Ez dut ulertzen jende klase horren burutan zer dabilen. Okindegian elkartu eta egun onik ematen ez dutenak, bereari begira dauden mutur

handiak, norberaren irabazia besteen ongizatearen gainetik jartzen dutenak… Lehenengo pertsonan eta singularrean bizi diren villanoak.

Zalantzan jartzen dut, hauek martxoan erabilitako hitzen balioa ulertzen duten, mingainaren puntatik barrurago ere ez zaie sartu hitz horren letra bat ere. Dena itxurakeria izaten baitute horrelakoek. Ni, neu, neurea, niregatik eta niretzako.

Egunen batean ezagutuko al dute behintzat pluralaren edertasuna… eta ez, ez naiz gramatika kontuaz ari. BAIKOmeriak gure inguruan, martxoko hitzen antonimoetara itzuli gara, ez da gauza onik.

Covidaren txerNi, neurea, niregatik eta toa bilatzen duniretzako. Egunen tenean (eguna batean ezagutuko al dute iristen bada) zientzialariak pluralaren edertasuna… hasiko ote dira, eta ez, ez naiz gramatika errespetuaren kontuaz ari alorra ikertzen?

Asko, ziztada horrexen beharrean dira eta… Nik, argi daukat, plurala ulertu, zabaldu eta bizi nahi dudala. Zaila izango da gizartea aldatzea. Baina zaila bada, ez da ezinezkoa.

Publizitatea 19 2020ko urriaren 9a • # 391