GoiBerri 421. zenbakia.

zk. 421 2021eko maiatzaren 21a www.goiberri.eus

Iritzia

03

Uxue Fernandez Lasa.

Emakume malabaristak

Mari Jose Lasa _Kazetaria

Erreportajea

10-11

Kutxa Bira, ametsekin betetako puzzlea Segurako helmugara iristear

04

«URTE ASKOAN KANPOAN BIZI ETA GERO, NATURAL EGIN ZAIT ITZULTZEA»

Ibiltari

14-15

Burnikurutzetako bira Legorretan, zubi eta baserri bideetan barrena

02 Publizitatea # 421 • 2021eko maiatzaren 21a

Iritzia 03 Uxue Fernandez Lasa • Irakaslea eta kirolaria

2021EKO MAIATZAREN 21A

# 421 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Emakume malabaristak

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

Z

irkuan pailazo, akrobata, mago, trapezis- euskaldun dauzkana ala arrazializatua. Izan ikasta, kontortsionista eta antzekoez gozatu lea, langabea ala soldatadun langilea. Izan alaba, dugu askok noiz edo noiz. Malabaristez ama ala amama. Izan herri txikikoa ala hirikoa. ere bai. Ziurrenik, haurretan amets ere Izan bertan sortua ala bertakotua. Gizarte egituegingo genuen suzko pilota edo uztai haiek dan- rak esleitutako genero-rolak, martxoaren 8aren tzatuz, lurrik ukitu gabe, airean mantetzeko gai bueltan argitara atera ondoren berriz ere isilpean izatearekin, liluratuta. Geroxeago probatu ere gorde den zaintza, lehentasun eta erruduntasubai bat baino gehiagok, gorputz nen arteko (des)orekak, ordutehezkuntzan jolas moduan, gien bateragarritasunerako buagian. ruhausteak, jarduera eskaintza Gipuzkoako emakumeen nola eta zeren arabera antolajarduera fisiko-kirol ohiturak, tzen den, eta beste hainbeste ozoztopoak eta arrazoiak ezagutopo eta gehiago mahai gaineratzeko ikerketan murgilduta datu zaizkigu. Enegarrenez. ramagu urtebetetik gora EHUko Oraingoan, ordea, etxean berHezkuntza eta Kirol Fakultatetan, gure auzokide, kuadrillako, Uxue Fernandez Lasa ko talde batek, Gipuzkoako Foru lagun, ezagun eta ezezagunen Irakaslea eta kirolaria Aldundiaren eskariz. Datuak jaeguneroko malabare jokoak. sotzeko online galdetegi bat biHau ez baita jolasa, galdu eta iradali zen orain bi hilabete inguru bazi biak aldi berean egin daibide ezberdinetatik, tartean tezkeena; jokoa, baizik, galdu Aberasgarria da Whatsapp talde pila batetara ere ala irabazi, zer galdu eta zer iragure bizilagun, bai, ingurukoen laguntza eta bazi. Ariketa aberasgarria da bebikote, maitale, prestasunari esker. Informazio larriak erne ea gure bizilagun, lankide, ama... gehiago biltzeko beste zati bat bikote, maitale, lankide, ama... gehitu diogu, talde txikitan Emakumeek zer dioten argi ezaEmakumeek zer emakume ezberdinekin euren dioten ezagutzea gutzea. bizipenen inguruko elkarrizkeEa gai garen denon artean tak egitea, euren ahotsak enemakumeei, beste izen edo adtzun eta testigantzak jasotzea. jektiborik erantsi beharrik gabe, Izan ginen Legazpin eta Idiazaahalbidetzeko jarduera fisikobalen ere. Guztira parte hartu duten 4.000 ema- kirolean parte hartzea, hala nahi izanez gero, dekume ingurutik makina bat dira goierritarrak. nen interes eta ahotsak erdigunean jarriz, zirkuEmakume hauei guztiei gure eskerrik beroenak. ko rol guztiak elkarrekin gorpuzteko ahaleginean Egunerokoan, zenbat malabare? Izan gaztea, ipurdikoak hartzen jarraitu gabe. adin ertainekoa ala adinekoa. Izan zortzi abizen Lortuko al dugu? Gu saiatuko gara.

04 Hitz-aspertuan Mari Jose Lasa Barandiaran • Kazetaria

#421 • 2021eko maiatzaren 21a

Elkarrizketa

Mari Jose Lasa Kazetaria

Senarrak Nazio Batuetan zuen lanagatik, munduko hainbat tokitan bizitakoa da Mari Jose Lasa Barandiaran (Garin, 1957). Ekialde Hurbilean 20 urtez egon ziren, eta hamaika gertakari bizi izan zituzten. Hango berri eman zuen urteetan Euskadi Irratian, eta gaur ere kolaborazioak egiten ditu ‘Baipasa’ saioan.

Hitz-aspertuan 05 Mari Jose Lasa Barandiaran • Kazetaria

2021eko maiatzaren 21a • # 421

«GERTAKARI UGARI IZAN ZIREN EKIALDE HURBILEAN BIZI IZAN GINENEAN» Testuak: Tere Madinabeitia

Argazkiak: Gorka Gomez

Urte askoan kanpoan bizi eta gero, Garinera itzuli zara.

lan handia zen. Hiru urte egin nituen guztira Donostian.

Bai. Hemen jaioa naiz, hemen dut familia eta etxea. Natural egin zait itzultzea.

Eta handik, Bilbora joan zinen?

Haurtzaroa bertan igaro zenuen.

Auzoko eskolan 12 urtera arte ibili ginen. Adin desderdinekoak ginen, eta batak bestearengandik ikasten genuen.

Baserrian bizi ginen, eta horrek eta auzo txiki batean bizitzeak eman zizkigun bizipen bereziak, kalean bizi direnenetatik desberdinak. Gero institutura joan nintzen. Garindik Beasainera bederatzi kilometro daude, goizean goiz joaten ginen kotxez lantegi batean zebilen auzotar batekin, eta astearteetan, amarekin [Pakita Barandiaran], azokara saltzera joaten zenean. Itzulera, berdin, auzoko batekin, edo oinez.

Unibertsitatera joan zinen gero.

17 urte bete nituen udan amaitu nuen institutua, eta Donostiara joan nintzen EUTGra, Historia ikastera; 1975a zen.

Urte bete besterik ez nuen egin. Han bizi nintzen, eta euskarazko klaseak ematen nituen; ordurako alfabetatuta nengoen, Gasteizen egindako ikastaro batzuetan. Mariaren Lagundia eskolan ere jardun nuen euskarazko klaseak ematen; bi irakasleren artean 500 ikasle genituen! Ondo ordaindua zegoen, baina

Bilbo aldera, bai, kazetaritza ikastera; Informazio Zientzien karrera osoa Leioan egin zuen lehen belaunaldikoa naiz.

Ez dakit zergatik aukeratu nuen kazetaritza, ez nuen halako idazteko zaletasunik… Erandion bizi nintzen, eta euskarazko klaseekin jarraitu nuen han ere.

Orduan hasi zinen atzerrira joaten.

Lagun batek eta biok Andeetara trekking bat egiteko plana egin genuen, eta dirua behar genuenez, Genevara (Suitza) joatea erabaki genuen, lan bila.

«Garinen jaioa naiz, hemen dut familia, eta hemen dut etxea. Oso natural egin zait bertara itzultzea» «Ez dakit zergatik aukeratu nuen kazetaritza, ez nuen halako idazteko zaletasunik…»

Eta aurkitu al zenuten lanik Genevan?

