GoiBerri 405. zenbakia

zk. 405 2021eko urtarrilaren 22a www.goiberri.eus

Iritzia

03

Egoitz Iztueta Sukia.

Nahi bada jan...

Jaione Munarriz _Meteorologoa

Erreportajea

10-11

Aspaldiko epelena izan da 2020a, eta euri aldetik gorabeheratsua

04

«MENDIAK EMATEN DIT EGUNEROKOTASUNERAKO BEHAR DUDAN ENERGIA»

Ibiltari

14-15

Gabiriako Orbeldi zozkeran, etxeak iraganaz mintzo diren eremuan

02 Publizitatea # 405 • 2021eko urtarrilaren 22a

Iritzia 03 Egoitz Iztueta Sukia • Irakaslea

2021EKO URTARRILAREN 22A

# 405 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea:

Itzain

Nahi bada jan...

Egoitz Iztueta Sukia Irakaslea

Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

A

tletismoa estreinakoz praktikatzen rien kasuan, lan saioetako denbora, iraupena eta hasi nintzenean oso gaztea nintzen. hainbat ezaugarri partekatzea, lasterketa buruHasiera batean hainbat espezialitate tu ondorengo kronikak... Baina, funtsean, zein ezberdin ezagutu nituen, gerora bakar da argitalpen hauen helburua? Jendearen oniribatean buru-belarri aritzeko: iraupen luzekoan. tzi zein laudorioak beharrezkoak al ditugu? ProHamabost urte nituen lehen aldiz federatu nin- mozio xederik ba al dute sareko kronika hauek, tzenean eta garai hartan lau kidez osatutako tal- kirol alorreko babesleak lortu eta hartara arrode ederra osatu genuen; elkarrekin entrenatze- pak, dortsalak eta abar eskuratzeko? ko eta lehiatzeko testuinguru oparoa nuela Laukoteko kide bat Eneko Agirrezabal da. ohartu nintzen denboraldiak aurrera egin ahala. Hauexek dira Segurako kirolariak lortutako Talde berria zen gurea, ez genuen aldez aurretik marka batzuk: 10.000m 29’51” (2’59” km-a), maelkar ezagutzen, herri desberdinetakoak ginen- ratoi erdian 1h 04’59” (3’04” km-a), maratoian eta. Hala ere, lan-saioetan izaten genituen hitz 2h 13’51” (3’10” km-a). Gaur egungo Euskadiko aspertuak, eta berriketaldi horiek ahalbidetu zi- kros txapelduna ere bada. Eneko lana isilpean guten apurka-apurka elkar hobeto ezagutzea. egiten duen horietakoa da, eta bere burua estuZorionez lagun onak izaten jarraitzen dugu. tzen duena bere emaitzak etengabe hobetzeko.

Duela egun batzuk, kasualitatez atletismoak Baina Agirrezabalek ez ditu bere lorpen eta enbildu gintuen laurok elkartu ginen eta gure has- trenamenduak sare sozialetan argitaratzen. Hotapenetako atletismoa eta gaur egungoa aldera- ri dela eta askorentzat ezezaguna da, edo existituz solasean aritu ginen. Hamaika kontu, anek- tzen ez dena. Enekoren markak baino kaxkarradota eta bizipen oroitu genituen. Urte hauetan goak dituzten atleta ugari daude sarean euren guztietan izan diren aldaketak zenbat izan diren informazioa partekatuta hainbat abantaila esazpimarratu genituen, eta erabat kuratzen dituztenak: doako zerados geunden guztiok, aldakunbitzuak, dortsalak, lasterketetan tza bereziena, sare sozialak eta kipribilegioak, oihartzun mediatirolaren fenomenoa izan dela. koa... Kontu hauek aintzat hartuJoera da Sare sozialek duten abantaila ta, zein da kazetariaren egin bebakoitzak bere harra egun? Atletak egindako handienetako bat kirol esparru ezberdinetako informazio asko datuak sarean markak ez al dira nahikoa preneskuratzea ahalbidetzen dutela jartzea, uneoro tsan oihartzuna emateko? da. Gaur egungo joera bat ere naPentsatzea libre da, baita irinon zauden barmena da: bakoitzak bere datzia ematea ere, baina kontu eduplazaratzea... tuak sarean jartzea, uneoro non ki: «Nahi bada jan egin behar da zauden plazaratzea... eta kirolalan».

04 Hitz-aspertuan Jaione Munarriz • Meteorologoa

# 405 • 2021eko urtarrilaren 22a

Elkarrizketa

Jaione Munarriz Meteorologoa

«ULERTU BEHARKO GENUKE IRAGARPENA PROBABILITATE KONTUA DELA»

Hitz-aspertuan 05 Jaione Munarriz • Meteorologoa

2021eko urtarrilaren 22a • # 405

Euskalmeten egiten du lan Jaione Munarrizek (Idiazabal, 1981) duela 14 urte ingurutik. Ingurumen Zientziak Salamancan eta Meteorologia Bartzelonan ikasi ondoren, berriro itzuli zen jaioterrira. Mendiko kirola da bere zaletasun nagusia: Hueskako Pirinioetako Tena bailarako maratoiko ibilbidea osatu zuen iaz lagun batzuekin, ama izan ostean kirolari berrekiteko helburuz.

Testua: Laida Goiburu

Argazkia: Gorka Gomez

Izan diren azken elurteekin ere ikusi da: eragin handia du Euskalmetek iragartzen duena.

Guk esaten dugunaren arabera, barne sailak erabakiko du abisua eman edo ez eman. Iragarpenak ez dira iragarpen soilak. Egoera sinple batean, eguzkia dagoenean, antizikloiarekin, ez dago arazorik, ez dauka eraginik. Baina justu aurreko asteko elurrekin bai. Egoera batzuk ez dira errazak eta ulertu beharko genuke iragarpena probabilitate kontua dela, ez dela bihar eguzkia egingo du eta hala izango da. Hau ez da eragiketa matematiko zehatza, probabilitatea da.

Asko galdetu al dizute azken asteetan iragarpenen inguruan?

Noizbehinka galdetzen didate. Honantz ikusten zen frontea iritsiko zela, baina ez zen hotz kontua, baizik eta prezipitazioa etorriko zen ala ez.

Euskalmeten egiten duzu lan. Zein da zure lana zehazki?

365 egunetan egiten dugu lan eta 24 ordutan gaude. Zortzi orduko txandatan egiten dugu lan, eta gure lana bi zatitan banatzen dugu: iragarpena eta jarraipena. Nik goizez egiten dut normalean lan. Kate lana da, ze ni iristen naizenean gaueko txandakoak iragarpen bat eginda uzten du. Bakoitzak bere interpretazioa egiten du eta lau egunetako iragarpena egiten dugu.

Zertan oinarritzen zarete?

Modeloetan. Irteera matematikoak dira. Nolabait mapak pintatzen dizkiogu, momentuko egoera aztertzen dugu eta etorkizuneko aurreikuspena ateratzen

dugu, zer bilakaera edukiko lukeen.

Momentuko tenperatura, haizea...modelo bakoitzak bere bilakaera izaten du, bere baldintzekin.

Iragarpen horiek komunikatzea ere bada zuen lanaren parte.

Bai, gero komunikazioa ere egiten dugu. Irratian nabil orain ni, 35-40 irrati interbentzio egiten ditugu goizean partea emateko: Euskadi Irratian, Radio Euskadin, Copen, Ser-ren, 40 Principalesen... irrati askotan. Euskalmetek dohainik ematen duen zerbitzua da.

Hamalau urte inguru daramatzazu bertan lanean. Asko aldatu al da lana urte hauetan?

