GoiBerri 403. zenbakia

zk. 403 2021eko urtarrilaren 8a www.goiberri.eus

Iritzia Elixabete Garmendia Lasa.

Kontrasteak

03

Errainuak

10-11

Ina Olaizolaren zuri-beltzeko irudi elurtua, ‘Aralar gainetik hegan’

04

Erreportajea

14-15

Burdingintzaren azken lekukoen aztarnak Legazpiko Olaberrian

Agustin Galabide_Itsasongizon ohia eta enpresaria

«ITSASOKOA BEZAIN INTENTSOA IZAN DA LEHORREKO LANA»

02 Publizitatea # 403 • 2021eko urtarrilaren 8a

Iritzia 03 Elixabete Garmendia Lasa • Kazetaria

2021EKO URTARRILAREN 8A

# 403 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Kontrasteak

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

A

utoa garajean utzi konpontzen eta or- Gases-eko tximiniak jarioan, neguan inguruko du eta erdiko bidea daukat oinez, Ze- arbolak zuriz –antzigarrak jota baleude bezala– raineraino. Olaberriko industrialdea janzten dituen lurruna botaz. Zarata karrankatxukun dago, baina hotza da, indus- ria, belarriak zulatzen dituen horietakoa. Mentria-gune guztiak bezala. Barrenean, eskuinera, dixkaren barrenean kamioi erraldoi eta erreArcelor Mittal, ke zuria dariola. Eta atzerago molkeen flota. Goian pare bat baserri ageri dira, mendia, erabat janda: eraikin nolabaitekoak, beste garai batzuen testigu ausart gisa. Behean haiek lotzen dituzten bide kiriezin falta gasolindegia, N-1en bilduak, zepa pilak mendixkak ertz honetan. Asteburuetan, osatuz eta, denen gainetik, armuga pasatzeko zain dauden gindarraren poste erraldoiak. nonahiko kamioilarien akanAristraineneko Pobladuan paleku bihurtzen da. Inguruzehar noa. Etxe batzuetako famari horretan ibiliko ziren ihetxadak konpondu berri daude, sean 1974an CAFeko nominen beste batzuk txukundu behar dirua lapurtu zuten ETAko kilarrian. Auzoak baditu garajedeak. ak, baditu aulkiak kalean, badu Elixabete Garmendia Lasa Etzegaraterantz doan erreKazetaria Osakidetzaren anbulatorioa… pide nagusiaren azpitik pasatu, osatuta dago etxartea itxura eta beste enpresa eta pabilioi batean, baina 60ko hamarkabatzuk gora-behera, poliki-poArnasa hartzen du liki, bidegorriak beste jite bat dan altzairutegiko langileentzat eraiki zituzten etxeek beti hartzen du: ondo zaindutako batek, zentzu izan dute juxtu-juxtuko tankeetxeak bide ertzean, baserriak literalean eta ra. Jose Maria Aristrainek bere Arnasa hartzen du irudizkoan, bietan: urrutixeago. emaztearen izena jarri zion Pobatek, zentzu literalean eta irubladua alderik alde zeharka- usain industrialik ez dizkoan, bietan: usain industzen duen kaleari: Cari de la trialik ez; zarata apaldu da, Cruz. Gogora datorkit nola, Esnahiz eta alboko errepidean jopainia eta Suitza artean ia ezkutuan bizi omen an-etorria ia etengabekoa den; txori hotsa! Muden haien semea epaitegira deitu zuten 2019an, tiloa aldeko bailara eskuinean, Segura aurrezzifra askoko iruzur fiskalarengatik. aurre. Bien tartean, Zeraineranzko mendi-bidea Ihurren aurrera, hurrena saltoki handiak da- hartu dut, aldapan gora. toz, Carrefour eta Lidl; azken honek plastikozko ‘Esperientziak’ saltzen ditu orain turismoabelar zirrindara tristea dauka aurreko aldean. ren industriak. Nik autoaren matxurari esker biEta pabilioi gehiago; gaztandegiak eta ardande- zi izan dut, halabeharrez, paraje hauek eskaingiak goxatzen dute apur bat ingurua. Nippon tzen duten kontrastez beteriko esperientzia.

04 Hitz-aspertuan Agustin Galabide • Itsasgizon ohia eta enpresaria

Elkarrizketa

Agustin Galabide Itsasgizon ohia eta enpresaria Testuak: Aimar Maiz Argazkiak: Gorka Gomez

Herri-maitea dela esanez hasi da Agustin Galabide Pellejero (Ormaiztegi, 1955).

Munduaren handia ikusia eta gozatua da, itsasoetako marinel garaietatik. Burua irekita, bidaiari mantendu du, herriratu eta gero ere.

Haurtzarora, gaztarora, iraganera egin du azken bidaia. ‘Maldito Gorri’ liburuan utzi du bere bizitzaren bitakora kaiera.

«BIZITZAKO MALETA BETEA DAUKAT, ETA HORTIK HARTU DUT HISTORIA»

# 403 • 2021eko urtarrilaren 8a

Hitz-aspertuan 05 Agustin Galabide • Itsasgizon ohia eta enpresaria

2021eko urtarrilaren 8a • # 403

Herri-maitea, beraz?

Oso. Ormaiztegin jaioa naiz, petoa.

Orain ere, jubilatu naizen arren, goizero joaten naiz hara [Lazkaon bizi da]. Posta zabaldu, mutilei hamaiketakoa prestatu, eta askoz gehiago ez dut egiten. Erosoen bulegoan egoten naiz. Lasai bizi naiz. Liburuarekin mugitu da pixkat bat; baina ez, erlaxatuta. Gauza bat dau-

kat ona: aldamenekoak mantentzen nau nire lekuan, gora joaten utzi gabe.

Zer eman dizu Ormaiztegik, sustraietara horren estu lotuta egoteko?

Bizitzaren aurreneko partea, nahiko luzea, han igaro nuen. Gaztaro guztia, lagunak, ezagunak, bizipenak... han ditut. Orain berriz berreskuratu dugu kinto kuadrilla, denbora askoan bakoitzak bere bizitza herritik kanpora egin ondoren. Urtean behin bazkari bat egin eta. Asko elkartu gaitu horrek. Berriz ere haurtzarora eta gaztarora itzultzea bezalakoa da.

