GoiBerri 392. zenbakia

zk. 392 2020ko urriaren 16a www.goiberri.eus

Iritzia

03

Elixabete Garmendia Lasa.

Agenda betea

Elkarrizketa

Alaitz Telletxea: «Urte hauetan ez dut eszenatokiaren faltarik izan»

IPARRAGIRREREN PAREKORIK GABEKO BIZITZARA BIDAIA Bi mende dira Urretxun jaio zela

10-11

04

Ibiltari

14-15

Olaetatik Aiestaran-erreka auzora, Zaldibiako uraren bideari jarraituz

02 Publizitatea # 392 • 2020ko urriaren 16a

Iritzia 03 Elixabete Garmendia Lasa • Kazetaria

2020KO URRIAREN 16A

# 392 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

Itzain

Agenda betea

A

zken hitzordua Ormaiztegin izan zen, pianoan. Lore eta Malentxo Zeberio abesten: hilaren 3an: Hezurbeltzak taldearen «Kantatu nahi dut bizitza/Usteltzen ez bazait emanaldia. Gorka Hermosa akordeoi- hitza/Mundua dantzan jarriko nuke/Jainkoa laria, Jon Maia hitz eta kantuan, eta Je- banitza». Imanolek musikatutako Amurizaren sus Prieto Pitti gitarrarekin. Lortu zuten Zubipe hitzek propio emanaldi hartarako egindakoak pilotalekuari halako kabaret airea ematea. Ma- ziruditen. nifestu ere baden kanta ahoan: «Eta gu/lanak Aralarretik irten gabe –Nafarroako mugan– igorriak, nekez etorriak/adoptatu ditugu euskal irailean, Azken Muga arte jaialdiaren bosgarren jatorriak/trenak utzi gintuen herria/bihurtu da edizioa Zarateko lepoan. Aurten Zumetari omegure aberria/gu gera Euskal Herri berria». Ema- naldia eskaini diote, laurogeiren bat artisten lanaldia Zumalakarregi Museoak antolatu zuen, nak bilduz, aire librean nahiz Zaratetxeko aterbertan daukaten Leopoldina Rosa erakusketa- pean. Zumetaren faltan, Txitxi Orbegozok usurren harira, euskal jendeak Hego Amerikara emi- bildarrari egindako erretratu parea, jenialak. gratu zuen garaiari buruzkoa. Ez galtzekoak Beasaingo Kale Nagusian Hiru Telleriak erakusketa, konfinamendutik irten berri samar gibiak, kontzertua eta erakusketa.

Aste pare bat lehenago, Gabiriako elizan, bes- nenean. Jokin Telleria margolari beasaindarra, te mota bateko kontzertua: herriko seme eta Joxe Mari Telleria Segurako pintorea eta Joxe Iruñeko Eslava kasinoko pianista izan zen Va- Mari Telleria argazkilari idiazabaldarra, bakoitza bere lanak esplikatzen. Eslentin Larrea konpositorearen plikazio oso jakingarriak, baita obrak jo zituzten Itxaso Aristiere, Nerea Iraola historialariak zabal pianistak eta Irungo Ordiziako San Blas ermitaren Oiasso Kameratak. Guztiak indusketan eman zizkigunak, ederrak eta bat bereziki gustaErdi Arokoak izan daitezkeen garria: La perla del oceano .

Izenburuak ez du halakorik bi gorpu aurkitu berritan. pentsarazten, baina kontatu Zerainen, Euskal Herriko zidaten pieza hori Gabiriako Unibertsitatearen Uda IkastaElixabete Garmendia Lasa roetako bat egin zen irailean, eskolen inauguraziorako konKazetaria posatu zuela Larreak, 1911n. gai honen inguruan: Herri txikiak aurrera begira: auzolaneUztailaren 21ean, beste konko kultura eta balioetatik etortzertu bat aparta: Ataungo LaSortzaileek eta kizunera . Auzolan berriaren reo urtegiaren ertzean, Et Intraza hartzen ote diodan aurcarnatus orkestra, Donostiako antolatzaileek tengo udako agenda goierritar Orfeoiko talde bat, Eneko Doeduki zoragarriz aberatsari. Sortzaileek eta anrronsoro trikitian, Leturia panbete duten agenda tolatzaileek eduki zoragarriz deroarekin, Gorka Benitez sabete duten agenda horri. xofonista eta Juantxo Zeberio

04 Sakonean Iparragirreren jaiotzaren 200. urteurrena

# 392 • 2020ko urriaren 16a

Erreportajea

IPARRAGIRRE, XIX. MENDEA ZUKUTU ZUEN URRETXUARRA Joxe Mari Iparragirre Balerdik pelikula bat egiteko moduko bizitza izan zuen. XIX. mendeko gertaera garrantzitsuenetan parte hartu zuen, eta ia 200 urteren ondoren, bere abestiak bizi-bizirik diraute oraindik.

Testua: Asier Zaldua

U

rretxuarrek egitarau oparoa antolatu dute Iparragirreren jaiotzaren 200. urteurrena ospatzeko. Ez da gutxirako, Iparragirrek egindakoa ez sinistekoa baita.

Oraindik haurra zela, etxetik alde egin zuen I. Gerra Karlistan parte hartzeko.

Bere emanaldietara ehunka lagun joaten ziren. Gernikako Arbola abesten zuenean, herria piztu egiten zen. Agintariek Euskal Herritik eta Frantziatik bota zuten, herria altxatuko zuen beldur zirelako. Europa osoa zeharkatu zuen bere gitarrarekin. 17 urteko neska batekin ezkondu eta Amerikara joan zen. Emaztea eta seme-alaba pila han utzita itzuli zen eta abandonatuta hil zen. XIX. mendean egin zitekeen ia guztia egin zuen. Ona eta ez hain ona. Eta ia 200 urte ondoren, bere abestiak oso ezagunak dira oraindik. Urteurreneko ekitaldietan parte hartu duten bi lagunek Iparragirreri buruz duten iritziaren berri eman dute lerrootan.

Mikel Alberdi irundarrak Historia ikasi zuen, eta 31 urte daramatza Ormaiztegiko Zumalakarregi museoan.

Bertako ikerketa eta dokumentazio saileko arduraduna da. Ireki zenetik. Zu-

malakarregi XIX. mendeko Euskal Herria ezagutu eta gozatzeko erreferentzia zentroa da, eta Iparragirre garai hartakoa da. Are gehiago, XIX. mendeak eman zuen pertsonaia berezienetako bat da. Alberdik ondo ezagutzen ditu haren bizitza eta obra. «XIX. mendeko gizona da, baina XIX. mendeko gizon bitxia. Niretzat oso pozgarria izan da azkenaldi honetan bere biografiari bueltak ematea, normalean militar eta politikoak izaten baititugu eskuartean. Eta azken hauek Iparragirre baino askoz ere aspergarriagoak dira».

Aitzindaria eta parekorik gabea Urretxuarra gauza askotan «aitzindari» izan zela dio. «Europan zehar musika jotzea eta hortik bizi izatea bakarrik izugarria da. Ez dut antzekorik ezagutzen. Gaiarre eta Sarasate ere Europan zehar ibili ziren, baina beste modu batera. Musika arautuagoan. Iparragirre, berriz, buhame bat izan zen. Kerouac idazlearentzako pertsonaia egokia. Rolling Stone izugarria. Pariseko burgesiaren saloietan eta Euskal Herriko erromerietan berdin-berdin ibiltzen zen.

Bainuetxe onenetan eta Italiako talde batekin jo zuen, irrintziak eta Tiroleko musika nahasten zituen..».

