GoiBerri 417. zenbakia

zk. 417 2021eko apirilaren 23a www.goiberri.eus

Iritzia Idoia Luzuriaga Garcia.

Amona feminista ote zen?

03

10-11

Erreportajea

Artza Records, gustuko musika talde erreferenteei lekua eginez

04

Ibiltari

14-15

Santa Barbarako bira Seguran, Unamendi eta Zorroztarri lotuz

Antxiñe Mendizabal _Idazlea eta editorea

«LIBURUETAN BIZITZA DAGOELA PENTSATZEN DUT ORAINDIK ERE»

02 Publizitatea # 417 • 2021eko apirilaren 23a

Iritzia 03 Idoia Luzuriaga Garcia • Berdintasun aholkularia

2021EKO APIRILAREN 23A

# 417 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Amona feminista ote zen?

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

M

odan dago feminismoaz aritzea eta ez gaitu bereziagoak egiten. Borroka, bide, eralfeminista zarela argi uztea. 40 urte datze edo nahi duzuenaren ildo berean ari gara. betetzen dituzunean, kirola modu Baina ez da etiketa bat. Jarrera bat da. Eta ez daaktiboan egiten hastea bezela, ho- go bere jarreran ehuneko ehunean koherentea rren aurretik kiroldegiko atea non dagoen ez da- dela erakutsi nahi duenik, nire mesfidantza jakizun arren eta zure ipurdia elastiko batean soko ez duena. Esan nahi dut, feminista izatea inoiz sartuta ikusi ez duzula ere. Ez dakit zer mo- garela esateak ez du esan nahi horrekin dena duko berezitasuna edo berritaeginda dugunik ezta inoiz jasuna den. Ni gazteagoa nintzerrera matxistarik izango ez dunean, zure burua feministatzat gunik ere, ezta beste inoren gaidefinitzea edo kolore berdea neko joera diskriminatzailerik zure kolore maitatuena zela erakutsiko ez dugunik ere. Hoesateak egoerarik onenean anrregatik, egun,enpresatan bertzeko efektua zuen nire hedintasun planak jorratzen ari rrian; zero. Zure burua feminisgarelarik, pantailaz bestaldeko ta militantetzat definitzea ez bileratan bere entitatean super Idoia Luzuriaga Garcia berdinzaleak direla esaten dizitzaizun burutik pasatzen, ez Berdintasun aholkularia baitzegoen militantzia hori datenean, berehala pizten zaizegiaztatzeko jarduera handirik. kit alarmak. Baita ere eszenatoBeno, gozagarria da feminiski gaineko feminismoa jorramoa, eta haren pentsamentzen den giroetan. Nor ala nor Gozagarria da duak, korronteak, ezagutzak, feministagoa dela neurtzen feminismoa eta jarrerak eta bizimoduak hartu den ekitaldietan. Edozein gai haren duen indarra. Egun gure gizarmatxismoaren bahetik pasatean duen tokia eta gazteengan tzen eta diskurtso feminista pentsamenduak, duen errotzea. Baina feminis- ezagutzak, jarrerak papagai baten moduan ikasi eta moaren ikuspegiarekin bizitzaplazaratzen diren telebistako eta bizimoduak ren teorizazioak asko harritzen tertulietan. Eta nola ez, femihartu duen indarra nismoa bere kanpainen erdigunau. Hots, inoiz zaindu ez duenaren zaintzaren gaineko eginea egiten dituzten politikaturatze feminista, tentel baten riengan. Ez dut jasaten femiantzera maitemindu ez denaren amodio erro- nismoaren inguruan dagoen zuzentasun politimantikoaren inguruko epaiketa, edo politikan koa eta eszenaratze teoriko-akademiko perfekemakume lider txatxurik jasan ez duenaren ja- tu hau. Feminismoa ez da orain batzuek asmatu rrera metaberdinzalea. Ni feminista naiz, eta ni- duten zerbait. Orain deskubritu dionari, zoriore inguruan bizi den jende asko ere bai. Horrek nak, gozatu, eta ongi etorri.

04 Hitz-aspertuan Antxine Mendizabal • Idazlea eta editorea

#417 • 2021eko apirilaren 23a

Elkarrizketa

Antxine Mendizabal Idazlea eta editorea

«ADOREA HARTU BEHAR IZAN DUT NOBELA IDAZTEKO» Liburuaren Nazioarteko Eguna ospatzeko arrazoiak badirela dio mundu horretan murgildurik bizi den Antxine Mendizabal Aranburu (Zumarraga, 1968) idazle eta editoreak. Elkar argitaletxean dihardu lanean azken hiru hamarkadetan, eta edizioaren munduak jasan duen eboluzioaren lekuko izan da. Lan horren beste aldean ere badu tokia, idazlea baita. Urte amaieran kaleratu zuen ‘Odolekoak’ eleberria ibilbide polita egiten ari da.

Testua: Tere Madinabeitia Argazkia: Gorka Gomez

Emakume, ama, kazetari, idazle, editore… Zein jarriko zenuke aurretik?

Denen aurretik, pertsona, gero emakumea, eta gero idazlea eta editorea. Eta amatasunak denak zeharkatzen ditu.

Nolako haurtzaroa izan zenuen?

Zumarragako Plaza Zaharrekoa naiz, lehengo Plaza Navarrakoa. Aitona, amona, haien semeak, beste belaunaldi bat… bizi ginen han, etxe zahar batean, jende zahar askorekin, gerraren ondo-

rioak bizitakoak. Nire haurtzaroko lehen oroitzapenak hangoak dira, oroitzapen gutxi ditut, baina atmosfera bat bezala da gogoratzen dudana.

Gero Urretxura joan zineten.

Aitona hil zen, eta aitak Urretxun erosi zuen etxea, zentro-zentroan. Hara joan ginen amonarekin, sei urte nituenean.

Asko sufritu nuen aldaketarekin, etxe handia, gela asko, korridorea, amaren ileapaindegia… beldurra ematen zidan.

Hitz-aspertuan 05 Antxine Mendizabal • Idazlea eta editorea

2021eko apirilaren 23a • # 417

Eta harekin batera, ikastolara hastea!

Bizimodu aldaketa izan zen niretako.

Ikastola garaitik zer gogoratzen duzu?

Euskararekin oso lotutako oroitzapenak ditut, euskararen aldekoak… Nire lehen zaplaztekoa han eman zidaten, erderaz hitz egiteagatik. Izena ere han aldatu zidaten, Maria Antigua nintzelako hara joan aurretik.

Familia piska bat desberdina zenuen.

Garai hartan amak lan egitea… Etxean

Noiz hasi zinen idazten?

zegoen, baina lanean. Ama ez da izan bere garaiko emakume bat, ezkondutakoan ez zuelako lana utzi. Etxeko ileapaindegia zabaldu aurretik, Urretxun beste bat zuen, Florida gainean.

Jaunartzerako gurasoek eguneroko bat oparitu zidaten, eta niretzat oso inportantea izan zen. 18 urte bete arte asko idatzi nuen. Hor dauzkat gordeta.

Eta zu, nolako haurra zinen?

Eta ikasketak aukeratzeko garaian...

Oso lotsatia eta beldurtia. Irakurtzea gustatzen zitzaidan, eta bakarrik egotea. Maravillas del Saber entziklopedia eta ile apaindegiko Hola aldizkaria izaten nituen beti ondoan. Nire burua handia izateko gogoarekin gogoratzen dut, haurtzaroa noiz pasatuko zain egoten nintzen. Horregatik, itxaropena jarrita neukan ikasketetan. Nire helburua zen ikasketak egitea eta hemendik irtetea, iruditzen zitzaidalako hemendik kanpo ni izango nintzela, askatuko nintzela.

Kazetaritza ikastea erabaki nuen, idaztearekin zerikusia daukalako. Bilbora joan nintzen, baina hirugarren urtean, han egin behar nuen guztia eginda nuela erabaki nuen, eta azken urteetan kotxez joaten nintzen.

Zein izan zen zure lehen lana?

