GoiBerri 401. zenbakia

zk. 401 2020ko abenduaren 18a www.goiberri.eus

Iritzia Iñaki Dorronsoro Plazaola.

Algoritmo bihurria

03

Erreportajea

10-11

Zeraingo Aizpeako Gaztelua, haitz landuen aztarnak lurraren artean

04

Ibiltari

14-15

Santa Barbaratik Irimora, erregeen pasabide zazpi punten azpitik

Jaione Sasieta _Mendi lasterkaria

«DENA NIRE KASARA EGITEN DUT. EGIA ESAN, EZ NAIZ OSO PROFESIONALA»

02 Publierreportajea Ordizia Hotela

# 401 • 2020ko abenduaren 18a

Publierreportajea

Komunitatearen parte izateko sortutako hotela

B

okazio sendo batekin ernatzen ari den proiektua da Ordizia Hotela. Ez da ostatu hartzeko eraikin soil bat izango, harantzago doa haren filosofia. Komunitatea du begiz jota, hitzaren zentzurik zabalenean. Komunitatearen parte izan nahi du, eta aldi berean, komunitateak hotelaren bizitzan partaide izatea sustatuko du. Balio hori ipar hartuta, tokikoaren garrantzia indartuko duen hurbileko espazio bat sortu nahi dute Ordizia Hotelean proiektuaren kudeaketaz eta ostalaritzaz arduratuko diren Eñaut Gereñu eta Juanan Jimenez bazkideek.

Ordiziar nahiz goierritarren erreferentziazko leku bihurtu nahi dute hotela.

Ordiziarren memorian bizipen asko gordetzen dituen eremu komunitario historiko batean dago eraikia 2021ean zabalduko duten hotela. Osasun-zentro lehendabizi, gaztetxe ondoren, herritarren topaleku izatea nahi dute. Zazpi solairuko eraikina da. -1 soilairuan, 30 bazkaltiarrentzako jatetxea izango du, eta Filipinak kalearen mailan, 0 solairuan, taberna-kafetegia eta hotelaren harrera-gunea. Herritarrei irekitako espazioak dira biak. Hurrengo lau solairuetan 28 logela ditu, 7 bakoitzeko, eta azkenekoan Txindoki izeneko aretoa eta terraza, hainbat ekitaldiren lekuko izango den eremu paregabea.

Tokikoa, iraunkorra eta solidarioa Tokikotasunari berealdiko begirunea dion egitasmoa da Ordizia Hotela. Eraikinaren sorkuntzan zein hornikuntzan egin duten moduan –Ordizian erositako telebista eta gailu digitalak, bertako altzariak...–, tokiko hornitzaileekin lan egingo dute aurrerantzean ere ahal duten neurri guztian. Interneteko eta ar-

gindar hornikuntza ere Ordizian egoitza duten Talaia eta Goiener kooperatibekin dute adostua. Goierriren garapen turistiko iraunkorra sustatzeko lanari ere konpromisoz helduko diote.

Familia giroko zein izaera sozialeko ospakizunak eta ekitaldiak hartzeko leku ezin aproposagoa du Ordizia Hotelak, zerbitzu integrala eskainiz. Eta zeregin horretan funtsezkoa izango sukaldearen lana. Bertako eta garaiko produktu freskoa erabiliz kalitate handiko dastatze menua eskainiko du jatetxean, eta hitzartutako menu berezia ospakizunetan. Gainera, jatetxean egiten den otordu bakoitzeko elkartasunezko euro bat emango zaio Zaporeak proiektuari.

Goiko irudian, Ordizia Hotelaren aurrealdea.

Behean, Eñaut Gereñu eta Juanan Jimenez, proiektuaren arduradunak. Meetmeinthenorth

Iritzia 03 Iñaki Dorronsoro Plazaola • Erretiratu aktiboa

2020KO ABENDUAREN 18A

# 401 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Algoritmo bihurria

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

C

OVID-19ak astinduta«ilusionagarri» horretan lurko garai hauetan, oso hartze azkar eta atsegin bat adierazgarria iruditu egiteko. Beste muturrean, aszait, turismoa, hegazkok, erabateko biraketa antrokingintza zibila eta berotegipologiko bat, gure produkzio efektu gas isurketen arteko disistema, balio eta bizitze-eran, namika. Aireko garraioa, COberarekin ez dakarren edozein Iñaki Dorronsoro VID-19a zabaltzeko bektore motatako neurrien gutxiegitaErretiratu aktiboa nagusia izateak, eta aldi beresuna nabarmentzen dute. Eta an, pandemiak gehien eraginbeldur dira, lehenago edo gerodako aktibitatea izateak oso arago, mugarik gabeko hazkungi irudikatzen du. Duela gutxi dearen betiko ospakizunera Ingurunearen arte turismoaren hazkunde zoitzultzeko arriskuaz: bisitarialdeko bidea edo roak bultzatuta, krisi sanitario, olde markak hausteko inperakontsumismo ekonomiko, sozial eta ingurutibo itsu batera berriz ere itzulmen krisiaren elkargunean tzea. neurrigabearen aurkitzen da.

Hegazkingintzako langile aldekoa hartzearen gaituetan Datu batzuk bakarrik. Munbadago kontzientzia arteko dilemaren duko flota 1986an 9.700 hegazhartze bat, baina klimaren eta aurrean aurkitzen beraien lanaren artean zatikakin izatetik 2018an 30.000 izatera iritsi zen. Aireko zirkulaturik aurkitzen dira. Turismoda gizartea zioaren hazkunde zentzugabea an, berriz, betiko behin-behi2018an 4.300 milioi bidaiari neko lan egoera larrian asko eta izatera iritsi zen. Horietatik % 60 inguru turis- asko lehen giza beharrak asetzeko gai ez diren tak, 1974an %30 inguru besterik ez zirenean. zuloan murgildu dira. Saltzen ari zaizkigun kaFrantzian, adibidez, orokorrean, 1990etik gas pitalismo berdearen ilusio horren zutabeetako isurketak %19 gutxitu direnean, hegazkinenak bat enplegua ziurtatzea izan beharko luke. Baibikoiztu egin dira. Birusak hegazkinak lurreratu na ingurunearen aldeko bidea edo kontsumiseta aktibitatea erdira jaitsi du munduan. Espai- mo neurrigabearen aldekoa hartzearen arteko nianren kasuan turismoa %73 jaitsi da urteko dilema baten aurrean aurkitzen da gizartea. lehen zortzi hilabeteetan. Langabeziak jada miBenetan algoritmo bihurria: lana, kontsulaka eta milaka langile irentsi ditu. mismoa eta ingurumena. Aintzat hartu eta gure Batek baino gehiagok pentsatzen dute tek- artean debatean parte hartzea eskatzen diguna, nologia berri, borondate oneko bizitze-era alda- ea subjektu politiko berri bat eraikiz, gai garen keta eta merkataritza berrikuntza batzuekin mahai gainean jartzen digun erronka horri aunahikoa izango dugula kapitalismo berde, berri, rre egiteko.

04 Hitz-aspertuan Jaione Sasieta • Mendi korrikalaria

# 401 • 2020ko abenduaren 18a

Elkarrizketa

Jaione Sasieta Mendi korrikalaria

«ULTRA BATEAN PODIUMA EGITEKO BURUAK EGITEN DU LAN HANDIA» Testuak: Tere Madinabeitia Argazkiak: Gorka Gomez

Hitz-aspertuan 05 Jaione Sasieta • Mendi korrikalaria

2020ko abenduaren 18a • # 401

jaione Sasieta datorren urteari begira jarrita dago, mendi lasterketetan aurtengoa baino emankorragoa izango delakoan.

Pandemiak baldintzatu duen urte honetan ez da geldirik egon Itsasoko Jaione Sasieta, bere gustuko proba gehienak egin ez badira ere, tartean Ehunmilak. Mendi lasterketa luzeetan lehiatzen da, eta izan du aukera horrelako bat egiteko, eta irabazteko! Irail hasieran Pirinioetara joan zen eta 100 kilometroko Canfranc-Canfranc ultra traila egin eta irabazi zuen, bigarrengoz gainera, 2016an ere lehen postua egin baitzuen. Urtea amaitzear den honetan, hurrengoari begira jarrita dago, eta badu dagoeneko proba bat buruan: Nafarroa Xtrem.

