Goierriko gazta

ASTEAZKENA, 2017KO APIRILAREN 19A

GOIERRI.HITZA.EUS

Gazta gehigarria

TESTUAK JOSUNE ZARANDONA ETA IÑAKI GURRUTXAGA

IÑAKI GURRUTXAGA

HERRI BATEN ONDARE BIZIA Artzain Eguna ospatzearekin bat, Idiazabal Gaztaren denboraldiari hasiera emango diote gaur Ordizian. Goraka jarraitzen du produkzioak eta gaztandegi kopuruak.

02 //

GOIERRIKO HITZA Asteazkena, 2017ko apirilaren 19a

Gazta gehigarria Artzain Eguna Ordizian

120 GAZTANDEGI Gaur gaurkoz 121 gaztandegi ekoizle daude Idiazabal Jatorri Izendapenean sartuta, iaz baino bat gehiago. Horietatik gehienak Gipuzkoakoak (51) dira, Nafarroakoak 30, Arabakoak 22 eta Bizkaikoak 17.

Produkzio datuak URTEA GAZTANDEGI

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

103 107 111 117 120 125 125 122 121 119 120

KILO

1.315.102 1.354.565 1.303.787 1.387.936 1.466.429 1.224.018 1.176.383 1.107.779 1.133.032 1.226.826 1.340.725

Artzain Eguna 2017 Latxa muturgorri eta muturbeltzen bi mila ardi buruk Ordiziako kasko historikoa zeharkatuko dute gaur. IĂ‘AKI HIDALGO

Artzainen lanbideari aitortza Idiazabal Gaztaren denboraldia irekiko dute gaur Ordiziako Artzain Egunean Luis Irizar sukaldariak ebakiko du gazta berria Produkzioa %9,2 hazi da 2016an

.

Dozena bat egun atzera egin, eta Ordiziako Artzain Eguna aurkezteko Donostian egin zuten agerraldian aipatutako ideia nagusiek laburbiltzen dute gaurko aparteko azokaren izaera: artzainei eta artzaintzari aitortza egitea, egiten duten esfortzua balioan jartzea eta merkaturatzen duten produktua erostea eta kontsumitzea. Sektoreak iraungo badu, azpiegituren bidez artzainen bizi baldintzak hobetu-

.

beharraz ere jardun ziren, errentagarritasunaz eta duintasunaz.

Eta aitortza horren erakusgarri izango da Javier Arrieta zegamarrak artzainen omenez egin, eta gaur goizean inauguratuko duten eskultura. Artaldeek ere zeharkatuko dute Ordiziako herrigunea azken urteetako ohiturari jarraituz, eta udaletxeko areto nagusian, aldiz, Idiazabal Gaztaren denboraldi berria estreinatuko dute. Euskal Sukal-

daritza berriaren sustatzaile Luis Irizar sukaldariak ebakiko du gazta berria, eta Goiturreko zuzendari Niko Osinalde izango da aurtengo omendua gaztaren sustapenaren alde egindako lanarengatik.

Gazta produkzioak gora Idiazabal Jatorri izendapenak erregulartasun-kalitate sariak banatuko dizkie Xanti Etxezarreta olaberritarrari –Txoko

markapean merkaturatzen du gazta– eta Sunbillako Lizun gaztandegiari.

Eta 2015ean Idiazabal Gaztaren ekoizpena %8,2 hazi bazen, 2016an %9,2koa izan da igoera, 1.340.725 kilotara iritsiz. Etorkizunari begira baikor eta itxaropentsu dago Idiazabal sor-marka. Iaz baino gaztandegi bat gehiago dago, eta azken urteetan irekitako gehienak 35 urtez azpiko gazteek ireki dituzte.

GAURKO EGITARAUA 09:00. Ahari eta ardien erakusketa-lehiaketa. Eusko Labela duen esne bildotsa burruntzian erreko da, Garagartza plazan.

10:30. Artzainaren omenez Javier Arrieta zegamarrak egindako harrizko eskulturaren aurkezpena Jakes etxean.

11:00. Artaldeak (2.000 ardi buru) igaroko dira Ordiziako kasko historikoan barrena.

11:15. Idiazabal Gaztaren denboraldi berriaren aurkezpen ofiziala, udaletxean. Luis Irizar sukaldari beteranoak ebakiko du gazta berria.

11:30. Gazta egitea, mamia dastatzea eta burruntzian erretako esne bildotsa jateko aukera Garagartza plazan.

12:15. Ile-mozte erakustaldia Garagartza plazan.