Alor ezberdinetan eragina izan zuen, gainera. Politikan, adibidez. «Gernika-

Joxe Mari Iparragirreren (Urretxu, 1820-Itsaso, 1881) abeslari eta musikagilearen erretratu bat, artikulurako egindako konposizioan. Goiberri

Sakonean 05 2020ko urriaren 16a • # 392

Iparragirreren jaiotzaren 200. urteurrena

Euskal Herritik eta Frantziatik bota zuten, jendea bere kontzertuetan berotu egiten zelako Musikari talde batek ‘Gernikako Arbola’ Euskal Herriko ereserki izendatzearen aldeko manifestua sinatu du

ko Arbola euskal foruzaletasunaren ereserkia bihurtu zen. Deserriratu egin zuten, jendea bere kontzertuetan berotu egiten zelako. Bere eragina izugarria izan zen. XIX. mendearen lehen zatian euskal liberalak foruak aldatzen saiatu ziren eta hainbat aldaketa lortu zituzten. Diputazioetan kontrol handiagoa lortu zutenean, foruen alde onez hitz egiten hasi ziren. Hala, foruen defentsa ez zegoen bakarrik karlisten esku. Foruek babes zabalagoa lortu zuten. Iparragirre hor erdian harrapatu zuen eta bere kantua liberalen eta karlisten kantua izan zen. Hori izugarria da. Eta kantuaren oihartzuna gaurdaino iritsi da».

Iparragirre ez zen politikoa, baina politikak kezkatzen zuen eta politikan eragina izan zuen. «14 urterekin Lehen Karlistadan parte hartu zuen eta ondoren ez zekiela zertan ari zen aitortu zuen. Bigarren Karlistadan jada ez zen karlista, eta On Karlosen aurkako hainbat iritzi bota zituen. Ez zuen Bergarako Besarkada onartu eta karlistekin atzerrira joan zen, baina han beste bide batzuk hartu zituen. Frantziatik Marseillaise abesteagatik bota zuen Napoleon III.ak. Ez dakit zer zuen tipoak, baina kantuan hasten zenean jendea berotu egiten zuen. Okzitaniako Tolosatik bota zuten, eta ondoren Euskal Herriko Tolosan atxilotu, eta Euskal Herritik dese-

06 Sakonean Iparragirreren jaiotzaren 200. urteurrena

rriratu zuten. Bi herrialdetatik botatzen duten pertsona sekulakoa izan behar da derrigor!».

Alberdik horren pertsona berezia izateagatik gaizki tratatua izan zela uste du. «Ameriketan pasa zituen 19 urteetan nola hala biziraun zuen. Bere emazteari egin zioten elkarrizketa batean oso traketsa zela, ardiak galtzen zituela eta ez zitzaiola axola... esan zuen.

Ez zen euskaldun fededunaren eredua.

Gainera, euskaldunek langile ospea zuten eta bera ez zen langilea. Oso tipo berezia zen. Karlistak, Hirugarren Karlistada galdu zutenean eta foruak kendu zituztenean, berarekin gogoratu ziren.

Berarekin kontaktatu zuten eta Ameri-

# 392 • 2020ko urriaren 16a

«Donostian, 1893an, bera hil eta dozena bat urtetara, sekulakoa gertatu zen.

Banda Bulebarrean jotzen ari zen eta jendeak Gernikako Arbola jotzeko eskatu zuen. Zuzendariak ezetz. Eta jendeak baietz. Sekulako istilua sortu zen. Uda zen eta Sagasta Espainiako gobernuburua Londres hotelean zegoen. Jendea Londres hotelera joan zen eta hotelaren aurka harrika hasi zen. Guardia Zibila azaldu zen eta hiru hildako egon ziren.

Hurengo hiru egunetan sekulako istiluak egon ziren. Batzorde bat sortu zen bakea lortzeko helburuarekin eta batzorde horrek Guardia Zibila Donostiatik ateratzea eskatu zuen. Azkenean, herri guztia Bulebarrean elkartu zen eta

go ikertzeko, baina zaila ere bada. Oso gutxi dakigu Amerikan eman zituen 19 urteei buruz. Bere asmoa musikari bezala lan egitea zen, baina iritsi bezain laster Buenos Airesen kontzertu bat eman zuen eta sekulako porrota izan zen. Ez zuen berriro kontzertu handirik egin. Bere kafetegian bakarrik jo zuen.

Artzain bezala porrot egin zuen eta ostalari bezala ere bai. Kafetegian sekulako giroa zegoen, baina lagunei ez zien kobratzen eta porrot egin zuen».

Ostalari eta artzain bezala porrot egin zuen, baina musikari bezala ez. Bera hil eta 139 urtera, bere kantek bizi-bizirik diraute. Juanlu Aranburu akordeoilari urretxuarrak makina bat aldiz jo

Iparragirreren irudi bat, eserita eta gitarra eskuan, haren jaiotzaren 200. urteurrena gogoratzeko webgunetik hartua. Goiberri

kako euskaldunek itzulera bidaia ordaindu zioten. Sekulako omenaldiak egin zizkioten, baina handik gutxira abandonatuta zegoen. Intelektualek Iparragirreri pentsio bat emateko eskatu zioten aldundiari eta azkenean pentsio txiki bat jarri zioten. Bere amaiera triste samarra izan zen. Hil ondoren, berriro omenaldiak egin zizkioten, eskultura jarri zuten...».

Espainiarrek El Cid-ek hil ondoren ere bataila bat irabazi zuela diote. Iparragirrek hil ondoren gerra piztu zuen.

Gernikako Arbola abestu zuen... bandarekin».

Ordutik 127 urte pasa dira, baina Gernikako Arbola kantak ez du indarrik galdu. Uda honetan bertan, musikari talde batek kanta hau Euskal Herriko ereserki izendatzearen aldeko manifestua aurkeztu du. Manifestua sinatu dutenen artean Evaristo Paramos La Polla Records taldeko abeslaria dago. Izan ere, Iparragirre lehen punkia izan zela esan daiteke. «Oso pertsonaia interesgarria da alde guztietatik eta oraindik asko da-

ditu Iparragirreren abestiak. Aranburuk Patxi Saizekin eta Mikel Markezekin jo du, Bentazaharreko Mutiko Alaiak taldeko kidea da eta Euskal Kantuzale Elkarteko koordinatzailea izan da. Egun, kantu jira taldeen jarraipena egiten du. Kantu jira guztietan abesten da Iparragirreren kanta bat edo beste. « Gernikako Arbola aldarrikatu dute, baina beste kanta batzuk ere indartsu jarraitzen dute: Alegiko traperoari, Zugana Manuela, Zibilak esan naute...».

Aranburu Iparragirreren jaiotetxe-

Sakonean 07 Iparragirreren jaiotzaren 200. urteurrena

2020ko urriaren 16a • # 392

«Iparragirre hil eta hamabi urtera, Donostian sekulako istilua piztu zen bandak ez zuelako jo nahi ‘Gernikako Arbola’»

«Urretxuarrok Iparragirrez harro gaude, XIX. mendeko euskal kulturgintzako ikono bat bilakatu baitzen»

«Buhame bat izan zen, Kerouac idazlearentzako pertsonaia egokia, ‘rolling stone’ izugarria»

«Guk hizkuntza bat, kultura bat eta nazio bat aldarrikatzen ditugu, eta berak ere hori egin zuen»

Mikel Alberdi

Juanlu Aranburu

Zumalakarregi museoko historialaria

Akordeoilari urretxuarra

Iparragirre 2020 egitasmoko hurrengo ekitaldiak

U

tik oso gertu jaio zen. «Urretxuarrok Iparragirrez harro gaude, XIX. mendeko euskal kulturgintzako ikono bat bilakatu baitzen. Aire berri bat eman zion gure kulturgintzari. Mugarri bat izan zen.

