GoiBerri 415. zenbakia

zk. 415 2021eko apirilaren 1a www.goiberri.eus

Iritzia Xegun Altolagirre.

Opor gosea

03

Errainuak

10-11

‘Adela eta horma-irudia’, Argizpiko Javier Quirosen argazki koloretsua

04

Erreportajea

14-15

Indarkeria matxistari buruzko hausnarketa sakona Legorretan

Euxebio Igartzabal _Bertsolaria

«JENDEAREN ANBIENTEAN IBILTZEN SAIATU GINEN, EZ BASERRI GIROAN BAKARRIK»

02 Publizitatea # 415 • 2021eko apirilaren 1a

Iritzia 03 Xegun Altolagirre • Gidoigilea eta sortzailea

2021EKO APIRILAREN 1A

# 415 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Opor gosea

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

H

au da hau guztiok dugundo batzuetan. Berriro irten gun opor gosea… ez al naizenean sorosleen dorretxora da hala? Amets ere begiratu eta ez dago inor. Hutsik egiten dugu horrekin. dago. Itxuran nire planak funHauxe nire azkena. tzionatu du. Itsasertzera begiraUdaberriko oporrak! Kostaltu eta hara, korrika datorren sodeko herri batean nago. Giro roslea ez da dorrean zeuden soederra gainera! Banoa itsasora. rosleetako inor. Han bi morrosXegun Altolagirre Olatuek gogor astintzen dute. ko zeuden. Emakumea da nire Gidoigilea eta sortzailea Bat-batean ur horma batek nire laguntzan datorrena. Baina hori kontra egiten du talka. Ni hangutxi ez, eta itsasertzean jolasekaz gora. Zutitu eta konturatzerako bigarren ola- an zeuden gaztetxo batzuk oihuka hasten dira ni tu batek eraso egiten dit. Zer demontre! Ederra nagoen ingurura begiratzen ari direla: «Marraizan da! Behar nuen. Itsasotik ezin irten egon be- zoa! Marrazoa!». Marrazo bat? Ezinezkoa! Adar harrean nago denbora luzez. Bai, denbora luze jotze bat zen, eta horrek ni lasaitu beharrean horrek bazuen bere azalpena. Konturatu gabe, okertu egin zituen gauzak. Mundu guztia ni nenolatuen gogortasunaren ondorioz bainu jantzia goen lekura begira jarri zen. Katastrofe bat zen galdu dut. Hantxe nago. Biluzik. Itsasertzetik 20 hori. Baina bat-batean zerbaitek nire hanka ukitu metrotara, biluzik. Gainezka dagoen hondartza zuen ur azpian. Marrazoa? Ez, lasai, ez zen itsas batean biluzik. Zer egin orain? Ilundu arte han ge- harraparia. Badaezpada ere ostikoa eman nuen ratu? Gustura hartu dut lehen bainua, baina ura hura bazen ere, baina hori egitean oihal moduko hotza dago eta eguerdiko hamaikak dira orain- bat sentitu nuen. Bainujantzia zen. Ziztu bizian dik. Nori laguntza eskatu ordea? Bi emakume jantzi eta ozta-ozta une horretan iritsi zen sorosdaude ni nagoen lekutik gertu. Baina imajinatu, lea. «Ondo zaude?», galdetu dit. Nik baietz. ni, beraiengana hurbilduz laguntza eske nire zera Ondoren, pozik eta ederki lasaituta sorosleen guztiak airean ditudala. Sexu erasotzaile bat nai- dorre ondora gerturatu naiz eskerrak ematera, zela pentsatu dezakete eta ez nituzke udaberriko eta hauen erantzuna barrez bainu jantzia aldeoporrak ziega batean pasa nahi. rantziz jantzi dudala. Nik burua makurtzean baiIepale! Oraintxe konturatu naiz. Beraien do- nu jantzi hura… nirea ez dela konturatu naiz. rretxoan igota bi sorosle gazte. Itotzen ari naizeUne horretan itsas bazterretik gertu, uretan, naren plantak egin ditzaket eta sorosleak nirega- oihuka hasi da. «Lagundu! Itoko naiz! Lagunna etorriko lirateke. Nik egoera azaldu eta nire to- du!». Soroslea berriro korrika abiatu da marmaralla ondotik arropa ekarriko didate. Oihuka hasi ka. «Lehen opor eguna eta bi istripu jarraian!» Ur naiz: «Lagundu! Itoko naiz! Lagundu!». Ondoren azpian itotzen ari denaren plantak egiten ari den itotzen ari naizenaren plantak egiten hasi naiz. hark aurkituko ote du nire bainu jantzia? Ni bereSinesgarria izateko ur azpira murgildu naiz se- ak salbatu nau!

04 Hitz-aspertuan Euxebio Igartzabal • Bertsolaria

# 415 • 2021eko apirilaren 1a

Elkarrizketa

Euxebio Igartzabal Bertsolaria eta antolatzailea

«ONDO IRUDITZEN ZIREN GAUZETAN LAGUNTZEN SAIATU ETA IBILI GARA»

Hitz-aspertuan 05 Euxebio Igartzabal • Bertsolaria

2021eko apirilaren 1a • # 415

Goierriko 1960ko aldaketa garaia bete-betean ezagutu zuen Euxebio Igartzabal Alustizak (Gabiria, 1944).

Ezagutu, egin, eragin eta kantatu. Bertsolaritzan, zaharren eta gazteen katea-maila izan zen, hausteko gutxi falta zen unean. Antolaketan, gazteei aukera ematea izan du harrezkero funtzio; Osinalde saria duela 50 urte sortuta, adibidez. Herri Gaztedian, euskalgintzan, ikastoletan... ahotsa eta puntua jarri ditu.

Testua: Aimar Maiz Argazkia: Gorka Gomez

1971ko martxoaren 6an jokatu zen lehenengo Osinalde sariketa. Zer gogoratzen duzu egun hartatik?

Elurra egiten zuela, eta eguraldia hotza.

Erbie soziedadean egin zen aurreneko sariketa. Patxi Iraolak irabazi zuen, eta bigarren Florentino Goiburu, oso gertu.

Zerbait berria egin nahia bagenuen, eta bertso munduan hasi ginen. Ordurako Gabirian bagenbiltzan arlo horretan pixka bat mugitzen ginenak: Migel Agirre, Joxe Mari Landa eta ni. Landa, Alegiakoa, apaizen seminarioan zegoen, eta Juan Mari Lekuonarekin bertso mundua dezente zeukan. Donostiara joan eta Lekuonarekin hizketa egin genuen; berotu egin gintuen hark.

Non aurkitu zenuten ispilua?

Zumarragan, Galeperra elkartean halako saio bat bazen, baina zazpi urtean egin eta gero, junta aldatu zen batean, kendu egin zuten. Luzio Gabiria ibili zen gehiena antolatzen, Galeperran.

Han nola galarazi zioten, hemen antolatzea erabaki genuenean harengana joan ginen. Poz handia eman zion.