Liburuan irudikatutako arbasoak al dituzu?

Kalekumea naiz, peto-petoa. Eliza aurreko etxean jaioa eta bizi izana. Aita zenak Letagen lan egin zuen, aurretik Carlos Garciaren pintura fabrikan. Izatez Aizarnazabalgoa zen, eta morroi etorri zen Alegiako Ibur baserrira. Ama, Albizturgoa, Alegiako Zubimusu etxean zegoen, neskame. Ezkondu, eta Gabiriako Barretxe baserrian jarri ziren; anaia Iñaki han jaioa da. Ni jaiotzerako Ormaiztegira etorri ziren.

Ormaiztegiko industriek ez zintuzten erakarri? Ez zitzaizun bizimodu hori gustatzen?

Ez. Beti izan nuen bidaiatzeko ilusioa.

Ormaiztegitik lehenengo aldiz hamar urterekin irtengo nintzen, Donostiara.

Batxilergoa Ordiziako akademian prestatu genuen, eta azken azterketak Peñaflorida institutuan egin behar izaten genituen. Nola Goierrin ez zegoen...

Gure kurtsoko gehienak herrietakoak ginen: Ataun, Idiazabal, Zaldibia, Legazpi... Ordiziara joaten ginen denok.

Bidaiatzea gustatzeko, zer erreferentzia zenituen mutikotan?

Ez nekien zer zen. Mundua guretzat Afrikako beltxak, Domund-a, hango herrialde pobreak zen. Beste aukerarik ez genuen bidaiatzeko. Orain oso erraza da, hiru egunerako Londresera joan zaitezke, merke. Ikastera irtetea zen aukera bat orduan. Akademiako ikaskide Jon Garcia Arruabarrenak sartu zidan itsasoaren harra. Karrera luzea hartzeko ere etxean ez zegoen halako oparotasunik, nahiz eta erabaki banu esfortzua egingo zuten. Zeren, gure garaiko gurasoek, eurek aukerarik izan ez zutenez, semealabek karrera egitea nahi zuten. Dena eman ziguten, gure bizimodua hobetzeagatik. Oraingoek ere bai, baina orduan izugarrizko jauzia zen haientzat.

06 Hitz-aspertuan Agustin Galabide • Itsasgizon ohia eta enpresaria

# 403 • 2021eko urtarrilaren 8a

Zein da?

Biziaren komunikatzaile, morserik gabe ere

G

eldirik egoten ez dakitenetakoa da Agustin Galabide. Koronabirusak Zumarragako Ospitalean egonarazi duen astebetea kenduta. Gorputza eta aldartea indartzeko, Maldito Gorri liburuaren aurkezpenek eta sustapenak eman diote energia.

Gustura da biografia nobelatuarekin, biluztu izanaz harro, azalaren azpikoak merezi zuen konbentzimendu osoarekin. Argitaletxe, banaketa, publizitate eta salmenta mundua ari da ezagutzen, 65 urterekin. Hasi berriaren ilusioz eta jakin-minez.

Bizitasuna eta ekintzailetza transmititzen ditu. Azken 40 urteak ostalaritzan igaro ditu, mota askotako negozioak sortuta.

Agian, bizi nahiko zukeen bizitza idatzi du liburuan. Bidaiatzeko modu bat baita barne-erraietarakoa. Dagoeneko atzenduta geratu den teknikak ikasi zituen Nautika Eskolan. Telegrafia, morse kodea. Baina komunikatzeko dohaina eta zaletasuna denbora-espazio dimentsioetatik bestelakoak direla erakusten du: berea du jende artekotasuna, gustuko du. Nonahi, noiznahi.

Kapitainak sestantearekin orientatzen ziren garaia ezagutu zuen, eguzkia eta ortzimuga gidari. Nahiz lainotutako egunetan 400 kilometro desbideratu. Satelite bidezko posizionamendua iritsi zenean ere itsasoetan zebilen. Haurtzaroko Ormaiztegin, etxe alboko Maixuenean zegoen telefono zentralitara joaten zen, zer ikusiko, zer ikasiko. «69 telefono zenbaki zeuden herrian».Oraintsu sortu du Facebooken profila.

Ailegatu ziren satelite gehiago, telefonia erraztu zen. «Eta gure lanbidea bukatu zen. Baina nik urte onak harrapatu nituen». Bizitza den bidaiaren norabidea koordenatu berean mantendu du beti. Telegrafista dela eta munduarekin komunikatzen dakiela ahaztu gabe, edozein dela ere emisio-bidea.

Zer moduzko ikaslea zinen?

Gustatu zitzaidan Nautikako telegrafista, Portugaleten. Bilbon beste karrera batzuk utzita errebotatutako guztiak Nautikan sartzen ziren, etxean ‘zer edo zer egin ezazu behintzat’ esanda. Inork ez zuen kolperik jotzen. Karrera sinplea zen. Promozioko lehena edo bigarrena izan nintzen.

Komunikazio-teknologia, itsasontziak, itsasoko mundua... Dena berria izango zen, bada, zuretzat?

Dena. ‘Ormaiztegiko bat itsasora?’ galdetzen zidaten. Gazte denboretako ametsak. Mundua ezagutzeko aukera eman zidan. Itsaso gehienetan ibilitakoa naiz. Gu itsasoan hasi ginenean, Espainiakoak tripulazio merkeak ginen.

Nazio aurreratuagoetakoei itsasontziak eta ibilbideak kendu genizkien, alemaniarrei eta. Geroago guri korearrek kendu ziguten bezala. Orain marina merkantean filipinarrak, indiarrak, pakistandarrak eta peruarrak dira denak.

Gutxiespenik edo destainarik jasan behar izan al zenuten?

Ez, errespetua bazen. Merkeagoak ginen, eta kito. Soldatak lau edo bost aldiz handiagoak zituzten alemaniarrek. Lehen kontratuan, bederatzi hilabete itsasoan eta bat opor izan nuen. Bigarrenean, sei hilabete lan eta bi opor. Azkenean, hainbeste hobetu nahi izan genuen, sindikatuak ere tartean sartu ziren, eta ‘zuek jada garestiak zarete’ esan, eta korearrak hartu zituzten.