Bai, Unibertsitate hiriko jatetxe batean egin genuen lan, beltzean, egunean 11bat orduz, eta diru dexente irabazi genuen. Mahats biltzera joan ginen gero, Perpignanera (Frantzia). Hura oso esperientzia ona izan zen. Hantxe hasi nintzen frantsesez hitz egiten, gure ondoan mahatsa biltzen kantu batean ibiltzen ziren bretoi batzuen laguntzaz. Azkenean ez ginen Andeetara joan, baina uda hartakoak merezi izan zuen.

Genevara itzuli al zinen?

Nire laguna ez, baina ni bai. Kazetaritza amaitzeko geratzen zitzaizkidan azken urteak erdia han eta erdia hemen igaro

«Nire senar Rachidek Nazio Batuetan zuen itzultzaile eta interprete lanagatik leku batetik bestera ibili ginen»

06 Hitz-aspertuan Mari Jose Lasa Barandiaran • Kazetaria

421 • 2021eko maiatzaren 21a

Eta zuk, zer egiten zenuen bitartean?

«Israelen eta Palestinaren artean dagoen gatazka luzearen inguruan mugitu izan da sarri Ekialde Hurbila» «Ekialde Hurbilean 20 urtez eta hamaika gertakari bizi eta gero, Erromara joan ginen 2011n»

Ingelesa ikasi, eta 1987an Lamia alaba zaharrena jaio zenean, hura zaindu.

New York ez zitzaigun iruditu leku aproposa ume txikiak hazteko, ez ginen eroso sentitu amerikar kulturarekin.

Baina lau urte egin genituen han.

Eta handik Ekialde Hurbilera.

1990ean Irakera joan ginen, Bagdagera. han zegoen Nazio Batuen Mendebaldeko Asiarako Ekonomia eta Gizarte Batzordearen egoitza nagusia. Baina hiru hilabete besterik ez genituen egin.

Etxea oraindik jarri gabe genuenean, Tunisiara joan ginen oporretara, eta han ginela, Sadan Husseinek Kuwait inbaditu zuen. Ez ginen itzuli Bagdagera.

Ikasgai mikatza izan zen: ‘etzazu planik egin, hiru-sei hilabeterako baino!’

Jordania etorri zen gero.

nituen. Kazetaritza 1982an amaitu eta hurrengo urtean Genevako unibertsitatean matrikulatu nintzen, eta lanean jarraitu nuen bitartean.

Han ezagutu zenuen senarra.

Egonaldi haietako batean ezagutu nuen Rachid Somai. Tunisiakoa zen, eta ingeles filologia ikasi ondoren, Genevara joana zen itzulpen eta interpretazio eskolara. 1985ean ezkondu ginen.

Senarraren lanbideak leku batetik bestera eraman zintuen gero.

Nazio Batuetarako oposizioak eginda, itzultzaile eta interprete plaza lortu zuen. Gure artean frantsesa erabiltzen genuen, baina arabiera eta ingelesa ere hitz egiten zituen, eta gaztelania ere ikasi zuen. Eta bai, Nazio Batuen lanagatik, leku batetik bestera ibili ginen.

Zein izan zen lehen destinoa?

Oposizioa atera eta laster deitu zioten New Yorken lan egiteko. 1986ko urtarrilean hasi zen. Bi urterako izango zelakoan joan ginen, Genevara itzultzeko asmoarekin. Baina ez ginen itzuli, ez bertan bizitzera behintzat.

Nolako lana zuen Rachidek?

Itzulpen eta interpretazio lanak egiten zituen, Nazio Batuen egoitza nagusian.

Bi urteko prestakuntza egitea zen normalena, erakunde horretan erabiltzen den hizkuntza diplomatikoa edo administratiboa oso berezia delako, eta horretan trebatu egin behar delako. Baina Rachid lau urtez egon zen New Yorken.

Tunisiatik Garinera etorri, eta hemen egon ginen Rachiden hurrengo destinora arte. Amman izan zen, hara eraman zuten behin-behineko Batzordearen egoitza, eta han egin genituen hurrengo sei urteak. Jordaniara joaterako gure semea jaioa zen. Omar, hemen jaio zen.

Zer nolako hiria zen Amman?

Ez zitzaidan gustatu, ezin zinen lasai ibili kalean, gizonek ez zintuzten bakean uzten, ezin nuen nire ume txikiekin paseoan ibili. Klima ere ez zitzaidan gehiegi gustatzen. Han jaio zen Ines.

Lamia, Omar eta Ines, beraz.

Seme-alaben izenak arabiarrak dira.

Aukeratzeko orduan mundu guztian konnotazio berezirik ez izatea nahi genuen, eta esateko errazak izatea ere bai.

Zein hizkuntzatan hitz egiten zenuten haurrekin?

Aitak arabiarrez eta nik euskaraz. Frantsesa ikastetxean ikasi zuten. Hezkuntza sistema frantsesa aukeratu genuen; oso hedatuta dagoelako munduan, eta leku batetik bestera mugitzean, jarraipena daukalako. Gaztelania eta ingelesa ere ikasi dituzte.

Jordaniara itzuliz, zer nolako giro politikoa zegoen inguru hartan orduan?

Han 1991 eta 1997 artean egon ginen.

1991a, Kuwaiteko inbasioaren hurrengo urtea izateaz gain, Madrilgo bake konferentziaren urtea izan zen. Israel eta Palestinaren arteko gatazkaren inguruan mugitu da sarri Ekialde Hurbila, eta lurraldea kontrolatzeko dagoen indar-neurtze geoestrategikoaren muina izan da gatazka hori. Madrilgo bake prozesua, hurrengo 20 urteko gertaka-

riak markatuko zituen bake prozesu famatua eta Osloko akordioen izenez ezagutuko zena, bidea egiten hasia zen.

1994an Jordaniak berak bakea sinatu zuen Israelekin, gu han geundela.

Orduan hasi zinen Euskadi Irratirako Ekialde Hurbileko berri ematen?

Bai. Ammanen bizi ginela, nirekin jarri ziren harremanetan, eta han gertatzen zenaren kronika eta analisi politikoa egiten hasi nintzen. Oso urte esanguratsuak izan ziren, bazegoen zer kontatu.

Eta Jordaniatik Libanora.

Eta han egin genituen 14 urte, 1997tik 2011ra. Seme-alabak han hazi dira, eta hangotzat dute euren burua. Batzordearen egoitza Beirutera eraman zuten, eta Rachidekin batera gu ere joan ginen.

Beirut gehiago gustatu al zitzaizun?

Bai! Hiri hura desberdina zen. Hamra auzoan hartu genuen etxea. Beiruten lasai asko bizi zitekeen.

Eta politikoki, zer giro zegoen?

Beirutera joan ginenerako Autonomia Palestinarraren lehen harriak ipiniak ziren, Arafat Gazara itzulia zen eta Clinton eta Arafatek Tabako akordioa sinatua zuten. Esan daiteke 1997ko Beiruten optimismo giroa zegoela, Palestinako bake prozesuak itxaropen berriak sortu zituen, eskualdean bakeak ekarriko zituen ongizate ekonomiko eta sozialen itxaropenak. Hiria berreraikitze prozesua hasten ari zen. Diru kredituak heltzen ari ziren, eta hurrengo urteetan Beiruten erdialdea erabat berritxuratu zen, modernitate eta oparotasunerako prest zegoen hiriaren irudia hartuz.

Urte batzuetan bare mantendu zen.

Bai, baina 2000. urtean Camp Davideko negoziaketek porrot egin zuten, Bill Clintonek gonbidatuta Arafat eta Ehud Baraken arteko elkarrizketek alegia. Urte hartako irailean palestinarren bigarren Intifada hasi zen. Laino beltzak hasi ziren berriro ere biltzen eskualdean, baina Libanon, orokorrean egoerak lasai jarraitu zuen, 2005an musulman sunien eta aurreko urteetako berreraikitze ekonomiko eta politikoaren liderra izan zen Rafiq Hariri erail zuten arte.