Haurtzarotik egin al duzu korrika mendian?

Txikitan beti ibili naiz mendian, aitarekin eta anaiekin, eta korrika hasi baino lehen mendiko bizikletarekin ibili nintzen konpetitzen. Mountain bikerekin urte batzuk egin eta gero hasi nintzen mendiko lasterketetan.

Mendia gertu zenuen, gainera.

Gu Urretxun, kalean, bizi ginen nik 21 urte bete arte, baina ama Itsasoko Urkulegi baserrikoa zen, eta astebururo etortzen ginen, osabengana. Beti baserrian egoten ginen, eta gustura etortzen nintzen. Nik uste dut gure izaerarekin gehiago datorrela bat baserria. Eta Urkulegi, mendian dagoela esan daiteke, aldapaz inguratuta.

Baina lasterketak ez ziren oso handiak, mountain bikek ez zuen oihartzun handiegirik, eta nire ustez asko galdu du azken urteetan.

Gogorra al da mendiko bizikleta?

Bai, baina azkenean niri mendia gustatzen zait, eta errepidean ere entrenatzen banuen ere, mendian ibiltzea gustatu zait gehiago beti, bai bizikletarako bai korrika egiteko.

Bizikleta utzi eta korrika egiten hasi zinen, baina hori ere mendian.

Etxea egin genuen baserri ondoan, eta han bizi naiz senarra eta bi semeekin.

Umeak jaio zirenean utzi nuen bizikleta, txikiak zirenean ezin nintzelako igandero probetara joan. Gero mendiko lasterketekin hasi nintzen, kasualitatez. Zegama-Aizkorri maratoia hasita zegoen orduan izena hartzen, 2006anedo, eta Gorka anaia aurretik eginda zegoenez, nik neuk ere behin behintzat egin behar nuela pentsatu nuen.

Ikasketaz pedagogoa zara, baina ez diozu lanbide horri heldu.

Pentsatu eta egin, 42 kilometro besterik ez.

Ez. Urretxu-Zumarragako ikastolan ikasi eta gero, Donostiara joan nintzen pedagogia ikastera, baina ez dut horretan lan egiten, baizik eta Goierriko merkatal zentro handi batean.

Bai, baina aurretik Sarako Korrika Traila egin nuen, 22 kilometrokoa, Gorkarekin batera, eta Berakoa ere bai. Hura ere gustatu egin zitzaidan. Mendiko lasterketetan lehenengo urteetan anaia eta biok ibili ginen, gero ni bakarrik eta hala, gaur arte.

Orain ere bertan bizi al zara?

Nola hasi zinen mendiko bizikletarekin?

Afizio bezala ibiltzen nintzen hasieran, gaur senarra dudan Oskarrekin, gustatzen zitzaidalako, eta berandu hasi nintzen konpetitzen, 28 urterekin edo. Oskarrek animatu ninduen lasterketetan hastera, ondo ibiliko nintzela eta. Eta lehen lasterketa egin, eta harrapatu egin ninduen, gustatu egin zitzaidan eta hiru-lau urte egin nituen. Bizkaiko Garain egin nuen debuta, eta oroitzapen politak ditut, giroa asko gustatu zitzaidan.

Gero, igandero-igandero izaten ziren karrerak, eta jende asko ezagutu nuen.

Desberdina al zen mendiko bizikletarako edo mendian korrika egiteko entrenatzea?

Sistema diferenteak ziren, lasterketak bezala. Bizikleta probak ordu betekoak ziren, oso motzak eta intentsoak, topera joan beharrekoak, eta teknika asko landu behar zen. Entrenatzeko, bizikleta hartu eta etxe inguruan ibiltzen nintzen batez ere, mendia besterik ez dago eta, Kizkitza aldera asko joaten nintzen.

Mendiko karreretan hasi nintzenean ere karrera motzagoak egiten nituen,

06 Hitz-aspertuan Jaione Sasieta • Mendi korrikalaria

# 401 • 2020ko abenduaren 18a

baina gero eboluzio bat egin nuen, eta luzeagoekin hasi nintzen.

«Korrika asko egiteko ez diren probak gustatzen zaizkit, igoera handikoak eta jaitsiera zailak dituztenak»

Zenbatekoak dira zuretzako lasterketa luzeak?

Zegamakoa bezalako maratoia, 42 kilometrokoa, luzea da, baina askoz ere luzeagoak badira, ultrak edo ultra trailak, 100 kilometrotik gorakoak, eta ni horietan hasi nintzen parte hartzen.

«Burugogor samarra naiz, eta hori ondo datorkit ultretan, baina proba bat utzi behar dudanean utzi ere egiten dut»

Zein izan zen zure lehen ultra?

Hiru Handiak, 100 kilometro ingurukoa, Gorbeia, Anboto eta Aizkorri artean egiten dena eta 24 ordutan egin behar dena. Hura kostata bukatu nuen, eta horrelako gehiago ez nituela egingo esan banuen ere, begiratu!

Handik aurrera zer etorri zen?

Orduan anaiarekin batera ibiltzen nintzen oraindik, eta ni hasi nintzen zirikatzen proba batera edo bestera joateko, eta Anetokoa egin genuen, Pirinioetan.

Biak batera joan zineten Mont Blancekoa egitera ere.

Bai, 160 kilometrokoa da eta hura egiteko gogoa sartu zitzaigun. Baina han parte hartzeko beste trail batzuetan puntuak lortu behar ziren, eta horrela engantxatu nintzen ni lasterketa mota hauetara. Horietako bat Anetokoa izan zen. Hura berezia izan zen, seinalatu gabea zen, eta GPSa eta mapa erabilita egin behar zen. Abentura kutsua zuen.

2008an izan zen hura, eta Mont Blancera 2010era joan ginen. Gure kasara ere egin genuen beste trail bat, antzekoa, mendiko aterpez aterpe, han zigiluak jarrita. Politak izan ziren esperientzia haiek.

Etxean ere badago bat, Ehunmilak.

Goierrin 160 kilometroko proba bat egin behar zutela jakin nuenean, gustura egingo nuela pentsatu nuen.

Bai, bat Huescako Canfranc-Canfranc, irail hasieran. Parte hartu eta irabazi egin nuen, bigarren aldiz gainera, lehen aldiz 2016an irabazi nuen eta. 100 kilometrokoa da, karrera polita, oso gogorra eta teknikoa, nire gustukoa.

Nolakoak dira zure gustuko lasterketak?

Korrika asko egiteko ez direnak, harri arteak dituztenak, igoera handikoak eta jaitsiera zailak dituztenak. Korrikalari baino gehiago, mendizale bezala ikusten ditut lasterketak.

Andorrakoa da horietako bat?

Hori ere egindakoa naiz, bai, 2018an. 170 kilometrokoa da, eta laugarren izan nintzen. Beste trail batzuk ere egin ditut, Asturiasen, Europako Mendietan 74 kilometroko Travesera eta 52 kilometroko El Cainejo, Iparraldean 130 kilometroko Euskal Raid Endurance eta Bizkaian 74 kilometroko Apuko Xtrem.

Zenbat garaikur dituzu etxean?

Eta lehenengo aldian, podiuma.

Batzuk bai, han daude, ondo gordeta.

Bigarrena izan nintzen. Oso kurioso ez nintzen ibili, baina bukatu nuen. Herritik igaro zen, eta herritar asko hurbildu zen Kizkitzara, animoak ematera, baita sari banaketara ere. Gustura geratu nintzen lehen aldi hartan. Gero, bi kenduta, edizio guztietan parte hartu dut.

Hori dena egiteko entrenamendua berezia izan behar da derrigorrez.

Irabazi ere bai, behin.

