GoiBerri 407. zenbakia

zk. 407 2021eko otsailaren 5a www.goiberri.eus

Iritzia

03

German Urteaga Garmendia.

Berandu izan baino lehen

Fernando Botanz _Bildumazalea

Errainuak

10-11

Julen Auzmendiren ‘Egoera hau alaitu nahirik’, udaberriari keinuka

04

«BESTE ETAPA BATEAN NAGO ORAIN, EZ DUT EROSTEKO HAR HORI»

Erreportajea

14-15

Urretxu eta Zumarraga, hiru zubi, bi herri eta herrigune bat

02 Publizitatea # 407 • 2021eko otsailaren 5a

Iritzia 03 German Urteaga Garmendia • Psikologoa eta Trans aktibista

2021EKO OTSAILAREN 5A

# 407 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Berandu izan baino lehen

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Oliver Agirre

Z

enbat gauza uzten hausnartzeak ez liguke kalteote ditugun gerorarik egingo. ko. Zenbat besarkada Norbait bizirik dagoenean gerorako, zenbat zergatik da hain txarra? Eta muxu, zenbat hitz, zenbat hiltzen denean berriz zergalaztan, zenbat mezu, zenbat tik da zoragarria? Pertsona maite zaitut… (eta ez ahalebat zoragarria bada zoragagindu txiste erraza egiten, German Urteaga Garmendia rria izango da hil eta gero ere, muxuak eta besarkadak bireta gauza bera alderantziz Psikologoa eta Trans aktibista tualak ere izan daitezke bizi bada. Bestalde, ederra litzadugun muturreko egoera teke norbaitek bera zoragarria dela bizirik dagoenean honetan, maitasuna modu Pertsona bati entzutea, arnasteari utzi beaskotara erakus daiteke, eramaitasuna bizirik har izan gabe hori entzuteko. kustea da kontua.)

Plano honetan (eta ulertu dagoenean erakusten Pertsona bati maitasuna bizirik dagoenean erakusten behar duenak ulertuko du) ahalegindu behar ahalegindu behar ginateke betiko egongo garenaren ginateke eta ez eta ez hiletan soilik. ideiak hartzen gaitu gehiehiletan soilik Baliteke norbait desagernetan, eta uste dugu besteak tzean konturatzea benetan ere bertan geratuko direla galdu dugunaz, hori ere gerta betirako. Ondorioz, ausartuko nintzateke esatera askok unearen garrantzia daiteke, horregatik diot askotan ez garela kongutxiesten dugula, eta barren-barrenean ez ga- tziente. Ez dakigu zenbat denbora geratzen zairela kontziente segundo bakar batean dena alda gun eta geratzen zaien maite ditugunei, agian daitekeela, gure bizitza goitik behera alda daite- gehiago baloratu behar genuke gure inguruan keela, alegia. Segundo bakarrean bizi berri bat daukaguna, gehiago baloratu behar genituzke sor daiteke, beste baten arnasa desager daiteke- gure bizitzaren parte direnak, maite ditugun eta en bezalaxe; eta inor ez dago horretatik salbu. gaituztenak. Agian sentitzen duguna adierazi Bihar auto batek harrapa gaitzake, edo irristatu behar genuke berandu izan baino lehen.

Gogoratu eta maite ditzagun, zoritxarrez jaeta kolpe baten ondorioz lekuan bertan geratu gaitezke. Baina ez gara kontziente. 26 urte izate- da mundu honetan egon ez arren gure bihotzeagatik bizitza luzea geratzen zaigula uste dugu tan, gure arimetan daudenak; baina batez ere, askok baina agian 100 urteko pertsona batek gogoratu eta maite ditzagun zorionez, hemen, baino segundo gutxiago geratzen zaizkigu. Ez bizirik, gurekin daudenak; eta erakutsi diezaiedut esan nahi uneoro honetan pentsatu behar gun zenbat maite ditugun. Eskertuko digute. dugunik baina agian pixka bat pentsatzeak eta Eta guk ere, eskertuko dugu.

04 Hitz-aspertuan Fernando Botanz • Zaharkinen bildumagilea eta musikaria

Elkarrizketa

Fernando Botanz Zaharkinen bildumagilea

Antzinako gauzek duten xarmaz liluratuta bizi da txikitatik Fernando Botanz Parra legazpiarra, zaharkinen mundua bere pasio bihurtzeraino.

Bilduma ederra zuen osatuta, baina orain zatirik handiena Gipuzkoako museotan dago jasota.

Zaharkinak bezala, artea eta musika ere maite ditu.

# 407 • 2021eko otsailaren 5a

Hitz-aspertuan 05 Fernando Botanz • Zaharkinen bildumagilea eta musikaria

2021eko otsailaren 5a • # 407

«ZAHARKINEN BILDUMAGILEAK ERROMANTIKO HUTSAK GARA» Testuak: Tere Madinabeitia

Argazkia: Oliver Agirre

Legazpiakoa zara, baina Donostian jaio zinela esaten duzu.

Zer oroitzapen duzu haurtzaroko eta gaztaroko Legazpiz?

Nire belaunaldiko asko bezala, Donostiako erresidentzian jaio nintzen 1967an, eta han bertan bataiatu ninduten. Hiri horrek izugarrizko garrantzia izan du nire bizitzan. Niretzat magikoa da nire lehenengo haizeak, lehenengo eguzki izpiak donostiarrak izatea.

Marrazkiak egitea gustatzen zitzaidan, aitarengandik jasota edo, berak oso ondo marrazten du eta kaligrafia oso dotorea du. 5 urterekin, pelikuletan ikusitako gauzak marrazten nituen, eta klaseetara joan nintzen kultur etxera, Jose Ramon Apaolaza eta Esther Agirre izan ziren nire irakasleak.

Musika, berriz, etxean eta kanpoan nuen. Herriko abesbatzan abestu nuen Xabier Barriolarekin, eta Don Migel Barandiaran parrokoa ere ezin dut ahaztu.

Musikarekin batera, dantza ere oso garrantzitsua izan da niretzat. Urteak egin ditut Sustraiak dantza taldean.

Baina legazpiarra zara.

Bai, eta orain Bizkai aldean bizi banaiz ere, Legazpi beti bihotzean daramat.

Hor bizi dira Rogelio Botanz eta Natividad Parra nire gurasoak, eta haiekin oso eskertua nago, nire bizitzan eragin ikaragarria izan dutelako.

Nolakoa zen zure txikitako familia?

Gurasoak eta sei anaia-arreba gara.

Arantzazu auzoan bizi ginen, musikaz inguratuta. Aitak abestu egiten zuen, gitarra bat ere bagenuen, eta Rogelio anaia zaharrenetik hasita, ia denok ikasi genuen.

Gabonak gogoratzen ditut bereziki, sukalde ekonomikoan ama afaria prestatzen… Afaldu eta gero abestu eta dantza egiten genuen, pasodobleak, tangoak… Sukaldean bero egiten zuenez, leihoa irekitzen genuen, eta urteetara, bizilagunek esan ziguten egun haietan leihora irteten zutela gu entzutera.