Giroa gaiztotuko zuen horrek.

Erailketak eskualde osoan izan zuen eragina, Iranek eta Saudi Arabiak lideratzen zituzten bi bloke estrategikoen arteko oreka hautsi zuelako. Tarte hartan bake prozesuaren porrotak Hamas sortzen eta indartzen lagundu zuen, palestinar agintea ahulduz. Gainera,

Hitz-aspertuan 07 Mari Jose Lasa Barandiaran • Kazetaria

2021eko maiatzaren 21a • # 421

2006ko udan Israelek Libano inbaditu zuen, eta Hizbollah erakunde islamista, Siriaren zigortzeko, haren azpiegitura militar batzuez gain, aireportuko pistak, zentral elektrikoak eta esne ekoizleak bonbardatu zituen. Beirut hegoaldeko auzo xiiak suntsitu arte jarraitu zuten bonbek. Gertakariak amaitu zirenean, xii eta sunien arteko harremanak gaur arte gaiztotuko zituen amorrua igo zen airera.

Nola bizi zenuten zuek hura?

Ni neu Tunisian nengoen inbasioa gertatu zenean, oporretan, bi ume gazteenekin. Senarra eta alaba zaharrena Beiruten zeuden, eta aste batzuetara Jordaniara ebakuatuak izan ziren. Bi-hiru hi-

labete kanpoan emanda, urrian itzuli ginenean, Libanoko jendearengan gelditzen ziren itxaropenak amaituak ziren. Supermerkatuetako apaletara esnea eta beste hainbat gauza itzuli ziren hilabete gutxi barru, baina bizipoza ez.

Eta berriz ere gatazkak izan ziren.

2008an musulmanen arteko tirabirak egin zuen eztanda kalean. Tiroka eta lurreko misilez eraso zioten elkarri Beiruten. Astebete egon ginen orduan maletak prestatuta, pertsianak jaitsita eta etxetik atera gabe. Hizbollak irabazi zuen orduan, eta gaurkoz ere irabazteko kartak eskuan dituela jarraitzen du.

Ikusten duzuen bezala, Libano oso leku konplikatua da politikoki.

Zuek 2011n alde egin zenuten handik.

Bai, Ekialde Hurbilean 20 urte eta hamaika gertakari bizi eta gero, Erromara joan ginen. Rachid hara bidali zuten Nazio Batuek, FAO edo Elikadura eta Nekazaritza Erakundera lanera. Erromako bizitza lasaiagoa zen. Han egon ginen 2015ean senarra jubilatu zen arte. Gure planteamendua zen Garin eta Tunisia artean bizitzea, baina 2017an Rachid hil zen, eta harrez gero Garinen nago.

Irratiko lanekin jarraitzen duzu?

Bai, hamabostean behin Baipasa saioan hitz egiten dut, ostegun arratsaldeetan.

Besteak beste, Ekialde Hurbileko gertakariak komentatzen ditut, hango berri oraindik gertutik jarraitzen baitut.

Zein da?

Kanpozalea, kanpora irteteko gogoz

P

andemiak Garingo etxean harrapatu zuen Mari Jose Lasa Erromara joateko maletak prestatuta zituela. Han bizi den alaba eta lagunak ikustera joatekoa zen iazko martxoan, baina birus malapartatuak planak eragotzi zizkion. Harrez gero izan du familiarekin elkartzeko aukera (bi alabak kanpoan bizi dira), baina hurrengo okasioa noiz iritsiko irrikitan dago, baita bere izaeraren ezaugarri den semi-nomadismoa berreskuratzeko ere.

Ama Pakitak kanpozalea dela egotzi dio beti, eta Mari Josek ezin du hori ukatu. Orain arte, bederatzi lekutan bizi izan da, hasi Garin jaiotetxetik, eta Donostia, Erandio, Geneva, New York, Bagdag, Amman, Beirut eta Erroma zenbatuta. Rachid bere senar zenaren Tunisia ere ez da ahaztu behar, han ere badu etxea eta. Etxe aldaketa horiek guztiek atzean gauzak uzten erakutsi diote, «aldaketa bakoitzean, duzun guztiaren %20 uzten duzu atzean», dio. Atzean utzi ezin dituenen artean, argazkiak, eta nola ez, bizipenak.

Bizipen horietan oinarrituta batez

ere egiten ditu gaur egun Euskadi Irratiko Baipasa saiorako kolaborazioak.

Ekialde Hurbilean igarotako 20 urteak, gertakariez beteriko urteak izan ziren, eta kazetaria izanik eta berezkoa duen jakin-minagatik, eskualde hartako egoera politikoaz ondo informatuta egotea gustatzen zitzaion, eta hura euskaldunei helarazten zien irrati uhinen bidez.

Jordanian bizi zela hasi zen irratian eta egun jarraitzen du zeregin horrekin, hamabostero, ostegunetan 17:30 ingu-

ruan (datorren astean du hurrengo konexioa). Lehen handik bertatik kronikak egiten zituen bezala, gaur, mundu arabiarra, islamikoa, Ekialde Hurbila eta Ipar Afrikako estatu eta jendeei buruz egiten dizkioten galderei erantzuten die Garindik. Eitb Nahieran-en bere izena sartuta aurkitu daitezke grabaketak.

Garinera itzuli denetik irratirako egiten duen lan hori ez da duen zeregin bakarra. Kantua ere gustuko du, eta Lazkaoko abesbatzan abesten du.

08 Herri jakintza Sendabelarrak

# 421 • 2021eko maiatzaren 21a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Emendatu: Itzali edo amaitu. Argia itzaltzeko edo sua amatatzeko esan ohi da: ‘argie emendau’. Goierriren mendebaldean erabili izan da. Euskal Herrian barrena beste esanahi batzuk ere baditu: gehitu; ase; zigortu.

«Ez da beharra bezalako mutilik»

1994-5-22. Xabier Erostarbe pilotaria jaio zen, Urretxun.

1930-5-23. Dionisio Amundarain euskalaria jaio zen, Itsasondon.

1964-5-23. Ampo kooperatiba sortu zuten, Idiazabalen.

Beharra eta ardura oso gertuko ulertzen zituzten garai batekoek. Inoren esanetara edo laguntzara erraz ohitu gabe, norberak ekimena hartzeko, beharra zen maisu eta eragile onena.

Sendabelarrak

Erromeroa Ez da gure mendietan basati aurkitzen, bai ordea baserri inguruetan landatuta.

Erabilera asko izan ditzake.

» Izen herrikoia Erromeroa.

» Izen zientifikoa Rosmanius officinalis L. (Lamiaceae)

» Ezaugarriak Zuhaixka hau 1,50 metro luze izan daiteke. Hosto berde ilunak ditu goialdean, eta zurixkak behealdean; oso usaintsua da. Loreak lilak dira, eta udaberritik uda bukaerara arte egon daiteke loretan.

Mediterraneo aldeko landarea denez, ez dugu basati aurkituko gure mendietan, bai ordea baserri inguruetan landatuta.

» Atal erabilgarriak Loreak eta hostoak erabiltzen dira.

» Propietateak eta erabilpenak Erromero hostoen prestakinak barne erabileran erabiltzen dira, estimulatzaile moduan. Infusio moduan, organo desberdinen aktibitatea estimulatzeaz gain, animoa igotzeko balio du.

Odol fluxua hobetu eta nerbio sistema estimulatzen duenez, egokia da memoria arazoetarako, kontzentrazio faltarentzat, urduritasuna arintzeko...