Ordura arte bertsoak eta musika jantzia bakarrik zeuden eta berak kantugintzaren bitartez herria piztu zuen. Kantuen balio tekniko eta estetikoa gehiegi landu gabe, euskal doinuak erabiliz (bertsoak, koplak eta zortzikoak), herriari mezu bat transmititzeko ahalmena izan zuen. Garai hartan erromantizismoa txertatu zen gizartean eta nazionalismoak sortu ziren: bai handiak eta bai herri txikietakoak. Herri txikietan beraien folklorea eta kultura babesteko joera sortu zen eta Iparragirrek horrekin bat egin zuen. Euskal Herriko kultura, bertsogintza, poesia... balioan jarri zituen. Guk hizkuntza bat, kultura bat eta nazio bat aldarrikatzen ditugu eta berak ere horixe egin zuen bere kantuetan».

Aranburu irailean Urretxun egin behar zen herri antzerkiaren bultzatzaileetako bat da. «Ez zait pertsonaiak jainkotzea gustatzen. Ez naiz estatua zalea.

Nire ustez, egin dezakegun onena bere

bitartez XIX. mendeko historia ezagutzea da. Iparragirrek garai hartako egoera soziopolitikoa ulertzeko aukera ematen digu. Urretxuk baldintza ezin hobeak ditu XIX. mendeko Euskal Herriko historia ezagutzera emateko. Alde batetik, garai hartako pertsonaia ezagunak ditu bere inguruan: Jauregi, Iparragirre, Zumalakarregi, Soraluze...

Bestetik, bertan oso ondo azaldu daitezke Frantziaren inbasioa, Karlistadak (Ordiziako setioa, Deskargako borroka, Bergarako Besarkada...) eta Amerikako emigrazioa. Herri antzerkiaren helburua XIX. mendeko Euskal Herria ezagutzera ematea zen: zer gertatu zen eta zer ondorio izan zituen».

Oraingoz, bertan behera gelditu da.

«Gure asmoa jende asko elkartzea eta kale batetik bestera eramatea zen. Kale eta plaza bakoitzean gertaera bat azaldu nahi genuen, antzerkiaren eta kantuaren bitartez. Ez dakigu noiz egin ahal izango den berriro halako ekitaldi bat».

Egin ahal izango dela, ez dago zalantzarik: lehenago edo beranduago COVID19aren aurkako txertoa aurkituko dute eta Iparragirreren kantek beti bezain osasuntsu jarrituko dute.

rretxuko Udalak Iparragirre 2020 egitasmoa antolatu du musikariaren jaiotzaren 200. urteurrena ospatzeko. Hurrengo ekitaldiak hilaren 25ean izango dira.

12:00etan bisita gidatua egongo da.

Parte hartzaileek Iparragirreren bizitzarekin lotura duten guneak ikusiko dituzte. Parte hartu nahi dutenek 943 03 80 88 zenbakira deitu behar dute eta 3 euro ordaindu. Bestalde, eguerdian, Alde Zaharreko lau tabernetan pintxoa doan emango diete edaria eskatzen duten guztiei. Gainera, lau tabernetan Iparragirreren abestiak jarriko dituzte eta argazki zaharrak ikusgai egongo dira. Egun berean, 19:00etan, Iparragirre 7 lana antzeztuko dute Labeaga aretoan.

Dantzaren, ikus-entzunezkoen eta bere zazpi abestiren bidez, Iparragirreren nortasunaren eta ibilbidearen berri emango dute. Epikarik gabe egingo dute, Iparragirre gizaseme bezala ikusita. Ikuskizun horretan belaunaldi eta estilo ezberdinetako artistek Iparragirreren lana errebisatuko dute: Lide Hernando, Beñat Axiary, Sorkunde Idigoras, Josetxo Silguero, Xabi Zeberio eta Arkaitz Miner dira artista horiek. Sarrera doan da, baina 943 03 80 88 telefono zenbakira deitu behar da izena emateko.

08 Herri jakintza Ondare immateriala

# 392 • 2020ko urriaren 16a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Mailadie: Eskailera edo maila multzoa.

Lazkaon duela urte gutxira arte ‘Luisiton malladie’ egon zen. Elbarritasunagatik, lehenago zegoen koska ezin zuen gainditu, txikiteoko buelta luzatuz. Lagunen ekimenez egin zuten.

«Urriko ilberrin, elurra Aizkorrin»

1897 -10 - 15: Joxe Kerejeta organista jaio zen, Ataunen.

1865 -10 - 16: Jose Galo Zudaire konpositorea jaio zen, Idiazabalen.

1931 -10 - 18: Lukas Dorronsoro idazle eta antzerkigilea jaio zen, Ataunen.

Bete-betean kunplituko da esaera aurten ere. Gaur, urriak 16, da ilberri, eta Aizkorri zuritua dauka jada elurrak. Hilaren 3an egin zuen lehen elurtea. Zazpi ilberritan ikustea falta orain.

Ondare immateriala

Gau Beltza pizteko garra

Orain sei-zazpi urte iritsi zen AEBetatik Halloween festaren haizea; bokazio merkantilista hutsez eta supermerkatu handiek bultzatuta askotan, mozorrotzen hasi ziren han-hemenka. Bertako ohiturarekin gogoratu ziren orduan beste batzuk, eta Gau Beltza berreskuratu duten herriak geroz eta gehiago dira: Pasaia, Andoain, Oiartzun, Aretxabaleta, Mutriku, Lekeitio, Agurain, Areatza, Ondarroa...

Gau Beltzaren ikastaroa

Kuiak barru-hustuta, aurpegi itxura emanda eta argituta, Gau Beltzaren ikur. Gaubeltza.eus

Testua: Aimar Maiz

A

rimen Gaua edo Gau Beltza aspalditik ospatu izan da Euskal Herrian, Europan zehar bezalaxe. Urriaren 31ko ilun sentian eta gauean, hilak gogoratzeko festa-usadioa zen. Badirudi Goierri aldean 1950-1960 bitartean galdu zela ospatzeko ohitura, eta ahazturan erori zen. Neguko lehen festa zen, eta errondan ibiltzea zuen hark ere osagai bat.

Festaren barruan, beldurra eragitea zen funtsa. Kuia edo kalabaza buruak mamiz hustu, barruan kandela edo zuzi bat jarrita argitu, aurpegi-forma ema-

teko zuloak ireki, eta bide ertzean edo bidegurutzeetan jartzen zituzten. Arima errariak bidegurutzeetan azaltzen zirela zioen aspaldiko sinesmenak.

Aurreko mendi erditik aurrera, beste belaunaldi batek bakarrik iraun zuen Arimen Gauko ohiturarekin, haurrengan batez ere. Oraindik gogoan dute askok arbi buruak hustuta –kalabaza ez zen baserri guztietan ereiten– beldurra eragiteko jartzen zituztela. Baina ordurako jada jatorrizko zentzua galduxea zeukaketen, ez baitzuten urriaren 31n egiten –arbia biltzen Gabonetatik aurrera hasten da–. Santu Guztien inguruarekin loturarik ere ez zuen jada; Gaztainerre festa mantendu zen, aitzitik.

