GoiBerri 404. zenbakia

zk. 404 2021eko urtarrilaren 15a www.goiberri.eus

Iritzia

03

Idoia Luzuriaga Garcia.

Egunerokoa konplikatzen denean

Elkarrizketa

Monika Arratibel: ÂŤGauza polit asko bilatu dizkiot nire buruariÂť

ESKUBIDEEI SENDO EUTSIZ Erretiro sisteman aldaketak datoz

10-11

04

Gure lurra

14-15

Erlea, naturaren eta osasunaren lagun eta bazkiderik fidelena

02 Publizitatea # 404 • 2021eko urtarrilaren 15a

Iritzia 03 Idoia Luzuriaga Garcia • Berdintasun aholkularia

2021EKO URTARRILAREN 15A

# 404 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Egoera konplikatzen denean

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

I

noiz idatzi dudan artikuluHara, kontzentrazioa, konrik zailena da hau. Ez gaiatziliazioa eta nire buruarekiko gatik, baizik eta bizi dudan zaintza abandonatu nauten hoegoeragatik. Ama ospitalenetan, osasunaren profesionaan dago eta askotan mintzagai lak oso gertu daude, eta haienizan dudan kontziliazioa ez da betebeharrak, elkarrizketak eta inondik ageri. Egia esan, ez nakeinuak behatzen ditut; alde Idoia Luzuriaga Garcia batetik, hitzez esaten dutena go haren zain. Desagertu egin Berdintasun aholkularia da nire bizitzatik eta ez dakit ulertzeko eta bestetik maskarabehar ote dudan. Izan ere, ren gainetik erakusten dituzmundua gelditzen denean, eta ten begiek kontatu dezaketena Lana eta nire behin ospitalera doazen ateak arakatzeko. buruarenganako zeharkatzerakoan hala gertaArtikulu honetan berdintatzen da sarri, ezer gutxi behar sun gaiak mintzagai izaten dizaintza uztartzea da gauzak bere onera itzultzea tudalarik, hitz egin nezake uria ezinezkoa da baino. Horrek berak, eta gauzak tarrilaren bataz geroztik Espai(...), horretarako normaltasun eta errutinara nian aitek 16 astetako baimena behar izaten dudan dutela haurra jaiotzeagatik; itzultzeak dakartza bueltan termino guzti horiek, lehen EAEn zertxobait aurreratu egin kontzentrazioak mailan bizitza baitago. ginen. Honek kontziliazioan ere alde egin Ziurgabetasuna, zalantza, izango duen eraginaz idatz neduelako beldurra, tristura, amorrua, zake, ez ordea erantzunkidetaegoneza eta tarteka itxaropena sunean. Egia da, horrelakoak bere kabuz gora eta behera dabiltzan bitartean aurrerapausoak direla, gizartearen eta lan egilana alde batera utzi eta bizitzaren sostengu den turen eta moldeen zeharkako aldaketa ematen eta hainbestetan aipatu dudan zaintza jarri da ez bada hankamotz geldituko bazaizkigu ere. guztiaren erdigunean. «Gaixoa zaintzen dugun Baina ez daukat gogorik, ezta indarrik ere. bitartean, zaindu ezazu zure burua», esaten di- Eta bi horiek eskuratzeko eskabide orririk ez dudate maite nautenek, eta egia esaten badut, ez dala jakiteak egoerari aurre egitea behartu nau; dakit nola. Nire buruarenganako zaintza eta la- horretarako bizitzan parentesi bat irekitzea, na uztartzea ia ezinezkoa da, ez baldintzak ez di- ezer ez dela betirako pentsatzea, eta beste zentudalako, ezta ere nire lankide eta lagun Miren bait gizaki ere, egoera berdinean egon eta egonjo eta ke aldamenean ez dudalako, baizik eta la- go direla eta gertatzen dena gertatzen dela, na egiteko gaitasuna behar delako eta horreta- gainditu dutela gogoratzea. Eta horregatik, besrako behar izaten dudan kontzentrazioak ere al- teak beste, idatzi dut inoiz idatzi dudan artikude egin duelako. lurik zailena.

04 Sakonean Aldaketak pentsioen kalkuluan

# 404 • 2021eko urtarrilaren 15a

Erreportajea

PENTSIOAK KOLOKAN Erretiro-pentsioen sistema nabarmen aldatuko da 2021.urtean. Erretiratzeko adina igotzeaz gain, baldintzak ere aldatu dira.

Urte berri honetan, 24 urtez kotizatutakoa izango dute kontutan pentsioa kalkulatzeko garaian.

Testuak: Tere Madinabeitia Ariane VierbĂźcher

E

spainiako jubilazioen etorkizuna eta pentsio sistemaren jasangarritasuna bermatzeko 2013an martxan jarritako erreformaren egutegiak aurrera jarraitzen du. Hala, jubilatzeko adina 66 urtean finkatuta eta pentsioak kalkulatzeko kotizazio epea 24 urtera luzatuta abiatu da 2021. urtea. Jose Luis Rodriguez Zapateroren gobernuak eta gizarte eragileek 2011n adostu eta bi urtera indarrean jarritako erreformak hauxe du jomugan: 2013tik 2027ra bitartean erretiro adina 65 urtetik 67ra igotzea, eta pentsioaren %100arekin jubilatzeko kotizatu behar diren urteak luzatzea.

Hala, jubilatzeko gutxieneko adina eta kotizazio aldia handituz doaz pixkanaka, harik eta 2027an 67 urtera iritsi arte, eta gutxieneko kotizazio aldia 38 urte eta 6 hilabetera. 1948tik aurrera jaiotako guztiei eragiten die erretiroa hartzeko adinaren igoera progresiboak, eta horren arabera, 1960an eta ondoren jaiotakoek ezingo dute pentsioaren %100 jaso erretiroa 67 urte bete aurretik hartuz gero, Gizarte Segurantzan 38 urte eta erdi kotizatu ez badituzte.

Erreforman aurreikusitako aldaketa mailakatuez gain, 2020ko azaroaren 19an Espainiako Diputatuen Kongresuak onartutako Toledoko Itunaren gomendioek ere eragingo dute pentsio sistema publikoan. Espainiako pentsio sistemaren jasangarritasuna bermatzeko kongresuan sortu zen batzordea da Toledoko Ituna, eta 2013ko erreformaren eraginak malgutzea dute helburu

Pentsioaren %100arekin erretiratzeko, gutxienez 66 urte izan behar dituzte 37 urte eta 3 hilabete kotizatu ez dutenek Arrazoi bategatik edo besteagatik aurretiazko erretiroa hartzen dutenen pentsioa %6,5 eta %8 artean murriztuko da

Sakonean 05 Aldaketak pentsioen kalkuluan

2021eko urtarrilaren 15a • # 404

2021ERAKO ALDAKETAK Urte berriarekin batera pentsiodunek aldaketa nabarituko dute jasotzen duten ordainsarian. Erretiroa hartzekotan daudenentzat ere aldaketak datoz.

Âť KPIaren igoera 2021ean Mariano Rajoyren gobernuak (PP) ezarritako kalkulua (%0,25eko igoera defizita dagoen urteetan), eta KPIaren araberakoa ezarriko da. Kotizaziopeko pentsioak %0,9 igoko dira.

Âť Erretiroa hartzeko, 66 urte

Astelehenero hutsik egin gabe egiten dute protesta Goierriko Pentsiodunek. Astelehenean Lazkaon egin zuten elkarretaratzea. Mikel Albisu

egin dituen gomendioei. Horiek gauzatzeko Pedro Sanchezen gobernua legeak sortu eta onartzen doan eran, aldaketa gehiago ere izango dira aurten pentsio kontuetan.