Musika lanbide duzu orain.

Ez ditut musika ikasketak, baina gitarra eta gero pianoa jotzen ikasi nuen, nire kabuz. Nire txikitako ametsa izan da pianoa jotzea, baina etxeko egoera ikusita, ez nien gurasoei eskatu solfeora eta piano klaseetara bidaltzeko. Gero, 20 urte nituenean, etxe ondoko mertzedariatar mojen egoitzara joaten hasi nintzen, armonia jotzeko baimena eskatuta, ikasteko. Orain badut piano bat etxean, eta egunero bost-bat orduz jotzen dut, etxean bertan edo klaseak ematen.

Piano irakaslea naiz. Ikasle helduei

ematen dizkiet klaseak Bilbon, euren etxeetan.

Musikarako sentsibilitatea buruan dago, eta horrekin jaiotzen zara edo ez zara jaiotzen. Nire kasuan, etxean genuen gitarrarekin hasi nintzen eta gero Legazpiko abesbatzan abesten hasi nintzen. Hori guztia gero pianora pasa dut.

Abesbatzekin jarraitzen duzu.

Bizkaira etorri nintzenean jubilatu etxeetako abesbatzekin hasi nintzen lanean, eta gaur ere horretan ari naiz. Bilbainadak ere maite ditut, eta duela aste batzuk Bilboko Udalaren lehiaketan nik sortutako bilbainada batekin irabazitako saria jaso dut, aipamen bat. Baditut 25-bat bilbainada konposatuta.

Nondik datorkizu zaharkinekiko zaletasuna?

Aita Olaztikoa da (Nafarroa), eta txikitan amona ikustera joaten ginen sarri.

Haren etxera sartzean konturatzen nintzen urte asko zituela, eta hango ohea, lanpara, palankana, kafe ontzia edo toskako platerak ikustean... Nik uste dut ordurako banuela sentsibilitate hori.

Txikitatik gustatu zaizkizu, beraz.

Hala da, bai, eta gero 16 urterekin bizi izandako esperientzia batek ere izan zuen eragina. Adin horrekin, Legazpin trena hartu, eta bakarrik, Donostiara jo-

06 Hitz-aspertuan Fernando Botanz • Zaharkinen bildumagilea eta musikaria

«Gazte garaian, nire bokazioak marrazketa eta musika ziren, eta Arte Ederrak aukeratu nituen ikasteko» «Zaharkinen bilduma egitea nire pasioa da orain, baina itsutu gabe ari naiz, batzuk zor handiak egiten baitituzte»

an nintzen San Telmo museoa ikustera, eta txundituta geratu nintzen lehen aldiz artista handien lanak ikustean.

Horregatik egin zenituen artearekin lotutako ikasketak?

Garai hartan nire bokazioak marrazketa eta musika ziren, eta Arte Ederrak aukeratu nituen. Leioan hasi nintzen ikasten 18 urterekin, eta orduan zaharkinen mundua gertutik ezagutzeko aukera izan nuen. 1985 zen, eta garai hartan Bilbon goi mailako zaharkin salerosle asko zeuden. Haien urrezko garaiak ziren eta hiriak arte bildumagileen mailan tradizio handia zuen. Denda ugari bisitatu nituen ikasle nintzela, artea, hau da, pintura eta eskultura begia lantzen ikasten delako.

Eta ikasketak amaitutakoan, zer?

Nire lehen lana Tolosan izan zen, hango eliza baten erretaula konpontzen. Marrazketa klaseak ere eman nituen Ormaiztegin, Antzuolan eta Elgetan. Gero larunbat eta igandeetan neska-mutikoen urtebetetzeetan pailazo ikuskizunak ematen hasi nintzen Donostian, eta esan daiteke lan hari esker, 25-27 urte nituenean Donostia barrutik ezagutu nuela, etxez etxe. Etxe ikusgarriak ziren, haietako asko Belle Epoque-koak.

Maria Cristina hotelean ere jardun nuen animatzaile gisa.

# 407 • 2021eko otsailaren 5a

Adinduekin ere lan egin duzu.

Ni oso umezalea naiz, baina zaharren egoitzetan ere aritu nintzen animatzaile lanetan; Donostiako Zorroagan hiru urte egin nituen. Orduan Legazpin bizi nintzen oraindik, trenez egiten nuen joan-etorria. Gizonen arropa denda batean ere lan egin nuen, eta pertsiar alfonbra denda batean. Han nenbilea, hiriko dirudunen etxeak ezagutu nituen.

zenean, harritua geratu zen bildumarekin. Inauguratu zuten egunean, hantxe zegoen jarrita nire izena, emaileen zerrendan. San Telmon ere jasota dago, eta esan behar dut nirea dela museo horretako emaileen zerrendan gehienetan agertzen den izena, 2007tik aurrera ere eman dizkiodalako zaharkin gehiago.

Legazpitik Bizkaira joan zinen, beraz.

Lanean hasi eta irabazitako diruarekin, poliki-poliki: toskazko edo portzelanazko kafetera bat, kapela bat, bastoi bat, eskultura txiki bat, mahai tresnak...

Donostiako zaharkin salerosleak ezagutu nituen, baina Bilbora ere joaten nintzen. Madrilera edo Bartzelonara joandakoan ere erosten nuen zerbait.

2007an joan nintzen, arreo galantarekin, bildumako pieza batzuk niretzat gorde nituelako. Etapa berri bati ekin nion orduan, maila pertsonalean zein lanekoan. Bizkaira iritsi eta gutxira, Zorroagako lana galdu nuen, eta barruan nuen indarra aterata, Bilbon ate joka hasi eta jubilatuen etxeetan hasi nintzen abesbatzak zuzentzen. Baita piano irakasle lanetan ere. Eta orain arte!

Bilduma egiten hasi zinen horrela.

Nolako etxea jarri zenuen?

Zaharkinen bilduma egitea nire pasioa da, baina itsutu gabe ari naiz, batzuei burua joaten zaielako eta zor handiak egin ere bai. Erositakoa gordetzeko, Legazpin bi lokal erosi nituen Laubide auzoan nire bizitzako aurrezkiekin. Bizkaira etorri arte, han gorde nuen bilduma.

Nik banekien nire etxe berrian zer sartzen zen eta zer ez, eta gauza batzuk bakarrik eraman nituen, kamioi batean sartuta: kristaleria, baxera, mahai tresnak, maindireak, mahai zapiak... 120 urte dituzte, baina egunero erabiltzen ditugu. Altzari txiki batzuk ere jarri genituen, apaintzeko: esekitokia, mahaitxoak, aulkiak... Etxea zaharkinekin apainduta daukagu, eta ganbara bat ere badugu, trajeak gordetzeko. Eskerrak horri!

Noiz hasi zinen zaharkinak erosten?

Zenbat pieza zenituen?

Ikaragarri! Nire bilduma handitzen joan zen poliki-poliki, eta pieza asko eta oso onak lortu nituen, emakumezkoen 200 kapela nituen! Museo bat egin nahi nuen, huraxe zen nire ametsa, baina ez nuen lortu.