Euskaltzaleen Topaguneak berriki Gaubeltza.eus webgunea sortu du. Dokumental bat ekoitzi eta Itzalitako kalabazen piztea lan etnografikoa ondu zuten ohitura azaltzeko, eta aurten ikastaro bat antolatu dute urriaren 31ko ospakizunari jatorrizko izaera itzultzen erakusteko. «Herriz herri, bakoitzak bere izaera eta ezaugarriekin antolatzen ditu jaiak. Gau Beltza ere guztiona eta bakoitzarena izango da. Baina oinarri partekatu bat izatea proposatzen dugu, sustatu nahi dugun horretan arreta jartzea», dio webgunean.

Identitate arteko borroka bat dagoela ikusten dute antropologoek urriaren 31ko ospakizunetan. Gau Beltza berreskuratzeko ardatzak euskara, komunitatea, gazteak, iluntasuna, natura, berdintasuna, aniztasuna, izaera (izena eta izana) izango ditu. «Urtearen heriotza, uzta bilketa, hildako senideen oroimena… barrura begirako ariketan jartzen gaitu urtaro honek. Aldi berean, iluntasunak eta heriotzaren gaiak elkar beldurtzeko jolasean aritzeko parada eman ohi digu». Iragana ikasiz eta oraina ikusiz, nortasuna eraikitzen jarraitzeko festa izan daiteke.

Bertsoa • Kate motzean 09 Iker Zubeldia Katarain • Xabier Unanue

2020ko urriaren 16a • # 392

Gaiak hala dio

Kate motzean Xabier Unanue • Arrautza ekoizlea

«Burokrazia tramite asko egin beharra dago» Iker Zubeldia Katarain

Gaia: Ura Neurria: Hamarreko txikia Doinua: Espainian behera Munduaren erregai negu ala uda lurrunduta dijoa lurretik zerura berriro erortzeko eurian modura gehiegitan alperrik galtzen dugun hura askok amesten duen iturriko ura Lehortea denean denok huraxe nahi uraldietan berriz egiten gaitu blai biak ditu bereak arrisku ta dohai apaizekin aldeak badauzka nolanahi hiltzen laguntzen digu bizitzen ere bai

Testua eta argazkia: Mikel Albisu

Olaberriko Irantzuaga baserrian –amaren jaiotetxea– eraiki berri duen pabiloian azken lanak egiten erantzun ditu galdera hauek Xabier Unanuek (Lazkao, 1974), hainbat gremiotako langilez inguratuta. Lehen 6.000 oiloak sartzeko egunaren atarian dago.

Fabrikan bost erreleboetan lan egin ondoren Zaldibiatik – han bizi da orain– Irantzuaga baserrira egunero bueltaka zebilela, pentsatu zuen Unanuek bertan zerbait egin behar zuela. «Aurretik hainbat urtez Euskaberren lan egin nuenez, sektorea ezagutzen nuen. Horregatik animatu nintzen oilo ustiapena martxan jartzera».

Ze zailtasun aurkitu duzu bidean?

HURRENGOA » Bertsolaria: Gorka Azkarate Torner Gaia: Etorkizun hurbila

Hemengo makineriaren esku liburuak.

Musika talde edo abeslari bat.

Rockero zaharrak, Su Ta Gar.

Abesti bat.

Su Ta Garren Itxaropena.

Kolore bat Berdea.

Oporretarako leku bat.

Hondartza lasai bat.

Zer gosaltzen duzu?

Kafe bat.

Amets bat.

Amesgaizto asko izaten ditut – dio barrez–.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Barre errazekoa naiz, eguna barrez pasatzen dut.

Burokrazia tramite asko egin beharra dago, eta azkenean horretarako profesionalen beharra izan dut.

Bizitzako plazer txiki bat.

Ze zaletasun dituzu?

Hemen gainean duguna, Urbaundi.

Orain bat ere ez! Honetarako bizi naiz.

Zaldibian biziko ez bazina...

Liburu bat.

Lazkaon edo Olaberrian, Irantzuagan.

Ahal denean siesta egitea.

Goierriko txoko bat.

10 Elkarrizketa Alaitz Telletxea • Trikitilaria

# 392 • 2020ko urriaren 16a

Elkarrizketa Alaitz Telletxea Trikitilaria

«AMAK TALDEA SORPRESA HANDIA IZAN DA NIRETZAT» Testua: Laida Goiburu

Argazkia: Gaizka Peñafiel

Ibilbide luzea du Alaitz Telletxea trikitilariak (Oiartzun, 1976). Alaitz eta Maider bikoan 14 urterekin hasi zen plazaz plaza, eta bolada batez oholtzatik kanpo egon eta gero, AMAK taldean dabil orain, Kristina Solano, Amaia Oreja eta Maixa Lizarribarrekin. Gaur Lazkao bizitokian joko dute, eta bihar zortzi bukatuko dute bira Telletxearen sorterrian.

San Beniton Lehen Hezkuntzako Musika irakasle aritzen da.

Alaitz eta Maider osatu zenuen gaztetan Maider Zabalegirekin. Garaiz hasi zenuen plazetako ibilia.

ekarri zidaten. Nire bizitzako egunik politenetakoa izan zen egun hori!

Hamalau urte genituela hasi ginen Maider eta biok elkarrekin. Orduan zortzigarren mailan ginen, oraingo DBH izango litzatekeena. Euskal Herriko kantu txapelketan parte hartu genuen beste zazpi neskek eta ordutik aurrera hasi ginen biak jotzen. Hasieran nire familiako afari eta bazkarietan hasi ginen jotzen.

Pixkanaka jendea deitzen hasi zitzaigun eta aurrera jarraitu genuen.

Bakoitzak bere bideari egin genion 2004. urtean. Ni urte horietan bi taldetan aritu nintzen. Lantz taldearekin eta Patxi eta konpania taldearekin. Bi talde horietan asko ikasi nuen. Eszenatokiaren aurrean egotetik eta protagonismoa izatetik bigarren maila batean egotea egokitu zitzaidan eta oso gustura aritu nintzen. Lantz taldearekin asko gozatu nuen. Gure artean oso giro ona genuen eta oso ondo pasatzen genuen.

Gainera Mikel Errazkinek egindako moldaketak interpretatzea ederra izan zen. Tamalez Mikel hil egin zitzaigun eta bera gabe taldeak zentzua galdu zuen. Beraz, disko bat argitaratu eta emanaldi batzuk eskaintzeko aukera izan genuen. Patxi eta konpaniarekin

Beti trikitia eskuan. Txikitatik gustatu izan al zaizu trikitixa?

Bai, txikitatik. Nire bi ahizpek soinu handia jotzen bazuten ere niri ez zitzaidan hori gustatzen. Lehengusuak ikusten nituen familia bazkarietan soinu txikiarekin eta nik hori nahi nuen. Beraz, 9 urte nituenean gurasoek trikitixa

2004an utzi zenuten proiektu hori.

dantza erakustaldiak egiten zituen. Patxiri musikarekin laguntzen genion eta dantza munduko errepertorio zabala ikasi nuen, baita Europan dantzaren inguruan dagoen festibaletan dagoen giroa ere. Mundu zoragarri hori bizitzeko aukera ere izan nuen.

Eszenatokia utzi zenuen gero. Faltan sumatu al duzu?