Bai, 2015eko edizioan. Beste lau alditan, berriz, podiuma egin nuen, bigarren postua lehen edizio hartan eta 2010ean eta 2013an ere bai, eta hirugarrena 2011n, 2012an eta 2019an. Atera naizen gehienetan egin dut podiuma.

Aurten ez da Ehunmilak egin, baina beste lasterketa gutxi batzuk bai.

Beno, bai. Nik ez daukat entrenatzailerik, eta nire kasa egiten dut dena, ez dut ezer berezirik egiten. Ahal dudanean saio luzeak egiten ditut, eta besteetan motzak, eta neguan, adibidez, Aizkorri aldera joatea gustatzen zait, elurretan ibiltzera. Gehienetan bakarrik ibiltzen naiz. Lehen anaiarekin batera ibiltzen nintzen, baina hark lanagatik utzi zion korrika egiteari, eta orain bakarrik nabil, entrenatzen eta lasterketetan.

Eta lanak aukera ematen al dizu entrenamenduak egiteko?

Goizez egiten dut lan, eta alde horreta-

tik ondo daukat entrenatzeko. Aurten urte berezia da, eta ez da horrela izan, baina aurreko urteetan behin baino gehiagotan joan izan naiz lanetik irten eta zuzenean Aizkorri edo Aralar aldera.

Ahal denean korrika ibiltzen naiz, bestela, mendian ibiltzea da kontua.

Eta familia? Nola uztartzen da etxea, lana eta lasterketa mundua?

Bi seme ditut, 13 eta 16 urtekoak, eta orain askeago nabil txikiak zirenean baino. Nola egiten den? Ez dakit, denbora hartzen duzu, entrenatzeko adibidez, eguerdiak aprobetxatzen ditut gehien bat, semeak klasean daudenean.

Elikadura zaintzen al duzu?

Ez bereziki, baina bai, ahalik eta garbien jaten saiatzen naiz, noski.

Psikologorik edo ‘coach-ik’ baduzu inguruan?

Ez, dena nire kasara egiten dut. Egia esan, ez naiz oso profesionala.

Psikologia kontuak aipatuta, lasterketa luze horiek egiteko alde horretatik ondo prestatuta egon behar da.

Bai. Ultrak bukatzeko eta podiumera igotzeko lan handia buruak egiten du.

Ordu asko dira, eta burua ondo prestatuta badaramazu, erretiratzeko gogoa iristen bazaizu ere aurrera egiten duzu azkenean. Eta horrelakoak gertatu zaizkit niri. Behin, Ehunmilak batean, Txindokitik behera nindoala gehiago ezin nuela eta etxerako bidea hartzeko prest nengoen, baina buelta eman nion, eta ondo bukatu nuen. Burugogor samarra naiz eta hori ondo etortzen zait, baina lasterketa bat utzi behar dudanean utzi ere egiten dut, osasuna da lehenengo.

Ez du merezi hori galtzea!

Hitz-aspertuan 07 Jaione Sasieta • Mendi korrikalaria

2020ko abenduaren 18a • # 401

Zein da?

Itsasori herri izaera aitortzen dion itsasoarra

F

amiliarekin zaletu zen mendian ibiltzera txikitan Jaione Sasieta Barrenetxea (1972), eta Itsasoko Urkulegi baserriko inguru aldapatsuek lagundu zuten horretan. Gerora, mendiko bizikletan ibiltzeari hartu zion gustua, baita zukua atera ere, lasterketetan parte hartzen hasi eta garaikurren bat edo beste irabazita. Oraindik gustuko du bizikleta eta hartzen du noizean behin, baina mendian ibiltzeko, azken urteetan nahiago ditu korrika egiteko lasterketak, ez edozein modutakoak, trailak eta ultra trailak egiten baititu. Inguruan egiten direnak eta urrutiagokoek ez dute sekreturik emakume itsasoar honentzat.

Eta itsasoarra denez, Itsaso bera ez du saltzeko. Txikitan asteburuak igarotzen zituen han, familiaren baserrian, harik eta 21 urte zituenean bertara bizitzera joan ziren arte. Asteburuetan irteteko garaiak ziren haiek Sasietarentzat, baina gurasoak zirela edo Urretxun zuten etxean lotan geratzen zirela, aldaketa ez zela hainbesterako izan dio. Gero, Urkulegiren ondoan etxea egin, eta bertan bizi da senarrarekin eta bi semeekin.

Itsaso herri bizia dela dio Sasietak, bizitza handia duela eta kultur eta kirol jarduera asko burutzen direla bertan urtean zehar, herritarrak elkartzeko auzolanez gain. Aurten, ditxososko koronabirusa dela eta, ezin izan dituzte festak ospatu, Kizkitzako erromeria ere ezin izan dute egin, urteroko mendi irteerak ere bertan behera geratu dira... Penaz hartu du hori guztia, baina pena handiagoa du Itsasorekin lotuta Espainian hartutako erabakiagatik, Ezkiotik banandu eta berriz ere herri independientea izateko aukera ukatu diolako. Udalerri ezin izan, eta auzo udalaren forma hartuko dute. Horrekin konformatu beharko direla dio irsasoarrak, baina horrek herri sentimendua ez diola kenduko argi eta garbi du.

Etxeko lasterketa horri helduta, zer egiten da zailago 24 ordutik gora korrika egin behar direnean?

Niretako zailena edo gogorrena gaua izaten da. Hasieran, Urretxu eta Zumarraga igarota gaua dator eta gustura hartzen duzu, baina orduek aurrera egiten duten heinean, eguna noiz argitu zain joaten zara. Gainera, tarte batzuetan bakarrik joaten zara, eta buruari buelta asko ematen dizkiozu, eta jota baldin bazoaz, azkeneko karrera izango dela eta gehiago ez ditudala egingo eta horrelako pentsamenduak azaltzen dira. Eskerrak bidean baten batekin elkartzen zarenean, berriketan hasi eta horrek lagundu egiten duen.

Aurten pandemiak dena hankaz gora

jarri du, baita lasterketen mundua ere.

Bai, aurten Ehunmilak egin nahi nuen, Catalunyara ere joan nahi nuen beste bat egitera, baina azkenenan CanfrancCanfranc bakarrik egin dut, irail hasieran. Hori ere arraroa izan zen, banaka ateratzen ginelako irteeratik eta denbora neurtzen zutelako sailkapenerako; anoa postuetan ere maskara jantzita egon behar izan genuen... Berezia izan zen, baina egin zen behintzat eta ez da gutxi. Ea horrelako azkena den!

Eta aurrera begira, zer duzu buruan?

Ea pandemiak lasterketak egiten uzten duen. Tamalez, Ehunmilak ez da egingo, eta egitekotan, lasterketa berri bat egingo nuke, beste leku bat ezagutzeko, Nafarroa Xtrem, adibidez.

Baina denbora ematen al dizu korrika igarotzen duzun leku hori ezagutzeko ala?

Bai! Baita argazkiak ateratzeko ere! Europako mendietan hala ibili nintzen.

Ultra luzeetan beti aurkitzen duzu horretarako tarteren bat. Entrenamenduetarako ere leku berrietara joatea gustatzen zait, ezagutzen ez ditudan mendietara.

Zer ematen dizute horrelako lasterketek?

Ez dakit, gustura egiten ditut, batzuetan gaizki pasa arren. Jende asko ezagutzen duzu, oso giro ona dago... Polita da.

Gure artean lehiakortasuna egon badago, baina lagunartekotasuna gailentzen da ia beti.

08 Herri jakintza Toponimia

# 401 • 2020ko abenduaren 18a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Zopizartu: Edo ‘zopizarrean egin’. Lurreko belarrak edo azala kendu, aitzurrarekin. ‘Azalatxurtu’ eta ‘zotazaldu’ ere sinonimoak dira, nahiz azken horrek zotal zatiak ateratzea esan nahi duen gehiago. ‘Zopizarra’, belarra da.

«Abendua heze eta hotz, etxeko nagusia udarak poz»

1959-12-17: Esteban Lasa organista hil zen, Beasainen.

