GoiBerri 413. zenbakia

zk. 413 2021eko martxoaren 19a www.goiberri.eus

iritzia Iñaki Dorronsoro Plazaola.

Zarrastelkeria

03

10-11

Erreportajea

Urolako trenaren aztarnek bizirik diraute Urretxun eta Zumarragan

04

Ibiltari

14-15

Murumendiko bira Urkiatik, Itsasondoko basoak ezagutuz

Iñaxi Arrizabalaga _Segurako Okina

«BIZITZA EMATEN DIT DENDARA ETORTZEN DIRENEKIN HITZ EGITEAK»

02 Publizitatea # 413 • 2021eko martxoaren 19a

Iritzia 03 Iñaki Dorronsoro Plazaola • Erretiratu aktiboa

2021EKO MARTXOAREN 19A

# 413 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

Itzain

Zarrastelkeria (‘despilfarro’)

L

ehengo batean jostorraralismoa ere ideologia bat da. tza eta haria hartu, eta Merkatuaren legeak, hazkunde amona eta ama zanari mugagabeak eta irabaziak lorhainbat aldiz ikusita, zutzeak, gizakiaren arazoak konlatutako galtzerdi pare bat papontzeko gai den proposamen tsadaz konpontzen aritu ninerrealista bat bezala aurkeztutzen. Nola aldatu dan orain dela takoa. Baina ulertzen ari gara 100 urteko familia hura gaurko zientzia bezala aldarrikatutako Iñaki Dorronsoro Plazaola ideologia bat besterik ez dela. etxe-biltegi hau bilakatu arte; Erretiratu aktiboa gauza erabilgarri batzuekin bizi Galtzerdietara itzuliz. Oharahal izatetik milaka trastez intu nintzen nire josketa lanaren guratuta bizitzera. bitartez erabilgarri-balio bat Txikiagotzerakoan ekoizten ari nintzela. Baina Umeak, gizentzeko joera eragiten duten aurrez-prestatutamerkatuan saltzeko ez izanik hutsalkeriaren ko janariekin elikatzen ditugu; ekonomia txikiagotu lan horren balioa BPGan ez zela osasuna, edertasuna, gaztetasukontuan hartuko. Alderantziz, behar dugu na eta antzeko mitologia bestedendara joan eta berriak erosi rik ez diren dohainak eskaintzen banitu BPGaren hazkundeari dituzten produktuak saltzen dieta enpresa bakarren baten iratugu; erabili eta botatzeko zenbatezin gauza, sei baziei ekarpentxoa egingo niela. Eta hazkundea urte edo askoz gutxiago irauteko asmatutakoak. sakratua da neoliberalismoarentzat.

Hori bai, geroz eta azkarrago aldatzen den itxura Ekoizpena murriztu biztanleria pobretu gabe? eta ontzietan noski. Dudarik gabe despilfarro eko- Alde batetik ekologista erradikalak dauzkagu, bonomiko bat da. rondatezko urritasun bizitza baten eta ekoizpen Bi mendetan merkatu-ekonomiak giza mota (kontsumo) txikiagotzearen aldekoak. Bestetik berri bat sortu digu: kontsumitzailea. Kontsumo- berriz, enpresen zuzendariak, etengabe traste eta ra iritsi ere ezin duen populazioaren zati handi bat marketing mezu berriak sortzen eta kontsumisdaukagu gaurko munduan, baina, aldi berean moaren bitartez jendearen alienazioa elikatzen. gehiegizko kontsumismoa ere bai.

Kexu agertzea beharrezkoa da, baina mende Nazio Batuen Ingurumen Programaren txos- honetako kontraesan eta nahitaezko aldaketen inten baten arabera, kontsumitzaileen esku dagoen guruan hausnarketa egitea, berriz, derrigorrezjanariaren %17k zaborretan bukatzen du. Beste koa. Pentsatzen dut hazkundearen eta kosta ala modu batera esanda, 2019an 931 milioi tona ingu- kosta irabaziak lortzearen lehentasuna arbuiatzen ru alferrik galdu ziren munduan. Bitartean 690 duen ekonomia sozial solidario bat bultzatzea pomilioi pertsonak gose arazoak nozitu zituzten. sible dela. Txikiagotzerakoan hutsalkeriaren ekoKomunismoaren implosioarekin ideologien nomia txikiagotu behar dugu. Eta gauzak konponbukaera ere izan zela pentsatu zen. Baina neolibe- tzen aritzearen bertuateak berreskuratu.

04 Hitz-aspertuan Iñaxi Arrizabalaga • Segurako okina

# 413 • 2021eko martxoaren 19a

Elkarrizketa

Iñaxi Arrizabalaga Segurako okina

«LANEAN SEGIKO DUT GORPUTZAK ETA BURUAK UTZI BITARTEAN» Testua: Ariane Vierbücher

Argazkia: Gorka Gomez

Segurako Beheko Okindegian lanean jarraitzen du 75 urterekin Iñaxi Arrizabalagak (Zegama, 1945). Erretiroa hartzeko adina aspaldi bete bazuen ere, eguneroko lanak eta jendearekin harremanetan egoteak ematen dio bizia.

Luze eta zabal kontatu du bere bizitzaren joan-etorria, Zegamako umetako garaietatik hasi eta gaur egunera arte.

Hitz-aspertuan 05 2021eko martxoaren 19a • # 413

Iñaxi Arrizabalaga • Segurako okina

Aspaldi Seguran bizi bazara ere, Zegaman jaiotakoa zara.

Bai, mendian gora dagoen baserri batean jaiotakoa naiz. Munoa esan izan diote beti. Baserri handia da, garai hartan, bi etxebizitza zituen, eta hurritzez eginiko pareta batek bereizten zituen bi etxebizitzetako ganbarak. Gogoratzen naiz nola pasatzen ginen alde batetik bestera, ganbara zeharkatuta. Ondoko etxebizitzan soltero batzuk bizi ziren, eta amona Juakina. Sagar goxo-goxoak zituzten, eta sarritan, beheko suan erretzen zituzten, krispin sagarra esaten genion. Ondo erreta plater batean jarri, eta goilararekin lagunduta jaten genuen. Hori jartzen zigunerako bazkaltzeko garaiak ziren ia, eta esaten genion; ‘Juakina etxera joan behar dugu guk ere bazkaldu egin beharko dugu’.

Ta atzera berriz etxera ganbaratik.

Etxean zenbat zineten eta nolakoa zen zuen bizimodua?

11 anai-arreba ginen, ni seigarrena. Aitak eta aitonak ardiak zituzten. Ordiziako merkatura ere joaten zen aita arkumeak-eta saltzera. Baserrian, beti zegoen egiteko zerbait. Amak, umeak zaintzen nahikoa zuen, pentsa! Ume bat ibiltzen hasterako berriro ere haurdun zegoen. Aitaren aldeko amona ere, gurekin bizi zen. Bai... asko ginen etxean, senide zaharrenetik txikienera pasatzen genituen arropak. Frigorifikorik ez genuen izango, baina nik ez dut goserik ezagutu sekula; aitak ardiak hiltzen zituen, beraz, haragia nahikoa zegoen, esnea ere bai, patatak, babarrunak,...

Gogoratzen dut, amak babarrunak egosteko heltzea jarri eta inork ikusten ez ninduenean, ogi kozkor bat bustitzen nuela bertan. Bihurri xamarra nintzen, ezin geldi egon.

Baserrian laguntzea ere tokatuko zitzaizun...

