Entrevista
Patxi Zamora Ë?El caso de Mikel Zabalza ejemplifica que vivimos en una transicion inacabadaË? paginas 18 y 19
2010ko Abendua
sumario Pres@s:
4
6
11
Abordamos las nuevas vueltas de tuerca represivas en las cárceles: chantajes, trabas en las comunicaciones, presos y presas en lucha por sus derechos....
Redadas:
Iruñerria se planta una vez más ante las redadas políticas, que en la última operación policial se han llevado por delante a 5 jóvenes navarros.
Hatortxu:
Un adelanto del cartel del festival solidario que se celebra en Zizur los días 7 y 8 de enero
Crónica:
16
Todos los actos realizados con motivo del 25 aniversario del asesinato de Mikel Zabalza.
eta gainera... Agenda, kolaborazioak, hilabeteko argazkiak, zer ikusi, entzun eta irakurri...
2
editorial Estatuaren biolentziaz, euskal memoriaz E s t at u a r en b i ol e n tz i az G as te i zk o Pa r l a m en t u an l a n t ze n a r i de n t xo ste na ren ha rira , e sa n be har dugu m o ta hone ta ko tx ost en b at e gin b eha rre an a urkit u ba ldin ba dira , urt e luze z e rre pre sioa sa la tu d ute n he rrit arre k e gind ak o pr esio ag at ik d ela . E uska l He rria n herr ita rre n ge hieng o za ba l ba t ja kit un da est a tua k e rre pre sio b ide rik ank erre na k er ab ili d itue la inde pe nde ntz iare n a lde ko bo rroka itz alt ze ko be re e gina ha lea n. To rt ura, m ut urre ko e spe t xe neurr iak, ge rra zikina , hero inar en e ra bilpe n po litik oa , p olizia re n b ort xa ker iare n b ide zko hilke ta k. Hiru he rriald ee n P arla m ent ua n g ai hone ta z hit z e git ea ur rat s b ez ala ha rtu b ad ait ek e e re , t xost e n hone k gure her rian a zke n urt e ot an biz i iz a n d ugun erre a lita t ea era ba t d esit xura t ze n d uela a rgi da go . F inea n, t xos te n ha u E uskal He rria n b izi dug un g at az ka po litik oa be ra uk at ze ra da to r, e rre pre sio are n iz ae ra polit ikoa uka t uz, e ta err ep resio ar en iza te a g ert a era ze hat z e ta isola tue t an es plika tz en sa iat uz. B es te ti k , mo ta h o n et ak o ed o z ei n p la n e g i tea n E u sk a l H er r i a k o n t ua n h ar tz ea b eh ar r e zk o a d el a us t e d u g u . Er r ep r es i o a E u s k al H er r i k o z az p i h e r ri a l d ee tan g a r at u d u te b i es ta tu ek , b i ek h el b u r u b e r b er a r ek i n . B er a z, e r r ep r e s io p o l i ti k o a az te r tze ak , h al ab e h ar r e z, E u s k al H er r i a b er e o s o ta s un e an i za n b eh ar d u k o n tu an . E rre pre sio p olit ikoa e sta t uek ha rt uta ko e ra ba ki po litiko en b ide z g au z at ze n da . E sta t u ek e rab ak i tz en du t e z e e rrep re si o mo ta
Zazpi herrialde
mota honetako edozein plan egitean Euskal Herria kontuan hartzea beharrezkoa dela uste dugu. Errepresioa Euskal Herriko zazpi herrialdeetan garatu dute bi estatuek, biek helburu berberarekin.
e rab ili, no la era bili e . a. De la at xilo tua k t ort ura tz e a, de la esp et xe po litik arik a nke rrena ap likat z ea pre soe i, de la m ilit ant e en a urkak o ge rra z ikina bult za tz e a. A bia punt uko t xo st en ha u o nart u d ute n P S O E b ez a la k o a l d e r d i e k d u te a zk e n u r t e o t an h em e n g e r t at u de na ren a rdura polit iko na gusia , b era z o rain e ra ho net ak o t xos te nek in e to rtz ea e gin dut ena re n nola ba it zur itz era d at or rela ust e du, ard urak ekid inez , te st uingurua ald at uz et a be net a n ge rt at u d ena e t a ge rta t ze n a ri de na uka tuz Z e n tz u h on e t an , E u ska l M e mo ri a Fu n d az i oa k e gi n d u en l an a be ne ta n t xa log ar ria de la ust e dug u, her riz herr i e gin due n d at u bilk et ak et a o sa tu due n la nak g ure herria k a zke n 50 urt eo ta n j as a nda k o e r r epr e si oa r en n e ur r i a on do er ak u s te n bai t u. A u rre ran t z ea n , bi kt i me n a fe ra ri g ag ozk i ol a ri k, oso kon t u a n i za n be ha rre ko la d ela us te dug u. A rgi dugu bikt im en a f era ri e gin die za ioke gun eka rpe nik era ginko rre n a , gi z at i a rren a e ta pre sa zko en a bi kt i ma ge h i a go so rtu k o ez dit ue n e goe ra ba t e raikit z ea da . Bid e horre t an sinat u d ugu E u s k a l H e r r i k o e r a g i l e u g ar ik G e r n i k a k o a k o r d i o a , et a a r g i d u g u a kord io hor ren g ara pe na k ga t az kare n ko nponb ide rak o os ag aia k dit ue la, ondo rioz bort xa z ko e spre sio o rore n de sag erp ena da ka rre lar ik. B ide ho net a n lan eg ite ra go nbida t u nahi dit ugu o raind ik Ge rnika ko gurd ira igo e z dira ald erd i p olit iko, sind ikat u et a e rag ile ak.
Euskal Memoria
Euskal Memoria Fundazioak egin duen lana benetan txalogarria dela uste dugu, herriz herri egin duen datu bilketak eta osatu duen lanak gure herriak azken 50 urteotan jasandako errepresioaren neurria ondo erakusten baitu.
3
Chantaje en las cárceles En las últimas semanas, funcionarios de prisiones han emprendido el interrogatorio directo y sistemático de los presos políticos vascos y otras medidas de chan-
taje hacia éstos, una práctica gubernamental debidamente planificada para tratar de conseguir doblegar los firmes principios de los prisioneros.
L a s c a d e n as p e r p e t u a s , l a n e g a c i ó n d e l d e r e c h o a l a s a l u d , el a i s l a m i e n t o . . . s o n u t i l i z ad o s p o r e l P S O E p a r a c h a nt aj e a r a l o s p r es o s y p r e s a s p o l í t i c as .
Más vueltas de tuerca contra los presos y presas vascas E n o pi n i ón de l M o vi m i e n to p ro am n i st í a, e st a p rác t i ca e s u n a m u e str a d e l a si t u a ci ó n « ex tre m a» q u e se pa de c e e n l a s c á rce l e s, a l ob j et o d e « di v i di r y de sh a c er» e l C ol e ct i v o d e P reso s P o l í ti c os Vas co s (E P P K), una p rác t ic a que se e st á a gra v a nd o d í a a d í a . Es tas «estr ategias s uci as» empleadas c on t ra l o s pre sos se en m a rca n en l a p ol í t i ca de di sp er si ón q u e p u so e l P S OE e n m arc h a h ac e ya do s dé c ad as, y qu e c on t ó y c u e n ta c on l a c ol a bo ra ci ó n de l P N V. «R u ba l c ab a y U rku l l u va n de l a m an o e n l a pol ít ic a re presiv a» , señ al a e l M o vi m i e n to pr o a m n i st í a, a n te s de a ñ ad i r q u e e ll o h a t en i d o u n i m p o r t an t e c o s te e c onóm ic o y hum ano pa ra lo s pr opio s re pre sa l i ad os, as í co mo pa ra su s fa m i l ia re s y a lle ga dos, c on c ient os d e m ile s de ki l ó me t ros rec o rri do s pa ra v i si t ar l es, v í c t i m as m ort al e s en a cc i de n t es, o tr os co n gr a ve s l es i on es y un de se mb ol so e c onóm ic o inc a lc ulab le. «L a di s per si ón ha cau s ado pér dida s hum ana s t er rible s pe ro, a p es ar d e e llo, 2 1 a ños m á s t ard e, la dispe rsió n ha f ra c a s ad o» , s eñ a l a n . Po r el l o , ex i ge n a l o s e st ad os e spa ñ ol y f ra n cé s q u e «de j e n de
4
hac e r c hant a jes e int e rrog at orio s e n las c árc e les, que em pie c en a anula r las m ed i da s de ex ce pc i ón i m pl an t a da s y q u e c om i en c e n a re spe t ar l os de re ch o s d e l os pre sos po lític os v asc o s». T am bié n a punta ro n a q ue las m ed ida s em ple a da s c ontr a e l C ol e ct i v o su p on e n pa ra me di o c en te na r d e pr eso s q ue se le hay a a m plia do su la rga c ond ena e n die z a ños , im po niéndo les la c ad ena p erp et ua , o q ue se nieg ue la lib ert a d a ot ro s q ue pa de v en en f e rme da de s g rav e s, co mo c án c e r o es quizo fre nia . A si mi s mo , i n ci d en en el ai sl a m i en t o bru ta l que est á n p ad ec ie ndo o tro s rep re saliad os, c on el ú n i co ob j et i v o de pro fu n di z ar e n u n a p ol í t i c a c ar ce l a ri a q u e p i vot a e n e l c hant aje , la a m ena za y una suc i a presi ón h ac i a é stos, au n qu e
>Acuerdo de Gernika
El asunto de los presos politicos debe situarse en los primeros puestos de la agenda de los firmantes del acuerdo.
r esa l t aro n qu e l a « fi rm e za » de l C ol e ct i v o ha sido la q ue ha da do a l tra st e c on los p lane s en su c ont ra.