Adibidez garai batean urtarokako iragarpenak egiten ziren, baina orain hori utzita dago, ez dagoelako fidagarritasunik horretarako. Aldaketa handia eman da, mundu berri bat. Garai batean ere guk mapak ikusten genituenean eskala handiko mapak ziren, eskala sinoptikoak. Ematen zituzten datuak oso zabalak ziren. Urteekin modelo mesoeskalarrak deitzen direnak egin dira. Hau da, maila horren barruan eskala txikiagoko informazio mapak ateratzen joan dira, eta horiek dira guri gaur egunean hainbat datu ematen digutenak: adibidez, kostaldean galerna bat sortu behar bada horrek esaten digu, edo ekaitzak. Lehen informazio hori zailagoa zen. Modeloek bilakera handia izan dute.

Euskalmetek iragarpen horiek egiteko Euskal Herrian banatutako sare bat daukala diozu.

Bai, estazio meteorologiko pila bat dau-

de. Hemen inguruan Beasainen Estandan, Ordizian Oiangu inguruan, Zaldibian, Agauntzan beste bat...eta horiek automatikoki hainbat datu jasotzen dituzte. Tenperatura, prezipitazioa, insolazioa edo haizea neurtzen dute eta 10 minuturo iristen zaigu informazioa.

Hainbat elementu erabiltzen dira: datuak, radarra, satelitea momentuko hodeitzaren egoera ikusteko...

Orain dagoeneko ez dute botatzen, garestia zelako, baina globo sondak botatzen hasi ziren Urdaibaitik. Aire masaren inguruko informazioa ematen zuten.

Teknologiak aurrera egin du azken urteotan. Garrantzia galdu al du gizakia-

«Iragarpenaz gain, komunikazioa ere egiten dugu. 35-40 irrati interbentzio egiten ditugu goizean partea emateko» «Guk interpretatu egiten dugu, eta azkenean zure esperientziak ematen dizu xehetasunak atzemateko gaitasuna»

06 Hitz-aspertuan Jaione Munarriz • Meteorologoa

ren presentziak iragarpenetan?

Nik uste urteekin esperientzia hartzen duzula. Gizakiak, zorionez, nolabait ordenagailuak egiten ez duena egiten du, eta lan hori ezinbestekoa da. Modeloak hobetzen ari dira, baina pertsonaren balioa handia da. Guk interpretatu egiten dugulako, eta azkenen zure esperientziak ematen dizu xehetasunak atzemateko gaitasuna. Agian duela bi urte egoera berdina eman zen eta esperientzia horretan oinarritu zaitezke.

Tokian tokiko ezaugarri horiek, oraindik makinek ezin dezakete egin.

Adibidez, modelo batek 650 metrora elurra egingo duela ematen du, bada Eginotik Agurain parerako zatian beherago egiten du. Etxegaraten elurrik ez eta hor elurra egoten da. Horregatik, geografia ezagutzea oso garrantzitsua da.

Euskal Herriko meteorologia interesgarria da meteorologo batentzat?

Bai, oso anitza delako. Penintsulako beste toki batzuetan klimatologia oso uniformea da. Alde horretatik hemengoa berezia da. Fisikoki eta geografikoki, latitude ertainetan, zonalde epel batean eta itsasoz inguratuta dagoelako, eta baita dinamikoki ere: atmosferari dagokionez, fronte polarra eta azoretako antizikloia izango liratekeen bi gune oso garrantzitsuren pasabidean gaude, borraska eta antizikloien paso horretan. Meteorologo bezala, Euskal Herrian lan egitea interesgarria da ez dagoelako berdina den egunik. Eguraldia asko aldatu daiteke hemen.

# 405 • 2021ko urtarrilaren 22a

peratura altuena dagoen momentuan, itsasoaren eta lurrazalaren arteko diferentzia handien dagoenean. Azkenean dena bloke bat da eta bata bestearekin erlazionatuta dago: itsasoa, atmosfera, haizea... Olatuak haizeak sortzen ditu.

Ingurumen Zientziak ikasi zenituen eta meteorologia masterra ondoren.

Argi izan al zenuen hasieratik?

Ez. Kazetaritza ere esaten nuen garai batean. Beti izan dut ingurumenarekiko horrelako gertutasun bat, asko gustatu izan zait. Garai hartan ez zegoen hemen Ingurumen Zientziak ikasketak egiterik eta Salamancara joan ninzen.

Batzuetan tokatzen dira irakasle onak eta justu Aire Fisikako irakasle bat izan nuen oso ona. Hark hartxo bat sortu zidan. Bartzelonara joan nintzen bigarren zikloa egitera, eta han bazeuden meteorologia master batzuk.

Karrera bukatuta, Euskal Herrira itzuli nintzen, baina beti hartxo horrekin. Urtebetera Bartzelonara itzuli nintzen eta masterra egin nuen.

Zer egin zenuen Euskal Herrira etorri eta Bartzelonara itzuli bitarte horretan?

Gurasoek enpresa bat dute eta haiei laguntzen egon nintzen. Gero Urbasako ingurumen eskola batean egon nintzen.

Eskoletatik bi hiru egun pasatzera joaten ziren eta bertan ingurumenarekin erlazionatutako ekintzak egiten ziren.

Proiektua bukatu bitartean hilabete batzuk egon nintzen ez nekiela oso ondo

Hego haizeak eragin zuzena izaten du zuen iragarpenetan.

«Hegoarekin ez duzue asmatzen» esaten digute askotan. Egia da egoerak ez direla hain definituak, baina ez nuke komodin hori erabiliko beti. Hego haizearen egoeraren araberakoa da. Interpretazioak hegoarekin ez dira hain garbiak izaten.

Itsasoari loturiko iragarpenak ere egiten dituzue. Kantauriar Itsasoak nola eragiten du gure meteorologian?

Bai, bi egunetako iragarpenak egiten ditugu. Itsasoak termikoki eragiten du, asko. Urak badauka berezitasun hori: berotzea kostatzen zaio, baina aldi berean hoztea ere kostatzen zaio. Alegia, orain tenperatura udaberri partean lurrean igotzen joango da, eta itsasoa, aldiz, hotzago egoten da. Termorreguladorea da. Itsas brisa, adibidez, eguerdi partetik altxatu ohi da, lurrazalean ten-

«Bartzelonatik itzuli nintzenean, familian eta lagunartean berriro tokia bilatzea kostatu zitzaidan» «Mendian sentitzen naiz ni; bertan bizi dudan askatasuna da energia gehien ematen didana egunerokotasunerako»

nondik jo. Ingurumen Zientziak alorra oso zabala da, eta ez da hain erraza erabakitzea lan munduara sartzean. Ideiak argitu nituen, eta Bartzelonara.

Eta Bartzelonatik bueltatzean Euskalmeten hasi zinen lanean, gaur egunera arte.

Hori da. Sei hilabete inguru pasako ziren eta Euskalmetentzat lana egiten zuen enpresan hasi nintzen lanean.

Gaur egun Teknalia da.

Kanpoan ikasi eta bizi ondoren, nola gogoratzen dituzu Idiazabalera itzuli zinen garai horiek?

Ez zen erraza izan, egia da adin hori ere ez dela erraza izaten. Masterrarekin bueltatu nintzenean hobeto, bidea estutzen ari zelako lanari dagokionez, baina kostatu zitzaidan berriro tokia bilatzea familian eta lagunartean. Halere, ez nuke aldatuko.

Mendizalea zara. Asitirk izaten duzu zaletasun horretaz gozatzeko?

Bai. Nire zaletasun handiena da mendia, kirola eta mendiko kirola. Txikitatik ez dakit, baina nerabe nintzenetik behintzat gogoko dut, asko. Bertan sentitzen naiz ni, nire askatasun hori ematen dit. Mendian bizi dudan askatasuna da egunerokotasunerako energia gehien ematen didana. Korrika, oinez...

Konpetitzen ez, baina asko gustatzen zait. Orain umeak ere koskortu direla hasi naiz berriro niretzako denbora hartzen eta pixkanaka kirolari eusten.