Noizbait aitak eskatu izan zidan, ardiak

06 Hitz-aspertuan Iñaxi Arrizabalaga • Segurako okina

# 413 • 2021eko martxoaren 19a

Zein da?

-eta zaintzera joateko. Baina batez ere, esnea eramaten, hortan laguntzen nuen. Txuri izeneko asto bat genuen, ez zen ez beherala akabatu! Ez dakit nik zenbat urte izango zituen, baina zaharra zen oso, eta egoskorra! Esnea asto gainean jarri, eta Urtzuletatik gora joaten ginen, atajutik-eta... A ze komeriak astoarekin! Ez zuen aldapan gora joan nahi izaten. Nik orduan 12 urte izango nituen.

Eta eskolara joan zinen?

Bai, sei urte nituenetik 12 bete nituen arte, San Pedro auzoko eskolara joan nintzen. Esnea partitu eta gero joaten nintzen, 9:00etan, neguan beti gehiago.

Gustuko nuen eskola, eta bizkorra nintzen gainera. Gauza asko ikasten genituen, gaztelera ere bai; oraindik gogoan dut,‘ez dut gehiago euskaraz egingo’ ehun bider idatzi behar izan nuenekoa.

Euskaraz ez zekien maestrak eta guk, euskaraz egiten genuen, hark ez entenditzeko, eta sutzen zen.

Behin eskola utzita, zer?

Etxea lantoki, lantokia etxe

Z

egamako Munoa baserrian jaio zen Iñaxi Arrizabalaga. 75 urte ditu, baina lanean segitzen du Segurako Beheko Okindegian, eta momentuz, erretiratzeko intentziorik ez du. Etxea izan du lantokia, eta lantokia, etxea. Segurako Kale Nagusiko 95. zenbakian, Ardixarra Etxea museoaren ondoan dago, Albaola izena duen etxe zaharra, Atariko ate handia zeharkatu, eta bertan dago, gaur egun oraindik, Beheko Okindegia. Hortxe egon da beti, eta bai, hortxe jarraitzen du. Obradorea martxan ez badu ere, –aspaldi utzi baizioten ogia etxean egiteari–, hantxe segitzen du, herriko dendari beteranoenak, Iñaxik, eguneroko lanak egin eta gerturatzen diren bezeroei eta bezero ez direnei ere, tertulia polita emateko beti prest.

Zegaman bizitrako ume garaiak gogoan ditu oraindik: eskolara joaten zenekoak, zein gustura joaten zen nahiz eta gaiztakeriaren bat eginda edo bere ama hizkuntzan, euskaraz, hitz egiteagatik soilik kastiguren bat eramaten bazuen ere; txuri astoarekin izaten zituen komeriak, egoskorra zen, baina Iñaxi ere ez da atzean geratzen, beraz dudarik ez egin bien arteko partida nork irabazten zuen asmatzen; Madril txiki, orkestina zuten herriak, ez zutenen ondoan, beste kategoria bat hartzen zutelako,...

Aldizkari honetako lerro guzti-guztiak betetzeko adina istorio eta komeria ditu Iñaxik. Lerro hauetako protagonistak berak onartzen duen moduan, lotsak galduta dituelako, baina beti-beti, errespetuz, hori izan da bere sekretua.

Etxean, aitari laguntzen. Anaia zaharrena umetan hil zen, beraz seigarrena artean, denak neskak ginen. Ahizpa zaharrena baserriko lanetan hasi aurretik, morroiak izan zituen aitak, ardiekin laguntzeko. Uste dut Santander aldetik etorritakoa zela, baten bat.

Zerbitzari ere ibili nintzen Donostian, Bergara jatetxean, bizpahiru urtez.

Izeba eta osabaren ilobek, neska eta mutila ziren, egiten zuten bertan lan.

Mutilak 21 urte edo izango zituen, eta bizi osorako ez zuela tabernako lana egin nahi, eta harakin ikastera joan zen.

Haren ordez joan nintzen ni. Barrako lana baino nahiago nuen sukaldea, edo komedorea, hor bai ondo arreglatzen nintzela...Esku batean hiru plater hartu, bestean beste bi, eta ziztu bizian joaten nintzen, inguruko fabriketatik bazkaltzera etortzen zirenei zerbitzatzera.

Erromeriak ere izango ziren garai hartan...

Bai, noski! Dantzan egitea asko gustatzen zitzaidan, San Bartolome egunean erromeria egiten zuten Zegaman. Hantxe joaten nintzen, ia dirurik ez poltsikoan, baina mutilen bat gerturatzen zen baso bat eskaintzera. Nik, baina, egarririk ez nuela esan, eta jo eta su dantzan segitzen nuen.

Madril txiki esaten genion Zegamari, pentsa! Orkestina ere bazegoen, ez zuten oso ondo joko, baina gustura ibil-

Hitz-aspertuan 07 Iñaxi Arrizabalaga • Segurako okina

2021eko martxoaren 19a • # 413

tzen ginen, ordu txikitan erretiratzen ginen.

‘Madril txiki’?

Bai, hala esaten genion! Seguraren ondoan diferentea zen Zegama. Fabrikak ere bazeuden garai hartan: elektronika esaten geniona, gizonak joaten ziren hara; papelera ere martxan zegoen, ni aitari laguntzen nola ibiltzen nintzen ez, baina nire ahizpa gehienak hantxe ibili ziren. 14 urterekin eskolako graduatua atera, eta ondoren, emakume asko joaten ziren papelerara lanera.

Porterian ere emakume bat zegoen, Anastaxi, oraindik gogoan dut.

Bestalde, tren estazioa eta apeaderoa ere bazeuden Zegaman. Jende asko etortzen zen trenean, batzuk lanera, beste batzuk jai egunetan. Legazpitiketa jende asko etortzen zen. Mugimendu handia zegoen, laneguna edo jaieguna izan. Gauzak dexente aldatu dira ordutik.

preparatu behar izaten zen ezkondu aurretik, izarak, mantak, eta...hala etorri ginen!

Harrezkero pasatu dira urte mordo bat, baina Beheko okindegiak zabalik jarraitzen du, eta zu egunero-egunero mostradorearen atzean.

Bai, oso gustuko dut eta bizi osoa eman dut hemen. Aspaldi ez dugu ogirik egiten, baina klase guztietako ogiak saltzen jarraitzen dut, hori ere asko aldatu baita, lehen ez zegoen gaur adina ogi desberdin. Eta ogiaz gain, beste produktu batzuk ere saltzen ditut.

Dendara etortzen direnekin hitz batzuk egin... bizitza ematen dit horrek guztiak! Baina artean ere, jakin ere jakin behar da mostradore atzean egoten, ez pentsa! Baina horrek ez du inportantziarik, zeren gustura egoten naiz edozeinekin.

Sekretua da denekin ondo konpontzen naizela, edo hortan saiatzen naizela ahal dudan guztietan behintzat. Jendea ere jabetzen da hortaz, askotan esaten didate; ‘Zu Inaxi, mundu guztiarekin ondo beti!’ Nik beti erantzuten diet, ‘zergatik ez ba?’

Eta Segura, asko aldatu al da? Bazen denda gehiagorik?

Bai, baziren denda gehiago bai. Beste okindegi bat zegoen, goiko aldean. Beste denda bat ere bazen, Ineseneko denda esaten geniona. Denetik zegoen; jostekoak, basoak, ogia, janaria ere bai...

Hortik aurrera, gainontzean, herria ez da asko aldatu, etxe berriak eta bai, egin dituzte, igerileku aldea aldatu da gehien, baina herriko kaleak ez zait iruditzen asko aldatu direnik. Kotxe gehiago dabilela gora eta behera, hori bai!

