GoiBerri 466. zenbakia

zk. 466 2022ko maiatzaren 13a www.goiberri.eus

Iritzia

05

Elkarrizketa

German Urteaga Garmendia.

Kirola eta pertsona transak

10-11

O. Jauregi: «Hizkuntza bat ahoskatu egiten da, ez da idatzizkoa bakarrik»

Gure lurra

14-15

M.J. Zubillaga: «Dena dago estu, baina baserri mundua bereziki»

EMARIAK EZ DU ETENIK 04

Goierriko Bertso Eskolak 40 urteko ibilbide oparoa osatu du

02 Publizitatea # 466 • 2022ko maiatzaren 13a

Iritzia 03 German Urteaga Garmendia • Kirol psikologoa eta trans aktibista

2022KO MAIATZAREN 13A

# 466 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Miren Sudupe

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 943-30 30 35 hitzakide@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Goiberri

Itzain

Kirola eta pertsona transak

G

izartean esparru bestetik, ingurukoen jarrera desberdinak topa edo gizarteko transfobia. ditzakegu. Herri Kirolean oraindik ere oso berean gune desatzean gaude trans pertsoberdin asko egon daitezke. nen eskubideei dagokienez.

Pertsona transentzako zaila Tamalez, kirola ez da esparru bada gizarte zisnormatibo seguru bat trans pertsona honetan bizitzea, gauzak are gehienentzat, hasieran esan zailago ipintzen dira kirol German Urteaga Garmendia dudan bezala gizarteko Kirol psikologoa eta trans aktibista transfobia hirukoiztu egiten munduan murgiltzen bagara. da kirolera zuzentzen gareGoi mailako kirolari askok euren trantsizioa nean. Hasi aldagelen kontutik, segi talde kirolehasi ahal izateko goi mailan lehiatzeari utzi dio- tako errealitatetik, jarraitu trans pertsonei (bete, bestalde, beste askok, ez dute beren trantsi- reziki emakumeei) lehiatzeko jartzen zaizkien zioa hasi beren kirolari bizitza amaitu arte. Ira- traba guztietatik eta jasaten duten transfobia ganean kirolari transek euren identitatea ezku- jasatik… Eta horretaz guztiaz eta gehiagoz gain tatu behar izaten zuten lehiatzen jarraitu ahal norberak norbere gorputzarekiko duen disforia izateko, trantsizio prozesua hasiko bazuten eli- dago; trans pertsona askok sufritzen duten zerteko kirolaz ahaztu behar baitzuten. Gaur egun bait, maila handiagoan edo txikiagoan. ere badira halako kasuak, gehiegi aukeran, baiEgoera aldatu ahal izateko ezinbestekoa da na egia da gauzak apurka aldatzen doazela. Hala kirol esparruan lan egiten duen ororen formaere, oraindik ere oso gogorra da kirolari transen kuntza gai honetan. Kirol kudeatzaileak, kirol errealitatea. teknikariak, entrenatzaileak, monitoreak…

Gazte trans askok uzten dute kirola nerabe- Ezinbestekoa da trans pertsonon errealitateazaroa heltzean, eta ez dute egiten kirolean ja- ren berri izatea eta jakitea nola jokatu eta zer rraitu nahi ez dutelako, baizik eta ez dutelako egin kirola trans pertsonontzako espazio seguespazio seguru bat aurkitzen bertan. Beste ba- rua izan dadin. Kirolak trans inklusiboa izan betzuek kirola utzi ez arren, talde kirolak uzten di- har du, bere zentzu guztietan. Trans pertsonoi tuzte eta kirol indibidualen batean hasten dira. kirola egitearen eskubidea ukatu zaigu histoTalde kiroletik banakako kirolera jauzia ematea rian zehar, eta hau ez da bidezkoa. Kirola zoragabikain dago baina baldin eta beldurrak eta rria da, izan lehiatzeko kirola, izan taldekako kitransfobiak bultzatuta ez bada, alegia, jauzi ho- rola, izan banakakoa, izan fitnessa, izan lagunerren arrazoia ez dadila izan nerabeak esparru se- kin partida bat jokatzea… Kirola zoragarria da, guru bat aurkitzen ez duelako talde kiroletan. eta zoragarria izateaz gain osasun mentalarenBeti diot hemen bi gauza nahasten direla; al- tzat eta osasun fisikoarentzat onuragarria da. de batetik, norberak bere gorputzarekin daukan Baina zoragarria eta osasunarentzat onuraerlazioa, hau da, disforia (ez da beti ematen), eta garria izateaz gain trans inklusiboa izan dadila.

04 Sakonean Goierriko Bertso Eskolak 40 urte

# 466 • 2022ko maiatzaren 13a

Erreportajea

OINAK GEROAN Goierriko Bertso Eskolak berrogei urte osatuko ditu, irailean. Argi-Berri elkartea arduratu zen martxan jarri eta segimena emateaz, 1982tik. Goierriko Bertsozale Elkarte sortu berriak hartu zuen martxa 2019an. Bailara bertsozaletzeko ezinbesteko giltzarria izan da.

G

ipuzkoako Eskolarteko bertsolari txapeldun berria beasaindarra da, goierritarra, Goierriko bertso eskolaren fruitua. «Bertso eskolan zazpi edo zortzi bertsolari gabiltza. Orain dela bi urte, agian, ez nukeen gauza bera esango.

Orain, ordea, maila badagoela uste dut.

Ez gara nahi bezainbeste, baina etorkizuna badago», aitortu zion June Aiestaran Iparragirrek (Beasain, 2006) aldizkari honi, lehengo astean. Finaleko az-

Testuak: Aimar Maiz

ken agurrean, esker oneko bertsoa kantatu zien familiari eta bertso eskolari.

Duela lau urte hasi zen Aiestaran bertso eskolan, baina bertsoa «beti inguruan» izan du, Maddi ahizpa ere bertsolaria duelako eta etxean zaleak direlako. «Iaia nahi gabe hasi nintzen bertsotan».

Giro aproposak, baina, lur emankorra behar du, hazia erneko bada, eta Goierriko Bertso Eskolak lau hamarkadatan egindako lana dago atzean. Aurtengo irailean beteko ditu 40 urte. Hau-

Sakonean 05 Goierriko Bertso Eskolak 40 urte

2022ko maiatzaren 13a • # 466

Goierriko Bertso Eskolako sortzaileak, tartekoak eta gazteak, 2012ko martxoan, Ataungo Urbitarte sagardotegian, Apalategiren eta Sarriegiren omenaldian. Andoni Sarriegi

harrituta gelditu nintzen zenbat jendek zekien euskara eta zer gutxi erabiltzen zen. Denek ez, baina askok erdarara jotzeko joera zeukaten, nahiz eta euskaraz jakin. Penagarria da hori», gogoratu du egoera hura Pedro Irastortzak.

Argi-Berri 1978an eratu zuten, eta elkarteak ekimen «propioak» gara zitzan, bertso eskola sortzea otu zitzaion Joxe Mari Barandiarani: «Bertso zaletasuna banekarren Ataundik. Arrasaten Patxi Goikolea-eta bazebiltzan ordurako Almen bertso eskolarekin, eta hemen ere zerbait nahi genuen. Baneukan haien erreferentzia, eta kopiatu zitekeen gauza bat izan zitekeela ikusi nuen».

Elkarteko zuzendaritzari proposatu, laguntzeko konpromiso batzuk eskatu eta lortu, eta Ordizia mailako bertso eskola sortzekotan hasi ziren. Baina, ezer egiterako, eskualde mailako dimentsioa hartu zuen proiektuak, bertsolari eta eskola-irakasle batzuek ikusarazita.

«Guk, aurrena, Ordiziarako pentsatzen genuen. Baina Beasaingo Lizeoan egin zen bilerara deitu gintuzten, eta han irakasleek garbi esan ziguten: ‘Ez, ez, herrirako bakarrik ez, horrek eskualderako izan behar du’. Hori jada gure eskematik ateratzen zen, garraioa eta beste behar batzuk sortzen zituelako; baina, beno, aurrera egiteko geunden, eta bilerak bat bestearen atzetik eginda, erantzuteko prest azaldu ginen».