Horren guztiaren aurrean, pentsio duinen alde borrokan ari diren kolektiboek euren elkarretaratze eta mobilizioekin jarraitzeko inoiz baino arrazoi gehiago ikusten dituzte.

Erretiroa hartzeko adina, 66 urte Aurten, pentsioaren %100arekin erretiroa hartu nahi dutenek gutxienez 66 urte beteta izan beharko dituzte, 37 urte eta hiru hilabete baino gutxiago kotizatu badituzte. Iaz, 37 urte baino gutxiago kotizatuta zutenei, 65 urte eta hamar hilabete izatea eskatzen zitzaien.

Gehiago kotizatu dutenek izango dute aurrez jubilatu eta pentsioaren %100 kobratzeko aukerarik. Hala, 37 ur-

te eta hiru hilabete baino gehiago kotizazituta badituzte, 65 urterekin eta %100arekin jubilatu daitezke .

Erretiro partziala hartu nahi dutenek, hau da, pentsioa lan kontratu batekin uztartu nahi dutenek, 62 urte izan beharko dituzte, eta gutxienez 35 urte eta 3 hilabete kotizatuta. Bestetik, 33 urte kotizatuta badituzte, 63 urte beteta izatea eskatuko zaie erretiro mota hori lortzeko.

Aurretiazko erretiroa hartu nahi duenak, berriz, 64 urte izan beharko ditu, eta 35 urte kotizatuta. Kaleratzeen edo besteen ondorioz nahi gabeko erretiro aurreratua hartzeko, 62 urte izan eta 33 urteko gutxieneko kotizazioa egiaztatu behar da, eta kontratua amaitu izanaren arrazoia justifikatua edo objektiboa izan behar da. Arrazoi bategatik edo besteagatik aurretiazko erretiroa hartzen dutenen pentsioa %6,5

2021ean pentsioaren % 100arekin erretiroa hartu nahi duten langileek gutxienez 66 urte beteta izan beharko dituzte. 66 urte horiek beteta izatea eskatuko zaie 37 urte eta hiru hilabete baino gutxiago kotizatu dituztela egiaztatzen dutenei. Aurten, 37 urte baino gutxiago kotizatu dituztenei 65 urte eta hamar hilabete beteak izatea eskatzen zitzaien. Erretiro partziala hartu nahi dutenek (pentsioa lan kontratu batekin uztartzen dutenek) 62 urte izan beharko dituzte, eta gutxienez 35 urte eta 3 hilabete kotizatuta. 33 urte kotizatuta, 63 urte beteta izatea eskatuko zaio langileari.

Aurretiazko erretiroa hartu nahi duenak, berriz, 64 urte izan beharko ditu, eta 35 urte kotizatuta. Nahi gabeko erretiro aurreratuaren kasuan (kaleratzeengatik-eta), 62 urte eta 33 urteko gutxieneko kotizazioa behar da, eta kontratua amaitu izanaren arrazoia justifikatua edo objektiboa izan behar da. Aurretiaz erretiroa hartzen dutenen pentsioa %6,5 eta %8 artean murrizten da, kotizazio urteen eta 65 urte betetzeko falta duten denboraren arabera.

Âť Azken 24 urteak kontutan Pentsioak kalkulatzeko epea 24 urtera igoko da 2021ean. Ondorioz, urte honetan, pentsioa kalkulatzeko, azken 24 urteeetan kotizatutakoa hartuko da kontuan. 2020an, 23 urte izan dira. Bestalde, erretiroko kontribuzio-pentsioa jasotzeko, 15 urtez kotizatu beharko da gutxienez. 15 urte horietako bi, gutxienez, erretiroaren aurreko 15 urteen parte izan behar da.

06 Sakonean Aldaketak pentsioen kalkuluan

# 404 • 2021eko urtarrilaren 15a

ARANTXA CORRALES

«Emakumeak dira kaltetuenak, ez dugu etsiko beraien aldeko eskakizunetan»

Argazkia: Tere Madinabeitia

U

rtea mugitua dator pentsio duinen aldeko aldarrikapenei begira. Hiru urte igaro dira pentsiodunak euren eskubideen alde herrietako plazetan elkarretaratzeak egiten hasi zirenetik, eta borroka ez da amatiu. Emakumeen egoerak asko kezkatzen ditu.

Oraindik borrokan…

Urtarrilaren 15ean hiru urte bete dira kalera ateratzen hasi ginela, deialdia nondik zetorren ere jakin gabe, eta gure aldarrikapenekin eta borrokarekin jarraitzen dugu. Gure eskarien erantzunik ez dugu jaso oraindik, eta gauzak okertzera doazela ematen du.

Noiz izaten dira elkarretaratzeak?

Urretxun eta Zumarragan Areizaga-Kale-

eta %8 artean murriztuko da, kotizazio urteen eta 65 urtera iristeko falta den tartearen arabera.

Pentsioak kalkulatzeko epea ere handitu egin da hasi berria den 2021arekin; iaz baino urte bat gehiago zenbatuko dute, 24 urte. Puntu honen inguruan polemika sortu da, Jose Luis Escriva Gizarte Segurantzako ministroak proposatu duelako 35 urtera zabaltzea pentsioa kalkulatzeko epe hori. Horrela izanda, pentsioa batez beste %5eko jai-

barren plazan elkartzen gara astelehenero, 11:30ean. Denak daude gonbidatuta.

Geroz eta gehiago ari dira zabaltzen elkarretaratzeak.

Bai, gaur egun erkidegoko 80-bat herritan egiten dira, hiriburuak barne. COVIDaren ondorioz toki batzuetan etenda daude, baina tarteka herriren batean edo bestean talde berriak hasten dira. Herri bakoitzak bere dinamika darama.

Zer nolako jendea elkartzen zarete?

Denetik, egia esan. Pentsio oso onak dituztenak tartean dira, elkartasuna adieraztera etortzen direnak, emakume asko…

Pertsona asko inoiz plazara atera gabeak ziren, baina euren egoera ekonomikoak bultzatuta egin dute saltoa.

Pentsio eskasek eragindako egoerak?

Bai, beti pentsatzen dugu gure auzoan, gure herrian ez dela horrelako ezer gertatzen… Prekarietatatez hitz egiten da, baina niretako hitz egokia pobrezia da. Hori gure inguruan ere badugu, pentsio txikiek eraginda neurri handi batean.

Ia guztiak pentsiodunak zarete.

Noski, batez ere pentsiodunak gara, pentsioa kobratzen dugunak. Langileek eta ikasleek ez dute oraindik ikusten pentsio duinik aldarrikatzeko beharra .

Baina ez litzateke gehiago arduratu behar gaur egun aktiboan dagoena?

Bai, baina ezjakintasun handia dago. Ez dago gaurko egoera zein den eta zer datorren azaltzen duen inolako mugimendu

sindikalik, eta gainera, oso urruti ikusten da arazoa. Askotan esaten da «ez dugu pentsioa kobratuko», baina ez da sinisten.

Eta orain sortzen ari den egoerak erakusten du pentsioa kobratu, kobratuko dela, baina pentsio miserablea izango da.

Gaurko pentsio asko ez dira oso altuak.

Ez, egia da, eta gutxieneko pentsioa igotzeko borrokan jarraitu behar dugu. Toledoko Itunak igoeraren aldeko gomendioa egin du, baina gobernuak gomendio hori eta beste guztiak lege bihurtu behar ditu, eta guk kalean indarra egin beharko dugu alde batera edo bestera mugitu dadin. Indarra badugu, eta hori baliatu behar dugu.

Emakumeak dira berriz ere kaltetuenak.