Lana gogotik egiten oraindik ere, baina lanaz aparte, afiziorik baduzu?

Segurara ezkondu, eta hemen bizi zara gaztetatik.

Senarra nuena, Juan Telleria, Juanito etxekoentzat, Segurakoa zen. Duela hamar urte hil zen. Hiru seme-alaba izan genituen, bata bestearen jarraian.

17 urte eginda nituenean, San Bartolomen, erromerian ezagutu nuen Juanito. Ogia partitzen ibiltzen zenez, horregatik ere ezagun nuen. Gizon langilea zen, okindegiko lanaz aparte, baserriko lanak ere gustuko zituen, txerriekineta ibiltzen zen. Beti ari zen zerbaitetan.

21 urte nituela ezkondu ginen, Donostian lanean ibili eta handik bueltan.

Ezkondu aurretik etorri nintzen Segurara, senarraren familiaren etxe zahar batean bizi izan ginen lehenengo, eta handik, etxe honetara etorri ginen, Albaolara, edo Beheko okindegia bezala ezagunagoa. Senarraren familia bizi zen hemen, sei anaia-arreba eta ama, alarguna zena. Hamar bat izango ginen guztira, eta eskerrak lehendik ere jende askorekin bizitzera ohituta nengoen...

Okindegia etxean bertan zuten, gaur egun dagoen moduan, hau ez baita asko aldatu. Bertan egiten eta saltzen zen ogia, hori zen hemengo bizimodua; batzuk ogia egiten, besteak ogia partitzen... denentzako zegoen. Koinata haurdun gelditu zen, eta hori eta beste arrazoi batzuk medio, nik ere etorri behar izan nuen, okindegiko lanekin laguntzera.

Horretaz gain, garai hartan, arreoa

Zein da hemen jarraitzeko sekretua?

Historia oso gustuko dut; batez ere, hemen inguruko historia. Otzaurteko istorioak, San Adriangoak, indusketak... horrelako hitzaldiak izaten direnean gustatzen zait joatea, eta parte hartzea, denbora badut behintzat. Asko ikasteko balio du.

Irakurtzea ere gustuko dut. Hor ditut gordeta liburu, aldizkari eta egunkari mordo bat. Dena gordetzen dut, zenbat ditudan ere ez dakit esaten, baina guztiak irakurtzeko denbora falta zait!

«Oraindik gogoan dut, eskolan,‘Ez dut gehiago euskaraz egingo’ ehun aldiz idatzi behar izan nuenekoa» «‘Madril txiki’ esaten genion Zegamari, pentsa! orkestina ere bazegoen.

Ez zuten ondo joko, baina gustura ibiltzen ginen» «Gu baino lehenagokoak nola bizi izan ziren asko interesatzen zait. Nondik zatozen jakin behar da nora ailegatu jakiteko»

Hitzaldietara joaten zarela esan duzu, oraindik jakinmina duzun seinale...

Gu baino lehenagokoak nola bizi izan ziren asko interesatzen zait. Uste dut, jakin behar dela lehenengo nondik zatozen, nora ailegatuko zaren jakiteko.

Ingurukoei ere esaten diet hori, baten batek barre ere egiten dit, baina tira, nire amonak ere esaten zuen; estroputz eginez ikasten zela oinez. Batzuk pentsa dezakete guztia dakitela, baina umiltasuna falta ere badute horiek.

Ondo merezitako erretiroa hartzeko asmorik ez duzula ematen du, hala?

Ba etxekoek ere esaten didate, okindegiko lanak utzi eta ea erretiroa noiz hartu behar dudan, badela garaia, baina ni gustura nago. Okindegian lanean segitzeko asmoa dut, gorputzak eta buruak uzten didan bitartean behintzat.

Baina agian opor txiki batzuk bai hartuko nituzke. Bakarrik ere joan izan naiz oporretan, ez naiz galtzen, eta segituan egiten naiz jendearekin.

08 Herri jakintza Toponimia

# 413 • 2021eko martxoaren 19a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Abaroa: Udako itzal lekua, gerizpea.

Babesleku esanahia ere hartzen du, batez ere ganaduarentzat bero handiko egunetan. Txoriak ere abaroaren bila ibiltzen dira. ‘Abaro egin’, ardiek itzalean atseden hartzea da, ‘abaroan’.

«Lastozko buztana daukana, beti suaren beldur»

1999 -03 - 16: Iraitz Zubizarreta pilotaria jaio zen, Ataungo Aian.

1987 -03 - 18: Gorka Elustondo futbolaria jaio zen, Beasainen.

1859 -03 - 19: Joxpinixi Albisu pilotaria jaio zen, Lazkaon.

Denek daukate ahulguneren bat, eta kaltea etor dakiokeen zirrikituren bat.

Horren jakitun izatea baliotsua da, dagokion arriskua saihesteko ere.

Toponimia

Zegamako Gesala eta gatz industria Amianoko Gesala izeneko alderdian ditugu Gesalbizkar (1494ko agirietan aipatzen dena, eta gaur egun Iruetxeta izenez ezagunagoa), Gesalberriko saletxea, Gesaletxe baserri eroria eta Gesaleko iturria. Azken hori ikusgarria da, iturbegitik behera gatzak sortutako zirrindara zuri eta usaintsua ikus daitekeelako.

Antzinako gatz lantegi zaharra

Gesaleko iturria, Zegaman, gatzak uzten duen zuritasunarekin. Jose Luis Ugarte Testua: Jose Luis Ugarte

G

atzak garrantzi handia dauka gure bizitzetan, guk uste baino handiagoa. Izan ere, ezinbesteko elementua da gizakion elikaduran eta prozesu industrial ugaritan. Eta zer esanik ez hozteko gailurik ez zegoen garaietan, jakiak egoera onean kontserbatzeko produkturik eraginkorrena zenean. Gogoratu besterik ez baserrietan zeuden urdai-askak, urdaia eta txerriki batzuk gatzatzeko erabiltzen ziren harrizko ontziak.

Elementu preziatua zen lehengo denboretan, gaur egun merkea eta ugaria bada ere. Urre zuria izenez ezagutzen zen, bere balioagatik. Hori dela eta,

ur gazia azaleratzen ziren lekuak estimatuak ziren eta, seguruenik, asko eta asko ustiatuak. Euskal Herrian Añanako eta Leintzeko gatzagak dira ezagunak, baina baziren gehiago ere, lekuizenek salatzen dutenez. Normalean ‘gesal’ terminoaz osatzen dira.

Goierrin, hiru lekuri lotuak ikusi dugu: Gabiriak eta Mutiloak muga egiten duten Gesala parajeari; Ataungo Gesalbe parajeari; eta Zegamako Gesala eremu zabalari. Azken honek daukan hedaduragatik eta bere baitan sortu dituen bigarren mailako izenengatik, garbi dago aparteko garrantzia izan duela.

Dena dela, eremu horretan bi alderdi bereizi behar dira: Amianoko Gesala eta Asurmendiko Gesala.

Asurmendiko Gesalarekin lotuta, berriz, ‘gesal’, ‘salinas’ eta ‘gatz’ izenak dituzten leku-izenak daude: Guesalcho (1809), Fábrica de sal (1814), Salina de Asurmendi (1814), Guesalberria u Osiñeta (1859), Río de Salinas (1861), Túnel de Salinas (1862), Gatzetxea (ahoz adierazia).