// GOIERRIKO HITZA Asteazkena, 2017ko apirilaren 19a

Txikitik handira. Hori izan zen Artzai Gaztak International Cheese Awards nazioarteko jaialdia antolatzeko bere hautagaitza aurkeztu zuenean egindako apustua.

esker izan da posible. Ikusgarria izan zen antolaketa prozesuan nola kutsatu zen guztion artean jaialdia antolatzeko ilusioa eta grina». Horregatik, Artzai Gaztak eskerrak eman nahi dizkie prozesuan lagundu dieten guztiei, «ez bakarrik emandako diru-laguntzagatik, erakutsitako konfidantzagatik ere bai».

Jaialdia antolatzeko prozesuak bi urte pasa iraun zuen. Baina egindako lanak merezi izan du edukitako arrakastari begiratuta. Guztira, ia 10.000 bisitari gerturatu ziren Kursaalera. Horien artean bost kontinenteeta-

Artzain gazta, gazta loreduna asa den azaroaren 16, 17 eta 18an Euskadi-Basque Country International Cheese Festival mundu mailako jaialdia ospatu zen Donostian Artzai Gazta elkarteak antolatuta. Artzain gazta hiru ikuspegi ezberdinetatik lantzeko helburuarekin egin zen jaialdia, Luisa Villegas Artzai Gazta elkarteko koordinatzaileak argitu duenez: «Artzain gazta produktu bezala ezagutzera emateko; norbanako bezala, artzainek egiten duten lana balioan jartzeko; eta kolektibo bezala, etorkizunean elkarrekin eman nahi ditugun urratsak zehazteko».

Proiektu horren erroetatik sortu da gazta loreduna marka. Artzain gazta gazta loreduna da, Villegasen hitzetan: «Aniztasuna irudikatzen du, gure gazten zapore ezberdinen isla da, alaitasunarena, kolorearena». Artzain gazta «gazta izugarri ona da», baina ez hori bakarrik, «sektore oso bat, landa garapena eta inguruneko proiektu bat mantentzen dituen» produktu bat ere bada.

Ia 40 urtez lanean egon eta gero, artzain gazta produktu bezala ezagutzera emateko beharraz ohartu ziren elkartean.

«Kontsumitzaileek jakin behar dute benetan zer den artzain gazta, artzain bakoitzaren ardien esne gordinarekin eginda-

P

03

Gazta gehigarria Publierreportajea

ko gazta da, prozesu guztia modu naturalean egiten da, eta familian. Artzain gaztaren atzean bizitzeko filosofia bat dago», dio. International Cheese Award Festival helburu hori lortzeko bitartekoa izan da: «Lortu dugu gure asmoa: artzain gaztak leku bat egin du gaztaren munduan, jendeak jada badaki artzain gazta zer den».

‘‘

«Azken 10 urteetan elkarteko bazkideen batez besteko adina hamar urte jaitsi da» «Gai garen arren, munduko gazta onena egiten dugula sinestea falta zaigu»

Gazte modernoak eta gazta Oinarrian artzain gazta egiteko modua garai batekoa bezalakoa da, baita artzainen bizimodua ere, baina gaur egunera egokituta, adibidez teknologia berriei esker. Baina aldaketak ez dira zentzu horretan bakarrik eman: «Azken 10 urteetan Artzai Gazta elkarteko bazkideen batez besteko adina 10 urte jaitsi da. Zerbait gertatzen ari da artzain gaztaren inguruan, badaude modu honetara bizi nahi duten gazteak, ikaragarria da».

Eta horren adierazgarri izan zen baita ere nazioarte mailako jaialdia. «Gazta modan dago eta jaialdian ikusi genuen gazte jendeari asko gustatzen zaiola, gazte modernoak, blogariak... gaztari buruz hitz egiten dute».

Jaialdiak ate asko ireki zituen eta ohartu ziren, baita badaudela mota honetako produktuak baloratzen dituzten eta kontsumitzeko prest dauden erosleak.

Luisa Villegas Artzai Gaztako koordinatzailea

Mundu guztiko gaztak izan ziren salgai jaialdian. ARKAITZ APALATEGI

9.745 BISITARI KURSAALEN Horietatik 2.480 munduko bost kontinenteetatik etorritako profesionalak izan ziren. Eta nazioarte mailako 205 kazetari.

Babesleak. 46 enpresa pribaturen babesletza jaso zuen jaialdiak, baita 12 erakunde publiko eta 21 enpresa kolaboratzaileena ere. 300 boluntariotik gora aritu ziren egun horietan lanean.