Ume garraioan herririk herri

rrak eta gaztetxoak ia nahi gabe bertsotan hasteko, beste bertsozale batzuek 1979an erabaki kosziente, ausart eta saiatua hartu izanari zor zaio.

Argi-Berriren argi berri ekarrera Makina bat lan egindako lekuan, Ordiziako Argi-Berri elkartean, hartu dute G OIBERRI Joxe Mari Barandiaranek (Ataun, 1947) eta Pedro Irastortzak (Ataun, 1943). Manolo Gorospe zenarekin batera, Goierriko Bertso Eskolaren bultzagile eta eusle nagusiak izan dira, harik eta eskola 2019an Goierriko Bertsozale Elkarte sortu berriaren eskuetara aldatu zuten arte.

Beste hainbatetan bezala, euskararen eta euskal kulturaren alde «zerbait» egin nahiak piztu zien ideia. «Ni Ataundik Ordiziara etorri nintzenean

Neurria, lana eta gastuak handitu zitzaizkien. Ordizian udalarekin sintonia onean lortua zuten laguntza hitzarmena, Goierriko beste udal batzuetara zabaldu zuten. «Diputaziotik eta udale-

Bertsozaletasuna ereiteko jarduera gisa sortu zuten Goierriko Bertso Eskola 1982ko irailean, Argi-Berri elkartekoek Ordiziarako soilik zuten buruan, baina bertsolariek eta irakasleek ikusarazi zieten eskualderako behar zela. 700 haur ibili dira

kin diru konpromisoak lortu genituen.

Orduan hemen desegin zen gau eskolaren mila pezeta batzuk ere hona pasatu ziren. Eta, gero, auzoalanean, hasi eta segi. Moldatzen genuen; sobranterik ez, baina irakasleei ere zer edo zer emateko behintzat bai. Eta zuhur jokatuta, noski», gogoratu du Irastortzak.

Goierriko Bertso Eskola 1982ko irailean hasi zen lanean. Ataundik haur mordoa apuntatu zen, eta autobusa antolatu behar izan zieten lehen urtean.

Bestela, Argi-Berri elkartekoak arduratu ziren, euren autoekin, Goierriko herrietatik bertso eskolara umeak ekartzen eta eramaten, astelehen arratsaldero; batik bat Irastortza eta Gorospe ibili ziren horretan, lanbideagatik arratsaldea libre eta. «Datuak badaude jasota: urte batean, mila eta gehiago kilometro egin ziren. Kilometro mordoxka da», dio Barandiaranek, datu eta informazio biltzaile eta jasotzaile fin.

2007ra arte jardun ziren haurrak Ordiziara eramaten eta ekartzen. Urte hartan, 25.urteurreneko gogoeten ondorioz, bertso eskolak herrietan antolatzen hasi ziren.

Berrogei urteotan, 700 lagun baino gehiago ibili dira Goierriko Bertso Eskolan. Goierri behealdekoak ziren horiek, Ormaiztegira artekoa hartzen baitzuten. Arrakastaren gako batzuk aipatu dituzte Argi-Berriko bi antolatzaileek: «Konstantzia behar da. Gauzak ez direla erraz izaten. Etsipena behar du, eta aurrera segi. Garbi genuen, sortzen bagenuen, irauteko izan behar zuela. Ez urte batzuetan aritu eta ‘hau jada bukatu da’ esanda utzi. Ez, irauteko sentimendu hori bageneukan sortzeko bidean jarri ginenean», dio Barandiaranek.

Bestetik, jaso duten laguntza ere giltzarria izan da. «Laguntza handia eta erabatekoa izan genuen irakasleengandik (Mikel Mendizabal, Santi Garmendia...). Ikastetxeetako irakasleak ere bileretara etortzen ziren. Eta umeak etortzen ziren bertsotara, jendeak erantzuten zuen, eta horrek indarra ematen du.

Tokatzen zen lan pixka bat egitea, baina emaitzak ere politak ikusten genituen, eta gustura», dio Irastortzak.

Sarea antolatzea eta hartu-emanak zabaltzea izan zen ezinbesteko beste puntu bat. Ikastetxeekin, adibidez. «Gu hemen inor ez ginen irakasleak, eta eskolekin ez genuen kontakturik. Sare hori ere muntatu behar zen, ikastetxe ba-

06 Sakonean Goierriko Bertso Eskolak 40 urte

# 466 • 2022ko maiatzaren 13a

koitzeko irakasleekin harremanetan jarrita. Behin sare hori egin zenean, errazago joan zen. Baina sortu egin behar zen. Andoni Eskisabel orduan sartu zen bazkide, irakaslea zen, eta asko ezagutzen zituen. Hark laguntasun handia eman zuen», erantsi du Barandiaranek.

Bertsozaleak sortu nahi, eta lortu

Pedro Irastortza eta Joxe Mari Barandiaran, maiatzaren 5ean, Ordiziako Argi-Berri elkartean. Manolo Gorospe zenarekin batera, Goierriko Bertso Eskolaren sortzaile eta 37 urtean bultzatzaile izan dira. Atzean, Joxe Mari Telleriak margotutako Lazkao Txikiren koadroa. Aimar Maiz

KRONOLOGIA 1978 urtarrila. Argi-Berri kultur elkartea sortu zuten, Ordizian.

1979-5-16. Bilera Argi-Berriko kideek eta Eusebio Igartzabal bertsolariak, Osinalde elkartean, bertso eskola sortzeko aukeraz.

1979-6-6. Argi-Berri elkarteko batzar nagusiak bertso eskola sortzea onartu zuen, bazkide batzuen eskaria bere eginda.

1981-6-15. Bilera Alkartasuna Lizeoan (Beasain), dozena bat lagunek. Ordiziako proiektua Goierrira zabaltzea erabaki.

1982-4-2. Irakasle, bertsolari eta elkarteko kideen bilera, haurren aukeraketaz, irakasle izendapenaz, finantzaketaz eta batzordea eratzeaz.

1982-10-14. Goierriko Bertso Eskolaren lehen eguna, Ordizian, Santa Ana ikastetxean. 51 ume.

1986-9-17. Goierriko udalekin bilerak hasi, finantzaketa bideaz.

1986 iraila. Bat-bateko taldea sortu zuten. Irakasle Nikolas Zeberio, 1990ean E.Igartzabal.

1988. Goierriko hamar udalekin hitzarmena, haurren garraiorako oso baliagarri suertatuko zena.

1988-9-19. Goierriko ikastetxe askotako ordezkariekin bilera.

1990-4-1. Bertsolari Gazteen Eguna Ordizian ospatu zen.

1992-3-26. Joxe Migel Iztueta ‘Lazkao Txiki’-rekin hitzarmena, bertsopaper lehiaketa sortzeko.

Lehen sariak, 1992-9-6an eman 1992-9-10. 10.urteurrenean, ‘Hamar urteko uzta’ liburua atera eta ‘Bertsulariak’ erakusketa.

12an, Santa Engraziko herriak ‘Santa Kruz’ pastorala egin.

1993-1-15. Bertso eskola diruz laguntzeko, Ordiziako jaietan berriro tonbola jartzea erabaki.

1995-4-7. Gazteak trebatzeko, Elkarteak Bertsogintzan ekimena hasi zen, 7 elkartetan.

1996an, Urretxu-Zumarraga eta Tolosaldea batuta, 25 elkartetan.

Bost urtean egin zen.

1998-5-2. I. Argi-Berri Sariketa, Osinalderako baliagarria.

2007-5-4. 25.urteurrenean, Atera inprobisazio lehiaketa.

2007ko iraila. Bertso eskolak herrietan ematen hasi ziren, GoiBEren aterkipean. Ordura arte Ordizian elkartzen ziren.

Bat-bateko taldeak Ordizian jarraitu zuen.

2013-9-12. GoiBE Argi-Berritik banatzeko eta aparteko elkarte gisa erregistratzeko lehen ideia.