Bi talde horiekin ibili ondoren besoan lesio handia izan nuen eta trikitixa utzi behar izan nuen. Oso gogorra izan zen garai hura. Momentu batean ezin izango nuela berriz ere soinurik jo sinetsi nuen, eta nire bizitzak zentzua galdu zuen. Zorionez lortu nuen hori gainditzea eta orain berriz ere jo dezaket! Duela hamar urte ama izan nintzen eta bitartean irakasle izateko ikasketak egin nituen. Urte hauetan ez dut eszenatokiaren faltarik izan. Batetik hainbeste

Elkarrizketa 11 Alaitz Telletxea • Trikitilaria

2020ko urriaren 16a • # 392

«Lantzekin eta Patxi eta konpaniarekin ibili ostean besoan lesio handia izan nuen eta trikitixa utzi behar izan nuen» «Ez dut eszenatokiaren faltarik izan. Hainbeste urtetan ibiliagatik eta izandako lesioa zela eta, erabat utzi nuen dena»

kaotarra, baina ni oiartzuarra sentitzen naiz! Lazkaon eta Goierrin gustura nago. Hemezortzi urte egingo ditut bertan bizitzen eta nire ingurua egin dut hemen. Lagunak ditut, semea bertan gustura dago eta bertan lan egiten dut. Badira zortzi urte Lazkaoko ikastolan lanean hasi nintzela. Hasieran Haur Hezkuntzako tutore moduan hasi nintzen, eta gero Musika irakasle moduan hasteko aukera suertatu zitzaidan. Orain Lehen Hezkuntzako Musikako irakaslea naiz eta oso gustura nago. Gustatzen zait eta zorteduna sentitzen naiz.

Nolakoa da lan produktiboa, bira eta etxeko lana uztartzea?

urtetan eszenatokian ibiliagatik eta bestetik izandako lesioa zela eta, erabat utzi nuen dena. Tarteka jaialdiren batean parte hartzeko aukera egokitu zitzaidan, eta gustura aritzen nintzen, baina ezer serioagoan hasteko gogorik gabe.

Lesioa sendatzen ari zitzaidan eta haurra ere koxkortzen ari zela, proposamenen bati baiezkoa ematen hasi nintzen.

AMAK taldean zabiltza orain Kristina Solano, Amaia Oreja eta Maixa Lizarribarrekin. Nola sortu zen proiektua?

AMAK proiektuaren sorrera Oñatiri zor diogu. Duela urte batzuk bertan urtero antolatzen den trikitixa jaialdian parte hartu genuen Kristina Solanok eta Amaia Orejak alde batetik, eta Maixa Lizarribarrek eta nik bestetik. Iaz, Oñatiko jaialdiaren 10. urteurrena ospatzeko aitzakiarekin laurok elkarrekin joateko gonbidapena egin ziguten eta onartu

egin genuen. Ondoren hainbat lekutatik deitu ziguten, eta azkenean AMAK taldea sortu genuen. Ordutik herriz herri gabiltza eta oso esperientzia ona izaten ari da. Niretzat sorpresa handia izan da, opari bat. Elkar ezagutzen genuen lehendik, musika munduan ibili izan baikara laurok.

Ordizian izan zineten irailean, gaur Lazkaon ariko zarete, eta bira amaiera urriaren 24an duzue Oiartzunen.

Uztailetik urrira bitartean emanaldi sorta dezentea izan dugu eta orain birari bukaera emateko asmotan gara. Oiartzunen bazen emakume trikitilari bat, Ramoni Pikabea izenekoa, eta berari omenaldi txiki bat egin nahi zaio.

Oiartzunen jaioa, baina Lazkaon bizi zara aspaldi. Zer moduz Goierrin?

Oiartzuarra naiz bai, uste dut hala izango naizela beti... Jendeak esaten dit laz-

AMAK taldean laurok amak gara, laurok lana dugu eta bakoitzak bere bizi propioa. Haurrak nahiko koxkortuak ditugu laurok ere, eta horrek asko laguntzen du, baina entseguetarako elkartzeko zailtasunak izaten ditugu, batez ere ordutegi desberdinak ditugulako. Halere, nola hala moldatzea lortzen dugu eta horretarako denbora ateratzen dugu.

Pandemia egoera honetan kultur arloko lanak jomugan jarri dira.

Koronabirusa kultur arloko langileentzat astinaldi handia izan da. Galera handiak ekarri ditu eta proiektu asko bertan behera utzi ditu. Artista asko larri dabiltza. Zuzenekoak egitetik bizi den askorentzat oso egoera gogorra da.

Ogibidea zuzenekotatik duten askok ez dute udan lanik izan, eta egoera dagoen bezala ikusita ez dakigu nola jarraituko duen. Garbi dagoena da egoera honetan kultur ekitaldiak egitea posible dela eta egin behar direla. Egoerak eskatzen dituen neurriak betez gauzak egin daitezke eta beharrezkoa da horretarako erakundeek laguntzak eskaintzea.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 392 • 2020ko urriaren 16a

Erretratua

IDIAZABALGO GURE PILOTALEKUA

Idiazabalgo pilotalekuan, ni neu, trizikloan.

Joxe Mari Telleriak utzia

Joxe Mari Telleria Idiazabal

Argazki honetakoa neu naiz, trizikloan motorista moduan eserita eta pilotalekuan. Ezker hormarik gabeko pilotalekua txiki-park kuttuna zen guretzat, pilotaleku, txirrindu-pista, futbol-estadioa, sokasaltorako aproposa.

E

ezker hormarik gabeko pilotalekua zen Idiazabalgoa. Gure txiki-park kuttuna, pilotaleku, txirrindu-pista, futbol-estadioa, sokasaltorako aproposa. Osaba eta lehengusua Murchante edo Tafallatik etortzen ziren egun euritsuetan, toldo lodi-lodi hura pilotalekuan zabal-zabal jartzen genuen ateri zegoenean, eguzkiarekin hobeto lehortzeko. Herri txikietako ohiturak ziren.

Igande eguerdietan gazte talde batek, beti berdinak, gomazko pilota batekin pala partida jokatzen zuen. Atzeatzeraino iristen zen pilota, ia Unsain etxeraino. Elizara bidean zihoazenak ikusle, pilotariak eta ezker hormaren ordez, N-1 errepidean pasatzen ziren kotxeak… A ze saltsa! Giro ederra sortzen zen!

etortzen ziren. Etxekoak bezala ziren, oso ondo gogoratzen dut: tiobibo edo autotxokeetakoak doan ibiltzeko fitxak oparitzen zizkiguten gero.

Ah, ezin ahaztu gure pilotalekuaren inguruan zeuden etxeak. Orduko udaletxea zen frontisa. Eskubian, metalezko sarez babestuta, Floreaga. UharkaOndo atzeraxeago, gure etxea. Eta Torre Unsain, etxe bikaina.

Azkeneko honekin oroitzapen bereziak ditut. Bertan Periko eta Luzia bizi ziren. Guretzat tio Periko eta tia Luzia.

Andreak futbola gorroto zuen. Joko itsusia omen zen, pilota, berriz, oso polita. Nire ustez arazoa zen porteria bat frontis ondoan izaten zela, eta bestea Unsain etxearen aurre-aurrean, eta noizbehinka baloi galduren batek bertako begiratokiko kristalen bat puskatzen zuela.

Sanblasetan barrakak Sanblasetan, askotan, elur zuriz estaltzen zen gure pilotalekua. Orain baino elur gehiago egiten zuen. Bertan, autotxokeak eta gaineratiko barrakak prestatzen zituzten. Barrakazaleak euren etxe ordeetan komunik ez zeukatenez, gure tabernako «pulsozko» komunera

Argazkitik ihesi Hauek dira gure pilotalekuko oroitzapen batzuk. Argazki honetakoa neu naiz, trizikloan motorista moduan eserita eta pilotalekuan. Gogoan dut amak esaten zuela, argazkiren bat atera behar zidatela esan orduko ihes egiten nuela!