1972-12-17: Patricio Etxeberria enpresaria hil zen, Legazpin.

1961-12-18: Martin Alustiza pilotaria jaio zen, Seguran.

Santa Lutzitan, egun motzenak: ‘Abenduko eguna, argitu orduko iluna’.

Gauak luzeak bai, baina baliorik ez dutenak: ‘Abendua, gau huts eta jai huts’.

Toponimia

Apaolatza, Mutiloako auzoa eta deitura Apaolatza auzoko Mañestegiberri baserria.

Barrenean, Aizpuru eta Otañu. Jose Luis Ugarte

olaza de Banestegui azaltzen zaigu), gaur egun, Mañastei, Maixtei edo Manixtegi. Ez zegoen ‘monasteriorik’, batzuek uste izan duten bezala.

Mañestegizar baserria Eusko Jaurlaritzak babestu beharreko kultura-ondare gisa izendatu zuen 2007an, dolare egitura duen etxe bat delako. Garbi dago, beraz, eraiki zen garaian sagardogintza ere diru-iturria zela.

Izena, abeltzaintza jardueratik Testua: Jose Luis Ugarte

M

utiloako Ergoena barrutian, Zerainekin mugan, bada auzo ahaztu bat, XX. mendearen hasieran sei etxe izatera ere iritsi zena eta geroztik pixkanaka husten joan dena. Mutiloako udaletxean gorde diren erroldetan arakatuta jakin dugu, gainera, 1920an 37 lagun bizi zirela han. Gaur egungo egoera bestelakoa da: bi etxe falta dira (Apaolatzabarrena eta Kantinatxiki), beste bi behea jota daude (Apaolatzaerdikoa eta Apaolatzagoena) eta bi zutik baina utzita (Mañestegizar eta Mañestegiberri).

Auzo horren izena Apaolatza da.

Gaur egun irudikatzea zail egiten bazaigu ere, historia aberatseko auzoa izan da Apaolatza. Hala, agiri zaharrek, arkeologiak, toponimiak eta gaur egun geratzen den ondareak erakusten digu-

te burdingintza, abeltzaintza eta sagardogintza garrantzitsuak izan zirela bertako ekonomiaren garapenean.

Legazpiko Burdinola elkarteari esker, jakin dugu duela mila urte burdina lantzen zela lurralde horretan. Izan ere, aire zabalean eskoria-pilak geratu dira, burdina landu eta gero geratzen zen zaborra, alegia. Apaolatza izenarekin lau katalogatu dira. Egia esan ez da harritzekoa, mendeetan zehar Mutiloako lurretatik burdin-mea asko erauzi delako eta ondoko parajeetan ere aztarna gehiago topatu delako.

Burdingintza, hain zuzen ere, izan zitekeen, frogarik ez badugu ere, Bañeztarrak (Arrasateko familia boteretsuaren tartekoak, akaso) Mutiloako auzo horretara etortzearen arrazoia. Izan ere, sei etxeetako bi Bañeztegi izenez ezagutzen hasi ziren momentu jakin batetik aurrera (1616an dagoeneko Apa-

Burdingintza eta sagardogintzaren ondoren, abeltzaintza azaltzea falta zaigu.

Bada, jarduera hori Apaolatza izenetik ondorioztatu dugu, ematen baitu lehen osagaia ‘apo’ (hazitarako txerria) formatik datorrela (Koldo Mitxelenak jaso zuen bezala). Esan liteke ahardiengandik (zerri emeak) apartatzeko asmoz, apoak leku jakin batzuetan biltzen zituztela. Partzoneriarekin mugan dagoen Arabako Ubarrundia eremuan ere Apota izeneko parajea badugu, eta urrutira gabe Apostolatza, Zeraingo udalerrian. Ezin jakin Lapurdin bezala, hemen ere, kukuprakari ‘apo-hostoa’ esaten ote zitzaion.

‘Olatza’ formak, berriz, txabola edo txabolak dauden lekua adierazten duenez, pentsa dezakegu apoentzako txabolak zeudela garai batean Apaolatzan.

Topatu dugun lekukotzarik zaharrena 1616koa da, baina ia segurua da izena zaharragoa dela.

Bertsoa • Kate motzean 09 Iñaki Murua Jauregi • Jeni Galdos

2020ko abenduaren 18a • # 401

Gaiak hala dio

Kate motzean Jeni Galdos • Euskaltzalea

Iñaki Murua Jauregi

«Urretxun biziko ez banintz, Zumarragan»

Gaia: Publizitatea handien esku bada ala… da ba?!

Neurria: Bederatzi puntukoa Doinua: Munduko ilunabarra

Saltoki ttiki zirenen salgai, ezagutza, ahalmen amonagandik amaren… orain berriz amazonen! geure amena ixten utzita konfiantza ama honen baitara nonbait publizitate bidez ailegatu omen azken boladan, baserrikoa, “kilometro 0” goren nekez ariak ikusiko du denbora asko baino lehen ia etorkizun betea ala publizitate hutsa den!

Handienen begikoa propaganda magikoa nahiz ez izan etikoa emaitza agerikoa: kanpotik dator merke ta ona eta fuera betikoa! muin hila duen landarea da etorkizun urrikoa zer zaindu nahi da muina edota itxura estetikoa nekazariek, denda ttikiek, berekin dute nahikoa gure dantzaren soinua bada sosen hots metalikoa!

HURRENGOA » Bertsolaria: Amaia Iturriotz Etxaniz Gaia: Eguberri on!

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Jeni Galdos urretxuarrak Laborategiko Analisi eta Kontrola modulua egin zuen Arrasaten, eta ondoren Ingeniaritza Kimikoa Donostian. Legazpiko Bellota enpresan lan egiten du, prozesuko ingeniari bezala. Bertsolaritza, mendira joatea eta lagunekin egotea gustatzen zaio, eta Zintzo-Mintzo euskaltzale elkarteko kidea da. Ordiziako bertso eskolan hasi da. «Arantzatxoa kendu dut», dio.

Gustuko bertsolaria?

Amets Arzallus, betidanik. Andoni Egaña, Maialen Lujanbio... ere oso onak dira. Bakoitzak berea du.

Ez naiz oso baikorra. Ni giro euskaldunean mugitzen naiz, baina hortik kanpo... Bestalde, aisialdian geroz eta aukera gehiago dago, baina aukera berri horiek guztiak gazteleraz dira.

Pelikula bat?

Amama.

Kolore bat?

Urdina.

Abesti bat?

Xalbadorren heriotzean.

Oporretarako toki bat.

Cadiz. Conil, adibidez. Udan han izan nintzen.

Mendi bat?

Zer gosaltzen duzu?

Izazpi.

Ez dut gosaltzeko ohiturarik. Kafesne bat laneko makinan. Hori besterik ez.

Nola joan da Euskaraldia?

Pandemia dela eta, arraro samar. Bilerak eta herri batzarrak baldintzatu ditu.

Baita Euskaraldiaren bi asteak ere. Egoera soziala berezia zen, tabernak itxita...

Urretxun biziko ez bazina?

Nola ikusten duzu euskara Urretxu eta Zumarragan?

Ez nintzateke Urretxuko alkatea izango.

Zumarragan.

Urretxuko alkatea bazina, zer egingo zenuke?

10 Erreportajea Zeraingo Aizpea gazteluaren aurkikuntza

# 401 • 2020ko abenduaren 18a

Erreportajea

GAZTELU BATEN HAITZ LANDUAK LUR ARTEAN Testuak: Laida Goiburu

Aizpea auzoan gaztelu baten aztarnak aurkitu ditu Antton Arrietak. Bere azken lanerako Gipuzkoako gazteluen zerrenda osatu du.