Dar cuerpo a Gernika
E l M ov i m i e n to pro a m n i stí a re ma rc a e l s ent im ient o «ilusio nant e » que e m ba rga a la soc ied ad v a sc a por v islum bra r e n e l h o ri zo n te qu e l a j u st i c i a y l a d em oc ra ci a p ued en se r una re a lida d en e l p aís . De c a ra a e st a me t a, c on si d er aro n i m pre s ci n d i bl e qu e qu i e n es h an h e c h o p osi bl e e l A c u er do de Ge rn i ka co m i en c en a tra ba ja r pa ra c onse guir el fin de la disp er sión y d e l a s m e d i d a s d e e x c ep c ió n q u e s u fr e n e n l a c árc e l es . As í , su bra y an l a i m po rta n c ia y urge nc ia d e que el asunt o d e los p re sos p ol í t i co s v asc o s se si tú e e n l os p rim ero s pue st os de la a ge nda de los f irm a n te s de l a cu e rd o, al e sti m a r q u e l os r e pr e sa lia d os t ie ne n q ue a do p t ar un i m porta n te pape l j un to al re sto de a ge nt es im plic ad os en el proc e so polít ic o . D e c a ra a de spe jar e l c am ino, re ite ra ro n qu e , u n pr i me r pa so , « es t e rmi n a r c o n la disp ersió n», que b usc a « de bilit ar » a l C o l e ct i v o y a q u i e ne s a p u e s t an p o r p oner en marcha el p roceso.
Mi k el A l ma n doz , A t a r r a bi a ko pr e so po l i t i ko a.
Tarasconen, gose greban komunikazio eskubidea aldarrikatuz
Muturreko egoeren aurrean, Euskal Herria kalera!!! E uska l pre so po litik oe n a urka ez a rrit ako m ut urre ko eg oe rak inda rre an ja rra itz en d u, e ta are a got ze n ar i d a. Horrega tik, Am n ist i aren Alde ko M u gim en du t ik de ia l uz at zen du te E uska l He rri o soa n bur utz en dire n e lkarr et ar at ze e ta n p art e ha rtz ek o. "G aix ot asun larria k d ituz t en e uska l pre so p olit ikoe n eg oe ra la tz a d a b ene t an, z er e sanik e z 20 urt ez p re so eg on e ta ko nde na be t e ond ore n z igo rra b es t e ha m ar urt e z luz a t u d ie te n a. Mut urrek o iso lam e ndua n d aud e be ste pre so po litiko ba t zuk, e ta ia d ena e tx -
e tik e huna ka k ilom te t rot ara a urkit ze n dira sa ka ba nat ua k", dio te A m nistia re n A lde ko Mug im end utik. "Egoe ra latz hau ez da berez a ld at u k o . E s ta t u ek e z d u t e b o r o n d a t erik e spe tx e p olit ikare n enk erke ria n at zer a e git ek o. Be r az, h er r i ta r ro k e rem u guz t iet an e git e n dugun pre sioa beh a r re zk oa i za n go da pr es oe n a ur k ak o m u tu r r ek o n eu r r i ak i n d a r g a be t ze ko". Ho rreg at ik, ka le ra at e rat z eko d eia e git en dut e, he rri et a a uzo et a n a st ero e git en d ire n e lkarr et ar at ze e ta n.
Jo n G onza le z e ta Mike l A lm a ndoz eusk al pre so p olit ikoa k go se g reb an d aud e a za roa re n 16 et ik, Ta ra sc on e spe t xe an k o m u n i k a zi o r a k o d i tu z te n z ai l t as u ne k i n amaitz eko. A steb uru ho ne ta rako Bu r l at a, A ta r ra bi a e ta S a nt u rt zi k o biz ilag unek elka rt asun m a rtx a a nt ola tu dut e e spe tx era ino. Ha uek d ira J one k et a Mikele k e git en dit uzt e n a lda rrika pe n a rgia k: - Se nide ek b isite t ara ko 1 80 0 k m e gin be ha r dit uzt ela ikusit a , a ste ro b isit a biko itz a k iza t ea a lda rrika t ze n dut e , e t a e z bo st a st ea n be hin. B isit a b ikoit za k bi ord ukoa k lir at ek e. - Beste espetxe ba tzuetan beza la um ee kin bisit a be re zia k iza te ko a uker a a lda rrika tz en dut e. - Es pe tx eare n al d etik K o lek ti bo ar en er r e ko no zi me ndu a e ma tea es k at zen du t e , e t a be raz K ol e kti b oa ren di n a mi k a a raz orik g ab e a urrer a e ram a te ko e skubid ea a lda rrika t ze n dut e . - E s pe t xe a re n a l de t i k b i si t a b ai me n be rrie n o narp ena e ska tz e n dut e.
E du r ne K an p io n : ˝ T ri st ea da, baina espetxeetan zerbait lortzeko gose greba bat egin behar duzu˝
Etxerat insta a la sociedad a velar por los derechos de los presos y presas politicas vascas A la s p uert a s d e las Nav id ad es, E t xe rat a lert a de que la sit uac ió n q ue v iv en lo s pre so s pol í t i c os v as co s «n o e s c om pe t enc ia e xc lusiv a » de los f am ilia res y a n i ma a re f orz ar el tra ba j o en co m ú n . L a s N a v i d a d e s e s tá n a l a v u e lt a d e l a e s qu i n a . Un a s f e ch a s d i fí c i l e s e n l a s qu e la a usenc ia de lo s se res que rido s se n ot a a ú n má s. L os fa m i l i are s de l o s pre so s lo sa be n m uy b ien p ero no c e jan e n su e m pe ño y ap ela n a a unar e sfue rzo s e ntre t od os y t oda s p ar a que e sta s sea n
l a s ú l ti m a s N av i d ad es s i n co n ta r c on l a pre se n c i a de l o s pre sos po l í ti c os v as co s y d e l os re fu gia d os . C r ee n q ue la si t u ac i ón qu e vi v e n é st os «n o d eb e de se r s ólo pre oc up ac ión de los alle ga do s», po r lo que insistie ron e n que v e lar po r l os d ere c h os de l os pre sos « co rre spo n de a t od a l a ci u d ad an í a v a sca » . E tx era t , qu e a ca ba d e rea l i za r su dé c i m a a sa mb l ea n a ci o n al , h a fi j a do co mo prim e r o bje tiv o « ac a ba r c on la s s itua c i on e s m ás drá st i ca s» . L o q u e s e t ra -
duc e e n lib ert a d p ar a los pre sos enf e rm os y aq u el l o s q u e h an cu m p l i do su c onde na , así c om o el fin de l a islam ie nto y l a di sp ersi ó n . S u b ra ya ron , a de m ás, que no est á n so los c on est a s r eiv indic a c i on e s y re co rda ron qu e est a s pr em i sa s están rec ogida s en el Acu erdo de Ge rn i ka, s u scr i to po r 2 8 ag en t e s p ol í t i c os, s indic ale s y soc iale s. E n e ste se ntid o, a bog ó por re for za r e l t rab ajo e n c om ún pa ra a c ab ar c on la «c rue l» p olít ic a pe nite nc iaria .
5
Egin dezagun urratsa El 8 de enero Euskal Herria tiene una cita en contra de la política penitenciaria que los estados español y francés aplican a los presos políticos vascos. Contra esas
medidas «que tienen la crueldad como base», la iniciativa popular «Egin dezagun urratsa» (Demos un paso adelante) anima a manifestarse en Bilbo.