2014-1-17. GoiBEk elkartu modura nortasun juridiko eta antolaketa propioa izatea onartu zuten Argi-Berriko batzarrean.

Egoitza soziala ere bereizi zuten, baina Argi-Berrirekiko lotura (laguntzan, ekintzetan...) ez.

2015eko martxoa. Goierriko Bertso Eskolaren ondarea eta funtsak Xenpelar dokumentazio zentroan jasotzeko hitzarmena, GoiBEk, EHko elkarteak eta Xenpelar zentroak.

2016-10-15. Bilera erabakigarria Gabiriako Osinalde elkartean: GoiBE, Legazpi eta Urretxu-Zumarragako eskolak batu eta elkarte bat sortu.

2018-10-5. Goierriko Bertsozale Elkarte berriaren aurkezpena, Beasaingo Igartzan.

2018-11-23. Bertso eskola eskuz aldatzeaz jarduteko bilera, Argi-Berrin, Goierriko Bertsozale Elkartekoekin.

2019-1-11. Argi-Berri elkarteko batzarrak onartu zuen GoiBE Goierriko Bertsozale Elkartearen eskuetara igarotzea, eskualdaketa eta diru kontuak ere banatzea erabakiz. Lazkao Txiki Bertsopaper Lehiaketa eta Argi-Berri Bertso Sariketa, aldiz, Argi-Berrik antolatzen eta kudeatzen jarraituko zuen.

2019-9-20. Eskualdaketa irudikatzeko, eta ordura arteko laguntza eskertzeko, Argi-Berrik antolatuta bazkaria egin zuten 28 kidek Ataungo Urbitarten.

Lana zertarako egin, helburuak garbi zeuzkan belaunaldikoak dira Goierriko Bertso Eskolaren sortzaileak. Eta helburu horiek ez zuten zerikusirik lorpen arranditsuekin, zenbaki eta domina kopuruarekin. Lurra ongarritu nahi zuten.

«Bertsozaleak atera nahi genituen, ez emaitzak. Nahiz profesional mailan ez aritu, bertsozaleak izan zitezela», borobildu du Irastortzak.

«Denetik behar du», gehitu du Barandiaranek. «Urte batzuk onak izan genituen, emaitza aldetik: Narbarte, Munduate, geroago Aitor Sarriegi bat... onak etorri ziren. Horrek ere poza ematen du, egiten ari garenak zerbaiterako balio duela erakusten baitu. Baina helburua ez zen horiek ateratzea, baizik giroa eta zaletasuna sortzea. Jakina, horrelakoak etorritakoan, ongi etorriak».

Berrogeigarren urteurrenera iritsita, soro landutik fruituak ateratzen segitzen dute. Adibide bat, Gipuzkoako Eskolarteko finaleko seikotean bi goierritar egotea: June Aiestaran eta Aratz Lasa ataundarra –sailkatze saioan Sustrai Goenaga lazkaotarra ere atera zen–.

«Horrek esan nahi du badagoela mugimendua, eta jarrai dezala. Hori seinale ona da», ebatzi du Joxe Mari Barandiaranek, jada bertso eskolaren eguneroko martxa utzita.

Izan ere, giltzarria izan zen 2013an hasitako eraldaketa. Goierriko Bertsozale Elkartea jaio zen 2019an, eta eskualdeko hiru eskolak batuta ari dira, aterki bakarraren pean eta esku bakarrak helduta. Ataungo sagardotegian, 2019ko irailean bazkari bat eginda ospatu eta irudikatu zuten txanda ematea, erreleboa, jarraipena.

40 bat ikasle gaur egun Beste arlo askotan bezala, 2020a eta 2021a ez dira samurrak izan bertso eskolarentzat, COVID-19aren pandemiak isilarazi baitzuen. Ikasturte honetan pultsua berreskuratzen hasi da, ordea.

«40 ikasletik gora» dabiltza orain Goierri osoan barrena, 11 taldetan: Seguran,

Sakonean 07 Goierriko Bertso Eskolak 40 urte

2022ko maiatzaren 13a • # 466

Beasainen bi, Zaldibian, Ordizian hiru, Ataunen eta Urretxu-Zumarragan hiru talde. Legazpin une honetan ez dago talderik. Pandemia zela-eta bertan behera geratu zen, eta irailean kanpaina egin arren, ez zen talderik osatu.

Helduen bertso eskolak Ordizian segitzen du, bat-batekoak: bost lagun dabiltza. Astean behin elkartzen dira, ordubete edo ordu eta erdi aritzeko. Horrez gain, Beasainen ere badago bat-bateko beste talde bat, 16-19 urte bitarteko zazpi gazte elkartzen direna. UrretxuZumarragan 9 lagun dabiltza.

Goierriko Bertsozale Elkartearen presidente Aratz Igartzabal dago, 2018an eratu zutenetik. «Aurretik, Atera lehiaketa bi aldiz egin zen, belaunaldi berriarekin. Artean trantsizioa egin gabe zegoen, baina jada bagenbiltzan gazteagoak. Jada ikusten zen zer edo zer berria behar zela. Giltzarrietako bat Mikel Artola izan zen, hemengo ikastetxeetan bertso klase arautuak ematen zebilena.

Haiek Harituz-ekin zebiltzan Tolosal-

dean, eta hark asko eragin eta gu mugitzen ahalegindu zen», dio Igartzabalek.

Elkartean sei edo zazpi bat lagun daude: Ane Beloki, Mikel Urteaga, Eresti Oiarbide, Maddi Aiestaran, Iraitz Sarasola, Ainhoa Mujika eta Igartzabal bera. «Elkartera gazteak sartzeko animatu nahi ditugu, gaztea ez dena ere bai.

Gustatzen zaion oro etor dadila».

Lehen Ordizian biltzen zen motorea Goierri osora hedatu nahia da hartu duten helburu bat. «Finalisten saioa Lazkaon egin genuen, adibidez. Herri horiek ere eurena senti dezatela proiektua. Eskualdetasuna gauza askotan ari da galtzen, baina bertsotakoari eutsi nahi diogu. Lehen dena herri handietan zentralizatzen zen. Bertsozale Elkatearen nahia da, eta hasi gara, herri txikiagoetan ere taldeak izatea», azaldu du Aratz Igartzabalek.

Berrabiarazpena –praktikan elkartearentzat abiera bera dena–, Herrimatuz lehiaketarekin gorpuztu nahi dute.

«Epe laburrera, Herrimatuz. Gero, le-

Goierriko Bertsozale Elkarteari eskualdatu zioten bertso eskola 2019an, eta ordu arteko hiru proiektuak batu ziren

hen egiten ziren saio batzuk antolatu eta ekimen berriak sortu nahi ditugu, jendeak eta geuk ere ilusioa berreskura dezagun. Goierrin bertsorik ez bada, faltako da zerbait».

Urbitartetik gertu, Sariarte etxean jaio zen Joxe Arratibel ipuin biltzaile eta kontalari handia gogoratuz, hitz hauek jaulki zituen Joxe Mari Barandiaranek, lagundu zieten guztiei eskerrak emateko bazkariko hitzalditxoan: «Argi-Berrikoek, ipuinak kontatu ezezik, bat-batean kantatzeko ipuin eskola bat sortu nahi izan zuten 1979an». Idazle berriek asma dezatela lehengoek bezain ondo.

I.HERRIMATUZ TXAPELKETA Goierriko taldekako bertso txapelketa

» 1. kanporaketa Legorreta, gaztetxean. Maiatzak 13, gaur ostirala, 22:30ean.

Yeaah. German Urteaga, Lander Arizmendi eta Odei Lopez.

Azken hondarrak. Eneko Araiztegi, Mikel Tapia eta Iñaki Rezusta.

De Guays. Sara Bidarte, Irati Sanchez eta

Beñat Torres.

» 2. kanporaketa Segura, Elorripen. Maiatzak 20, 22:00.