«Mundua ezagutzeko aukera eman zidan itsasoko lanak. Gu hasi ginenean, tripulazio merkeenak ginen» «Nire historiak lagun artean kontatzen nituenean, denak gehiago jakin nahian geratzen ziren. Orain zen garaia»

Hitz-aspertuan 07 Agustin Galabide • Itsasgizon ohia eta enpresaria

2021eko urtarrilaren 8a • # 403

«Herrian ezagututakoak ere badaude liburuan.

Haien omenaldi modura, nien aprezioagatik eta maitasunagatik»

«Fikzioa ere badago, baina ikusitako egoerak eta gertakariak dira. Nik horiek ezagutu egin ditut, badakit nola zen kontua»

Itsasoan segitzeko aukerarik izango ote zenuen?

dut. 65 urterekin, bizitza honetan asko ikusitakoa naiz, mila gauza ezagututakoa. Maleta oso betea egoten da adin horrekin, eta handik hartu ditut. Kontatzeko gai aldetik erraza izan da, ez dudalako jantzi beharrik edo pertsonaiak sortu beharrik izan. Hori eginda zegoen.

Beste gauza bat ondo idaztea da, eta horregatik esan nion Itziar Sistiagari laguntzeko. Historiak lotzea ere ez da zaila izan, kronologikoki baitoa. Oso-oso ondo eraman dut.

Ez. Telegrafistek lana bagenuen, baina lurrean. Azterketa bat gaindituta, Correos y Telegrafosen sar gintezkeen.

Bestela ere bizimodua aldatzeko garaia ailegatu zen, egoera zaildu egin zen eta.

Gauza batzuk gaztetan uzten ez badituzu, betiko lotuta geratzen zara. Gaztetan moldatzea errazagoa da.

Dioten bezain gogorra iruditu al zitzaizun itsasoko bizimodua?

Ez dakit, bada... Bizimodu oso desberdina bai, baina gogorragoa ez dakit den.

Alde onak baditu, herrialde berriak...

Marinelentzat eta ofizialontzat Brasil erlaxazio hutsa zen, oso gustuko genuen. Baina karga Saudi Arabiarako, Libiarako edo horrelako herrialdeetarako baldin bazen, hor ia... Hego Amerikara, Ertamerikara edo Errusiara nahi izaten genuen. Kubara eta herrialde komunistetarako karga bilatzea ez zen erraza, euren barkuekin egin ohi zutelako.

Beste ‘bidaia’ bat ere egin duzu, ‘Maldito Gorri’ liburu biografikoarekin.

Zein izan zen idazteko premia eragin zizun txinparta?

Nire historiak lagun artean kontatzen nituenean, denak gehiago jakin nahian geratzen ziren. Historia politak dauzkat, amodio kontuak eta. Horiek nahastuz gero, nobela bat egiteko ideia aspalditik neukan. Baina lanean ari zarenean, kezkek eta eguneroko gauzek ez dute uzten. Irakurtzeko eta idazteko lasaitasuna behar dut, bai hori eginez gozatzeko behintzat. Jubilazioa iritsi denean, oraintxe zen garaia.

Ariketa erraza suertatu al zaizu? Zure historia idaztea, alegia.

Oso erraza. Hemen idatzita daudenak ez ditut asmatu behar izan. Nahiz eta atal guztiak ez diren nik bizi izandakoak, zeinek bizi izan zituen ezagutzen

Beste batzuen bizitzetan eta gertaeretan ere inspiratu zara.

Bai. Omenaldi modura ere bai. Herrian ezagututakoak daude, eta herriko jendeak hartuko die kutsua, haiengan pentsatuz egindakoa da eta. Oroimenez bezala, ondo jarriz, eta nik haiengatik sentitu nuen aprezioarekin eta maitasunarekin ekarri ditut liburura.

Zenbateraino kontatu duzu errealitatea? Itziar Sistiagarekin batera, irakurleekin topaketa bat egiteko asmoa duzue. Noraino nahi duzu esan?

Egia esan, ni hor erabat biluztu naiz.

Itziarrek, idazten ari zenean, nik bidalitako kontakizun batzuk sinistea ere kosta egiten zitzaiola esaten zidan. Dokumentazioa eta argazkiak bidaltzen nizkion. «Oraintxe nago zer sinistu eta zer ez ez dakidala». Berak ere ez du jakin; sinistu dit, eta aurrera. Bakoitzak atera dezala ondorioa. Itziarri historia hauek sinistaraztea, idaztea baino gehiago kostatu zait.

Espero zenuen emaitza horren ikusgarria geratuko zenik?

Ez. Nik dena idatzita eman nion, baina askoz orri gehiagorekin. Kontzentratzen eta mamia biltzen lan asko egin du.

Idazlana berea da asko. Pozik nago, zeren nobela nik idatzita atera banu, historia bera izango zen, baina ez zen berdina izango. Gauza batzuk moztu egin

ditu, edo Kruxito pertsonaiari, adibidez, indar gehiago eman dio. Soldadutza garaia ere ez nion idatzita eman, eta faltan sumatu zuen. Eta egia da: kontu harrigarriak daude hor ere. Ministro frankista baten amaren gidari, euskaldun bat, Symca 1000 batean...

Kontrabandoa, tabakotik hasi eta drogetara, enpresa estalgarriak, mendekuak eta erasoak, hondo bikoitzeko garraioak, merkatu komunaren ondoriok ontziterian... Garai baten testigantza asko sartu dituzu.

Nobelan fikzioa ere badago, baina horiek denak benetakoak dira. Noski, gauza batzuk ez dira nik bizi izandakoak.

Tabakoa ekartzera Galiziara joaten ziren hemendik, kamioiaren atzean xaboi kaxen paletak sartuta. Batzuk harrapatu eta zorrekin larrutu zituzten. Merkatu komunarekin hainbeste itsasontzi desegiteko agindu zutenean, haiek erosi, komenientziako banderapean jarri eta erabili zituzten. Itsas makinisteketa nola funtzionatzen zuten badakit, zer baimen behar zituzten, bandera aldaketak... Edozeinen aurrean defendi dezaket. Nik hori ezagutu egin dut, eta badakit nola zen kontua.