Ikasten ari nintzen bitartean neskame izan nintzen etxe batean, eta Urretxura itzulitakoan Euskaldunon Egunkaria banatzen ibili nintzen. Gero AEKn lan egiteko aukera izan nuen, Zumarragako

06 Hitz-aspertuan Antxine Mendizabal • Idazlea eta editorea

Bisasti euskaltegian. Klaseak ematea baino gehiago, giroa gustatzen zitzaidan. Herriko Korrikaren arduradun izan nintzen. Eta azkenean, eraketaria.

# 417 • 2021eko apirilaren 23a

Zein da?

Kazetari bezala lan egin al zenuen?

Bai, Egin -en herriko berriemale izan nintzen, Segura irratian, Loiola irratian… Orduan deskubritu nuen kazetaritza gustatu arren, ez zela nik nahi nuena. Egin-eko ildo editoriala oso markatuta zegoen, gero Andoaingo Aiurri aldizkarian ere lan egin nuen… Hura ez zetorren bat nire izakerarekin.

Orduan aldatu zenuen lanbidez?

Garai hartan ezagutu nuen Elkarreko Joxean Ormazabal, eta itzulpen batzuk egin nituen berak eskatuta. Poliki-poliki Elkarrerako bidea hartu nuen, baina hasieran Ttarttalon ibili nintzen, eta mundu berri bat ireki zitzaidan. Kanpoko argitaletxeek egiten zutena gaztelaniara itzuli eta argitaratzen genuen.

Gero, bi urteko eszedentzia baten ondoren bueltatzean Elkarrera joan nintzen.

Hura ia beste etapa bat izan zen, euskal literatur sisteman sartu nintzen: idazleak, ilustratzaileak, komunikabideak...

Mundu txiki-txikia da, eta horretan jarraitzen dugu.

Zein da zure lana, editorearena?

Lan polita da, baina editorearen kontzepzioak eboluzio bat izan du, ikaragarri aldatu da. Seguru aski jendeak editore esanda epaileak garela pentsatuko du, testuak irakurtzen ditugula eta hau bai, hori ez… erabakitzen dugula.

Eta ez da hori?

Ba ez! Hori da gure eginkizunetako bat, baina ez bakarra. Orain arte, etortzen ziren original eta proiektuetara dedikatzen ginen, baina gaur egun, editoreok guk geuk sortzen ditugu proiektuak.

Garai batean asko eta erraz publikatzen zen euskaraz, testuen beharra zegoelako, eskolan eta literaturan, eta galbahea seguraski errazago pasatzen zen. Baina irizpideak aldatu dira, irakurlegoa eta belaunaldiak ere bai. Gaur egun editoreari gizartean egotea tokatzen zaio, hau da, ulertzea, interpretatzea zer behar den, zer hartuko den gustura… Lehen zen jasotzea eta egitea.

Gaur, jasotzen dena irizpide jakin batzuen arabera neurtzen da, balio literiarioaz gain, interes soziala, ikusgarritasuna, ekonomia… kontuan hartuta. Argitaletxe batean proiektu bati esaten bazaio ezetz, ez da txarra delako, baizik eta bere katalogoan ez daukalako leku-

Liburua askatua du dagoeneko

A

zaroan argitaratuta, Odolekoak nobelak badu ibilbide bat, eta Mendizabal oso pozik dago izan duen harrerakin. Beldur zen, ur handitan sartzen zela bazekien, «tamaina horretako lan bat, inbertitu duzun denbora mugagabea, ilusio guztia, beldur guztiak... asko sartzen da motxilan», dio.

Ixilean eraman zuen liburuarena, «segurtasun faltagatik eto nire izaeragatik», baina bukatzen ari zela esateko gogoa eta beharra sortu zitzaion. Lagun on pare bati erakutsi zien, «laguntza emozionala behar nuen», eta bukatutakoan argi zuen galbahea pasa behar zuela, Xabier Mendigurenena, Aingeru Epaltzarena eta Pili Litagorena.

Mendigurenek editore lana egin zuen, «kontraesanak bilatu, akatsak, akats estilistikoak...». Epaltzari, lortu nahi zuen giroa, 1940 inguruko Iruñea,

ondo jasota zegoen epaitzea egokitu zitzaion, «Epaltzak eman zidan bedeinkapena, eta lasaitua hartu nuen». Litago Elkarreko lankidea eta lagun ona du, eta «harengandik emozioak jaso nituen». Alaine Agirrek ere lagundu zion.

Nobela idaztean bere buruarekin zintzoa izaten saiatu dela aitortu du Mendizabalek. «Idazle batek ondo idazteko jakin behar du zer egin dezakeen eta zer ez. Egin ez dezakeena utzi, eta egin dezakeenari talentua atera eta maila hor jarri behar du. Urteak eman didate esperientzia identifikatzeko zeintzuk diren nire dohain txikiak eta horietan jarri dut nire indarra».

1941ean hasi eta gaur arteko Iruñeko familiaren historia askatu du dagoeneko Mendizabalek, eta harekin batera Matilde, Teresa eta Amaia protagonistak. Ez dira bereak dagoeneko.

Hitz-aspertuan 07 Antxine Mendizabal • Idazlea eta editorea

2021eko apirilaren 23a • # 417

«Edizioa arrotza egiten zaie idazleei, baina idazle batek topatu dezakeen gauzarik onena editore edo edizio lan on bat da» «Beste nobela bat idatzi nahiko nuke, baina ez hain transzendentala.

Idaztean ondo pasatu nahi dut, fribolitatea sartu»

ilustratzaile edo idazleren bat proiektu original batekin, eta hori landu egiten dugu denon artean, merkatuan edo argitaletxean kokatzeko.

Promozioa ere oso inportantea da, proiektua egin aurretik pentsatuta eduki behar duzu nola salduko duzun, eta nola eman ikusgarritasuna. Mezu guztiak pentsatuta izan behar dira lana bukatu aurretik, ideia edo filosofia ondo garatuta...

Eta idazlea zertan geratzen da?

Nik uste dut editorearen lana guztiz ezezaguna dela, eta idazle askok ere ez dutela ezagutzen. Idazleak, nahiz eta sormen lan ikaragarri bat egin duen, argitaletxearen beharra du. Idazle batzuk oraindik ez dira konturatzen argitaletxe batean ezagutza eta jakintza dagoela, baita talentua ere, eta hori aprobetxatu behar dutela bere lana eraikitzeko. Orokorrean edizioa arrotza egiten zaie idazleei, eta idazle batek topatu dezakeen gauzarik onena editore edo edizio lan on bat da.

Autoedizioaz ere hitz egin behar da.

Geuk sortzeak esan nahi du erne egotea, identifikatzea gizarteak edo euskal irakurlegoak zer nahiko lukeen, zer beharko lukeen garaiaren arabera, zer izan daitekeen ekarpen on bat, defizitarioa izan edo ez izan, eta batzuetan, proiektuak geuk sortu.

Gaur egun argitaratzea ez da zaila, eta jendeak bere lanetan sinisten badu, aurrera! Hala ere, desberdindu egin behar da zer den argitaletxe bat eta zer den liburu bat argitaratzea. Liburu bat argitaratzea gutxi gorabehera edozeinen eskuetan dago, baina argitaletxe bat, beste gauza batzuen artean, negozio bat da, eta literatur sisteman kokapen bat du, bere ildo editoriala du, ildo editorial horren arabera neurtzen du pentsamendu kritikoa, feminismoa, literaturaren tokia, saiakera, haurren liburuak izan behar dituzten ezaugarriak… Argitaletxea harago doa, bultzada personal bat bezala gara, eta balio literarioaz gain, lan horrek egiten dituen ekarpenak hartzen ditugu kontuan.

Zu zeu aritzen zara horretan?

Edizioaz gain, idatzi ere egiten duzu.

Bai, geroz eta gehiago niri tokatzen ari zait proiektuak sortzea, adibidez, bilduma bat sortzea haur literaturan, zenbait estereotipo apurtuz, historia mota jakin batzuekin… Eta gero bilatzen da hori egingo duen jendea.

Ipuin batzuk ditut argitaratuta, eta azken lana Odolekoak eleberria izan da.

rik. Gaur, argitaletxean askoz ere inportanteagoa da guk sortzen duguna.