Bai, eta ez dugu beraien aldeko gure eskakizunetan etsiko. Adibidez, alargunen pentsioak bikote zenaren pentsioaren %100ekoak izatea eskatzen dugu, nahiz eta entzuna dugun asko murrizteko asmoa dutela eta 65 urtetik beherakoei kendu egin nahi dietela. Kotizatu gabeko lana egin duten emakume asko ere, etxekoandreak, zaintzaileak edo ezkutuko ekonomian jardun dutenak esaterako, pentsio oso bajuak ari dira jasotzen, batzuk 100 euro inguru bakarrik. Argi dago emakumeenganako bidegabekeria sozial galanta egon dela eta dagoela, eta horregatik merezi duten pentsioa jaso dezaten borrokatzen ari gara. Eta zenbat eta gehiago izan, orduan eta indar handiagoa egingo dugu eta zerbait lortzeko bidean izango gara.

tsiko litzateke, besteak beste lan ibilbideko hasierako urteetan soldatak txikiagoak izaten direlako normalean.

Bestetik, erretiroko kontribuzio pentsioa jasotzeko, 15 urtez kotizatu beharko da, eta 15 urte horietako bi, gutxienez, erretiroaren aurreko 15 urteen barruan egon beharko dira.

indizearen aldaketa da. Bertan behera utzi dute Mariano Rajoyren gobernuak ezarritako %0,25eko igoera defizita dagoen urteetarako, eta aurten behintzat, KPIak markatutako igoera izango dute, pentsio duinen aldeko borrokalariek eskatzen dutena betez. Toledoko Itunak gomendatutakoa betetzen badu gobernuak, pentsioen igoera aurrerantzean KPI errealaren araberakoa izango da, pentsiodunek erosteko ahalmena berreskuratzeko bidean jarriko dituena.

Pentsioen %0,9ko igoera Urte berriak ekarritako berrikuntzetako bat pentsioen igoera finkatzen duen

Sakonean 07 Aldaketak pentsioen kalkuluan

2021eko urtarrilaren 15a • # 404

ANGEL IRIGORAS

ÂŤGure diruarekin osatutako aurrekontua ez da behar den bezala erabiltzenÂť

Europako Kontseilu Sozialaren aspaldiko aholku bat da hori, eta gure oasi honetan aspalditik beharko luke horrela. Kontutan izan, milaka eta milaka pentsiodun daudela 800 eurora ailegatzen ez direnak.

Pentsa! Orain indarrean sartu dute lege bat zeinak onartzen duen 100,68 euroko pentsioa jasotzea. 100 euroko pentsioa...!

Hori onartezina da! Eusko Jaurlaritza

astelehenero ateratzen da kalera Angel Irigoras Goierriko Pentsiodunen deialdiarekin bat egitera. Kezka agertu du datozen aldaketekin.

oraintxe ari da aurrekontua onartzekotan, eta nahiz eta esango duten ez dela haien konpetentzia, borondate kontua da gehiago. Izan ere, herritarron dirua non gastatu haiek erabakitzen dute.

Haien soldatak igotzen dituzten moduan, beste erabaki batzuk ere har ditzakete, adibidez, pentsioak duintasunera heltzea, 1.080 eurora iristea, alegia. Modu desberdinak daude horretarako, udal aurrekontuen bidez, RGIaren bidez,...

KPIaren igoera izango dute pentsioek 2021. urtean. Albiste ona dirudi...

Batetik, 2020. urtean ere lortu genuen, baina guk eskatzen duguna da, KPIari dagokion igoerak, urtero eragitea pentsioei , eta hori, legez berma dezatela, urtero gauza bera ez eskatzeko. Bestalde, garbi dago ez dela igoera berdina guztiontzat: 700 euroko pentsio batentzat, 7 euroko igoera suposatzen du, 2.500 euroko pentsioarentzat, 25. Gizartea zatitzen du horrek.

Gutxieneko pentsioa 1.080 eurokoa izatea eskatzen ari zarete...

Toledoko Itunak pentsioak berritzeko gomendioak onartu ditu eta aurka agertu zarete asko.

Berriro despistatu nahi gaituzten beldur gara, eta azkenean erasoa etorriko zaigu nonbaitetik. Begirada atzera botatzea baino ez dago. Pentsa! 1985. urtean 2 urteko kotizazioa nahikoa zen pentsioa kalkulatzeko, 15 urte kotizatuta izanez gero.

Orain, 35 urte kotizatuak izan behar dituzu eta 24 urte behar dira kalkulua egiteko.

Hori nahikoa ez, eta 35 urte izatea jarri nahi dute, eta hori dena, PSOE eta sindi-

Argazkia: Mikel Albisu

A

Aurtengoari begira, kotizatu dutenen pentsioak %0,9 igoko dira. Kontuan izanda 1.245,52 eurokoa dela batez bestekoa (14 ordainketa, guztira), hilean 11,2 euro gehiago kobratuko dute pentsiodunek.

Ez da igoera handia, eta gehienezko pentsiotik gertuen daudenek sumatuko dute batez ere; hileko 2.707 eurokoa izango da hori (2.683,34 euro, 2020an).

Gutxiago nabarituko dute igoera beste muturrean daudenek. Hala, 65 urte eta

Bertan behera geratzen da Rajoyren gobernuak ezarritako %0,25eko igoera defizita, eta aurten KPIaren %0,9 igoko da

katu batzuren laguntzarekin. Jubilazioa ere 67 urtera doa, edo nahi duenak gehiago lan egiteko aukera jarri nahi dute... eta bitartean gazteak gurasoen etxean, 45 urtetik gorako asko eta asko langabezian... Noiz asetuko dira politikoak eta beraien nagusi kapitalistak?

Uste duzu politikariek pentsioen alde nahikoa egiten dutela?

Gipuzkoako Foru Aldundiko politiko agintariak 2020. urterako beraien soldata igoera %8,2koa egin zutela uste dut; eta ez 950 euroko soldatarena, ez, ez,... 5.000, 6.000 edo 7000 euroko soldatenak baizik.

Lehen ere esan dut, dirua egon badago, borondate falta dago.

Nola ikusten duzu 2021. urtea?

Okerrera egingo du: langabezia; merkataritza eta ostalaritzaren egoera; autonomoak; pentsiodunak; zaintzako langileena; osasungintzakoak; hezkuntza; gazteak;...

Zerrenda amaigabea da! Egoera oso larrian izango gara. Gure diruarekin osatutako aurrekontua ez da behar den bezala erabiltzen. Dirua ez da benetan behar den lekura iristen.

Mobilizatzen jarraituko duzue?

Bai, noski! Hurrengo hitzordu handia otsailaren 13an da. Kaleetan jarraituko dugu, pentsio eta bizi duinaren alde, pentsiodunentzentzat urteroko KPIaren igoeraren alde, sexu arrakalaren kontra, 1.080 euroko gutxieneko pentsioaren alde,... Esperientziak dio borroka dela bide bakarra.

ezkontidea euren ardurapean duten erretiratuentzako gutxieneko pentsioa 851 eurokoa izango da hilean (iaz 834,4 eurokoa zen). Ezkontiderik gabekoek 689,7 euro jasoko dute guxienez (683,5 euro lehen). 65 urtetik beherakoek, eta ezkontiderik ez dutenek, 654,6 euro jasoko dituzte (648,7 euro orain arte). Kasu guztietan, kopuru hori urrun geratu da azken urteetan borrokan ari diren pentsiodunek aldarrikatu duten 1.080 euroko gutxieneko pentsiotik.

08 Herri jakintza Ondare immateriala

# 404 • 2021eko urtarrilaren 15a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Mataza: Maluta, Goierrin. Elur mataza edo matasa. Esaera: ‘Ez pena eta ez erruki, mataza handiak jaulki’. Bakarrik esanda, kazkabar jasari ere esan ohi zaio. Bestetik, ile mataza ere izan daiteke, edo hari mataza.