Jaialdiari buruz Villegasek dio proiektu bezala guztiz interesgarria izan dela, eta polita ere bai era berean. «Dena guk antolatu dugu, stand-en diseinutik hasita. Jaialdian zegoen guztia naturala zen, birziklagarria», dio. Baina, maila honetako jaialdi bat antolatzea ezinezkoa izango litzateke laguntzarik gabe. «Artzai Gazta bezalako elkarte txiki batek jaialdia antolatzea ere bazen erronketako bat. Gure inguruan dauzkagun elkarte, talde, enpresa, administrazio eta norbanako sarearen sinergia eta laguntzari

tik etorritako bisitari profesionalen presentzia nabarmendu nahi izan du Villegasek. «Asko izan ziren, eta guztiak oso hunkituta joan ziren Euskal Herria ezagutu ondoren. Etorkizunari begira harreman garrantzitsuak egin ditugu».

Euskal Herriko bi gaztek ere nazioarte mailako errekonozimendua jaso zuten, —tartean Gabiriako Baztarrikakoak—. Artzain gaztak bertako errekonozimendua badu, baina orain kanpokoa ere bai, eta hori «oso garrantzitsua» da. «Munduko gazta onenetakoa egiten dugula sinestea falta zaigu orain», amaitu du Villegasek, etorkizunean dituzten erronkei begira.

04 //

GOIERRIKO HITZA Asteazkena, 2017ko apirilaren 19a

Gazta gehigarria Elkarrizketa Nolatan artzain?

Etxean beti ezagutu dut artzain ofizioa eta bizi guztian gustatu izan zaidan zerbait da. Aitona artzaina zen, Zegamako Arretxe baserrikoa. Nik 10 urte nituela hil zen. Aitak ez zuen ofizioarekin jarraitu, fabrikara joan zen lanera, baina ez du inoiz baserriarekin harremana eten. Ardiak ez, baina behorrak beti izan ditu eta esku bat ere bota du beti baserrian.

Aitonaren anaia eta haren seme bat ere artzainak dira. Ni ez nintzen baserrian jaio, Zegaman kalean bizi izan naiz beti, baina baserriarekin oso harreman estua izan dut beti. Batez ere aitonaren anaiarekin, haien etxean beti ardiekin ibili izan naiz. Berak, haren semeak eta aitak irakatsi didate ofizioaz dakidan guztia.

Zeintzuk dira haurtzarotik gordetzen dituzun oroitzapenak?

Nik nire burua beti ganadu artean oroitzen dut. Esan bezala, baserrian izaten nintzen beti, eta harreman oso zuzena izan dut animaliekin, batez ere ardiekin.

Koxkortutakoan ere, lagunak kotxeak edo futbola izaten zituzten gustuko, baina nik beti izan dut nahiago hau.

Zuk ere, aitak bezala, fabrikan lan egin duzu aurretik.

Zortzi urte pasa nituen fabrika batean lanean, baina segituan konturatu nintzen bizimodu hura ez zegoela niretzako eginda. Orain lau bat urte hartu nuen fabrika utzi eta artzaintzan hasteko erabakia. Nik garbi nuen, baina ingurukoak konbentzitzen izan nuen lanik handiena.

Zergatik?

Aitak badaki zer den artzaintzatik bizitzea, bera artzain izan ez den arren. Bizimodu gogorra da, eta horregatik hasieran kosta egin zitzaion nire erabakia onartzea. Azken finean, aitak ezagutu zuen artzaintzak eta gaur egungoak ez dute zerikusirik, gauzak asko aldatu dira. Hau nire ametsa zela ulertu zutenean, beraien babes osoa jaso nuen.

Nola hasi zinen? Zeintzuk dira eman zenituen lehenengo pausoak?

Hasteko artalde kozkor bat erosi nuen. Lehendik ere banituen ardi gutxi batzuk, 30 bat buruko artaldea beti izan dut etxean kapritxoz. 14 urterekin erosi nituen nire lehendabiziko ardiak. Hori egitearekin batera, Arantzazuko Artzain Eskolan eman nuen izena, zerbait gehiago ikasi eta aurrera egiteko asmoz.

ko dela pentsatzen dut. Orain, momentuz, ardien esnea saltzen diot Vasco-Navarra zentralari, eta arkumeak ere saltzen ditut.

Etorkizunari begira, hori gazta ekoizpenarekin eta salmentarekin uztartzea gustatuko litzaidake. Idiazabal Jatorri Izendapeneko gazta egingo dut, artzain gazta, nire ardien esnearekin ekoitzitakoa.

Nola ikusten duzu esnearen sektorea?