Bertso Olariak . Ane Beloki, Jone

Herrimatuz, Goierriko taldekako bertso lehiaketa jokatuko da 40. urtemugan

H

ogeita bosgarren urteurrenean 2007an nola, Goierriko Bertso Eskolaren 40.ean ere taldekako bertsolari lehiaketa antolatu du bailarako bertso-

zale elkarteak: Herrimatuz. Herrikako formatutik askatuta, hiruna bertsolariko taldeak ariko dira. 2014an jokatu zen II. Atera lehiaketa, tartean.

Bederatzi taldek eman dute izena.

Hiru kanporaketa jokatuko dituzte, tabernetako giro informalean beti ere, eta bakoitzean hiruna taldek kantatuko dute; bederatzi bertsolari aldiko.

Aurreneko kanporaketa gaur da, Legorretan. Seguran eta Ordizian jokatuko dira hurrengo biak, bi ostiraletan. Finala ekainaren 10ean, Beasaingo Arranon, 22:00etan, hiru talderekin.

Narbaiza eta Lierni Ugarte.

Poto-lis. Aratz Lasa, June Aiestaran eta

Itoitz Urkiola.

Iparra-Hegoa. Itziar Mendia, Oihane

Gurrutxaga eta Jon Elortza.

» 3. kanporaketa Ordizia, Kirkilen. Maiatzak 27, 19:30.

Potto eta pottokumeak . Aratz Igartzabal,

Mikel Etxezarreta eta Patxi Ormazabal.

ZUbertsotan. Mikel Iturriotz, Antton Fernandez eta Uxue Fernandez.

Altza porru. Maide Garmendia, Eneko Etxeberria eta Hodei Munduate.

08 Herri jakintza Gertaera

# 466 • 2022ko maiatzaren 13a

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Iztingea: Leku urtsua. Hezetasun handiaren ondorioz, lokatzatuta geratu ohi da eremua. Osina, putzua, zingira.

Iztingetako belarrak ardiei paperak eragiten zizkietela esaten zuten artzain zaharrek.

«Aberatsen diruarekin eta pobreen borondatearekin gauza asko egin litezke»

2005-5-11. Julian Alustiza ‘Aztiri’ idazlea eta fraidea hil zen, Arantzazun.

1960-5-13. Baltasar Alberdi musikari ordiziarra hil zen, 53 urterekin.

1927-5-15. Izazpi gainan gurutze txikia jarri zuten, Zumarragako lurretan.

Bekaizkeriari erreferentzia egiten dion esaera. Ondasunik ez daukanak borondate ona agertzea ohikoagoa dela dio. Dirua ere ez da dena, baina...

Gertaera

Ezohiko fenomeno meteorologikoak Testuak: Aimar Maiz

D

uela mende bat, Gipuzkoako klima lehortzen ari zela ohartu zen Serapio Mujika historialaria, 1918an argitaratutako Geografia de Guipuzcoa lanean. Hezetasuna eta lainoa zen herrialdeko eguraldiaren ezaugarria. Negutik aparte izaten ziren, ordea, urarekin arazo handienak, ekaitzen zaparraden ondoriozko uholdeekin. 1593ko irailaren 21ean, Urola erreka hazi eta kalte handiak eragin zituen Legazpin. 1678ko irailaren 26ko, 1762ko eta 1765eko ekainaren 20ko, 1775eko ekainaren 19ko, 1789ko urriaren 26ko, 1801eko maiatzaren 2021eko, 1831ko urtarrilaren 28ko nahiz 1862ko irailaren 16ko hazialdiak ere dokumentatu zituen.

Aldiz, 1911-1912ko negua erabat lehorra, goxoa eta epela izan zen, baita hurrengo urtekoa ere. Baina lehen ere izan ziren halakoak. Esteban Garibaik 1555eko negu leuna aipatzen du, eta 1556ko udan ere ez zuen gehiegi berotu.

Badirudi, negu goxoaren ondorengo uda ere suabea izan ohi zela; berdin pasatu zen 1912ko udan.

eta plaza ingurua elurtzak estali zuen.

Erromeria bertan behera geratu zen.

Kontrara, 1857ko neguan ez zuen tantorik ere bota, eta 1860ko eta 1866ko udak oso euritsuak izan ziren.

Eguraldiaren zoramen horren arrazoi bat ematera ausartu zen Mujika: lehen mendi osoak estaltzen zituzten basoak ebaki eta bota izana. Klima aldaketan zeukan garrantziaz ohartu ziren, duela ehun urte, eta lehen soildutako eremuak birlandatzeko programak hasi zituen Diputazioak.

Bestelako fenomeno atmosferiko

Elurra San Migel egunez Kontrako gertakari meteorologikoak ere erregistratu dituzte historialariek.

1878ko irailaren 29an, Ezkion elurra egin zuen. San Migel festa eguna zen,

Elur ekaitza 2018ko urtarrilaren 6an, Lazkaon.

Duela ehun urte prezipitazioak gutxitzen ari zirela ohartu ziren, baso soiltzeagatik. A. Maiz

batzuei dagokienez, tximista batek Ormaiztegiko elizako kanpandorrea jo eta eraitsi zuen, 1873ko otsailean. Herri hari eta ingurukoei Otamotx esaten zion herriak, euri oso gutxi egiten zuelako.

1888ko negua, berriz, oso elurtsua izan zen. Otsaileko bigarren hamabostaldian, ekaitz bortitzak lehertu eta elur asko egin zuen. Ondoren, zeropetik 12 graduraino hoztu zuen. Teilatu gainetan pilatutako elurtzaren zama arriskutsu bihurtu zen. Altzagan eta Gabirian bi teilatu hondoratu ziren, baita azken herri horretan eliza-ataria ere.

Bertsoa • Kate motzean 09 Joxe Arizkorreta Imaz • Txani Lasa

2022ko maiatzaren 13a • # 466

Gaiak hala dio

Kate motzean Txani Lasa • Tabernaria

«Urte asko daramatzagu Zurizara joaten» Joxe Arizkorreta Imaz

Gaia: Seme ukraniarrak aitari gutuna Neurria: Hamalaukoa, txikiaren moldekoa, 9 puntuz Doinua: Gaztalondo handia

Nola ahaztu gaueko lehertze lehor ura mila zati kristal zein harri ta zura azkar etorri zinen, nengoen lekura hala esan zenidan, unea heldu da nigan dena duda zuregan ardura baketik gudura hain estu da muga negu beltza bihurtu zen gure uda Nekez iritsi ginen gu Euskal Herrira ama nirekin dago eta aski da ortzi-mugara sarri jarriaz begira Kiev ikusi nahian hantxe urrutira begiak diztira zu gudu erdira hesitik hesira aita lasai tira gure bihotzak laster batuko dira

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Txani Lasak (Beasain, 1957) ostalaritzan lan egin du beti. Hasieran, gurasoen Politena tabernan. Ondoren, Basakana tabernan. Aurki 35 urte egin behar ditu bertan. Hasieran hiru bazkide ziren eta egun emaztea eta bera dira bazkideak.

Gustuko lana du.

Zeintzuk dira zure zaletasunak?

Mendira joatea eta lagunekin egotea.

Pirinioetara askotan joan naiz. Alpeetara ere joan naiz.

Zein da zure mendi kuttuna?

Igo dudan altuena Mont Blanc da. Hiru Erregeen Mahaia oso gustukoa dut. Eta Goierrin, Txindoki eta Aizkorri.

Pelikula edo telesail bat?

Doce hombres sin piedad. Askotan ikusi dut.

Abeslari bat edo musika talde bat?

HURRENGOA » Bertsolaria: Mikel Tapia Aierbe Gaia: Argi indarra

Euskal musika entzuten dut gehienbat.

Dena gustatzen zait, kantautoreetatik taldeetaraino.

Abesti bat?

Izarren hautsa.

Liburu bat?

Carlo Maria Cipollaren Allegro ma non troppo. Gizakiaren ergelkeriari buruzkoa da. Sorpresa atsegina hartu nuen irakurri nuenean.

Oporretarako toki bat?

Zuriza. Urte asko daramatzagu bertara joaten.

Zer gosaltzen duzu?

Fruta pixka bat eta tea.

Inoiz ahaztuko ez duzun eguna.

Ama joan zitzaigunekoa.