Presoak Euskal Herrira, dagozkien eskubideen jabe D ec e n as d e a ge n t es p ol í t i co s, si n d i ca l e s y soc ia les lla m an a pa rtic ip ar e n la m a ni f est a ci ó n de l 8 d e e n e ro e n B i l bo c on t ra la po lític a pe nit enc ia ria, b ajo e l lem a « Eu s kal pre soa k Eu sk al H err i ra da go zki e n e sku bi d ee n j ab e. Eg i n d ez ag u n u rrat sa », y « c on la esp er anz a de q ue se a la últim a o ca si ón » en l a qu e l a ci u d ad an ç i a de ba m a ni f e s ta r s e p o r e s t e m o t i vo . E l m anif iest o p re pa rad o pa ra la m a rc ha, su sc ri t o por u n p l u ra l a ba n i co de pe rso nas, re c lam a a lo s e st ad os esp año l y f ranc é s que p onga n «f in a las num er osa s v ulner ac ione s de d ere c hos que s e pro d u ce n de n t ro d e l a s p ri si o n es» . « P ed i mo s ay u da p ara ac a ba r c o n l a cru e l política pe n it en c ia ria v ige nte , po rque e stá e n m a no s d e t o d o s y to d a s a cab ar con esta si tu ac i ón », señ a la el d oc u me n t o, a p ar ti r de l q u e se r ec l a ma l a m ov i lizac ión de la ciud ad anía . E n e l m ism o se sub ray a que « de fe nde r lo s d ere c hos de la s pre sa s y l o s p reso s v a sco s sig nific a de fe nde r t am bién los derechos de t od as y t odo s lo s c iud ad ano s». B ajo el e nunc iad o « A la so ci e da d v a sc a, de mo s un p as o a de la nte » , e l t ex to que re úne el sent ir d e l o s f i r m an t es c o ns ta t a la «c rue lda d» de l sist ema pe ni te n ci ari o y recuerda que está « ex pre sa me n te di se ñ ad o p ara l o s p reso s p ol í t i co s v a sco s», c on el ob j et i v o d e «de st ruirlos pa ra g olp ea r así d e lleno a t oda l a so ci e da d va sc a ». P or e llo, r ec lam a que se
6
>aski da!!! - dispersion:
Ca da fin de se m ana , fa m iliar es y am igo s re c orre n e l e quiv a lent e a 20 v ue lta s a l m undo .
- sangria economica: C a da fa m i l i a ga sta 1 .5 00 e u ros al me s en las visitas.
- cadena perpetua:
5 2 pre sos si gu e n e n l a c a rce l t ra s haber cumplid o s u pena.
- presos enfermos:
Se is r ec lusos sigue n e nc err ad os a p esa r de su s gra ve s en f erm e da de s.
a c ab e c on la po lític a de dispe rsió n, que s e pong a en libe rt ad a los pre so s que p ad ec e n e n fe rm ed ad es gra ve s e i n c u ra ble s y q ue se anule la a plic ac ión de f a ct o d e l a c ad en a pe rpe t u a, al t i e mp o q u e de ma n da q u e se a c ab e, a si mi sm o , c o n el tra t o hum illant e ant e la s v isita s v is a vi s o l a c ri mi n a l i z ac i ón de l a s ol i da ri d ad . « N o pe di m os o tra co sa q u e l os de re c h os m á s e lem e nta les de c ualq uier d em oc ra c i a », se ñ al a n , al t i e mp o q u e d ej a n se n ta d o q ue a t end er esa d em a nda «d aría o xíg eno a una nue v a e ta pa dond e t od os los de rec hos sean re sp et ad os. Lo c ont ra rio ne ga ría e se ox íge no a esa nue v a et a pa », se nte nc ia.
«Un nuevo ciclo» L a de cl a ra ci ó n q u e s u ste n t a e l lla m am ie nto a la c iud ad an í a a l a m a n if e s ta c i ó n d el pró xim o 8 de e ne ro s osti ene , asi mis mo, que c on l a ac t u al p ol í t i ca pe n i t e n ci a ri a « es i m po si bl e l l e v a r a est e pue blo a un e sc ena rio de dond e t od os los de rec hos sean re sp et ad os» . E n e st e c ont e xt o, r esa lt a q ue « lo que a nt es e ra urge nt e, a hora a pre m i a a ú n má s» e n ref e re n ci a e xpr esa a l mo me n t o po lític o ac t ual, y a que se gún c onsta ta « Euskal He rria se e nc uent ra a la s p ue rtas de u n n u ev o ciclo» . É st a e s una c ue stió n e n la q ue inc id e e l m anif ies to , y a que s ost iene la im po rt an ci a de m ov il i za r se « para que el f inal de la la p olí t ic a p en i ten c ia ria t ra i ga c on s i go u n a n u e va e t ap a» .
Zure herri eta auzoko argazkiak bidali!
D eska rg at u e za z ue eus karr i ha u w w w. eg ind e za g u n u r r at s a .i n f o b l o g et i k . H o n ek i n , a r g az k i ak a te r a e d o b i d e o a k e g i n z u r e a uz o a n ed o h er r i a n l o r t ze n d i r e n a tx i k i m en d u ek i n , e ta d en a b i da l i kom . eg i n de za gu n u rra t sa@ g ma i l .c o m h el b i de e l ekt ro n i kora .
Autobusak auzo eta herri guztietatik M an if estazi o h onet arako au tob u s a k an t o l a t u k o d i r a Na f ar r o ak o he rri e ta auz o ge hiene t at ik. Iz ena e m an be tiko t okie t an!
Atxikitu zaitez honetarako zabaldu den blogan Ma nife st az io ho net ar ako z a ba ldu d en b log an a tx ikim end u pe rtso na la k z ein k ole ktib oa k ja sot ze n a ri d ira d ag oe neko . Sa r ez a zu eg ind eza gu nu rrat sa.i n fo h el bi de an e t a utz i z ure at xikim e ndua .
Euskarri guztiak, sarean eskuragarri M ani fes tazi oare n an tola tzai leek za ba ldut a ko blo ge an m a rtx ara ko e uskar ri guz tia k d ituz ue es kuraga rr i : ma ni fe stu a, karte la, esku orri ak, Ë? n i j oan go n a iz Ë? ka rte la k, kuĂąa k, bid eo ak. .. Be ra z, eg in de zagu n u rratsa .i n fo-n sar e za zue et a z ab ald u d eia ldia z ue n he rri e ta a uz oe ta n.
7
Redada contra la juventud El pasado 20 de noviembre, cientos de personas se manifestaron en Iruñerria para protestar por la última redada contra la juventud vasca, convocados por decenas de colectivos de Burlata, Txantrea, Errotxapea, Antsoain, Donibane e Iturrama.
Iruñerriak pausoz pauso: Ilegalizariorik ez! Torturarik ez!
T r e s c a d e n a s h u m a n as r ec o r r i e r o n l o s b a r r i o s y p u eb l o s a n t e s d e c o n f l u i r e n e l C a sc o Vi e j o , d es d e d o n d e se d i r i g i e r o n a l a D el e g a c i ó n d el G o b i e r n o .
C on v oc a dos p or de c en a s de co l ec t i vo s de B url at a, la Txa ntrea , An tsoa i n, E r r o tx ap ea , D o n i b an e e I t ur r am a , c i e n to s d e p ers ona s se m anif est a ron e n Iruñe rria e l pa sad o 20 de dic iem br e. E n la m a rc ha, qu e con c lu y ó en l a D el eg aci ón de l Go bie rno, se re c lam ó e l f in de la pe rse c uc ión polic ia l c ont ra el ind ep end ent ism o, e l f in de la s ileg aliz ac ione s y la to rt ura, a sí c om o e l de rec ho a de sa rrolla r t odo s lo s pr oy ec t os p olít ic os. E n e l c om unic ad o le ído a l fina l d e la m a ni f est a ci ó n , se de n u n c i ó l a red ad a pol i c i a l sa l da da c o n l a d et e n ci ó n d e 14 j ó ve n e s v a sco s, 5 de e l l os n av a rros, a c u sad os de p ert e nec er a la orga niza c ión juv enil Se gi. ˝ Ib on E ste ba n , v e c i n o de Er rot xa pe a, A nd er M a ezt u, de T xan t re a, I ma n ol S a l i n as y X ab i er A r i n a , d e B ur l at a, y E g o i
8
>Redadas sin fin Desde noviembre de 2007 se ha detenido en Nafarroa a 54 personas bajo la acusacion generica de ser de segi, batasuna, ekin, gestoras-askatasuna y askapena. muchas de ellas denunciaron torturas y todavia siguen en prision I r i s a r r i , d e l b ar r io d e Do n i b a n e d e I r u ñ e a h an s i d o e nc a r c el a d o s en c ár ce l e s d e Mad rid, y t odo s e llos han d enunc ia do h ab er su f ri do t ort u ra s a ma n os d e l a P olic ia Nac iona l˝, se ñala ron.