Itxura denez, alderdi horretan, gesala ematen zuen iturririk garrantzitsuena Latse baserrietatik gora egon behar zuen, trenbide ondoan zegoen Osiñeta edo Orosiñeta baserritik gora. Fermin Arakama eta Mariatxo Urreaga zegamarrek leku horretan Gatzetxea izeko eraikina egon zela adierazi ziguten 2016. urtean. Seguruenik hor egongo zen XIX. mende hasieran dokumentatzen den gatz-lantegia.

Ez dugu uste lantegi horren gaineko ikerketa-lanik dagoenik, baina jakingarria litzateke gatza sortzeko prozesua zein zen, ez baitu ematen lurrunketa naturalaren bidez egiten zenik. Ia seguru gaude, hango harri eta pareta zaharren artean hori jakiteko gakoak topa litezkeela oraindik ere.

Bertsoa • Kate motzean 09 Aitor Irastorza Fadrique • Eider Martinez

2021eko martxoaren 19a • # 413

Gaiak hala dio

Kate motzean Eider Martinez • Ostalaria

«Autobus zerbitzua hobetu beharra dago» Aitor Irastorza Fadrique

Gaia: Athletic eta euskara Neurria: Bederatzikoa, handiaren moldekoa, 6 puntuz Doinua: Trumoia ortzi beltzean hoska Kopako final biren atari, Superkopa bat aurrez Barçari.

Gaur errepara nahiko nioke ospatzeko moduari: lore-eskeintza udaletxean ta Begoñako amari, tronpetarekin kantari.

Mundu osoko jende ugari dago zuei adi-adi!

Diskurtso labur eta irrati, ospakizunen funtsezko zati.

Garitanorik ez dagoela ez bedi izan aitzaki!

Raul García, Oscar de Marcos, Muniain edo Iñaki, inork euskaraz ez daki, behintzat mikroa emaiozue euskaraz dakien bati!

HURRENGOA » Bertsolaria: Maide Garmendia Jauregi Gaia: Udaberria

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Eider Martinez zumarragarra eta haren mutil-lagun Mikel Asurabarrena gabiriarra dira Gabiriako ostatuko nagusiak. Lehenago, Zumarragako Ziaboga tabernan lan egiten zuten. Martinez oso gustura dago bertan. «Ostatua herritarren topalekua da eta denetik eskaintzen dugu: menu ezberdinak, ogitartekoak, denda ere badugu... Gainera, inguruko herrietako jendea ere etortzen da. Gabiriako jendea oso jatorra da. Lehenago etorri behar ginen».

tekoekin egotea, beste jatetxe batzuetara joatea, eskiatzera joatea... gustatzen zait.

Zein da Gabiriako ostatuko bezeroen plater kuttuna?

Furgoneta da nire oporretarako tokia.

Masailak.

Ez dut irakurtzeko ohiturarik.

Norekin ikasi duzu kozinatzen?

Zer gosaltzen duzu?

Gure kontura ikasi dugu. Zalantzaren bat dugunean, amonari deitu, amari deitu, Interneten begiratu, liburuetan begiratu...

Kafe asko.

Pelikula edo telebista saio bat?

Baserria.

Musika talde bat edo musikari bat?

Izaro.

Abesti bat?

Izaroren Tu escala de grises.

Kolore bat?

Beltza.

Oporretarako toki bat?

Liburu bat?

Zumarragan biziko ez bazina?

Gabirian.

Zer egiten duzu aisialdian?

Gabiriako alkatea bazina, zer egingo zenuke?

Ez dakit aisialdia zer den! Denbora pixka bat dudanean, lagunekin eta senitar-

Herria oso ondo dago, baina autobus zerbitzua hobetu beharra dago.

10 Erreportajea Urola trenaren aztarnak Urretxun eta Zumarragan

# 413 • 2021eko martxoaren 19a

Urolako trena 1926ko otsailaren 22an inauguratu zuen Espainiako Alfonso XIII. erregeak. Irudian, Urretxuko geltokia.

Erreportajea

UROLAK BIZIRIK DIRAU Testua: Tere Madinabeitia

Urretxun eta Zumarragan zutik jarraitzen dute oraindik Urolako tren mitikoaren aztarnek, hura martxan jarri eta 95 urtera, eta azken bidaia egin zuenetik 35 urte betetzear direnean: bi geltokiak, barrera zainaren etxea, tunelak eta zubiak.

O

tsailean 95 urte bete ziren Zumarraga eta Zumaia arteko tren linea martxan jarri zenetik. 1926ko otsailaren 22an inauguratu zuen Espainiako errege Alfontso XIII.ak. Aurtengo udan, berriz, 35 urte beteko dira Urolako tren mitikoak azken bidaia egin zuenetik; 1986. urteko uztailaren 4a izan zen linea haren amaiera eguna; azken trenak egun hartan atera ziren, 20:09ean Azpeititik Zumaiara, eta 21:10ean Azpeititik Azkoitira. Handik urte eta erdira, 1988ko otsailaren 2an, Eusko Jaurlaritzak trenbidearen behin betiko itxiera dekretatu zuen, zerbitzua 75 urtez eman ondoren.

Urolako trenaren espirituak, ordea,

bizirik dirau oraindik izen bereko ibaiaren arroan; zutik jarraitzen duten eraikinak eta azpiegiturak, trenaren ibilbideari jarraituz egokitutako Bide Berdea eta Azpeitiko museoan oraindik martxan jartzen duten tren eta lokomotora zaharrak dira horren lekuko.

13 geltoki, 20 zubi eta 29 tunel Urretxuarrentzat eta zumarragarrentzat oso kuttuna izan zen Urolako trena, eta bi herri horietan presente dago oraindik hainbat tokitan. Zumarragako eta Urretxuko geltokien eraikinak eta Etxeberriko barrera zainaren etxea zutik daude, eta Zumaiaraino doan Bide Berdeari eusteko azpiegitura askok ere

Erreportajea 11 Urola trenaren aztarnak Urretxun eta Zumarragan

2021ko martxoaren 19a • # 413

Zumarragako geltokia

Urretxuko geltokia

Barrera zainaren etxea

Nasa bakarra zuen, eta lehen solairuan txarteldegia eta geltoki buruaren eta merkantziak fakturatzeko gelak zeuden; goiko solairuan, langileen etxeak. Gaur ez du erabilerarik.

Bi nasa eta trenbide hila zituen. Bi solairukoa zen, behekoan trenarekin zerikusia zuten zerbitzuentzako, eta goikoan langileen etxebizitza. Gaztetxearen egoitza da gaur egun.

Etxeberri auzoko barrera zainaren etxeak zutik dirau. Isabel Agote izan zen azken barrera zaintzailea. Gaur egun ez du erabilerarik. Linea osoan zazpi etxe zeuden, denak berdinak.

Agiñetako geralekua

29 tunel

20 zubi

Azkoitiko Udalak ordainduta, 1955ean ireki zen. Auzoko gazteak agertzen diren irudian, atzean ikusten da. 1998an eraitsi zuten, eta antzeko eraikina jaso zuten, ur gaietarako.

Aizkibeleko tunela, Zumarraga-Urretxutik irten eta lehena da, Agiñako bidegurutzearen ondoan. Trenbidearen 36,649 kilometroetatik, 3,894 kilometro tunel barrukoak ziren.