«Astoak, ardoa ekarri eta ura edan»

1935-1-14: Pio Berasategi idazlea jaio zen, Zegaman.

1895-1-16: Juan Jose Telleria konpositorea hil zen, Beasainen.

1972-1-19: Josune Bereziartu eskalatzailea jaio zen, Lazkaon.

Astoak egiten du lana, baina etekina beste batzuek jasotzen dute; astoarentzat, sari ziztrina besterik ez da geratzen. Karl Marx filosofoak ‘plusbalioa’ izendatu zuen kontzeptu hori.

Ondare immateriala

Hegaztien behaketak zientziarentzat Gartza bat, Agauntza errekan, 2020ko uztailaren 12an. Azaroaren 19an Zaldibiako Parke Botanikoko urmaelean ikusi zuten Lardizabal eskolakoek. Aimar Maiz

«Zaldibiakoa bezalako urmael horiek garrantzitsuak dira izaki bizidun askorentzat, besteak beste bertako anfibioentzat. Hor dauden arrainak ez dira naturalki iritsiak, baizik eta bertako biztanleek askatuak. Hori dela-eta, azpimarratuko nuke urmaelak ekosistema natural baten moduan funtziona dezan, eta anfibioen –mundu mailako ornodun mehatxatuenak dira– mesederako, arrainik ez askatzea bertan».

Hegazti behaketak katalogatzen Testua: Aimar Maiz

G

artza edo kuartza hauskara (Ipar Euskal Herrian amiamokoa ere esaten zaio; Ardea cinerea) hegazti ikusgarria da.

Garaia eta galaia, moko eta zango fin luzeak, lepo-paparrak zuriak eta gorputz gris ederrekoa. Izukara oso. Hegazti astuna da, eta hegalari oso ona ez. Arreta pizten du, azaltzen den unean eta gunean. Baina gartza ez da bitxia Goierriko faunan, ezta Euskal Herrian ere. Krustazeo, anfibio, arrain edota zelatan ehizean harrapatutako hegaztiekin elikatzen da, sakonera gutxiko ur eremuetan.

«Gartza espezieetatik bat da. Espezie hau Oria ibaian normalean egoten da,

eta orain indibiduo sedentarioak edo negukoak egon daitezke», argitu du Aranzadi zientzia elkarteko Maite Laso ornitologoak.

Ura du gustuko, bizi iturri eta leku gisa. Ez da harritzekoa, beraz, emari txikia daukan erreketan edo urmaeletan ikustea. «Urmaela, bizi iturri. Kuartza hauskarak ondo asko daki hor baduela zer jana. Adi egon datozen asteetan ea baso-igel gorrien erruterik baden», ohartarazi zuen Iñaki Sanz-Azkue biologoak Twitterren azaroaren 19n. Zaldibiako Parke Botanikoan dagoen urmaelean aurkitu eta fotografiatu zuten gartza bat Lardizabal herri eskolakoek.

Eta, koartzaren presentzia aprobetxatuz, putzu, aintzira edo urmaelen balioa nabarmendu du Sanz-Azkuek:

Ornitologiara itzulita, eta kuartzaren ikuskenak Goierrin ezohikoak ez diren arren, bada Interneten fauna eta flora behaketak erregistratzeko eta ondoren kontsulta daitezkeen webgune bat: www.ornitho.eus. Behatutako hegaztia –kasu honetan, kuartza adibidez– non ikusi den erregistra daiteke.

«Ornitho Euskadi herritar orori eskainitako zientzia ataria da eta plataforman geratzen dira behaketa guztiak.

Ondoren zientzian erabiltzen dira analisi estatistikoak, atlasak eta beste lan batzuk egiteko». dio Lasok. Mapan irudika daiteke hegazti jakin baten behaketak non eta zenbat izan diren, denboran zehar. Kuartza hauskararen kasuan, 40 urtean erregistratutako behaketen puntuek, garbi marrazten dituzte ibaien ibilgua eta hezeguneak.

Bertsoa • Kate motzean 09 Maddi Aiestaran • Amaia Etxeberria

2021eko urtarrilaren 15a • # 404

Gaiak hala dio

Kate motzean Amaia Etxeberria • Legorretako Talde Feministako kidea

«Herriko eraso matxistak aztertu behar ditugu» Maddi Aiestaran Iparragirre

Gaia: 2020ari Neurria: Zortziko handia Doinua: Ez nau izutzen negu hurbilak Izutu nauzu negu hurbilak izutzen gaituen eran, esan didazu nola segundo bat ez daukagun soberan.

Nahiz ez dakidan hemeretzia gisan maita zaitzakedan, miresten zaitut ez zarelako etorri ta joan hegan.

Azaldu duzu zenbat borroka txiki ditugun gaurrean, ta bistaratu ze soilak garen argi ezaren aurrean.

Zer ikasia hainbeste eman duzu arnas bakarrean, hogei, nik behintzat harrotasunez zaramatzat bizkarrean.

Testua eta argazkia: Mikel Albisu

Legorretako Talde Feministako kidea da Amaia Etxeberria (Legorreta, 1992).

Urte hasiera honetan indarkeria matxistaren inguruko hausnarketa ari dira egiten Udalarekin batera. «Eraso matxistei erantzun bat ematerako orduan herritarroi baldintza gaitzaketen faktoreei buruz hausnartuko dugu, aurretik herrian bizi izan ditugun, eta gerta daitezkeen eraso ezberdinak aztertuz».

Zer moduz atera zen lehen saioa?

Elkar ezagutu eta tailer honek izango duen egitura zehaztu genuen. Herritarren parte hartzea handia izan zen eta talde anitza sortzea lortu dugu.

Hurrengoa zein gairen inguruan egingo duzue?

Egoera eta jokabide ezberdinei buruz hausnartzen hasiko gara. Bizipen edota iritzi pertsonalak giro seguru batean adierazi ahal izatea bermatzeko, lanketa banatuta egingo dugu. Ondorengo saioetan, hausnartu eta landutakoa beste taldearekin elkarbanatuko dugu, elkarrekin ondorioak ateraz.

Ze zaletasun dituzu?

Bertsolaria: Mikel Etxezarreta Lasa Gaia: Artzaintza

Andeak, Feroe uharteak, Zeelanda Berria, Komodo… zerrenda luzeegia dut!

Zer gosaltzen duzu?

Zekale ogia ahuakatea eta sesamo haziekin, kiwi bat eta kafea.

Mendian eta itsasoan egiten diren kirol ezberdinak eta dantza.

Amets bat.

Pelikula bat.

Milagro en la celda 7.

Liburu bat.

Bizitzako plazer txiki bat.

Zaila da bat aukeratzea. Sara Mesaren Un amor ari naiz irakurtzen.

HURRENGOA »

Oporretarako leku bat.

Emakumeok* aske bizi ahal izatea.

Besarkatzea, azkenaldian nahi beste egin ezin duguna.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Liher taldea.

Zambian, nire urtebetetze egunean, bertako eskolako haur guztiek elkarrekin abestu zidaten zorion abestia.

Abesti bat.

Goierriko txoko bat.

Iseo&Dodosound taldearen Fresh air.

Mujuri baserri inguruko zelaiak.

Musika talde edo abeslari bat.

10 Elkarrizketa Monika Arratibel • Irakaslea eta sortzailea

# 404 • 2021eko urtarrilaren 15a

Elkarrizketa Monika Arratibel Irakaslea eta sortzailea

«EZKUTUAN NUEN SORTZAILE SENA ATERATZEKO BALIO IZAN DIT ITXIALDIAK» Testua eta argazkia: Laida Goiburu

‘Laino txiki egizu negar poliki’ ipuina sortu du Monika Arratibel Goñik (Ataun, 1989) Xabi Etxaniz ilustratzailearekin batera. Irakasle ere bada Arratibel, eta hasieran ipuina eskolako haurrei kontatzeko bazen ere, Durangoko Azokako Saguganbaran aurkeztu zuten urte amaieran. Izan duen arrakastaren «erresaka emozionala» pasatzen ari da, baina baditu beste hainbat ideia buruan.