Zer egin zenuen bildumarekin?

Nire senarrarekin [Oliver Agirre] Bizkaira bizitzera joan nintzen 2007an, eta ezin izan nituen nire gauza guztiak eraman. Ordurako nire museoa ez nuela izango etsita nengoen, eta San Telmora deitu nuen, ea nire bildumaren zati bat nahi zuten. Baiezkoa esan zuten, eta kamioi batekin etorri ziren bila.

Zenbat pieza joan ziren San Telmora?

Bi mila! Kafeterak, platerak, mahai tresnak, abanikoak, mantillak, eskulturak, altzariak, sonbrillak, argazkiak, lanpara txikiak, liburuak, loreontziak, zilarrezko bitxiak, poltsak, eskularruak, mantelinak... Dekorazio arteen barruan edo Art Deco-n sartzen diren piezak ziren, osagarriak, emakumezkoen eta gizonezkoen arropak... eta piano bertikal bat ere bai, oso dotorea.

Balentziaga museoari ere egin zenion dohaintza.

Bai. Arropak eta osagarriak zirela eta, Balentziaga museora ere deitu nuen.

Hango kontserbatzio arduraduna etorri

Zaharkinen bildumari berriz heldu zenion gainera.

Horretan ere etapa berria hasi nuen.

Frantziako herri eta hirietan egiten diren azoketara joaten hasi nintzen, eta nire aurrezkiekin zaharkinak erosten hasi nintzen berriz ere, Bordelen , Saran, Miarritzen... Frantzian tradizio handia dago zaharkinen salerosketan.

10-bat urteko etapa bat izan zen, oso aberasgarria, eta asko ikasi nuen. Antzinako arropa asko erosi nuen orduan.

Zer egiten duzu arropa horrekin?

Frantziako etapa horrek bat egiten du Bilboko desfileekin. Arropa asko erosi nuen, soinekoak, lebitak, kapelak, prakak... Duela 120 urteko moda zen, jatorrizko herrialdean erositakoa. Oso traje ederrak lortu nituen, emakumeenak zein gizonezkoenak, eta jantzi horiekin ateratzen naiz Bilboko desfileetan.

Zer dira Bilboko desfileak?

1900 eta 1920 urte bitarteko Bilbo eder hura islatu eta gogoratu nahi duen desfilea. Nire ekimenez, 100 bat lagun elkartzen gara, garai hartako jantziekin, eta Bilboko erdigunea zeharkatzen du-

Hitz-aspertuan 07 Fernando Botanz • Zaharkinen bildumagilea eta musikaria

2021eko otsailaren 5a • # 407

gu, musikaz lagunduta. 2012tik egiten da, ekaineko azken larunbatean.

Jantzi horiek non gehiago ikus daitezke?

San Telmo museoari beste dohaintza bat egin nion 2016an, 250 pieza, eta duela bi urte beste pieza batzuk eman nizkion Errenteriako Kapitain etxean dagoen euskal trajearen museoari. Beraz, bi museo horietan ere badaude nire bildumakoak izandako arropak eta osagarriak, baita Balentziaga museoan ere.

Hainbeste diru eta denbora gastatuta, zergatik egiten dituzu dohaintzak?

Nik arropa horretaz gozatu dut dagoneko, jantzi egin dut, gizonezkoa zein emakumezkoena, argazkiak atera di-

tut, bideoak egin ditut... eta horiek ikusgai daude nire blogean [fernandobotanz.blogspot.com/]. Baina bilduma guztia gordetzeko toki aproposik ez dut, ezta nahiko dirurik ere arropak ondo zaintzeko. Horregatik beti izan dut argi museo bati emango nizkiola. Eta argi daukat, baita ere, eta idatzita utziko dut, ni hil eta gero nire zaharkinak San Telmori eman behar zaizkiola.

edo erosten badut, oso berezia delako da. Beste etapa batean nago orain, heldutasunaren etapan. Prozesu psikologiko bat da, eta ez dut ia erosteko har hori. Orain beste modu batera gozatzen dut, zaharkinak museoetan ikusita.

Eta nola dago zaharkinen mundua?

Eguneroko erabilerarako gauzekin bakarrik geratu nintzen, hautaketa bat eginda, ezinbestekoarekin bakarrik.

Orain jantzirik ez dut ia erosten eta ez dut erosiko. Barruan, distantziarekin bizi dut erostearena, eskulturaren bat

Honetan ekonomiaren egoerak eragin handia du, eta orain ekonomia gaizki dabilenez... Bilbon, adibidez, ez da ia zaharkinen saleroslerik geratzen, eta geratzen garen zaharkinen bildumagile apurrak erromantiko hutsak gara.

Mundu hori kitto! Jendeak ez ditu zaharkinak nahi etxean, ez ditu zilarrezko mahai tresnak nahi, edo argi mutilak, edo altzari handiak...

Botanzi esker, erositako ia soineko eta traje guztiak, bakoitza bere osagarriekin, jantzi eta kameraren aurrean erretratuak eta azalpen bideoak eginda dituelako. Bere blog-ean ikus daitezke: http://fernandobotanz.blogspot.com/.

Botanzek ez ditu erabiltzen egunerokoan garai hartako jantziak, baina etxean egunerokoa da garai hura. Zaharkinez beteta, museo bizi bihurtu du, bera bizi den museo txikia. Duela 120 urteko maindireen artean lo egitea, garai har-

tako mahai zapiak, tresnak, baxera eta kristalera erabiltzea, ispilu zahar batean begiratzea... plazer hutsa direla dio.

Museo txiki horretan bada Botanzek duen beste pasioaren lekuko bat: pianoa. Familiarengandik jasota, txikitatik sentitzen duen pasioa da musika, eta gaur egun lanbide du, pianoa jotzen erakusten dihardu eta Bilbo inguruko hainbat abesbatza zuzentzen ditu. Bilbo bera ere, pasio txiki bihurtu du, eta hainbat bilbainada eskaini dizkio.

Zertan da orain zure bilduma?

Zein da?

Zaharkinak eta musika, bi pasio handi

E

kainaren azken larunbateetan Bilbok XX. mendearen hasierara bidaiatzen du, eguerdian hasita hiriko alde zaharra eta erdigunea zeharkatzen dituen desfileari esker. Musikaz lagunduta, duela 120 urteko Bilbo erakusteko asmoz garai hartako jantziez apainduta ateratzen dira kalera ehundik gora lagun, alkatearen papera eginez Fernando Botanz Parra buruan dutela. Legazpiar horrek 2012an martxan jarritako ekimena da, eta urtero egiten da Desfile Bilbao 1900 izenburuarekin.

Botanzek berak etxeko ganbaran mimo handiz gordeta dituen jantziak dira desfilean ateratzen diren batzuk. Gaztetatik zaharkinak biltzeko duen zaletasunari eta pasioari jarraituz erositako arropak eta osagarriak dira, Frantzian aurkitutakoak gehienak. Bilduma ederra egitera iritsi zen, baina zatirik handiena San Telmo, Balentziaga eta Euskal Trajearen Museoari emanda da, aurretik haiekin ondo gozatu eta gero. Hantxe ikus daiteke bere bildumaren zati bat.