Gazteak ateratzea izan da Osinalde-

ren helburua lehenengotik. Haustura arriskua ikusten al zenuten?

Bai, bai. Gu baino gazteagorik ia inor ez zegoen eta. Batzuek esaten zuten Jose Luis Gorrotxategi –ni baino urtebete gazteagoa da– azkeneko bertsolaria izango zela. Nola? Gehiago ere, ibiliz gero, aterako dira bada... Zeren kontua nahiko erraza da: zenbat eta gehiago ibiltzen den eta egiten duen, errazago da bertsotan egitea. Osinalden lehenengoan izan ziren Iraola, Goiburu, Joxe Mari Etxaluze Zeraingoa, Felipe Barandiaran Lazkaomendikoa, Xabier Zeberio, eta Legorretako Juan Mari Mujika. Gai jartzen Migel Agirre, eta epaile Imanol Lazkano eta Luzio Gabiria.

aurreko urtean izandakoak, beti kanbiatuz. Bigarren urtean, gauza asko ikasi genituen. Futbol zelaian izan zen saioa, kanpoan. Sarrera 718-720 laguni kobratu genien. Gaur ea non juntatzen diren zazpirehun.

Uste zenuten orduan halako dimentsioa hartuko zuenik Osinaldek?

Ez. Gainera, dimentsio hori hartzeko pretentsio handirik ere ez genuen. Beste toki batzuetan ere mugitu zitezela nahi genuen, beste soziedaderen batzuk ea hasten ziren gauza berdina edo antzekoa egiten. Tartean-tartean, atera ziren: Andoainen, Idiazabalen ere urte batean edo bitan egin zen, lehenago, Ampoko jangeletan Axari Saria...

Iraolak eta Goiburuk urte batzuk izango zituzten, bada, ordurako...

Zer moduz ikusten duzu gaur egun Osinalde?

Artean 40 urterik ez zeukaten. Nik 26 urte neuzkan, haiek gehiago. Baina aditzeko moduko saioa ere nahi genuen. Bi horiek kristoren poza eman zidaten niri, baiezkoa eman zidatenean. Bertso mugimendu bat sortu zen orduan, Ordizian. Bertsolari gazteen txapelketa egiten hasi ziren, Jakintza Aste inguruan. Han ere ibili nintzen. Joan Patxirengana [Iraola], eta ikaragarri ondo hartu zuen mugimendu hori sortzea.

Gero, Florentinok [Goiburu] ere bai.

Haiek laguntzeko izan genituen.

Oso diferentea da. Geroago hasi zen aurrez hiru kanporaketa eta Osinalde final bezala egitearena. Aldaketa horiek horrela hartu beharrekoak direla uste dut: moda datorrenean edo gazteak datozenean, haiek zer egin nahi duten. Zeren goitik jarri eta ‘hau horrela da eta guk horrela egiten dugu’ esanda jai dago.

Guk horrela eginagatik, gaur ez bada horrela ikusten...

Herrian zer harrera izan zuen ideiak?

Lekua txikia genuen, eta horregatik egin zen Erbien. Gure aldetik, Osinalde soziedadea haztea horregatik ere izan zen. Baina jendea segituan hasi zen laguntzen, eta gure artean, behintzat, giro ona eduki genuen. Horrek lagundu egiten zuen.

Gainera, Osinalde saria egin, eta herriko festetan bertsolari jaialdia antolatzen ere hasi ginen, urte hartan bertan [1971]. San Roke egunean izan zen lehenengoa, geroztikoak Andre Mari bezperan. Apaizarekin komeriak erabili genituen, saloia lortu nahian. Euria aritu zuen egun guztian. Arratsaldean, zortzietan ziren bertsoak. Zazpietan-edo atertu zuen, eta kristoren eguraldia. Lopategi, Azpillaga, Lasarte eta Lazkao Txiki ziren bertsotan. Zaldibiako batek grabatuta jaso zituen bertsoak; orain, auskalo non diren! Lehenengo urteko saioa oso ona irten zuela, eta bigarrenean ere bertsolariak beraiek ekarri genituen. Baina ez zigun guk nahi bezainbestekoa irten. Geroztik, ez dut uste sekula etorri direnik Gabiriako jaietara

Zer aldatu da gehien?

Garai batean, artzain bat ekartzen bagenuen, adibidez Begiristain edo beste bat, puntuak bere girokoak ematen genizkion, ez zozketaz. ‘Ardi antzuak zenbat esne ematen du?’; hori ezin zitzaion kaletar bati jarri, eta alderantziz. Bakoitzari bere giroko puntuak edo gaiak jartzea zaintzen genuen. Baten batek esaten zuen hori ez zegoela ondo, baina horrela egiten genuen. Guk, ahal zela, saio ona ateratzea nahi genuen. Gero jendeak ‘zer saio polita’ esaten zuen; bai, baina gaiak ere hala. Gaur ez da bereizten, baserriko bertsolariak ere kalean edo eskolan dabiltzalako.

Zuretzat zer da Osinalde sariketa?

Batez ere, bertsolari gazteei laguntzeko.

Horrela ulertu dela uste dut. Bertsoen inguruan, hasi beharra dago nolabait.

Orain bertso eskolak badaude, baina hau sortu zenean ez, eta giro hori sortzen laguntzeko zen Osinalde. Orain, berriz, giro hori badago, eta aurrera segitzeko balio die. Laguntzeko izan behar du sariketa honek. Irratiek-eta lehen ere jarraitzen zuten, eta jendeak ere bai; txapelketa batean saio bat itxuran egiten duena jende batek gogoan hartzen du, eta hurrengo bere herrian edo

06 Hitz-aspertuan Euxebio Igartzabal • Bertsolaria

# 415 • 2021eko apirilaren 1a

inguruan tokatzen denean deituko dio.

Gu ere horrela ibiltzen ginen aurrenetik: ‘Han ba omen zagok bat bastante poliki moldatzen dena’, eta haren bila joan. Ez zegoen bertsolari aukerarik, eta urtero sei elkartzea kosta egiten zen.

Beste ohitura bat ere bai baitaukagu: irabazlea ezin da berriz irten.

«Zerbait egin nahia bagenuen, eta bertso munduan sartu ginen.

Gu baino gazteagorik ez zebilen orduan»

Nola zaletu zinen zu bertsoetara?

«Bertsolari gazteei laguntzeko izan behar du Osinalde sariketak.

Lehen, giroa sortzen; orain, aurrera egiten»

Amak ekarri zidan 6-8 bat urte neuzkala Pernando Amezketarraren liburua Ordiziatik –orduan Billapranka esaten zen-, feriatik. Hura gehiena buruan hartu nuen; «Pitxita, putzik botatzen al du ipurdia itxita?», bertsoak eta. Bestetik, hemen asko zegoen ditxolari esaten zaion ohitura: neurtu gabe, baina errimarekin erantzutearena. Hori bastante zen, eta gustatu egin zitzaidan. Plazan, San Luis egun batean [ekainak 21], Luistarren festan basoerdiren batzuk edango genituen, eta balkoira lau lagun igota egin genuen saio bat, zelebrezkoa: Pako Ormazabal Landarregi , Migel Angel Galdos, Pedro Mari Ormazabal Kurrillo Txikie, eta ni. Juan Domingo Lasa gaia jartzen. Izugarrizko saioa egin genuen, bertan okurrituta. Kuadrillan ere, igandeetan edonora joaten baginen, beti bertsotan. Tabernetan ez zen musikarekin hainbeste hots egoten, eta hala zen gaztetako ibilera.