Zure lehendabiziko ipuina argitaratu duzu Xabi Etxaniz azkoitiarrarekin batera. Nolakoa izan da prozesua?

Inguru euskaldunik ez dutenek hizkuntza barneratzeko ipuina dela diozu. Ideia horrekin sortu zenuten?

Itxialdi garaian sortu genuen. Etxean geundela, Xabik whatsapp mezu bat bidali zidan: ‘Bazen behin negar egiten ikasi ez zuen laino bat’. Eta hortik segitzeko eta ipuina sortzeko esan zidan.

Nik Azkoitiara bidaltzen nion ideia bat, eta berak Etxarrira beste bat bueltan. 24 ordu hori egiten aritu ginen. Elkarrekin egon gabe elkarrekin egindako ipuina da, eta whatsapp bidez egin dugu.

Ideia bidali zidan eta bost egunera Youtub-ra igo genuen bideoa. Lau egunetan egindako sorkuntza lana izan zen, baina 24 ordutan idatzitakoa, dena kolpetik eta barrutik ateratako gauzekin. Idatzitakoaz gain, Xabik ilustrazio ederrak sortu ditu. Lagunik gabe egiten duzunak baliorik ez duela islatzen du.

Hori momentuko ideia izan zen. Oposaketak egin nituen orain dela bi urte, eta gai bat Haur Literatura zen. Ipuinak kontatzeko tekniken artean errepikapena asko erabiltzen nuen aurreko urteko eskolan, testuinguru erdalduna zutelako eta konturatu nintzen errepikapen teknika hori zuten ipuinekin haurrek kapaz ikusten zutela haien burua kontatzeko.

Lehenengo momentutik hori argi izan nuen. Horixe behar genuela pentsatu nuen, zeren ideia hasieran ipuina umeei kontatzea zen, inondik inora ere ez argitaratzea.

Baina arrakasta izan zuen eta ipuin fisikoa ere argitaratu duzue.

Apirilaren bukaeran igo genuen Youtu-

be-era. Nire gelako gurasoei bidali nien, eta baita lagunei eta familiari ere. Garai hartan, itxialdian, ikus-entzunezko bila genbiltzanez umeei zabaltzeko, asko zabaldu zen gure ipuina ere. Elizondotik hasi eta Durangoraino, lagun eta ezagunek eskoletan zabaldu zuten. Ondoren sare sozialetan jendea galdezka hasi zitzaidan, ea non lortu zezaketen ipuina. Inprimatuta ere ez neukan, ordenagailuan neukan.

Geroz eta jende gehiagok galdetu zuenez Erein argitaletxearekin harremanetan jartzea lortu genuen eta halaxe izan zen.

Azkenean Durangoko Azokan aurkeztu zenuten Xabik eta biok.

Bai, Saguganbaran aurkeztu genuen.

Haur literaturari zuzendutako gune bat da eta hango emaila jaso genuen. Proposamena bidali genuen aurretik ekin-

Elkarrizketa 11 Monika Arratibel • Irakaslea eta sortzailea

2021eko urtarrilaren 15a • # 404

«Elkarrekin egon gabe elkarrekin egindako ipuina da. Lau egunetan egindako lana da, baina 24 orduan idatzitakoa » «Koaderno bat daukat etxeko egongelan zabalik.

Bertan apuntatzen ditut idea guztiak; ideia horiek jostea falta zait»

nean aritzea ohituago nago.

Gasteizen zara irakasle, baina etxetik egin zenuen lan itxialdian. Nolakoa izan da lan telematiko hori haurrekin lan egiten duzula kontuan izanik?

Paniko eszeniko hori ez daukat, youtuber lana ez zait gustatzen, baina aurkezteko edo kamara aurrean lan egiteko arazorik ez dut izan, orduan gozatu egin nuen etxetik lanean aritu nintzen tarte hori. Nire buruak ere behar zuen martxo hartan gelditzea.

Eta bestalde, pandemia dela eta ikasi al duzu zer edo zer?

tza egiteko, eta hara joan ginen. Berezia izan zen. Bizi guztia daramat eszenario gainean, eta Durangoko Azokara ere joan izan naiz...Desberdina aurten inor ez zegoelako kalean egoeragatik, baina jakinda streaming bidez ere jendea ikusten ari zela, ikaragarria izan zen.

Horrek ere indarra eman zigun lan gehiago egiteko. Pena izan zen ez zela ordurako atera liburua inprenta kontuengatik, eta azkenean Gabon aurretik atera zen.

Abendu bukaeran, Ataungo liburu azokan izan zineten ipuina aurkezten.

Bai, niretzat oso berezia izan zen hemendik, Ataundik, nolabait ateratakoa naizelako eta nik uste ni naizela naizena hainbeste aldiz antzerkia egiteagatik bertan. Nafarroan bizita, jaitsi eta aspaldi ikusi eta egon gabeko lagunekin eta familiarekin ere egon nintzen.

Antzerkia, ipuina, GOIBERRI-n ere kolaboratzen duzu, irakasle lana...Nola moldatzen zara dena uztartzeko?

Benetan bizi dudana da, askotan tokatu izan zaizkit lan pilaketak, baina antolatzen naiz eta garbi baldin badaukat zer egin nahi dudan, gustura hartzen dut.

Denbora gehiago nahiko nuke sortzeko eta dauzkadan ideiak garatzeko.

Beti gustatu izan al zaizu idaztea?

Idaztea baino gehiago kontatzea eta antzerkia egitea gustatu izan zait. Esan bezala, Ataungo Jentilbaratza Kultur Elkartean 3 urtetatik nabil antzerkia eginez, baina ipuina behin bakarrik kontatuko nuen. Bestela talde lanean ibiltzen gara gu. Nire egunerokotasunean sartzen da irakasle bezala ipuinak kontatzea, baina orain arte antzerki munduan ibili izan naiz ipuin kontalari gisa baino. Bakarka lan egin baino talde la-

Asko. Gainera bakarrik egon nintzen konfinamenduan. Nirekin egoten ikasi nuen, ezkutuan neukan sortzaile sen hori ateratzeko balio izan zidan. Antzerkian, gidoia ematen didate eta ikasi egiten dut, eta asko gustatzen zait, baina norberak sortutakoa barrutik ateratzeko balio izan dit. Nire burua baloratzen ere ikasi dut eta gauza polit asko bilatu dizkiot nire buruari.

Lehenengo ipuina argitaratuta, beste lanen bat ba al dabilkizu buruan?

Bai, koaderno bat daukat etxeko egongelan zabalik. Bertan apuntatzen ditut ideia guztiak, G OIBERRI -rako testu bat idazteko edo umeekin egin ditzakedan proposamenak idazteko. Ideia horiek jostea falta zait, baina denak apuntatzen ditut. Mugikorrean ere audioak edo oharrak gordetzen ditut, momentuan bururatzen zaidana.

Ideia horiek josiko edo garatuko al dituzu epe motzean?

Beste zer edo zer etorriko den ikusiko dugu, oraindik Laino txiki egizu negar poliki ipuinaren erresaka emozionala pasatzen ari naiz eta. Pare bat aurkezpen gehiago ere egingo ditugu.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 404 • 2021eko urtarrilaren 15a

Erretratua

EZ DADILA KATEA ETEN!

Gabiriako Goruntz taldeko dantzariak, 1974ko maiatzaren 19an.