Argazki eta bideo bidez ere ezagutu daiteke duela mende bateko janzteko era

08 Herri jakintza Toponimia

# 407 • 2021eko otsailaren 5a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Krispiñe: Lapiko edo ontzi beroen az-

«Elorri beltzak lora, behiak lau hankaz gora; elorri zuriak lora, larrean gora»

1597-2-4: Loinazko San Martin hil zen, Nagasakin (Japonia).

1943-2-7: Joxe Aierbe aizkolaria jaio zen, Ataunen.

2006-2-8: Joxe Martin Apalategi antropologo ataundarra hil zen, Bilbon.

pian jartzen den altxagarria edo babesgarria, mahaia ez erretzeko. Azpikoa. Burdinezkoa izan ohi zen, eta hiru hankaduna (latinez, ‘tripedis’). Hortik, baliteke tri- > kri- aldaera izatea.

Elorri beltza otsailean loratzen da, udaberria baino lehen. Behiak ukuiluan hobeto daudenean. Elorri zuria, aldiz, udaberri bete-betean da loretan.

Toponimia

Eztanda erreka, izen bat ibar askotan errota eta Bekoerrota) ondo ezagutzen zutela fenomeno hori eta, urak irauten zuen bitartean, gari, arto eta garagar gehiago ehotzeko baliatzen zutela.

Gaur egun, kolpean askatzen den uremari horri emana esaten diote Gabiria aldetik, baina ez litzateke harritzekoa izango garai batean eztanda izenez ere ezagutzea, leherketa baten moduan gertatzen delako, bat-batean. Gorago dagoen baserriari ere Eztanda esaten zaio, baina topatu dugun izenik zaharrena Eztandazabaleta denez (1832), ematen du erreka-sorburuak eman diola izena baserriari, eta ez alderantziz.

Eraikina zabaldi batean dago, eta bisitagarria da beste kontu batzuengatik.

Testua: Jose Luis Ugarte

E

rreka gutxi dira sorburuko izena gordetzen dutenak hainbat haran igaro eta gero, eta horietako bat Eztanda erreka da. Gabiriako Santa Marina parajean sortzen da (antzina ermita bat zegoen lekutik oso gertu) eta, 850 metro egin ondoren, Atagoitiko Urbeltzetik datorren erreka handiagoarekin bat egiten du, baina izena galdu gabe. Haranean behera, Gabiria, Mutiloa eta Ormaiztegiko sakonetako erreka txikien urak hartzen ditu.

Lau kilometro eta erdira, Santa Lutzia errekarekin elkartzen da Ormaiztegin, Eztanda bezain handia edo handiagoa dena, baina, hala ere, beste lau kilometrotan eusten dio bere izenari. Azkenean, Oria ibaiarekin topo egitean, bestearen nagusitasunaz jabetuta, amore ematen du eta hor amaitzen du bidea.

Hori ez da gertatzen normalean beste errekekin. Urola errekari Aizpurutxon dagoen mendi batek ematen dio izena, gaur egun, eta ez sorburuak. Oria errekari, berdin, Idiazabalgo udalerrian dagoen Oria etxaldeak, antza, eta ez sorburuetako izenek. Agauntza errekari, Ataungo Agauntza basoak ematen dio, baina ez sorburu jakin batek. Eztanda errekaren kasua desberdina da.

‘Trop plein’ efektua edo ‘emana’ Sorburu horretan trop plein izeneko fenomenoa gertatzen da: eguraldi-baldintza jakin batzuk elkartzen direnean,

Santa Marina ermita zaharra Eztanda erreka, Ormaiztegin, 2015eko urtarrileko hazialdian. Aimar Maiz

kolpean ur-emari handia askatzen du lurrak, erreka-zuloak ur apartsuz betez.

Hori paisaia karstikoetan, lurrazpia galeriaz eta ur-poltsez beteta dagoen lekuetan, gertatu ohi da, eta Eztandako sorburua hala dago. Diotenez, mendatearen bestaldean dauden leizeekin komunikatzen da. Kontua da, Gabiriako erroten ibarrean, Igeribarren alegia, bizi ziren errotariek (sei errota, gutxienez, izan ziren garain batean: Errotaberri, Gabirondoko errota, Bidaurretako errota, Igeribar errota, Andraanditegiko

Ez zaigu iruditzen kasualitatea denik erreka-sorburuaren ondoan, metro gutxira, harrizko gurutze bat egon zela jakitea (80 bat kilokoa, diotenez, eta gaur egun desagertua). Auzotarrek Santa Marinako gurutzea edo Santa Marinaren gurutzea izenez ezagutzen zuten, ermita zaharretik baino Eztandatik gertuago bazegoen ere. Gabiriarako elizbidearen ondoan ere bazegoenez, aztiriarren bat hiltzen zenean, gorpua jaisterakoan, gurutze ondoan geratu eta errezatu egiten zuten. Garbi dago errespetua eragiten zuen lekua zela.

Ikusten denez, ez da erreka-sorburu nolanahikoa, eta baditu arrazoiak Oria bitarteko ur-ibilgu guztiari Eztanda izena emateko, Gabirian lehertu eta Beasaineraino iristen den eztanda.

Bertsoa • Kate motzean 09 Odei Lopez Larrauri • Elixabete Garcia

2021eko otsailaren 5a • # 407

Gaiak hala dio

Kate motzean Elixabete Garcia • Ostalaria

«Animaliak zaintzen ere gustura lan egingo nuke» Odei Lopez Larrauri

Gaia: Urtarrilak 25 Neurria: Sei puntuko ertaina Doinua: Gai horrek badu mamia Alba Garatik hasita Zuhatz Garaziraino tarten bi Leire Aritz Nora ta bi Dorleta joño Ane Uxue Jon Joseba Aratz Ikerganaino Pello eta ni guztien arduradunak baino eguneroko lanean ailegatu zinan ño bere ama izatetik kide izateraino Urtarrilak 25 zure eguna dela ta zuretzat opari hau nahiz zuk ez jaso bela entrenamendutan giro umila eta itzela errendimenduan igo behar degu nibela lanean segiko degu orain arte bezela jaurtiketak urrunago erori daitezela

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Elixabete Garcia sukaldari ordiziarra Aramako ostatuko nagusia da. Hamaika tokitan lan egin du: Tolosan, Irlandan, Tenerifen, Legorretan, Zumarragan...

Duela hiru urte Aramako ostatua hartu zuen Maider Carcellerekin batera eta oso gustura daude. Ohiko sukaldaritzaz gain, begetarianoa, beganoa eta makrobiotikoa egiten dituzte. «Familia asko hona etortzen dira, guztientzako aukera dugulako».

Zeintzuk dira zure zaletasunak?

Mendira joatea, frontenisean jokatzea, lagunekin egotea, animaliak, kafe usaina, bidaiatzea..., nahiz eta hegazkina hartzea ez zaidan gustatzen.