Eskiatzen ere ibiltzen zara ezta?

Egia esan bikotea ezagutu nuenean hasi nintzen eskiatzen. Gero ama izan nintzen eta orduan errazena fondoko eskia zen berriro hasteko. Eta horrela hasi nintzen. Batez ere Pirinieotara joaten gara. Asko mugitzen gara etxekoak, oso mendizaleak gara. Umeak ere oso gustura joaten dira. Orain zeharkaldia ikasten hasi naiz. Eskalada ere egin izan dut, baina orain gutxi.

Konpetitu al duzu inoiz?

Ez dut inoiz karrerarik egin. Iaz goitik jo nuen eta izena eman nuen Tena bailarako maratoian parte hartzeko. Pantikosako balneariotik ateratzen da. Baina pandemia dela eta bertan behera geratu zen. Nire helburua, dena den, ez zenez lasterketa egitea, baizik eta eragingarri bat izatea berriro kirolari ekiteko, azkenean egin nuen maratoiko ibilbidea.

Lasterketa data baino astebete lehenago, lagun batzuekin. Betetzen nauen gauza bat da mendia.

Hitz-aspertuan 07 2021eko urtarrilaren 22a • # 405

Zein da?

Ingurumena maite duen eguraldi-emakumea

I

diazabalen jaio zen Jaione Munarriz, 1981ean. Berrogei urte beteko ditu, hortaz. Beti izan du gustoko ingurumena, eta horri lotutako zerbait ikasiko zuela jakin bazekien arren, orain atzera egingo balu Fisika ikasiko zukeen. Izan ere, Ingurumen Zientziak ikasi zituen Salamancan, eta ondoren egin zuen Meteorologia masterra Bartzelonan, garai hartan Euskal Herrian ez zegoelako hori ikasteko aukerarik.

Bartzelonatik itzuli zenean gurasoen enpresan eta Urbasako baso eskolan egin zuen lan hilabetez, ibilbide profesionala zehaztu bitartean, eta Euskalmeten hasi zen ondoren. Hamalau urte daramatza Euskal Meteorologia Agentzian.

Urte horietan lan egiteko moduak eta erabiltzen dituzten teknologiek aurrerapauso handiak izan dituztela azaldu du, baina oraindik «zorionez» gizakiaren interpretazioa ezinbestekoa dela iragarpenak egiteko: «Ordenagailuak egiten ez duena egiten dugu guk». Haien iragarpenek eragin handia izan dezaketenez, Muniarrizek dio ezinbestekoa dela probabilitate kontua dela ulertzea.

Gaztetatik kirolari amorratua da. Mendia da bere zaletasunik gogokoena. Korrika, oinez, eskiatzen, eskalatzen... baina mendiari lotutako kirolak egin izan ditu beti. Ama izan ostean, orain eutsi dio berriro kirolari, eta zeharkaldiko eskia ikasten dabil. Tena bailarako maratoiko ibilbidea egin zuen iaz kirolera itzultzeko eragingarri bat izate aldera.

Jaione Munarriz • Meteorologoa

08 Herri jakintza Pertsonaia

# 405 • 2021eko urtarrilaren 22a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Sokormazoa: (Izena) Sororako lanabesa, lur sokorrak puskatzeko zurezko mazo buru handia. (Adjektiboa) Pertsonekin erabiltzeko, berriz, pertsona artaburua, geldoa, argirik gabea, kaskailua adierazteko nolakotasuna.

«Haizea izan eta puzkarra uste»

1925-1-22: Leoncio Zufiria konposito-

Zerbait dela uste duenari bere hutsaltasuna adierazteko modu eskatologikoa. Batere ez denak ere nahi edo uste izaten du zerbait badela, nahiz hori ere hutsaren hurrengoa izan.

re lazkaotarra hil zen, Madrilen.

1945-1-22: Mikel Garmendia aktorea jaio zen, Ordizian.

2003-1-23: Ormaiztegiko zubia monumentu izendatu zuen jaurlaritzak.

Pertsonaia

Erbesteko jaurlaritzaren bankariak tate anitzetako konpainia izateari etekina atera zioten. Etorkizunerako hain garrantzitsu izango zuten amerikar pasaportea ere hartu zuten.

Hirugarren belaunaldiko Joaquin Joseren ondoren, haren seme Manuel Maria Intxausti Romerok (Manila, 1900) jarraitu zuen enpresen gidaritzan. Espainian egin zuen soldadutza, eta Leizaola ezagutu zuen Madrilen. Euskal aberriaren deiak Donostiara erakarri zuen, 1933an. Abertzale sutsu bihurtu zen.

Jaurlaritzaren AEBetako giltza

Manuel Intxausti, Jose Antonio Agirre lehendakariarekin, New Yorken 1942an. Goiberri

Testua: Aimar Maiz

G

oierriko jatorriko Intxausti familiak sustraiei itsatsita jarraitu zuen, Filipinetan ia mende bat igaro arren. XX. mende erdiko garai gatazkatsu eta gordinetan, erbesteko euskal instituzioei eta euskal kulturari arnasa finantzarioa eman zion familia aberats hark. Itsasoan hasi zuten, beste askok bezala, mundu osoan barrenako bidaia.

Jose Antonio Intxaustik eta Martina Gregoria Gurrutxategi Altzolak (Urretxu, 1775) ekin zioten bidaiari. Intxausti armadorea eta kapitaina zen. Filipine-

tan, Venezuelan eta Europan barrena nabigatu zuen. Hiru aldiz jo zuen ekonomikoki hondoa, eta hutsetik hasi.

Haien seme Jose Joaquin Intxausti Gurrutxategi (Cadiz, 1815) errotu zen Filipinetan, XIX. mendearen erdian. Ynchausti y Compañía enpresa sortu zuen Manilan, 1854an. Nabigaziora dedikatzen zen Naviera Ynchaustiri eusteaz gain, industriara, finantzara, garraiora eta nekazaritzara zabaldu zuen jarduera. Filipinar Irletako Bankuko zuzendari nagusi ere izan zen, 1868tik 1884ra.

Espainiak Filipinetako koloniak galdu zituenean, han jarraitu zuten Intxaustitarrek, AEBen administraziopean orduan. Enpresa ugariko eta aktibi-

Ana Belen Larraurirekin ezkondua, bost seme-alaba izan zituzten. 1936ko gerra hasi zenean, eta naziotasun estatubatuarra baliatuz, AEBen itsas armadak ebakuatu zituen, Donostiatik Uztaritzera (Lapurdi). II. Mundu Gerra hasi zenean, AEBetara joan ziren, Filipinetan egonaldi labur bat egin ondoren. Baina 1947an Euskal Herrira itzuli zen Intxausti, eta Uztaritzen hil zen 1961ean.

Erbesteko Eusko Jaurlaritzaren ezkutuko mezenas garrantzitsua izan zen urretxuarren birbiloba Manuel Intxausti. Jose Antonio Agirre lehendakariaren bidaia, Goteborgetik Ipar Amerikara, hark ordaindu zuen. AEBetan sartzea erraztu, eta Columbiako Unibertsitatean irakasle lana lortu zion. Amerikarren harreman sarean txertatu zituen euskal agintariak, eta hango katolikoak frankismotik urruntzen aritu zen.

Euskaldunen Munduko Elkargoa sortu zuen, ibilbide motza eduki arren.

Beti, ordea, bigarren lerroan egon zen.

Bertsoa • Kate motzean 09 Mikel Etxezarreta Lasa • Anthony Nazabal

2021eko urtarrilaren 22a • # 405

Gaiak hala dio

Kate motzean Anthony Nazabal • Kriminologia ikaslea

«Brexit-a ez da mesedegarria izango» Mikel Etxezarreta Lasa

Gaia: Artzaintza Neurria: Habanera Doinua: Lurraren pean sar nindaiteke Bera izango da Euskal Herriko lanbideetan zaharrena belaunaldiak pasatu ahala eskuz-esku joan dena baina izan duen bilakaerak sortzen du kezka ta pena kontziente al gara gizarte honek berai zor diola dena artzaintza baita gure arbasoei zer jana ematen ziena.