Ofizialki, berriz, Gipuzkoako Txapelketako kanporaketan, Beasainen, kantatu zenuen aurrenekoz, 1964an.

Bai. Etxean gezurra esanda joan nintzen, Nafarroara galeperrik zegoen ikustera joan behar nuela esanda. Mezetara herrira etorri –orduan mezarik gabe ez zegoen inora joaterik–, soziedade zaharrean izeba zegoen eta han gosaldu, eta Beasainera. 11 ginen kantatzeko, eta zozketan lehenengo tokatu zitzaidan. Hasi naiz agurra kantatzen, eta Gabiriako jendea entzuten: Segapotoa, Landetako Gorria gure osaba eta. «Hara, zer egiten dik honek?». Arratsaldeko saiora pasa egin nintzen.

Gero plazarik plaza asko ibili zinen.

Bai, bolada bat izan genuen. Jendeak zer aditu nahi zuen, hura esan edo holako zerbait egiten genuen sobrare, nola edo hala eta... Negu aldera izaten ziren saio gehienak, gainera. Ostiralean lantokitik seietan irten, eta astelehenean lanera joaterako, bost plaza egindakoak bastante izango ditut: ostiral gauean, zapatuan eguerdian eta gauean, eta jaian beste bi. Hori gehiegi da, hala ere.

Lehengo bertsolari zaharrekin-eta ibiliko zinen.

Bai. Basarrirekin behin bakarrik kantatu dut; hementxe, Gabirian Amaiur batailoikoei omenaldia egin zitzaienean, Leizaola lehendakaria etorri zenean.

Gai librean aritu ginen, baina Amaiurren gora-beheran. Uztapiderekin lehenago, hasi samarrean, Ormaiztegin, eta beste nonbait ere bai, baina ez asko. Lasarterekin, bastante. Behin, Belauntzara gazte festa batera eraman gintuzten Lasarte eta ni, ez dakit nola kristo aukeratuta. Hiru azpeitiarrak [Joxe Lizaso, Agirre eta Lazkano], Gorrotxategi, Txikiarekin [Lazkao Txiki] ere bai; hura eramanez gero, txisteak kontatzen hasten zen, eta asko salbatzen zuen gauza.

Mitxelena zen, niretzat, bertsotan egiteko errazena. Gaizto bezala jartzen zen, esan egin nahi izaten baitzuen, zu azpian hartzeko bezala. Baina hori egiten ari denari, bertsotan behintzat, oso erraza da buelta ematea. Azpitik dagoenak jendea bereganatzen du, gainera.

Zaharrek nola hartu zintuzteten?

Ondo. Guretzat haiekin kantatzea izugarria zen. Apurua ere ematen zidan.

Behin, Añorgan, bertso saio bat egin genuen Xalbador, Mattin, Lasarte eta hauekin. Jendeak botazioz aukeratu zuen saria, gehiena gustatutakoari.

‘Vietnamgo bakea’ zen gaia. Niri ez zidaten ba eman! Nik pasatu nuen lotsa.

Xalbador, Lasarte han, eta niri eman!

Jendeak ere zer nahi zuen, hura ematen asmatzen genuen nonbait.

Bertsolaritzan aire berria sartu zenutela esaten eta aitortzen dizute askok: gai sozialak, langile mundukoak...

Bai, alde horretatik saiatu ginen puska bat jendearen anbientean ibiltzen, ez baserri giroan bakarrik. Zeren lehenago gehiena baserri giroan mantendu zen bertsoa, eta horkoaz kantatzen zen: tratantea, baserritarra behia erosten...

Hortik aparte, langile mundua eta abertzaletasuna sartzen saiatu ginen. Hori galarazita zegoen, eta beldurra ere bai.

Baina, disimuluan, askotan jendeak ulertzeko lain esatea nahikoa izaten zen; eta hobe, badaezpada. Entenditzeko moduan esanda, hor geratzen zara.

Bertsolaritzatik aparte, Goierriko herri mugimenduan ibili zinen. Zer zen?

Bai, Herri Gaztedin. Hura gehiena elizaren inguruan sortu zen, gero gehienek handik alde egin zuten baina. Gazteen mugimendu bat izan zen. Gabiriako Pasiotarren komentuko Aita Prontxiok eramaten zuen hemen, aurrena Baserri

«Bertsolari zaharrekin kantatzea izugarria zen guretzat. Sari bat niri eman zidatenean, lotsatu ere egin nintzen» «Bost saio egindako astebukaerak dezente ditut. Baina hori gehiegi da. Ikastolen alde, urtean 30 igual egiten ziren»

Hitz-aspertuan 07 Euxebio Igartzabal • Bertsolaria

2021eko apirilaren 1a • # 415

Zein da?

Galeperretara zihoana, txitak ateratzen

G

aleperretara zihoala etxean esanda atera zen bertso-plazara Euxebio Igartzabal, 20 urterekin. Gauzak nola diren: hegazti horren izeneko Zumarragako elkartean aurkitu zuen 1971n Osinalde sariketa sortzeko inspirazioa. Bertsolaritzako txitak hazteko toki paregabea izan da geroztiko 50 urteetan.

Ehiztarien altxor preziatuena, oilagorrak, askotan lortzeraino.

Ditxolarien arteak liluratuta barneratu zen bertsolaritzaren ditxan. Eta Pernando Amezketarrarekin amesketan. Hark adina kontu, pasadizo, gertakari umoretsu, bertso eta txiste gorde ditu oroimenean. Etenik gabeko iturria da, herriko nahiz bertsolari-ibilaroan ezagututako hamaikatxoren ateraldiak, esamoldeak, arrazoiak emateko, fresko. Auspoa-rik ez orain, tamalez, merezi eta behar duen paperezko plaza emateko. Ea, ea...

Bertsolaritza zein bertsogintza zaharraren, eta 60ko hamarkadan erne zen berriaren lokailua da Igartzabal. Gizarte-kezkak plazara, eta plazaren entzun-nahiak ahora eraman zituena.

Langile mugimenduaren eta abertzaletasun berriaren ahotsa.

Ondo zer iruditu, hartan lagundu. Hori, biziraupen garaietan.

‘Buzodun bertsolari’ sailekoa, tornulari-mekaniko lanbidez eta iturgin bigarren ofizioz. Urbia izan du eta du toki kutuna.