Mendi bat?

Txindoki. Urteak neramatzan igo gabe eta negu honetan igo naiz, elurraz gozatzeko.

HURRENGOA » Bertsolaria: Ane Beloki Lopez Gaia: Gasteizi

Animalia asko al dituzu?

Katu bat, txakur bat eta ostatura etortzen den txantxangorri bat.

Ezagutu dituzun toki ederrenak?

Istanbul eta Egipto.

Pelikula edo telesail bat?

Fried green tomatoes (Tomate berde frijituak) .

Kolore bat?

Berdea.

Musika talde bat?

Zea Mays eta The Hole.

Abesti bat?

Negua joan da ta, pixka bat animatzeko, eta Gloria Gaynor-en edozein. Musika alaia atsegin dut.

Zer gosaltzen duzu?

Bi kafesne (olo esnearekin).

Araman lan egingo ez bazenu?

Animaliak zaintzen gustura lan egingo nuke. Baita Michelin izardun jatetxe handi batean. Diverxora, adibidez, gustura joango nintzateke.

Aramako alkatea bazina, zer egingo zenuke?

Denda txiki bat jarriko nuke.

10 Errainuak Julen Auzmendi Matxain

# 407 • 2021eko otsailaren 5a

Julen Auzmendi Matxain Ikatza Argakilari Elkartea (Legazpi)

EGOERA HAU ALAITU NAHIRIK

Errainuak 11 Julen Auzmendi Matxain

2021eko otsailaren 5a • # 407

Nafarroako Azkarate herrian jaio nintzen 1946an, eta 1957tik bizi naiz Legazpin. Beti pentsatu izan dut familiaz eta lanaz gain, gure zaletasun partikularretaz gozatzen saiatu behar dugula. Nire kasuan, txistua, txirrindua, korrika egitea eta naturarekin harreman zuzena izatea dira zaletasun horiek, eta argazki-

gintzaren bidez, sortzen dizkidaten sentipenak iruditan bildu eta besteenganatzen saiatzea.

Beasaingo Igartzan ateratako argazki honen bidez, azken urte honetan bizitzen ari garen egoera ilun, triste eta minkor honi argia, alaitasuna eta kolore apur bat jarri nahi izan diot.

Datu teknikoak Canon Power Shot G5X • Iso 125 • f/5,6 • 1/500 • f7,1 • Canon 40mm

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 407 • 2021eko otsailaren 5a

Erretratua

TXISTULARI OHIAK Astearteetan gaueko bederatzietan egiten genituen entseguak udaletxea dagoen eraikinean, osoko bilkuretarako erabiltzen duten aretoan hain zuzen ere. Gerora, ostiral iluntzetan eta larunbatetan elkartzen ginen.

E

skolaz kanpoko jarduera gutxi zegoen Idiazabalen 80ko hamarkadan, eta aurreko urteetan. Horien artean, solfeoa eta txistua. Nazario Telleriarekin ikasi genuen idiazabaldar askok pentagrama barruko notak irakurtzen; kortxeak, fusak, semifusak eta isiluneak neurtzen, baita txistua jotzen ere. Txistulari taldea osatu genuen: primeroak, segundoak, silboteak eta atabala.

Txistularion «goi-denboraldia» sanblasetan izaten zen. Bete beharrekoak: goizeko kalejirak, alkate soinua, dantzarien saioa, edota dantza suelto txapelketa. Otsaileko hotza eta lo falta, aldiz, osagarriak.

Herriko festez gain, txistulari taldeak bazituen, orain ere baditu, bestelako hitzordu finkoak. Udaberrian, esate baterako, San Adrian eguneko erromeriari lotutakoa. San Adriandik bueltan, Seguran eta Zegaman sartu-irtena egin ostean udal ordezkariak eta idiazabaldarrak herrira iritsi zain egoten ginen Xume parean. Elizara arteko bidea elkarrekin egiten genuen, argazkia 80ko hamarkada amaierakoa da. Agerikoa da txistua bakarrik ez, tronpetari hotsa ateratzen ere ikasi genuela baten batzuk. Adin tarte ezberdinetako txistulariak bat eginda aritzen ginen garai hartan. Ordukoak dira txaketa gorridun

1987. urtean inguruan San Adriandik bueltan, txistulari taldea elizara arteko bidea egiten udal ordezkariekin eta herritarrekin batera.

Lurdes Intxaustik utzia

Xabier Urteaga Idiazabal

uniformeak ere, Beasaingo jostun batek neurrira egindakoak.

San Adrian egunaz gain, baziren urteroko beste emanaldi batzuk ere. Irailean Urtsuarango jaiak, eta Gabonetan plazako kontzertua. Idiazabalen bakarrik ez, inguruko herrietan ere jotzen genuen txistua. Axari dantza taldearekin dantzari txiki egunetara joaten ginen; txistulari talde modura Beasain, Urretxu edota Zumarragako alardeetara. Herrian zein kanpoan, txistuaren inguruan beti sortzen zen bazkari, afari

edo hamaiketakoa egiteko aukeraren bat.

Ikasketak edota lana tarteko utzi genuen gehienek txistulari taldea. Duela 9 urte, ordea, berriro elkartu ginen.

2012ko txistularien alardean Nazariori egindako omenaldia zela-eta, bere ikasle izandako herritar taldea elkartu ginen. 30 lagun baino gehiago, adin ezberdinetakoak, herrian eta kanpoan bizi garen idiazabaldarrak, horien artean argazkian agertzen garen ia guztiak. Berriro ere elkarrekin txistuaren bueltan, primeroak, segundoak, silboteak eta atabala.

Urtero ekitaldi laburra Harrezkero, urtero, sanblasetan egiten den txistularien alardearen aurretik kalejira eta jendaurreko emanaldi laburra egiten ditugu. Aurten aurrekoetan baino jende gutxiago elkartu gara. Kalejirarik ez, baina emanaldia osatu dugu.

Gustura aritzen gara urtean behingo hitzordua prestatzen. Orain txistulari ohiak gara, izen hori du behintzat gure Whatsapp-taldeak.

Gaztejira 13 Alaitz Estonba • Oier Fernandez

2021eko otsailaren 5a • # 407

«Nire sentimenduetatik asko du liburuak» ALAITZ ESTONBA • Idazlea

Testua: Ane Garmendia

OIER FERNANDEZ Beltza kolore

Argazkia: Alaitz Estonba

Errekak banatutako harremanak

A

laitz Estonba Loinaz (Zumarraga, 1999) Literatur ikasketen gradua amaitzen ari da Bartzelonako Unibertsitatean. Hirira heldu zenean bere bizitzak 180 graduko bira eman zuen eta horren harira bere sentimenduak liburu batean azaleratzeko erabakia ̃ ar hartu zuen azkenean: Son que vuelo, volar son ̃ ando.

A

Nolatan ekin zenion liburu bat idazteari?