Arkume, esnea edota gazta eskainiaz herriari beraiei esker daude gaur egun mendiak eder ta garbi urte askoan larreak zaintzen beren ardien zaindari uda ederra pasatu arren neguan ekin lanari euren beharra badugu eta mila esker artzainari.

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Anthony Nazabalek aita zaldibiarra du eta ama ingelesa. Ama Goierrira lanera etorri zen eta hemen Nazabal ezagutu zuen. Duela 20 urte Ordiziatik Altzagara joan ziren, eta Anthony bertan jaio zen.

EHUn Kriminologia ikasten ari da eta errugbian ere jokatzen du, Ampo Ordiziaren bigarren taldean. Lehen taldearekin bizpahiru partida jokatu ditu.

Pelikula edo telesail bat?

Line of duty telesaila.

Kolore bat?

Amaren eraginez hasi al zinen errugbian jokatzen?

Hereford. Galesetik gertu dago. Landa eremua da. Sagardo enpresa handi bat dago eta baita Hereford izeneko behi arraza bat ere. Altzagarateko baserri batean arraza horretako behiak dituzte.

Ez. Nahiz eta ingelesa den, ez zitzaion errugbia gustatzen.

Errugbi talde bat?

Eskoziako selekzioa. Izan ere, nire amaren familia eskoziar jatorrikoa da.

Bertsolaria: Eneko Araiztegi Agirre Gaia: Zoriontasuna

Musika talde bat?

Foofighters.

Abesti bat?

Foofighters taldearen All my life.

Ingalaterrako toki bat.

Zer gosaltzen duzu?

Tom Carry eta Sam Underhill ingelesak.

Platano tortila, bi tostada ahuakatearekin, bi atun lata, jogurt bat eta tea. Pisua hartu beharra dut errugbian jokatzeko.

Zer iritzi duzu Brexitaz?

Altzagan biziko ez bazina?

Ez da mesedegarria izango. Guk geuk, beharbada, aireportuetan zailtasunak izango ditugu. Baliteke ama ate batetik bidaltzea eta besteok bestetik.

Hemen inguruan, edozein tokitan.

Errugbi jokalari bat?

HURRENGOA »

Urdina.

Altzagako alkatea bazina, zer egingo zenuke?

Ez dakit!

10 Erreportajea 2020ko datu meteorologikoak

# 405 • 2021eko urtarrilaren 22a

Erreportajea

METEOROLOGIAZ BLAI Testua: Tere Madinabeitia

Urte berria hastearekin batera, aurrekoaren datu meteorolgikoak aurkezten ditu urtero Alonso Frances Alustizak. Aemet estatuko meteorologia agentziak Legazpin duen estazioaz arduratzen da 1993tik.

A

zken urteetan bere buruarekin hartutako konpromisoari jarraituz, Alonso Frances legazpiarrak txostena egin du Legazpiko aurreko urteko datu meteorologikoak bilduz. Txostenaren arabera, 2020a aurrekoak baino epelagoa izan da, eta euriari dagokionez, aldakorra.

Frances arduratzen da 1993tik Legazpin, Goenaga baserriaren ondoan, Aemet Espainiako metereologia agentziak duen estazioko datuak biltzeaz.

Legazpikoa ez da Aemetek Goierrin duen estazio meteorologiko bakarra, Zumarragan, Beasainen eta Seguran ere badituelako bana. Horiez gain, Euskalmet Euskadiko agentziak Zegaman, Ordizian, Zumarragan eta Beasainen ere estazio bana ditu. Horietako bitan, Ordiziakoan eta Zegamakoan jasotako datuei erreparatuta, Francesen txostenean laburbildutakoa Goierri osoan errepikatzen dela ikus daiteke, eta Legazpin bezala, eskualde osoan urtea epela eta aldakorra izan da euri kontuetan.

Ia 30 urte datuak biltzen Alonso Frances 1993ko maiatzaren 16an hasi zen Legazpiko datuen bilketaz ar-

Alonso Frances arduratzen da Legazpin Aemet Espainiako meteorologia agentziak duen estazioko datuak egunero biltzeaz.

Tere Madinabeitia

duratzen, ordura arte lan horretan jardun zuen Felix GastaĂąaresi erreleboa hartuta. GastaĂąaresek Patrizio Etxeberriaren Bellota Herramientas enpresan lan egiten zuen eta lantegiko terrazan zuten estazioko datuak biltzeaz arduratzen zen. Zinegotzia ere bazen udaletxean, eta lanetik jubilatu behar zela eta, udal langile batek haren kargu egi-

1.474

Legazpin 2020an zehar egindako euria, litrotan. Urtea gorabeheratsua izan da euriari dagokionez, eta 2019an baino 266 litro gutxiago bota ditu. Euria 192 egunetan egin du urte osoan.

Erreportajea 11 2020ko datu meteorologikoak

2021eko urtarrilaren 22a • #405

tea proposatu zuen; hala, Frances udal aparejadoari proposatu zioten lana, eta baiezkoa eman zuen. Goenaga baserri ondoan dagoen ur biltegira eraman zuten orduan estazio meteorologikoa.

Aemet agentziaren kolaboratzailea da Frances, eta bere zeregina da egunero Goenagako estaziora joan eta han dauden plubiometroak eta termometroak jasotako datuak liburuxka batean idaztea. Aurreko eguneko tenperatura maximoa eta minimoa zeintzuk izan diren idatzi behar ditu, eta euria egin badu, egindako euri kopurua ere bai. Horrez gain, beste fenomeno metereologikorik egon bada ere, horien berri ere jaso behar du, hala nola, elurra, txingorra, izotza, ekaitza, behe lainoa eta ihintza.

Hilaren bukaeran informazio hori guztia Donostiako bulegoetara bidaltzen du, eta han, besteak beste, estatistikak eta txostenak egiteko baliatzen dute.

Lan horren truke, Aemeteko gainerako kolaboratzaileek bezala, urtean 300 bat euroko saria jasotzen du.

Aipatu behar da Goenagako estazio honetan badirela neurketa sistema automatikoak ere, eta horien irakurketak Aemetek webgunean kontsultatu daitezke. Francesek azaldu duenez, alde txikia izaten da berak hartutako datuen eta datu automatikoen artean.

Legazpiko datuak, 1946tik Francesen aurretik, Gastañaresek 1980ko urtarrilaren 1etik 1993ko maiatzaren 15era arte egin zituen meteorologia datuen bilketa lan horiek Legazpin, eta lehenago, Gregorio del Canto aritu zen, 1946ko urtarrilaren 1etik 1979ko abenduaren 31ra arte. Esan bezala, estazio meteorologikoa 1993an Goenaga ingurura eraman zuten, Patrizio Etxeberriaren Bellota lantegiko terrazan zegoena desmuntatu eta gero.

Urte horietako guztietako datuak jasota daude, eta Francesen zaintzapean daude gordeta, haren lankide Isa Iñurritegik egindako lanari esker. Horregatik daki 1946tik gaur arte Legazpiko egunik beroenak 1968ko ekainaren 30a eta 1960ko abuztuaren 23a izan zirela, bietan 43 graduko tenperatura neurtuta. Beste muturrean, egunik hotzena 1985eko urtarrilaren 6a izan zen, -15 gradurekin; Errege Magoak ere izoztuko ziren egun hartan. Euri gehien egindako eguna, berriz, 2016ko otsailaren 27a izan zen, 130 litrorekin.

Ikusten denez, tenperatura kontuetan errekorrak ez dira Francesen kolaborazioaren garaikoak, bai ordea euri kantitatearena.