Guztiak Urola ibaiaren gainean, Urrestilakoa izan ezik. Hiru motatakoak ziren: metalezkoak, hormigoizkoak eta harlanduzkoak. Irudian, Agiñako bidegurutze ondokoa.

hor jarraitzen dute oraindik, zubiak eta tunelak, tartean. Urolako trenak 13 geltoki, 20 zubi eta 29 tunel zituen Zumarraga eta Zumaia arteko 36,649 kilometroko ibilbidean. Trena martxan jarri ondoren lau geraleku ere egin ziren.

Ignacio Artetxek, Lourdes Odriozolak eta Juanjo Olaizolak idatzitako Urolako trena. 1926-1986 liburuan jasotzen denez, «Beharbada, Urolako Trenak ditu Euskal Herriko trenbide sareko geltokirik ederrenak eta arte aldetik baliorik handienetakoak». Ramon de Kortazar arkitekto gipuzkoarrak diseinatuta, eraikin guztiak ezberdinak dira, eta «kontzeptu neoerregionalistetan oinarrituak, eta kokatuak zeuden herriaren estetikarekin bat etortzeko pentsatuak». Kortazarrek diseinatu zituen, baita ere, linean egin ziren zazpi guarda etxeak ere.

Gaur egun lineako geltoki guztiak

zutik daude oraindik, kontserbazio maila ezberdinarekin. Gehienetan, komunak edo biltegiak jasotzen zituzten eraikin osagarriak desagertuta daude.

ran inspiratuta, eta 27.026,02 pezetako aurrekontuarekin (162 euro). Zumarragakoa baino txikiagoa izan arren, eta bigarren mailakoa gainera, bi trenbide zituen, bat nagusia eta bestea gurutzaketarakoa. Horiez gain, merkantzietarako erabiltzen zen bazter bide bat eta zubi birakari bat ere bazituen. Gainera, bidaiarientzako bi nasa zituen eta komunen eraikina ere bai. Gaur, Urretxu-Zumarragako Gaztetxea dago bertan.

Trenbideko zazpi guarda etxeak ere Ramon de Kortazar arkitektoak diseinatu zituen. Guztiak berdinak ziren, eta inguruko eraikinen estilokoak. Oinezkoentzako pasabideen ondoan zeuden, eta trenbide eta obratako zerbitzuetako brigadako langileburuarentzako etxebizitza zuten. Haien emazteak izaten ziren, normalean, barrera zaintzaileak.

Etxe horietako bat Urretxun dago, zutik oraindik, Etxeberri auzoaren sarreran.

Zumarraga eta Urretxuko geltokiak Zumarragako geltokia lau eraikinez zegoen osatuta: geltokia bera, biltegia, kotxetegiak, nasa eta komunak. Gaur, geltokia, nasa eta komunen eraikina gelditzen dira bakarrik.

Hipolito Olaizolak egin zituen obrak, 54.268,58 pezetako aurrekontuarekin (gaurko 328 euro); 1925eko abendurako amaituta zeuden. Eraikuntza nagusiaren fatxadak inguruko baserrien tipologian oinarrituta daude. Gaur hutsik dago eraikin hori, Zumarragako Udalak zein erabilera eman zehaztu bitartean.

Hipolito Olaizolak egin zuen baita ere Urretxuko geltokia (Villarreal, garai hartan), euskal dorretxeen arkitektu-

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 413 • 2021eko martxoaren 19a

Erretratua

INTXAURRONDOTIK INTXAURPERA Ez dut gogoan noiz jaio nintzen zehazki.

Urteak, hamarkadak… igaro dira nire sustraiak Arriarango plazaren erdian errotu eta lurrazalera jaio nintzenetik. Urteak eta hamarkadak, hazi eta hazi… Intxaurrondo mardula izan nintzen, sendoa, Gipuzkoako handiena.

1920ko hamarkada erdialdean ateratako argazkia.

Aratz Aranburu Arriaran

N

ire begiek ikusitako pasarte haiek guztiak kontatzerik banu, nire besoen bizipenak konpartitzerik banu… 1920ko hamarkada erdialdean ateratakoa da argazkia. Garai hartan, Maria Montemayor, Joaqun Gaitan de Ayala eta Martin Gaitan de Ayala lehengusuenak ziren auzoko lursail eta baserrien jabetzak, Conde de Villafranca de Gaitan de Ayalarengadik jasoak. Maria Montemayor nuen nik ezagunena, bereak baitziren Arriaran auzuneko baserriak: Ola, Palazio, Serotegi, Jauregitxo, Etxeberri eta Etxeberri goiko. Donostiatik Arriarana etorritakoan, Palazion hartzen zuen hark ostatu. Sakristaua bizi zen bertan, errentaren truke. Inguruko baserriak aldiz, Iturritza, Ibarre, Salbatorekoak, Itola, Malpaa, beste bi lehengusuenak ziren. Gerora, Maria Montemayor bere ondasunak saltzen hasi zen. Gogoan dut zubiaren bestaldean zegoen Serotegi, 14.000 pezetatan saldu zuela.

Arriaran, Beasaingo auzo ezagutu

duzue zuek, noski. Urteak eta urteak egin genituen itsasoar, ordea. 1300. urterako Itsasoko auzoa zen jada. Hala dio Historiak. Sarri eskatu zuten Beasainera elkartzea arriarandarrek: 1813, 1820, eta 1842. urteetan, besteak beste. Beren eskaerek ezezkoa jaso zuten, ordea. 1920ko hamarkadaren bukaeran etorri zen aldaketa. 1927ko abuztuaren 13an hasi ziren Itsasotik banatu eta Beasainera elkartzeko izapideak osatzen. Ez dut ahaztu Juanito Insausti izan zela Arriaran Itsasokoa zela jaiotako azken arriarandarra eta Isabel Garmendia, aldiz, aldaketaren ondoren jaiotako lehenena, Palazion jaioa.

Eskopetak egiteko Arriarandar asko izan nituen bidaide.

Zenbat jolas egiten zuten haurrek nire babesean, zenbat dantza San Pedrotan, zenbat egonaldi nire beso indartsuetan, zenbat momentu goxo elkarrekin... Hala kontatzen dute Modesta Mintegik, Engraxi Insaustik, eta baita ia zendutako Bartolo Mendizabalek, Domingo Egurenek, Juanito Insaustik eta Juan Bautista Garmendiak ere. Nire tamaina, egurraren kalitatea, urtero ematen nuen intxaur kopurua, dena omen zen aparte-

koa. Egundoko intxaur beltza nintzen.

Nire besoak erretore etxetik eliza jotzeraino iristen ziren. Gerria ere zabala nuen, beltz-beltza. Hiru pertsona elkarren segidan jarrita ere ezin izaten zuten inguratu. Bitxikeria; sanpedroetan jendea nire besoetara igo eta jaten aritzen zen. Intxaurra ere ugari ematen nuen.

Urte askotan hamazazpiren bat anega, askoren esanetan. Sakristauak biltzen zituen, huraxe baitzen bere errenta finko bakarra. Ni nengoen lursaila Montemayorrena zen baina, eta urtero bi edo hiru zaku bidaltzen zituen Donostiara.

Urteak igaro ahala ni ere ahultzen hasi nintzen. Eta 1932.urtean erabaki zuten ni botatzea, Urte Zahar egunean. Ehun urte izango omen nituen ordurako askoren esanetan. Intxaur beltz-beltza, eskopetak egiteko ezin hobea. Halaxe, hainbat idi pare behar izan zituzten ni neu bota eta sustraiak ondo ateratzeko.

Ondoren, erreka ondoan eskuz zerratu ninduten. Nire mami goxoa sei mila errealen truke erosi zuten, gero eskopetak egiteko.