Txikitatik datorkit idazteko zaletasuna. 12 urte ingururekin bertso-paperak eta olerkiak idazteari ekin nion eta geroztik halako poema eta gogoeta laburrak idatzi izan ditut.

Unibertsitatean hasi nintzenean lanez gainezka ibiltzen nintzen eta ordu txikitan edozer gauza idazteko neukan ohitura hori galdu nuen, baina nire buruari liburu bat idazteko erronka bota nion. Urte gutxian nire bizitzako hainbat gauza asko aldatu ziren eta iruditu zitzaidan barrutik orrira atera beharreko hitz asko nituela.

Zeri buruz hitz egiten duzu liburuan?

Liburua nahiko pertsonala da. Gogoetak eta olerkiak fikzionatuta daude, baina hala ere nire sentimenduetatik asko du liburuak eta gai ugari jorratu ditut bertan: maitasuna, heriotza, adiskidetasuna, feminismoa... Prosan idatzita dago liburua, baina kutsu poetiko handi batekin.

Nolakoa izan zen liburu hau idazteko prozesua?

Prozesua nahiko kaotikoa izan zen. Urtebete baino gehiago neraman proiektuari bueltaka, baina une egokia aurkitu nuen arte ez zen fundamentuzko ezer atera. Azterketa garaian idatzi nuen zati

oierfernandez_

handiena; imajina dezakezue nola ibili nintzen idazketa eta ikasketa artean moldatu ahal izateko. Azkenean egun batean idatzi nahi nuenari buruzko eskema bat egitea erabaki nuen eta polikipoliki, eskema hori jarraituz, amaiera puntua idaztea lortu nuen. Une hartako ilusioa bezalakorik gutxitan sentitu dut.

Non eros daiteke liburua?

Lehenik eta behin, pandemiak hainbeste eragin digun honetan, herriko liburu dendetan ea liburua ekartzerik duten galdetzeko eskatu nahiko nioke jendeari. Ezezkoa balitz, argitaletxearen web orrian (ć) edota Fnac, Casa del libro, Elkar eta halakoetan aurki daiteke.

rraroa, berria, ezezaguna... Mila hitzekin deskribatu genezake Urretxu-Zumarragako biztanleek bizitzen ari garen egoera. Bitan banatutako harremana. Banatutako erlazioak. Bi herri, bizitza bakarra.

Badira egun batzuk, Zumarragako herria, gorriz markatutako herrien zerrenda famatuan sartu dela. Urretxuren egoera ordea, guztiz ezberdina da. Egunak joan eta egunak etorri kolorez aldatzen joaten da, duela urte batzuk Urola ibaiaren kolorea aldatzen zen bezela. Egun, kolore grisa darama jantzia. Harreman askoren muga, familia askoren mugarri eta beste milaka gauzen banatzailea delako.

Inoiz hausnartu al dugu honen inguruan? Fikzioa dirudi, baina sarritan gertatzen den gauza bat da.

Errefuxiatu kanpamendu batean aurkitzen den familia askotan gertatu da. Familiaren atal batek muga zeharkatzea lortzen badu...

Bi herriz osaturiko herria gara?

Edo bi herritako jendez osaturiko harremanak dauzkagu? Lerro hauen helburua? Nik ere ez dakit. Pentsaraztea... Agian...! Kameleoien antzera, ingurune eta egoera ezberdinetara egokitzen ikasten ari gara. Egun, bi herriak banatzen dituen ibaiaren kolore grisez jantzi ditugu gure harremanak.

14 Erreportajea Urretxu eta Zumarragako zubiak

# 407 • 2021eko otsailaren 5a

Erreportajea

HIRU ZUBI, BI HERRI ETA HERRIGUNE BAT

Bi herriak lotzen dituzten zubiengatik ez balitz, Urretxu eta Zumarragako bizilagunak Urola ibaiak banatuta biziko lirateke.

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Z

ubia baino eraikuntza ikonikoagorik ez dago, elkartasuna, bakea, bizikidetza... sinbolizatzen baititu. Hala, arkitekto eta ingeniariek oso gustuko dute zubiak eraikitzea eta oso gaizki ikusia dago zubi bat txikitzea. Hamaika zubi ezagun daude munduan: Firenzeko Ponte Vecchio ederra, dozenaka pelikuletan azaldu den Golden Gate, Balkanetako gerran txikitu zuten Mostar hiriko zubia...

Urretxu eta Zumarragako zubiak ez dira horren ezagunak, ezta hain ederrak ere, baina oso garrantzitsuak dira. Izan ere, bi herri lotzeko balio dute. Bi herri hauek herrigune bakarra osatzen dute, baina Urola ibaiak banatzen ditu. Zubiengatik ez balitz, elkarri bizkarra emanda biziko lirateke. Urretxu eta Zu-

marragako zubiak albiste izan dira azken egunotan, herri mailako konfinamendua dela eta, lanera, ikastera edo medikuarengana joateko bakarrik gurutzatu baitaitezke.

Lazkaoko jaunaz nazkatuta zeuden zumarragar batzuk sortu zuten Urretxu. Erregearengana joan ziren babes bila, eta hark Urola ibaiaren beste aldean hiribildu bat sortzeko baimena eman zien. Ordurako zubiren bat egongo zen eta Urretxuren sorrerarekin balio handiagoa hartuko zuen.

Dokumentatutako lehen zubia XIV. mendean eraiki zen, Kalebarrenen. Izan ere, Urretxuko lehen etxeak inguru hartan eraiki ziren eta urretxuarrek eta zumarragarrek zubi bat behar zuten ibaiaren alde batetik bestera joateko. Garai batean Zumarragako toki horri Zubiaurre deitzen zitzaion eta hala deitu beharko litzaioke oraindik ere, Kalebarren bertako etxe baten izena baitzen.

Hasieran, zubi haren oinarriak ha-

rrizkoak ziren, baina gainontzekoa egurrezkoa zen. Uholdeak zeuden bakoitzean, goialdea usteldu egiten zen eta aldatu egin behar zen. Gastuak bi udalek ordaintzen zituzten, erdibana. 1580 eta 1610 urteen artean uholde asko egon ziren eta egurra harriarengatik aldatzea erabaki zuten.

Liskarra Baina zubiak liskar iturri ere izan dira.

XVI. mendean, Zumarragak zubi berri bat eraikitzea erabaki zuen Akelarre elkartea dagoen tokian. Bere helburua Legazpira joateko egin beharreko bidea moztea zen. Baina urretxuarrak zubi berri horren aurka agertu ziren. Izan ere, gurdiek Urretxutik pasatzeari utziko ziotela uste zuen. Epaitegietara jo zuten eta epaileak zumarragarrei eman zien arrazoia. Hala, Zubiberri eraiki zen.

Urretxuarrek bi harri jarri zituzten zubiaren bere aldean gurdiak pasatzeko aukerarik izan ez zezaten, eta zumarra-

Erreportaje 15 Urretxu eta Zumarragako zubiak

2021eko otsailaren 5a • # 407

Urretxuarrak eta Zumarragarrak, Urretxuko Kalerrota eta Zumarragako plaza lotzen dituen zubian.