Co n est a s últim a s de te nc ione s, de sde n ov i e mb re de 20 07 se h a de te n i do y /o enc a rc ela do e n Na v ar ra a 5 4 pe rsona s ba jo la a c usac ion ge néric a de se r de Seg i, de B at as una, d e E kin, d e Ge st ora sA skat a su n a y d e As kap en a . E s d ec i r, 5 4 pe rsona s, m uc ha s de la s c uale s pe rm ane c en en pr isión, ha n sido a rre sta da s po r su mi l i t an c i a p ol í t i ca y p ú bl i c a. A de má s, i n c i d i ero n en qu e m u ch a s de el l as h an de n un c ia do h ab er su fri do tr em e nda s y sa lv aje s t ort ura s, lleg and o i n c l us o a l a s a g r e s i o ne s s e x u a l es . D e l a s 54 pe rso nas d et e nida s, 3 5 han d enunc iad o ha be r suf rido to rt uras a m a nos d e la G uard ia Civ il o de la P olic ía Na c iona l. T or tura s c uy o ob jet iv o ha sido o bt ene r inf orm a c ión po lític a y log ra r aut oinc ulpa c io nes o inc ulpa r a te rc era s pe rsona s.
Gazte independentistak: «Hemen gaude eta ez gaituzue geldituko» dozenaka eragile, ilegalizazioen aurka B urlat a , T xa ntre a , A nts oa in, E rrot xa pe a , D oniba ne et a I turra m ak o do ze nak a e rag ile k ko nbo kat u zut en az a roa ren 2 0ko m a rtx a. A urre t ik e m an zut e n p rent sa urre koa n, to rtur a et a ileg aliz a zioe n a m aie ra e ska tu zut en.
Elkarrizketa: ˝Nuestros hijos no quieren derrotar a nadie, quieren ganar espacios de libertad˝ ˝La m ay o ría d e los o pe rat iv os han sid o ord ena do s y dirigid os p or e l juez de la A udi e nc i a Na ci on a l Fe rna n do Gra nd e M arl as ka, qu e h a p r ef er id o q ue lo s a rres ta do s lle ga ran ha st a su de spa c ho t ras ha be r p erm a nec ido e nt re 3 y 5 día s inc om unic ad os en v ez q ue se p res ent as en v olunt aria m ent e . De he c ho, e s d e re seña r que a lguno s de lo s de t enid os e n e st a ú l t i ma o pe ra ci ó n h a bí a n a pa re ci d o en l a denominada Lista Negra que se dio a c on oc e r en n o vi e m bre de 20 08 y q u e ha bía n m ost rad o s u disp osic ión a p rese nt arse an t e e l j u e z si est e l o so l i ci t a ba . Ot ros , hab ían sido re c ient em e nte juzga do s en la Audiencia Nacional˝, recordaron. Lo s c onv oc a nte s se ña laro n que t oda s la s pe rso n as de te n i da s son ac t i va s y tra ba -
ja do ras e n d ife rent e s a m bit os e n sus p ueb los y ba rrio s. ˝Re aliz an un tra ba jo p ú bl i c o e n d i fe re n te s ám b i to s pa ra c a mb iar e sta soc ie da d, p ar a c onst ruir una so ci e da d m as j u st a. S i n em ba rg o l a v ersi o n ofi c i a l af i rm a qu e fru t o d e l a ef i ca c i a p olic ial se ha de te nido a pe ligro sos t erro rist as˝.
Exigencia al Estado P or e llo, ˝po rque no e sta m os disp uest os y dispue st as a seg uir c o nsintie ndo e st as v u l n e r ac i o n e s d e d er ec h o s ˝ , e x i g ie r o n al E st ad o: 1 .- Q ue p onga e n libe rta d a los a rre st ad os e n e st a op er ac ión, así c om o a las p erso nas que dura nt e los últ im os a ños ha n s ido a rres ta da s en es te t ipo d e redadas.
«B e ldurra , izua he da tu nahi iza n d u F erra z a l d e an , C a n il l a s e n e t a A u zi t eg i N az i o n a l e spa i n ol e an b i zi d en mi l a a u rpe gi du n borre roa k. Ba ina e z dut e lort u. Kale a n ga ude , pa re z pa re e t a bo rroka n jar rait ze ko p rest ! ». H ori exek i za n zi re n u rria ren 22ko sa rek ad are n ond orio z « ze rre nda b elt ze ta n» a g er i d ir e n 5 0 ga z t e in de p e nd e nt is t e n hit za k, ho rie ta ko 30 naf ar rak. E uska l ga zt eria ez dut ela «kikild u e t a m ak urrara z iko» oha rt ara zi zut e n E ze r b aino le hen, « be sark ad a b er o-be ro ba t » hela ra zi zie t en urria n a t xilot u et a kart zel at u z it u zte n ga zte ei , ba i e ta «e sp ainia r inda r a rm a tue n e skue ta tik ihes e git ea lort u z ute n g az te e i»; «2 2 ohe huts geh i ag o da ude ga ur Eu skal H erri an . Zieg et a ko kolt xo i um e lak be ro tu dit uzt e n 13 biho tz ge hiag o, Mad ril ald ea n», ge hit u zut e n. T ristura k a lbo rat u et a oze n m intz at u zire n. Gazt e i n de pen den t ist en u ste z, h on ako p o l i zi a o p e r a zi o ek i n « b e ld u r r a er a g i n n a h i di o te ga zt eri a ri » ; «s u mi so e t a i si l i k n a h i ga i t u zt e» , sal a t u z u te n . Al t a , «e u ska l ga zt eri a ki ki l du e ta ma ku rra ra zi » n ah i a n al f errik da bilt za la e re a rgi e ta ga rbi ad iera z i zut e n. Horr ez g ain, ze r nola ko ga z te ria d ute n aurrean azaldu zieten he dab id eei : «Indep endentz ia amets dugun gazteria ga ra . Mund ua g obe rna tz e n due n sist em a ka p it a li st a k e t a f ra n tz i ar e t a e sp a ini ar e sta t uek e ska intz e n digut e n auk era m akur eta u s tela ren au rr ean al txatzen gare n ga zt e ira ultz aile a k g ara ». 2 .- Q ue se de rog ue la ley que pos ibilit a la i n co mu n ic ac i ón , co mo se l o vi en e n e xig iend o los inf orm es d e la O NU y ot ros o rg an i sm os i n te r na ci on al e s , y c omo m e di d a má s ef i c az p ar a ac a ba r c o n l a t ortura. 3 .- Q ue d ero gue las le y es q ue pe rm it en la i l e ga l i za c i ón d e orga n i za c i on e s so ci a l e s y p ol í t i ca s c om o me di d a m á s ef i c az pa ra a c ab ar co n l a c on c u l ca c i ón d e de rec h os e l e me n t al e s co mo l o s on el de aso ci a c i ón , o rga niza c ión, m a nife st ac ión, e xp re sión, e t c. 4 .- Qu e pe rmi t a , d e e st e m od o, l a p osi bi l id ad de de sa rrolla r e n igua lda d d e o port u ni da des y co ndi c i one s cu a lq ui er p roy e ct o soc i a l , c u l t u ra l o pol í t i c o s i n m á s t ope s q ue la c ap ac id ad de c ad a c ua l p ar a sac a rlos ad ela nte .
9
Epaiketak El mes pasado se celebró el juicio contra Aurken Sola, Xabier Rey, Araitz Amatria y Sergio Boada. El fiscal pide 39 años de carcel para los dos primeros y 9 para el resto.
L os v ec i n os de D on i ba n e s al u d an a s u s a l l e ga dos e n el j u i ci o.
Pello Sanchez epaitu zuten 18/98 sumarioaren barruan P e llo Sanc he z, ga it z la rri ba t de la-e t a ba ldint z ap eko a ska ta sune an de n iruind arr a, e ta U na i He rna nde z sa nt urtz ia rra pa sa de n hilabetean e paitu zituzten Auzit egi Na z ionale a n, «E kine ko kide iz a te a» e go tz it a . B i e uska l he rrit arr ak 18 /98 m akr os u ma ri oa re n ba rru an e pa i t ze koa k zi t u zt e n , b aina ga rai horre t an, Sa nc hez e spe t xe rat ut a z ut en E stat u fran tse sean , eta H e rn a n de z, Ip ar Eu s kal H err i an bi zi ze n . 1 8/ 98 ma k r os um ar i oa re n h as t ape ne an « E kinek o kide iz at ea » eg ozt e n zie te n horie n a urka e re ham a bos t urt e ko e sp et xe zig orra e s k a t u z u e n F i s k a l tz a k . E p a i k e ta k a ur r er a e gin a ha la, be de ra tz i urt eko zig or e ska era e gi n zu e n , «E T Ak o k i de i za t ea » eg ot zi t a . E p ait eg i Gore na k ord ea , ka su g ehie net a n, z a zpi urt e e t a se i hila be t et a ra m urrizt u z ue n zig orra .