Bizitzaren errepasoa jo duzu. Zerbait utzi al duzu egin gabe? Edo zerbait egin izanaren damurik baduzu?

Ez. Zeren, negozioetan sartutakoan, hain buru-belarri egoten zara, hura aurrera ateratzea izaten da dena. Ez duzu pentsatzen beste mundurik dagoenik.

Negozioa nolabait aurrera ateratzea eta sortzen zaizkizun arazoetatik irtetea bihurtzen da bizitza. Itsasoa 1982an utzi nuen, eta hurrengo urtean zabaldu nuen Ormaiztegin Itxune pub-a. Jatetxea, berriz, 1989-90 aldera. Harekin ondo harrapatu nituen eskuak. Hain intentsoa izan da lehorreko lana ere, nik ez bainuen besteren beharrik.

08 Herri jakintza Sendabelarrak

# 403 • 2020ko urtarrilaren 8a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Ilbeltza: Goierrin eta erdialdeko euskaran, urtarrila. XVIII. mendearen erditik geroztik dokumentatuta dago gipuzkoar idazleen testuetan. Esaerak dioenez, ilbeltzak ‘hil zuri’ izan behar du, elurtsua, urtea emankorra izan dadin.

«Urtarrileko hotza, neguaren bihotza»

1949-1-5: Jesus Mari Mendizabal ‘Bizargorri’ idazlea jaio zen, Ormaiztegin.

1907-1-6: Baltasar Alberdi musikaria jaio zen, Ordizian.

1890-1-10: Klaudio Otaegi olerkari zegamarra hil zen, Hondarribian.

Urteko hotzaldi handienen garaia da ilbeltza. Goierrin, ‘San Bizenteko hotza’ hartu izan da neguaren bihoztzat (urtarrilaren 22a). Negua bere garaian etortzea nahi zuten lehengoek.

Sendabelarrak

Berbena Landare antiseptiko eta depuratiboa da, eta zornea kanporatu eta infekzioak sendatzeko erabili ohi da.

» Izen herrikoia Berbena edo Berbena-belarra.

» Izen zientifikoa Verbena officinalis L. (Verbenaceae)

» Ezaugarriak Lila koloreko loreak dituen landarea da. Loreak zurtoinaren buruetan hazten dira. Hosto zaitu berdeak ditu.

Ekainetik aurrera loratzen da, eta uda guztian irauten du. Oso arrunta da bide ertz, etxe inguru eta lugorrietan.

» Atal erabilgarriak Hostoak eta loreak erabiltzen dira. Loreak erabat loratu aurretik bildu behar dira. Landarea lehortuz gero, urte guztian zehar erabil daiteke. Lehortzeko modurik onena sortak egin eta buruz behera jartzea da.

» Propietateak eta erabilpenak Landare antiseptiko eta depuratiboa da; zornea kanporatu eta infekzioak sendatzeko erabiltzen da gehienbat.

Buruko eta eztarriko mina, eta eztula arintzeko ere erabili izan da. Berbenabelarra modu deberdinetara aplikatu

daiteke: enplasto moduan, infusioan, olio edo ukenduetan...

Infusioa egiteko 25 gramo landare egosi behar dira ur litro batean. Egunean bi edalontzi edan behar dira gehienez. Ez dira tratamendu luzeak egin behar; hiru egun nahikoa da.

Enplasto moduan ere erabil daiteke infektatutako zauriak edo barne infekzioak sendatzeko. Kopetan, bularraldean edo bizkarrean jar daiteke.

Katarroak, bronkitisa, sinusitisa edo arnas bideko infekzioak sendatzeko 79 egunetan behar da. Tratamendua errepikatu nahi bada, astebeteko des-

kantsua egin beharra dago. Haurretan ez da enplastorik jarri behar, hobeto infusio moduan hartzen badute, ezkaiarekin eta plantainarekin konbinatuta.

» Kontraindikazioak Haurdunaldian ez da erabili behar, umetokiko muskuluen kontrakzioak eragiten baititu.

Iturria: Legorretako Udalak kaleratutako ‘Ez zela kajoi batean gordetzekoa’ liburua.

Bertsoa • Kate motzean 09 Aratz Igartzabal Bidegain • Jesus Castillejo

2021eko urtarrilaren 8a • # 403

Gaiak hala dio

Kate motzean Jesus Castillejo • Musikaria

«Sakanako Beriain mendia magikoa da» Aratz Igartzabal Bidegain

Gaia: Auzolana Neurria: Hamarreko txikia Doinua: Batetikan korrozka

Nahiz eta garaiotan elkartzeak murritz, halare bide hortan egin dezagun zintz.

Zenbaitek auzolana sarri hitz eta pitz, ezer ez egiteko alperrik hainbat hitz, baina auzolanetik urrun ez al gabiltz?

Auzoak esanahia badu bere arten, alkarri laguntzea ahal dan hainbesten.

Nahiz eta xextrak izan ta segi izaten, hasi behar genduke, ahal bada aurten, auzoari garrantzi gehiago ematen.

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Jesus Castillejo legazpiarrak klarinete eta saxofoi tituluak ditu. Musika Ingeniaritza ikasketak ere hasi zituen, baina ez zuen bukatu. Iruñean, Aretxabaletan, Seguran, Zegaman, Zerainen, Donostian, Azkoitian... lan egin du. Egun, Azpeitiko eta Legazpiko musika eskoletan lan egiten du, eta Legazpiko eta Urretxuko bandetako zuzendaria da.

Mc Jeara’s band taldean ere jotzen du.

Gustuko musika mota?

Estilo guztiak gustatzen zaizkit, baina gehien gustatzen zaidana musika klasikoa da. Eta klasikoaren barruan, ganbara musika.

Konpositore bat?

HURRENGOA » Bertsolaria: Maddi Aiestaran Iparragirre Gaia: Bi mila eta hogeiari

Richard Strauss. Onena Mozart izan zen, baina beste bat diot jendeak hori ere entzun dezan. 2001: a space odyssey pelikulako sarrera berea da.

Instrumentu bat?

Klarinetea.

Pelikula bat?

Seven brides for seven brothers . The Godfather ere asko gustatzen zait.

Kolore bat?

Gorria. Umetatik. Gure autoa, Seat 124 bat, gorria zen.