Oreka hepatikoa mantendu, tronboak saihestu eta zirkulazioa hobetzen ere laguntzen du. Digestioa estimulatzen du, eta hesteetako haizeak saihestu. Tentsioa igotzen du, eta ez da erabili behar gibel eta behazuneko arazoetan, ezta zirrosi, kolesterol eta ikteriza kasuetan ere.

Kanpo erabileran, olio, ukendu eta alkohol moduan erabil daiteke, erreuma, artritis eta lunbago kasuetan, zirkulazio periferikoaren laguntzaile moduan igurtziak emanez. Zaurien zikatrizazioa hobetzen du, eta antiseptiko suabe moduan jokatzen du. Hileroko eta giharretako minetarako alkoholaren nahastuz eman daitezke igurtziak. Erromero esentziak buruko ilelarrua estimulatzen du, eta ilea erortzea saihestu.

Landarearen ur-lurrunak arnastuz,

katarro, eztul, bronkitis, asma eta arnas aparatuko arazoak arintze dira.

Kozinatzeko ere asko dira erromeroak izan ditzakeen erabilerak, bai freskoan bai lehortuta..

» Kontraindikazioak Tentsioa handitzen duenez, ez da gomendatzen erromeroaren erabilera hipertentsio kasuetan, ez eta haurdun dauden emakumeetan eta giltzurrunetako arazoak dituzten pertsonetan.

Behazun hodien boxadura kasuetan ere ez dira erromero prestaketak erabili behar barne aplikazioetan.

Iturria: Legorretako Udalak kaleratutako ‘Ez zela kajoi batean gordetzekoa’ liburua.

Bertsoa • Kate motzean 09 Iban Urdangarin Lardizabal • Ane Beloki Lopez

2021eko maiatzaren 21a • # 421

Gaiak hala dio

Kate motzean Ane Beloki Lopez • Bertsolaria eta pilotaria

«Maialen Lujanbio guztiontzat da eredu» Iban Urdangarin Lardizabal

Gaia: Gure basoak Neurria: Hamarreko handia Doinua: Lurraren pean sar nindaiteke Igartu ziren aldapetako gaztiña ondo ederrak azken haritzak janez hil ziren erreka ondotan zerrak pista azpitan gelditu ziren elorri zuri okerrak insignisaren berdez jazteko gure baserri bazterrak bete ez diren ametsei eta diru laguntzei eskerrak.

Igartu dira pinuak eta pinuzaleak ez-gaitu desbrozadora hotsak isildu berraldatzeak amaitu kale zuloko ekologistek ez gaitzatela epaitu lurretik jaten ikasterako lurrak berak jango gaitu ametsak ere, ametzak baino gehiago ematen baitu.

HURRENGOA » Bertsolaria: June Aiestaran Iparragirre Gaia: Itxura fisikoa

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Ane Beloki Lopez bertsolari eta pilotaria (Legazpi, 1999) Euskal Ikasketetako gradua egiten ari da Gasteizen. Aurten bukatuko du. «Txikitatik interesgarria iruditu zait euskararen mundua. Oso gustura egon naiz Gasteizen. Hiri txikia eta erosoa da. Behar dugun guztia gertu dugu. Datorren ikasturtean Irakaskuntza masterra egin nahi dut».

Zeintzuk dira zure zaletasunak?

Bertsolaritza, esku pilota, euskal dantzak, parranda, lagunekin egotea, barre egitea...

Musika talde bat edo musikari bat?

Joseba Tapia.

Abesti bat?

Besamotza.

Kolore bat?

Urdina.

Oporretarako toki bat?

Conil. Duela bi urte bertan egon nintzen kuadrillarekin. Oso ondo pasa genuen.

Egia esan, itsasoa gertu duen edozein toki ona iruditzen zait oporretarako.

Liburu bat?

Antxiñe Mendizabalen Odolekoak.

Zein da zure bertsolari kuttuna?

Zer gosaltzen duzu?

Maialen Lujanbio guztiontzat eredu da, baina bertsolari asko ditut gustuko. Bakoitzak bere ezaugarriak ditu.

Kafea eta galletak edo zerealak.

Gustuko pilotaria?

Legazpin biziko ez bazina?

Iñaki Artola, Oinatz Bengoetxea eta Patri Espinar.

Herri euskaldun txiki edo ertain batean.

Pelikula edo telesail bat?

Goenkale zalea izan naiz beti. Oraingoen artean, Merli.

Zein da jaso duzun opari bereziena?

Lagunek egindako bertsoak.

Legazpiko alkatea bazina, zer egingo zenuke?

Gazteen beharrei erantzuten eta euskara bultzatzen saiatuko nintzateke.

10 Erreportajea Kutxa Bira helmugara heltzear

# 421 • 2021eko maiatzaren 21a

Erreportajea

AMETSEKIN EGINDAKO EUSKAL HERRIKO PUZZLEA Testua: Kerman Garralda Zubimendi

Iparra Hegoa elkarteak nolako Euskal Herria amesten duten galdetu die euskal herritarrei. Ametsak kutxa batean biltzen ari dira.

K

utxa baten istorioa da hau, zurezko kutxa txiki batena. Eskutik eskura, milaka kilometro egin dituena. Ozeano Atlantikoa ere gurutzatu du joan etorrian. Nagore Zaldua eta Eneko Bachiller donostiarrek egin zuten kutxa, Adunako Apakintza baserrian. Gaztainondoaren egurrarekin egindako kutxa da, baserrietan izaten diren kutxak bezalakoa; diseinuak ere baserrietako kutxei egiten die erreferentzia. Apaingarrien artean Iparra Hegoako logoa nagusitzen da beste guztien gainetik.

Eskuz tailatu dituzte irudi guztiak; estalkian Iparra Hegoa 2021 dioen pirograbatua du, euskal tipografiarekin eta lauburuarekin. «[Kutxan] Badago ondare kultural bat, eta egitasmo honetan hortik asko dago. Ari gara hizkuntza batez hizketan, gure herriak duen altxorrik kutunenaz. Eta baita ere ari gara hitz egiten artisau lan eremu batez. Egia esan, galtzen ari den eremu bat da, oso leku gutxi daude gaur egun horrelako lanak egiten dituztenak. Orduan iruditzen zitzaigun oso ongi ezkontzen diren bi gauza direla: kutxa, hizkuntza eta egitasmoa», azaldu du Nagore Zaldua

zurginak. Iparra Hegoa elkarteak abiatutako Kutxa Bira egitasmoaz ari da.

Ametsak dira kutxaren motorra, ametsek daramate kutxa hara eta hona.

Iparra Hegoa elkarteak euskal herritarrei amets egiteko eskatu zien, zer nolako Euskal Herria nahiko luketen amets egiteko. Ilusioak kutxa barruan biltzen ari dira, herriz herri. Datorren igandean aterako dituzte, Seguran, eta ametsez osatutako Euskal Herriko puzzlea osatuko dute: «Ideia Baionako Etxepare lizeotik jaso genuen: Kutxa bat Euskal Herrian zehar birika eta bertan herri bakoitzak bere ametsa sartzea. Hau da, bakoitzak nolako Euskal Herria nahiko genukeen irudikatu behar dugu eta kutxan gorde. Batzuetan feminismotik erantzun da, beste batzuetan euskaratik... Amaieran denon artean zer nolako Euskal Herria nahi dugun irudikatuko dugu», azaldu du Euri Albizu Iparra Hegoako kideak. Kutxa txikia izanagatik, amets ugarirentzako tokia dago. 70 pieza edo amets baino gehiagoko puzzlea izango da, herri bakoitzeko bat.