Marian Bidegainek utzia

U

Marian Bidegain Ormazabal Gabiria

Gabiriako Goruntz dantza-taldearen argazkia da, 1974ko maiatzaren 19koa. 50 urte beteko ditu aurten taldeak.

rrutiko Jose Manuel Ormazabali omenalditxoa egin genion egunean bertan ateratako argazkia, hain zuzen ere, eta bere eskuz idatzi eta sinatutakoa opari eman ziguna egun hartan dantzari izan ginenoi. Izan ere, zor genion Jose Manueli, dantzari-arropa berri-berriak ordaindu zizkigun eta.

Zenbat oroitzapen dantza-taldearenak! Aurten 50 urte beteko ditu taldeak.

Ez ziren makalak izan hasiera hura eman zioten haiek: Jesus Gorrotxategi, GarbiĂąe Jauregi, Juan Mari Asurabarrena, M. Anjeles Maiz, Juanita Iztueta, Patxi Lizarazu eta Jesus Maiz. Gazteen indarra eta gogoa zuten, eta herri txiki bateko ume guztiak dantzan jarri gintuzten. Urretxuko Lurra dantza-taldeko hainbat dantzariren eta txistulariren laguntza paregabea izan zuten: Poxpolo, Juanjo, Apaolaza, Mila, Sudupe eta Marian.

Gaur pentsaezina dirudi orduko jo-

kaerak. Igandero-igandero, goizeko 9etan egiten genituen dantza-entsaioak elizako saloian. Asko eta asko oinez etortzen ziren etxe eta baserrietatik, batere perezarik gabe, huraxe baitzen jolas eta denbora-pasarako aukera bakarretakoa. Eta jolas eta dantza artean, pixkanaka, herri-izaeraren ezaugarriak eta mamiak geureganatzen hasi ginen: elkartasuna, batasuna, hizkuntzaren kontzientzia eta talde-lanerako gaitasuna bezalako baloreak.

Dantzatzen duen herria ez da hilko Berrogeita hamar urte hauetan hainbat eta hainbat ume eta gazte ibili gara Goruntzen, ez Gabiriakoak bakarrik, auzoherrietakoak ere bai, Ormaiztegi, Ezkio eta Itsasokoak, esaterako.

Gaur gure seme-alaben umeak dabiltza dantzan. Polita da benetan transmisioa ikustea. Ez dadila katea eten!

Dantzatzen duen herria ez omen da inoiz hilko.

Gaztejira 13 Unai Arratibel • Yon Ander Marcos

2021eko urtarrilaren 15a • # 404

YON ANDER MARCOS Egurrezko zaldia @axerigorri

Fidelissima Bardulia Nunquam Superata

«Ez da gauza bera lehiatu gabe entrenatzea» UNAI ARRATIBEL • Eskubaloi jokalaria

Testua: Ane Garmendia

Argazkia: Unai Arratibelek utzia

U

nai Arratibel (Zumarraga, 2002) eskubaloi jokalaria da Urola E.K. taldean. Pandemiak sortutako egoera dela eta oraingoz zelaian partidak jokatzea ezinezkoa denez, PlayStation-erako den Handball 21 izeneko bideo-jokoarekin online txapelketa batean parte hartzea erabaki zuen abenduan.

Gabonetan Asobal Ligak antolatutako Handball 21 eskubaloi txapelketan parte hartu zenuen. Nolatan animatu zinen?

Egun batean Twitterren nenbilela torneo hau egingo zutela ikusi nuen eta atentzioa eman zidan. Handball 21 bideo-jokoa erosi berri nuen orduan, eta pixka bat deskonektatzeko asmoz izena ematea erabaki nuen. Aukera paregabea iruditu zitzaidan eskubaloi munduko pertsonekin harremantzeko eta esperientzia berri bat bizitzeko.

Azkenean finalerdira heltzea ere lortu zenuen. Zer moduzko esperientzia izan zen?

Egia esan bertan eman nuen irudia ez zen hoberena izan, ez nuen gaizki jokatu, baina zorte txarra edukitzeaz gain, beste zenbait arazo ere izan nituen. Az-

keneko hamar minutuetan epaileak ez zituen gauzak behar bezala egin, ez zuen txilibitua jo inongo momentutan, baina hala ere hori ez da aitzakia. Esan dudan bezala azkenean oso ongi pasatu nuen eta jende berria ezagutzeko balio izan zidan. Oso ekintza polita izan zen.

Urola E.K. taldean jokatzen duzu. Nola ikusten duzu eskubaloiaren egoera garai hauetan?

Entrenamendu gutxi izan ditugu. Irailean lagunarteko bizpahiru partida jokatu genituen eta sentsazioak onak izan ziren, baina ondoren murrizketak egin zituzten eta arlo profesionaletik kanpo zeuden kirol ekintza gehienak bertan behera geratu ziren. Orain berriro ere seiko taldetan entrenatzeko baimena eman digute eta honek motibazio apur bat eman digu.

Baldintza hauetan entrenatzea ondo dago denbora-pasa moduan, baina ez da gauza bera. Partida eta txapelketei dagokienez ez dut uste aurten ezer jokatzeko aukera izango dugunik. Guztioi gustatuko litzaiguke berriro ere partidak jokatzen hasi eta normaltasunera itzultzea, baina oso zaila da hau noiz helduko den aurreikustea.

L

ehenik eta behin zorionik beroenak eta urte berri on, irakurle maite eder polit eta zintzo horrek.

Uste baduzu iritzi artikulu honetan koronabirusari, txertoari edota pandemiaren bigarren olatualdiaren egoerari buruz hitz egingo dudala oso oker zaude. Zure independentzia grina asetzeko helburuarekin proposamen filosofiko, teoriko, zientifiko, filosofiko eta historiko berri bat dakarkizut: gipuzkoar abertzaletasuna. Aski da bizkaitarrak gure buruaz barre egitea. Gu, haiek ez bezala, independienteak izan ginen (1794. urtean Wikipedia deritzon entziklopedi fidagarriaren arabera).

Honela, askapenaren bide honetan parte hartu nahi duzuen guztiak gonbidatuak zaudete. Lehen ekintza Zumarragan izango da eta bertatik Tolosa hiriburu nagusi historikora joko dugu. Iparraldera jarraituz, Donostia lortu ostean, bi fronte irekiko dira: Donostiatik kostaren frontea eta Urretxutik barnealdeko frontea.

Kostako frontea Debaraino iritsiko da eta barnealdekoa berriz Arrasateraino. Bakoitza bere helmugara iristean Eibarren elkartuko gara pintxo, saldabero eta sagardoa hartzeko. Trikitilariak ere izango ditugu.

Animatu zaitezte ondo pasatzera.

Ordua eta eguna hurrengo alean adieraziko dira.

14 Gure lurra Erlearen eta haren produktuen onurak

# 404 • 2021eko urtarrilaren 15a

Gure lurra

ERLEA, NATURAREN ETA OSASUNAREN BAZKIDE FIDELENA Testua: Iñaki Gurrutxaga

Naturaren zikloan eta kalitatezko produktuen sorkuntzan berealdiko lana egiten dute erleek eta erlezainek. Elkartea ekoizleen mapa digitala sortzen ari dira salmentari begira.

G

ipuzkoako Erlezain Elkartea (GEE) 1985. urtean sortu zen erlearen –batez ere bertako Erle beltzaren– eta erlezainaren alde lan egiteko. Erlezaintzari dagozkion interesak defendatzea, antzinako ohiturak eta kultura sendotzea, erlezaintza garai berrietara egokitzea eta erlezaintzak sortzen dituen zeharkako hainbat onura eta abantaila zabaltzea ditu helburu. Elkarteak 500 bazkide inguruk osatzen dute, eta orain hamar urtetik Zaldibiako Goizane eraikinean du egoitza –aurrez Zizurkilgo Fraisoron eta Itsasondon izan zuen–.