Z

eraingo lurretan gaztelu bat izan zitekeenaren aztarnak aurkitu dituzte, Aizpea auzoan, Legazpi, Gabiria eta Mutiloa arteko eremuan. Antton Arrietak 28 urte inguru daramatza arkitektura militarra aztertzen eta ikertzen, eta Euskal Herriko gazteluen errolda osatzea du helburu. Hainbat lan ondu ditu lurraldekako gazteluen zerrendekin, eta laster Gipuzkoako 2. zerrenda argitaratuko du: bertan aipatu du Aizpeako Gaztelua.

Kale hizkeran esanahi zabalagoa duen arren, Arrietak irizpide batzuk ezarri ditu errolda egiteko. Haren arabera, gaztelua Erdi Aroan babeserako barruti itxia sortzen zuen dorre eta hormatalen konbinazio gotorra zen, hirigunetik aterpetzen ez zuena, baina eraikin guztiek ez zituzten ezaugarri zehatz berak eta, hortaz, «interpretazioari» ere tartea utzi dio: «Gazteluak hain zorrotz zehaztuta, kanpoan geratuko lirateke leizeko eta mendi-kaskoko gazteluak, eta baita harkaitzen kukuletan eraikitako gotorleku asko ere».

Gotorlekua, aldiz, hitz orokorra da, eta bere baitan hartzen ditu gazteluak, dorreak, forteak edo bestelako eraikinak.

Aizpeako Gaztelua harkaitz-gaztelua izan zitekeen, Arrietaren arabera.

Haitza landua dago, lauki bat igar daiteke eta pareta batzuk ikus daitezke, baina aztarna horiekin «oso zaila» da gotorlekuaren egituraketa zein zen zehaztea: «Zeraingoa bitxia da, ekialdean haitza ez dagoelako bakartua, gazteluaren orubea gehienez pare bat metro garaiago geratzen da ondoko zelaitik, eta aukera bat da lurrez bete dutela zelaia zabaltzeko». Pare bat metro egoteak «eredua hautsi» die, bakartuago egon beharko zukeelako.

Meategia ala igarobidea Izaerari dagokionez, berriz, Arrietak azaldu du «helburu bat baino gehiago» izan zitzakeela: «Izan daiteke Aizkorrirako igarobidea izatea, baina baita meatzaritzari lotuta egon izana ere». Gotorlekuaren haitzetatik Aizpeako meategia ikus daiteke, eta jarduera horrek sortzen zituen «etekin, erraztasun eta gizataldeekin» harremana izan zezakeen. Gazteluaren inguruko albisterik ez dute aurkitu, ez Erdi Aroan ezta ondorengo mendeetan ere. Horregatik, Aizpea auzoaren izena aukeratu dute.

Toponimoak aztertuta egin dute topo eraikin militarrarekin: «Badago Gaztelu izeneko baserria, baina abiapuntua ondoko haitza izan zen: Gazteluaitz». Ondarea babeste aldera, Gazteluaitz aztarnategi arkeologiko izendatzeko eskaera aurkeztu zuen ekainean Gipuzkoako Foru Aldundian. Gazteluen ezaugarrietako bat da harria. Haitza

«Izan daiteke Aizkorrirako igarobidea izatea, baina baita meatzaritzari lotuta egon izana ere» «Badago inguruan Gaztelu izeneko baserria, baina gure lanerako abiapuntua ondoko haitza izan zen: Gazteluaitz» Antton Arrieta Arkitektura militarraren aztertzailea

Erreportajea 11 Zeraingo Aizpea gazteluaren aurkikuntza

2020ko abenduaren 18a • # 401

Ataun, Ausa, San Adrian eta Azarikume

G

Zeraingo Aizpeako Gazteluaren eremuko aztarnak. Irudian paretetako bat ikus daiteke.

Antton Arrieta

landua egoten da, bai Gipuzkoako gazteluetan eta baita Goierrikoetan ere, baina beste material batzuk ere bazeuden tartean. Tokia egokiagoa eta sendoagoa egiteko landu ohi zuten harria: «Lehengai nagusia izaten zen, baina bilakaera bat ere ikus daiteke». Aurrena egurra erabiltzen hasi baitziren, eskuragarriagoa zelako: «Oholeziak egiten zituzten, baina poliki harria sartzen hasi ziren dorre nagusietan inguruko harresiak indartzearren».

Balizko gazteluak inguruan Gazteluez gain, balizko gazteluak ere zerrendatu ditu Arrietak, eta adierazi du helburua aukerak aurkeztea eta bilketa lana egitea dela: «Adituen lana da teoriak eta hipotesiak sortzea, eta historian sakontzea geroago». Urtea amaitzearekin batera argitaratzea espero duen liburuan ez ditu gaztelutzat hartuko balizko gaztelu horiek, baina horren inguruko azterketa garatzeko au-

kera zabalduko du toponimiari jarraika.

Goierrin balizko hiru gaztelu aipatu ditu: Gaztelumendiondoa Legazpin, Gaztelugana Gabiria eta Mutiloa artean, eta Gaztelumuño Beasainen. Hiri gazteluak ez ziren ohikoak lurraldean, baina badago bat Goierrin: Ordiziako Gazteluzar etxearen aurrekaria balizko hirigaztelu gisa izendatu du.

Seguran ere gotorleku posible bat egon daiteke: Azpillaga dorrea. Halere, «oso datu gutxi» dituzte oraingoz. Gotorlekuko harria herriko harresia hobetzeko erabili zuten, eta XX. mendean harrobia egitean harriak galdu ziren: «Toponimoa dago, Oriamuino baserria, Aizkorri aldera zihoan bide zahar baten ondoan zegoen eta harrizkoa zen». Horrez gain, badakite ez zela talaia bat, jendea bizitzeko tamainakoa zelako: «Helburua bidea kontrolatzea zen, ez zen hiribildutik pasatzen, baina hortik aurrera asmatu behar dugu, ez dakigu zehatz mehatz». Eraikinaren oinaren

oierrin hiru dira gaztelurik ospetsuenak. Zaldibia eta Abaltzisketa artean dagoen Ausa Gaztelu, Ataungo Jentilbaratza Gaztelua eta San Adriango gaztelua. Arrietak esan duenez, berezia da azken hori: «Leizea izateaz gain igarobidea da, zeharo bitxia da, ez dugu horrelakorik beste inon ikusi». Topatutako gaztelu gehienen inguruko informazioa murritza da, baina Ataun eta Ausa Gazteluen kasuek jarraipena izan dute aspalditik: XIII. mendeko Nafarroako Erresuman kokatuta, garaiko informazioa oparoa da, XIV. mendean Nafarroako erregeerreginek gazteluak utzi zituzten arte. Nafarroako Agiritegi Nagusian gordeta daude orduko konpontze-lanak, gazteluzainen izenak edota izandako erasoak.

Sona handia duten horiez aparte, halere, «aukera gehiago» daudela azaldu du Arrietak. Gipuzkoako 2. zerrendan, Zeraingoaz gain, Beasain eta Itsasondo artean dagoen Azarikume gazteluaren nondik-norakoak azaldu ditu bere lanean. Lehenengo zerrendan ere aipatu zuen hariztia aukera gisa. Oraingoan, ordea, gaztelua topatzeko bidea aztertu du.

laukia ere igarri daiteke Segurako Azpillaga mendian. Elizaren eta herriko emakume baten artekoa zen jabetza Segurako artxiboan aurkitutako dokumentu baten arabera.

Oraingoz izaerarik, izenik edo egiturarik ez duen arren, Zerainen ere beste eraikin militar baten oinarriak egon daitezkeela esan du Arrietak: «Txoritegin haitz bat dago, tumulu bat, eta han erreketak eta gainean egurrezko eraikin bat aurkitu dituzte arkeologoek».

Mota askotako gaztelu bat edo dorre bat izan daiteke, baina daturik ez dute: «Gaztelumendi esaten diote eta beharbada hor ere zerbait bazegoen».

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 401 • 2020ko abenduaren 18

Erretratua

IZAN ZIRELAKO GARA ETA...

Legorretako ikastolako haur taldea, Gabon eskerako prest.