Oporretarako toki bat.

Nafarroa. Gurasoak bertakoak ziren eta emaztea ere bai.

Zer gosaltzen duzu?

Gutxi gosaltzen dut. Esnatzen naizenean, baso bat ur besterik ez. Jaiki eta bi ordura hamaiketakoa egiten dut: pintxoren bat.

Legazpin biziko ez bazina?

Kostaldea asko gustatzen zait. Baita Sakana ere. Beriain mendia magikoa da.

Baina, tira, ez naiz sekula Kariben egon...

Legazpiko alkatea bazina, zer egingo zenuke?

Gazteei zaborra lurrera ez botatzeko eskatuko nieke, lantokien isurketak murriztuko nituzke...

10 Errainuak Ina Olaizola

# 403 • 2021eko urtarrilaren 8a

Ina Olaizola (Beasain)

ARALAR GAINETIK HEGAN

Errainuak 11 Ina Olaizola

2021eko urtarrilaren 8a • # 403

Izatez Ormaiztegikoa naizen arren (1970), Beasainen bizi naiz azken 24 urteotan. Txikitatik gustatu izan zait argazkiak ateratzea, batez ere, naturari, nire txakurrei eta Ormaiztegiko mendietako paisaiei.

Hogeita hamar urte inguru nituela, gehiago murgildu nintzen argazkilaritzan, eta eskola kiroleko partiden argaz-

kiak ateratzen hasi nintzen. Ondoren, beste kirol batzuekin saiatu nintzen: eskubaloia, errugbia, txirrindularitza, futbola, motor lasterketak, saskibaloia...

Hala ere naturarekiko dudan zaletasuna ez dut inoiz aldendu.

Argazki hau abendu hasierako goiz batean atera nuen Beasaindik. CAFetik zetozen kaioak pasa arte itxaron nuen.

Datu teknikoak Canon EOS 1DX Mark II • 1/200 • f/3.5 • Iso100 • Canon 85mm • Adobe Lightroom

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 403 • 2021eko urtarrilaren 8a

Erretratua

GAZTE GARAIAK

Nahasketa ko adrilako kideak elkarrekin bazk aurrean, bera aldu ondoren, ien txaranga pa Lazkaoko udal rtikular eta gu etxe zti. Xabier Soro ak utzia

Xabier Soroa Lazkao

Jasaten ari garen egoera gogor hau medio, nork ez dugu etxean, lantokian edo lagunekin topo egitean, gure arteko otorduez, festez eta abarrez hitz egin?

H

ori buruan, 70eko hamarkadako argazkia duzue honakoa. Lazkaoko festen barruan, kuadrillen eguneko Nahasketa punttua kuadrillaren talde bat, bazkal ostean.

Gure kuadrillaren sortzeari aipamena egiterakoan, ezin aipatu gabe utzi gure Bordaxuri kuttuna, hura izan baitzen gure hasieretako topaleku. Ondo gogoan dugu, bertan orduak eta orduak elkarrekin pasa genituenok.

Gure kuadrilla osatu genuen bada; izenez Nahasketaz, hasieran Bordaxuri.

Oihala aukeratu genuen, koloretsua, eta josi. Guk ez noski, bagenituen ama borondatetsuak eta trebeak horretarako ere. Adin desberdinetako neska-mutilak ginen, baina lagunarte ederra osatzen genuen, elkartasuna zen nagusi.

Ohi den moduan, festetako egitarauan kuadrillen eguna antolatu zen, noski kuadrilla bazkaria tarteko. Elkarrekin bazkaldu ondoren, salto eta brinko abiatu ginen herrian zehar, gure txaranga partikularra eta guzti. Izan ere, Iparraldetik, gurera euskara ikastera etortzen zen Maider lagun musikariak hartuta etorri zen, guri primeran etorri zitzaigun.

kartzea zaila. Baina, batzuk tarteka elkartzen jarraitzen dugu, nahiz eta gero eta zailagoa izan. Dena den, argazkiari begiratuta, geure artetik behar baino lehenago joanak ere gogoan ditut.

Festa eta ondo pasatzearekin batera, burura datozkit herrigintzako auzolana (ikastola, udalekuak‌), mendi irteerak eta gazte zein ikasle mugimenduetan antolatzearen lehen urratsak. Hitz bitan esanda, mundua jan beharra, eta askatasun gose latza.

Jorra bitzate gaurko gazteek bide berriak, baina ez ditzagun gal bidean bizimodu zail honi aurre egiteko balio horiek guztiak.

Egun zoriontsua

Elkarrekin

Egun zoriontsua izan zen, haiek garaiak! Izan ere alaitasuna eta bizipoza genuen nagusi. Hertzainak taldearen kantak dioen antzera: ze ondo pasatzen genuen, kriston giroa zegoen!

Geroztik, bakoitzak gure bidea jorratu dugu. Orain denak ez gara elkartzen, esan dudan bezala, adin desberdinetako talde izugarria ginen, eta denak el-

Gaur egungo egoeran, pentsaezina da honelako egun bat ospatzea. Esperantza omen da galdu behar den azkena, horri eutsi beharko diogu. 2020. urtea borobila zela genioen... amaitu berri dugu. Ea ba aurtengoak okerragorik ez digun ekartzen, eta Nahasketako kideak elkartzeko aukera daukagun. Hitz batean: Elkarrekin!

Gaztejira 13 Maddi Aiestaran • Josune Gil

2021eko urtarrilaren 8a • # 403

«Kronikaren oinarrian bidaia erreal bat dago» MADDI AIESTARAN • Bertsolaria eta idazlea

JOSUNE GIL

Ezkerreko eserlekutik @JosuneGil

Oraina eta geroa

H

Testua eta argazkia: Ane Garmendia

M

addi Aiestaran Iparragirre (Beasain, 2001) bertsotan aritzeagatik ezaguna izateaz gain, hainbat lan txiki ere idazten ditu. Berria egunkariaren Bidaia eta Mendi kroniken lehiaketa irabazi du Nepalera egindako fikziozko bidaia baten kronikarekin.