Intxaurrondotik intxaurpera, ia mendea igaro da ordutik. Ni bota, bai; nire sustraiak atera ere bai; haatik, nire indarrak bertan dirau oraindik. Betiko.

Gaztejira 13 Lander Arizmendi Fernandez • Ane Insausti Barandiaran

2021eko martxoaren 19a • # 413

«Bakarka ere ibili naiz ispiluari kantuan» LANDER ARIZMENDI FERNANDEZ • Bertsolaria

Testua: Ane Garmendia

ANE INSAUSTI BARANDIARAN Hegitik begira

Argazkia: Amets Bide

@ane_insausti

Indarkeria

A

L

ander Arizmendi Fernandez (Ordizia, 1997) bertsolariak Osinalde sariketako baliagarria den Argi-Berri sariketan kantatuko du aurten lehen aldiz. Ordiziako Herri Antzokian egingo du estreinakoa igandean, gertukoenen berotasunarekin.

Iaz ezin izan zen, baina aurten bai.

Ordiziako Argi-Berri sariketako seikotean aritzeko gonbidatu zaituzte. Zer sentipen dituzu?

Iaz gonbita jaso nuenean atsegin handiz hartu nuen, eta aurten berriro gonbidapena jasotzeak sekulako ilusioa egin dit.

Osinalde zein mailako sariketa den jakinda, argi dago erronka polit bat dudala aurretik eta gogo handiz hartuko dut.

Etxean kantatzeko aukerari dagokionez, sentsazio kontrajarriak ditut. Alde batetik gertukoak are gertuago izateak lasaitu egiten nau, baina bestetik bertsolari bezala herrian egingo dudan lehenengo agerraldi publikoa izango da hau, eta horrek presio erantsi bat dakar berarekin.

Ibili al zara sariketarako entrenatzen?

Iaztik hona presentzialki egiten genuena online formatura moldatu beharra izan dugu, eta niri pantaila aurrean entrenatzea kosta egiten zait. Ordiziako bertso eskolan bildu izan naiz Odei Lopez, German Urteaga eta Maialen Akizurekin presentzialki entrenatzeko, baina Osinaldeko data gerturatzen joan den heinean ni ere estutzen joan naiz, eta etxean bakarka ere ibili naiz ispiluari kantuan.

Maddi Aiestaran beasaindarra eta zu zarete aurtengo 18 bertsolarietatik goierritar bakarrak, eta biak Ordizian ariko zarete. Zer moduzko lehiakidea iruditzen zaizu?

Plaza mundu honetan sartu berria naiz eta oraindik ez dut jende gehiegi ezagutzen. Maddirekin bertso eskolan egon izan naiz, eta ikusita zer nolako bertsolaria den eta nolako abilezia duen, ziur nago distira egingo duela bai gure kanporaketan eta baita Osinalden ere. Plazer bat izango da berarekin oholtza partekatzea.

Zein helbururekin zoaz saiora?

Ez daukat karga edo presio handirik, badakit nondik natorren eta nora heldu naitekeen. Ez daukat inongo itxaropen finkorik finalerako, nire helburua urduritasun eta beldurrak gainditzea da, eta batez ere maila ematea. Datorren publikoak goza dezala eta nik ere haiekin gozatzea espero dut. @landerarizmendi

rrazoi osoa galtzen omen da bide baketsutik irten eta indarkeria erabiltzen hastean. Ez omen dio defendatzen duzun kausari onik egiten. Baina zer gertatzen da, bide baketsutik ezer lortzen ez duzunean?

Legala vs zilegi denaren arteko bidegurutzea zeharkatu behar dugunean?

Pausu bat atzera egin eta indarkeriaren definizioaz hausnartzeak lagun diezaguke: zeri deitzen diogu biolentzia, eta zeri ez? Ez al da biolentzia, 600 euroko pentsioarekin biziraun behar izatea, batzuk diruz gainezka dauden bitartean? Ez al da indarkeria, etxeak hutsik egonda, familiak etxegabetzea? Emakume etorkina zarelako, zaintza lan prekarioen gurpilean biraka bizitzea? Edo, egunero alboan duzun gizonak baino esfortzu handiagoa egin behar izatea, haren toki berera heltzeko?

Min fisikotik harago doan eta demokraziaren mantapean ezkutatzen den biolentzia atzematea kosta egiten zaigu, ordea. Izan ere, gizon zuri gorbatadunek biolentzia zer den erabakitzen dute, eta objektibotasunez mozorrotutako hedabideek haien diskurtsoa azalean tatuatu arte bonbardatzen gaituzte.

Bakean bizi garela sinestarazi digute, sistemak indarkeria ezkutatzen jarraitzen duen bitartean. Otzan nahi gaituzte, isilik, geldirik, meneko. Baina eskubideak ez dira loterian tokatzen, eta ez ditu zikoinak Paristik ekartzen.

14 Ibiltari Murumendiko itzulia Urkiatik

# 413 • 2021eko martxoaren 19a

Urkiatik Murumendira

ITSASONDOKO ABERASTASUN EZKUTUA EZAGUTUZ Testua eta irudiak: Iñaki Gurrutxaga

Urkia auzoan hasi eta buka, tartean Murumendira igota.

Bidean hamaika ezusteko, Itsasondon natur balioen eta pasaiaren kontserbazioaren alde egiten ari diren lanaren lekuko. Harritzeko moduko basoak ezagutzeko ibilbidea da.

I

tsasondoko herrigunetik oinez abiatuta berdin-berdin egin zitekeen –hori bai, zazpi kilometro gehitu behar joan-etorriari–, baina Urkia auzoa da (455 metro) Ibiltarik abiapuntutzat aukeratutako tokia. Murumendiren magalpeko auzo horretan 19 baserri daude –2 hutsik–, eta eskola zaharra, plaza, Santikutz ermita eta frontoi txikia dira erreferentzia nagusiak. Urtean bi festa garai izaten dituzte bertan, maiatzean eta irailean, garai bateko erromeria kutsukoak biak ala biak. Eta auzo hori izan da Itsasondoko Udalak 2007an abiatu zuen Agenda 21 plangintzako ardatzetako bat. 2008an natura eta paisaia ikuspegitik garrantzi bereziko guneen inbentarioa egin zuen udalak, eta 2010ean Hiri Antolaketako Plan Orokorrean bildu zuen. Landa ingurunea bi kategoriatan antolatu zuen Itsasondok: ingurumena babesteko helburuz bata, eta baserri erabilerak suspertzeko helburuz bestea.

Urkia auzoko baserritarrek 40 hektarea inguru hartzen dituzten belardi, soro eta sagasti mantentzen dituzte, eta 600 hektareatik gorako baso eremuek inguratzen dute auzoa. Ingurua aberats eta bizi mantentzen bada ere, auzotarren ete herriguneko kaletarren arteko

harremana ez ziren nahi bezain estuak, eta egoera hori iraultzeko, baliabide publikoak herritar nahiz kanpokoentzat eskura jarri dituzte. Batetik, Gipuzkoako Mendizale Federazioarekin lankidetzan, Itsasondo-Urkia-Murumendi elkartzen dituen ibilbidea markatu zuten (PR-Gi 53/54), eta Urkiako aterpetxea ere sortu dute. Eskola zaharreko eraikinean sukaldea, jangela-egongela eta komuna atondu dituzte, eta aldameneko frontoi txikian gaua pasatzeko 20 hamaka jartzeko modua egin dute. Osasun krisiak baimentzen duen eran jarriko dute erabilgarri aterpetxea.