Las torturas siguen alimentando las peticiones fiscales contra militantes vascos E l m e s p asa do se c e leb ró e l juic io c on t ra A u rken S ol a y X ab i er R e y, a q uiene s la fisc a lía ac usa de ha be r f orma do el coma ndo de ETA "H ego Ha ize a" , po r lo q ue p idió 3 9 a ños de c a rce l pa ra ca da u n o d e e l l os . E l fi sc a l P e dro Rub ira t am bié n m ant uv o la so l i ci t u d d e 8 a ñ os d e c á rc el p ara l os a cusados Sergio B oada y Araitz A m at ria , a los q ue im put a un de lito de c ola bo rac ión c on b and a arm a da . L o s c u a tr o v e c in o s d e I r u ñ e a fu e r o n d et enid os en una op era c ión de la Gua rdia Civ il e n o c tub re d e 2 00 8. S a l vo S erg i o B oa da , l o s ot ros t res a firm a ron que t od o lo q ue ha bía n d ec lar ad o e n los c a lab ozo s ha bía sido « ba jo t ort ura s», y se ne ga ron a ha c er m á s d ec l a r ac i o n e s a nt e e l j u ez . Es t o s s e ñ a la r o n q u e r e ci b i er o n n u m er o s o s g olpe s dura nte lo s c inc o día s q ue ha n
10
pe rma n e ci d o e n m an o s de l a P o l i cí a esp año la, sob re t od o Xa bier Re y y Aurken Sola , mi entras que Arait z Am a tri a s u fri ó de f orm a es pe ci a l « to rtu ra s si co l ógi c a s». E n co n cr et o, R ey dijo que le ha bía n da do g olpe s en los te st í cu l o s y qu e h a bí a n u t i l i za do a su com pañ e ra A r ai tz co mo pr es i ón si co l óg i ca , h a ci é n do l e v er q u e l a i ba n a v iola r. Ta m bié n dijo que le ha bía n h ec h o « mu c h a s sesi o n es d e bo l sa » y l e h ab í an a m en a za do co n po n erl e e l ec tro dos . Po r s u p ar t e , B oa da di j o qu e n o h a bí a su fri d o t ort u ra s, y n e gó cu a l qu i e r rel a c i ón co n E T A , i n d i ca n do q u e só l o hab ía rec ibid o « a lgún g olpe » y que la s pre gunt as p olic iale s se re fe rían s obre to do a su rela c ión c o n A ska ta suna y a la o rga niza c ión d e fie st as en el b ar rio de Donibane.
Oi e r Z u ñ i ga re n h a rre ra re n i ru di a .
Jon Ziriza eta Oier Zuñiga, libre gelditu ziren J on Iriz a e ta Oie r Zuñiga e uska l pre so p olit iko ak p as a d en hila be t ea n a te ra zire n lib re . Iruñe rriko bi ga z te ei 1 8. 00 0 e uro ko b er me a ez arr i zi e te n . B i ga z te ak 20 09 ko a p i r i le a n E s p ai n i a k o P o l i z i a N az i o n a l a k e ta G uard ia Zib ilak eskuz e sku g az te inde pe nd ent ist en aurka b uruturik o po lizia op er az io z a ba lea n a tx ilot uak iza n z ire n. Gero zt ik s aka ba na tua k e go n dira e spa inia r e sta t uko e sp et xe et a n.
Condenan a Piru Zabalza por “injurias” a Del Burgo La S e cc i ón T e rce ra de l a A u di e n c i a P ro vi n c i a l d e N a v arr a h a c o n de n ad o al m ilita nt e de la iz quier da a be rtz ale P iru Za ba lza a p ag ar una m ulta de 90 0 e uros p or una fa lt a d e ˝injuria s˝ c om e tid a c ont ra el e x d iput ad o d el P P Ja im e Ig nac io de l B urgo, a l que a c usó d e "c h ori z o q u e e n cu a n t o t u vo ca rgo se d io p risa por m et e r la m ano e n el c a jó n " . L a s e n te n ci a d e l a A u d i e n c i a re v oc a a sí un f allo pre v io de l Juz ga do d e lo P e na l núm er o 1 d e P am plo na, q ue ha bía ab sue lto a P iru Za ba lza . E l t ribuna l ha e stim a do pa rc ialm e nte e l re c urso de Jaime Ignacio Del Burgo, que e nte ndía q ue los hec hos e ran c onst itut i v os d e u n d el i t o de c a l u mn i a s o d e i n ju ri as graves con publicida d. F i n al m e n te , l a se n t en c i a d et er mi n a q u e e xist ió una fa lta d e injurias . Lo s he c hos oc urrie ron en una m anif est a ci ó n a fa v or de l a au t od et er mi n a ci ó n q u e tu v o l u ga r el 12 de oc tu b re d e 20 06 , una m a rc ha e n la que Piru Za ba lza af irm ó lo siguie nt e: " ¿No es a c aso m ás de m oc rá tic a e sta v ía que un e st at u to de au t on o m í a n e go ci a do en se c ret o e n tr e do s de mó cr at as d e t oda l a v ida c om o Ma rtín Villa y D el B urgo? C on o ci d o fra n qu i st a el u n o y el ot ro c h ori z o qu e en c u an t o t u vo c a rgo se di o p risa po r m et e r la m ano e n e l c ajó n".
E pa i ke t a h on e n k on t r a ko e l k ar r et a r a t z e a Z a n got z a n .
Zangotzako bi gazte epaituak, irainak egotzita Zang oza ko ga z te b i e pa ile are n a urre an p asa di ra E spa ñ a2 00 0 p l at a fo rma ultra e skuinda rri "ir aina k e t a k alum niak" e gi te az aku sat uri k. Au zi h au 20 09 an ha si ze n pla ta fo rm a f ax ista horre k Zang ot za he rria n eg oit za b at ire ki n a hi zu e ne an . B erta koa da Na farroa n ul t raesku i n darrek du t en ard urad una, e t a her ri ho net an na hiz et a bo zka b ak ar ba t iza n, ald er di f a xista hone k e go itz a irek i nahi z ue n. Be ra iz an z en sa lake t a a urkez t u z uena bi g az t e haue n a urka . Ba t i le po rat ze n d i o t e a l d e r d ia r e n eg o i t za r e n i r e k i e r are n aurka ko b at za r ba t a nto lat ze a ,
e ta b est e ari de ia ldia int erne t en bide z z ab alt ze a .
Herria, egoitzaren aurka Es pañ a 2000 alderdi f axi stak Z ang o t z an eg o i tz a b e rr i b at i r ek ik o z u el a a rg i tar at u z u en b er e web o r r ian . H o nek h er ri tar r en b e ld u r a eta d es ad o s tas u na s o r tu z u en, eta f a x is mo a ren au r ka ko e ki me nak b u r utz e n h as i z ir en . H o ri eta ko b at h er r i b atz ar b a t i z an z en , et a ho r i a nt o lat zeag at ik Za ng o t zak o b i g az t e a uz i p er atu z i tu z ten . Hu r re ng o eg u n eta n j ak i ng o d a a uzi a au r r er a doan ala ez.
Retienen a dos jóvenes en Iruñea por la denuncia del escolta de un concejal L o s h e r m an o s D a ni e l y X ab i er S ar a l e g i f uero n d et enid os el pa sad o 11 de no v iem b re a l a sal i d a de su d om i c i l i o p or cu a t ro a ge n te s d e l a P o l i cí a N a c i on a l , q u i en e s l e s c om unic aro n q ue e sta ba n a c usa dos de ˝a m ena za s te rro rista s˝. F ue un e sc olt a de u n c o n ce j a l de l A y u n ta m i en t o de Iru ñ e a , q ue v iv e e n su m ism o e dif ic io, quien inte rp uso la denuncia por unos hechos ocurrid os e l dí a 3 de n ov i e mb re. E l d en u n c i a n te a firm a que lo s herm a nos le insult a ron y le hic ier on un ge st o c o n e l de do c om o si a c ci o n ara n u n m an d o a di st a n ci a , a sp ec t os que fue ro n ro tund am e nte neg ad os p or l o s d et e n i dos. "Es i n c re í bl e q u e a l gu i e n se p ued a inv ent a r un ep isod io y que , só lo p or e so, t e lle v en a la c om isa ría y t ú te nga s q ue de m ost rar q ue no f ue a sí", a punt ó D ani Sara le gi. Lo s herm a nos re da c ta ron un c om unic ad o e n e l qu e e xpl i ca n l os h ec ho s y
12
a nte c ed ent e s. "E n el p ort al sig uient e a l nue str o v iv e de sd e hac e uno s d iez a ños, m ás o m en os, un con c ej al d el A y unt a m ie nt o . E l c on c ej al no s c o noc e de sd e h a c e mu c h o s a ñ os y s u s gu a rda e spa l da s t a mb i én n o s c on o ce n so bra da m ent e . E n ning ún m om e nto hem o s t enid o ningún t ipo de prob lem a c o n e l c onc e jal, a u n qu e s í c o n l o s es co l ta s qu e mu c h a s v ec e s i n co m oda n , a t osi ga n y m o l est a n a l os v ec i n os qu e v i vi m o s a l red ed or de su pr ot eg i do. E l pa sad o m i érc ol e s est á ba mo s e n e l por ta l e sp era ndo un ra to la rg o a un a mi g o pa ra i r a l m on t e, cu a n do e l c on c ej a l se f ue a pie a a c om pa ñar a sus hijas ha sta e l c o l eg i o j u n to co n u n o de l os gu a rda e spa l da s. El o tro c ogi ó el c oc h e y a l pa sa r po r de lant e de l p ort a l d e nue st ra c a sa, fue f ren a n do mi e n t ras n o s h ac í a ge sto s y n o s gr i ta ba c o n f u ri a d esd e de n t ro (l l e va ba h a ci e n do es to de sde h ac í a u n os m i n u to s
de sde la ac er a de e nfre nt e). E n e se m om ent o lo únic o q ue le d ijim os e ra que y a v alía , que nos de ja se e n p az , que tu v ie s e más r es pe to y n a da má s" , de c lara ro n los herm a nos. Re sp ec t o a la d enunc ia , Da nie l a c laró q ue, a l t e n er l a co l et i l l a de t e rrori s ta , de be rá n prest ar de clara ción en la Audiencia N a ci o n al , au n q u e co n fí a n en qu e fi n a l men te sea s ufi cien te con h acer lo en P am p lona . A de m ás d e ind igna do, es ta ba sor pre ndido por " la f ac ilida d q ue t iene n algunas personas para poner una denunc i a". "E n u n m om en t o e n qu e l a ma y orí a de l a s oc i ed ad est a mo s i l u si on a dos , po rqu e se em pie z a a v er e l f inal d el t úne l, e s i nc r eí bl e qu e h ay a pe r so na s an cl ada t oda v í a en p ará m et ro s qu e i n t en t a mo s de j a r at rá s. A l g ú n dí a , e pi so di os co mo e sto s se rá n m al o s re c u erd os en l a co n c i en c i a c ol e ct i v a" , a pu n t ó.