Sekula egin dizuten opari bereziena?

Mariajek etxera ekarritako alaba. Itsaso du izena.

Amets bat.

Errepublika euskaldun sozialista eta feminista bizi izatea.

Goierriko txoko kuttuna.

Lazkaomendi.

Beasainen biziko ez bazina...

Lazkaon. Ama Lazkaomendikoa zen.

10 Elkarrizketa Oroitz Jauregi Nazabal • Filologoa

# 466 • 2022ko maiatzaren 13a

Filologoa, unibertsitateko irakaslea eta ikertzailea da Oroitz Jauregi (Legorreta, 1974). Euskaltzaindiaren Euskaltzain Urgazle diploma jaso du berriki; Euskarazko ahoskeraren inguruan egin duen lanari aitortza bat da.

Izendapen horrek orain arte bezala lanean jarraitzeko kemena ere eman dio.

Apa-epe hizkerari buruzko ikerketa hasiko du laster.

Testua eta argazkia: Ariane Vierbücher

Euskaltzaindiak euskaltzain urgazle diploma eman berri dizu. Zer esanahi du horrek?

Ez da hitz oso ezaguna ez, iparraldeko hizkeretan-eta bai gehiago. Laguntzaile edo sostengua ematen duena esan nahi du.

Zerk eraman zaitu diploma hori jasotzera?

Elkarrizketa Oroitz Jauregi Filologoa eta Euskaltzain Urgazlea

«EUSKARAZKO AHOSKERARI GARRANTZIA EMAN BEHAR ZAIO»

2011. urtean ahoskera lantaldea sortzeko eskaera egin zuen Lurdes Oñederra irakasleak. Nik Lurdesekin egin dut bide akademiko guztia, eta hala, lantalde horretan sartu nintzen. 2013. urtean batzorde bilakatu zen lantalde hori, eta ordutik han nago, Euskaltzaindiko ahoskera bartzordean, eta hor gabiltz, ahoskeraren inguruan-eta lanean. Aurten izendatutako urgazleak ere euskararen inguruan alor desberdinetan galbiltzan jendea gara.

Diploma hori jasota, zeintzuk dira zure betebeharrak?

Ekitaldian, Baionan, Euskaltzainburuak esan zuen diploma hori dela nolabaiteko aitortza eta esker ona, baina aldi berean, orain arte bezala lanean jarraitzeko aitzakia ere bada.

Hiru kategoria desberdinetan banatzen dira diplomak.

Daude ohorezko euskaltzainak, euskararen lanean ibilbide luze-luzea dutenak. Euskaltzain osoak; horretarako, euskaltzain urgazle izan behar zara le-

Elkarrizketa 11 Oroitz Jauregi Nazabal • Filologoa eta Euskaltzain Urgazlea

2022ko maiatzaren 13a • # 466

henik. Eta euskaltzain urgazleak. Kasu guztietan, Euskaltzaindako kide batzuek zure hautagaitza aurkeztu behar dute, eta ondoren bozkatu egiten dute.

Jende askok urruti sentitzen duen erakunde bat da Euskaltzaindia. Zuk zer nabarmenduko zenuke?

Euskaltzaindia da hizkuntzaren akademia. Bere helburuetako bat da euskararen normalizazioa, eta hor sartzen da hizkuntzaren araugintza. Araugintza erabili izan da euskara estandarra proposatzeko. Sortu zenetik bide hori egin du. Batez ere idatzirako sortu zen; nola idatzi behar den, ortografia arauak, aditzaren paradigma nolakoa den, deklinabideak nolakoa izan behar duen, morfologia, lexikoa... Hizkuntzaren alor gehienak arautzen ditu, eta hori da hizkuntz akademia batek egin behar duen gauzetako bat.

Esan duzu batez ere idatzizkoari eman zaiola inportantzia. Zure esparrua gehiago da ahoskera. Uste duzu maila berean defendatu dituztela?

Ez! Egia da kontutan hartu behar direla beharrak eta garaian garaiko testuinguruan jarri behar direla gauzak, baina, 1968ko biltzarra izan zen batez ere idatzirako, eta bai, premia premiazkoa zelako egin zen. Baina hizkuntza bat ez da idatzizkoa bakarrik; hizkuntza bat ahoskatu egiten da, eta bizirik baldin badago ahoskatu beharra dago. Hor, gero, premiak sortzen dira, adibidez, irakaskuntzan, euskaraz irakasten hasi zenean, gero etorri ziren ikus-entzunezkoak euskarazkoak... Hortan lanean ari zirenek zalantza asko izan zituzten ahoskerarekin. Orduan, 1993an hasi zen lehenengoz ahoskeraren inguruko lanketa egiten. 1994an argitaratu zen lehenengo txostena.

ahoskera. Eta zein inportantea den ahoskera! Erosoago sentituko ginateke hizkuntza ikastean ahoskerari kaso gehiago egingo bagenio, askotan abiatzen baikara idatzizkotik eta horrek eramaten gaitu irakurketa ariketa soil bat egitera.

Beste hizkuntza batzuetan ere gauza bera gertatzen da?

Igual arreta gehiago jartzen diogu beste hizkuntza batean ari garenean. Euskaraz jarriko bagina aurkituko genituzke horrelakoak, seguru. Baina bai, ahoskera ikasiko bagenu beste era batean, entonazioak nola diren, ez hitzka, baizik eta esaldi osoak egiten, segurtasun gehiago izango genuke hitz egiteko. Eta zenbatetan lotsagatik isiltzen garen.

Ahoskerari dagokionez, orokorrean, zer moduzko maila dago?

Gauza bat da kaleko hizkera, kaleko hizkuntza bizia, eta beste gauza bat da, ahoskera zaindua, egoera formaletarako dena. Euskaltzaindiaren ahoskera araua ez da kalean nola hitz egin behar den. Hizkuntza batek, bizia baldin bada, behar ditu erregistro maila guztiak, kalekotik hasi biltzar batean erabiltzen

Ikusten denez, ez da hori euskararen kasua .

Euskara egon den egoeran egon delako, tarteko maila guztiak ez ditu garatu, beste hizkuntza batzuetan gertatu den bezala. Inguruko hizkuntzei begiratzen badiegu, gaztelerari edo ingelesari, badago hor erregistro landuagoa. Eta euskaraz, gauden momentu honetan, falta zaigu hori lantzea, eta zubilana egitea.

Euskaltzaindiak proposatzen duen EBAZ araua indartsu egoteko, besteak ere indartsu egon behar dira. Espektro guztia behar du, hizkuntza normalizatu batean beharko lukeen bezala.

Ahoskera arautu daiteke?

Beste ideia garrantzitsu bat da ahoskera araua aipatzen dugunean, ez dagoela ahoskera bat eta bakarra, aldagarritasuna ahoskeran ezaugarria da. Idatzizkoa askoz ere zehatzagoa da. Ahoskera, berez, desberdina da gramatikaren beste alorrekiko, eta ezin da erabat arautu; robotak izango ginateke, ezin dugu beti berdin hitz egin. Orduan ahoskera zaindua proposatzen denean, ideia hori, malgutasunarena, garrantzitsua da.

Malgutasuna aipatu duzu...

Eta zer zioen txosten hark?

1993ko hartan, hizkuntzalari batzuk aritu ziren ikerketa egiten, eta ondoren euskara irakasleekin-eta elkarlana hasi zuten. 1998an argitaratu zen EBAZ araua, Euskara Batuaren Ahoskera Zaindua deitzen dena. Ondoren, batzordea desegin egin zen, 2011n berriro lantalde bezela sortu zen arte, eta 2013an berriro batzorde izendatu zuten.

Baina hau guztia ez da kasualitatea; ahoskerari, normalean, ez Euskaltzaindiak bakarrik, inportantzia gutxiago ematen zaio, gehiago onartzen da. Curriculumetan ere, gaur egun gehixeago, baina orokorrean gutxitan agertzen da

deneraino. Indartsu egon behar da baliabide horietan guztietan.