Zubi zaharrena Kalebarrenekoa zen: uholdeak eragiten zituen eta 1990eko hamarkadan bota egin zuten Egungo zubi zaharrena Leturiondo baserriaren ondokoa da: urretxuarrek eraiki zuten Azkoitira joan ahal izateko

garrek epaitegira jo zuten berriro. Azkenean, urretxuarrek harriak kendu behar izan zituzten.

Dokumentatua dagoen hirugarren zubia ere garai hartakoa da: Leturiondo baserrikoa. XVI. mendean eraiki zen eta XVII. mendean egun duen itxura hartu zuen. Gaur egun ez du inongo zentzurik inguru hartan zubi bat egiteak, baina garai hartan hura puntu estrategikoa zen. Azkoitira doan bidea oraindik egin gabe zegoen, eta Azkoitira joateko Oleta mendira igo beharra zegoen. Ondoren, Oletatik Azkoitira jaisten ziren. Leturiondo baserriaren ondoko zubia urretxuarrek eraiki zuten, noski.

Laugarren zubia Leturiondoko zubitik gertu zegoen: Lizarazuko errotaren ondoan (Etxeberri auzoaren aurrean).

XVI. mendean eraiki zuten eta 1990eko hamarkadan bota zuten, gasa kanalizatzeko.

Lau zubi zaharretatik, bakarra dago zutik: Leturiondokoa. Zubiberri Norteko trenbidea egin zutenean bota zuten.

Urola ibaiak bihurgune luze bat egiten zuen eta bihurgune hori desagerrarazi beharra zegoen trenbidearen mesedetan. Inguru hartan zubirik gabe gelditu zirenez, Isabelekoa eraiki zuten. 1860 eta 1864 bitartean egin zuten.

Kalebarreneko zubia, guztietan zaharrena, 1990eko hamarkadan bota egin zuten. Zubi horrek uholdeak sortzen zituen, euri asko egiten zuen bakoitzean ibaiak ekartzen zituen harriak eta adarrak bertan gelditzen baitziren.

Udalek zubia bota, Urola ibaiaren bidea zabaldu eta zuzendu, eta erreka estali zuten. Estali ondoren sortu zen plazari Kalebarren-Areizaga izena eman zioten. Plaza horretan zubiaren zati bat jarri zuten, oroigarri gisa.

Bidegorria Egun, herrigunean hiru zubi daude. Zaharrena Isabelekoa da. Beste biek 30 bat urte dituzte eta elkarrengandik oso gertu daude: batak Zumarragako plaza eta Urretxuko Kalerrota lotzen ditu eta besteak Zumarragako Legazpi eta Secundino Esnaola kaleak eta Urretxuko Kalerrota. Bestalde, Urolako trenbidearen gainean egindako bidegorria herri batetik bestera pasatzen da. Eta Legazpitik Urretxuko Ipeñarrieta kalera edo Zumarragako geltokira joateko ez da zubirik igaro behar, inguru horretan ibaia estalita baitago.

ZUBIAK Gaur egun hiru zubi daude herrigunean.

Horretaz gain, Areizaga-Kalebarren plaza errekaren gainean egin zuten eta Urolako trenbidearen ibilbidean egin zuten bidegorria alde batetik bestera pasatzen da behin baino gehiagotan.

» Isabeleko zubia Norteko trenbidea egin zutenean, Zubiberri izenekoa bota egin zuten. Inguru hartan zubirik gabe gelditu zirenez, Isabelekoa eraiki zuten. 1860 eta 1864 bitartean egin zuten. Zubiaren ondoan Isabel taberna ireki zuten eta herritarrek tabernaren izena eman zioten zubiari. Zubi hori anbulatoriora, geltokira, Urretxu-Zumarraga ikastolara, Euskaltelen dendara... joateko erabiltzen da batez ere. Garai batean Golden dantzalekura joateko erabiltzen zen.

» Izen askoko bi zubiak Zumarragako Secundino Esnaola kalea eta Urretxuko Ipeñarrieta eta Labeaga lotzen dituen zubiari Isabeleko zubia deitzen diote herritar gehienek. Beste biak, ordea, modu askotara deitzen dituzte. Bata, Zumarragako plazara eta lizeora joateko erabiltzen da batez ere. Bestea, BM janaridendara joateko.

Urretxu eta Zumarragako bizilagunak egunero pasatzen dira alde batetik bestera: senitartekoak bisitatzeko, lagunekin elkartzeko, anbulatoriora edo ospitalera joateko, kiroldegi batera edo bestera joateko, kultur etxe batera edo bestera joateko, erosketak egiteko, lanera edo ikastera joateko...

Haserre daude, LABIak zubien erabilpena mugatu duelako. Zubien garrantziaz jabetu dira. Ez litzateke gaizki egongo berriro irekitzen direnean bi herriak batzen dituzten zubiei merezi duten omenaldia egitea. Nola? Izena jarrita, adibidez. Izan ere, zubiek ez dute izen ofizialik oraindik. Bizilagunek Isabelekoa, lizeokoa, Galeperrakoa, BMkoa, Zumarragako udaletxekoa... deitzen diete. Maria Cristina eta Santa Catalina bezalako izenak soberan daude, baina bi herrien alde lan egin duten emakumezko eta gizonezkoenak ez. Zubi bat ematea baino errekonozimendu hoberik ba al da?

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 407 • 2021eko otsailaren 5a

Musika

Sorkuntza Aitor Artza Musikazalea

Hi aulkira!

L

erro hauetan sakondu genezake udaberrirako prest izango diren Goierrialdeko lan berriez, badira eta batzuk, baita Chill Mafia nafarrek nola Trap-eratu dituzten ere Xabier Leteren koplak ere…A ze fitxajeak! Baina musikazaleok guztiaren gainetik ezin dugu aipatu gabe utzi Pablo Haselen kasuari buruzko azken atala.

Adierazpen askatasunari trabak etengabe jartzen zaizkio, abestien hitzetan esaten denari buruzko zilegitasun etikoa hor dago, matxismoa eta emakumeari zenbaitetan ematen zaion tratamenduak esaterako. Kalean geratzen da eztabaida eta kitto… Baina, argi ibili politika, monarkia, lurraldetasuna, polizia eta eliza ukitzearekin. Hor ez dago ihesbiderik. Batik bat, gai horiei buruzko jatorria norabide batean ematen bada.

Ekintza berari baina zigor handiagoa jarri diote Pablo Haseli gertaera zenbait kontatu eta errima jartzeagatik, eta horrek aurretik izan diren zenbait kasu dakarzkit gogora. Negu Gorriak eta Galindo eta Soziedad Alkoholika gurean esaterako; Valtonyc, Chikos del Maiz eta Albert Pla haraxeago ere antzera ibiliak dira… Zentsuraren itzala ere ez da apala, bertsolarietatik hasi eta Kortatu, Barricada, Berri Txarrak, La Polla Records eta zerrenda luze bat eratu arte, ederki biltzen ditu halako pasarteak Mariano Minuesaren La Caza de Brujas liburuak.