Eta zer sortzen duzue?

Enkarguz egiten da, beraz.

Bai, hala esan daiteke. Noski, sormeneko lan batzuk badaude, baina hori da oraingo tendentzia. Egia esan, lana oso polita da, baina asko konplikatu zaigu.

Nik geroz eta testu gutxiago irakurtzen dut, eta nire lana gehiago da proiektuak sortzea. Beste batzuetan etortzen zaigu

Baina horien aurretik kazetaritza edo historia lan batzuk egin zenituen.

Lau lan, herriko gaiak hartuta. Horiek entrenamendu bat izan ziren niretzat.

Idazteko grina beti izan dut, baina argitaratzeko beldurrak eta abar ere bai.

Horregatik gertuko gaiekin hasi nintzen, errepublika, trikitixa, baserriak eta ezpata dantza, argitaratzeko garaian seguritatea izateko, idazten ikasteko eta nire buruan sinisten hasteko.

Baina banekien ez fikziozko liburu

haiek ez zirela nik benetan egin nahi nuena, barruan banuen zerbait.

Gero hasi zinen benetan nahi zenuena idazten, hala esan daiteke?

Nahi nuena, edo barruan ateratzeko gogoz nuen hura ateratzeko idazten. Haur eta gazteentzako ipuinekin hasi nintzen, orduko nire bizi baldintzek mugatuta: testu motzak, nik menperatu edo gobernatu nitzakeen testuak idazketa motagatik. Bederatzi ditut idatzita.

Nobela etorri da gero.

Bai, Odolekoak. Ezezagunera bidaia egitea izan da nobela hori idaztea. Adorea hartu behar izan dut, gauza ezezeguna zen eta horri aurre egiteko ziurtasuna behar izan dut, historia idazteko, lanari horrenbeste denboran eusteko, pazientzia izateko, eta gaiak berak eskatzen zuen heldutasun hori lortzeko. Azaroan argitaratu genuen, eta oso pozik nago, esperientziea polita izan da.

Aurrera begira baduzu proiekturik?

Aurretik idatzitakoEmakume burugabea ipuina oso esperientzia handia izan da, monologo batekin osatu dudalako.

Liburuak horretarako ausardia eman dit, neure burua erakusteko, eta ikuskizun horrekin jarraitu nahi dut. Odolekoak, berriz, oraindik pozak ematen ari da, irakurle taldeetan ari naiz, komunikabideetan ere bai, itzulpen posible bat ere badago... eta disfrutatzen ari naiz.

Baina beste nobela bat idatzi nahiko nuke, hori bai, ez hain pisutsua eta transzendentala. Idaztean ondo pasatu nahi dut, eta fribolitate piska bat sartu.

Emakumeak dira zure protagonistak.

Nik beti idatzi dut ezagutzen ditudan gauzei buruz , eta egia da emakumezkotasuna eta feminismoa hor daudela nire bizitza pertsonalean, eta hori nobelan eta liburuetan agertzen da, baita amatasuna ere. Amatasuna gai unibertsala da, ekidin ezin dugun gai bat. Nik nahiko transzendentziarekin bizi izan dut, eta gai horri halako garrantzia eman diot, eta beti agertu da nire liburuetan.

Liburuaren eguna ospatuko duzu?

Argitaletxekoentzat lan eguna da, ospatu ez dugu egiten, baina ni pozten naiz liburuaren egun bat egotearekin. Nik, txikitan bezala, oraindik pentsatzen dut liburuetan bizitza dagoela, eta liburuetara jotzen dut errealitatetik ihes egiteko, ezagutzeko, ikasteko.... Txikitako pentsamendu bera daukat, eta horregatik maite ditut liburuak, eta egun hori egotea ederra da!

08 Herri jakintza Pertsonaia

# 417 • 2021eko apirilaren 23a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Erripa: Aldapa, aldatsa. Batez ere toponimoetan eta oikonimoetan (etxe izenak) gordeta iritsi da, Erdi Arotik: Agerrerripa, Zamarripa, Esterripa... Malda handiari edo halakoa duen lekuari esateko erabili izan da, XIX. mendetik.

«Urrutiko gauza, bideak jan»

1923-4-23: Luzio Gabiria bertsolaria eta eragilea jaio zen, Gabirian.

1933-4-24: Patxi Iraola bertsolaria jaio zen, Zaldibian. Hil, 2019-4-27an.

1994-4-26: Aralar eta Aizkorri-Aratz parke natural izendatu zituzten.

Helburuak eta lorpenak ezin dira oso urrutirakoak jarri. Haraino iristeko beharrezko indarrak ere hartu eta neurtu behar dira, askotan ahaleginak berak zapuzten dituelako asmoak.

Pertsonaia

Goierritar bat Antartikako izotzetan Testuak: Aimar Maiz

J

ulian Irizar Etxeberria euskal jatorriko marinel eta itsasgizon argentinarra izan zen. Capilla del Señor herrian (Argentina) jaio zen 1869ko urtarrilaren 30ean, baina bi gurasoak euskaldunak zituen: aita Juan Jose Irizar (Oñati, 1834) eta ama Ana Bautista Etxeberria (Zumarraga, 1831).

Goierri aldetik Amerikara emigratu zuten, bizimodu hobearen bila. Herri barruko baserri batean bizi izan ziren lehenik, eta aitak xaboitegi bat eduki zuen gero kanpoaldean.

Julian Irizar almirante izatera iritsi zen Argentinako Itsas Armadan. Euskal jatorriaren sua beti mantendu zuen.

Txikitako lagunak euskaldunak zituen: Pedro Salaberri eta Maximo Barrenetxea. Arreba Kontxita Zarateko portuko Itsasontzi Eskolako irakasle Luis Pastorrekin ezkondu zen, eta haren bidez lotu zen itsas gaietara. 1884an sartu zen Buenos Airesko Itsas Eskolan. 1891rako itsasontziko alferez zen, 1903an kapitain, 1919an komandante.

Gobernuaren hainbat misiotan parte hartu zuen: Boliviarekiko muga finkatzen ibili zen 1894an; Txile, Peru eta Tierra de Fuegoko itsasoetan nabigatu zuen, ARA Presidente Sarmiento fragata Ingalaterran eraikitzeko batzordean izan zen... Europara etorritakoan, Euskal Herrira bisita egiten zuen.

1903an, Uruguay ontzian itsasoratu zen, Antartikan galdutako Otto Nor-

denskjöld ikertzaile suediarraren espedizioa aurkitzeko eta erreskatatzeko operazioaren buru. Jose Gorrotxategi euskal jatorriko mediku zirujaua ere erreskateko tripulazioan zen. Aurkitu zituzten naufrago eskandinaviarrak.

Harrera beroa egin zieten itzuleran, eta omenaldia jaso zuen Irizarrek.

Lehen Mundu Gerran Argentinaren Europako itsas batzordearen buru izan zen I. Mundu Gerra hasitakoan, 1914an. Frantzian zegoen, ontzi batzuen eraikuntzagatik. Frantziak errekisatu zituen guztiak, eta Irizarrek bideratu zuen negoziazioa.

Gerra ondorengo armadaren modernizazioan ere lehen lerroan aritu zen.

1923an AEBetan lan hidrografikoak ere egin zituen, Gerlacheko kanalaren planoak tartean. 1931n, Itsas Zentroko presidente izendatu zuten. 1933an erretiratu zen, itsasoan 50 urtez zerbitzatuta.

1935ean hil zen, eta hiletara Argentinako presidentea, ministroak, gobernukideak eta itsas armadako goi agintariak joan ziren. Recoletako hilerrian dago hilobia. Ushuaian, Irizarri eskainitako eskultura bat dago, haren bustoarekin.

1978an, Argentinako Itsas Armadaren izotz-haustaile ontziari ARA Almirante Irizar izena eman zioten.

Julian Irizarren omenez, haren izena jarri zion Argentinako Itsas Armadak izotz haustaileari.