Gaztejira 13 Nora Tobar • Aitor Urdangarin

2020ko urriaren 16a • # 392

«Hobetzen jarraitzeko ilusioa eman dit urreak» NORA TOBAR • Atleta

Testua: Andrea Aranburu

Argazkia: Hector Montero

Bidaia

A

N

ora Tobar Agirre (Ataun, 2000) Lehen Hezkuntzako gradua ikasten ari den kirolaria da. Txindoki Atletismo Taldean ibiltzen da, altuera jauzian. Espainiako hamalau txapelketatan parte hartu du, eta hamabi domina eskuratu. Azkena aurten, irailean. Sevillan jokatutako Espainiako txapelketa irabazi du 23 urtez azpikoetan, 1’71 metroko jauzia eginda.

Zer sentitu zenuen?

Izugarrizko poza, hainbeste saiatu eta gero lanak bere fruituak ematen dituela ikusteak izugarrizko satisfazioa eman zidan. Gainera, lehendik ere 1,71m-ko marka pertsonala nuen eta 1,74 metrotik hain gertu egoteak, lanean eta hobetzen jarraitzeko ilusioa eman dit.

Espero al zenuen domina irabaztea?

Egia esan ez. Banekien sasoi onean nindoala Sevillara, eta ahalik eta postu onena borrokatzeko gogoz joan nintzen. Nire marka pertsonala gainditzeko gai ikusten nintzen, baina estatu mailako txapelketa hauetan maila izugarria egoten da. 23 urtez azpiko txapelketan, kontuan hartzen badugu ni 20 urterekin joan naizela, txapelketa ezin hobeto joan zela esan dezaket.

Nola eragin dizu konfinamenduak?

Nola entrenatu duzu?

Teknika beste urteetan baino gutxiago landu dut, izan ere Altamirako pistara joaterik izan ez nuenez denbora dezentez koltxonetan saltorik egin gabe egon naiz. Honen ordez, nolabait moldatu nahian, Ataun aldetik mendira, korrika

AITOR URDANGARIN

Baserritar erbesteratua

egitera... joaten nintzen maiz. Horrez gain, hainbat ariketa egiten nituen etxean, lehendik ditudan hesi eta materialarekin. Esan dezaket azkenean nahi nuena lortu nuela.

Zein da zure hurrengo helburua?

Bide beretik jarraitzea, hobetzeko grinaz, lehiakor izanez, gogoz eta ilusioz entrenatuz. Nire marka pertsonala gainditzeko helburua ere badut. @noratobar

steburu errutinarioekin amaitzeko garaia da! Irudimena martxan jarri, eta bidaiatxo bat egitea proposatuko dizuet gaur. Amazonian gaude, lurreko birika deritzogun basoaren erdi erdian. Sustrai sendoak eta lur beltz emankorra, eguzki izpiak eta basoko hezetasuna, zuhaitz zahar deskonposatuak eta zuhaixka jaioberriak; bizitza deituriko jardun amaigabea hauteman dezakegu bertan. Zuhaitz helduek fotosintesi bidez harrapatutako energiaren %1 gordetzen du berarentzat, eta bestea basoaren zerbitzura jartzen du. Zuhaitza basoan da eta basoa zuhaitzean.

Gizakiok ere bilioika zelulen koordinazioa osatutako basoaren gisako organismoak gara, eta aldi berean, baso handiago baten baitako zuhaixkak. Gu ere besteekin eta besteei eskerrak gara, eta besteak gurekin eta guri eskerrak. Sinestarazi nahi digute, altuen iritsi dena, besteekiko lehian irabazi duen norbanako arrakastatsua dela. Edozein bizitza zaindu duenak aldiz badaki, altu iristea komunitatearen elkarlanaren ondorio dela.

Zuhaitzaren modura, bere energia gehiena komunitatearen zerbitzura jarriko duten pertsonak behar ditugu, pertsonen zerbitzura egongo den komunitatea. Norabide horretan, olatu kooperatibo berria indarrean dator, eta goierritarrok Ordizian egiten ari diren Koopfabrika saioen bidez, igo gara olatura.

14 Ibiltari Olaeta auzotik Aiestaran-errekara

# 392 • 2020ko urriaren 16a

Olaetatik Aiestaranera

ESKAILERAK ETA KANALA, URAREN BIDEARI JARRAITUZ Testua eta irudiak: Gotzon Aranburu

Askorentzat, Zaldibia Txindokirako eta Aralarrerako atea da. Badago, ordea, beste Zaldibia bat, zinez ederra hau ere, eta bitxia, naturaren erdi-erdian eskaileretan gora eta ubideetan barrena ibiltzera eramango baitu Ibiltaria.

P

arke botanikoa ere badu Zaldibiak, hainbat arbola eta landare motaz hornitua. Horixe izango da gaurko ibildearen hasiera eta helmuga. Juan Inazio Iztueta folklorista eta dantzari zenaren etxea eskuinera utzi, eta Olaeta auzoko herri bidetik ingurua lorez apaindutako Olegiberri baserrira iristen da bidea, baserri artean eta langa mordoska bat gaindituz.

Ezkerrera ikusten da Larraitzerako errepide ezaguna, goibel esnatu den udazkeneko negu honetan ohiko txirrindulari eta trafikorik gabea.

Olegi baserrian jaio ziren Rufino eta Patxi Iraola, euskal kulturari ekarpen handia egindako anaiak. Bertso gai-jartzaile, kazetari, euskara irakasle eta idazle izan zen Rufino, besteak beste, eta Patxi anaia berriz herri kultura zeukan gizona, herri bertsolaritzarekin gozatu eta gozarazi zuena. 1991an omenaldia jaso zuen Donostian Patxik, lagun zuen Florentino Goiburu idiazabaldarrarekin batera. Jaiotetxetik gora, pago galant baten ipurdian, hantxe dago Patxiren oroimenez jarritako plaka.

Hementxe hasten da gaurko Ibiltariko zatirik bitxienetako bat. Izan ere, pendiz gogor hau igotzeko, zer topatuko eta zementuzko eskailerak. Horieta-

tik gora, tiki-taka, berehala irabazten da altuera, eta gaur ez bezalako egun argitan parez pare azaltzen da Txindoki, edertasun betean.

Iparragirre baserria goenean Iparragirre baserri ikusgarria eskuinera utzita, larrean lasai asko ari den orkatz talde bati begirada bota, eta berehala azaltzen da begien aurrean Olako zelaia, Olakosai. Iparragirre baserria monumentu izendatuta dago Euskal Kultura Ondarearen zerrendan. Olakosai bidegurutze garrantzitsua da, baita atsedenleku ere. Elkartearen eraikinaren atzeko iturrian kantinplora beteta Ausa Gaztelu tontorrera abiatu daiteke hemendik, aldapari helduta, edo hurbil dagoen Pottoka Gunera gerturatu lauean segita, edota aurrera segi eta CAF fabrikari indar elektrikoa emateko erabili izan ziren ur-deposituak bilatu.