Itsasondoko Udala paisaia eta ondare naturala berreskuratzeko egiten ari den lana bertatik bertara ikus daiteke ibilbidean Orain dela dozena bat urtera arte Murumendiko haitzak soilik zituen herriak jabetzan; egun baso ugariren jabe da

Lizarditik Zaratera, baso artean Itsasondoko herrigunea Oria ibaiak sortutako ibar estu baten bi aldeetan zabaltzen bada ere, Murumendi aldera joz aberastasun handiko paisaiarekin goza daiteke. Udalerriak dituen 900 hektareatatik 700 inguru zuhaiztiak dira, eta horietatik 400 bertako basoek hartzen dituzte, hariztiek eta pagadiek batik bat. Iñaki Aizpuru botanikari eta Itsasondoko alkate dena izango da Ibiltari honetako gidari. Urkiako azken eraikinei bizkarra eman, eta eskubitara dagoen bidetik hasten da ibilbidea (PR Gi-54). Beheranzko joera du baso misto-

aren artean zabaltzen den bide honek.

Lizardikoerrota da lehen helburua (390 metro). Hogei minutuan iristen da bertara. Muko Erreka-Errekaundiko urez baliatuz biratzen da errota. Handik behera Lizardi erreka da toponimoa. Aurrerago daude bidean topa daitezkeen azken bi baserriak, Lizardierdikoa eta Lizardibekoa, Beizamako Korosagastiko hilketengatik ezagun egin zirenak.

Eta paraje horietan hasten da nabarmentzen Itsasondok ingurumena ba-

Ibiltari 15 Murumendiko itzulia Urkiatik

2021eko martxoaren 19a • # 413

KONTUAN HARTZEKO » Urkian, aterpetxea prest Osasun krisia hasi aurretik prest zuen Itsasondoko Udalak Urkian egokitutako aterpetxea, baina oraindik ez da zerbitzua ematen hasi. Eskolako eraikinean sukaldea, jangela-egongela eta komuna ditu eta aldameneko frontoi txikia gaua pasatzeko 20 hamaka jar daitezke.

Argazki nagusian, Itsasondoko basoak, Murumenditik ateratako argazkian. Eskubian, Domiko mugarria, lau udalerriren mugatoki.

» Lizardiko aita-semeak bestu eta berreskuratzeko egiten ari den lana. Orain dela dozena bat urtera arte, Murumendiko harkaitzak soilik zituen jabetzan udalak, eta urtez urte hektareak erosi eta erosi aritu da, gehienak pagadiak. Horietako sail batzuk onddo jangarrietan aberatsak dira, eta aurtengo udaberrian zuhaitz mikorrizatuekin lanean jarraitzeko asmoa dute. Eskuratutako sail horietan koniferak edo egurretarako beste espezieren bat bazegoen, horiek ustiatu eta bakandu ondoren, bertako espezieen landaketak egin dituzte. Haritzak landatu dituzte batik bat, baina baita gereziondoak, lizarrak, astigarrak eta otsanlizarrak ere.

Lizardiko eguteran, esaterako, hiru hektarea haritz, lizar eta gaztaina sartzekoak dira. Baso pistak gorantz egiten du etengabe paraje horretan –bideko aldaparik handienak– eta ordu erdian Azkarateko gainera iristen da. Eskuin aldera segiz, pagadi dotore askoa lagun dela jarraitzen du bideak. Bazterretan kendu berriak diren alanbre sareak ikusiko ditu oinezkoak. Eta halako batean, udalak iaz egindako putzu bat, zapaburu, uhandre eta bestelakoentzat habitatak sortzeko. Ordu erdi batera dago Zarateko lepoa (620 metro). Bideak ezkerrera jarraitzen du GR-34 bidetik, baina

merezi du tartean eskubi aldera egin, eta Domikoko mugarria bisitatzea, Itsasondo, Beasain, Bidania eta Beizamaren arteko muga adierazten duena.

Itzulera Larrazkandatik Zaraten hasten da ibilbideko bigarren aldapa, Beasaingo lurretan dagoen pagadi batean barrena. Dantzaleku da hurrengo jomuga (1:45 minutu), eta hemen bi aukera: GR-ari segi ala Murumendiko tontorrera (868 metro). Pare horretan egonda merezi du gailurra zapaltzeak, eta dituen bistekin gozatzeak.

Jaitsieran berriz egiten da topo GR34arekin. Arrapaitzeko iturri ezaguna pasa eta handik gutxira Larrazkanda adierazten duen seinaleari jarraitu behar zaio Urkiarantz jotzeko.

Gainez gain doa bidea, Beasain, Ordizia eta Itsasondo arteko mugetan. Larrazkandara (656 metro) gozo iristen da, baldin eta bidea oso lokaztuta ez badago. Idoiaga baserrira doan bidea utzi, eta ezkerrerantz egin beharra dago puntu horretan, baso-pista sigi-sagatsuari behera segiz Urkiaraino. Babes bereziko izendapena duen eremuan egindako ibilbidea da, eta Itsasondok duen baso aberastasun ezkutua ezagutzeko aukera paregabea ematen du.

Bada errota duen baserri horri lotutako bestelako pasarte ilun bat.

Beizamako Korosagasti baserriko hilketen harira, bertako Arantzegi aita-semeak atxilotu zituzten, susmagarri zirelakoan. Gerora aske utzi zituzten errugabetzat jota.

» Domiko mugarria Zarate lepotik eskuin aldera eginda aurki daiteke Domiko (Domingo) mugarri ikusgarria, 602 metrora.

Harri landuz egina, Itsasondo, Beasain, Bidania eta Beizamaren arteko mugatokia da, Gipuzkoako hiru bailararen bat egite lekua.

» Arrapaitz iturria Urkia aldetik Murumendira igota, beheranzko bidea egitean topatuko du mendizaleak ibilbideko iturri bakarra, Arrapaitz, Beasaingo lurretan. Gorakorako kantinplora urez beteta eramatea komeni da.

FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 3 ordu eta erdi.

• Luzera: 9,76 kilometro.

• Desnibel metatua: 962 metro.

• Zailtasun teknikoa: Erraza.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 413 • 2021eko martxoaren 19a

Literatura

Bertsolaritza Imanol Mercero Haur eta Gazte Literatura teknikaria

Euskal idazleen profila

H

iru belaunalditan bana daiteke haur literatura.

Orokortuz, militantzia jardunagatik idazten hasi ziren irakasleak dira lehen belaunaldiko gehienak.

Emakumezkoak irakasletza egindakoak ziren, kultur maila jasokoak. Gizonezkoak apaiztegitik pasatakoak ziren. Lehen belaunaldi honetako egile nabarmenak dira, esaterako, Marijane Minaberri, Asun Balzola (ilustratzaile-idazle), Joxantonio Ormazabal, Anjel Lertxundi, Mariasun Landa, Bernardo Atxaga, edota Gregorio Muro Harriet komiki-gidoigilea.

Hurrengo belaunaldia sortzaile oparoena izan zen, gehienak gizonezko, kantitatez obra askoren jabe direnak, baina kalitatez nahiko justu-arrunt, salbuespenak salbu. Belaunaldi honetako obra goraipatuenen sinatzaile dira Pello Añorga, Juan Kruz Igerabide, Patxi Zubizarreta eta Yolanda Arrieta.