Jesus Mari Agirrezabalek utzia

legala ematen saiatzeko, Legorretako guraso gazte euskaldunei euren semealabek euskaraz ikasteko bidea emateko sortu nahi zen ikastolaren proiektura aurkeztu eta bertara gehitu zitezen animatu behar ziren, eta azkenik, nola ez, guzti hau egikaritzeko garai hartan hain eskasa zen dirua behar zen.

Apaiz euskaltzalearen laguntza

E

Jesus Mari Arrizabalaga Legorreta

Artikulu honen buruan ikusten den erretratua begi aurrera ekarritakoan, sentimenduek bere magalean hartu nautela aitortu behar dut lehenbizi.

Egungo begiekin begiratu diot gaur egun 60 urtera hurbiltzen ari garen Legorretako San Migel ikastolako lehen promozioetako ikasleak Eguberrietan kantuan atera gineneko argazki honi.

z ziren euskararentzako eta euskara bere baitan zuen ezertarako garai errazak. Frankismo garaian geunden bete-betean. Garai gogor hartakoak dira egun dugun euskarazko hezkuntzara iristeko lehen urratsak. Legorretako zenbait herritar bildu eta bertako haurrek hezkuntza euskaraz izan genezan pausoak emateari ekin zioten. Inor mindua senti ez dadin ez noa inoren izenik ematera, baina bertan mota askotako pertsonak bildu ziren, lanbide anitzetakoak, pentsamolde desberdinetakoak, baina euskalzale amorratuak denak.

Legorretan ikastola sortzeko helburuarekin biltzen hasi ziren, klandestinitatean, guardia zibilak bertara etorri eta atxilotuta eramango zituzten beldur ziren gurasoak eta zenbait norbanako euskalzale. Gerora San Migel Ikastola izango zena antolatzen hasteko trabaz betetako lan nekeza eta zailari ekin zioten. Lehenik ikastola kokatzeko ikasgelak lortu behar ziren, ondoren haiek ahalik eta modu egokienean baliabidez hornitzen saiatu, irakasle titulua zuten pertsonen babesa edo ordezkaritza lortu behar zen ikastola berri honi estatus

Ikasgelak parrokia bidez eskuratzeko modua egin zen garai hartan herriko apaiz euskaltzalearen laguntzari esker.

Lanbide desberdinak zituzten gurasoek bere doako eskulana eskaini zuten ikasgelak egokitzeko, ikastolari izaera legala emateko irakasle titulua zuen pertsonaren babesa ere lortu zen, hainbat guraso ere prest agertu ziren euren semealabak legezkoak izango ziren ez zekiten ikastolan izena emateko eta, azkenik hau guztia gutxi ez eta, eskola nazionaletan doan zen hezkuntza euran patrika txiroetatik ordaintzeko prest agertu ziren.

GOIBERRI-ko Erretratua ataleko artikulu bana merezi duten pertsona hauek guztiek, euskararen aldeko militantismo eta maitasunez bide hura urratu ez balute, guk geuk eta gure ondorengoek ere ez zuten gaur egun dugun hezkuntza euskalduna izango. Euskaraldian ahobizi edo belarriprest txapa janztea baino gehiago egin zuten euskararen alde, eta gu geuk ere aurrera jarraitu behar genuke gure gurasoengandik ikusi eta ikasi dugun ereduari jarraituz.

Izan zirelako gara eta garelako izango dira.

Gaztejira 13 klak.eus • Ioar Aizpurua

2020ko abenduaren 18a • # 401

IOAR AIZPURUA BARRIOLA Musikaren taupadak @ioar.eus

Hik lan eta nik jai

G

Gazteen ikuspegitik mundua kontatzeko Testua: Andrea Aranburu

B

Argazkia: Klak

uruarin batzuk omen gara, ez omen dugu kontzientziarik, ez omen dugun ingurukoengan pentsatzen. Egunean titular bat, bi, hiru... arduragabeak, mimatuak, alferrak... Guri buruz ari dira behin eta berriz. Titular guztiak guri buruz dira, baina ez digu inork ezer galdetu. Ahotsa kendu digute bai, baina inoiz eman al digute ala? Ez al genuen aspaldi ikasi gure kabuz hitz egiten? Irratiak itzali eta mikrofonoak pizten, telebistak estali eta kaleetara jaisten? Eta esateko? Denetik dugu esateko eta denari buruz».

Mezu hori irakur daiteke klak.eus webgunearen orrialde nagusian.

Gazteen ikuspegitik munduko kontuak kontatzeko proiektu berria da Klak. Hamar urteko ibiliaren ondoren, aurtengo otsailean Topatuk utzitako hutsunea betetzeko sortu da. Gazteen

@egin_klak

@egin_klak

@topatu.eus

intereseko gaiak, gai sozialak edota aktualitatearekin lotutakoak jorratuko dituzte. Komunikabide bat izateaz gain, gazteek elkar topatzeko eta ezagutzeko espazio bat sortu nahi dute. Zazpi herrialdeetako gorabeherak euskaraz eta gazteen ahotsetan kontatzeko hautua egin dute. «Isilarazten gaituztenen aurrean ahaldundu eta ahots propioz hitz egiteko» proiektu bezala aurkeztu dute Klak. Sarean zein kalean egongo da, eta hedatzeko duen mezua hartzailearengana iristeko dauden kanal guztiak erabiliko ditu, teknologia berrietara egokituz. «Klak feminista izango da ala ez da izango. Sistema heteropatriarkalaz kontziente izanik, hori gainditzeko egingo du lan proiektuak».

Finantzaketa bila Proiektuari forma emateko, gutxieneko baliabide batzuk lortu nahian dabiltza.

Hori horrela, finantzaketa kolektiboa jarri dute martxan. Gutxienez 7.000 euro lortzea da sustatzaileen helburua, eta diru ekarpenak egiteko bi bide aurkeztu dituzte: klak.eus edota itsulapikoa.eus.

Norbanako edo talde gisa hartu daiteke parte diru bilketa horretan.

aur egungo gizartean, gero eta gehiago gara gure ikasketak norbere zaletasunetatik bideratzen ditugunak. Gehiago gara gure ametsak errealitate bihurtu nahi ditugunak. Baina izango ote da Tapia eta Leturiaren kantuak esaten zuen bezala, ‘hik lan eta nik jai’ egin nahi duen norbait? Batek daki.

Tabernari, garbitzaile, mediku, politikari… Uste baino lan mota gehiago dago mundu osoan zehar, eta guztiek jartzen dute egunerokotasunean aurrera egin ahal izateko hazi txiki bat. Zenbait semealabek, beraien gurasoengandik jasotzen dute aurrerantzean jardun beharko duten lanpostu hori. Baina guztiek gogoko al dute benetan egunak joan eta egunak etorri eskuartean duten zeregina?

Mundu mailan egindako ikerketa baten arabera, jaiotzen den pertsona orok du gutxienez zaletasun bat eta trebezia bat bere bizitzan.

Badira, ordea, zaletasun horiek beraien ikasketen bitartez errealitate egin eta etorkizuneko lan bilakatzen dituztenak. Eta zer esanik ez, gazte ekintzaileek beraien ogibide bihurtzen dituzten proiektuak. Zaila eta bide gorabeheratsua ematen badu ere, gogoak eta sinesmenak du eraginik handiena. Nahi duzun horretan gustura, gogotsu eta aurrerapausoak emanez, errealitate bihur baititzakezu zure ametsak.

14 Ibiltari Irimo Santa Barbaratik

# 401 • 2020ko abenduaren 18a

Irimo Santa Barbaratik

ERREGEEN PASABIDE ZAZPI PUNTEN AZPITIK Testua eta argazkiak: Gotzon Aranburu

Naturak eta historiak bat egiten dute Urretxuko Irimo mendian. Baso hauetan basurdeak ikus daitezke gaur egun, baina duela berrehun urte soldadu frantsesek eta erregeek ere erabiltzen zituzten bideok, Europarako bidea paraje hauetatik igarotzen baitzen, Ipeñarrieta jauregia lekuko.