Klik!
SARA FERNANDEZ GOGOAN A za r o a r e n 2 9a n , h a ma r k a p er t s o n a b i l d u z ir en S ar a Fe r n a n d e z Al d e Z a h ar r e k o b i z i l a g u n a g o g o r at ze k o e ta eu s k a l p r e s o p o l it i k o e n au r k a a p l i k a tz e n d en e s p e t x e p o l i t i k a b e r ta n b e h e r a u z te k o e x i j i t ze k o . 20 03 k o A z ar o ar en 2 9a n I r u Ăą ek o eu s k al p r es o p o l it iko b at b isit at ze ra joa t en ze n Sa ra Fe rna nde z. B ide an aut o ist ripua iza n z ue n e ta hil eg in ze n.
Gernikako akordioa, Nafarroan
mexikotik kanporatua
A za roa re n 21 ea n La bri t eko pi l ot a l eku a n Ger n i kako Ak ordi o a b ake e skena t oki b at e t a g at a zka re n konp onbid ea e rdie st eko oina rria k e t a m et o do lo gi a bil t ze n d it ue n p ro p osa m e na a ur ke z tu ze n . Sina tz aile e n e sane t an, A ko rdio hone n he lburua "biole nt zia rik ga be ko e ta e skubid e urra ket a rik e go ngo ez d en es kena t oki b at l o r t z ea " d a , e t a m o d u h o r r e t an , " e lk ar r i z k e ta p o l i ti k o ar i et a k o n po n bi de de mo kra ti ko b at i b i de e gi t e a". E ki t al d i an , h u r ren g o e gune ta n Na fa rro ako ga ine rak o a lde rdi, sind ikat u, pa t rona la, E liza e t a era gile s ozia l g uzt ie kin int erlo kuzio la nar ekin has iko dire la ira ga rri z ut en.
Jua n Ka rlos Re ka rte Na f arro ak o ihe sla ri po litik oa e spulsa tu dut e Mex ikot ik e ta B a raja se n a tx ilot u d u E spa iniako po lizia k. 19 87 an iza nda ko ekint z a arm a tu ba te kin e rl az i on a tz en du Esp ai n i a ko A u zi t eg i N a zi o n al a k. Ju a n Ka rlos Re kar te k b izim od u a rrunt a eg ite n z uen Mex ikon. Re ka rt e be reha la as ke uzt ek o e ska tu zue n A m nistia re n a lde ko m ugim e ndua k, et a de i e gin zut en be re a tx iloke ta sa l at ze ko m obi l i z az i oe t an pa rte h a rt ze ra . “ Eu sk al i h e sl a ri po litiko ek es kubide g uzt ie kin E uska l He rria n libre b izit ze ko e skub ide a dut e� ald ar rikat u z ut en.
13
Nafarroari
Jauntsa Otsoportillo
txa
Bar Margoketa faxistak A z ar o ak 28 a n , Ur ba s ak o O ts o por ti l l o l e ze an 15 0 pe r ts o n a ing uru bild u zire n, be rta n iz and ako e raso fa xist a ren ondo ren e z k er a b e r t za l ea k d e i tu r ik o ek i t a l d i p o l i ti k o r a. Be r t an e r ai l d ak oe n m em oria g ora ipa tu ond ore n, b es te ak be st e le he ngo e t a or aingo guda rie n E uska l Herria re n g ar aip ena re kiko konp rom iso a b erre t si zut e n, ba it a E uska l Her riare n uka zio et a d es ag ert ze a he lburu dut e n ind arre n aurr ea n t inko la nea n jarr ait uko dut ena re n ko nprom iso a ere .
elkartasun eguna A za roa re n 20 an , El k art a su n Eg u n a o spa tu z en Ja u n t sar at se ko po l i ki rol d eg i an ; goi z e an be rt ak o pi l o ta ri a k ze i n h err i kiro laria k a rit u zire n, be rtso ba zk aria n 1 80 lag un ba ino g ehia go k Sust rai C olina e ta Julio Sot ore n ika m ikaz go za t u z ut e n . Ar r at s a l d e an Fe r m i n B al e n zi a k b at i b ai n o g eh i a g o r i a b e s te k o g o g o a k al t x a r a zi z i zk i o n e k i t al d i p o l i ti k o a h as i bi t a rte a n . Ek i ta l di a n g au r e gu n di t u zt en pre so h u rbi l a k (Jo su B e au m on t , Ro xi ka Iri ar te , M i ke l Ol z a .. .) go gor at u ak iza n z iren e sz ena to kitik pre so o hien e ta se nide en a lde t ik. B ide oa k, ikus ent zune zk oa k, t xa lap art a riak , e ta a ba rrek os at u z ute n e kit ald ia.
14
Begirada
arats
antrea iruÒea
permisos para olentzero E l pa sad o 1 9 d e n o vi e m bre , l o s ba rri os d e I ru ñ ea sol i c i ta r on , t odos a u na , l os p er mi s os n e ce sa r i os al A yu n t a mi e n t o p ara q u e l os d es fi l e s p u ed an d es arro l l ar se «s i n pr obl e m as» . E n e l m a rco d e l a l l e ga da de Ol e n tz ero , P i rri t x e t a P o rrot x ac t u aro n en el An a i t asu n a e l 2 4 d e n ov i e mb re .
raÒain
policias en el instituto eunate Tre i n t a y c i n c o pro fe sore s de l IES E u n at e d en u n c i a ron l a a c tu a c i ón de d os po l i cí a s n ac i on a l e s qu e , el pa sad o 1 4 d e sep ti e m bre , "en t ra ron a l re c i n to si n qu e h u b i era n i n gú n co n fl i c t o n i d en t ro n i fu e ra y al sal i r ag rarr aro n a u n al u m n o co n el án i m o d e l l e v ár sel o ". L a p rof es ora re spon s ab l e d e c u i d ar a l o s al u m n os "p i di ó qu e l e tr at as en c o n re spe to y e n es e m o me n to l os po l i cí a s e n se ñ aro n l a pl a c a". E st os a ge n t es ac u sa ron a l a pro fe sor a de "c u e sti o n ar su au t ori d ad , por l o qu e f u e l l e va da c o n e l a l u mn o p ara i de n ti fi c ar l o s " . " F u e am e n az a d a c o n l a a p e r t u r a d e e x p ed i en t e" y t am b ié n " p o r h ab l ar e n e u s k er a al al u m n o pa ra i n t e n ta r c al m a rl e" , a ñ ad en l o s do ce n t es, qu e c on c l u ye n "f i n al m e n te ex te n di e ro n co n tra a mb os s en d as d e n u n ci a s p o r d i s t u r b i o s p ú b l i co s g r av e s " . De s p u é s , l o s p o l i c í a s r e t ir ar o n u n a p a n c ar t a c o n t r a el de c ret o de de rec h o s y de be res . P or to do e l l o de n u n c i aro n l a ac t u ac i ón po l i ci a l y l a d e E du c a ci ó n "p or n o p rot eg er a de cu a da m en t e a u n a tr ab aj a do ra".