Kutxak Argentinan hasi zuen bidea, Patagonian, Viedma hiriko euskal etxean. 11.000 kilometrok baino gehiagok banatzen ditu Viedma eta Segura. Bidean, Euskal Herriko zortzi probintziak igaro ditu: «Diaspora Euskal Herriaren parte bat ere bada eta beraiek ere ekarpena egiten dute. Horregatik, keinu bat egin nahi genien», dio Albizuk. Pasa den asteburuan, bestalde, Bartzelonan izan da, Kataluniaren eta Euskal Herriaren arteko zubiak sendotzeko. «Gu oso

Ametsak gordetzeko kutxa, zeraindarren eskutik Urretxura iristen. Aurrez Idiazabalen izan zen, eta biharamunean Legazpin. A. V.

Kutxa baserrietako gordailuetan oinarrituta dago. Iparra Hegoa elkartearen logoa du erdian, eskuz tailatuta Naziogintzako ekintzen galerak sortutako hutsunea estali nahi dute birarekin, baina ez dute errepikatzeko asmorik

Erreportajea 11 Kutxa Bira helmugara heltzear

2021eko maiatzaren 21a • # 421

KUTXA BIRA 70 herri baino gehiago bisitatuko ditu ametsak biltzen. Jendea mugitu ordez, kutxa dabil alde batetik bestera. Milaka kilometro egingo ditu hiru hilabetetan.

» Martxoa Viedma (Argentina).

» Apirila Baiona; Lartzabal; Reau-Sud Francilien (Frantzia); Itsasu; Aiherra; Baigorri; Aurizberri; Urdiñarbe; Lexantzu; Lekaroz; Bera; Irun; Hondarribia; Pasaia; Orereta-Errenteria; Aduna; Irura; Ibarra; Idiazabal; Zerain; Zumarraga; Antzuola; Legazpi; Aretxabaleta; Aramaio; Elorrio; Zeanuri; Laudio; Bilbo; Deustu; Balmaseda; Turtzioz; Algorta; Sopela.

» Maiatza Barrika; Plentzia; Gautegiz-Arteaga; Lekeitio; Larrabetzu; Urkabustaiz; Durango; Agurain; Altsasu; Arbizu; Gares; Oibar; Irunberri; Iruñea; Bartzelona (Katalunia); Tafalla; Kanpezu; Eskuernaga; Bastida; Argantzon-Trebiñu; Gasteiz; Oion; Viana; Mendabia; Lodosa; Deikaztelu; Sartaguda; Andosilla; Lakar-Arroniz; Lasarte-Oria; Hernani; Igeldo; Donostia; Azkaine; Urruña; Segura.

Hitza da gure lurra «Lur hau ez da gure jabetza, bizi garen lur hau guretzat zelako promesa ez zuen inork egin, ez zigun inork hitzeman.

Hitza guk eman genion lur honi, auskalo noiz eta nondik hona iritsi ginenean, babesaren beharrean.

Hemen landatu genuen gure hitza, eta landare hartatik sortu zen harreman sare mugagabe bat, orain gure herria deitu dezakeguna, Euskal Herria, euskara eman eta hartzen duen jendea.

Hizkuntza da, oraingoz, munduak eskaini digun bizileku bakarra.

Hitza da gure lurra» Amets Arzallus Antia

gustura gaude. Ikusten dugu herrietan oso harrera ona izaten ari dela. Jendea motibatuta dago, ilusionatuta», azpimarratu du segurarrak.

Indarberrituta datorrenari begira Iparra Hegoako kideek ilusioa berreskuratu dute. Iaz 25. urteurrena ospatu behar zuten baina erdizka gelditu ziren, pandemiarengatik. Aurten ere ohiko jaialdia ezingo zutela antolatu ikusi zutenean Kutxa Biraren ekimenari heldu zioten. «Ez Iparra Hegoa bakarrik, Euskal Herriaren eraikuntzan ekarpena egiten duten beste ekintza asko ere bertan behera gelditu dira», gaineratu du.

Zuloa handia da, baina kutxak eta ametsek betetzen dute apur bat. Gainera, Kutxa Biraren inguruan ekintza osagarriak ere antolatu dituzte: «Ez da Iparra Hegoa bat, baina bai ikusten genuela Kutxa Bira girotzeko egin zitezkeela

kultur ekimen batzuk, egoerak eskatzen duen erantzunkizunarekin. Hitzaldia izan ditugu, ikus entzunezkoak, dokumentalak...».

Albizuk aipatu du Iparra Hegoako lan-taldea «gogotsu» dagoela. «Hau guztia amaituko da eta 25. urteurrena ospatuko dugu behar bezala». Bidasoaren bi aldeetako euskal herritarrak batzeko eta naziogintzan sakontzeko sortu zen Iparra Hegoa jaialdia. Hasieran astebetekoa zen, baina azken urteetan hilabete osoko egitaraua antolatu ohi zuten.

Kutxa Biraren aurkezpenean antolatzaileek esan zuten ez dutela errepikatzeko asmorik. «Datorren urtean gure ohiko formatura itzultzea da helburua; izan ere, gure herria oso aberatsa da festa eredu propioa duten ekitaldiak antolatzen, eta ez dugu beste baten beharrik ikusten».

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 421 • 2021eko maiatzaren 21a

Erretratua

EMAKUMEA ERE BOLATAN

Aitziber Makatzaga Zerain

I

gartubeiti Baserri Museoak, Musealiak proiektuaren barruan, bola jokoaren historia azaltzeko helburuarekin hurrengo hilabeteetan Zeraingo birla, txaparroa eta bola jarriko omen ditu erakusgai beraien erakusgelan. Bola jokoaren ezaugarriak eta garrantzia azalduko dituzte eta erakusgai jartzeko behar dituzten argazki zaharren bila nabilela jaso dut GOIBERRI-ko deia: «Aitziber, ba ote duzu gure aldizkarian jartzeko moduko garai bateko argazkirik?». «Ba agian ez da hain zaharra momentu honetan eskuetan dudana, baina 2003ko ekainaren 15eko argazkia hartuko dut mintzagai. Zeraingo emakumeok lehenengo aldiz Gipuzkoako emakumeen txapelketan parte hartu genuen egunekoa da».

Antonio Alustiza zenarekin larunbat arratsaldero gogor entrenatzen ibiliak ginen. Herreran eta Hernanin emakumeak bolatan hasiak ziren eta gu ere urtean behineko txapelketan parte hartzera animatu gintuen Antoniok. Zeraingo sei emakumek hartu genuen parte. Egunkaria itxi berritan, hura berriz irekitzeko aldarrikapena eginez Egunkaria aurrera-ko kamisetak jantzita bota genituen Zeraingo bolalekuan.

Lehenengo bola frogakoa izan ohi da

Atzean: Elena Mendizabal, Ko ntxi Gabiria et Aurrean: Aitzib a Garbiñe Alus er Makatzaga, tiza.

Marijexux Men Mendizabal. Ai dizabal eta Mar tziber Makazaga i Flor k utzia

eta hau kale egin nuen. Baina laster gerturatu zitzaidan Martin Etxaluze bolari zena eta «makurtu eta bolari aurrera laguntzeaz gogoratu», esan zidan. Belaunak dar-dar batean nituela bota nituen gainerako zortzi bolak. Antonio Alustizak erakutsi zidan guztiari esker, eta Martin Etxaluzek eskainitako laguntzarekin, Gipuzkoako Emakumeen txapela lortu nuen. Orduz geroztik, Gipuzkoa osoan makina bat bolalekutan bolatan jokatzeko aukera izan dut. Eta emakumea, gizonezkoen artean bolari bat gehiago izatea ere lortu dugu. Gainera ezin dugu ahaztu azken bi urtetako Gipuzkoako taldekako bola txapelketetara 6 emakumez osaturiko bi talde joan garela Zeraindik. Igandero bolalekuz bolaleku ez ibili arren, herrian bolatan egiteko joera gehitzen joan da eta bolari taldeak antolatuta lehen bolari eguna ere ospatu genuen iaz herrian osasun krisi hau sartu aurretik.