Gaur egun esneak justu samar bizitzeko adina ematen du. Gainera, Sorian ireki nahi duten makro proiektu hori martxan ja-

‘‘

«Ardiak beti izan ditut etxean kapritxoz, 14 urte nituela erosi nituen lehenengoak» «Egungo artzaintzak ez du garai batekoaren antzik, asko aurreratu da» «Beti izan dut gustuko hau, nire ametsa betetzeko bidean naizela uste dut» JOSUNE ZARANDONA

«Artzaintzatik bizitzea haurra nintzenetik izan dudan ametsa da» XABIER AZURMENDI ARTZAINA Xabier Azurmendiren betiko ametsa izan da artzaintzatik bizitzea. Pausoz pauso bere ametsa betetzeko bidean da, artaldea osatuta, gazta egiten hastea du helburu etorkizun laburrean.

Nolako esperientzia izan zenuen Arantzazuko Artzain Eskolan?

Niretzako esperientzia ona izan zen. Lana egiteko beste modu batzuk ikasi nituen, etxekoaz aparte. 900 orduko ikastaroa izan zen guztira, eta nire egoera berean zeuden gazteak ezagutzeko aukera ere izan nuen.

Artaldea osatuz joan eta formazioa jasotzea izan ziren le-

hen pausoak hortaz. Baina ardiak zaintzeko azpiegituraren bat ere beharrezkoa da, ezta?

Bai. Ardiak pixkana erosten joan naiz, eta gaur egun jada artaldea osatuta daukadala esango nuke.

Garai batean oilategi izan zen nabe bat alokatu nuen Zegaman, eta pixkanaka nituen beharren arabera egokituz joan naiz. Lehenengo ardiak egoteko lekua txukundu, jana emateko azpie-

giturak egin eta ardiak jezteko lekua egin genituen. Iazko maiatzean oilategia erosi nuen, eta orain gaztandegia ere egiten ari naiz.

Gazta egiteko asmoa duzu hortaz?

Bai. Familian beti egin izan dute gazta aitonaren anaiak eta haren semeak. Artzain Eskolan ere zerbait ikasi nuen, baina guztiarekin bezala, hori ere eginez ikasi-

rriko balitz, ni bezalako ekoizle txiki denak jango lituzke. Nik uste, artzainen lana ez dagoela merezi bezain beste baloratuta.

Lana gogorra da, hau gustuko ez baduzu ez dago honetatik bizitzerik.

Lanbidea gogorra dela esan duzu. Nola antolatzen zara?

Hemen ez dago ordutegi finkorik, ez eta asteburu edo jai egunik ere. Udazken-negua Zegaman pasatzen dugu. Ardiei jaten eman behar zaie, eta egunean bitan jetzi behar dira antzutu arte.

Urtarrila arkumeak jaiotzeko garaia izaten da, eta adi egon beharra izaten da. Udaberri-udan mendira igotzen ditut ardiak, Txurrukupunta ingurura. Orduan, oilategian egin beharreko lanak egiteko aprobetxatzen dut.

Zertan aldatu da zure aitonaren garaiko artzaintza?

Garai batean ardiekin kanpoan egiten zen lan beti, eguraldi txarra ala ona egin. Gaur egun, azpiegiturak asko aurreratu dira, eta teknologia berriek ere asko laguntzen dute, adibidez, ardiak jezterako orduan. Lanbide honetan jubilatu nahiko nuke. Haurra nintzenetik gustatu zaidan zerbait da eta nire ametsa betetzeko bidean nagoela uste dut.

06 //

GOIERRIKO HITZA Asteazkena, 2017ko apirilaren 19a

Gazta gehigarria Iletegia proiektua

Legazpin egiten den Gipuzkoako Artzain Egunean ardiei ilea mozteko urtero egiten duten erakustaldia. MAIALEN IGARTUA

Artilea gaur egun baliorik ez duen lehengaia da. Artzainek bota edo oso prezio baxuetan saltzen dute. Saran, Iletegia proiektua sortu dute, artilea erabiliz koltxoiak eta edredoiak egiten dituzte.

Iletegia: bizi proiektu bat da beteko egun sargoria da. Baserriko etxekoandreak zapia jarri du buruan eguzkiarengandik babesteko.

Lana dauka kanpoan. Artilez egindako koltxoiak askatu, eta aireztatzen jarri ditu eguzkipean. Tarteka makil bat bi eskuekin irmo heldu, eta kolpeka harrotu du gorputzaren pisuaren eraginez zapalduta gelditu den artilea. Orain hogeitaka urte Goierriko baserri eta txoko askotan errepikatuko zen pasartea da hau, askok oraindik nostalgiaz gogoratuko dutena. Iraganari dagokion argazkia da, bueltatuko ez diren garaietan ainguratutakoa. Edo ez.