Lluvia de multas Mie m bros de v a rios c olec t iv os de B ara ña in de nunc ian que 2 5 p er sona s d el pue blo h a n rec i b i do m u l t as p or l a o c u pa ci ó n si mb ól i c a d el l o ca l de l Gaz t et xe qu e rea l i zó en se pt i e mb re e l c ol e c ti v o j u ve n i l Iñ u rri a k, qu e t er mi n ó d e mu t u o ac u e rdo e n tr e l a a sa mb l ea j u v en i l y el A y u n ta m i en t o, al c om pro me t ers e e l Al c a l de a re ci b i rl e s y e sc u ch a rl e s. A qu e l d í a n o h u bo n i n gu n a i d en t i f i ca c i ón , pe ro y a l e s h a n l l e ga do 2 5 m ult as de la D ele ga c ión de l Gob ier no. "E sto t iene un tuf o a v eng anz a de l A lc ald e y su s dos esc u d ero s P ab l o Go m ez y Osc a r Goñ i , pu e s so l o d esd e l as cá m ara s d e se gu ri d ad q u e f ort i fi c a n a l Ay u n t am i e n to c on t ra l a “pl e be ” se h a p odi d o i de n ti f i c ar a ta n t a g en t e y h a ce r u n a s el e c c i ón a m e di d a y al g u s to de U PN y c on l a co l ab ora c i ón d e l a po l i cí a m u n i c i pa l ", señ a l a ron .
15
Mikel Zabalza gogoan En un acto sumamente emotivo, cientos de personas denunciaron en Orbaiceta que veinticinco años después todavía no se conocen las verdaderas circunstancias
de la muerte de Mikel Zabalza, y que a d ía d e h oy s ig u e v ig en t e la v e rs ió n o fi cial, calificada como "bodrio" por el Movimiento Pro Amnistía.
D o s i má ge n es de l h o men a j e r ea l i z a do e n O r ba i z e t a. A l a de r ec h a, l a f am i l i a de Mi k el Z a ba l z a se di r i g e a l a s pe r s on a s qu e ab ar r ot a r on e l f r on t ón .
Mikel Zabalza fue recordado como víctima del terrorismo de Estado 25 años después E n u n a c to su ma m en t e e m ot i v o, c i e n to s de p er sona s d enunc ia ron que 2 5 año s de sp u és t oda v í a n o se c on o ce n l as v er da de ra s c i rc u n st an c i a s de l a mu e rt e de Mike l Zab alz a, y que a d ía de hoy sigue v i ge n te l a v e rsi ón o fi c i al c a l i fi c a da c o mo "b odri o " p or e l M o v i mi e n t o P ro A m n i stí a . Lo s a ct os co me n z aro n e n l a fá bri c a de a rma s d e O rba i ze t a, do n de se rea l i z ó u n a of re nda f lora l y se ba iló un a urre sku ant e e l m on ol i t o a M i ke l Z a ba l za c ol o ca do a l l a do d e s u ca sa n at a l . M i n u t os a n t es, l a s c ient os d e p er sona s c ongre ga da s a nte e l m nolit o, ha bía n t enid o que so rte a r lo s h a sta 3 co n tr ol e s po l i ci a l e s i n st al a do s po r la Gua rdia C iv il en las c erc a nías de O r b a iz e ta . T ras e l se nc illo ac t o d e la f áb ric a de a rma s, l os m an i f es ta n te s se di ri g i ero n h a ci a l a e n t rad a de Or ba i ze ta , do n de se e n cu e n t ra u n m on ol i t o de pi e dr a en h o m e naje a Mikel Za ba lza . Minuto s d es pué s lle ga ron lo s za npa nza r d e A go itz c on una gr an f ot o de Mike l Za ba lza y c ond ujero n a las pe rsona s c ong re ga da s has ta e l tr inke te d e l a l o c al i d ad . A l l í d i ó c o mi e n zo e l
16
ac t o po lític o de hom ena je a Za ba lz a, en el q ue pa rtic ip aro n jóv e nes d e la lo c alidad y del Va ll e de Ae zkoa, el Ay un t am ie n to de O rb ai zet a, el Mov im ient o P ro A m nist ía y los prop ios fa m iliare s d e Mikel.
"Se mantiene la represión" Los jóv ene s d e A e zko a rec o rda ron q ue 25 año s de spué s, e llos no ha n "da do la esp ald a a la m em o ria hist óric a" y q ue en los últim os año s ha n p art ic ipa do en los
>Archivo del caso Pocas semanas antes de estos actos se conocio la noticia del archivo definitivo de la investigacion por la muerte de mikel zabalza. Pero Euskal Herria sabe que Mikel murio torturado hasta la muerte
h o me n a j es a Z a ba l za . De n u n c i aro n qu e si ha c e 2 5 año s a Mikel Zab alz a le d et uv i e ron a c u sán d ol e de pe rt en e c er a E T A, a h ora a rre st an a de ce n a s d e j ó v en e s "a c usá ndole s de ser d e Se gi, le s inc om unic a n d ura nte 5 día s y son c onde na dos a l a rgo s añ o s de cá rc el " , po r l o qu e co n c luy er on q ue "por su p ar te la s c osa s no h a n c a mb i ad o mu c h o". E n n ombre de l Ay un t ami e nt o de O rba ize t a, uno d e sus c onc e jale s dijo que " l a G u a r d i a C i v i l s e l le v ó v i v o a n u e s tr o v e ci n o M i k e l Z a b a lz a , y d í as d e s p u é s , n o s l o de vo l v i ero n mu e rt o". S u bra y ó q u e "l a v e rsión of ic ial no ha sido a sum ida por la g ran pa rt e de la soc ie da d de E uska l H e rri a , y m u c h o m en o s po r l os y l a s ve c i n a s d e O r b ai z e ta y s us fa mi l i a r e s y a m i g os", pa ra a ñad ir que "ex iste la c onv ic c i ón po pu l a r d e qu e M i ke l Z ab al z a mu r i ó f rut o de la s to rt uras a la s que fue so m et id o d ura nte su de te nc ión". E n e ste s ent id o, e l A y unt am ie nto d e Orb aiz et a se re a firm ó en su c om pro m iso d e "seg uir l u c h a n do" p ara qu e se c on oz ca l a v er da d y se re pa re a la fa m ilia de Mik el Zab alz a.
Parte hartze haundia
Mike l Zab alz are n f am ilia, Orb aiz et a ko U da la , A ltz a ko biz ilag unak e ta A A Mko pa rta ide b at b ert a n e gon ze n.
Mike l Za ba lza re n e rahilk et a sala t ze ko hainb at e kim en burut u z iren aurr eko a ste e ta n, et a guz tia k p art e ha rtz e haund ia iza n zuten. T orturari buruzko bi hit za ldi e m an z iren, A goit z en e ta E zk aro tz en, e ta b ak oit ze an 15 0 p ert sona inguru bild u z iren, are t oa k l ep o be t ez . D on o sti ko ma n if est a zio a e ta Orb aiz e ta ko e kit ald iaz g ain, Iruñea n em a nda ko pre nt sau rrea n Orba iz eta ko u d al a k o n ar tu t ak o mo zi o a ere a urke z tu z e n. B e st ald e, he riot zare n 25. urte mugak eta a uzia re n a rt xiba t ze ak ohia rt zun haundia izan zuen komunika bid ee t an.
Hitzaldia agoitzen
Manifestazioa Altzan
1 50 pe rt son a i n g u ru h a rt u z u te n p art e A go i tz en e ma n da ko to rt urari buruz ko hitz ald ian.
D on o sti a ko Al t za a u zo an m a n i fe st az i o b at bu r u tu z en az aro ar en 2 0a n, ehund aka p ert so na bildu zire la rik.
prentsaurrekoa
"Maite zaituztegu" Con la parti ci paci ón de bertsol aris, tx ala pa rt ar is y a c tua c ione s m usic ale s se l le gó h asta la ofren da fl oral qu e re al i z aro n u n t ot al d e 23 co l ec t i vo s, ent re los q ue s e e nc ont rab an lo s sindic at os L AB y E H N E, pa rt i do s po l í ti c os c o m o Ar a l a r , EA e I zq u ie r d a Ab er tz al e , l a Ju n t a d e A ez koa , a soc i a c i on e s cu l t u ra l es y fe m inist as, e tc . Fue e nt onc es c uand o t om ó la pa lab ra el M ov i m i en t o pro A mn i s tí a , qu e a pl a u di ó l a
pe r se ver an c ia de l os ha bit an tes de A e zko a y Orb aiz et a y su solid arid ad y c e rc anía c on la fa m ilia Zab alz a. A ello s y e lla s, p re sent e s e n el ac t o, de sde e l M o vi m i e n to pro Am n i st í a se l es l an z ó u n "m a ite za it uzt eg u" que fue a pla udid o po r lo s pre sent e s. D es de e l MP A se rec ono c ió la d ignida d y e l e sfue rz o de la fa m ili a Z ab al z a e n su l u ch a c on t ra "t od o u n E st ad o y su s i n s ti t u c i on e s". E l o rga n i smo a n t i rrep re si vo h i z o u n l l am a mi e n t o a p ers ev e rar e n l a l u ch a c on t ra l a re pre -
si ón pa ra l l e v r e l pro ce so de m oc rá ti c o re ci e n e m pe za do "h a sta b u en pu e rt o".