Pottoka Gunea Artxabalen dago eta ZAPEk (Zaldibia Aralar Pottoka Elkarteak) sortu eta kudeatzen du. Elkartearen eta erreserba horren helburuak berberak dira: galtzeko arriskuan dagoen euskal arrazako zaldi txiki hau –gurutzea 1,15 eta 1,30 metro artekoa du– mantendu eta berreskuratzea, eta era berean, jendearengana gerturatu eta

Arkaka Txiki aldera ez ezik, Ausa Gaztelu mendira eta pottoka gunera ere jo daiteke Olakosai atsedenlekutik Kanalez datorren ura Deposituetan pilatu, eta ziztuan jaisten da hoditik Arkakako zentralera indar elektrikoa sortzeko

ezagutzera ematea. Gunean pottokak gertutik ikusi eta haien haziera fase ezberdinak ezagutzeko aukera dago, hasi moxaletatik eta helduetara arte.

Euskaraz egoki asko «Jator ibili, langak itxi» dioen atesarea pasa, eta CAFeko (egin zituztenean ez zen CAF, baizik eta SECM, Sociedad Española de Construcciones Metálicas) deposituak topatuko ditu Ibiltariak, Arkaka Txiki izenez ezagutzen den eremuan. Hemendik behera, hodietan barrena ziztu bizian jaisten da ura zentralera, geroago ikusiko

Ibiltari 15 Olaeta auzotik Aiestaran-errekara

2020ko urriaren 16a • # 392

KONTUAN HARTZEKO » Bentaberri, bertsolari habia Uztapide, Basarri, Lasarte... Garaiko bertsolari onentsuenen topaleku izan zen Bentaberri ostatua.

Lazkao-Txiki ere hara jaisten zen mutikoa zela bertsoak aditzera, baita gerora kantuan aritzera ere.

Patxi Iraola zenak ‘Naizen apurra’ liburuan jasoa du 1942an egin zela han lehen bertso saioa. Iraola metro gutxira dagoen Olegin jaio zen.

Argazki nagusian, iturburua eta deposituak lotzen dituen kanala. Eskuinean, Iparragirre baserria eta Iñustiko iturria, Arkakan.

dugun han beheko eraikin hartan elektrizitatea sortuz.

Eta hara non Ibiltariaren galderari erantzungo dion gaurko gidariak, Iñaki Gurrutxaga kazetari eta Zaldibiako semeak: «Nondik datorren mendiko ura putzu hauetara? Ba hemendixetik, kanal honetatik». Izan ere, mendiaren ertzari josita, ur kanal luze bat doa basoan barrena. Lau kilometro pasako luzera badu, iturbururaino. Kontuz joan beharra dago hemen, irrist eginez gero gogoz kontrako busti eder bat hartzeko arriskua baitago. Deskuidoan ahuntz batekin edo basurde batekin topo eginez gero berriz… ba western-etan bezala esan behar, «kale hau biok hartzeko txikiegia dek, hi!».

Erreka hots handia bidelagun Basoa itxia dago hemen, baina tartekatarteka Intzartzu aldeko mendiak ikusterik badago parean, eta haien oinetan, Kobaegi baserria. Lainopean hasitako eguna eguzkitsu bihurtzen ari da pixkanaka, eta beste poz bat eman du horrela ibiltzeak. Kilometro pare bat egindakoan, kanala utzi eta beheraka hartuz, Amundarain erreka aldera jotzen da (edo Zaldibia erreka, hala izendatua du ofizialki Euskaltzaindiak) .

Basa da hemen natura. Erreka hots indartsua, harkaitz handiak bide bazterrean, baso itxia. Eta Iñustiko iturria ere bai tartean. CAFen zentral hidroelektrikora (XX. mende hasieran eraikitakoa, eta Uraren Interpretazio zentro modura egokitua) iristen da bidea, eta bertatik behera abiatuta, bidezidor polita hartuta, zentraleko presarekin egiten da topo. Igeri egiteko aparta dirudi duela gutxira arte Arrantza Eskola izan zen eremu honek, baita Amundarain errekan (ia ibai) sortzen diren hainbat putzu ere. Duela mende bat, zentral eta depositu hauek eraiki zirenean eta honuntz ura ekartzeko bideak prestatu, orduko agintari, aberats eta pertsonalitate ilustre ugari inguratu omen zen lan horiek bertatik bertara ikusteko. Osinberde, Osinbeltz… izen iradokitzaileak azaltzen dira informazio-seinaletan.

Arkaka eremuan gabiltza, Aiestaranerreka auzoan. Baserri ederrak nonahi, Lazkao Etxe jatetxe eta nekazalturismoa tartean, zelai berdeak, Zubieta baserriko garai bateko errota, karobia, harrizko zubiak erreka gainean… bai, garbi dago harribitxia dela Zaldibiako alderdi hau. SL-Gi 2008 herri ibilbidetik iritsiko da Ibiltaria abiapuntura, erreka bidelagun eta gidari duela.

» Iparragirre, baserri-ondare Eusko Jaurlaritzak 2005ean izendatu zuen Iparragirre baserria monumentu. Agiri ofizialen arabera, baserriak oinplano laukiluzea du, bi isurkiko zurezko estalkia, eta fatxada nagusiarekiko bizkar elkarzuta, hegoalderantz orientatua. Bi solairua eta ganbara ditu. Fatxada nagusiko beheko solairua eta lehen solairua harri-hormez eginak daude. Fatxada, oholez itxita dago.

» Biderako iturriak Olakosaiko elkartearen atzealdean dagoen iturria da aurkitu litekeen aurrenekoa, bideko aldapa handiena igota. Bigarrena jaitsierako zatian dago, Iñusti izenekoa, Arkakako zentralera jaisteko bidean. Adineko lagun talde batek egokitu zuen iturri hori orain urte batzuk, uraren propietateen berri emanez.

FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 3-3:30 ordu • Luzera: 10,2 kilometro • Desnibel metatua: 620 metro • Zailtasun teknikoa: Ertaina

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 392 • 2020ko urriaren 16a

Musika

Zuzeneko jaialdiak Gaizka Oiartzabal Tabernaria eta musikazalea

Kate motzean

T

aberna batean beti daude ordu arraroak. Inor ez dabilenean, eta ezinegonak eramanda, burua bueltaka hasten da. Behin horrela hasita, komeni da buelta horiek onerako izatea, tajuzko zerbait ateratzeko. Horrela ibili gara azken hilabeteetan ere, burua jaten, bueltak ematen, korapilo honetatik ateratzeko modu baten bila.

Horrela jaio zen Poligrafoa streaming bitartez egiteko ideia. Etxean sartuta, bilerak bideo-deiez, sekulako ideia zaparrada, baino zarraparra gutxi zegoen garaietan, apirileko jaialdi kuttuna bertan behera utzi beharra izan genuen. Baino ideia onartu ezin genbiltzanez, agudo jarri ginen martxan.

Zer egin? Nola? Sareak erabiltzearena ideia ona izan zitekeen arren, guretzako berria zen! Guk kontzertuak tabernetan, kalean, ermita batean egiten ditugu, hori da ondo egiten dakiguna. Baino egin genuen, eta ze gustura geratu ginen. Batek baino gehiagok esan zuen egun horretan mozkortu egin zela!

Hilabeteak aurrera joan dira, baino ezer gutxi aldatu da.

Lanera joatera behartzen gaituzte, baino beste guztia kendu.

Errotik moztu digute hilabete askotan zehar, jadanik zauritua zegoena. Eta egoerak okerrera egin du. Zenbat artista daude zain, zenbat pertsona langabezian eta zenbat jende triste kontzertu bat egitea ia pentsaezina gertatzen delako?

Ez dugu egoera xamurra, baino inoiz ez dugu izan, inoiz.