Modernizazioak erosotasuna ekarri du, beste zenbait faktore-

U

ren kaltetan. Artilearen balioaz ohartuta, Aitor Zubillaga Saran (Lapurdi) bizi den legazpiarrak eta Aña Andiazabal bazkideak Iletegia proiektua jarri zuten martxan 2014an. Artilea lehengai bezala erabiliz koltxoiak, edredoiak, kuxinak eta burkoak egiten dituzte. Garai batekoak bezalakoak, baina gaur egunera egokituta.

Beste lan batzuetan aritu eta gero, Zubillagak enpresa propioa irekitzeko ametsa zuen, baina ez zekien ondo zeri heldu.

Horretan zebilela, Sarako laborari batek, Joana Urbistondok, baserrietan artilea bota egiten zela eta horrekin zerbait egin zitekeela esan zion. «Hasieran ez nuen fede handiegirik, baina informazioa bilatzea erabaki nuen», kontatu du Zubillagak.

Hala jakin zuen, Frantzian bazegoela artilearekin zenbait pro-

duktu ekoizteko ohitura. Orduan hasi zen Iletegiaren proiektua forma hartzen Zubillagaren buruan. «Bakarrik ezingo nuela aurrera egin ohartu nintzen.

Aña ezagutu nuen orduan, eta nire ideiaren berri eman nion», gogoratu du.

Lehen urratsa, formazioa Andiazabal langabezian zegoen garai hartan. «Ez nekien ondo zer egin nahi nuen, baina ideia proposatu eta segituan eman nion baiezkoa», azaldu du. Interneten informazioa bildu eta gero Ardechera joan ziren. «Bertan artilea lantzen duten kooperatiba batean izan ginen, beraien esperientzia gertutik ezagutzeko», diote. Formazioak ere egin dituzte Bordele inguruan, beren proiektua martxan jarri aurretik.

2014an egin zen errealitate Iletegia proiektua. «Momentuz kol-

txoiak eta edredoiak egiten ditugu, batez ere», azaldu du Zubillagak. Prozesu guztia beraiek gainbegiratzen eta egiten dute. «Artilea kalitate zentzu batekin aukeratzen dugu. Biologikoan ari diren edo kalitatezko marka bat duten artaldeak aukeratzen ditugu», argitu dute. Baserrietan artilea mozten duten egunean bertan joaten dira bertara. «Artilea bereiztea da lehendabiziko lana, artile zikinenak, itsusienak momentuz bota egiten ditugu eta gainontzekoak zakuetan batu».

Bildutako artilea Auverniara bidaltzen dute garbitzera. «Garai batean bazen Saran artilea garbitzeko toki bat, Iletegia deiturikoa. Hortik gure izena», adierazi du Zubillagak. Xaboi biodegradagarriarekin garbitzen dute artilea. Behin garbiketa lanak amaituta, «artilea harrotu egin

behar da», azaldu du Andiazabalek. Alsaziatik horretarako propio ekarritako makina batean egiten dute lan hori: «Orratz txikiz hornitutako orrazte zilindroak ditu makinak. Artile guztia zentzu berean jartzen du, eta hortik fin-fin ateratzen da». Beste zilindro bat erantsita, orraztutako artilea lotuz joaten dira, napatuz, nahi den lodiera eman arte. Napa deitzen zaio lortutako geruza horri.

Ardi arraza bakoitzaren artilearen ezaugarriak ikusita, manexa eta ardi latxaren artilea erabiltzen dute Iletegian. «Manexaren berezitasunak ardi latxaren oso antzekoak dira. Ilea luzea da eta ez da kizkurra. Luzea denez, hari gogorragoa egin daiteke, eta iraunkorragoa da» Zubillagaren hitzetan. Baina baditu desabantailak ere. «Ardi arraza hauen ileak, badu ile hil bat, eta ondorioz

//

GOIERRIKO HITZA Asteazkena, 2017ko apirilaren 19a

gorputzarekin kontaktuan pikatu egiten du. Arropa egiteko adibidez, ez da lehengai ona».

Koltxoien kasuan, harrotutako artilea jartzen dute erdian, eta napatutako geruzaz estaltzen dute gainaldean eta behealdean, pikatu ez dezan. Bai koltxoiak, eta baita edredoiak ere kotoizko ehunez amaitzen dituzte, «hori da lanik neketsuena, dena eskuz josten baitugu», argitu du. Prozesu guztia «koherentziaz» egiten saiatzen dira, artilea lehengai naturala izanik, azkeneko produktua, eta prozesua bera, naturaltasunez egiten saiatzen dira, lehengaiak bere horretan mantenduz.

Artilea gaur egun gutxietsitako lehengaia balioan jartzea da helburua Euskal Artilea izeneko elkartea sortu dute baserritarrekin Hasi berriak diren arren, etorkizuna ilusioz begitantzen dute.