Eztia erauzi eta propolia eraldatu eta osasun erregistroarekin merkaturatzeko gunea kudeatzeaz ere arduratzen da.

Elkarteak hainbat zerbitzu eskaintzen dizkie erlezainei: materialen erosketa eta alokairua, aholkularitza teknikoa, argizari trukaketa, ikastaroak eta hitzaldiak eta Udazkeneko Barroa kanpaina –Gipuzkoako Forua Aldundiarekin elkarlanean azken hau–, besteak beste. Kanpora begira, berriz, eraldaketa gunearen kudeaketa lana egiten du, erlearen mundua ezagutzera emateko sustapen eta dinamizazioan arreta berezia jartzen du, eta haurrentzako kandela, eskulan eta margoketa tailerrak ere eskaintzen ditu.

Eta udaberrirako beste erronka bat ere badute esku artean, webgunea be-

rritzea: www.erleakgipuzkoa.eus. Atari digitalean azaldu nahi duten erlezain guztiekin osatutako mapa bat egin nahi dute, kontsumitzaileek «bertako eta kalitatezko eztia» erosteko aukera izan dezaten. Ainhoa Tolosa eta Bidatz Sasiain teknikariek eman dute elkarteko jardunaren eta erlearen munduaren egoeraren berri.

Ezagutu eta mirestu beharrekoa Gizartearentzat, oro har, ezezaguna da oso erleen mundua, eta ingurumenaren eta biodibertsitatearen kontserbazioan egiten duten lana ere ez zaiela baloratzen uste dute. Ezta erakundeek ere.

93 Gipuzkoako Erlezain Elkarteko Goierriko erlezainak. Elkarteak gaur egun 500 bazkide inguru ditu, eta horietatik 400 bat dira Gipuzkoan erleak dituztenak.

Gertutasunagatik, Leitza aldeko eta Sakanako erlezainek ere jotzen dute Gipuzkoako elkartera, eta baita Ipar Euskal Herrikoek ere, han ez baitute erlezaintzari lotutako egiturarik.

«Ez gaude administrazioaren aldetik baztertuta, baina behin baino gehiagotan entzun behar izan dugu jubilatuen hobby bat dela. Erlezaina jubilatuta egongo da, baina erleek lanean jarraitzen dute. Jendeak, berriz, beldurrarekin lotzen du erlea. Errespetua eduki behar zaio, baina beldurrik ez, eta errespetuarekin batera miresmena eduki beharko litzaioke egiten duen lanari», nabarmendu du Tolosak. Beldur hori helduekin, ziztadekin, lotzen du. «Zaborrontzi inguruetan-eta ibiltzen direnak liztorrak izaten dira!».

Ezagutzarako bide hori egiteko sustapen eta sentsibilizazio lana jo dute funtsezkotzat. Eskoletan ari dira, udalek ere egiten sustapen lan hori, informazio panelak ere badituzte, azoketara joaten dira, baina Sasiainen esanetan, «lan asko dago egiteko» oraindik. «Jendeak erlearen mundua ezagutzen duenean miresmen hori lortzea erraza da».

Erlezaintza, gero eta zailago Tolosaren arabera, lehen errazagoa izaten zen eztia egitea, edozein baserritan ateratzen zen, baina orain «zaintza eta jarraipen» handiagoa eskatzen duen

Gure lurra 15 Erlearen eta haren produktuen onurak

2021eko urtarrilaren 15a • # 404

«Barroarekin basa-erlea erabat desagertu zen, eta orain irauten duten erleak gizakiak mantentzen dituenak dira»

Erlezain talde bat erregina-jelea nola eskuratu ikasteko saio batean, Ataunen. Formazioa ere eskaintzen die elkarteak erlezainei. GEE

Ainhoa Tolosa Gipuzkoako Erlezain Elkartea

«Jendea erlearen mundua ezagutzen hasten denean, harekiko miresmena lortzea erraza da. Egiteko lan asko dugu oraindik» Bidatz Sasiain Gipuzkoako Erlezain Elkartea

Propoli tintura lortzeko aukera

E

rlauntzeko produktuak osasun erregistroarekin merkaturatutzeko aukera dute erlezainek elkarteak Zaldibiako Goizane eraikinean kudeatzen duen eraldaketa gunean.

Eztiola gunean erlezainak berak eztia erauzteko aukera du. Horrez gain, propolia eraldatzeko zerbitzua ere eskaintzen du orain bi urtetik hona. Erlezainak ekartzen duen propolia eraldatu eta propoli-tintura eskuratzen du erlezainak dagokion etiketa eta osasun zigiluarekin. Euskal Herrian propolia eraldatzeko gune ireki bakarra da, eta herrialde guztietako erlezainak inguratzen dira. Iaz 123 litro propoli ekoitzi zituzten 39 erabiltzailek. Otsailean egingo dute aurtengo deialdia.

langintza da erlezainarena, jendeak uste duena baino gehiago: «Gero eta arazo gehiago dago. Lehen barroa geneukan –akainaren moduko akaro bat–, orain asiar liztorra ere bai, klima aldaketa... Jana ere urritzen ari zaie, pinu asko dago, lehen zeuzkaten harizti eta padagi asko ez dauzkate. Barroarekin basa-erlea erabat desagertu zen, eta orain irauten duten erleak gizakiak mantentzen dituenak dira».

Gipuzkoan 6.000 erlauntza inguru daude egun, eta erlauntza bakoitzeko erle kopurua oso aldakorra da: «Orain 5.000 badaude asko! Baina udaberrian zer, 50.000-60.000? 2020an erle galera izugarria izan da. Barroak oso gogor jo du, uda lehorra izan da, eta asiar liztorrak erasotu du izugarri. Jendeak deitu digu esanez denak galdu dituela! », esan

du Sasiainek. Gipuzkoako erlezainen profila erlauntza gutxikoa da, 10ekoa edo gutxiagokoa. «Normalean bi erlauntzarekin etxerako nahikoa duzu, baina bost badauzkazu, eta urte ona bada, saltzeko erabil dezakezu. Hemengo produktua oso ondo saltzen da».

Propoeztiarekin saiakera Erlauntzeko produkturik ezagunena eztia da, baina honakoak ere eskura daitezke: lore hautsa edo polena, propolia, erregina-jelea, argizaria eta erleen pozoia. Propoliarekin hasiak dira, erregina-jelea erlezain gutxi batzuk egiten dute, eta polenari heltzea ere gustatuko litzaieke. 2020an propoeztiarekin probetan hasi dira: «Propoliari alkohola kendu, eta gelditzen den masa hori eztiarekin nahasten diogu. Beste produktu bat da». Dibertsifikazioaren aldeko apustua, inondik ere. Eta zeregin horretan jarraituko dute aurrerantzean ere, erlezainekin eta erlezainentzat, gizarte osasungarriago baten alde lanean.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 404 • 2021eko urtarrilaren 15a

Zinema

Kultur proposamenak Egoitz Irizar Tabernaria eta musikazalea

Soma Cult

Z

uzeneko musikaren garai ilunak ahaztu nahian edo, pasatakoaz hitz egin beharrean, 2020ko hoberenaren zerrenda egin beharrean, datorrenaz idaztea okurritu zait. Ez dut urrutira joan nahi, (ia) Goierrikoa den musika talde gazte batez aritzeko asmoa daukat, baina ezingo dut beraien diskoaren kritika fin bat egin, bi arrazoi handiengatik: lehena, ez naiz musika kritikoa, eta bigarrena, gertukoak izan eta gehiegi estimatzen ditudalako Soma Cult-eko hiru astakirtenak.