Iazko datu esanguratsuenak Muturreko zenbaki horiek ez dute, inolaz ere, batere antzik iazko datuekin.

Horiek ere txukun-txukun jasota ditu Francesek, eta horiei begiratuta ikus daiteke Legazpin iazko urtea aurrekoa baino zerbait epelagoa izan zela: batez besteko tenperatura 13,28 gradukoa izan zen, eta 2019koa 13,01 gradukoa; tenperatura altuena abuztuaren 7an neurtu zen, 38 gradu, eta baxuena urtarrilaren 1ean, -1,5 gradu. Bestetik, abuztua izan da hilabeterik epelena, batez besteko 19,56 gradurekin, eta abendua hotzena, 6, 74 gradurekin Euriari dagokionez, urte osoan 1.474,70 litro jaso ziren guztira, aurreko urtean baino gutxiago (1.740 litro); kopuru hori 1956tik aurrerako bates bestekotik beherakoa da: 1543,36 litro. Urtarrilean eta otsailean oso euri gutxi egin zuen, eta uztailean ia ezer ere ez, azken hamar urteetako hilabeterik lehorrena izanik. Azaroa ere ohi baino lehorragoa izan zen, eta martxoan, urrian eta abenduan batez bestekotik gora euri egin zuen. Hori guztia ikusita, 2020 urtea «aurrekoa baino epelagoa izateaz gain, gorabeheraz beteriko urtea» izan dela dio Francesek, euriari dagokionez.

Guztira 192 egunetan egin zuen euria.

Gainerako fenomeno meteorologikoen atalean, elurra aipatu behar da, ez zuelako ia egin: lau egunetan bakarrik zuritu zen Goenaga ingurua.

Behelainoa ere aipatzen du Francesek, Legazpi inguruan oso gutxi ager-

«2020. urtea aurrekoa baino epelagoa izateaz gain, gorabeheraz beterikoa izan da euriari dagokionez» «Datuetan oinarrituta irakurketak egiten ditut, baina beste gauza bat da eguraldiaren pronostikoak egitea; ez ditut egiten» Alonso Frances Alustiza Aemet agentziaren kolaboratzailea

tzen den fenomenoa delako; Goierri behean, aldiz, askotan esnatzen dira egunak behelainoez estalita. Iaz, hiru egunetan bakarrik sumatu zuen Legazpin.

Ez da meteorologoa Eguraldi kontuak gustuko dituela aitortu du Francesek, «askotan erabiltzen den gaia da», eta zenbakietan eta datuetan oinarrituta estatistikak ateratzea ere bai. Baina argi du bera ez dela metereologoa: «Datuetan oinarrituta irakurketak egiten ditut, edo ondorioak atera edo joerak ikusi, baina beste gauza bat da eguraldiaren pronostikoak egitea, eta hori nik ez dut egiten inolaz ere».

Azken egunetako elurraz ere hitz egin du, «aspaldian ez zuen horrelakorik egiten, elurra egin eta ondorengo izotzarekin, ia 15 egun egon da dena zuri». Ea aurtengoak zer dakarren.

2020ko datu meteorologikoak LEGAZPI ORDIZIA ZEGAMA Batez besteko tenperatura 13,28º 12,19º 13,16º Tenperatura maximoa 38º (abuztuak 7) 38,8º (abuztuak 30) 36,6º ( abuztuak 7) Tenperatura minimoa -1,5º (urtarrilak 1) -1,5º (urtarrilak 2) -0,9º (martxoak 30) Hilabeterik epelena Abuztua (19,91º) Abuztua (20,27º) Uztaila (21,6º) Hilabeterik hotzena Abendua (6,74º) Urtarrila ( 7,2º) Abendua (6,88º) Euria urte osoan 1.474 litro 822 litro 1.179 litro Egunik euritsuena Abenduak 7 (68,7 l.) Abenduak 6 (33,2 l.)

Urriak 3 (55,6 l.)

Euria egindako egun kopurua 192 egun 181 egun 181 egun Hilabeterik euritsuena Abendua (497 l.)

Abendua (221 l.)

Abendua (303 l.)

Hilabeterik lehorrena Uztaila (15,7 l.)

Uztaila (8,6 l.)

Uztaila (17 l.)

Iturria: Ordiziako, Legazpiko eta Zegamako Aemet eta Euskalmet estazio meteorologikoak.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 405 • 2021eko urtarrilaren 22a

Erretratua

BERTSO IDATZIEN ALTXORRA

Joxe Mari Barandiaran Ordizia

Goierriko Bertso Eskolaren hamargarren urteurrena (1982an sortu zen) nahiko handikiro ospatu genuen 1992an; Santa Kruz apaiza Pastorala ekarri genuen tartean. Baina «geldituko» zen zerbait egitea erabaki genuen, bertso paper lehiaketa bat. Lazkao Txikirekin hitzarmena sinatu eta bere izeneko bertso paper lehiaketa antolatu genuen 1992an.

O

rdurako sonatuak ziren hainbat bertso paper lehiaketa: Manuel Lekuona saria, Zapirain anaiena, Enbeitatarrena... Honela, Lazkao Txikiren izena izango zuen sariketa antolatzea erabaki genuen Ordiziako Argi Berri elkartean.

1992an hitzarmena sinatu genuen Lazkao Txikirekin; guretzako bakarrik balio zuen hitzarmen bat. Manolo Gorospe zen orduan elkarteko lehendakaria.

Oraindik akordatzen naiz, Lazkao Txikirekin egon ginenean nola esan zigun: «Aizak hi, politikarekin ez diat ezer ere jakin nahi eh!». Ezetz, euskara bultzatzeko zela esan genion. Dokumentu hori ondo jasota daukagu oraindik ere, bertso paper lehiaketako irabazleen bertso guztiekin batera.

1992ko Lazkao Txiki bertso paper lehiaketako sari banaketako argazkia: Manolo Gorospe, Aitor Albistur, Rufino Iraola, Aitor Sarriegi, Lazkao Txiki, Jon Enbeita, Oihana Enbeita, Ekaitz Goikoetxea, Juan Vicente Erauskin, Haritz Zeberio eta Rosa Lertxundi. Goierriko Bertso Eskola

Aurreneko edizioko irabazleak Oihane Enbeita gaztetxoetan, Aitor Albistur gazteetan eta Rufino Iraola helduetan.

Ia 30 urteotako sarituen zerrenda luzea da. Bertsolari asko maila handira iritsitakoak, eta beste batzuk bidean galdu direnak. Hiru mailetan lehenengo saria irabazi duena Ekaitz Goikoetxea beasaindarra da. Azkenaldian gainera, bertso paperetan sariak atera izan dituztenen semeak edo alabak hasi dira orain gazteetan bidea egiten eta sariak lortzen. Familietan transmisio lana egiten denaren adierazgarri da hori.

Altxorra liburukietan Bertso idatzi guztiak liburuxkatan gordetzen ditugu hasiera-hasieratik; bost urtean behin argitaratzen ditugu maila bakoitzeko hiru sarituen bertsoak (lehenengoan, lehenengo birenak bakarrik). Ondo bidean, aurten bosgarren liburukia argitaratuko dugu. Benetako altxorrak dira liburuak, baina kezka bat badugu: zein erabilpen daukaten bertsoek. Bakarren batzuk musikatu dituz-

te, baina ez da asmatzen bertso idatziak plazaratzen; beste urrats bat falta da hor. Pentsa, garai batean bertso idatziak buruz ikasten ziren!

Hogeita hamargarrena bidean Maiatzean oinarriak kaleratu eta uztailaren 1a izaten da lanak jasotzeko epea, eta sari banaketa, irailean izaten da, Euskal Jaietako bigarren igandean.