Milurteko honetan hasi diren idazleak letretako ikasketak egindakoak izaten dira maiz, esaterako filologoak eta kazetariak, baina panorama asko zabaldu da, idazle eskolen eta herrietako literatur sariketa xumeen eraginagatik. Formatuari dagokionez aldaketa ematen ari da, albumetara dedikatzen diren idazle gazte asko baitago, eta proportzioan testugintza hutsa egitera animatzen diren gutxi. Belaunaldi honetan emakumeen presentzia orekatzen hasi da. Ondorioz, idazleen %40 pasa emakumezko dira (fitxatuta ditudan 97 idazletik 41 emakumezko, azken zenbaketan). Izenak aipatzean ezin da zerrenda itxi bat proposatu, euren ibilbidearen parterik luzeena etorkizun denean, –are gutxiago zerrendan ez daudenak baztertu–, baina dagoeneko obra nabarmenak idatzi dituzten autore hauek aipa daitezke, zalantzarik gabe: Miren Agur Meabe, Xabier Olaso, Harkaitz Cano, Castillo Suarez eta Leire Bilbao.

Martxoa, bertsoen hilabetea

U

daberriarekin batera, bertsolaritzaren loraldia dator Goierriko kultur eszenara. Batetik, Martxoan Bertsoa egitarauari ekin diote Urretxu-Zumarragan, bertsolaritzaren inguruko saio eta ikuskizun berriekin. Eta bestetik, bertsolari gazteen Osinalde sariketarako kanporaketak hasiko dira. Denak ere, egoera berrira egokituta eta hainbat berrikuntzarekin datoz, gainera.

Urretxu-Zumarragako bertsozaleen artean hilabete berezia izan ohi da martxoa. Aurten ez da ohiko saio herrikoi eta lehiaketarik izango, baina bertsolaritzaz gozatzeko hainbat ekitaldi antolatu dituzte. Pasa den larunbatean estreinatu zuten egitaraua, Agirre anaiek ekarritako bertso zaharrekin. Hilaren 26an, berriz, Martxoan Bertsoan aritutako hainbat herritarrek, Bertsotrama berezia egingo dute.

Eta egitaraua bukatzeko, Erradikalak ginen bertso eta antzerki ikuskizuna antolatu dute.

Bertsolari gazteen Osinalde txapelketa ere hil honetan egingo dute. Aurten, egoera berria dela medio, saio guztiak aretoetan jokatuko dituzte, elkarteetan egin beharrean.

Aurreneko hitzordua gaur bertan dute, Legazpiko Latxartegin (17:00) jokatuko den Aztiri Sariarekin. Bihar, Osinberde Saria jokatuko dute, Zaldibiako Antzokian (17:00). Eta igandean, Argi-Berri Sariaren txanda izango da, Ordiziako Herri Antzokian (12:00). Finala berriz, bihar zortzi, hilaren 27an jokatuko dute, Gabiriako Andre Mari elizan.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2021eko martxoaren 19a • # 413

Elektrizitatea Mikel Esnaola • Mikel Elektrizitatea (Beasain)

Segurtasun elektrikoa, arriskuak saihesteko

A

skotan behar baino garrantzia gutxiago ematen zaio elektrizitateari, baina etxeko segurtasunari begira, ezinbestekoa da sistema elektrikoa egoera onean edukitzea. Horretarako, baimendutako profesionalengana jotzea ezinbestekoa da, instalazio osoaren segurtasuna bermatzeko. Argiketariok gara instalazioa elektrikoaren ziurtagiria ematen dugunak. Iturginaren eta elektrizistaren sinadura horrek garbi erakusten du zein den gure lanaren garrantzia eta ardura. Behin hori esanda, etxe batean kontuan hartu beharreko hainbat aholku ondorengoak dira.

1. Automatikoak salto egiten badu etxean kontratatuta daukagun potentzia txikiegia delako, Iberdrola joaten bagara, buletin elektrikoa eskatuko digute. Sinadura hori, baimendutako elektrizistak eman behar du, instalazioa egoki dagoela bermatu ondoren.

2. Automatikoak salto egiten du, arazo bat dagoelako da, beraz, arazoa non dagoen begiratu egin behar da. Batzuek automatikoa «puenteatzen» dute. Automatikoaren arazoa konponduko dute, baina benetako arazoa konpondu gabe. Matxura hori hor geratzen bada, arazoa gehiagora joango da. Oso arau zorrotzak dau-

de, eta askotan ez da arriskurik ikusten.

3. Urtean behin, elektrizitate kuadroko diferentzialaren botoia sakatu behar da, arazorik ez dagoela ikusteko. Diferentziala ondo badago, botoia zapaldu eta automatikoak salto egingo du.

4. Elektrizitate araudiak zehazten du etxe batean zenbat entxufe jarri behar diren eta non. Bestalde, beharrak gero eta gehiago direlako, tele-

komunikazio beharretarako egokitzea komeni da. Hobea da entxufeak soberan izatea, faltan izatea baino.

5. LED argia aurrezteko modu bezala saldu zaigu, baina kontsumoa handia dutenen tokietan amortizatuko da. Etxe batean ez. Hala ere, orain arte bonbilen ordezkoa delako jartzea komeni da. Estetikoki oso gauza politak egin daitezke.

6. Lanpara handi bat jartzea baino, hobe da argi puntu desberdinak jartzea.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 413 • 2021eko martxoaren 19a

Komikia

Aliritzian Naroa Elortza Eraldatzaile soziala

Komunitateak

A

lbistegietako lehen lerrora egin dute jauzi komunitateek bat-batean; beno, energia-komunitateak dira modan jarri direnak. Izan ere, komunitatea erdigunean izatea, behar sozialak lehentasun bihurtzea, komunitateak ahalduntzea... hori guztia ez dago modan, eta ez dela sekula egongo esango nuke. Horregatik, ezinbesteko dugu ongi bereiztea zer den ekimen komunitario bat, eta zer den negozio estrategia, auzolanari eta erantzukizun sozialari gertatu zaiena ez gertatzeko. Izan ere, slogan politiko hutsean gelditu da bata, eta bestea, negozio basati eta zikinenak estaltzeko marketing tresna bikaina bihurtu da.

Energia-komunitateentzat egitura juridikoa proposatu dute erakunde publiko eta enpresa handiek. Pozgarria da kooperatibak izatea beraien proposamena, definizioz kooperatibak ekimen komunitarioak baitira. Dena den, kooperatiba bat sortzeak ez du jarduera bera komunitario bihurtzen. Hau

da, energia-komunitate bat sortzeko ez da nahikoa kooperatiba bat sortzea, edota norbanakoen artean plaka batzuk instalatzea. Energia-komunitateen oinarrian eredu energetikoaren iraultza dago, eta iraultza hau modu komunitarioan bultzatzea prozesu konplexua da. Izan ere, bestelako jarduerak kooperatibizatzean gertatzen den bezala, lehenbizi oinarriak finkatu behar baitira.

Ekimen kooperatibo/komunitario bat arrakastatsua izateko subjektua sortu eta indartzea ezinbestekoa da. Helburu komunak lortu nahi baditugu, kolektiboa eta norbanakoak ahalduntzea eta saretzea lehentasunen Helburu komunak artean izan behar lortzeko kolektiboa dugu. Era berean, eta norbanakoak errotutako ekimena bihurtu dadin, proahalduntzea eta zesuari eman behar saretzea lehentasunen diogu garrantzia artean izan behar dira handia. Egitura juridikoa baino garrantzitsuagoa baita gauzak nola egiten diren, prozesuaren lidergoa zeinek eta nola hartzen duen, eta zeintzuk diren erabiliko diren parte-hartze mekanismo eta prozesuak.

Publizitatea 19 2021eko martxoaren 19a • # 413