«Hizkuntza bat ez da idatzizkoa bakarrik, ahoskatu egiten da, eta bizirik baldin badago ahoskatu beharra dago» «Ahoskeraren aldagarritasuna ulertzea oso inportantea da, zeren askotan ahoskera arauak hartuta gerra sortzen da»

Alde batetik, aldagarritasuna, eta bestetik, euskarak dituen euskalki desberdinak kontutan hartuta ere, ezin zaio berdin eskatu xuberotar bati edo bermeotar bati. Bakoitzak bere euskalkiarekin koloreztatuko du. Ahoskeraren aldagarritasuna ulertzea oso inportantea da, zeren askotan ahoskera arau horiek hartuta, batez ere gipuzkoarrontzat hain polemikoa den ‘ja’ ahoskerak gerra asko sortzen du. Eta azkenean da jarrera kontua eta entrenamendua, kontzienteki eta gorputzarekin. Ahoskera gorputza ere badelako, gure gorputz atalak erabiltzen ditugu.

Gainontzean, momentu honetan ikerketaren batean lanean ari zara?

Bai, eta ahoskerarekin ere zer ikusia du; Apa-epe hizkerari buruz ikerketa egiten hasiko gara. Zenbait lekutan erabiltzen da, eta gainera erabiltzen dute, jariotasun handiarekin. Hizkera sekretua da, sorgin euskara esan izan zaio, zapo euskara ere bai; nolabait da, jolas bezala erabiltzen dena, ez duzunean nahi aldamenean dagoenak ulertzea. Idiazabalen eta Seguran, adibidez, badago erabiltzen duenik. Orain horretan hastekoa naiz.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 466 • 2022ko maiatzaren 13a

Erretratua

LEGAZPIKO INAUTERIAK GOGOAN Nire lagun Pako eta biok azaltzen gara irudian, fraidea eta pailazoa uztarturik.

1983-1984 urte inguruko argazkia da.

Xabier Lopez de Munaienk utzia

Xabier Lopez de Munain Legazpi

E

z dut ondo gogoratzen, baina agian 1983. edo 1984. urte ingurukoa argazkia izango da. Argazki honetan, mozorroturik, nire lagun Pako eta biok azaltzen gara: fraidea eta pailazoa elkarturik.

Garai hura Legazpin Inauteriak berreskuratzeko garaia izan zen. Aratusteak zirela eta, udal euskaltegiak zerbait egin beharra zegoela pentsatu zuen.

Honela, euskaltegiko irakasleok antzezlan bat mozorroturik egitea proposatu genuen, ikasle eta irakasleak uz-

tarturik. Antzezlana Euskaltegian bertan –orduan Kultur Etxean geunden– egin genuen umore onean.

Arratsaldean, berriz, herriko kaleetan jubilatuek, eskolek, euskaltegikoek eta enparauek desfilea egin genuen.

Beraz, Inauterien birsortzean euskaltegikoek esku hartu genuen modu xalo batez. Udal euskaltegiaren papera azpimarratu nahi dut, jakinda ere herri osoa mugitu zela: adinduak eta txikiak.

Aukeratu dudan argazki hau ez da Inauteriak Legazpin berreskuratu zireneko garaikoa, baina ez da oso urrutikoa izango. Argazki honetan genuen gogoa islatzen da.

Udal euskaltegikoen parte hartzea Jakina, Legazpi ez da Tolosa, baina urte haietan gure herrian Inauteriez goza-

tzen hasi ginen. Giroa kalean zegoen.

Umeek eta adinduek inauteri festa berreskuratu genuen. Ez dut hemen goratzea nahi, baina, ene uste apalean, euskaltegiko ikasle eta irakasleok eduki genuen parte hartzea aipatu nahiko nuke.

Garai hartan, ni neu mozorrotzen nintzen –gaur egun txispa hura galdu dut eta ez naiz mozorroz janzten–. Adina ez da alferrik igarotzen, eta orduan nuen umorea eta ondo pasatzeko grina desagertu zaizkit.

Gozatzeko deia Lerro hauetatik denei gozatzeko gogoa helarazi nahiko nizueke, batik bat azken bi urte gogor hauen ondoren. Umorea ez dadila desagertu! Gora Inauteriak! Gora Legazpi!

Gaztejira 13 Gilda taldea • Leire Perlines Apalategi

2022ko maiatzaren 13a • # 466

LEIRE PERLINES APALATEGI Hitz batzuk Etxaguenetik

Amama

«Batzuk alde batera egitea ezinbestekoa da»

GILDA TALDEA • Amagoia eta Maialen Aiestaran eta Anabel Toral

Testua: Aitor Garmendia

G

ilda taldeak Egin Albora abesti bilduma kaleratu du. Amagoia Aiestaranek (Beasain, 1988), Anabel Toralek (Lazkao, 1992) eta Maialen Aiestaranek (Beasain, 1993) osatzen dute hirukotea. Beasaingo festetan emango dute lehen kontzertua, maiatzaren 28an, txosnetan.

Noiz eta nolatan ekin zenioten Gilda taldearen proiektuari?

Duela urte batzuk ezagutu genuen elkar Anabelek eta Amagoiak. Ordutik, musika egiten aritu gara, bata gitarrarekin eta bestea baxuarekin. 2020an, Maialen batu zen bateriarekin. Horrela sortu genuen Gilda hirukotea. Ordurako, abesti batzuk sortuak genituen, eta denbora tarte honetan, beste batzuk egin ditugu.

Guztiak disko batean biltzeko gogoa genuen, eta aurten animatu gara.

Zergatik Gilda?

Talde baterako izen aproposa eta polita iruditu zitzaigun. Gilda pelikula ikusi genuen behin, eta Rita Hayworthekin maiteminduta geratu ginen. Gilda pin@gilda.taldea

Elkarrizketa osoa: www.goiberri.eus

txoaz ere aspaldi maitemindu ginen.

Pintxoa bera ere hiru osagaiz egina dago, hirukotea da. Denak zentzua hartu zuen.

‘Egin Albora’ abesti bilduma kaleratu berri duzue plataformetan. Prestakuntza lanak zer moduz joan dira?

Urtarrilean aritu ginen grabatzen, eta oso ondo joan zen. Beñat Antxustegik eginak dira grabaketa zein nahasketak, eta oso pozik geratu ginen. Ordutik, entseguak eta prestakuntza lan ugari izan ditugu kontzertuei begira. Beñaten bitartez Balio Dute kolektibora batu ginen, eta lehenengo urratsak emateko laguntza handia jaso dugu kolektibotik. Maiatzaren 14an [bihar], Galdakaoko Sorkuntzen Plazan aurkeztuko dugu diskoa Sormene ekimenaren barruan.

Nork egin behar du albora?

Albora, orain arte, espazio publikoetan nagusi izan direnek egin behar dute.

Emakume bezala ikusgarritasuna eduki ahal izateko, batzuk alde batera egitea ezinbestekoa da. Geure lekua behar dugu, eta hori aldarrikatzen dugu bildumako Egin Albora abestian. Oraindik, jaialdi eta musika ekintzetan, kartelburu gehienak gizonezkoak dira; ez emakumerik ez dagoelako musika munduan, baizik eta ez dietelako espaziorik ematen. Aspalditik dabiltza emakumeak musika egiten, haien lekua eskatzen eta borrokatzen. Garaia dela uste dugu.

M

@leireperlines

aiatzaren 13a da. Egun bitxia bezain tristea gaurkoa. Ile horia eta kizkurra. Alaia eta irribarretsua, oso irribarretsua. Lagunkoia eta batez ere txintxoa, bihotz onekoa, guztiei laguntzeko prest dagoen horietakoa.

Animaliak gustuko zenituen; Tim eta Oto batez ere. Ziur haiek ere faltan botatzen zaituztela.

Telebistaren aurrean jarri eta makina bat tenis partida ikusitakoa. Bada... egun hauetan asko ari da hitz egiten tenisaren inguruan. Orain barre egiten dut santu txikiekin topo egiten dudanean, haien bila zenbat komeri izan genituen eta zenbat denbora igaro genuen oroitzen baitut.