Antartikako itsasoan erabiltzen dute, eta hego hemisferioko mota horretako itsasontzi handiena da. 2017an berritu zuten. Koadro txikian, goierritar jatorriko itsasgizona. Goiberri

Bertsoa • Kate motzean 09 Lander Arizmendi Fernandez • Irati Aldaz

2021eko apirilaren 23a • # 417

Gaiak hala dio

Kate motzean Irati Aldaz • Goiztiri AEK euskaltegiko zuzendaria

«Euskara Goierrin laranjan dago» Lander Arizmendi Fernandez Gaia: Adimen emozionala Doinua: Izarren hautsa egun batean Emozioek, atomo gisan, zenbat karga elektriko: positiboak, negatiboak edo neutraltasun trinko.

Guregan duten eragin jasa maiz kudeatzen ez da erraza, nor da zeharo logiko?

Gudu-zelaia dugu gorputza ta bulkadak ejertzito.

Irakurri ta interpretatzen bageneki gerra kito!

Nahiz ta denborak lagun dezaken zail da gaitasun hori izaten.

Ta ni adimen-handiko baina asintomatiko...

Zeinen ederra den teoria baina zenbat asterisko...

Covid-ak dantzan gauzkan honetan ikasgeletan ze kristo!

Gaitzak jo gabe zenbat sintoma: nekea, mina, ezinegona...

Ez ote da gehiegizko?

Arnaste hutsa arriskutsu da ta era berean premizko.

Kontraesanak ulertu ezin, barruak esan dit "listo!".

Nahiz ahalegindu mantentzen tente agian bihar eror ninteke, deituarren oinarrizko, nork dauzka oinak harrizko?

HURRENGOA » Bertsolaria: Antton Fernandez Lasa Gaia: Errigora

Testua eta irudia: Asier Zaldua

Irati Aldazek Deustun Komunikazio gradua egin zuen eta ondoren Valentzian Bigarren Hezkuntzako masterra.

Gaztea den arren, urte asko daramatza jada AEKn lanean. Azkoitian, Zestoan eta Andoainen eskolak eman zituen, Komunikazio departamentuan lan egin zuen eta hiru urte daramatza Goiztiri euskaltegiko zuzendari postuan.

Musika talde bat edo musikari bat?

Zein da euskararen egoera Goierrin?

Kuba.

Semaforoak modan daudenez, semaforoaren irudia erabiliko dut: Goierri laranjan dago.

Liburu bat?

Zeintzuk dira zure zaletasunak?

Eztizko zerealak esnearekin eta kafe hutsa.

Nahiko neska sinplea naiz. Mendira, hondartzara eta antzerkira joatea, eta lagunekin pote batzuk hartzea gustatzen zait. Eguzkipean bada, hobe.

Ez daukat bereziki gustatzen zaidan bat.

Abesti bat?

La vie en rose kantaren Louis Armstrong-en bertsioa.

Kolore bat?

Urdina.

Oporretarako toki bat?

Cristina Moralesen Lectura facil.

Zer gosaltzen duzu?

Zein da jaso duzun opari bereziena?

Belgikara bidaia bat.

Beasainen biziko ez bazina?

Pelikula edo telesail bat?

Donostian.

Ez dut telebista asko ikusten. Netflix zalea naiz. Vikingos, Narcos eta halakoak asko gustatzen zaizkit. Euskarazko filmen artean, Izarren argia.

Beasaingo alkatea bazina, zer egingo zenuke?

Helduen alfabetatzearen finantziazioa hobetuko nuke.

10 Erreportajea Artza Records zigilua

# 417 • 2021eko apirilaren 23a

Ezkerretik eskubira, Aitor Artza, Joseba Artza eta Iker Artza anaia lazkaotarrak, Artza Records zigiluaren sortzaileak, disko bana eskutan.

Erreportajea

ARTZA RECORDS SOINUA 2019. urteko maiatzean sortu zuten Artza Records zigilua, rock & rollaren, punkaren eta hardcorearen erreferenteen musika berreskuratu eta beste hainbat proiektu berriri lekua emateko. Lazkaoko Aitor, Iker eta Joseba Artza anaiak daude atzean.

BOST ERREFERENTZIA Testua eta argazkia: Ariane Vierbücher

M

usika bizkar hezur dute Aitor Artza (Lazkao, 1973), Iker Artza (Lazkao, 1974) eta Joseba Artza (Lazkao, 1978) anaiek. Zaletasuna baino gehiago, bizitzeko modu bat dute. Haiekin hizketalditxo bat egitea baino ez dago, hortaz jabetzeko. Disko erosle amorratuak gazte-gaztetatik, Irungo Bloody Mary musika dendan edo Donostiako Xaribari eta Beltzan eskuratu zituzten altxortzat dituzten lehen diskoak. Beste garai batzuk ziren, musika erostea ez zen plataforma digital batean sartu eta deskargarako kutxatxoan klik egitea.

«Amerikako Estatu Batuetara-eta eskatzen genituen hemen lortu ezin genituen argitalpenak, sobre batean dirua sartu, pezetak ziren orduan, eskaera orrian nahi genituen diskoak markatu eta korreoz bidaltzen genuen. Handik 34 hilabetera iristen ziren», kontatu du-

2019ko maiatzean Artza Rercords sortu zutenetik, erreferente dituzten bost talderen lanak argitaratu dituzte.

te, aspaldiko garaiak gogora ekarriz.

Oraindik ume zirela sortu zuten lehen musika taldea, eta hortik aurrera, beste hainbat eta hainbat talde gehiagotan ere jo dute, etenik gabe. Rock & Rolla, punka... non, hantxe zeuden hirurak, beti. Orain, berriz, urrats bat gehiago eman dute. Zehatzago izateko, 2019ko maiatzean, hiru anaien artean askotan buruan zerabilten proiektua aurkeztu zuten: Artza Records zigilua.

«Gure lehen xedea, eta bakarra, barruak eragin zizkigun zenbait kasete zinta denboran iraungo duen formato batean argitaratzea zen, baina hala ere, unean maite ditugun beste proiektu batzuek bultzatzeari uko egin gabe», aurreratu du Aitor Artzak, anaia nagusiak.

«Presak eta arrakasta asmoak ez daude gure bidean, ez dugu irabazi asmorik, egindakoa, ondo egitean eta gustuko duguna bultzatzeak asebetetzen gaitu

» 30 % 1995. urtean Andoainen sortua, eta formazioa erabat finkaturik, 1996an argitaratu zuten Gertu ala urrun lehen maketa.

» Bullet Proof Lovers Rock and Roll kolpe gordina da talde hau.

Gai borobilak eta zuzeneko sendoa duena.

2014an sortu zuten, Buenavistan.

» Señor No 1993ko udaberrian Donostiako Buenavistako lokaletan sortutako Rock taldea da.

» Bamms 2017an Hernanin sortua, Rock&Roll taldea da. Orain gutxi argitaratu dute lehen lana.

» Unidad Alavesa Ataunen 2016ko urtarrilean sortua, folk eta rock estiloen arteko proposamena da.

Erreportajea 11 Artza Records zigilua

2021eko apirilaren 23a • # 417

‘Made in Germany’ Unidad Alavesaren azken lana

U

nidad Alavesa talde ataundarrak prest du dagoeneko Made in Germany disko berria, taldearen ibilbideko hirugarrena. Beasaingo Pottoko estudioan grabatu dute, Fredi Pelaezekin, eta Artza Records zigiluarekin argiratuko dute. Diskoa apirilean argitaratu dute, eta dagoeneko hasi dira aurkezpen birako lehendabiziko datak zehazten.

Hain zuzen, maiatzaren 8an izango da horietako lehena, Ataungo Herri Antzokian. Sarrerak salgai jarri eta segituan agortu ziren. Iruñeko Totem aretoan (maiatzak 15) eta Donostiako Dokan (maiatzak 29) ere egingo dituzte emanaldiak. Datozen asteetan, data gehiago ere jakinaraziko ditu taldeak.

soilik», jarraitu du Ikerrek. «Nahi duguna da, guretzako eta gure inguruan ibili diren haientzat erreferente izan diren musika taldeen grabaketak berreskuratzea, bere garaian argitaratu ez zen materiala batez ere, material asko baitugu zintetan grabatu zena soilik, lagunen artean eskutik eskura ibili zena, baina hortik atera ez zena, eta pentsatuz, hori guztia ondare interesgarria dela. Artza Records sortu genuen, dena den, eta Aitorrek esan duen moduan, beste proiektu interesgarri batzuk ere badute tokia Artza Records-en», osatu du Josebak, anaia gazteenak.