Gaztetxoen mailan gaiak finkatzen baditugu ere, gainerakoetan gai librea izaten da. Beraz, edozein momentutan idatzitako bertsoak izan daitezke. Diruaz gain, hamargarren ediziotik, 2001. urtetik Antton Mendizabal eskulturgileak egiten dituen oroigarriak zain izango dira aurten ere.

Urte eta ordu askotako lana du Lazkao Txiki bertso paper lehiaketak. Ordiziako Udalarekin sinatutako hitzarmenak asko lagundu du horretan, eta nola ez, ezinbestekoa izan da, Argi Berri elkartean, urtez urte bertso sariketa antolatzeko eta sokari tira egiteko talde sendo bat egotea.

Gaztejira 13 Mairi Makrame • Aitor Urdangarin

2021eko urtarrilaren 22a • # 405

Mairiren antzera, sortzen eta eraikitzen

AITOR URDANGARIN

Baserritar erbesteratua

2021

E

Testua: Ane Garmendia

M

Argazkia: Mairi Makrame

aria Regil (Ataun, 2000) eta Aiora Erauskin (Ataun, 1996) unibertsitateko ikasleak diren arren, bitxiekin saltseatzen hasi ostean beraien proiektu pertsonala sortzeko erabakia hartu dute: Mairi Makrame. Euskal mitologiako pertsonaia baten izena da Mairi.

Mairik harri erraldoiak mugitzen zituen alde batetik bestera, horrela gauzak eraiki ahal izateko. Bi ataundarrak identifikatuta sentitu ziren emakume horrekin: «Gu ere Mairiren antzera proiektua eraikitzen ari garenez eta gure zenbait bitxitan harriak erabiltzen ditugunez, egokia iruditu zitzaigun gure proiekturako».

Iaz hasi zuten proiektua bi gazte hauek, Gasteizen ikasle pisu berean bizi zirenean: «Haize bolada batek eman zigun eta belarritakoak egiten hasi ginen.

Alanbrearekin esperimentatzen hasi ginen lehendabizi, baina beranduago hari ezkoztatua ezagutu genuen eta makrame teknikatik bideratu genuen proiektua». Hasiera batean soilik beraientzako eta ingurukoentzako bitxiak egiten zituzten arren, konfinamenduan jo eta su aritu ziren sortzen eta bitxi asko egin zituztela ikusi zutenean, saltzen jartzeko erabakia hartu zuten.

Ekainean Instagram kontu bat zabaldu zuten ezagutzera eman eta beraien produktuak saltzeko, eta harrezkeroztik etengabe jaso dituzte eskariak: «Oso eskertuta gaude jendeak izan duen erantzunarekin. Uste genuen gertuko jendearengana iritsiko ginela soilik, baina azkenean Euskal Herri mailara ere zabaldu ditugu salmentak». Beraiek dagoeneko katalogo bat baduten arren, beste edozein motatako eskari pertsonalizatuak ere onartzen dituzte: «Instagramen ditugun modeloez gain, jendeak etxean harri berezi edo kuttunen bat izanez gero, hauek guri eman eta bitxi bihur ditzakegu».

Eskariak egiteko alde batetik @mairi_makrame Instagram kontua dute eta bestetik mairimakrame@gmail.com helbide elektronikoa, baina zuzenean ere egin daitezke eskariak: «Ezagutzen bagaituzue, gertuko norbaitek gure Whatsapp zenbakia baldin badu edo kalean ikusten bagara, hurbildu konpromisorik gabe eta edozer gauza galdetu lasai». @mairi_makrame

mairimakrame@gmail.com

gunero goiza izorratzen didan iratzargailua betiko isilduko duen gizartean esnatu nahi nuke 2021ean. Eguzkiaren goxotasunean, lasai-lasai gosaldu, minutuko hiru aldiz aire freskoa arnastu eta mingainaren, ezpainen zein masailhezurraren bidez airearekin jolastuz hitz aspertuan aritu. Bai, iratzargailurik gabe esnatu nahiko nuke. Besteak beste, hau ekoizteko Kongoko mehatzeetan lana egiten duten gazteen birikek «I can’t breathe» oihukatzen ez jarraitzeko.

Eguzkiarekin batera esnatu nahiko nuke, mundu gris nekagarria baztertu. Ingurukoekin bizitza dantza koloretsuan ospatu, oinekin zapaltzen dugun lur bizia mirestu eta bere osasuna gure osasuna dela ulertu.

Adinduek helarazitako jakinduria eskertu zein kritikatu, eta bizitza bizigarrien ekonomia bertan sustraitu. Bai, eguzkiarekin, lurraldean sustraiturik dantzan esnatu nahiko nuke. Besteak beste, kale saltzaile edota bertako nagusiak zaintzen dituzten emakume migrarien lurraldeetan «Ibrahima, Halima, ahalik eta azkarren bueltatu» gehiago ez entzuteko.

Sinpleki bizi, besteek, sinpleki, bizitzeko aukera izan dezaten.

14 Ibiltari Gabiriako Orbeldi zozkeran

# 405 • 2021eko urtarrilaren 22a

Gabiriako Orbeldi zozkeran

MUGALARIA, ALMIRANTEA ETA ARMARRIAK Testua: Aimar Maiz

Argazkiak: Gotzon Aranburu

Gaurko Ibiltariko lehenengo pausoak Joxe Mari Iparragirre koblari ospetsuak azkenak eman zituen toki berberean izango dira. Santa Lutzi erreka ondotik hasi eta Gabiriako kaskorainoko bidea izango da, Orbeldi zozkeran gora.

‘Gabiri, toki guztietatik ageri’ esaldia zein egia den egiazta daiteke, herriaren laiotzeko alderdi ezkutuenean ere.

I

bilbidearen hasieran, eta bailara guztia itsusten eta elektromagnetismoz kutsatzen duen argindar zentral gero eta handiagoa atzean utzi eta berehala, Txapartegi baserria egon zen orubea dago. Joxe Mari Iparragirre Balerdi koblakari ospetsuak han igaro zituen 1877an Amerikatik Euskal Herrira itzuli zenetik 1881ean hil arteko urteak. Amaren jaiotetxea zen Txapartegi, eta han jarri ziren Iparragirreren gurasoak bizi izaten, ezkon berritan.

Koblakaria hara bildu zen zahartzaroan. Gertu zegoen Zozabarro benta, Ormaiztegi-Zumarraga errepide ertzean.

Parajeotan gaixotu zen, euripean bustita eta hoztuta, eta bentan hil zen. Txapartegiren aztarnarik apenas gelditzen da orain. Bailara barrenean, Zozabarro ere desagertu zen, zentralak irentsita.

Trenbidea azpitik igarotzeko, kantarilla esaten zaion tuneltxo bat da Orbeldiko baserri bideetako komunikazio bakarra. 1940ko hamarkadan, kaskoraino errepidea zabaltzeko egitasmoak huts egin zuen. Zandategi buruan moztuta utzi zuten, trenbidea gainetik igarotzeko zubia finantzatu ezinik.

Agerretxemendi (Agirre-Otsamendi du berezko izena) parez pare ageri da trenbide ertzetik. Euskararekin eta kul-

turarekin lotutako pertsonaien sehaska da. Han jaio zen Iñaki Murua Jauregi bertsolaria, irakaslea eta Bertsozale Elkartearen lehendakari izana, 1956an.

Euskaldun berri askoren euskaltegi ere izan zen etxea, eta Maria Luisa Jauregi Goiburu etxekoandreak (2020ko abuztuan hil zen) goxo eta aberats egiten zuen euskara ederrarekin ikasi zuten ehunka apopilok. Han jaiotakoa zen Rufino Jauregi ere (1913-2008), Maria Luisaren anaia, II. Mundu Gerran mugalari lanetan mila lagun ingururi lagundu ziena naziek hartutako Ipar Euskal Herritik Hegoaldera pasatzen, horietatik 606 militar eta abiadore aliatuak. Frantziako Legioaren domina jaso zuen 1996an, lau aldiz uko egin ondoren, eta berak pasatutako Hurkain enbaxadorearen eskutik jasotzeko baldintzapean.