Gauza asko aldatu dira, baina etxeko ohiturak ez horrenbeste: bazkal ostean parkera ateratzen jarraitzen dugu; eguzkia hartzeko aitzakiarekin ateratzen gara, bitartean errepidearen ondoan pasatzen diren autoei begira egoten gara, zesoma. Azkenaldian aukera berri batzuk atera zaizkit nire arloan, eta oso pozik nago, baina ziur ez nagoela zu bezainbeste. Zehazki urte bat bete da gaur joan zinenetik. Sinesgaitza egiten zait 365 egun igaro direla pentsatzea, baina denbora aurrera doa etengabean, abestiak esaten duen moduan. Badakizu? Orain gu gara sukaldeko leihoaren ondoan dagoen besaulkian jarri eta jendeari begira jartzen garenak, motor bat entzuten dugun bakoitzean ze kotxe etorri den ikusteko.

Oraingoan bai, muxu bat Etxaguenetik amama.

14 Gure lurra Oraa Goikoa baserriko Mari Jose Zubillaga

# 466 • 2022ko maiatzaren 13a

Gure lurra Mari Jose Zubillaga Baserritarra

«GURE BIZIMODUA HOBETU DA, BAINA EZ KALEKOAREN PARE»

Igeldokoa da Mari Jose Zubillaga (1969), baina 32 urte daramazki Oraa Goikoa baserrian bizitzen eta Angel Mari Jauregi senarrarekin batera lanean. Larreko behiak, ardiak eta basoa dira baserriko diru iturriak.

Igandeko San Isidro egunaren atarian, baserriko mundua estu dabilela dio.

Testua eta argazkia: Tere Madinabeitia

Zumarragako Oraa Goikoa ustiategia zure izenean dago. Ez da ohikoa emakumeen izenean egotea.

Badaude emakume gehiago egoera berean. Nik uste dut pentsakera kontua besterik ez dela. Nire kasuan, nik ez nuen eskatu nire ustiategia izenean jartzea, nire senarrak, Anjel Marik erabaki zuen egokiena zela horrela, paper kontuak nik eramateko. Baina lana biok egiten dugu, semearen laguntzarekin batez ere.

Baserritarra zara, abeltzaina, nekazaria, artzaina...?

Titulu guztiek balio dute, baina artzainarena ez zait gehiegi gustatzen, egia esan. Azken batean, lan horiek guztiak egiten ditut: etxeko lanak, ukuilukoak, mendikoak, baratzekoak... Baserrian egiten diren lan guztiak egiten ditut, eta horiez gain, administrazio lanak ere bai, diru kontuak egiteko, ardi esnearen kontrolak eramateko, diru laguntzak eskatzeko... Ordenadorea eta Internet gure beste lan tresna bat dira azken aldian.

Nolakoa da Oraa Goikoa?

Antzinatik datorren baserria da. Zumarragako San Kristobal auzoan dago, izen bereko elizatik gertu. Gure aurrekoak baserritik bizi izan dira beti, behi eta ar-

Gure lurra 15 Oraa Goikoa baserriko Mari Jose Zubillaga

2022ko maiatzaren 13a • # 466

diekin. Nik ere hala ezagutu nuen baserria duela 32 urte iritsi nintzenean, eta lehendik zetorren. Behi esnea saltzen zuten kalean, bezero jakin batzuri eta Mertzedariatar komentuari ere bai.

Txahalak ere saltzen zituzten, eta noizean behin pinudiren bat bota. Pinuarekin bakarrik ez, pagoarekin ere egiten zuten lan, eta laberako pago egurra prestatzen zuten, eta Urretxuko Panificadorari saldu.

Eta gaur egun, zer lan egiten duzue?

Orain larre behiak ditugu, ardiak ere bai, eta basoan jarraitzen dugu. Limousin arrazako behiak ditugu, dozena bat buru, eta txahalak gizendu eta haragitarako saltzen ditugu Urkaiko kooperatibaren bidez. Ardiekin, esnea saltzen diogu Olaztiko enpresa bati, gazta egiteko, eta arkumeak ere saltzen ditugu, horiek ere Urkaikoren bitartez. 130 ardi ditugu. Udan larrean egoten dira, baina neguan barruan, baserrian bertan dugun ukuiluan. Behiak ere bai.

Basoan lan egiten jarraitzen duzuela esan duzu.

Bai. Anjel Marik eta biok urte batzuk pasa genituen basoak bota, garbitu, itxiturak egin, eta berriz aldatzen. Orain beste batzuek botatzen dituzte, baina garbitu eta mantentze lanak guk egiten ditugu, baita landare berriak sartu ere.

Negurako egurra txikitzen ere jarduten dugu. Orain da garaia egurra prestatzeko, baina basokoa urte osoko lana da.

Eta horrek guztiak dirua ematen al du?

Orain esaten ari dira egurra igo egin dela, pinu egurraz ari naiz, eta horrek ematen du diru piska bat, bai. Baina bestela, ardi esnearekin, adibidez, aspaldiko prezioekin gabiltza, 2016ko prezioak ari gara kobratzen oraindik.

Gainera, ardi esnearena oso prezio aldakorra da, oinarrizko prezio bat duelako eta horri koipe eta proteinaren araberako biderketa bat egiten diotelako. Haragia bai, igo dute zerbait.

Konpost berezi bat ere egiten omen duzue baserrian.

Bai, beno, ez da konposta. Ardien xi-

maurrarekin egiten dugun ongarri naturala da, Goimenek erosi zuen makina bat erabilita egiten duguna. Ximaur hori txikitu eta berotu egiten dugu egun batzuz, fermentazioaren bidez zahartze prozesua azkartzeko. Horrela ongarri naturala sortzen dugu udazkenerako, aurreko neguan ateratako ximaurrarekin. Etxeko zelaietan erabiltzen dugu, eta baratzean eta soroan bai.

Baratzean eta soroan ere egiten duzu lan. Kanporako?

Ez, ez. Lehen bai, babarruna-eta saltzen genuen, baina orain etxerako bakarrik jartzen ditugu. Eguzkiak noiz berotu zain gaude orain, patata, artoa eta bestelakoak sartzeko.

Urte batzuk egin dituzu baserrian.

Gustuko mundua al duzu?

Gustura nago, bai. Aurretik ibilia naiz beste lan batean, neskame lanetan alegia, baina hau gustatzen zait. Eta baserria nahiko bakar dago, egia da, baina ez dut kaleko bizitzaren faltarik sumatzen.

Urte hauetan aldaketa batzuk biziko zenituen.

Asko, batez ere makina eta instalazio kontuetan, hobekuntza galanta ekarri dute. Asko estimatzen dira, lan karga arindu egiten dutelako eta lehen baino segurtasun handiagorekin lan egiten dugulako.

«Etorkizuna ez dut gozoa ikusten. Dena dago estu, baina baserri mundua bereziki, eta gauzak ez badira aldatzen...»

«Egiten dugun lanarekin sortutakoa jendeak prezio duin batekin ordainduz gero, ez genukeen diru laguntzarik beharko»

Eta diru aldetik, hobetu dira baserriko baldintzak?

Bai, hobetu da gure bizitza, baina ez kaleko bizimoduaren pare. Esnea, lehen esan dut, 2016ko prezioekin dabil, haragia ere, zenbat igo da 32 urte hauetan?

Lehenagokoekin alderatuta, bai, hobetu da gure bizitza ekonomikoki, diru laguntzak direla-eta, baina ez asko. Gastuak bai, igo dira. Baserrian makina bat sartzen baduzu, hori gastua da, aurrerapen bat da, bai, baina gastu handia, eta amortizatu egin behar duzu. Gasoila, pentsua... horiek ere gora egin dute, asko.

Diru laguntzak aipatu dituzu.

Bai, eta esan beharra dago erakundeen aldetik babes bat dugula sentitzen dugula. Azken bi urteetan, COVID-arekin saiatu dira gu laguntzen, adibidez. Baina nik beti esaten dut guk geuk egiten dugun lan horrekin sortutakoa jendeak prezio duin batekin ordainduz gero, ez genukeela diru laguntzarik beharko.