Guardia zibilek urriaren lehenengo igandeko bilkura suharrak zapuzten zituztenetik, gutxienez. Bi urte badira joan gabe, San Inazio egunean. Bi festa elkarren itzal-emaile egin beharrean, bat bakarra eta bateratua zergatik ez den ulertu gabe dago.

Bertsoarekin gozatzen jarraitzen du. Jaiotetxe inguruko Izurri deritzon iturriko ura edanez prestatu zituzten Osinaldeko lehenengo gaiak, baserrian. Izurrite txatxuak eragotzi die, azken urtebete luzean, Goierriko bertsolari katedradunek asteroko afari-bilera egitea. Baina iturria agortzerik ez du lortu.

Gaztedia, eta gero Herri Gaztedia bihurtu zen. Elizaren ingurukoa hasi, baina gero langile mugimendua gehiago zen.

Aldaketa askoren eta sakonen garaia izan zen hura, ezta?

Bai, haustura izan zen. Batzuek katolizismo barrutik beste giro bat mugitu zutenean, haien kontra ere jarri ziren, eta bastante nahastu zen dena. Barruan geratzen zirenek besteena ere ez zuten onartzen, eta irten edo handik mugitu nahian zebiltzanek, geratzen zirenekin ere ez. Euskal gaztedia, langileria eta abertzaletasuna, denaren nahasketa zen. Eta zerbait egin nahia; zer irtengo zen askotan asko garbitu gabe, gainera.

Geroago, alderdi politikoak-eta hasi zirenean, bakoitza bere aldera tiraka hasi

zen, eta han orduan jada bukatu zen.

Kultura arloan mugitzen ginen.

nen etxera. Ondo gertatzen edo iruditzen zen gauzei laguntzen ibili ginen.

Euskalgintza eta ikastolen sorrera mugimenduak ziren, beste batzuk.

Nola ikusten dituzu bizimodua, mundua eta zure burua, 77 urtera bidean?

Lazkaoko Euskal Eskola ere Herri Gaztediren garaian sortuko zen. Han Dionisio Amundaraian, Iñaki Larrañaga, Pedro Irastortza, Andoni Sarriegi eta horiek ziren. Astero juntatzen ginen, Lazkaoko Pax etxean. Ormaiztegiko Ikastola sortu zenean ere hari laguntzen aritu ginen. Herrian ere saiatu ginen. Ikastolak eta bertsoak oso lotuta zeuden orduan, gainera: urtean 30 jaialdi igual izaten ziren ikastolen alde. Musutruk, gehienak.

Ondo antolatutako jaialdietan –denetarikoak baitziren–, afaria ere poltsikotik ordainduta ere, gustura itzultzen gi-

Guk zer esango dugu? Pandemia kontu hau noiz pasatuko zaigun gaude, hara edo nora joan eta gozatzeko. Zahar-sari hau kobratzen segiko ahal dugu eta!

Aditzen diren kontuekin... Lehengoan bi politikariri entzun nien telebistan: aurkezleak esan zien jendea beldurtuta dagoela, eta beldurra libre omen dela erantzun zuten, biek! Beldurra libre?

Beldurra kentzeko lan egin behar dutenak, hori esaten. Isilik ez egoteagatik, hitz egitea baino isiltzea askoz hobea da, naturalagoa eta mesede gehiago egiten duena gainera.

08 Herri jakintza Sendabelarrak

# 415 • 2021eko apirilaren 1a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Oreatu: (Aditza) 1. Hodeitu, lainotu (‘hodeiatu’-tik). Zeru oskarbia lainoz bete. 2. Aireztatu, haize berritu (latineko ‘aura’-tik, ‘haizea’); gela bat ireki, kutsatutako haizearen ordez kanpotik freskoa sar dadin. Arropekin, berdin.

«Bide zapaldua, bide segurua»

1915-3-27: Anastasio Albisu ‘Sustraitz’

Ondo ezagutzen dena, behin eta berriz erabilia, ikusia, probatua dena, berria baino komenigarriagoa da. Baita betiko horrek berriak baino itxura okerragoa eta distira gutxiago badauka ere.

idazlea jaio zen, Lazkaon.

1957-3-29: Ramon Mendizabal abeltzain ordiziarra hil zen, B. Airesen.

1956-3-31: Mikel Mendizabal bertsolaria jaio zen, Itsasondon.

Sendabelarrak

Ebaki belarra-Txanpon belarra Zauriak sendatzeko eta almorranak osatzeko, eta belarriko minarentzat erabiltzen da landare hau.

» Izen herrikoia Ebaki belarra edo Txanpon belarra.

» Izen zientifikoa Umbilicus rupestris Dandy. (Crassulaceae)

» Ezaugarriak Espezie belarkara da, eta itxura arrariatsua du. Zurtoin eta hosto mamitsuak ditu eta gehienez 60 zentimetroko altuera hartzen du. Normalena da 10-15 zentimetroko luzera duten aleak aurkitzea. Gehieneko garaiera, garatzen den eremuaren eta edukieraren araberakoa izango da. Ezaugarri nagusietako bat da zurtoin nagusi osoa estaltzen duen infloreszentzia garatzeko gai dela. Hor aprobetxatzen eta garatzen dira loreak –zuri-horixkak–, eta, ondoren, haziekin zabaldu.

Eremu harritsu, murru eta labarretan hazten den landarea da, eta Venusen zilborra izenez ezaguna bada ere, Euskal Herrian Ebaki belarra (zauriak sendatzeko erabiltzen delako) edo Txanpon belarra izenez da ezaguna.

Askotariko klimetan haz daiteke: Euskal Herrian, Espainian eta Portugalen,

eta baita eremu hotzagoetan ere, Erresuma Batuan kasu.

» Atal erabilgarriak Hostoak erabiltzen dira batez ere, eta kasu batzuetan baita zurtoinak ere.

» Propietateak eta erabilpenak Herri medikuntzan zauriak eta almorranak osatzeko erabili izan da, kataplasma moduan batez ere. Hosto garbiak ondo txikitu, eta zauri eta almorranen gainean jartzea da aukeretako bat. Beste aukera bat hostoa txapa baten gainean berotu ondoren, mintz fi-

na kendu eta zauri gainean jartzea da.

Primerako orbaintzailea da.

Belarriko minarentzat ere erabiltzen da, hostoak eta zurtoinak txikitu ondorengo likidoa belarrira isuriz.

Egunean bitan gutxienez egin behar da mina desager dadin.

» Kontraindikazioak Ez da halakorik ezagutzen.

Iturria: Legorretako Udalak kaleratutako ‘Ez zela kajoi batean gordetzekoa’ liburua.