Nepalera egindako fikziozko bidaia bati buruzko kronika idatzi duzu. Nola bururatu zitzaizun ideia?

dina den toki eta kultura bat ezagutzea oso aberasgarria iruditzen zait. Ea noizbait egiazko bidaia bati buruzko kronika egiteko aukerarik dudan.

‘Berria’ egunkariaren Bidaia eta Mendi kroniken lehiaketa irabazi duzu.

Zein izan da saria? Nola sentitu zara garaipen honen aurrean?

Oinarrian badaude bidaia erreal bateko abenturak. Nire lagun baten gurasoak Nepalen egon ziren duela urte batzuk, eta hark kontatutako anekdotek gerora istorioa idazteko balio izan didate, baina aipatu bezala fikzioa da guztia.

Suitzan Cervino mendiaren inguruan antolatutako ibilaldi bat izan da saria.

Zortzi bat eguneko egonaldia izango da eta mendi gidari batekin hango bazterretan ibiltzeko aukera izango dugu.

Sentipenei dagokionez, sekulako sorpresa izan da niretzat. Asko pentsatu gabe animatu nintzen parte hartzera, eta oraindik ez dut asimilatu.

Zer da testuan kontatzen duzuna?

Zerbait gehiago aipatu nahi duzu?

Nik eta lagun batek duela urte batzuk Nepalera egindako fikziozko bidaia kontatzen dut. Nire lagun hau duela urtebete istripu batean hil balitz bezala ari naiz idazten, eta testua berari zuzenduta dago. Biok egindako bidaia honetan izandako anekdota eta istorioak gogorarazten dizkiot.

Lehiaketa honetan kronika idazteaz gain, kalitate oneko zortzi bat argazki aurkeztu behar ziren, eta halaxe egin dut. Baina argazki horiek nire lagun Uxue Arreseren gurasoek pasa dizkidate, Nepalera bidaia egin zutenek. Oso argazki onak dira, eta eskerrak eman nahiko nizkieke meritoaren zati bat beraiena ere badelako.

Fikziozko bidaia da, baina gustatuko al litzaizuke benetan bidaia hori egitea?

Noski baietz! Nepal izan edo beste edozein leku izan, guregandik hain ezber-

@maddiaiestaran

itz hauek idazten ditut R.E.M. entzuten dudan bitartean. Nire amarengandik jaso ditut gustu musikalak beste gauza batzuen artean, eta uste dut, behintzat horregatik, azkeneko egunera arte nigatik harro sentiaraziko dudala.

Egun hauetan, atzera begira, konturatu naiz familian gero eta gutxiago garela. Gabonetan askotan pentsatu izan dut hori, eta aurten are gehiago. Gure kasuan koronabirusarengatik hartutako neurriek ez dute eraginik izan ospakizunetan elkartu gaitezkeen pertsona kopuruari dagokionez... pentsa.

Eta bizitzan pentsatzen hasten naiz, eta bizitzeko geratzen zaigunaz, galdera-ikurrez betetako geroaz. Eta konturatu naiz familiako gazteena naizela, eta familia txiki hau, oinordekorik izan ezean txikitzen joango dela, desagertu arte.

Eta zein garrantzitsua den aukeratzen dugun familia, gure beste benetako familia. Denboraren eta kolpeen poderioz, handitzen, txikitzen eta aldatzen joaten dena.

Eta egunen batean, festak, oporrak, inprobisatutako bidaiak, hondartza-egunak, gau luzeak… amaitzen direnean, zein garrantzitsua izango den lehenengoa bezain baliotsua den bigarren benetako familia sendo eta iraunkorra ondoan izatea. Eta bakardadea zer den ez jakitea.

14 Erreportajea Antzinako burdingintzaren aztarnak

# 403 • 2021eko urtarrilaren 8a

Erreportajea

BURDINGINTZAREN AZKEN LEKUKOEN AZTARNAK Testua: Tere Madinabetia

Legazpin garrantzi handia izan zuen burdingintzak antzinan, baina jarduera haren aztarna gutxi geratzen dira gaur egun. Olaberria burdinolak mantendu ditu iraganeko hainbat elementu, baina zaindu behar dira.

L

egazpiko Olaberria burdinolaren aztarnak arriskuan daude, garai batean haren gainean egindako eraikuntza erortzear dagoelako. Hori dela eta, Burdinola elkarteak kanpaina bat abiatu du, herriko eta bailara osoko historiaren eremu horri balioan eman eta desagertu ez dadin. Iazko urrian Beatriz Herreras urretxuar historialariak egindako Olaberriko burdinola berreskuratzearen garrantzia hitzaldia izan zen abiapuntua.

Abenduan artikulu bat eskaini zion Txinpartak aldizkariak.

Izen bereko auzoan dagoen Olaberria burdinola eta horren ingurua ur ibilguetan garatutako burdingintzaren lekukoetako bat da, Arabaolatzanea, Olazar, Elorregi, Araiztegi, Mirandaola, BikuĂąa, Plazaola, Matxain, Mendiaras eta erabat desagertuta dauden Masukariola eta Bengola inguruak bezala. Antzinako burdingintzaren lekukotasun horretan datza hain zuzen Olaberriaren garrantzia, baita historian zehar izan duen bilakaeran ere, Gipuzkoako osoko gizartearen bilakaeraren isla delako.

Ondo gordetako aztarnak Olaberria oso ondo zaindutako burdinola da, gainean etxe bat eraikitzeak lagundu egin zuelako elementu gehienen

kontserbazioan. 1995ean auzolandegi baten bidez egindako jarduketa arkeologikoak eta 2000. urtean Aranzadi Zientzia Elkarteak zuzendutako indusketak ere izan dute eragina burdinola zaharraren egoera onean.

Burdinolek izaten zituzten ia elementu guztiak mantentzen ditu Olaberriak, baina bistarako ezkutuan daude; eraikinaren sotoan ditu gordeak altxorrik handienak. Planta osoa mantentzen du, eta agerian ditu barrualdeko tunel hidraulikoa, tailerra eta ikaztegia izandakoak, baita olatxoa hartu zuen ondoko eranskina ere. Kanpoaldean, berriz, aldaparoaren aztarnak ikusten dira. Burdinolara ura eramateko Urola ibaian eraikitako presa aspaldi eraitsi zuten, eta aldaparora zihoan ubideko pareta ikusgai dago hainbat tartetan, eta burdinolaren jabeen etxeak ere zutik dirau auzoan.