Zerainen 21 bolaleku Eta horretan jarraitu nahi dugu. Jose Mari Etxaluzek garai bateko 21 bolaleku kontatu ditu Zeraingo auzo eta baserri

inguruetan. Izan ere, izugarrizko garrantzia izan zuen bola-jokoak gurean.

Garai bateko kantina eta sagardotegiei loturik zeuden bolaleku gehienak, eta herriko plazaren erdian bolatan aritzen zireneko argazki bat baino gehiago aurkitu ditugu. Baserri inguruan entrenatzeko bakoitzak bere bolalekua zuenik ere bazen, eta bakoitzak ahal zuen bezala aizkoraz egindako birla eta bolarekin jolasten omen zuten. Jai arratsaldeetako bilgunea zen bolalekua eta «Bost par lau», «lau par bost» edo eta «hiru par lau» bezalako oihuekin aurkariari apustu egiten zioten eta, bolalekuan erabakitzen zuten tragoa nork ordaindu. Bola lehiaketetan berriz mosto botila izaten omen zen irabazlearentzat.

Gaur egun bolaleku bakarra dugu herrian, baina hau, ederrenetarikoa.

2003an auzolanean zaharberritu zen.

Eta aurrerantzean ere, denon artean lanean jarraituko dugu joko honek aurrera jarrai dezan eta emakume nahiz gizonezko, haur, gazte nahiz ez hain gazte, zeraindar nahiz goierritarron aisialdiko bilgune izan dadin. Beraz, animatzen bazarete bolalekuan ikusiko dugu elkar.

Gaztejira 13 Nerea Galvan Alustiza • Ane Irazoki Alvarez

2021eko maiatzaren 21a • # 421

NEREA GALVAN ALUSTIZA • Ilustratzailea

«Informazio hau hedatzea ezinbestekoa iruditzen zait» Testua: Ane Garmendia

ANE IRAZOKI ALVAREZ Hipatiari begira @aneirazoki

Konsentimenduaz

K

Argazkia: Nerea Galvan

N

erea Galvan Alustizaren (Legazpi, 1998) ustetan, kasu askotan errazago barneratzen dugu bisualki jasotako informazioa. Hori dela eta, ilustrazioaren bidez, sexualitateari, sentsualitateari, maitasunari eta afektibitateari ahotsa ematea bilatzen duen proiektua jarri du martxan: Tragaoescupe.

Noiz hasi zinen proiektuarekin?

Beti gustatu izan zait marraztea, eta normalean nire sentimenduen inguruan marrazten dut. Duela urte batzuk konturatu nintzen sexualitatea gaur egun oraindik ere tabua dela. Ikastetxean sexu-harremanetan mantendu beharreko segurtasunari buruz hitz egiten digute, baina ez da harago joaten, eta azkenean pornografia izaten da gure erreferentzia bakarra. Dakigun moduan, pornografiaren mundua oso matxista da, eta mutilen plazera sustatzen du soilik. Badirudi emakumeoi sexu gogorra gustatu behar zaigula, eta honen ondorioz, emakume askok beldurra sentitzen dugu gure plazera bilatzen hasten garenean. Honengatik guztiagatik, eta nik nire azalean bizi beharra izan ditudan esperientziengatik, proiektu hau hastea erabaki nuen.

Ilustrazioez gain, hainbat gaiei buruzko informazioa ere ematen duzu.

Honekin aurretik aipatu dudan informazio falta hori betetzea bilatzen dut.

Sexu-transmisioko gaixotasunen inguruan hitz egin izan dut esaterako, baina ez ohiko gaixotasunen inguruan soilik.

Informazioa hedatzea ezinbestekoa iruditzen zait desberdinak sentitzen diren pertsona horiek gauza hauek normalak direla ikus dezaten, jakin dezaten ez daudela bakarrik eta ez dutela zertan beraien plazer sexuala errepremitu beharrik.

Aurre egin beharra izaten diezu jendearen komentario eta iritziei?

Zoritxarrez bai. Nire post guztietan adeitsua izaten saiatzen naiz, baina azkenekoan zenbait iruzkinei erantzuten amaitu nuen, komentario sexista eta transfoboak jaso nituelako. Igo nuen marrazkiak titietako ileei egiten zien erreferentzia, izan ere, lagun batzuekin hitz egin ostean, konturatu nintzen uste zutela beraiek zirela titietan ilea zeukaten bakarrak, eta hori gezurtatu nahi izan nuen ilustrazioaren bidez. Pare bat pertsonak errespeturik gabe erantzun zidaten nire publikazioan, honelako komentarioak eginez: «Urteak daramatzat besapeetako eta titietako ileak depilatzen. Horixe bakarrik behar genuen, orain emakumezkoek ez kentzea. Zer izango da hurrengoa? Titiak dituzten gizonezkoak?». Hemendik aurrera horrelako komentarioei ez erantzutea erabaki dut, ez duelako merezi horrelako jendearekin eztabaidatzen hasteak. Hala ere, aitortu beharra daukat normalean mezu positibo gehiago jasotzen ditudala negatiboak baino. @ tragaoescupe

onsentimendu kontzeptuari buruz gabiltzanean, kontuan hartu behar da ze praktika eta ze egoerari buruz ari garen hausnartzen. Berau, berdintasun egoera batetatik abiatuta da posible, aukeraketa hori librea denean. Gainera, sexualitateaz ari bagara, desirarekin batera ulertu beharreko kontzeptua da; izan ere, desiratzen ez duzun zerbaitetan baiezkoa ematea, onarpen faltsua besterik ez da.

Feminismoak gustuak berezkoak, hau da, biologikoak ez direla esaten du, eta ondorioz, zerbait kulturala dela, gizartean inposatua eta sozializazio prozesuan garatua; hortaz, baldintzatuta egonda, baiezkoa librea ez izateko arriskua dago. Hala ere, gaur egun modan dagoen eta oso arriskutsua iruditzen zaidan aukeraketa askearen mitoak talka egiten du honekin, eta azken hau oso gertu dago neoliberalismoari esker garatzen ari den indibidualismotik.

Hala ere, fokua konsentimenduan jartzeak praktika patriarkal ugari legitima ditzakeela uste dut, ekintzak berak garbi uzten baitu bi alde daudela: alde aktiboa, proposatzen duenarena, eta alde pasiboa, konsentimendua ematen duenarena. Gainera, ‘baiezkoa eman zuen’ horrek analisiaren, eta hortaz, arduraren amaiera ekar dezake (baldin eta noizbait hasi bada).

14 Ibiltari Burnikurutzetako bira Legorretan

# 421 • 2021eko maiatzaren 21a

Burnikurutzetako bira

ZUBI HISTORIKO ETA BASERRITAR BIDEETAN BARRENA Testua eta argazkiak: Iñaki Gurrutxaga

Torreauzo eta Zubizahar herriaren alde banatan, baso bideetan gora eginez Aralar eta kostaldea lotzen zituen garai bateko trashumantzia bidearekin topo egin arte.

1699ko mugarri batek ematen dio izena ibilbideari.