Bertsoa • Kate motzean 09 Xabier Meabe Sarriegi • Maria Antonia Hortiguela

2021eko apirilaren 1a • # 415

Gaiak hala dio

Kate motzean Maria Antonia Hortiguela • Erretiratua

«Antzerkian, komediak ikustea atsegin dut» Xabier Meabe Sarriegi Gaia: Txertaketa Neurria: Hamalauko berdina Doinua: ETAren su etenetik Bolo-bolo zabaldu zen ‘txortaketa’ren txistea, garai zail hauetan behintzat atera zidan barrea, beharrezkoa baitugu gizakiok umorea, bizipozak bihurtzen du gure sasoia hobea; nahiz eta ukaezina den errealitatea, zaila da kudeatzea hain eremu potentea txertoen arteko gerrak ez du errazten bidea (bis) Egun hauetan sortu da ‘Astrazeneca’ auzia, segurua den ala ez bota diote gezia, badirudi hor badela susmoren bat berezia, baina zertarako izan horrelako malizia?

Auzi honek bihurtu du gizartea polizia, baina medikuek dute orain zeresan guztia, beraiei zor baitiegu oraintxe gure bizia (bis)

HURRENGOA » Bertsolaria:Iñaki Apalategi Astigarraga Gaia:Mugak

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Maria Antonia Hortiguela Burgosko Villayerno Morquillas herrian jaio zen eta 17 urterekin Euskal Herrira etorri zen.

«Telefonicak Bergaran langileak behar zituela irakurri genuen eta lagun batek eta biok etortzea erabaki genuen». 66 urte bete zituen arte lan egin zuen, lehenengo Telefonican eta ondoren Mel eta Plasnor plastiko enpresetan. 2002an hartu zuen erretiroa. Ordutik, Gure Txoko jubilatuen elkarteko kidea da.

Antzerki eta dantza taldeetako, abesbatzako eta zuzendaritzako kidea da. «90 urtetik gorakoei egiten diegun omenaldian, lau aldiz dantzatu dut aurreskua.

Nork esan behar zidan niri Burgostik atera nintzenean...».

Gustuko antzezlana?

Denak gustatzen zaizkit.

Musika talde bat edo musikari bat?

Musika talde eta musikari asko gustatzen zaizkit. Manolo Escobarrekin, adibidez, barre asko egiten nuen.

Abesti bat?

Dos gardenias para ti.

Kolore bat?

Txuria eta gorria. Baina ez naiz Athleticekoa, e! Burgos taldekoa naiz.

Oporretarako toki bat?

Nire jaioterria. Sarritan joaten nintzen, koronabirusa heldu zen arte.

Liburu bat?

El arbol de la vida.

Zer gosaltzen duzu?

Fruta, tostadak marmeladarekin eta edateko jogurta.

Komediak atsegin ditut. Dramei dagokionez, egunerokoekin nahikoa dut.

Dena den, antzerki denboraldiko bonua dut eta saio guztietara joaten naiz.

Zumarragan biziko ez bazina?

Gustuko aktorea?

Postu delikatua da. Meritua dute.

Nire jaioterrian.

Zumarragako alkatea bazina, zer egingo zenuke?

10 Errainuak Javier Quiros

# 415 • 2021eko apirilaren 1a

Errainuak 11 Javier Quiros

2021eko apirilaren 1a • # 415

ADELA ETA HORMA-IRUDIA

Javier Quiros Fernandez Argizpi (Beasain)

Olaberrian jaioa 1959an, Ordizian bizi izandakoa, eta azken urte askoan Beasain dut bizitoki. 1980. urtean murgildu nintzen argazkilaritzan beste lagun zaletu batzuekin, eta orduan hasi nintzen mundu honen oinarrizko ezagutza hartzen. Gaur egun Beasaingo Argizpi argazkizale elkarteko kide naiz, eta asko gozatzen dut taldean dugun giroarekin.

Kirol argazkilaritza, erretratuak eta paisaiak ditut gustukoen, baina niretzat garrantzitsuena nire obrekin transmititzea eta komunikatzea da, eta era berean, pasioz bizi dudan zaletasun honekin gozatzen jarraitzea.

Honako irudi hau Beasaingo Dolarea parkean ateratakoa da, aurrez prestatutakoa. Eskaileretan Adela azaltzen da saxofoiarekin, eta hari zeharka begira horma-irudiko emakumezkoa. Argazki ederra dela iruditzen zait.

Datu teknikoak Nikon D850 • 24-70 • f6.3 • ISO 200

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 415 • 2021eko apirilaren 1a

Erretratua

BI EGUNEZ ERROMATAR

Ostiral Santuan taldeko argazkia ateratzen dugu alkatearekin.

Argazkian, Mikel Areizaga alkatea dago.

Ni neu, ezkerretik lehenengoa naiz, jantzi urdinarekin.

Imanol Intxaustik utzia

I

Imanol Intxausti Segura

Egun garrantzitsua eta polita izaten da Seguran Ostegun eta Ostiral Santuetako prozesioena.

Nazareno, akolito, penitente izan nintzen lehenengo, eta 16 urtetik aurrera, erromatar soldadu urdina naiz; danbor jotzaile lehenengo, eta orain korneta jotzailea.

az bezala, aurtengo Aste Santua ere ez ohikoa izango da, hainbeste urteetan egin dugun planik ez baitugu izango aurten ere. Ostegun eta Ostiral Santuetako prozesioaz ari naiz. Nazareno lehenengo, akolito ondoren, penitente ere bai, eta azken urteotan erromatar soldadua naiz prozesioan.

17 urte egiteko nengoela, azkeneko momentuan proposatu zidaten erromatar urdina, danbor jotzailea izatea.

Danborra jotzen zuen bati Gipuzkoako futbol selekziotik deitu zioten futbolean jokatzeko, eta niri esan zidan ea danborra jotzeko prest nengoen. Astebetean ikasi behar izan zuen danborra jotzen. Aita zena ere janzten zen erromatar orduan.

Hura urduritasuna lehenengo aldian! Izugarrizko jendetza etortzen zen garai hartan Segurara. Udaletxetik atera eta elizara arteko bidean hainbestean, baina elizara sartzerakoan, elizan, jendetza izaten zen. Elizatik ateratakoan ere bai. Txirrindulari lasterketetan bezala, jende ilara estuak nola zabaltzen ziren ikusten genuen. Erromatarrek gainera, ikusleen arreta erakartzen dute, besteak beste, prozesioko paso biziduna delako, ikusten gaituztelako eta

arropak ere ikusgarriak direlako (Parisen egindakoak 1897an).

Hiru urte egin nituen danbor jotzaile, korneta jotzen hasi nintzen arte. Orduan ere korneta jotzaile bat falta zenez, eta ni trikitixa jotzen aritzen naizenez, niri proposatu zidaten. Hilabete lehenago hasten gara korneta doinuak entsaiatzen. Erromatar izateak gainera «saria» izaten du, ez dakit nondik eta noiztik datorren ohitura hori: Ostegun Santuan, udalak ordainduta, afaria egiten dugu Imazenean. Menua beti berdina izaten da: baratzuri eta ganba nahaskia eta txuleta. Elizara joan aurretik, berriz, adinekoen egoitzan meriendatxoa ematen digute.