Hala, dagoeneko argitaratu dituzte hainbat lan. «30% talde andoaindarraren lana izan zen Artza Recordesen zigilupean argitaratu genuen lehena», azaldu du Aitorrek. «1990. urte inguruan, talde batzu-batzuk bazeuden Euskal Herrian, eta Andoainen, Bap! tal-

de mitikoaren inguruan, gazte mugimendu handia sortu zen, garai hartan sortu ziren gugan influentzia handia izan duten talde asko, eta horietako bat da 30%, hain zuzen ere».

Haiekin harremanetan jarri eta zuten asmoa azaldu zieten. «Gustatu zitzaien ideia! Esan ziguten kanta zaharrak baino, kantuak berriro grabatzea pentsatzen ari zirela, eta hala egin dugu». Gertu ala urrun izenburupean argitaratu zuten. «Dena den, maketa ere argitaratu nahi dugu».

Ondoren, Bullet Proof Lovers taldearen bost abestirekin osatutako EPa argitaratu zuten, CDan. Jarraian, Señor No taldeak Altsasuko gazteen aldeko ekimen bat sortu zuen. 25th Coming Fire taldekoekin EP bat erdibana grabatu zuten, bina kanta. «Zigilu desberdinak inplikatu ginen proiektua aurrera ateratzeko, Artza Records tartean».

Argitaratu duten lan berrienetako bat Hernaniko Bamms taldearen Last chance deiturikoa da. LP formatuan argitaratu dute. «Juxtu grabaketan sartzeko zeuden, eta azkenean, haien bi lan argitaratu ditugu; maketa, biniloan, 2019an, eta orain gutxi, Last Chance atera da, binilo formatoan hori ere».

Gainera, labetik atera berri dute Unidad Alavesa taldearen azken lana: Made in Germany. Biniloan eta CDan argitaratu dute. Artza Recordesen sortzaile diren Artza anaietako batek jotzen du bertan, Ikerrek.

Hurrengo lanak Momentuz, aipatutako bost erreferentziak argitaratu dituzte, baina laster izango dira beste batzuk ere. «Andoaingo Los Fresas taldearen lan bat argitaratu nahi dugu, aspaldi-aspaldiko zinta bat dugu. Entsegu lokalean egin zuten grabaketa hura, eta oso garrantzitsua izan zen egin zuten lana, erreferente izan ziren gutako askorentzat; eta berdin gertatzen da Barrakos taldearekin ere, haien maketa ere jasoko dugu».

Argitalpenak aparte, Artza Records zigilua aurkezteko kontzertu bat antolatzeko asmoa adierazi dute. Baina horrek bai, aurrerago izan beharko du.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 417 • 2021eko apirilaren 23a

Erretratua

HAURTZAROA ASTO KALEAN

Patxi Garmendia ‘Mendigar’ Ordizia

Ordiziako Asto Kalea. Hauek dira nire haurtzaroko kale honen oroitzapenak.

O

rdizian, azokarekin lotuta, zenbait kalek bertan egon ohi ziren animalien izenak hartu zituzten. Elkano kalean Ordiziako azokara joandako baserritarrek astoak lotzen zituztenez, Asto Kale izenarekin ere ezagun bihurtu zen. Era berean, Goitia kalea oiloen kalea ere bada, eta Euskal Herria kalea txerriena. Argazkian, Basilisko Enea etxearen aurrean «aparkatutako» asto batzuk ikus ditzakegu. Sarrerako atean ageri den pertsonak, Agustina Rezola (Urkiolarena) ziurrenik, zuen asto horiek zaintzeko ardura. Gainera, Ordiziako azokara joandako baserritarrek saltzen ez zuten ganadua eta bestelako produktuak ere bere etxean uzten zituzten, ukuilua baitzuten.

Kale honek oroitzapen amaigabeak dakarzkit. «Nire haurtzaroa Sevillako patio bateko oroitzapenak dira», zioen Antonio Machadok. Esaldia jasoz , «patio» eta «Sevilla» hitzen ordez, nik «kalea» eta «Ordizia» jarri ditut. Asto Kale, kale berezia da, bertan baitago ni jaio nintzen etxea. Bertan, haurtzaro zoriontsua igaro nuen, jolasez, bihurrikeriaz eta anekdotaz betea. Gure jolasak askotarikoak ziren, txapak, ezkutaketak, harrapaketak, kanikak… Bertan eman genizkion lehen ostikoak baloiari, bizikletan ibiltzen ikasi ge-

1934ko ‘Ordiziako jaietako’ aldizkarian argitaratu zen. Elkano edo Asto Kaleko txoko bat agertzen da.

nuen... Gauza handirik gabe ginen zoriontsu.

Nire oroitzapenen kaleak ez zuen 100 metroko luzera ere harrapatzen. Estua zen, aldapatsua, trazadura makurrarekin. Baina bizitza zuen, bizitza handia, batez ere asteazkenetako azoka egunetan. Bere apaltasunean, gremio ezberdinen establezimenduen kopuru handi bat zeukan, ia buruaski bihurtzen zuena. Leku txiki horretan aurkitu genezakeen bizitzeko behar genuen guztia.

Bizitza handia Ez nuke establezimendu bat ere ahaztu nahi, denek baitzuten beren xarma. Goranzko norabidean Sinfito Armendarizen elikagaien denda zen lehena. Aurrerago, Ignazio Aroztegiren ardotegia, Arreseren arrandegia eta Bartolo Garmendiaren harategia. Azken honen parean «XX. Mendea» taberna, non Luziak eta bere seme-alabek maisuki betetzen zituzten aho-sabai zorrotzenak.

Bertan biltzen genituen gure jolasetarako txapak. Gorago, Esnaola okindegia eta Milagros Zabaletaren ehun-denda zeuden... Horiei gehitu behar zitzaien Arantza Zubeldiaren mukuru txikia, Katarainen etxerako arropa eta produktuen denda, Basilio Cuestaren dendaren biltegia eta gaur egun Etxetxo taberna dagoen tokian zegoen mertzeria. Leku

horretan, hain zuzen ere, zegoen Urretena etxea, Plaza Nagusia handitzeko eraitsia. Ezin ahaztu Lazkano familiaren loratokia, bere abandonu-egoeragatik Amazoniako oihana zirudiena.

Baina, zalantzarik gabe, astoa da protagonista nagusia. Astoa beti izan da ergelkeriaren paradigma. Astoa deitzeak inozo, baldar, burugogor edo ezgai esan nahi izan du. Historian zehar astoa oinarrizko laguntzailea izan da hain boteretsuak ez zirenentzat, xumeenentzat. Edonork egindako edozein basakeria edo ergelkeria astakeriatzat jotzen dugu, astoa animalia samur, leial, onbera, zentzudun eta lasaia dela konturatu gabe. Hala eta guztiz ere, astoa literaturak hilezkor bihurtu duen animalia izan da. Juan Ramon Jimenezek bere Platero liburuan edo Cervantesek bere El Quijote erraldoian astoa sentsibilitate handiz tratatzen dute. Astoa, bestalde, arrakastaz sartu da erlijio guztietan. Egiptoarrek tronoratu eta zeinu dinastikotzat hartu zituzten belarriak. Mahoma asto baten gainean iritsi zen zazpigarren zeruraino, eta astotxo gainean sartu zen Jesus Jerusalenen.

Belaunaldiz belaunaldi astoa, umilazioak jasatetik, galtzeko arrisku larrian egotera pasa den espeziea da. Esan dezagun beraz astoak gure errespetu eta babes osoa merezi duela.

Gaztejira 13 Tarik Hassad Marzoukek • Irati Zubizarreta

2021eko apirilaren 23a • # 417

«Zorrotz jokatu behar izaten dut batzuetan» TARIK HASSAD MARZOUKEK • Tabernaria

Testua: Ane Garmendia

IRATI ZUBIZARRETA GKSko kidea

Argazkia: Odei taberna

@iratizubii

Krisi garaiak, arriskua ala aukera?