Brinkola auzoan dagoen Olazarrekin batera, aztarnak gordetzen dituen bakarra da Olaberria.

XV. eta XIX. mendeen artean Olaberria burdinola XV. eta XIX. mendeen artean egon zen martxan; lehen aipamena 1426. urteko dokumentu batean jaso zen. Hasierako urteetan eta XVI. mendearen bukaerara arte, jabeek

beraiek ustiatzen zuten burdinola.

Ekoitzitakoa merkatariei saltzen zieten zuzenean, eta bertan egindako burdin totxoak armagintzarako edo burdinazko tresnerian espezializatuta zeuden guneetarako izaten ziren; Gasteizera, Arrasatera, Bergarara eta Beasainera bidaltzen zuten ekoizpena.

XVI. menditik XIX.era bitartean, jabetza eta ekoizpen sistemak aldatu egin ziren burdinolan. Garai hartako leinu

Olaberria oso ondo zaindutako burdinola da, antzinako hainbat elementu agerian ditu eraikinaren sotoan

Erreportajea 15 Antzinako burdingintzaren aztarnak

2021eko urtarrilaren 8a • # 403

Legazpiko Olaberria auzoaren ikuspegi orokorra. Eskuineko eraikin handiaren sotoan daude burdinolaren aztarnak. Gorka Gomez

TUNEL HIDRAULIKOA

Olaberria burdinolaren makineria mugitzen zuen urarentzako tunel hidraulikoa ganga formakoa da. Argazkiak: Lenbur.

TAILERRA

garrantzitsuek haien boterea erakusteko jarduera ekonomikoen jabe egiten hasi ziren, eta Olaberria Juan Lasalde eta Martin Lizarazuren eskuetan egon zen XVI. mendearen amaieran eta XVII. hasieran. Hainbat birmoldaketa egin zituzten bertan, besteak beste olatxo bat eraikitzea, burdinazko lan tresnak egiteko.

Lizarazuren oinordekoen ondoren, Angela Arriaranek eskuratu zuen burdinola eta bere maiorazkoari atxiki zion.

Geroztik, Olaberria, familien arteko elkartze bidez, Legazpiko BikuĂąa leinuaren eskuetara pasa zen, eta azkenik Donemiliagako Markesen ondasunetara, herrialdeko burdingintzarekin oso lotuta zegoen leinu batera hain zuzen ere.

Aurrerago, Gaztelako Koroan pisu handia zuen Porcel sendiarekin elkartu zen Donemiliaga. Handik aurrera, Olaberria alokatzen hasi ziren, eta jabeek ez

zuten harreman zuzenik ekoizpenarekin eta langileekin. Jabeak urruti bizi ziren, eta bitartekari batek gidatzen zituen haren gorabeherak. Kontuan izan behar da burdinola alokairuan hartzen zuen familia ez ezik, olagizonak, ikazkinak edo mandazainak ere ari zirela lanean bertan.

XIX. mendearen azken laurdenean, Olaberriak berriz ere jabego librearen izaera eskuratu zuen, eta leinu bati lotuta egoteari utzi zion. Garai hartan, burdingintza tradizionala desagertzen hasi zen eta jabetza indibiduala tarteko, jarduera aldatu: kartutxo fabrika, papergintza, errota... Aurreko mendeko 1940eko hamarkadan etxebizitzak hartuko zituen eraikina egin zuten burdinola zaharraren gainean. Gaur egun hutsik dago, eta udalaren jabegokoa da.

Duela hilabete batzuk eraikinaren teilatua erori zen.

Burdinolako tailerraren aztarnak ere kontserbatzen dira Olaberriko eraikuntza nagusiko sotoan. Besteak beste, sutegia eta mailua egoten ziren tailerrean.

ALDAPAROA ETA OLATXOA

Eraikuntza nagusiaren kanpo aldean, aldaparoaren pareta zaharrak eta olatxoa egon zen eraikina zutik daude.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 403 • 2021eko urtarrilaren 8a

Literatura

Urtarrilak dakarrena Irati Goikoetxea Asurabarrena Idazlea

Biluziegia

B

itartean heldu eskutik. Hain erraza balitz bezala. Eskua luzatzen duen orok ez baitu beti beste esku bat zain edo eskean topatzen; eskua luzatzen duen oro ez baita beti beste epeltasun batzuk ukitzera iristen.

Horregatik existitzen da poesia. Egon daitezkeen zulo-gune horien sostengu. Eta eskerrak. Eroriko bailitzateke, bestela, mundua, eta auskalo nora. Munduaren azpian zer dagoen ulertzeko itsaso asko idatzi behar ditugu oraindik.

Eta ni hasi nintzen behin. Itsasoak idazten esan nahi dut.

Hamazazpi urte nituen. Kirmen Uribe iritsi zitzaidan esku artera. Nik eskutik heldu nion. Bere lehenengo poema liburua nik irakurri nuen lehen poema liburua izan zen. Liburua irakurri bitartean eskutik heldu nion Kirmeni, eta ordutik hiru eskurekin bezala nabil. Ez dakit oparitu egin zidan edo lapurtu egin nion, hain zen egiazkoa kontaktua. Eta itsasoak idazten hasi nintzen, uholdeka eta ito beharrean, Kirmenek lortzen zuen biluztasun hartan kresala eta aparra eta uhinen kolpea nola jantzi asmatu nahian.

Ito nintzen bi aldiz eta hiru aldiz, eta itotzen naiz, orain ere, saiatzen naizen aldiro. Biluziegia da Kirmenen lana, gardenegia, errealegia.

Eta horregatik maite dut horrenbeste, egia horien indarra oso delako sinesgarria.

Flotagailua jantzita ibiltzen naiz aspaldian munduaren azpiko Izenburua: Bitartean itsasoetan igerian. Flotagailua janheldu eskutik Idazlea: tzita badaezpada ere. Erori bitarteKirmen Uribe Argitalean neure eskutik heltzen asmatzen txea: Susa Orriak: 104 ez badut, zerbaitek gerrian gora Generoa: Poesia egin diezadan irrist.