Itzulerarako kezka Parte hartzaileon artean giro ona izaten dugu eta bi egun oso polit izaten dira Ostegun eta Ostiral Santuak. Egun garrantzitsuak izaten dira gainera Segurarentzat, jende asko erakartzen baitute. Hala ere, bi urteko hutsunearen ondoren, badut kezka bat: ez dakit noiz itzuliko den edo itzuliko den. Azkenaldian kostatzen ari da jendea prozesioan ateratzea eta bi urteko etenaldi honek ez dakit onik egingo dion.

Gaztejira 13 Jone Soto • Josune Gil

2021eko apirilaren 1a • # 415

«Erakusketako artelan bakoitzak bi egile ditu» JONE SOTO ESNAOLA • Artista

JOSUNE GIL

Ezkerreko eserlekutik

Testua eta argazkia: Ane Garmendia

@JosuneGil

kontaktuan jartzen dira, horietako bat bertan jaiotakoa izaten da, eta bestea beste jatorri batekoa, eskolara edo herrira iritsi berria dena. Azken finean prozesu hau ez da soilik alde bakar batetik ematen, bi aldeetatik ematen da, bertako herritarren eta iritsi berri direnen artean egin beharreko lanketa eta esfortzu bat eskatzen du.

Nola bururatu zitzaizun ‘Lamiak eta Lloronak’ erakusketaren ideia?

Martxoko konfinamenduaren amaieran bururatu zitzaidan, izan ere, kalera ateratzen hasi ginenean bizilagunok herriko txoko ezberdinak esploratzen hasi ginen. Lanetik ere herria osatzen duten kultura ezberdinak ahaldundu eta ezagutarazteko asmoz, jarduera komunitario bat jarri nahi genuen martxan. Horrela, kaleko erakusketa bat antolatzea bururatu zitzaidan, artelanak herriko txoko ezberdinetan jarri eta bizilagunak batetik bestera mugitzeko aitzakia moduan balio zezakeena.

Zer dela eta aukeratu zenuen mitologiaren gaia?

J

one Soto Esnaola (Beasain,1997), Ongi Etorri Eskolara proiektuan dabil lanean. Bere ogibidea artearekiko duen zaletasunarekin batu zuen pasa den urtean, eta honela sortu zen kultura ezberdinetako mitologia eta kondairak batzen dituen Lamiak eta Lloronak izeneko erakusketa.

Nola sortu zen Ongi Etorri Eskolara proiektuaren ideia? Zein behar ikusten zenuten gizartean?

Proiektu hau Donostiako Aitor Ikastolan sortu zen. Urteetan zehar jatorri migratzailea zuten ikasleen gorakada bat eman zen, eta bertako langile zein familiak egoera eta ezaugarri berri batzuen aurrean topatu ziren. Behar horiei erantzuteko asmoz, eskolako bi amek Familia Laguna proiektua martxan jarri zuten ikastetxean. Programa honetan adin bereko haurrak dituzten bi familia

Euskal mitologia gure kulturaren parte da, eta garrantzitsua iruditu zitzaidan gure herria osatzen duten beste kultura batzuen pertsonaia eta kondaira mitologikoak ezagutzea. Artelan bakoitzak bi egile dauzka: narratzailea eta artista.

Jatorri ezberdinetako narratzaileek kontatutako kondairetatik abiatuta, artista bakoitzak artelan bat margotu zuen hau irudikatuz.

Non ikus daiteke erakusketa?

Ordizian, Andoainen eta Zarautzen jarri dugu, eta orain Donostian dago ikusgai apirilaren 11 arte, Egiako tunelean. Donostiako erakusketa honetan, jatorrizko hiru herrietako artelanez gain, Donostiako auzotarren parte hartzea ere izan dugu eta horie esker orain artelan gehiago daude ikusgai. @jonesoto

Gure tabernak

I

az urtebetetzea konfinatuta pasa ondoren, aurten zerbait berezia egitea erabaki duena. Minbizia gaindituta, familia osoa herriko jatetxe gustokoenera bazkaltzera gonbidatu duena. Unibertsitate gradua bukatuta, lanean hasi berri dela familiarekin ospatu nahi duena. Atzerrira sei hilabetez joango delako, lagunekin agur-bazkaria egingo duena. Laneko atsedenaldian lankideentzako kafe bila joan ohi dena. Ehunka eta ehunka egoera imaginatuta, tabernak beti izan dira gure kulturaren eta egunerokotasunaren parte, eta hala izaten jarraituko dute, oztopoak oztopo.

Eskerrik asko egoera zail honetan egindako esfortzuaz gain, errutina nazkagarrian gure eguneroko ihesbide txikia izateagatik, gure lehen muxuen, ospakizunen, negar eta barre algaren testigu eta eszenatoki izateagatik. Eskerrik asko, gure izenez deitzen eta etxean egongo bagina bezala tratatzen gaituzuenoi, gure ohiturak buruz ikasten dituzuenoi, zuen lau pareten artean komunitate txikiak sortu dituzuenoi.

Besterik gabe, eskerrik asko barraren beste aldetik gure gaur egungo errutina arraro hau eramangarriagoa egiten laguntzeagatik, urte luze honetan bizi izan dituzuen zailtasun eta traba guztien gainetik zutik jarraitzeagatik.

14 Erreportajea Berdintasunaren inguruko lanketa Legorretan

# 415 • 2021eko apirilaren 1a

Erreportajea

HERRI LANKETA INDARKERIA MATXISTARI BURUZ Testua eta argazkia: Ariane Vierbücher

Legorretako eragileak indarkeria matxistaren inguruko gogoeta egiten ari dira, eraso kasuen aurrean nola erantzun ikasteko.

P

asatu zen martxoaren 8a, Emakumeen Nazioarteko Eguna, eta egun hori pasatzearekin batera, isildu dira egun horretan berdintasunaren aldeko eta indarkeria matxistaren kontrako oihuak. Isilik, edo isilago, baina ez geldirik. Legorretan bide horretan lanean ari ziren, eta horretan dihardute oraindik ere. Izan ere, herriko eragileentzat ireki zen indarkeria matxistaren inguruko gogoeta egiteko parte hartze prozesu bat martxan dute Legorretako Udalaren ekimenez, eta Arremanitz Kooperatibak gidatuta.

Lanketa hori zertan den azaldu du Asier Bagliettok Arremanitzeko kideak: «Proiektu hauLegorretako Udalak abiatu zuen. Bazegoen hor berdintasunaren eta hezkidetzaren inguruan herri mailan zerbait egiteko gogoa. Legorretako eskolarekin, aurretik ere bageneukan esperientzia bat, jolastokia egokitzen eta hezkidetza saio batzuk-eta ematen, baina eskolaz harago, herri mailan ere berdintasunaren inguruan lanketa bat egin genezakeela pentsatu genuen, eta hain juxtu, nondik nora jo zehazten ari ginen bitarte horretan, Legorretan era-

so egoera bat gertatu zen, tratu txar fisiko batzuk gertatu ziren eta herrian erreakzio bat egon zen».