«Gustura gaude, hasierako erantzuna oso ona izan da», diote.

Aurrera begira ekoizpena egonkortzea da dute helburu nagusiena. «Makina berriak ekarri nahi ditugu, koltxoiak eta edredoiak egiteko denbora murriztu eta gehiago ekoitzi ahal izateko».

Orain, bi egun inguru behar izaten dute koltxoi bat egiteko, eta beste horrenbeste edredoiekin.

Makina berriekin «edredoi bat lau ordutan egin ahal izango dugu, eta koltxoi bat zortzi ordutan», zehaztu du Zubillagak. Aldea, nabarmena da.

Biek hala biek, ez dute zalantzarik egiten artilea «izugarrizko ondarea» dela esaterako orduan.

Egiten dituzten produktuek,

07

Gazta gehigarria Iletegia proiektua egun merkatuan daudenekin zerikusirik ez dutela baieztatzen dute. «Artilezko koltxoiak, gaur egungo sintetikoak baino naturalagoak dira», diote. Ondorioz, gorputzaren beharrak gehiago errespetatzen dituzte eta hobe egokitzen dira erabiltzaile bakoitzaren beharretara. Edredoien kasuan, eta kontrakoa dirudien arren, «oso arinak dira, hori probatzen duenak beste sentsazio bat izango du, konforta handiagoa da», nabarmendu dute. Koltxoiak 850 euro inguruan saltzen dituzte, eta edredoiak 350 eurotan. Oraingoz, Facebook bitartez jarri daiteke Iletegiarekin harremanetan.

Artilearen abantailak Artileak lehengai bezala abantaila asko ditu. Hemen dituzue aipagarrienak.

1

Zubillaga eta Andiazabal artilea harrotzeko prozesuan. GOIERRIKO HITZA

2

Bakarrik garbitzen da. Aireztatzearekin bakarrik garbitzen da. Ardiekin bezala funtzionatzen du.

Proiektu bat baino gehiago Iletegia bizitza proiektu bat da Zubillagarentzat eta Andiazabalentzat. Baina ez hori bakarrik.

Artilea, gaur egun gutxietsitako lehengaia, berriz ere balioan jartzea ere bada beren helburuetako bat. «Gure lantegiaz gain, elkarte bat ere sortu dugu baserritarrekin elkarlanean, Euskal Artilea izenekoa», azaldu dute.

Ideia nagusiena, guztien artean bertako artilea balioan jartzea da.

Iparraldeko baserritarrekin hasi dira, baina dagoeneko harremanetan jarriak dira Bizkaiko Mutur Beltz elkartearekin ere.

Gipuzkoan latxa ardiarekin dabiltzan baserritarrekin ere gauza bera egitea gustatuko litzaieke.

«Gaur egun artilea bota edo oparitu egiten da leku gehienetan», zehaztu dute. Kasu askotan ilea mozteak berak, ondoren artilea saltzen ateratzen dena baino gehiago balio du. Zentzu horretan, Zubillagak eta Andiazabalek argi dute, «artzainei ardi moztaileak hartzen duen dirua berriz ere bueltatzea da gure asmoa». Horregatik, ardi bakoitzeko 1,10 euro ordaintzea dela bi-

Isolatzailea da. Produktu naturala denez arnasa hartzen du, eta aireari berez uzten dio pasatzen. Norberaren tenperaturara egokitzen da artilea, berotik eta hotzetik isolatzen du.

3

Elektrizitate estatikorik ez. Ez du elektrizitate estatikorik sortzen eta gorputzaren erritmoak errespetatzen ditu. Bihotzeko arazoak dituztenentzat oso egokia da, ez duelako bihotzaren erritmoan eragiten, sintetikoek ez bezala.

4

Andiazabal edredoiak tapatzeko estalkia eskuz josten. GOIERRIKO HITZA

Zubillaga artilezko koltxoi bati azken ukituak ematen. GOIERRIKO HITZA

Alergiarik ez. Artilea produktu naturala izaki, akaroak eta horrelakoak ez dira bertan gelditzen, ez dute artilea maite. Berez airea pasatzen uzten duenez, alergiak izateko aukera gutxiago dago.

dezkoena ondorioztatu dute: «Ardi batek bi kilo artile ematen ditu batez beste, baina bereizi, garbitu eta harrotu eta gero kilo batean gelditzen da», argitu dute.

Uda beteko egun sargoriak lantegi bihurtu dira. Etxekoandrearen makila, artilea orraztu eta harrotzeko makina. Garai batean, baserriz baserri koltxoi konpontzen aritzen zirenen lanbidea desagertu da, baina iragana, forma ezberdinetan bada ere, beti bueltatzen da.