L

egorretako Udalak 2018ko azaroan aurkeztutako Xendabelarrak proiektuak jasotzen dituen hiru ibilbideetatik bigarrena da herrigunea Burnikurutzetarekin lotzen duen bide zirkularra. Baserria eta emakumea, jakituriaren zaindari goiburuarekin bataiatu zuen PR-GI-207 bidea, arrasto zuri-horiduna, emakumezkoek baserri eremuan, ahozko jakintzan eta medikuntza ez arautuan egindako lan isil eta baztertua goretsi asmoz. Bidearen mutur banatan, hasteko edo bukatzeko, babes izendapen berezia duten zubi bana, eta helburua Burnikurutzetako bira egitea, Legorretak Tolosaldeko hiru udalerrirekin muga egiten duen parajea ezagutzeko.

Plaza da Ibiltari honetako abiapuntua (116 metro). Alde batean, San Salbador eliza, bestean udaletxeko balkoia artez janzten duen Baserriaren barneko zuhaitza eskultura. Koldobika Jauregi artista alkizarrak egina 1996an, Lasturko harri grisezko oinarriak ditu eta haritzezko egitura. Udaletxeari bizkarra eman eta Kale Nagusian eskubira eginez, herritarrek hiru izenez ezagutzen duten zubi batera iristen da: Torreko zubia, Torreauzo edo Guadalupeko zubia. Garai batean Ibarbia dorrea zegoen

bertan eta haren oinean Guadalupe Amabirjinaren ermita, XVII. mendekoa.

Ermitaren ondotik igaroz, Aulia sagardotegia eskuinera utziz,eta N-1 errepide zaharra azpitik zeharkatuz, bat-batean, natur eremuan murgilduko da oinezkoa.

Bidekurutzetik Basabe aldera Bi dira puntu horretan har daitezkeen bideak. Eskubitara joz, Koate –Koroate– auzora iristen da, Legorretak duen baserri auzo nagusi eta eguteratsuenera. Hara eginez gero, jauregi itxurako Oriar baserriara eta Santa Ana ermitara iristen da berehala. Gora eginez, auzoko hainbat baserri ageri dira ezker-eskuin, harik eta auzora doan errepide aldera jo eta Bidekurutzera iritsi arte. Irteera honetako gidariek, Beñat Jauregi eta Joxe Manuel Larrea legorretarrek, Pesaltxe erreka ondotik –mapetan Amabirjin Iturri–doan bidezidorra aukeratu dute Bidekurutzera ailegatzeko, zati nagusia errepidetik eginez (228 metro).

Bide eroso batean aurrera jarraitu behar da, eskuin aldera Basabe erreka sumatzen dela. Erreka hortatik datorkio izena Legorretako hainbat herritarrek sortutako Basabe garagardo kooperatibari. Magal horretan daude Pe-

Arrasto zuri-horiduneko PR-GI-207 bideari segiz osatzen da ibilbidea, Tolosaldea-Goierriren arteko muga eremuetan

Ibiltari 15 Burnikurutzetako bira Legorretan

2021eko maiatzaren 21a • # 421

KONTUAN HARTZEKO » Babes izaera duten bi zubi Legorreta Oria ibaiaren meandro zabal batean dago, eta Errege kaltzada zabaldu zenetik, herrirako sarbideak Torreauzo zubitik –Tolosaldetik sartuz gero– eta Zubizahar zubitik –Goierritik– egiten ziren.

Biak bina begikoak dira, eta kareharriz eginak. XVI. mendeak eraikiak, babes bereziko izaera dute euskal ondarearen katalogoan. Donejakue bidearen igarobide dira.

Goian, Urdanetaetxeberri baserri hutsa.

Behean, Burnikurutzetako mugarria, Legorreta, Bidania, Goiatz eta Albizturren mugalekua.

trin espalda eta Amabi baso izeneko parajeak. Hamar minutuan Ikaztegietatik datorren bidearekin egiten du bat Legorretakoak, eta hor hasten da aldapa bidezidor sigi-sagatsu batean. Urdanetaetxeberri baserri hutsera iritsi bitartean etenik gabeko igoera dago 25 bat minutuan. Baserri horretan Kerejeta familia bizi izan zen, bai behintzat 1956. urtera arte. Aurrera jarraituz, ordu laurden batean Intxurrera doan bidegurutzea eskubitara utzi, eta aurrera jarraitu behar da, ordekan ia, Santa Marina edo Santamañara doan bidearekin topo egin arte.

Paisaia aldatu egiten da tarte horretan, hostozabalen basoak eta landaketak nabarmenduz.

Gurutzedun mugarria bide ondoan Ibilbideko lekurik garaiena da Santamañako errepide zatiarena (505 metro).

Zerrategi bateko lan hotsak sumatzen dira eskubitara, eta ezkerretara Aralar eta Tolosaldeko herrietarako ikuspegi bikaina. Bideari jarraituz gero, Argisaingo Santamarina ermita eta jatetxera irits daiteke. Hortik Berostegira jaitsiz egin zuten kostaldetik mendira itzulera Aralarko artzainek. Ibilide honetan behera egin beharra dago ordea, bost minutuan Burnikurutzetara iriste-

ko. 1699n jarritako mugarri bat da, Legorreta, Bidania, Goiatz eta Albizturren mugaleku. Beherantz jarraitzen du bideak, eta beste bidegurutze batean erdiko bideari segitu behar zaio. Ezkerrekoak antenetara ematen du, eskubikoak Berostegira. Bide hori erabiltzen zuten garai batean Beizama, Albiztur eta Errezilgo herritarrek Ordiziako feriara joateko asteazkenez.

Eukaliptu landaketa artean, Bizkarreta baserriaren hondakinak ageri dira –horko jatorria dute Ordiziako Mujika harategikoek–, eta eremu garbiagoa batera iritsiz Itsasondoko Urkia auzoa eta Murumendi ageriko dira parez pare.

Legorretazahar baserrira iritsi aurretik, langa batean margotuta dauden arrasto zuri-horiei jarraitu behar zaie Legorretazahar Etxeberrira jaisteko. Garai batean herriko gazteek erabiltzen zituzten bi igerileku topa daitezke bidean.

Hormigoizko pistan zati bat eginez, ezkerrera egin behar da Ajoain baserrira iritsi arte. Baserri horretan ekoitzi dituzte Joxe Mujikak eta Manoli Urangak hainbatetan Tolosan txapeldun izan diren babarrunak. Oria ibaia agertuko da atzera, eta bideko bigarren zubi historikotik barrena, Zubizaharretik, herrigunera itzultzea besterik ez da falta.

» Mugarri bat, eta bi oroitarri Burnikurutzetako mugarriaren alde banatan bi oroitarri daude. Horietako bat 2000ko uztailaren 29an ETAk hildako Juan Mari Jauregiren oroimenez jarritakoa da, eta bestea Santi Ramiro herritarraren oroimenezkoa. Juanito Ramiro anaia arduratu izan da urtetan inguru hori txukun mantentzeaz.

» Bi baserri-auzo bidean Ibilbide honen hasierako zatian Koate (Koroate) baserri-auzoa zeharkatuko du oinezkoak, gain eguzkitsu batean. Bukaerako zatian, Legorretazahar baserri-auzoa.

Diotenez, Legorretaren sorburua auzo horretan dago. Legorretazaharrera doan bideak garrantzi handia izan zuen garai batean trashumantzi bide modura.

FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 3 ordu • Luzera: 9,50 km • Desnibel metatua: 778 metro • Zailtasun teknikoa: Erraza

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 421 • 2021eko maiatzaren 21a

Musika

Kultur proposamenak: Aitor Artza Musika zalea

Jantzi botak!

O

i musikaren jatorria Erresuma Batuan dago, Londresko gazteriak protesta moduan erabiltzen zuen punka eta Skinhead mugimenduaren bideak uztartu zirenean 70eko hamarkada amaieran eta 80ko hasieran. Horra hor Sham 69, Cock Sparrer, Partisans, Cockney rejects, Blitz, Menace, Angelic Upstairs, UK Subs...