Gertakari horretatik abiatuta planteatu zuten garatzen ari diren prozesua: «Abiapuntua da, herrian horrelako egoera gehiago emanez gero, nola kudeatu ikastea, modu osasuntsu batean eman dadin erantzun bat, baita komunitatea zaintzea ere, ez gaudelako horrelako gertaera baten aurrean jokatzeko entrenatuta, normalean hartzen delako modu oso punitibista batean...», nabarmendu du.

Horrelako eraso bat gertatzen denean, eta aurretik gogoeta egiten ez bada, «oso zaila da ondo kudeatzea, tentsio handiko momentuak baitira, eta barruak astintzen dizkigu gainera», gehitu du talde bereko kide Maialen Gartziak. «Betiko roletan sartzen gara, gizonek salbatzaile papera hartzen dute, emakumeek akonpainamendu funtzioa egiten dute...». Hala, gogoetarako kanal bat ireki eta lanean jarri ziren, «ikusteko nola ekin horrelako momentuetan, erreparazioaren ikuspegitik...

Azken finean, gai honen bueltan ikastea da asmoa».

Herritarren erantzun «oso ona» Deialdia egin eta 25 lagun elkartu zirenlehen saioan, eta prozesuaren eskema marraztu zuten partaide guztien onespenarekin. «Denok eroso sentitzeko eta epaituak ez sentitzeko balio batzuk jarri genituen». Aurkezpenaren ondoren, «lehen bi saioak, segregatuak izan zi-

«Legorretan eraso egoera bat gertatu zen, tratu txar fisiko batzuk gertatu ziren eta herrian erreakzio bat egon zen» Asier Baglietto Arremanitz Kooperatiba

«Nahi ez dugun egoera berriro ematen bada, ahal den prestatuen egoteko eta ardurak argi edukitzeko da prozesua» Maialen Gartzia Arremanitz Kooperatiba

Erreportajea 15 Berdintasunaren inguruko lanketa Legorretan

2021eko apirilaren 1a • # 415

Indarkeria matxistari buruzko prozesuan parte hartzen ari den taldeko herritarrak eta Arremanitz Kooperatibako kideak.

ren, emakumeak alde batetik eta gizonak bestetik, eta bakoitzak ibilbide propioa egin du». Bagliettok azaldu duenez, «gizonentzat indarkeria matxistaren lanketa sakona egitea arrotzagoa izan zitekeelakoan, lehenik oinarriak finkatu» zituzten, «ulertzeko gizonak nola eraikitzen garen, indarkeriak ze toki duen gure sozializazioan, boterea eta pribilegioa zer den, indarkeria nola eragiten den...».

Gartzia berriz, emakumeekin aritu da: «Emakumeak normalean pauso batzuk aurrerago gaude, ikuspegia landuagoa daukagu, lehen pertsonan bizitzen ez badugu, gertu-gertuan bizi izan dugulako erasoren bat, eta gaiaren inguruko hasunarketa egiten hasita gaude, batzuen kasuan aspalditik eta oinarri batzuekin gainera». Emakumeekin helburua da, «ulertzea ardura ezin dela gurea bakarrik izan eta partekatzeko baldintza batzuk behar ditugula, eta horrek eraman behar gaitu elkarbizitza

batera, ez sexuen arteko lehia batera.

Emozioei ere tokia egin behar diegu».

Prozesu honetan bakoitza bere bidetik abiatu bada ere, asmoa da, «elkarri begira jarri eta emakumeek ikustea non dauden gizonak, eta gizonek ikustea non dauden emakumeak, eta hortik, batera eraikitzen hastea». Abiapuntuak «hain desberdinak dira, asko-asko zaindu nahi dugula bakoitzaren espektatibak zeintzuk diren, zer eskatzen diogun besteari, balioa eman nahi diogulako baita ere borondate hori, gai honi arreta jartzeko». Harrezkero, lau saio egin dituzte.

Bide luzea oraindik egiteko Prozesu hau amaitzeko oraindik lan saioak geratzen dira aurretik, ondorioak ateratzeko unea ere iritsiko da, eta egitasmo honek, lanean jarraitzeko beste bide batzuk ere irekiko ditu ziurrenik, baina momentuz egin duten lanaren inguruko sentsazioak jasoz, par-

taideen hitzetan, «asko» ematen ari da.

«Belaunaldi desberdinak elkartuta lan egitea oso interesgarria da, baita gizonek parte hartzea ere, lanean segitzeko indar handia ematen du», diote Legorretako Talde Feministako kideek.

Gainera, horrelako gaiak lantzen dituzten prozesuak abiatzeak badakar beste ondorio bat ere, partaideen iritziz: «Bileretatik kanpo ere gaiaz hitz egiten dela, eta hori ere oso positiboa da, horrekin ere asko lortzen delako, eta prozesu luzea bada ere, ustea da, ari garela aurrerapausoak ematen, aldaketa bat emateko jarrera agertze hutsa, badelako zerbait».

«Bi taldeen arteko elkarrizketa geratzen da oraindik, eta lur hartzea, egindakoa aztertzeko. Eta ondoren, egindakoa herrira nola gerturatu aztertu behar dugu, inork nahi ez dugun egoera berriro ematen bada, legorretarrak ahal den prestatuen egoteko eta ardurak argi edukitzeko».

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 415 • 2021eko apirilaren 1a

Telesailak

Apirilak dakarrena Aratz Albisu Telesail zalea

Zer gintezke istoriorik gabe?

I

storioak lo hartzeko kontatzen dizkigute txikitan, gaztetan bizi egin nahi izaten ditugu, helduaroan ahal duguna egiten dugu eta zahartzean guri gertatutako guztiak kontatzen ditugu. Bizitza bera ere kontakizun bat baita.

Istorioak zabaltzeko modu eder bat telesailak dira. Baina ia gustuak munduan bezainbeste serie daude gure esku, eta denak ezberdinak. Adibidez, errealitatea konta dezakete Veneno edo Altsasu bezalakoek, edo fikziozko kontzeptu batekin Sense8 bezalako zerbait eratu. Baita bien arteko nahasketa bat ere, errealitateko zati ezberdinak hartu litezke fikziozko istorio bat sortzeko, The Handmaid’s Tale da honen adibide.

Istoriek emozioak eta mezuak transmititzeko ere balio dute. Tristea izan liteke It’s A Sin, edo barregarria What We Do In The Shadows, bestela erabat arraroa eta ulertezina den Happy egin daiteke, motela ere izan liteke We Are Who We Are bezalaxe. Horrez gain, kapitulu bakoitzean zerbait berria kontatzen duten telesailak ere badaude, Love, Death and Robots. Bestela, munduko istorioen botereaz eta garrantziaz hitz egiten duen telesail bat ere bada, American Gods.

Noski, testu honetan aipatutako guztiak gomendatzen ditut, baina bada benetan azpimarratu nahiko nukeen telesail bat, aurreko kategoria ia guztietan sartzen dena. Sexu kontsentimentuari buruzko istorio gogor baten kontakizun pentsarazle bat da. Zuzendari, gidoilari eta aktore den Michaela Coel artista talentudunak bere bizitzan oinarritutako telesail bat sortu zuen: I may destroy you. Izenburuak dioen bezala suntsitu egingo zaitu, baina pentsatu dezakezun modurik ederrenean.