Artilea baliorik ez duen lehengaia da gaur egun Artilea, garai batean ez bezala, oso balio gutxi duen lehengaia da gaur egun. Baieztapen honekin bat datoz Ines Argarate, Legazpiko Makatza baserriko artzaina, eta mendiko gazta egiten duen Joseba Intsausti artzain ordiziarra. Biek hala biek, artilea bota edo ia oparitu egiten dutela esan dute.

Argarate bera, artilezko koltxoietan lo egindakoa da. «Garai batean oso normala zen, baserri gehienetan zeuden artilez egin-

dako koltxoiak», dio. Artilearekin arropa ere egiten zela gogoratzen du, «jertseak eta horrelakoak». Gaur egun, ordea, ardien ileak ez du «ezer balio». Azken hiru urteetan Makatzako ardien ilea saldu egin dutela azaldu du Argaratek, baina ez da beti horrela izan; «Garbigunera ere bota behar izan dugu batzuetan».

Aurten, 250 buruko artaldearen ileagatik 50 euro ordaindu dietela ere zehaztu du.

Intsaustik aurten ere saldu du

bere artilea, «ia oparitu», esan duenez. «1.000 kilo pasatxo artilegatik 21 euro ordaindu didate», zehaztu du. Artileak gaur egun ez duela ezer balio uste du Intsaustik, «frustragarria da oso, ilea moztea kostatzen denarekin!», kexu da.

Artilearen balioak behera Garai batean, ordea, artileak beste balio bat zuen. Intsaustik dioenez, «baserri askotan ardiak artileagatik bakarrik hazten zituz-

ten. Garai haietan ardia jetzi beharrik ez zegoen, errentagarritasuna ileak berak ematen baitzuen». Argaratek ere gauza bera dio: «Gaztea nintzela bazen Zegaman urteko ardien ilearekin irabazitakoarekin pisua erosi zuela esaten zuenik ere».

Iletegiaren proiektua aipatuta, biek ere poza hartu dute, gaur egun apenas erabilerarik ez duen lehengai bati irteera eman dakiokeelako. Baina ez dira oso baikorrak etorkizunari begira.

«Askotan entzun ditugu horrelakoak, Bizkaia aldean bazen artilea eraikuntzarako isolatzaile bezala erabiltzen hasi zen enpresa bat, baina ez zuen fruiturik eman», dio Argaratek.

Artzain bezala artileari etekina ateratzea gustatuko litzaiokeela dio Intsaustik, baina ideia hauek gero ezerezean gelditzen direla uste du. «Iaz belar bolak lotzeko artilezko sokak egiteko ideia bolo-bolo ibili zen, baina ez zuen aurrera egin».

08 //

GOIERRIKO HITZA Asteazkena, 2017ko apirilaren 19a

Gazta gehigarria Publierreportajea Ordiziako Idiazabal Gaztaren Kofradia Ordiziako gazta lehiaketaren inguruan sortu zen 1990ean. Ordutik, geldiezin ari dira gazta goraipatu eta ezagutzera emateko lanean.

Isilpeko lanak etenik ez du diazabal gazta Ordiziako herriari eta bertako azokari estuki lotuta dagoela errealitate bat da gaur egun. Izan ere, 1904 urtekoa da Ordiziako gazta lehiaketaren inguruan gordeta dagoen lehendabiziko dokumentu idatzia. Ordiziako Idiazabal Gaztaren Kofradiako maisu handi Jesus Mari Ormaetxeak dioenez, Pedro Muñoa zeraindarrak aurkeztutako gazta izan zen onena urte hartan, eta 30 pezeta irabazi zituen. Gaur egunera arte iraun duen testu bakarra 1904koa den arren, gazta lehiaketa askoz lehenagotik egiten zela uste da.

Ordiziako Udalak izan zuen hasiera haietan lehiaketa antolatzeko ardura. «1964tik urtero antolatu da lehiaketa, baina ordura arte tarteka egiten zen», dio Ormaetxeak. 1962. urtea ere mugarri izan zen gazta lehiaketaren historian. Urte hartan osatu ziren lehiaketa arautuko zuten oinarriak, eta orduan hartu zuen gaur egun ezagutzen dugun lehiaketaren itxura.

Busca Isusi, Jesus Castillo, Juan Mari Arzak edo Pedro Subijana bezalako sukaldariak epaimahaikide gisa parte hartzen hasi ziren orduan, eta garai hartan hasi zen baita, Ormaetxearen hitzetan, gazta erdia enkantean erosteko ohitura ere: «Arzak izan zen gazta erdia erosi zuen

I

lehena, 100.000 pezeta ordainduta».