Baina ez da horrela, eta horregatik ditugu beharrezkoak diru laguntzak.

Nolako etorkizuna ikusten duzu?

Subentzioen menpe jarraituko dugu.

Gizarteak, orokorrean, ez du behar bezala baloratzen egiten dugun lana. Badira batzuk, bai, balio bat ematen diotetena, baina beste askok ez. Hori ikusita, etorkizuna ez dut gozoa ikusten. Dena dago estu, baina baserri mundua bereziki, eta gauzak ez badira aldatzen... Hala ere, ez dut inor desanimatu nahi.

Igandean San Isidro da, nekazarien zaindariaren eguna. Ospatzen duzue?

Egia esan, asko ez. Lehen herrian antolatzen zuten bazkari bat, eta joaten ginen, eta azken urteetan Agiñan hasi dira baita ere, eta horretara ere joan izan gara, baina aurten ezingo dugu. Lehen ohitura gehiago zegoen San Isidro ospatzeko eta jai egiteko, San Antonio egunean bezala. Guk horiek denak galdu egin ditugu. Baina galdu ez duguna da beste baserritarrekin dugun harremana. Horretarako ditugu beste egun batzuk, Urretxuko feriak bezalakoak.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

# 466 • 2022ko maiatzaren 13a

Literatura

Bide urratzaileak Joxe Begiristain

Sats (Beasain)

Irakurzalea

‘Ahaztu baino lehen, ama’

A

skotan aipatu izan da, liburu bat, irakurle adina liburu bihurtzen dela. Norberak bere bizipenetik hausnartzen ditu irakurriak, eta halaxe gertatu zait liburu honekin ere: Ahaztu baino lehen, ama du izenburua Mikel Etxaburu ondarroarraren azken poema-liburuak.

Egoera oso ezaguna da: adineko pertsona bat memoria galtzen ari da, eguneroko ohiko zereginetarako nekez moldatuko da, aurrez aurre kontu kontari aritzeko zailtasunak ditu…

Hori dena zer den badakigunontzat, berealdiko altxorra da Etxabururen liburua. Zenbat aldiz ez ote gara haserretu, guk bizitza osoan ezagutu dugun hori dagoeneko ez dela lehengoa eta, eraman ezinik?

Bada, liburuan haserrerik ez duzu topatuko. Oso alderantziz, poema batetik bestera eta hasieratik bukaeraraino, amari gozo-gozo hitz egiten dion norbaitek berehala jarriko zaitu ataka estuan: nigandik jasotzen al du gureak horrelako tratu gozoa uneoro-uneoro? Ala, ez dugu onartu nahi beste era batera komunikatu beharra dugula eta gure aldetik jarrera berria hartuz egokitze lan baten premian garela?

Gauzak behin eta berriz errepikatuko (‘ateko zerrailari bi buelta eman’) ditu, berri bat nola emango diozu atentzio handirik ez diola jarriko badakizunean (edo zuk hala dela uste duzunean behintzat) eta antzeko hamaika egoera ezagun poema bihurtuta, irakurzaleok.

Abilidade handia behar da maite dugun amari, aitari (edozeini!)… horrelako liburu bat idazteko, umiltasun, zintzotasun eta bestelako tasun askoz gain. Egileak badaki hori noski, eta ez du hori ere ezkutatu nahi izan: irakurri bestela, 71. orrialdeko poema: Nekatu naiz poemak idazten…

Tailerreko doinu gogorrak

E

statu Batuetatik zetozen rock’n roll eta hard rock doinuak oinarri hartuta, hasi zuen ibilbidea Beasaingo Sats taldeak. 1980. urtea zen, herriko bost gazte elkartu eta Castillo hotelaren ondoan zegoen SEATen tailer zaharrean jotzen hasi zirenean. Esteban Ribas Estebi, Migel Angel Castañeda Kasta, Manolo Cid, Zelestino Aranburu Tino eta Iñigo Sarasola Monti izan ziren lehen boskotea osatu zutenak. Gerora, Julio Morandeira, Jose Mari Gonzalez de Galdeano Txintxo, eta Joan Ramon Belasko ere aritu ziren.

Estreinaldia Ataungo ‘Rock gauean’ egin zuten, Goierriko eta inguruko herrietako beste hainbat talderekin batera.

1982an, Foru Aldundiak antolatutako Gipuzkoa Star 82 lehiaketa irabazi zuten, eta horri esker, Gipuzkoan barrena bira bat egin ahal izan zuten. Telebistan ere atera ziren, garai hartan ospe handia zuen 40 principales saioan. Bolada betean zeudela, maketa berria grabatu zuten.

Hasieran gazteleraz abesten bazuten ere, azken urteetako kanta guztiak euskaraz egin zituzten, eta horrenbestez, rock gogorraren genero horretan aitzindariak izan ziren Euskal Herri mailan. Euskal Rock Erradikala bezala ezagututako taldeekin ere jo izan zuten. Beste talde askori gertatu bezala, soldaduska garaia iritsi zitzaienean hasi ziren taldearen gorabeherak. Agurreko kontzertua Tolosako zezen plazan eman zuten, 1985. urtean.

Publizitatea 17 2022ko maiatzaren 13a • # 466

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 466 • 2022ko maiatzaren 13a

Komikia

Aliritzian Igor Susaeta Kazetaria

‘Prakamotz’

R

oy Batty erreplikanteak Blade Runner pelikula amaieran nola —«Zuek sinestuko ez zenituzketen gauzak ikusi ditut nik. (...)»—, hala esan dezaket nik: «Ikusi dut jendea praka motzetan euria goian behean ari zuen abenduko goiz hotz batean». Eta ondorengo adibidea ez da hain muturrekoa, baina aho bete enpaste geratu nintzen duela ez asko lankide bat lantokian ikusi nuenean praka motzetan, mahuka motzeko kamisetarekin, eta alpargatak jantzita. Neure artean pentsatu nuen: «Dominikar Errepublikan lan egiten dut eta ni konturatu gabe». Teletipoetan Ukrainako egoerari buruzko albisteak bilatzen ari nintzen bitartean, soinean zer neraman zerrendatzen hasi nintzen mentalki: «Galtzontziloak, galtzerdi lodiak, barruko kamiseta, beste kamiseta bat, jertsea eta bakeroak». Jarraian jakin nahi izan nuen zenbat gradu egiten zituen eta zein egune-

tan geunden: 15 gradu, goi hodeiak, eta apirilaren 12a. Ez pentsa nire lantokian asko izerditzen denik; ez, behintzat, ohiko egoera batean. Beraz, han, ordenagailuaren aurrean eserita, oihu egin nahi izan nuen: «Zer arraio! Merkurion bizi garela uste du honek?».

Ez bainuen ezer ulertzen… Ez dakit ni naizen, baina iruditzen zait praka motzak behar baino lehenago jantzi nahi izaten ditugula, eta ez dela beti udan bizi nahi dugulako edo klima larrialdia tenperaturen erabateko iraultze bat eragiten ari delako. Detektaezina zaidan arrazoiren bat dago kirola egiteko ez bada 15 gradurekin praka motzak janzteko erabakiaren atzean. Bide batez, bihoakie besarkada bat duela hamarkada batzuetako negu gorrietan egunero praka motzetan ibili behar izaten zuten horiei… 75-80 urte dituen Zumarragako gizon bat ere hala ibiltzen da, egunero-egunero. Biba zu!

Nire aitak ere antzeko erabaki bat hartu zuen aspaldi: maiatzetik urrira mahuka motzetan ibiltzea. Eta ez diozu, ez, besoetako azala oilo ipurdituta ikusiko. Tira… Beste hark esaten zuen bezala, errespetatzen dut baina ez dut konpartitzen.

Baina hedabideek, are gutxiago publikoek, ez gaitzatela prakamotzkerietara bultzatu. Maiatzaren 8ko Gaur Egun-ean entzuna: «Udako eguraldia Euskal Herrian». 18 gradu. Redios, zein titularrekin harrituko gaituzte uztailaren 13an? Eta hau idatzi du ezizenetako bat prakamotz duen batek.