Galtzaileek ere badute umorerik Antzerki Garaia zikloan, Aitziber Garmendia eta Jon Plazaola aktoreek Losers antzezlana eskainiko dute Ordizian.

Lekua: Herri Antzokia • Eguna: Apirilak 16 • Ordua: 19:00

Baserria eta dantza, eszenan Arte eszenikoen egitarauaren barruan, Larrua proiektuak Baserri Dantza ikuskizuna eskainiko du Zumarragan.

Lekua: Zelai Arizti • Eguna: Apirilak 16 • Ordua: 19:00

Jazz doinuak Igartzako jauregian Igartza Musika bueltan izango da, H30 proiektuarekin. Tartean dira Hasier Oleaga, Sorkunde Idigoras eta Julen Izarra.

Lekua: Igartza jauregia • Eguna: Apirilak 18 • Ordua: 19:00

Sagardoa eta rock&rolla zuzenean Sagarock egitasmoaren hirugarren saioan, Jon Gurrutxaga eta Urbil Artola ariko dira zuzenean, kupel artean.

Lekua: Tximista sagardotegia • Eguna: Hilak 23 • Ordua: 18:00

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2021eko apirilaren 1a • # 415

Baratzegintza Izaskun Altuna • Goierriko Nekazal Kooperatiba (Ordizia)

Lurra prestatzen

EGUTEGIA » Apirilean Erein: Baba beltza, azakiak, apioa, tipula, borraja, patata, uraza, erremolatxa, eskarola, leka, kalabaza, kalabazina...

Landatu: Marrubia, apioa, tipulina, usaindun landarea, arandanoa, franbuesa...

L

au urtaroek bere xarma dute, baina politena bereziki udaberria dela esan dezakegu. Udaberriko lanak egin ahal izateko neguan lurra prestatu behar dugu. Horretarako, hainbat lan egin behar dira: belar txarrak kendu eta lurrari buelta emango diogu, oxigenatu dadin; karea eta ongarri on bat bota eta lurra deskantsuan eduki; eta giro ona dagoenean, lurra puskatu eta lanerako prest izateko.

Egia da martxo aldean eguzki errainuak berotzen hasten direla eta jendeak lanean hasteko gogo handia izaten duela. Zoragarria da, baina lurrak ere tenperatura egokia izan behar du. Zergatik diot hori? Gaur egun haziak egiteko teknika egokiak ditugu baina landare hori lur hotzean sartzen dugunean, landarea ahulduko da, sustraiak indargabetu, hazkundea oztopatu. Landarea horitzea, eskastea lortzen da. Askok esaten digute ‘hazi eskasa eman didazu!’.

GNKn belaunaldi gogorreko bazkide baserritarrek, eta batez ere nire amak, erakutsi didatena zera da: pazientzia izan behar dela, eta kontuan hartzeko, faktore askok eragiten dutela: naturak, eguraldiak, ilargiaren kokapenak, lu-

» Maiatzean Erein: Aza, Bruselako aza, azalorea, erromaneskua, brokolia, arbi zuria, artoa, babarruna, leka motza, azenarioa, patata, kalabaza, kalabazina...

Landatu: Tipula, uraza, kardoa, tomatea, kalabaza, piperra, meloia, berenjena, lekak, kalabazina, erremolatxa...

» Ekainean

rraren kokapenak, lurraren baldintzak, haziaren kalitateak... Baina batez ere norberaren lan egiteko gogoa da garrantzitsuena. Beraz lurraren baldintza egokiak maiatzean lortzen dira.

Landarearen egoera sendoa ere garrantzitsua da. Batez ere tomate landareetan, oso preziatua da gurean, baina gure klima hezean nahiko buruhauste ematen dizkiguna. Lurrean sartzen den momentutik, lurrak tenperatura egokia izan behar du, landarea indartsu egon dadin. Landarearen eboluzioan itxurak garrantza handia dauka, gabeziak ikus

Erein: Artoa, leka altua, leka baxua, perrexila, azenarioa, erremolatxa, endibia, arbi hazia, patata ...

Landatu: Erremolatxa, tomatea, tipula, piperra, berenjena, kalabaza, kalabazina, apioa, uraza, meloia...

daitezke eta horren arabera tratamendu ekologikoak eman behar dira. Askotan esaten digute «tratamendurik gabeko tomateak nahi ditut, horretarako kanpoan eros ditzaket». Baina izan ziur, etxeko tomatearen zapore on hori ez duzula aurkituko kanpoan.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 415 • 2021eko apirilaren 1a

Komikia

Aliritzian

Monika Arratibel • Irakaslea

Apirilak loreak, maiatzak ohoreak

A

pirilean sartu garen honetan, oporretan pentsatzen zakegun bezala, arratsaldean mauka motzean paseoan ibiljarri eta zeru urdin eta eguzki bero batekin amesten tzeko moduan izaten gara eta. Eguraldi desatseginek gauza hasi naiz. Baina garaian garaikoa eta apirilean, euria ederrak ekar ditzakete, itxaroten jakin behar. Baina paziengoian behean. Negua ez omen da apirila pasa arte tzia ere geroz eta gutxiago ez ote dugun... Ez omen du sekula bukatzen, eta euria eguraldi txartzat hartzen dugu askotan. denon gustura euria egiten. A ze arrazoia, batzuk eguzkia nahi Geure gozamenari begira besterik ez baikara bizi. Ez dugu oporrez gozatzeko eta nekazariek berriz euria nahi uzta inikusten apirilean botatzen duen euri dartzeko. Orduan, euria eguraldi ona horrek, larre eta soroetako uzta indartuedo txarra da? Ona nahikoa denean eta ko duela edo maiatzean kolore biziz txarra soberan denean dela esango nuegongo diren lore horiei indarra emanke. Gauza denak bezala, neurrian eginez Horrelaxe bizi gara, go diela. Apirilak ekartzen ditu loreak gero, ez gara gaizki ibiliko. Ez dakit aurlanaren emaitzari eta maiatzak eraman ohoreak, esan izan tengoan kukuak oker jo edo zer egingo bakarrik erreparatuz, ohi da. Gaur egun horrelaxe bizi gara, laduen, oraingoz behintzat, iaz baino liaurretik dagoen lana naren emaitzari bakarrik erreparatuz, breago gabiltza gure kaiola erraldoi hoaurretik dagoen lana baloratu gabe, asnetan, eta gaitz erdi. Aurtengoan ere kubaloratu gabe, askotan kotan zail edo desatsegin, baina behakuak jo eta ni txanponik gabe poltsikozail edo desatsegin, rrezko. an. Euria goian behean, eguzkia indabaina beharrezko rrean, kukuak kantu, kontuak kontu, Egia da apirilak gorabehera asko izaosasuna eta umorea izatea ditxa. ten dituela, goizean izotza zuri ikusi de-