T

arik Hassad Marzoukek (Maroko/ Idiazabal, 1998) bere lagun batekin batera Idiazabalgo Odei taberna hartzeko erabakia hartu zuen duela urtebete. Pasa den urteko ekainaren 26an ireki zituzten lehen aldiz tabernako ateak, eta harrezkeroztik gazteen topagune bihurtu da Odei.

J

Zerk motibatu zintuen Odei taberna hartzera?

Guk hartu aurretik ere bi sozio zeuden Odei tabernan, eta haiek taberna kendu nahi zuten. Ni dudatsu nenbilen, izan ere hiru urte neramatzan Zuremoton lanean, eta lanpostu hori utzi eta tabernaren aldeko apustua egiteak beldur pixka bat ematen zidan.

Azkenean nire laguna den Kepak motibatu ninduen gehienbat. Azkenean Kepa eta nik taberna hartzeko erabakia hartu genuen.

Bi sozio hasi zineten arren, Kepak utzi beharra izan zuen. Nola kudeatu duzu taberna zeuk bakarrik?

Kepari Laulagun enpresatik deitu zioten lana eskainiz, eta horregatik taberna uzteko erabakia hartu zuen. Ni bakarrik taberna aurrera eramateko gai izango ote nintzen ez genekien arren, azkenean jakin dut egoera kudeatzen, eta hortxe nabil. Aurrerago Ataungo gazte bat kontratatzea erabaki nuen, Inge. Aste-barruan nirekin batera txandaka aritzen da lanean, aste bat goizez eta bestea arratsaldez, eta asteburuetan nire kuadrillakoa den Orkatz ibiltzen da, ostiraletik igandera.

Ireki zenutenetik gazteen topagune bihurtu da Odei taberna.

Odei oraindik gurea ez zenean gu ere han ibiltzen ginen arratsalde pasa, baina egia da orain gazteria gehiago azal-

tzen dela. Idiazabalen ez dago beste ezer gazteontzat, eta denok hemen elkartzen gara azkenean. Lagunez eta gaztez inguratuta lan egiteak gauza on eta txarrak dauzka. Hoberena kuadrillakoekin, lagunekin, gazteekin eta ezagunekin egon ahal izatea da niretzat. Bestalde, zorrotz jokatzea egokitzen zait batzuetan, eta lagunak haserretu egiten dira horrelakoetan. Esango nuke hori dela alde txarra.

Koronabirusak sortutako egoera dela eta tabernak itxita egon ziren hilabete luzez. Nola bizi izan duzu hau?

Egoera gogorra izan zen. Fakturak etortzen ziren arren, ez zen dirurik sartzen, baina beste batzuekin alderatuta guri ez zigun horrenbeste eragin. Odei azkenean ez da jatetxe baten modukoa, ez geneukan hondatu zitekeen janaririk, guk edaria saltzen dugu soilik eta hori ez da txartzen. @odei_taberna

akina da sistema honek iraunarazi dezan sufrimendua eguneroko ogia dela gehiengoarentzat.

Hala ere, honen krudelkeria mailaz igotzen da bere funtzionamendua kolokan jartzen denean: krisi garaietan. Testuinguru honetan, ordura arte indarrean zegoen ekoizpen formak mugak jotzen ditu, ez baita errentagarria jada. Beraz, honen berrantolaketa baten premia aurkitzen da. Aipatutako berrantolaketa, baina, ez da soilik ekoizpen arloan ematen. Aitzitik, gizartearen gainontzeko esparruak ere bere horretan moldatuak behar dute izan. Ez da harritzekoa aldaketa hauek langileriaren kalterako izatea, geure bizi baldintzen okertzea eraginez.

Honen ondorioz, garai hauetan langileriaren baitan frustrazio eta intseguritateak areagotzen dira.

Eta sentimendu hauek, tamalez, maiz jarrera erreakzionarioetan norabidetzen dira: jarrera arrazistak, matxistak … Ondokoan bilatuz nonbait gure arazoaren arduraduna.

Hala ere, aukera bat ere irekitzen da, lokartuak gintuen erosotasunetik aterata, langileriak bere arazoak era indibidual batean ulertu beharrean era kolektiboan ulertzeko, eta batasun batetik aldaketa erreal baten apustua egiteko.

14 Ibiltari Santa Barbarako bira Seguran

# 417 • 2021eko apirilaren 23a

Santa Barbarako bira

UNAIEN MENDITIK ZORROZTARRIRA, URTSUARAN MIRAN Testua eta irudiak: Iñaki Gurrutxaga

Garaiena ez, baina segurarren gain kutuna da Unamendi.

Hori du berezko izena Aizkorriko gailurreriaren bista ederra duen paraje horrek, Aizleor izenarekin agertzen baita gida askotan. Santa Barbara ermita du oinpean.

E

z asmo txarrez, baina asko izan dira orain hamarkada batzuk gain eta tontorretan izendun buzoia jartzean toponimo okerra erabili izan duten mendi elkarteak.

Segurako Unamendi gaina izan da (723 metro) horietako bat. Aizleor izendapena eman zioten mendi horri orain 50 urte inguru Oñatiko Aloñamendi elkartekoek, eta haiek jarritako buzoia egon da bertan orain dela bi urte eta erdira arte.

Berezko izenarekin bat datorren buzoia jarriz zuzendu zuten akatsa Segura Kirol Elkarteko mendizaleek, 2018ko azaroan. Behi baten burua irudikatzen du Jon Irizar antzuolarrak –Seguran bizi da egun– diseinaturiko buzoiak, mendiaren izenaren jatorriari ohore eginez.

Izen okerdun buzoia Oñatira itzuli zuten Segurako mendizaleek.

Segurarrek urtetan eman dioten erabileratik datorkio izena Unamendiri (Unaien edo behizainen mendia), baina ikusten denez herritarren artean eztabaida edo zeresana sortu zuen izenaren kontuak, belaunaldi gazteen artean batez ere. Zaharragoek ez zuten zalantzarik egiten. Hala zioen Juan Izagirre zenak Errebote aldizkarian, 2016ko azaroan. «Gu mutikoak ginela bertan asko ibiltzen ginen, behorretan edo etxeko animalientzat belarretan; osaba artzainaren terrenoa zen. Goiko tontor horri

Unamendi deitu izan diogu mutikotatik, eta gu bezala bertan ibiltzen ziren gainerakoek ere horrela deitzen zioten.

Aizleor izenarekin buzoia ikusi nuenean pena ere sentitu nuen. Aizleor Urtsuaran aldera dagoen haitz bat da». Argituta, hortaz, toponimia auziak.

Azaroan hiru urte beteko dira Unamendin buzoi berria jarri zutela. Behi baten buruaren forma du, izen jatorrari ohore eginez

Langazaharretik Santa Barbarara Imaz hotelaren atzealdeko aparkalekua (264 metro) –garai bateko ospitalearen baratzea– du abiapuntu hil honetako Ibiltarik, Txetxu Ormazabal, Juan Mari Imaz, Iñaki Ugalde eta Ion Iñaki Izagirre segurar mendizaleak gidari direla.

Santa Barbarako bira egitea da helburua, Unamendi eta Zorroztarri gainak lotu ondoren, Kortaberri auzotik barrena atzera Segurako herrigunera itzultzeko. Alustiza futbol zelaia eta igerilekua pasa ondoren, asfaltatu gabeko bidea hartu behar da ezkerretara, eta segituan Langazaharrera iristen da, hiru adarreko bidegurutze batera. Erdikoari heldu behar zaio, lurrezko baso pista zabalari.

Malda gogorra dator aurretik. Hasi eta beherala, Pagamuino txiki baserria dago ezkerrera, eta goraxeago Pagamuino handi, eskubira. Eta segi gora, Albitxabalgo gurutzera iritsi arte (545 metro). Lau bide azaldu dira bat-batean.