Trenari begira erdibitutako auzoa Trenbidearen gainaldean, Urkiztegi dago. Lehengo etxe zaharraga, obran lubakia irekitzen ari zirela mugitu eta erortzeko zorian geratu zen. Gorago eraiki zieten ferrokarrilaren enpresak bi bizitzako baserri berria; teilatu-gailurretik gora ateratzen zen suteen aurkako harrizko erdibitzaile eta guzti, frantses eran (hangoa baitzen kontratista).

Historia mamitsuko tokiak aurrerabide berrien parez pare aurki daitezke Orbeldin. Etxeak iraganaz mintzo dira, komunikazio sare zaratatsuen gaindik Apeaderoa esan izan zaio Gabirian tren geltokiari. Trenbidea 1864an ireki zen, baina herriari ez zioten geltokirik jarri. Gabiriak, eta gertuko Itsasok eta Ezkiok elkarrekin eskatu zioten Renferi geralekua jartzeko. 1942an inauguratu zuten. Aspaldiko 25 bat urtean ez da trenik geratzen jada. Geltoki-aterpea han dago, Zumarragarako nasan. Eta alboan, Kaxeta etxea, faktorea bertan bizi zedin Renfek udalari eginarazi ziona.

Ibilaldia Orbeldi zozkeran da. Gabiriak lau zozkera izan ditu historikoki: Ugarana, Madariaga, Aztiria eta Orbeldi. Azken honetan daude Santa Lutzi auzoa (herrigunea Ezkioko partean) eta Alegia auzoa, Itsasorekin erdibana. Aldi berean, gaur egun zozkera bakoitza bina eremutan banatzen da: goikoa eta behekoa. Banaketa administratiboari deitzeko izena da ‘zozkera’, eta auzo diren Gabirian, Itsason eta Ezkion indarrean dago oraindik.

Ibiltari 15 Gabiriako Orbeldi zozkeran

2021eko urtarrilaren 22a • # 405

KONTUAN HARTZEKO » Ibilaldia luza daiteke Ardantza gainera iritsitakoan, ibilaldia luza daiteke. Mendiz mendi jarraitu daiteke, Zumarraga alderako noranzkoan, eskuinera Kizkitza, Izazpi eta mendi ilara osoa ikusiz.

Edota errepidera jaitsi daiteke eta Errege Bidean gora eginda Atagoiti baserriraino joan, tartean pagadi ederrak zeharkatuz.

Gabiriako herrigunea, Ardantza gainetik.

Gudarien oroigarria eta Murgilgo zuhaitzen informazio ohola. Muinoaren atzealdera dago Orbeldi, bailarako Santa Lutzi errekara arte.

» Gabiriako Ostatua XIX. mendean bihurtu zen Orbeldiko harana komunikazio bide garrantzitsu.

Arlaban-Irun postaren errege-bide berria Zumarragatik Ormaiztegira trazatu zuten, 1765ean hasita. Geroago, 1864an, Norteko Trenbidea bailaran aldenik alde ireki zuten. Aurretik, ordea, Ugaran bailara izan zen bidaiarien pasabide nagusia. Oñatik ere, 1845ean, Gipuzkoako probintziako parte izateko baldintza bat Oñati-Ormaiztegi errepidea eraikitzea jarri zuen, Ugaranetik barrena.

Abokatu boteretsuen jaiolekua Zandategi leinuaren lurrak dira hauek.

Gaur egun, lau baserrik dute izen hori: bi Zantagoiti, beheraxeago Zantarte eta karrilpean Zandategi. Cristobal Lopez de Zandategi XVI. mendeko lizentziatu eta abokatuaren sehaska da. Gipuzkoako familia boteretsuetako bat izan zen, Lasarteko leinuarekin ezkontzaz uztartuta. 1583an, Batzar Nagusien eskariz, Gipuzkoako foru eta ohitura zaharrak bildu zituen Zandategik, Luis Cruzatekin batera. Alaba Maria Zandategi Miguel Okendo itsasgizon donostiarrarekin ezkondu zen; gabiriar odola zeukan beren seme Antonio Okendo almirante entzutetsuak, beraz.

Zantagoitigarakoa baserriak etxau-

rrean duen armarria da leinuaren lekuko isil. Gabirian lau baserrik daukate armarria: Ostatuzar etxeak herriko armarria, Eguzkitzak eta Olazabalek, Zandatagoitiz gain. Gaur egun, Basatxerri markako txerriak hazten ditu Pello Olariaga Mendigurenek, Zantagoitiazpikoa baserriko semea bera. Haien aita zenak, Antonio Olariaga Goirizelaia Alkixa-k, ardiekin egin zituen ibilaroak, artzaina izan baitzen hona ezkondu zen arte. 103 urte arte bizi izan zen. Harrigarria gertatzen da limoi arbola ederra topatzea, negu bete-betean, etxaurrean.

Ardantza gainera igota, herriko zaharrenek doi-doi gogoratzen dute izen bereko baserria han zegoela. Toponimoak antzinako mahastien aztarna salatzen ote du? Gain eguzkitsua da, izatez. Bestetik, gaur plazan dagoen Ardantzako hilarria ere Ardantza gainean egon zen, XX. mende hasierara arte. XV. mendean datatuta dago hilarria, eta, kondairak dioenez, borroka batean hildako bi gizonen omenez jarri zuten.

1936ko gerran ibilitako gabiriarren oroitarria han dago, 2012ko Aberri Egunez. jarria. Bitoriano Gandiagaren Ez da nahikoa zure bakea poeman inspiratuta dago: ‘Nire bakea ez da bakea. Zure bakea ez da bakea. Gurea da bakea’.

Jateko tokia topatuko du ibiltariak Gabiriako kaskoan, Ostatuan hain zuzen ere. Barruan jangela handia du, eta kanpoan terraza, Aizkorrira begira. Ostatuak ere armarria dauka ate gaineko horman, udalerriaren ezkutua, hain justu. Udaletxea izan baitzen XX. mendearen lehen laurdenera arte.

» Arbola espezie autoktonoak Murgil mendia aberatsa da, arbola motei dagokionez. Espezie autoktono dezente hazten da bertan, horien artean garrantzitsuena eta ezohikoena artelatza, beharbada.

Haritza, artea, lizarra, astigarra, gaztainondoa, pagoa, urkia eta elorri zuria ere aurkituko ditu ibiltariak ondo begiratzen badu. Bertako basoa berreskuratzeko programa bat abian du udalak.

FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 1,5 ordu / Murgil gainera joan-etorria eginda 2,5 ordu • Luzera: 3,5 km / 5,5 km • Desnibela: 206 m / 290 m • Zailtasun teknikoa: Erraza

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 405 • 2021eko urtarrilaren 22a

Dantza

Bide urratzaileak Josu eta Jokin (Lazkao) Oihane Vicente Dantzaria

Gorputzetik dantzatzen

E

z genuke dantzatuko gorputzik ez bagenu eta gorputz bat izatea izan beharko litzateke dantzatzeko baldintza bakarra. Baina eraiki dugun kulturan gorputz jakin batzuk izateak dantzariak izateko mugatzen gaituela dirudi. Edo hobeto esanda, gorputz jakin batzuk dantzan ikustea beste batzuk baino hobeto ikusita dago. Ikusi nahi ditugun gorputzak onartzen dira, txalotzen dira eta miresten dira. Askotan dantza ikuskizun batean, gorputz moldeek garrantzi gehiago dute dantzek beraiek baino.