Vomito, RIP eta Eskorbutoren kanta asko gaur bertan argitaratuko balira ez dakit zer gertatuko litzatekeen. Baina, atzera ote goazenaren zalantza sortzen bazait ere, belaunaldi berriekin gauza hauek gaindituko ditugunaren itxaropenik ezin dut galdu.

Arteria, saretze lana egitetik sortzaileen lana bultzatzera

G

oierriko sortzaileen bilgune izan eta saretze lana egiteko helburuarekin sortu zen Arteria proiektua 2017. urtean. Harrezkero, bere ibilbidea osatzen ari da Asier eta Iker Zinkunegi anaiek martxan jarritako egitasmoa.

Saretze lan horretatik, eragitera pasa nahi dute orain, Arteria Fabrika ekimenarekin. Bihar gauzatuko dute helburu horren lehendabiziko ekarpena, Legorretan egingo duten Arterialdia ekitaldiarekin.

Goierriko sortzaile, kultur eta gizarte eragile nahiz erakundeak saretu eta eskualdeko 900 bat artista eta eragileren zerrenda osatzea izan zen aurreneko pausoa. Horiek denak biltzen dituen webgunea sortu zuten gero. Eta orain, Arteria Fabrika gorpuztu nahi dute. Herriz herri aurkezpenak egin eta sortzaileekin harremanetan jarri dira. Iker Zinkunegik azaldu duenez, «oso harrera ona» izan dute, bai sortzaileen eta baita erakundeen aldetik ere, nahiz eta pandemiak eraginda, «denontzat urte arraroa» izan den.

Saretze lanaz gain, sormen lanean ere eragin eta lagundu nahi dute, bultzada eta erakusleihoa eskainiz. Goierriko sortzaileei laguntzeko hiru sormen beka jarri dituzte martxan. Guztira 22 proiektu aurkeztu dituzte. Bihar Legorretako Herri Antzokian egingo duten ekitaldian (11:00etan) jakinaraziko dituzte irabazleak. Horrez gain, Arteriak 2021erako dituen asmoen berri ere emango dute bertan.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2021eko otsailaren 5a • # 407

Landareak eta loreak Pilar Maritxalar • Altzibar (Gabiria)

Neguko lanak

Z

uhaitzak hosto berriz beteta eta lorean daudenean gogoratzen gara zein ederra den zuhaitz horrek ematen duen lorea edo itzala, edo zeinen gozoak diren ematen dituzten fruituak. Hori dena eduki nahi badugu, ordea, aurretik egin behar da lana. Egia da zuhaitz bat landatzen dugunean, lehenengo urtean ez duela fruiturik edo itzalik emango, denbora behar da horretarako. Baina landatzen ez badugu, ez du inoiz izango. Neguko eguraldia samurtzen hasi den honetan, hainbat lan egiteko tartea hartu beharko genuke.

Zuhaitzak Hostoa galtzen duten arbolak landatzeko garaia da neguaren bukaera: fruta arbolak eta gainerako zuhaitzak, pagoa, haritza, urkia, lizarra, astigarra... Lorea ematen duten zuhaixkak ere bai. Adibidez, magnolia... Herritik atera ezin garen honetan, etxeraino eramateko zerbitzuaz baliatzea da gakoa.

Hori bai, arbolak landatzerakoan, giroari begiratu behar zaio. Izotz handie-

na dagoen garaian ez da komeni landatzea lurra ere hotza dagoelako. Garai honetan izaten den ur hezeak landareak hobeto itsastea erraztuko du. Bestalde, inausketak eta kimaketak egiteko garaia ere orain da, eta fruta arbolei neguko tratamenduak ematekoa ere bai.

Haziak erein Udaberrian baratzean landatuko ditugun landareen prozesua ere orain hasiko da, haziak ereinda. Gero eta gehiago dira tomate hazia etxean ereiten dituztenak. Beraz, landatu nahi diren garaiaren arabera erein beharko dira tomate haziak, baina otsail erdia izan daiteke garairik egokia.

Loreak eta landareak Udaberriarekin eta udarekin lotzen dira askotan loreak, baina neguan balkoiak eta leihoak kolorez alaitzeko aukera paregabea eskaintzen dute ziklamenek, azaleek edo pentsamenduek, maiatzera arte loretan egoten baitira eta eguraldi hotzekin ez dira galduko. Larrosa landareak landatzeko garaia ere orain da; kolore bilduma berriak handiena denboraldi hasieran egoten da.

Ongarritu Azkenik, neguko lanen artean, aipatu gabe ezin da utzi ongarritzeko garaia dela. Besteak beste, soroetan ximaurra botatzeko sasoia da.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 407 • 2021eko otsailaren 5a

Komikia

Aliritzian Mikel Alvarez Gidoigilea

Istripuak

H

amaika urte. Hori omen da istripu batetik psikologikoki erabat errekuperatuta egoteko behar den denbora. Ez dut gaiari buruzko ikerketarik egin, ezta irakurri ere, baina hala esan zidan gidatzeko baimena berritzera joan nintzen azkenekoan probak egin zizkidan emakumeak; gure amonak zioen moduan, erositako prezioan saltzen dizuet.

Ez dira 11 urte bete oraindik, lanetik atera, eta gabonetako opariak erostera joan nintzen iluntze hartan nire bidetik atera eta babes-bazterra jo nuenetik. Zorte handia izan nuen.

Beste norantzan autoren bat tokatu izan balitz, ez nintzateke, ziurrenik, zutabe hau idazten arituko. Egun hartatik, giharrak blokeatzen zizkidan beldur bat sentitzen nuen gauez edo euritan gidatzean. Sei urte beranduago, beldur hori desagertu dela esan dezaket. Gauez eta euritan gidatzerakoan, ordea… horretarako 11 pasa beharko direla dirudi.

Istripu hura eta nigan izan zuen eragina etorri zaizkit burura azken egunetan, maite duzun norbaiten bat-bateko heriotza, istripu bat ere badelako, giharrak eta burua, modu berdinean lokatzen dizkizulako. Are gehiago, bihotzeko batek jota bada, hori ere, istripu bat delako, istripu kardiobaskular bat, zehazki.

Ez dut uste 11 urte nahikoa izango direnik galera honi gailentzeko, dakidana da, zuk utzitako zuloa betetzeko hamaika oroitzapen utzi dizkiguzula, eta uneren batean, gehiagorako lekua izango balitz, ezagutzen zintuen edonork, gustura jarriko lukeela bere alea, zuloa bete, eta elkarrekin, zu irribarre batez oroitzeko.

Ez dut uste 11 urte Agur osaba, agur Panahikoa izango xatxo, hau ez da berdirenik galera honi dina izango zu gabe. gailentzeko Hitz ematen dizut, ordea, Loinaz, Miren eta Josebaren giharrak ez blokeatzeko ahal dugun guztia egingo dugula, hamaika urtez, betiko. Besarkadarik estuena familia, besarkadak debekatuta dauden garai hauetan.

Publizitatea 19 2021eko otsailaren 5a • # 407