T

oki askotatik igo daiteke Urretxuko Irimo mendira. Gaurkoan, Santa Barbara baselizatik abiatu da hiru laguneko taldea, Jonmikel Intsaustik prestaturiko ibilbidea egiteko gogoz. Eguraldiak ez du askriko laguntzen, baina saria izango dute ibiltariek, urteko lehenengo elurraz gozatuko dute eta.

Hasi eta berehala, Ipeñarrieta jauregiaren ondotik pasatzen da bidea. Bazekien zertan ari zen Cristobal Ipeñarrietakoa (1556-1612), izan ere, Goierri bailara osoa ikusten da hemendik, eta orduko Madril-Paris autopistaren albo-alboan kokatuta dago. Zumaiatik gurdietan ekarritako harriez altxatutako eraikin honek 575 metro koadro ditu eta monumentu izendatuta dago. Hementxe hartu zuen ostatu 1617an Felipe III.aren alaba Austriako Ana printzesak, Frantziako errege Luis XIII.arekin ezkontzeko bidean zihoala. Ez zen Ana (14 urtekoa) bakarrik iritsi Ipeñarrietara, ez horixe: garaiko kronikek diotenez, 190 karrozek, 74 kotxek, 74 ohatzek, 2.750 zela-mandok eta 2.000 zamaberek osatu zuten segizioa. Betekada ederra hartuko zuen Ipeñarrietako restop-ak…

Inork gutxik daki gaur egun, baina Euskaltzaindiako kide bat ere sortu zen

jauregi honetan, Kandido Izagirre frantziskotarra hain zuzen ere, zeina Arantzazun irakasle izan zen eta inguruotako euskara aztertu zuen urte luzez. Euskaltzain urgazle izandako Kandidoren liburuetako batek egunotan hain erabilia izan den hitz bat dakar tituluan: El vocabulario vasco de Aranzazu-Oñate y zonas colindantes.

Beain baserriaren inguruan hasten da Nebera edo elurzuloen eremua. Inguru laiotza, iparraldera ematen baitu.

Hemendik ondo ikusten dira Urretxu eta Zumarraga, baita Urola bailarako mendiak ere, Ernio handia horien artean. Pagadiak eta pinudiak dira nagusi, eta umeltasuna nonahi antzematen da negu giroko egunetan.

Ipeñarrietako jauregiaren ondotik pasatzen da bidea, eta garaiko Madril-Paris ‘autopistaren’ ondoan kokatuta dago Irimo gainean aterpea eta gurutze ezaguna daude; egungoa burdinazkoa da, 1955an jarritakoa, baina aurretik zurezkoa zegoen

Elurzuloak, lehengo hozkailuak Nebera izena nondik datorkio? Bada garai batean, orain bezala hozkailurik ez zegoenean, Euskal Herriko toki askotan elurra bildu egiten zuten zulo sakonetan neguan, eta urtu gabe ahalik eta denbora gehien mantentzen saiatzen ziren. Horretarako, jakina, leku hotzak, laiotzak eta aldapatsuak behar ziren, eta ezaugarri horiexek ditu Neberak. Bidetik oso gertu daude Laarregiko elurzuloak, baina gaur egun sasiak hartuta

daude eta ezinezkoa da ikustea. Jonmikel Intsaustiren irizten dion moduan, garbituta, markatuta eta bisitatzeko moduan egon behar lukete.

Bidea erraza da, aldaparik gabea, eta berehala iritsi dira ibiltariak Trekutzera. Meaka ere deitzen zaio Urretxuk Antzuolarekin konpartitzen duen lepo honi, baina ez da guztiz zuzena, Meaka, berez, Irimoko Zazpi Puntetako lehena baita.

Ibiltari 15 Irimo Santa Barbaratik

2020ko abenduaren 18a • # 401

KONTUAN HARTZEKO » Bitxikeria bat Neberako hiru iturburuak (Laarregi, Urritz Iturri eta Otzazulueta), Urretxuko sailetan egon arren, Zumarragako Udalaren jabego dira.

1902an Jose Antonio Ugalderi eta Ignacio Bagazgoitiari erosi zizkien.

Argazki nagusian, mendizale bat Trintxeleku monolito paretik pasatzen. Eskubiko irudietan, Irimoko gurutzea eta Trekutzeko iturria.

Trekutzen, duela hilabete gutxi berritu duten iturriaz eta aisialdirako mahaiez gain, ondare arkeologiko garrantzitsua dago. 19 metro diametroko eta 1,75 metro garaierako tumulua aurkitu zuen hemen Jose Migel Barandiaran handiak, 1921ean. Barnealdea suntsituta dauka gaur egun eta tokan jokatzeko kaxa ezarri dute erdian: erabilera bitxia, beste hitz bat ez erabiltzeagatik...

Meaka, Mugarri, Trintxuleku...

Aurreneko punta igotzea da, zalantzarik gabe, gaurko ibilbideko lanik zailena. Aldapa dezentea da, eta ia gora iristearekin batera, elurra hasi du. Iparraldeko bizkarra berehala zuritu da, ez ordea hegoaldekoa, seinale nondik datorren hotza. Banan bana, puntak igarotzen doaz ibiltariak: Meaka, Mugarri, Trintxuleku, Arrizuri, Losakate, Buzoia (garaiena, 898 metrorekin) eta Arbeleta. Irimo gainean aterpea eta gurutze ezaguna daude; egungoa burdinazko gurutzea da, 1955ean jarritakoa, baina aurretik zurezkoa zegoen, eta horixe da aterpearen barruan gordetakoa.

1970ean, ikurriña oraindik legez kanpokoa zelarik, hementxe erakutsi zuten urretxuarrek, eta Joxemari Lasa zenak jo zuen txistua. Pello Rodriguezi zor

» Hamazazpi monolito

diogu egun gogoangarri haren grabazioa, eta Youtuben ikusgai dago egun.

Frantsesei eraso Irimotik behera, bidezidorrari jarraiki, Lizarriturriko iturria topatu dute ibiltariek. Honek ere badu bere historia. Herriko mendizaleek eta inguru honetako baserritarrek eraiki zuten, 1936ko gerra hasi baino egun batzuk lehenago, ekainaren 28an. Uda eta negu, ezinbestekoa du bertan tragoxka hartzea aldapan gora doan mendizaleak. Hemendik ez oso urruti, beste iturri bat, Iturraindikoa.

Inguru hauetatik abiatuta egiten zien eraso frantsesei Deskargan Gaspar Jauregikoa gerrillariak 1811-1813 tartean, Independentzia Gerra delakoan.

Hasitako tokian bukatuko da gaurko ibilbidea. Santa Barbara baseliza eta taberna aterpe izango ditu ibiltariak, joan deneko urte askoan bezalaxe. Izan ere, 1540 urterako eraikita zegoen baseliza (Martin Elizaldekoa eta Miguel Alzolakoa zumarragar arotzek egin zuten zura lana); taberna beranduagokoa izango da, baina dokumentatuta dago 1893tik egiten dela bertan San Juan eguneko erromeria. Ea aurtengo etenaren ondoren datorren urtean berriro ospatzerik dagoen...

Irimo mendiko edozein tokitara iristeko, laguntza ederra ematen dute Lekaio Kultur Elkartekoek mendian barrena jarritako hamazazpi monolitoek, toki-izen eta norabidea erakusten baitute, Jose Luis Ugartek Zintzo-Mintzoren bekaren babespean egindako toponimia lana baliatuz.

» ‘Menhirren Etorbidea’ Trekutzetik aurrera segita, Elosu aldera irits daiteke eta handik Karakatera jota Menhirren Etorbidea delakoaz gozatu, historiaurreko monumentuz josita baitago.

» Santa Barbara Bazkaltzeko toki egokia Santa Barbarako jatetxea da, aukera zabala eta prezio onak. Barrutik nahiz kanpoko aterpetik, Txindoki eta Aizkorri ikusten dira. Harrizko mahaiak ere ugari daude, erabiltzeko libre. Aterpetxea ere bada Santa Barbara. Bertan lo egin daiteke.

FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 2 ordu t’erdi • Luzera: 8,500 km • Desnibela: 450 metro • Zailtasun teknikoa: Erraza

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 401 • 2020ko abenduaren 18a

Antzerkia

Urtea bukatzeko Asier Zinkunegi Antzezlea

Artea droga osasuntsuena

A

urrekoan hemen idatzi nuenean, bizi nuen errealitateak nigan zuen eraginaz jardun nuen. Askotan jabetzen naiz zeinen astuna egiten zaidan nire egunerokotasuna. Saiatzen naiz perspektiba hartzen, gertakarien ikuspuntu positiboa aurkitzen... Eta halere, bizitza astuna egiten zait. Tarteka beruna edo burdina bezain astuna dela sentitzen dut. Eta egunerokotasun madarikatutik ihes egiteko beharra sumatzen dut. Nire bizitza edo errealitatea txiki geratzen zaidala sumatzen dut. Bizitzaren eta egunerokotasunaren zamaren aurrean hegan egiteko desira sartzen zait.

Uste dut gehienok sentitzen ditugula tarteka gauza hauek, eta bakoitzak bere erara egiten diegu aurre guzti honek sortzen dizkigun hutsuneei. Batzuk jan edanarekin saiatzen dira zuloa betetzen. Beste batzuk futbolarekin edo kirola eginez.

Zera esan nahi dut, denok dugula drogaren bat gure bizitzaren zama sentitzean hura arintzen saiatzeko.

Pelikula on batek, olerki bilduma batek, abesti bikain batek, nire egunerokotasunaren zamatik jasotzen eta urruntzen laguntzen nau. Uste dut ezingo nukeela bizi zinemarik, literaturarik, antzerkirik, musikarik... gabe. Seguru nago nire bizitzaren zamak inurri bat banintz bezala zanpatuko nindukeela. Nire kasuan, artea da bizitzak sortutako zama eta hutsuneak eramaten laguntzen nauena. Eta eskenatokia noski!

Eskenatokian ikusleen aurrean jartzen naizenean, niretzat denbora gelditu egiten da. Espazioa eta distantziak desagertzen dira. Eta hegan eginez bidaia psikologiko eta emozional batean murgiltzen naiz. Gauzak behar bezala doazenean ikusleak nirekin datoz bidaia horretan, eta ziur nago une horietan beraien bizitzen zamak, une batez bada ere, desagertu egiten direla.

Ez dago hori bezalako drogarik.

Hainbat antzezlan Eguberri egitarauetan Eguberriei begira kultur egitarau zabalak antolatu dituzte hainbat herritan, eta antzerkiak leku nabarmena izango du.

Gaur, Zumarragan, Argiaren hautsa antzezlana eskainiko dute, eta Ataunen, Birritan bortxatua lana. Idiazabalen Esnatu naiz kabareta (23an) eta Mikra zirko ikuskizuna (26) antolatu dituzte, eta Zaldibian Lur antzezlana (29an) ikusi ahal izango da.

Eneko Dorronsorok eta Fredi Pelaezek hiru saio dituzte Eneko Dorronsoro trikitilari ataundarrak Agirre diskoa aurkezteko hiru kontzertu egingo ditu Goierrin, Fredi Pelaez lagun duela. Hilaren 26an Ataunen ariko da, 27an Zaldibian eta urtarrilaren 3an Legorretan.

Bertso saioak ere ez dira faltako Bertsolaritzak ere izango du lekua datozen egunetan. Zaldibian, Bertso zahar eta berriak berreskuratuko dituzte Agirre anaiek (23an). Legorretan, Amets Arzallus, Oihana Iguaran, Odei Lopez eta German Urteaga ariko dira (26an). Eta Idiazabalen, bertsolari gazteekin egingo dute saioa (27an).

goiberri

Publierreportajea 17 Ezguba modeloak

2020ko abenduaren 18a • # 401

Publierreportajea

Energia garbiaren aldeko apustua nergia garbiaren aldeko apustua egin berri dute Urretxuko Ezguba enpresan. Lantegiaren teilatu guztian eguzki-panelak jarri dituzte, behar duten energia ingurumenari kalterik egiten ez dion moduan lortu ahal izateko.

Ezgubako hainbat bazkidek bazuten aurretik eguzki plaken ezagutza, eta ideia ona iruditu zitzaien enpresaren teilatuak zuen azalera beraien kontsumorako energia lortzeko baliatzea. Honela, lantegiaren teilatuan 200 bat eguzki-panel jarri dituzte, 45 kilowatt lortuz.

E

Goienerrekin elkarlana Energia garbia lortzeko prozesuan eta proiektuaren legeztatzea tramitatzeko garaian Goienerren laguntza izan dute Ezguban. Orain beraiei erosten die behar duten argindarra, eta era berean, beraiei saltzen diete soberan dutena.

Eguzki-panelen bidez autokontsumorako energia lortu eta soberakina saldu egiten dute. Bide horretan, energia gastuak gutxitzeaz gain, ingurumenaren zaintzan urrats bat eman dute.

Lan horrek inbertsio handia eskatu die, eta horri aurre egiteko Energiaren Euskal Erakundearen diru-laguntza izan dute. Eta diru laguntza hori lortzeko eta proiektua garatzeko Goiener kooperatibarekin ari dira elkarlanean.

56 urte modelogintzan 1964. urtean sortu zenetik beti egon da Urretxun Ezguba enpresa. Bi adarretan zatitzen da beraien ekoizpena. Alde batetik,

fundizioan piezak egiteko modeloak egiten dituzte. Beste aldetik, poliesterrezko modeloak egiten dituzte, batez ere autobusentzat eta trenentzat.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 401 • 2020ko abenduaren 18a

Komikia

Aliritzian Joseba Telleria Albizu • Irakaslea eta ikaslea

Izatearen eta edukitzearen arteko desoreka

O

ndo sentitzeaz, ez sentitzeaz, GOIBERRI-ko aurreko Gurean, ordea, ongizatea, edukitzearekin dago herrealeetean zenbait iritzi irakurrita bururatu zait neuri mandua, hitzaren jatorriak berak, nahiko pista emango ez ere zertxobait gehitzea. Pertsonon bizi-bidaian, baligu bezala. Pertsonon izateak, edukitzeak duen protagoizatearen eta edukitzearen arteko desorekak izan nismo bera, behintzat, beharko luke gure osasun mentalaren ditzakeen osasun ondorioei buruz, hain zuzen. onerako eta elkarreraginaren ondorioz, baita osasun fisikoIzan nahiz eduki aditzak, edozein hizkuntzatan, aurrene- rako ere. koetako irakaspenak badira, bizitzarenean ez da berdin gertaSentitu ere senti daiteke zer transmititzen diguten, edukitzen. Gure gizarte superkontsumista eta lehiakorrak, ondo tzea (gauza materialak, ospea, itxura fisikoa, itxurakeria...) baino hobeto irakatsi ohi digu edukitzearen beharra. Izatea- izatearen gainetik balioesten duten pertsonek, edota izatea ren beharra, aldiz, inork gutxik: luzeago edo motzago, zabala- (inplikazioa, elkartasuna, eskuzabaltasuna, laguntasuna, engo edo estuago, hobeto edo okerrago, fapatia...) edukitzearen gainetik edo pareko miliak, hezkuntza sistemak, erlijioek, indutenek. Orokorrean, persona positiboaPertsonon izateak, guruak, norberak... goak, zoriontsuagoak eta eginagoak izaEkialdeko zenbait kulturek gogorarazi edukitzeak duen teaz gain, positiboago eta zoriontsuago izan digute edukitzeari izateari baino ga- protagonismo bera, ere sentiarazten gaituzte. rrantzia handiagoa ematen dion gizartea Eta horrela... etorritako moduan, esku behintzat, beharko luke hutsik joango garela ere gogorarazten diez daukagula ondo bideratua. Edukitzeak gute. baino, izateak egiten gaituela pertsona.

Publizitatea 19 2020ko abenduaren 18a • # 401