Ezker-ezkerrekoak Langalepoko ehiza

postuetara darama oinezkoa, zuzenenak Albitzeta eta Otsaurte aldera, eta bien artekoak, Santa Barbara eta Unamendi aldera –pinu batean idatzitako Aizleor izenak eta gezi batek erakusten dute nora jo–. Maldatsua da Santa Barbara ermitaraino iristeko bidea: Hara ailegatu aurrean Urruspileta iturrian freska daiteke zintzurra.

Erabat aldatzen da paisaia Santa Barbarara iristean (675 metro), 31 pagok inguratzen baitute ermita. Iturria, eta mahai eta aulkiak ere badaude garai batean segurar, idiazabaldar eta zegamarren erromeri toki izan zen eremu honek. Segurarrek estimu handitan dute, are gehiago azken urtebete honetan, herritar askoren aisialdi leku eta arnastoki bihurtu baita. Lope de Isastik 1625erako aipatua zuen Santa Barbarako ermita, eta 1711n obrak izan zirela ere jasoa dago. XIX. mendearen erdi aldera gurtze zerbitzuez arduratzen zen serora

Ibiltari 15 Santa Barbarako bira Seguran

2021eko apirilaren 23a • # 417

KONTUAN HARTZEKO » Markaketa aldetik, urri Ingurua ezagutzen ez duenarentzat nahasia gerta liteke bidea, markaketa aldetik urria baita ibilbidea.

Santa Barbarara eta Unamendira hainbestean irits liteke, baina ibilbidearen bigarren zatia egiteko ingurua ezagutzea komeni da.

Argazki nagusian, lau mendizale segurarrak Zorroztarrin. Eskubian, Santa Barbara ermita (675 metro) eta Unamendiko buzoia (723 m.).

» Bideko iturriak bat izan zuen. Senarrarekin batera bizi zen inguruko txabola batean.

Azentzio egunez egiten dute meza eta festa –aurten maiatzaren 16an–. Ermitaren sarreran 2035. urtera arte festa egunak noiz izango diren irakur daiteke, eta aterpe barrenean, beheko sua, mahaia eta artean Franco bizi zela leihopean margotutako ikurrina. Mezaren aurretik, kafea, gailetak eta anisa banatzen dute auzotarrek, eta ondorenean salda, txorizoa eta ardoa. Segidan, landa lurren bedeinkazioa egiten du apaizak pago hostoak lau haizetara zabalduz. Santa Barbarara hitz egiten berandu hasten ziren haurrak eramateko ohitura egon da. 1958an eman zioten azkenekoz konpondua ermitari, eta aurten teilatua berritzeko asmoa dute.

Mugalerrotik Zorroztarrirantz Berriz ere pinudian irekitzen den bidezidor bati jarraituz, bost minutu eskasean gora eginez iristen da Unamendiko goiko ordekara. Larrea da gaina –garai batean bakanak omen ziren bidean topa genitzakeen arboladiak–, eta ikusmira ederra du. Pare-parean, Marinamendi, Maudimendi edo Mañemendi –herriko hizkeran–, Segurako mendirik garaiena (783 metro), eta atzerago Aizkorriko gailurreria. Hurrengo itxitura gaindituta topa daiteke Unamendiko

buzoi berritua. Beste bidezidor estu batean behera eginez –dagoeneko Idiazabal-Urtsuarango lurretan–, azalduko den baso pistan eskubitara jo behar da Zorroztarriko dolmen aldera egiteko. Bi bide daude bertara iristeko, eta garbienetik joateko aukera egin dute mendizaleek, larrea dagoen tokitik gora.

Mugalerroa da, eta paisaia erabat aldatu da. Urrutian Atxurbi eta Aralar ageri dira, parez pare Etxegarateko autobidea eta beheko zuloan Urtsuaran goialdeko baserriak –1947. urtera arte Segurako parte izan zen, geroztik Idiazabal–. Zorroztarriko trikuharria (674 metro) Neolitiko Brontze arokoa da, 14 metroko diametroa du eta 0,70 metroko garaiera. Indusketa egin zenean kamara nahiko hondatua zuen, baina harlauzen oinarriak ondo mantetzen dira.

Berriz ere itxitura pasa, eta beherantz, eukalipto usai betean. Uskatzako teileri zaharra eta hango labeak, eta Segurako herria hornitzen zuen iturburua dira hurrengo helmugak. Behera segiz, Kortaberri auzora daraman Gi-3701 baserri bidearekin egingo du topo ibiltariak, iturria duen aska baten hasieran.

Andrandegieta zahar baserrira iristean, eskubira egin, eta hango pistari jarraitu behar zaio, bide erosoan. Txarako haitza igarota, Aldaola baserrira iristea da gakoa, errepidez Segurara ailegatzeko.

Santa Barbara iritsi aurrean Urruspileta iturria dago, eta ermitaren ondoan haren iturri senidea. Beherakoan, Andrandegietako iturria ere aurkituko du oinezkoak.

» Zorroztarri trikuharria 1982an aurkitu zuten, eta 1987-89 urteen artean industu. Zeramika zatiak, urrezko malgukiak, harrizko apaingarriak eta forma geometriko ezberdinak aurkitu zituzten. Athletic futbol taldearen Segurako lagunarteak inguru horri zor dio izena.

» Uskatzako teila labeak Uskatza izeneko parajearen barrenean eta Marinamendira igotzeko bidegurutzetik gertu, teileri zaharraren eta teilak egiteko labeen aurriak edo hondarrak aurki daitezke.

Bide bazterrean daude, sakongune banatan. Handik gertu, garai batean Segura urez hornitzen zuen iturburua dago.

FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 3:00-3:30.

• Luzera: 11.15 km.

• Desnibel metatua: 1.125 metro.

• Zailtasun teknikoa: Erraza.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 417 • 2021eko apirilaren 23a

Literatura

Musika Irati Goikoetxea Asurabarrena Idazlea

Herriak ez du barkatuko

Z

ereginez itota nagoen momentu horietan gelditu eta arnasa hartzen dut hamar minutuz. Aspaldian gelditu eta arnasa hartzeko nire modua Herriak ez du barkatuko liburua irakurtzea da. Aliritzira zabaltzen dut liburua edozein orrialdetan eta irakurtzen hasten naiz. Irakurtzen dut hamar minutuz eta gozatu egiten dut. Gozatu egiten dut irakurtzen dudalako idaztea gustatuko litzaidakeen hura. Gozatu egiten dut irakurtzen dudanean: «Eta zer egin behar dugu hemen ez dauden eta urrutian dauden zerbait horiekin?» Edo irakurtzen dudanean: «Askatasuna inoiz ezin da baldintzatua izan, edo askatasuna da, edo baldintzak ditu eta beste zerbait da». Edo irakurtzen dudanean: «Txantxangorrietako bat harrietako batera hurbildu da eta han geratu zaio arrastoa haize-zain, paparrean». Edo irakurtzen dudanean: «Ume minduak ez du, nonbait, hatz erakuslerik goratzen. Ume mindua lehertu egiten da. Ume minduak lehertu egiten du». Edo irakurtzen dudanean: «Heltzen direnean ez didate barkatuko kaka-pila hau guztia, ez dizkidate isiltasun mutilatu hauek barkatuko». Edo irakurtzen dudanean: «Madarikatua memoria. Madarikatua».

Hamar minutuko irakurketaren ondoren konturatzen naiz zorionekoa naizela. Zorionekoa naizela irakurtzea gustatuko litzaidakeen hura idatzi dudalako. Eta zereginek eragindako itomena arnas bihurtzen zait. Eta oraintxe hori da nire zoriona, idatzi dudana irakurriz gozatzea, idatzi dudana harrotasunez irakurlearekin partekatzea.

Musikaren haria ez da eten

E

z dadila haria eten’ dio Berri Txarrak taldeak hain ezagun egin duen esaldiak. Eta zuzeneko musika emanaldientzat garairik onenak ez badira ere, erabateko etenik behintzat ez da izan. Datozen egun eta asteetan, musikari lotutako kultur eskaintza ikustea besterik ez dago, horretaz jabetzeko. Aurreneko hitzordua bihar bertan izango da, Ordizian. Sagarock egitasmoaren barruan, Jon Gurrutxaga eta Urbil Artola ariko dira zuzenean, Tximista sagardotegian. Emanaldia soilik ala bazkariarekin batera har daiteke.