Zortzi antzezlan urtarriletik apirilera Beasaingo eta Ordiziako udalek heldu diote aurten ere Antzerki Garaia zikloari. Urtarriletik apirilera, hil bakoitzean bina antzezlan izango dira. Ziklorako abonuak 72 euro balio du, eta urtarrilaren 11ra arte eros daiteke bi aretoetako lehiatiletan.

Urtarrilak 15. ‘Txanogorritxotik otso emera’. Usurbe antzokia.

Urtarrilak 22. ‘Mis mejores hazañas’ (gazt.). Herri Antzokia.

Otsailak 19. ‘Konpromisoa’. Herri Antzokia.

Otsailak 26. ‘Ameriketako bidaia’. Usurbe antzokia.

Martxoak 5. ‘Porno vs Afrodita’. Herri Antzokia.

Martxoak 1. ‘La extraña pareja’ (gazt.). Usurbe antzokia.

Apirilak 16. ‘Losers’. Herri Antzokia.

Apirilak 2. ‘Irabazi’. Usurbe antzokia.

‘Amaren intxaurrak’ ikuskizunaren saio bikoitza Ederrenan Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoen Amaren intxaurrak ikuskizun berria urtarrilaren 24an iritsiko da Urretxura, saio bikoitzean (16:30 eta 18:30).

Sarrerei buruzko informazioa webgunean: www.urretxu.eus.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2021eko urtarrilaren 8a • # 403

Osasuna Tania Hernandez eta Maria Eugenia Zurutuza• Natxo belardenda (Beasain)

Loaren kalitatea eta defentsak

H

erritarrak urduritasun handiarekin dabiltza COVID19aren gaiarekin eta gaitzak sortu dituen ondorioekin.

Tristura, antsietatea, lo ondo egin ezina, beldurra... emozio eta arazo horiek azaleratu eta areagotu dira martxotik hona. Ondorioz, bezero asko etortzen da dendara lo ondo ez egitearen arazoari irtenbidea bilatzeko helburuarekin.

Melatonina oso eraginkorra da horretarako, valeriana, melisa, tila edo pasiflora bezala lasaigarriekin konbinatuta. Melatoninak lo egiteko ÂŤkliklaÂť aktibatzen laguntzen du, eta gainerako lasaigarriek lo prozesua hobetzen laguntzen dute.

Lotarako produktu horiek, pilula eran, estraktoetan, jarabean, belarretan, infusioan... har daitezke, erabiltzaileen gustuen arabera.

Egoera animikoa Egoera animikoa orekatua izateak ere laguntzen du kalitate hobeko loa izaten.

Inguruan egoera larri bat gertatu den kasuan, edo depresio edo tristura puntuei aurre egiteko, hiperikoa edota ashwagandha belarra daude aukeran, poz pixka bat sortzen laguntzen baitute. Hiperikoak kontraindikazio gehiago ditu; hiperikoa hartzen duenak ezin baitu,

adibidez, eguzkirik hartu, edo beste hainbat sendagairekin ezin baita nahastu; ashwagandhak ez du kontraindikaziorik, oraingoz.

Hiperikoa eta ashwagandha hartzeko modu desberdinak daude: tantak, belarrak edo jarabea.

Defentsak igotzea Lo gaizki egiteak eta antsietateak defentsak jaisten ditu, eta ondorioz, gaixotzea errazagoa izaten da. Defentsak

baju ditugunean, era batera edo bestera somatizatuko du gorputzak: azalean, katarroren bat harrapatuta, baginan onddoak... Defentsak ondo baldin baditugu eta alaiago baldin bagaude, gutxiago gaixotuko gara, eta gaixotzen bagara ere, errazago egingo diogu aurre gaitzari.

Defentsak igotzeko ezaugarri desberdinetako produktu ugari daude merkatuan, adin eta behar desberdinentzako egokitutakoak.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 403 • 2021eko urrtarrilaren 8a

Komikia

Aliritzian

Katoliko

B

i legazpiar Belfasten duela hamaika urte. Bata ingelesaren ezagutza dezentekoa duena eta bestea intuizio handikoa. Pub batean, ingelesdunak elkarrizketa motza izan du Irlandako erdaldun batekin. Intuiziodunak harrapatu du elkarrizketaren ideia nagusia eta esan dio: «Zergatik esan diozu ez zarela katolikoa?». «Katolikoa al naiz ba?», Legazpiko ingelesdunak.

Elizan bataiatutakoa zara. Santuak, jai egunak, Gabonak, Aste Santuak ospatzen dituzu. Guraso eta amona-aitonen senideen artean, dozena erditik gora moja eta apaiz dituzu. Zure hildako senide gehienen agurra elizkizuna izan da. Kabendio , a ze kristoa, ikusi arte ez dut sinetsiko, ez nago batere katoliko bezalako esaerak erabiltzen dituzu. Aztiriri Santamaña esaten diozu eta Korostiri Gurutzea. Irakurri dituzun idazle asko apaiztegitik paseak dira. Boza eman

Asier Iriondo Hizkuntza aholkularia

Elizan bataiatutakoa zara.

Santuak, jai egunak, Gabonak, Aste Santuak ospatzen dituzu...

izan diozun alderdi politikoa Jaun-Goikua Eta Lagi-zaŕ-zaleen hirugarren edo laugarren eszisioaren emaitza da. Estitxuren Agur Mariak eta Anariren Agur Jesusen Amak oilo-ipurdia eragiten dizute. Gernikako Arbola Euskal Herriko ereserki izendatu beharko litzatekeela uste duzu. Ikasleei Bihurtu aditza azaltzeko adibide bera erabiltzen duzu beti: ura ardo bihurtu zuen.

Bihurturen azalpena hainbeste aldiz eman behar izateak ere zerbait adierazten du.

Ingelesduna mutu utzi du intuiziodunak. Tarte batez dun atzizkia galdu du hizkuntza guztietan. Pubetik Sinn Féinen dendara joan dira eta hango irlandarrekin piztu zaio atzera mingaina. Ingelesdun atzerritar eta natiboaren arteko elkarrizketaren ondoren, intuiziodunak asaldatuta sumatu du dendazaina eta «zer esan diozu, baina?» galdetu dio. «Protestantea naizela».

Publizitatea 19 2021eko urtarrilaren 8a • # 403