Euskal Herriko musika taldeek asko edan zuten han goitik, ñabardurak ñabardura protesta giroa beretsua zen, eta egoera horretan RIP, Kortatu, Zakarrak, MCD... beraien bertsio klasiko asko egin zituzten gure zorionerako.

Urte asko pasa dira, baina arazoak berdintsuak izaten jarraitzen dute eta testuinguru horretan ondorengo belaunaldietan izan diren Oi! taldeek ederki astindu dituzte bazterrak mezu zuzen eta argiekin. Horra hor Des-Kontrol, Arcada Social, Suburban Rebels nola egungo Rotten XIII, Kaleko Urdangak, mendeku diskoak argitaletxea... eta gaurkoan azpimarra egin nahi dudan Orreaga 778.

2004. urtean jaio zen taldea, izena, Carlomagnoren aurka Orreagan emandako herri defentsaren borroka hari omen eginez jarri zioten. Ordutik lan asko izan dira bidean, (begiratu beraien Bandacampean esaterako) baina hitz hauek irakurtzen ari zaretenerako kalean izango da Herrimina izeneko lan berria. Capsula taldeko Martinekin Bilbon grabatutako 8 abesti berri dira, eta biniloan, kolore ezberdinetan, eskuratzeko aukera izango duzue. Lan honen argitalpen lanetan, Beasaingo XCementerioX argitaletxe eta banaketa taldeak parte hartu du beste batzuen artean.

Nola ez aipatu Orreaga 778 taldeko beasaindarra. Axiok baxuaren lau sokak indarrez astintzen ditu. Bere Behin Betiko Tattoo estudioan ere izango duzue lan berria salgai. Online berriz, herri bereko XCementerioX-en bitartez izango duzue eskuragai. Jantzi botak, musika prest dago ta!

Loreak eta zauriak: Xabier Leteri kantari Loraldia jaialdiaren baitan aurkeztutako ikuskizuna da Loreak eta zauriak izenekoa. Diziplina anitzeko ekitaldi horrek, Xabier Lete omendu eta gogoratu nahi du, eta hark kantagile, bertsogile eta idazle bezala egindako lana gaur egunera ekarri. Lau artista daude ikuskizun horren atzean: Joserra Senperena, Xabier San Sebastian, Beñat Gaztelumendi eta Quico Puges. Lazkaoko Areria aretoan izango dira gaur, 19:00etan hasita.

‘Errimak bi oinetan’ dantza ikuskizuna, Idiazabalen Haatik konpainiak dantza eta bertsoa uztartzen dituen Errimak bi oinetan ikuskizuna eskainiko du Idiazabalen. Igandean izango da, 18:00etan, Igarondo pilotalekuan. Sarrerak liburutegian eskatu daitezke.

Bakarka ala binaka, umorea nagusi Antzerkia eta umorea eskutik etorriko dira astebururako antolatu dituzten bi saiotan. Gaur, J.J. Vaquero eta Alex Rabanal ariko dira Zelai Ariztin (Zumarraga), 19:00etan hasita. Igandean, berriz, Mirari Martiarena eta Idoia Torregarai aktoreek Luze edo Motz ikuskizuna egingo dute, 18:00etan, antzokian (Zaldibia).

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2021eko maiatzaren 21a • # 421

Osasuna Miren Alvarez Juaristi • Urrats podologia zentroa (Urretxu)

Diabetea duen pertsonen oinen zaintza

D

iabetea gaixotasun metaboliko bat da eta behe gorputzadarretan lesio gehien sortzen dituen gaitza da, odol fluxua gutxitzen baitu.

Horregatik, pertsona diabetikoek, bere oinei ematen dieten arreta ezinbestekoa izango da bizitza kalitate maila onena lortzeko.

Oinaren ezaugarria Pertsona diabetikoen oina ezaugarri hauengatik bereizten da: 1. Tenperatura eta minaren aurrean sentsibilitatea galtzea.

2. Odol fluxu baxua, arterien diametroa txikitzen delako.

3. Infekzioak izateko arrisku gehiago.

4. Azal eta azkazaletan aldaketak.

Oinetan lesio eta alterazio gehiago Ezaugarri guzti horiengatik, diabetea duen pertsona baten oinak lesio eta alterazio gehiago izan ditzake oin osasuntsu batek baino.

Lesioak saihestu Nola saihestu gerta daitezkeen lesioak?

1. Eguneroko higiene egokia. Oso ondo lehortu, gehienbat behatz tarteak.

2. Krema hidratatzaile batekin igurtzi.

3. Zauriren bat dagoen ikusteko oina egunero begiztatu.

4. Zuntz naturaleko eta estutzen ez duten gomadun galtzerdiak erabili.

5. Ez gehiegi hurbildu berogailuetara.

Poltsa berorik ez erabili.

6. Azkazalak zuzen moztu, eta kailukontrakorik ez erabili.

7. Ez erre.

8. Hanka hutsik ez ibili.

9. Edozein arazoren edo zalantzaren aurrean podologoa bisitatu.

Diabetea behe gorputz-adarretan lesio gehien sortzen dituen gaitza da, odol fluxua gutxitzen baitu

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 421 • 2021eko maiatzaren 21a

Komikia

Aliritzian Naroa Elortza Eraldatzaile soziala

Gu

L

ehen pertsona plurala. Ni-en taldea. Baina ez du zertan gutasuna-ren sinonimo izan. Ni-ek ez baitute sarri subjektu bat osatzen. Hain zuzen ere, subjektuak aipatzen ditugu etengabe proiektu eraldatzaileei buruz ari garenean. Aldarrikatzen dugu subjektua dela oinarria, gutasuna. Eta helburua. Helburu kolektiboak direla prozesu komunitarioen funtsa. Eta halaxe izaten da proiektu gehienen hastapenetan. Egia da, hala ere, oinarrizko behar indibidualak aseta ez dauden bitartean zaila dela helburu komunak lehentasun izatea. Eta hortxe dago gakoetako bat, behar pertsonal eta kolektiboen arteko oreka bilatzea. Joko arauak definitzea eta arazoei nola aurre egingo diegun aurreikustea, zaintzatik eta zaintzarako.

Ondo errotutako proiektu kolektiboetan ere badago une bat joko arauen eta helburuen inguruko hausnarketa eskatzen duena. Bereziki proiektu eraldatzaileetan. Herri honetan

ohituta baikaude produktibitate, ekoizpen eta eraginkortasunean zentratzera, oinarriei erreparatzeko tartea hartu gabe. Egiten, izan gabe. Eta egitearen poderioz, perspektiba ere galtzen dugu sarri. Egunerokotasuneko kontuetara mugatzen gara, interes pertsonalen eta kolektiboen arteko talkak behin eta berriz sufrituz.

Horregatik, ezinbestekoa dugu geldialdi hori egitea eta hausnarketari tarte bat eskaintzea. Proiektuek, subjektuek eta komunitateek ezinbesteko dutelako gutasuna lantzea.

Helburu komunak ezarri eta erdigunean jartzea, norbanakoen eta kolektiboaren zaintzarekin batera.

Ez da erraza, baiProiektuek, na, geure buruak issubjektuek eta pilu aurrean jartzea, komunitateek proiektu handi edo ezinbesteko dute txiki izan. Gure kontraesanak azaleratzegutasuna lantzea ak ausardia eskatzen du. Geure buruak estu hartzen abilak gara gainera. Baina, zalantzarik gabe, zer garen eta zer izan nahi dugun hausnartzeak, eta guztion artean nondik gatozen eta nora goazen erabakitzeak gure proiektuak indartuko ditu.

Publizitatea 19 2021eko maiatzaren 21a • # 421