1980ko hamarkadaren hondarrean hasi ziren lehiaketa udaletxez kanpoko elkarte batek antolatu behar zuela pentsatzen. Eta hala sortu zen 1990ean Ordiziako Idiazabal Gaztaren Kofradia.

Hasieran, «17 kofradiakide ziren, gaur egun 64 gara. Lehiaketak udalarena izaten jarraitzen du, baina antolaketaren ardura kofradiarena da», zehaztu du Ormaetxeak. Ordiziako Idiazabal Gaztaren Kofradia Donostiako Euskal Gastronomiaren Kofradiak eta Kantabriako Gaztaren Kofradiak babestu zuten.

Jatorri izendapena 87an Kofradia helburu jakin batekin jaio zen, «artzainek Idiazabal Gazta jatorri izendapenaren pean latxa edo karrantza ardien esne gordinarekin egindako gazta goraipatu, bultzatu eta zabaltzea, baita Idiazabal gazta hobetzeko eta ezagutzera emateko lehiaketak nahiz bestelako ekintzak antolatzea edo Ordiziako merkatua balioan jartzea ere», adierazi du Ormaetxeak. Kofradiako Ohorezko lehendakaria Ordiziako alkatea izaten da beti.

Maisu Handia eta kofradiakide titulua hartzen dute gainontzeko bazkideek.

Baina nondik dator Ordizia eta Idiazabal gaztaren arteko lo-

Ordiziako Idiazabal Gaztaren Kofradiako kideak iazko gazta txapelketako sari banaketan. GOIERRIKO HITZA

Hamaika ekintza produktu bakarra balioan jartzeko Ordiziako Idiazabal Gaztaren Kofradiak makina bat ekintza antolatzen ditu urte guztian zehar Idiazabal gazta bera eta Ordiziako merkatua ezagutarazi eta balioan jartzeko. Urteko ekintzarik nagusiena irailean Ordiziako Euskal Jaiaren testuinguruan antolatzen duten, eta bere sorreraren arrazoia den Ordiziako gazta lehiaketa da. Baina ez da bakarra.

Uztaileko lehendabiziko asteburuan Kofradiaren Kapitulua ospatzen dute. Kofradiaren

egun handia da. 1995az geroztik, Idiazabal gazta berriaren aurkezpena eta mozketa ere egiten dute, Artzain Egunaren bueltan. Aurtengoa, gaur ospatuko dute.

Ordizia Txapeldun lehiaketa ere antolatzen dute, urrian. Ordiziako gazta lehiaketetako azken 10 urteetako 10 gazta onenak lehiatzen dira bertan. Honekin batera, mendiko gaztaren jardunaldia ere antolatu zuten iaz lehendabiziko aldiz. Ekintza horiez gain, hainbat gazta lehiaketatan parte hartzen dute epaimahaikide gisa, dastatzeak ere antolatzen dituzte eta hitzaldiak ere egiten dituzte, besteak beste.

tura hori? Ormaetxeak oroitzen duenez, «70eko hamarkadan merkaturatzen zen Idiazabal gaztaren %60 Ordiziako azokan saltzen zen». Garai hartan ez ziren Idiazabal gazta bezala ezagutzen, «Aralar, Urbia, Urbasa edo

Gorbeako gaztak ziren, 1987an sortu zen jatorrizko izendapena».

Eta zergatik Idiazabal? Ormaetxeak dio berez sortu zela Idiazabal izena jartzeko ideia. Garai batean asko ziren Madrildik Do-

nostiara uda pasatzera etortzen ziren turistak. Idiazabalgo herria alderik alde pasatu beharra izaten zuten autoz zetozenek. «Bazen Etzegarateko gainean Se vende queso zioen kartel bat, eta turista horietako askok geldialdia egiten zuten Idiazabalen gazta erosteko». 80ko hamarkadarako Idiazabal gaztaren izena zabaltzen hasia zegoen eta horregatik egin zen izen horren eta ez beste baten aldeko hautua.

Ordiziako Idiazabal Gaztaren Kofradiaren egitekoa da, besteren artean, historia hau ezagutzera ematea eta denboran iraunaraztea. Ormaetxeak dioenez, kofradiakideak ez dira gaztan adituak, «Ordiziako herriarekin eta produktu honekin daukagun konpromisoak batzen gaitu».

Isilpeko lana da beraiena, baina baliotsua. «Idiazabal gaztaren atzean artzainak daude, familiak, bizitza eredu bat, ohitura, eta gure historia. Hori balioan jarri eta produktu hau duintasunez sustatzeko lan egiten dugu».