Berri Txarrak aipatuta, haien azken biraren harira egindako Dardara dokumentala ikusteko aukera bada oraindik antzokietan. Bihar Idiazabalen emango dute, Guraso elkartearen aretoan, eta Beasainen, larunbatean eta astelehenean, Usurbe Antzokian.

Beasaindik atera gabe, Igartza Musika zikloaren barruan, Iñar Sastre pianojoleak eta Jagoba Astiazaran txistulariak Arineketan ikuskizuna eskainiko dute, igandean.

Maiatza ere indarrean hasiko da, bihar zortzi, Poligrafo Fest jaialdiaren 6. edizioa egingo baitute Urretxuko Labeaga aretoan, John Dealer & The Coconuts, Soma Cult, The Northagirres (argazkian) eta Joseba B. Lenoir Gang taldeen emanaldiekin. Sarrerak aldez aurretik har daitezke sarean.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2021eko apirilaren 23a • # 417

Osasuna Jon De la Cuesta Barrutia • De la Cuesta farmazia (Beasain)

Udaberriarekin batera rinitis alergikoa

U

daberria jadanik hemen dugu eta hasi dira zuhaitzak eta zelaiak loratzen. Urtaro ederra zein zaila polenari alergia dutenentzako. Polena loredun landare anitzek ugaltzeko sortzen duten hautsa da, haizeak zabaltzen du eta printzipioz guretzako ez da kaltegarria. Alabaina, batzuen immunitate sistemak arrotza eta arriskutsua kontsideratzen du eta defentsa mekanismoak aktibatzen ditu bere aurka, ohikoena sudurzuloen mukosaren hantura izanik, hau da, rinitis alergikoa. Muki-jario urtsua, sudur-kongestioa, maiz eztarrira eta ahora ere zabaltzen den sudur azkura bizia, doministikuak eta negar-jarioa dira sintomak.

Ekiditeko modu eraginkorrena kontaktua saihestea da, pinudiak eta egunsenti zein ilunabarrak batik bat. Hala ere, polenetik isolatzea ia ezinezkoa da, beraz, farmazian errezeta behar ez duten hainbat botika eta erremedio aurkitu daitezke rinitis alergikoa tratatzeko.

Konprimitu edo kapsuletan: – Logura gutxi edo sortzen ez duten antihistaminikoak; rinitis alergikoaren sintoma guztiak tratatzeko balio dute. Egunean behin edo birritan hartu daitezkeenak daude. Seguruenak dira, baina bai umeetan eta bai edoskitzaroan zein haurdunaldian dauden emakumeetan ez da gomendagarria.

– Pseudoefedrina basouzkurtzailea; antihistaminikoekin batera formulatzen da askotan eta oso eraginkorrak dira sudur kongestioa eta muki-jarioa tratatzeko. Umeetan, edoskitzaroan zein haurdunaldian dauden emakumeetan, eta hipertentsio, hipertiroidismo, bihotz arazo eta diabetesa duten pertsonetan ere ez da gomendagarria.

Spray edo tantetan – Gatz soluzio hipertonikoak; «itsasoko ura» deritzen prestakinak, edozein pertsonarentzako sudurreko konges-

tioa eta muki-jarioa tratatzeko balio dutenak. Guztiz seguruak dira eta nahi beste erabil daitezke. Prestakin orok konposatu lasaigarriak eta orbaintzaileak ere dituzte, esaterako, azido hialuronikoa, kamamila edo aloe vera.

– Basouzkurtzaile topikoak; asko erabiltzen dira, minutu batzuetan guztiz deskongestionatzen baitute sudurra.

12 orduro sudurzulo bakoitzean instilazio bat egitearekin nahikoa da. Kontuan eduki behar da, 5 egun jarraian baino gehiagotan erabiliz gero «errebote efektu» eragin dezakeela, produktuak berak itxi baitezake sudurra eta kongestionatu.

– Kortikoideak; sudur kongestioa eta muki jarioa tratatzeko balio dute, baina ez dira basouzkurtzaileak bezain

azkarrak, egun batzuk behar baitituzte efektua guztiz lortzeko. Ez da gomendatzen 3 hilabete baino gehiago erabiltzea, eta ume eta edoskitzaroan zein haurdunaldian dauden emakumeetan ere ez. Oso gutxi daude errezeta gabe dispentsatu daitezkeenak, flutikasona eta budesonida duten gutxi batzuk baino ez.

Musukoak Azkenik, azpimarratzekoa da koronabirusaren pandemia agertu baino lehen, alergikoek erabiltzen zituztela musukoak, balbuladun FFP1ak hain zuzen. Alabaina, oraingo garaian debekatuta dago medikuaren frogagiririk gabe balbuladun maskara erabiltzea, baina baliozkoak dira balbula gabeko FFP1, FFP2 zein FFP3a.

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 417 • 2021eko apirilaren 23a

Komikia

Aliritzian

Marian Velasco • Ikaslea

Egia eta Schrödingerren katua

D

uela gutxi, honako hau kontatu zidaten: Gizakiak, lanean, kategoriaz igotzeko nahia duela beti, hau da, pertsonen berezko joera bat dela lanean gora egin nahi izatea. Eta hasiera batean, afirmazio horrekiko nire desadostasun garbia adieraztea zen asmoa. Nire lana ahalik eta ondoen eta eraginkortasun handienarekin egiten saiatuko naiz, jakina, baina ez dut mailaz igotzeko eta beste pertsona batzuen lanaren arduradun izateko asmorik. Eskuetatik ihes egiten dit enpresarekin eta langileekin aldi berean koherente izatearen oreka aurkitzeak. Horrelako ardurak izanda ez nintzateke zoriontsu izango. Ez, mundu guztiak ez du kategoriaz igotzeko nahirik.

Benetako zoriona kaskarkerian edo trakeskerian dagoela defendatzera nindoan (gaztelerazko mediocridad hitza erabili nahi nuen, baina ez dago euskarazko itzulpen positiborik hitz honentzat), honen aurkako artikulu bat irakurri dudan arte.

Honetan, zera aztertzen da: Gizartea inbaditzen duten asmo kaskarrek geroz eta herritar inozoagoak eratzen dituztela, hau da, kaskarkeriak pentsamendu kritikorik ez izatera amiltzen gaituela, eta gauzak zalantzan jartzen dituena zigortu edo gutxietsi egiten dela honen erruz. Dioenez, hierarkia modernoe-

tan, langilerik kaskarrenek (ez azkarrenak, ezta alferrenak ere) beren enpresan gora egiten dute euren lana betetzeko gaitasunik ez duten lanpostuetara iritsi arte, eta gaur egun, honakoa dela mundua gobernatzen duten pertsonen profila. Eta hostia, honekin guztiarekin ere ados nagoela onartu behar dut.

Orduan, zein da egia? Zeinen ideiak du arrazoia? Arrazoia…

Zeinen hitz potoloa. Arrazoia izateko menpekotasuna dugu, inoiz probatuko dugun drogarik indartsuena dela iruditzen zait. Duela hilabete batzuk, unibertsoan bakarrik gaudenaren ideiari bortizki uko egin nion, baina hori publikatu eta gaiaren inguruko informazio gehiago jaso ondoren, bizitza benetan zein apartekoa den ikusi dut, hau da, ezerezetik sortzeak duen konplexutasuna ulertu dut. Ez dut nire burua publikoki gutxietsi nahi, baina iritzi aldaketa etengabean bizi naizela onartu behar dut. Eta idazten ari naizen bitartean ere egiten dudala aitortu behar dizuet, oraingo honetan gertatu zaidan bezalaxe.

Inork ez du zerbaiti buruzko egia absolutua, oso subjektiboa eta pertsonala da egia kasu askotan, eta horregatik, Schrödingerren katuaren paradoxarekin alderatu daiteke: Diozun hori egia da, eta aldi berean, ez da egia. Beraz, gure iritziekin hain naziak izateari utzi beharko geniokeela uste dut.

Publizitatea 19 2021eko apirilaren 23a • # 417