Mari Luz Estebanek Antropologia del cuerpo liburuan esaten duen moduan, emakumeen jabekuntza soziala gorputzetik egin beharrekoa izango da edo ez da izango. Gure gorputza objektu bezala ikusten badugu, besteen oniritziaren zain egongo gara beti, baita oholtzara igotzen garenean ere. Besteek espero duten hori dantzatuko dugu, besteek espero duten gorputzekin, jantziekin eta espero duten moduan gainera, guk geuk sortu nahi dugunaren gainetik jarriz kanpotik datorren begirada.

Euskal dantzetan hasi nintzenean, mutilek bezala dantzatu nahi nuen eta beraien dantzak egin. Horiek zirelako plazan txalo gehien jasotzen zituztenak. Orain konturatu naiz dudan gorputza izango ez banu, ez nituzkeela hausnarketa hauek egingo, ez nukeela dantza modu askeago batean ikusi eta bizi beharrik izango, eta noski ez daudela gizonenak eta emakumeenak diren dantzak, dantzak libreak direla eta gorputzak ere bai nahi dituzten dantzak egiteko.

Emakume dantzariok sinetsi beharko genuke gure modura egin dezakegula dantza oholtzan ere, eta gure bizipenetatik kontatu dezakegula istorio bat edo historia, dantzaren bidez. Oholtza gainean ere libre sentitu beharko ginateke gure gorputzekin.

Goierriko Pantxoa eta Peio

E

z Dok Amairu mugimenduarekin batera sortu zen ‘Euskal kantagintza berria’ deitu izan dena.

Baina korronte hark izan zituen ordezkari gehiago, baita Goierrin bertan ere. Josu Irastortza (Olaberria, 1954) eta Jokin Lasa (Lazkao, 1954) bikotea 70eko hamarkadan hasi zen kantuak sortzen, eta 1973. urtean egin zuten aurreneko emanaldia, Beasaingo Usurbe antzokian. Euskal poeta garaikideen olerkiak nahiz haiek idatzitakoak kantatzen zituzten, eta eredu zituzten Pantxoak eta Peiok egiten zuten bezala, bi ahotsetara eta gitarra akustikoekin lagunduta abesten zuten.

Garaiko hainbat jaialditan kantatu zuten, besteak beste, 1977. urtean Beasain eta Lazkao artean egindako Kilometroak jaialdian, edota 1978an, Bilbon egindako Bai Euskarari jaialdi ospetsuan. Diskoa ere argitaratu zuten, 1977. urtean. Madrilera joan ziren, eta hango musikari profesionalekin grabatu zuten. Harrera ona izan zuen lanak, eta Ez dut galdu esperantza bezalako abestiak oso ezagunak egin ziren garai hartan. Zuzenean aritzeko taldea osatu zuten hainbat musikarirekin, Kaki Arkarazo ere tartean zela.

Hamarkada osatu aurretik, 1979. urtean eten zuten ibilbidea, soldadutza zela eta. 2003. urtean elkartu ziren atzera, Lazkaoko Kilometroak jaialdian kantatzeko. Lasak, bakarka ere hainbat grabaketa eta emanaldi egin ditu gerora.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2021eko urtarrilaren 22a • # 405

Osasuna Eli eta Bea Perez Baztarrika • Xarmanki edergintza (Urretxu)

Aurpegiko azala zaintzeko beharra

G

aur egun bizitzen ari garen egoerak hainbat aldaketa ekarri ditu gure eguneroko bizitzara, eta ohiko arazoez gain, berria ere sortu zaizkigu, edo eta zeudenak areagotu zaizkigu. Aurpegiko azalak ere nabaritu du, era batera edo bestera, koronabirusaren eragina, batez ere hidratazio eta oxigenazio ezak eragindakoak. Honela, gure ustez hiru gauza daude bereziki aipatu beharko genituzkeenak aurpegiko azalari dagokionez.

Musukoaren ondorioak Lehenik eta behin, aspalditik daramagun musuko honek sortzen dituen aurpegiko arazoak dira. Gero eta jende gehiago dabil aho inguruko azala nola errekuperatu jakin ezinda. Eta egia da deshidratzio arazoak oso nabarmenak direla edozein azal motatan.

Gazteek izaten dituzten aknearen arazoan ere, musukoak ez du batere mesederik egiten, egoera luzatzea baitakar.

Azalean ÂŤbizi faltaÂť Bestetik, eta kasu honetan ere gure ustez COVID-19ak sortutako egoerarekin eta garaiarekin nahiko lotuta dago, jende askok aipatzen digu azala bizi faltarekin duela. Esan beharrekoa da animoak ez ditugula oso indartsu eta hori ere azalean nabarmentzen dela, azken batean azala eta aurpegia gure egoeraren ispilu izaten baitira.

Begi inguruak Azkenik, aurpegiko atal bat aipatu nahiko genuke, begiak eta haren ingurua, horixe baita gaur egun gehien ikusten dugun atala. Inguru hori berez da sentibera, eta gure ustez, oso garrantzitsua da beste guztiekin batera horri ere aipamen berezi bat egitea.

Tratamenduak Arazo horiei konponbidea emateko, estetika mailan, bakoitzaren egoerara egokitutako tratamendu aukera zabala dago, etxean hainbat produkturekin edo kabinan egin daitezkeenak.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 405 • 2021eko urtarrilaren 22a

Komikia

Aliritzian

Igor Susaeta • Kazetaria

Deskarga eta Meaka artean

D

eskarga eta Meaka arteko pistan ikusi genuen ikuskizuna guk oinezkook, joan den urtarrilaren 10ean, igandearekin. Aspaldian ez bezala egin du elurra Urretxu eta Zumarraga inguruko mendi magaletan, eta, horrenbestez, ez zen komenigarriena, ez, auto batekin pista horretan gora abiatzea. Baina batzuk joan ziren, eta, aldapa handieneko tartean, ez aurrera, ez atzera, elurretik eta izotzetik ezin libratuta, harrapatu genituen hiruzpalau ibilgailu sasi lur-orotarako.

Haien ondotik pasatzean ez ginen laguntzera gelditu, noski, horretarako imintzioa ere ez genuen egin; eta nik neuk, behintzat, begiradarakin madarikatu nituen. Batetik, burugabekeria bat iruditu zitzaidalako egin zutena; baina, batez ere, 200 metro beherago auto horietako batek behartu gintuelako, susto handi samarra emanda, bat-batean eta baldarki bazterreratzera, eta ez gidariak, ez haren albokoak begiratu ere ez zigutelako egin. Gero, Meakara arteko bidean hiruzpa-

lau aldiz behartu gintuzten auto horiek atzera bazterreratzera eta elurretan belaunetaraino hondoratzera. Dena esatera, Suzuki Vitara batetik birritan eskatu ziguten barkamena.

Kontua ez da ni baino dezente gazteagoak direnen jarrera kriminalizatzea, dibertigarria zaiena auzitan jartzea, baina utz iezadazue, gutxienez, politikoki xuxen jartzen, eta jokabide horren aurrean harridura agertzen. Gauza bera gertatzen zait tenperatuta hiruzpalau gradukoa denean eta jendea, izan mendian edo kalean, praka motzetan ikusten dudanean‌ Aho bete enpaste, aizue. Duela 15-20 urte neguan aisialdian praka motzetan ibiltzen zirenak askoz ere gutxiago zirela frogatuko duen ikerketa finantzatzeko prest nago.

Haien ondotik Mende hasiera-hapasatzean ez ginen sierako urteetan ezin laguntzera gelditu, genituen besteen xelehorretarako imintzioa brekeriak sakelakoarekin grabatu eta ziztuan ere ez genuen egin sareratu. Orain bai, eta ohikoegia bihurtu da, tamalez. Baina gauza bat esan behar dut auto gidarien eta nire alde: ez nituen balentria grabatzen ikusi, eta nik ez nuen haiek grabatzeko asmorik eduki. Bada itxaropenik, goierritarrok.