Eta horrelakoetan eman behar dira aurrerapausoak. Guk jaialdi bat antolatzea erabaki dugu. Lanean jarraitu, egiten dakiguna egiten jarraitu eta jendeari aukera eman, hilabete askoren ondoren, kontzertu batez gozatzeko. Okerrera ezin gara joan, saiatu egin behar gara. Urriaren 17an baduzue aukera oraindik, sarrera batzuk geratzen dira eta.

Guk ondo pasatu nahi dugu, musikaz, kulturaz, lagunez eta bizitzaz gozatzen! Kultura segurua da, arriskutsuak, kultura arriskuan jarri dutenak dira! ZZ Rock on!

ZZ Rock jaialdia Zumarragako Elizkalen Rock-a eta zuzenekoak bueltan dira, eta asteburuan jaialdi batekin gozatzeko aukera izango da Zumarragan. Zarraparra kolektiboak antolatuta, ZZ Rock jaialdia egingo dute larunbatean.

Eguerdian Gizzard taldeak joko du (13:00), eta arratsaldetik aurrera Victimas Club (17:00), Ezpalak (18:30) eta The Unfinished Simpathy (20:00) ariko dira, Elizkaleko Trintxeran.

Lekua: Trintxera (Zumarraga) • Ordua: 17:00 • Sarrera: 10€

Hiru talde zuzenean gaur, Zaldibian Zaldibiako Gazte Asanbladak ere jarri du bere alea zuzenekoei dagokionean. Gaur, Unidad Alavesa, J Martina eta Esanezin ariko dira. Sarrerak agortuta.

Lekua: Futbito kantxa / frontoia (Zaldibia) • Ordua: 19:00

Ordiziarrock jaialdia ere bueltan da Ordiziarrock taldekoak ere ez dira geldirik egotekoak, eta aurten ere antolatu dute rock jaialdia. Hilaren 23an Viva Belgrado, Sua eta DJ Monkey Man ariko dira, eta 24an, Zea Mays, Kokein eta Dupla. Jaialdia Jakintza Ikastolako patioan izango da.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2020ko urriaren 16a • # 392

Osasuna Estitxu Juarez • Iñausti hortz klinika (Beasain)

Ahoa zaintzearen garrantzia

A

hoa, jaiotzen garen momentutik, elikatzeko eta munduarekin komunikatzeko erabiltzen dugu. Horrek esan nahi du txiki-txikitatik gure haurren aho-garapena zaindu behar dugula, eta txantxarraz gain, hortz eta maxilarren posizio desegokiak zuzentzeak bizitza osorako gorputz jarreraren desorekak saihesten lagunduko digula. Bizitzan zehar, ahoak garrantzi handia du bizi-funtzio garrantzitsuenetan: Elikaduran: Jaiotzean, bularra hartuz eta haztean, hortzak atera eta elikagai solidoak barneratuz, gorputzak garapenerako behar dituen sustantziak lortuz.

Komunikazioan: Harremantzeko modurik eraginkorrena aho-hizkuntza da, eta honetarako aho estrukturek ondo funtzionatu behar dute (besteak beste mingain, maxilar eta hortzen posizio okerrek soinuak ondo ez ahoskatzea dakarrelako). Honetaz gain, erabateko garrantzia du komunikatzeko beste modu batzuetan ere: irrifar egitean, abestean, muxukatzean…

Norberaren irudian: Aho osasuntsu batek gure itxura hobetzen du, autokonfiantza handiagoa emanez.

Ezin zaigu ahaztu ere ezinbestekoa dugula ahoa zaintzea zahartzarora iristean bizi-funtzioak eta gure osasun orokorra behar bezala mantentzeko.

Gaur egun badakigu aho osasun eta osasun orokorraren artean harreman estua dagoela, geroz eta gaixotasun gehigo erlazionatzen dira ahoko arazoekin besteak beste: bihotzeko arazoak, diabetesak, arazo muskularrak, estresa... hauek denak aho-gaixotasunetan sintoma isla dute.

Medikuntzan lortu diren aurrerapenekin espezialitateak areagotu dira, gaixotasun ezberdinei aurre egiteko erraminta zehatzagoak garatuz. Kontuan hartuta gorputzak oso bat bezela funzionatzen duela, oso garrantzitsua da mediku espezialista guztien arteko erla-

zio estua izatea pazientea bere osotasunean era egokian tratatu ahal izateko.

Ikuspegi horretatik, eta ahoko osasuna zaintzen dugun mediku espezialistak garenez, ez dugu aho-osasuna bakarrik zaindu behar, irribarre horien atzean dagoen sistema guztia baizik. Ikuspegi hau abiapuntu hartuta, bruxismoa (hortzak inkonszienteki estutu eta karrakatzea) duen paziente batek, hortzak eta artikulazioak babesteko ferula bat erabiltzeaz gain, fisioterapeuta baten kontsultara joan daiteke edo erlajazio teknikak ikasi. Azken finean, ahoa zaintzea ezinbestekoa da gorputz atal garrantzitsua delako, baina hagineko minak ekiditzeaz gain, gorputzaren funtzionamendu orokorra zaindu eta aztertu ere egiten dugu.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 392 • 2020ko urriaren 16a

Komikia

Aliritzian Mikel Alvarez Gidoilaria

Hiletak

K

ontzertu beharra dut. Normalean astean behin gozatzera ohituak ginen zerbait da eta garai arraro hauek aurrera doazen eran, abstinentzia sindrome moduko bat garatzen ari naizela konturatzen hasia naiz.

Pixkanaka, ari dira batzuk antolatzen, baina egoerak eskatzen dituen segurtasun neurrien ondorioz, ez da erraza izaten ari sarrera edo gonbidapenak lortzea. Eta lortutakoan ere, sentsazio gazi-gozo batek hartu nau gehienetan. Sentsazioa dut, COVID aroko kontzertu hauek hileta moduko bat direla. Itzuliko ez diren garai batzuei taldean agur esateko bilkurak edo.

Garaiak, eta lanpostuak, gauza hauek kontuan izan beharko lituzketen askori ahazten ari baitzaio, kulturak, izpiritu eta gizarteari ematen dionaz gain, poltsikoari ere ematen diola, eta askok eta askok, euren bizimodua etenda ikusi dutela kultura pairatzen ari den frenazo honekin.

Egoera honetan izan dut 2020ko Ordiziarrocken berri eta

beste behin, kolektibo honi belarriekin ere txalo egiteko gogoa sartu zait. Behar bereziei inor baino lehen erantzuteko grina eta argitasuna erakutsi izan dute beti, eta oraingo honetan ere, ezin zen bete modu batera izan. Karteltzar izugarria aurkeztu dute urriaren 23 eta 24rako, nola ez, segurtasun neurri guztiak betez.

Bide honi jarraituz, datozen hilabeteetan halako beste hainbat ekitaldi agertzea espero dut, baina ez ditzagun solitarioan tranpak egin. Musikaren bihotza eta eguneroko motorra kontzertuak eskaintzen dituzten taberna eta lokal txikiak dira eta hauek, ezinezkoa dute gaur egun eskatzen diren baldintzetan lanean jarraitzea. Hasi dira Sentsazioa dut, itxierak, eta jarraituko dute gertatzen inCOVID aroko kontzertu dustria edo bankuak hauek hileta moduko salbatzeko hainbesbat direla te lan egiten duten horiek lanean hasten ez badira. Musikariak, teknikariak, zerbitzariak... Hori ere muskulo ekonomikoa da, hamaika etxetara jana eramaten duen sektore bat.

Horri, gure arimari ematen diotena gehitzen badiogu, ulertezina da instituzioengandik jasotzen ari diren tratua.

Publizitatea 19 2020ko urriaren 16a • # 392