Destroy! diskoa grabatzen martxoaren 13an hasi ziren (bai, konfinatu gintuzten bezperan) Bilboko Silver Recordings estudioan, Capsula mitikoen abeslari ta gitarrajole Martinekin.

Grabazio lanak ekain erdialdean amaitu behar izan zituzten.

Musikalki, 90eko hamarkada datorkit burura, Amerikako Estatu Batuetako Pavement, Guided By Voices, eta horrelakoen musika leuna, zuzeneko gordin ta zaratatsuagoak Sonyc Youth bezala, eta sarean dituzten bi bideoklipak Dinosaur Jren tankerara. Eta ikusi izan ditugu, Jotakie azkoitiarren bertsioren bat jotzen ere.

Hitzei dagokionez, Josemarik (Jose Maria deitzen zion Olariusek) eginak dira, inglesez, barrura begira gehienetan, kanpora egiten duenean, sinesgaiztasun ilun eta ulertezina duenaren galderak eginez.

Diskoa Beasaingo Xcementeriox zigilu edo banatzaileekin elkarlanean atera da kalera urtarrilaren lehen egun hauetan.

Eta bart, ostegunean, egin zuten diskoaren aurkezpen kontzertu faltsua Bira Produkzioakekoek lagunduta Beasaingo Usurbe antzokian. Sareak bete zituzten kontzertua iragartzen, gonbidapenak banatu zituzten beren ezagunei, sarrera guztiak agortuz eta sarean zintzilikatu zuten orain denbora bat grabatutako zuzenekoa... Egiazko jeinuak!

Garmendia, Antzerki Garaia hasteko Antzerki Garaia egitarauaren barruan, Txanogorritxotik otso emera antzezlana eskainiko du gaur Aitziber Garmendiak.

Lekua: Usurbe Antzokia • Eguna: Gaur • Ordua: 19:00

Dantza, baserritik eskenatokira Larrua proiektuak Baserri dantza ikuskizuna dakar Zumarragara. «Euskal kulturan barrena egindako bidaia» izan nahi du.

Lekua: Zelai Arizti • Eguna: Urtarrilak 22 • Ordua: 19:30

Luis Zaheraren ‘balentriak’ Luis Zahera hainbat film eta telesaili esker da ezaguna; Ordizian, ordea, Mis mejores hazañas bakarrizketa saioa egingo du.

Lekua: Herri Antzokia • Eguna: Urtarrilak 22 • Ordua: 19:00

Jairik ez Idiazabalen, baina alardea bai San Blas jairik ez dute izango aurten, baina Idiazabalgo 28.

Txistulari Alardea egingo dute, segurtasun neurri guztiekin.

Lekua: Zelaa kiroldegia • Eguna: Urtarrilak 23 • Ordua: 19:00

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2021eko urtarrilaren 15a • # 404

Mekanika Igor Aranburu • Autowag Volkswagen Audi (Beasain) Pneumatikoak baldintza onetan egotea da garrantzitsuena segurtasunari begira

Autoa negurako prest

N

eguak berezko dituen baldintzetara egokitzeko eta errepidean segurtasunez ibiltzeko, komeni da autoa baldintza onetan edukitzea. Besteak beste, pneumatikoak, bateria, kristal garbigailuak, likidoak... egoki dauden begiratu behar da, errepidean goazenean, ezustekorik ez izateko.

Pneumatikoak: Lehenik eta behin, gurpiletan jarri behar da arreta. Euriarekin, izotzarekin eta elurrarekin, kubiertak baldintza onetan egotea da garrantzitsuena, segurtasunari begira.

Negurako pneumatikoak badaude ere,

batez ere Lau urtaroak deitzen zaienak jartzen dira gero eta gehiago, urte guztirako egokiak direlako. Dena den, mota batekoak edo bestekoak eduki, pneumatikoen marrazkiaren sakontasunari erreparatu behar zaio bereziki.

Izotzaren aurkakoa: Batez ere, kanpoan lo egiten duten autoei, izotzaren aurkako likidoa botatzea gomendatzen da; zeropeko 25 gradura bitarteko hozberoetarako egokituta baitaude.

Gainerako likidoen (olioa, balazta, kristal garbigailuena, errefrigeratzailea...) mailak ere neurtu egin behar dira.

Erralentian: Hotza egiten duenean,

eta batez ere, kanpoan lo egiten dutenen kasuan, autoa arrankatu eta erralentian edukitzea komeni da, olioak eta autoaren sistema guztiak tenperatura egokia hartu dezan.

Bateria: Kontuan izan behar dugu hotzarekin gehiago sufritzen duela bateriak, gehiago deskargatzen dira. Auto elektrikoen kasuan ere berdin, ohi baino karga gehiago izatea beharrezkoa da, berogailuarekin kontsumoa handiagoa baita.

Leihoetako bapainua edo lurruna: Ikusgarritasuna ziurtatzeko, lurruna kentzeko gailuak ondo funtzionatzen duela ikustea ere garrantzitsua da. Era berean, kristalak garbitzeko gailuak eta likidoa egoera honetan edukitzea ere ezinbestekoa da.

Depositua beteta edo bete samar edukitzea ere gomendagarria da, elurteren batek bidean harrapatu eta gelditu behar izanez gero. Kateak eta mantaren bat autoan eramatea ere garrantzitsua izaten da negu garaiab. Eta jakina, izotza kentzeko balio dezakeen gailuren bat ere bai.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 404 • 2021eko urtarrilaren 15a

Komikia

Aliritzian Eresti Oiarbide Hizkuntza aholkularia

Nor garen

Z

orionez, urte gutxi barru, ez da hain sinplea izango norbere zuhaitz genealogikoa osatzea. Izan ere, bi abizenak jakiteak bakarrik ez digu sortu zituen aitaren abizena eta amarena zein diren esango. Zorionez, pertsona baten bi abizenak irakurrita aukera bakarra ez, hainbat izan beharko ditugu kontuan: biak guraso bakarrarenak diren, edo bi gurasotako norena den aurrena agertzen dena, esate baterako. Baina 30 urteren bueltakoontzat ez da zaila aurrekoetara iristeko bide hori egitea.

Hala ere, aitona edo amona esaten dugunean, amaren aldekoez edo aitaren aldekoez ari garen zehaztu behar izaten dugu. Nik, ordea, erraz bereizi ahal izan ditut; aitaren aldekoak attette eta amama ziren, eta amaren aldekoak amona eta aittona. Aitaren ama Igorren jaioa zen, eta bertako euskalkia hangoekin bakarrik erabiltzeko gorde bazuen ere, egin zuen

modua bilobek txiki-txikitatik bere jatorriaren berri izan genezan.

Laurak ezagutzeko aukera izan nuen, baina, nuen adinagatik edo dena delakoagatik, behar bezala aprobetxatu ez izanaren sentipena daukat. Orain, aukera izango banu, Zumarragako azokara oinez joaten zenekoaz galdetuko nioke amonari, Arratiako euskalkian aritzeko eskatuko nioke amamari, eta Amaiurko batailoiarekin bizitakoaren inguruan galdetuko nieke aittonari eta attetteri.

Esaera zaharrak dioen moduan, ÂŤBalego eta balitz, elkarren ondoan dabiltzÂť; iada berandu da horretarako. NeEser gaitezen gu giroan, etxeko gurasoekin eta epelean, eser gaiteaiton-amonekin, galde zen gurasoekin eta diezaiegun bizitakoaz, aitona-amonekin, galde diezaiegun bieta aukera dugunean, zitakoaz, ikus ditzaondorengoei kontatu gun berriro argazki zaharrak, jaso dezagun kontatzen digutena eta aukera dugunean, ondorengoei kontatu. Gure aurrekoak izan zirena jakin gabe, ez dugu nor garen ulertuko.

Publizitatea 19 2021eko urtarrilaren 15a • # 404