La familia, agradecida P ara c erra r e l a c to , l a f a mi l i a Z ab al z a dirig ió una s pa la bra s a los p rese nt es agra dec iéndoles "el c alor" re cibido dura nt e t odo s est os a ños. E x igie ron la devolución de la "dig nidad" ro bada a Mike l Za ba lza t ra s su as esina to , pa ra lo que c ree n nec e sa rio que se le re c ono zc a "c om o vi c t i ma d e l a to rt u ra".
AAM: ˝La impunidad se va a acabar˝ S eg ún se ñal ó en el a cto un rep r es en tan te d el M o vi mi en to p ro amn i st ía, l o s cu l p ab l es d el a se si n ato d e M ik el Z ab al z a va n a r es ul tar i mp u n es an te la ju s ti ci a, ˝ y la i mp u ni d ad d e l a q u e g o zan lo s to r tu r ad o r es e s la q u e p er mi te q ue l a to r tu ra s ig a ex i st ien d o . P o r lo t ant o , s e h ace n eces ar i o d e nu nc ia r l a ex i st enc ia d e t o d o u n en tr ama d o e st atal q ue p er mi te l a p er -
vi ven ci a d e es ta lac r a˝. As í, añ ad ió q ue la ú ni ca v acu na p ar a er r ad ic ar la to r tu ra ˝ es l a p r es ió n y la mo v il i zaci ó n s o ci al , la d en un ci a p e rm ane nt e, el f i r me c o mp r o mi s o d e to d o s l o s a g ent es s o ci al es y p o l íti co s q ue co m p ar ten l a ne ces id a d d e p o n er p u nt o y f i n al al t er ro r en c ala b o z o s y cu ar te li ll o s ˝. ˝ L as d i n ámi cas em p re nd i d as en l o s ú lt im o s mes es d e b en se rv ir n o s
p ar a s eg ui r l ev ant an d o el mu r o p o p u la r q ue v a a d eten er la to r tu r a y va a i mp ed i r la i m p u n id a d . P ue de q u e n o s c u e s t e añ o s, co mo su ce d ió e n Ar g ent in a, Chi l e y en ta nt o s o tr o s p aí s es, p er o q ue lo s to r tu ra d o re s n o ten g an ni ng u n a d ud a : la im p un i d ad se v a a ac ab ar y la h i st o ri a l o s ju z g ar á co m o l o q ue s o n : t er ro r i st as d e estado.
17
elkarrizketa
18
“El caso Zabalza ejemplifica que vivimos en una transición inacabada” Patxi Zamora Periodista P a tx i Z a mo ra f orm ó pa rt e de l e qu i p o de i n v e sti g ac i ó n de l di a ri o E gi n y, fru t o de ese tr ab aj o , pu d o co n oc er m uc hos de lo s e nt resijo s d el c uar te l d e Int xa urrond o. A hora que se c um ple n 2 5 a ños d el a ses inat o de Mike l Za ba lza , c ha rlam o s c on é l pa ra que nos d ibuje el c ont ex to e n qu e su c e di e ron est os h e ch o s. ¿C óm o rec ue rda s a que llos día s d e hac e 25 a ños? En 1985 yo era estudiante de periodismo y viví todo lo que rodeó al caso Zabalza: la huelga, las manifestaciones tremendas que hubo en aquel momento. Por desgracia, podemos decir que ha cambiado poco de todo aquello, seguimos viviendo en una transición inacabada, y el caso Zabalza ejemplifica esta opinion. La tortura deslegitima cualquier sistema democrático, y en el Estado español no sólo no se está haciendo nada contra esa lacra, sino que se sigue trabajando para lograr la impunidad de los culpables y se aplica la represión contra quienes denuncian. Todas las protestas que hubo entonces fueron reprimidas de forma bestial, incluso el día de la huelga general en Iruñea salieron dos o tres coches de inspectores de la Policía Nacional con palos y barras a pegar a la gente, y hasta fueron imputados, aunque el castigo fue muy leve. Uno de ellos era el jefe de información, hasta los altos cargos se dedicaban a hacer este tipo de horas extras. En la manifestación de aquel día, donde hubo más de 20.00 personas, se lanzaron cientos de pelotas y botes de humo, hubo fuego real, decenas de detenidos… No se contentaron con hacer la barbaridad que hicieron con Mikel, sino que reprimieron a quien protestaba. En cuanto a la impunidad, el caso más fuerte quizás sea el de Gonzalo Pérez Garcia, teniente de la Guardia Civil que fue quien acompañó a Mikel al presunto zulo que espontáneamente dicen que denunció. Poco después fue ascedido a capitán, fue destinado
Represion policial ˝En las manifestaciones hubo fuego real, decenas de detenidos... No se contentaron con hacer la barbaridad que hicieron con Mikel, sino que reprimieron a quien protestaba˝.
al Estado Mayor de la Direccion General de la Guardia Civil, después lo hicieron comandante, y al final llegó a Irak como asesor de seguridad, y murió en una acción de la resistencia. Las trayectorias de estos personajes se han labrado a través de la impunidad. ¿ Có mo a ct u ó el P S OE a n te e st os h ec h os? Pocos años antes, en 1981, sucedió el caso Arregi, otro miltante de ETA que murió torturado. Entonces también se produjo una fuerte protesta, y uno de los protagonistas fue el PSOE, que con este caso se tiró a degüello contra Adolfo Suarez. En aquel momento habia grupo socialista vasco en el Congreso de los Diputados, cuyo portavoz era el navarro Carlos Solchaga -que luego pasó a decir que no era vasco-, quien con una dialectica estupenda les dio hasta hartar, pidió la dimisión del Ministro del Interior… Cuatro años mas tarde vino el caso Zabalza, ya con el PSOE en el gobierno, y entonces vino el cambio: su portavoz en el Congreso Martín Toval decía que el caso Zabalza se estaba sacando de quicio, Ramón Jauregui que había una gran manipulacion, Rubalcaba se convirtió en un defensor fiel de Galindo… Desde entonces y hasta hoy mismo se ha producido una involucion absoluta en el PSOE, hasta llegar a las últimas declaraciones de Felipe González. El puede jugar con la ambigüedad de la X, pero para Euskal Herria es un criminal de guerra que debería ser juzgado por una corte internacional. ¿Y el rest o de lo s pa rt idos ? ¿C óm o s e posic io naro n? El PSOE centralizó toda la información a través de Julián San Cristóbal (que acabó condenado por los GAL), Roldán en Nafarroa, Barrionuevo… y empezó a salir con fuerza contra quienes cuestionaban la versión oficial, consiguiendo arrastrar a la derecha. No obstante, la huelga general convocada por todos los sindicatos
>EnsaÒamiento ˝Cuando la familia fue al cuartel a pedir explicaciones, la respuesta fue que se dirigieran a la oficina de objetos perdidos. Imaginemos como se tenÌan que sentir˝
>Sadismo ˝En el cuartel de Intxaurrondo habia una serie de alimanas que, al amparo de la lucha contra ETA, adquirian el camuflaje perfecto para sus sadicas apetencias˝ menos UGT, fue apoyada por todos los partidos excepto PSOE, PP y PNV. Y fue curioso lo que dijo el Arzobispo Cirarda, que pidió públicamente una oración por Mikel, por Navarra, por Euskal Herria y por España, algo por lo cual hoy podrían haberle expulsado de la Iglesia. ¿Qué le s fa lló en e st e c a so? ¿P o r qué fa bric ar on una v e rsión ta n c ha puc era ? Se pillaron los dedos, Mikel se les fue de las manos. Una de las razones por las que se reabrió el caso fueron las declaraciones de Perote, jefe operaciones del Cesid, que pasó al diario El Mundo unas cintas grabadas por el servicio secreto, en una de las cuales uno de los guardias civiles reconocía que Mikel se les había ido de las manos. Y hay más documentos sobre este caso que Felipe González no quiso desclasificar, y el PP, que tanto sacó el tema de los GAL para hacer daño al PSOE, luego tampoco los quiso desclasificar porque “se ponía en peligro seguridad del Estado”. Hablando de la versión oficial, realmente fue una chapuza: cuando el juez se presentó en Intxaurrondo para ver las entradas y salidas del cuartel resulta que había desaparecido el informe, la descripción de la huída fue inverosimil, insistían en que Mikel se tiró al rio esposado cuando no sabia nadar, la zona fue rastreada por expertos sin encontrar nada y a los veinte días apareció el cuerpo con la ropa intacta, sin rastro de erosiones de peces u otros animales, algo que demuestra que el cuerpo no estuvo en el río en esos veinte días. Aquello fue vergonzoso, parecía que querían humillar a la víctima y a su familia. Mientras Mikel estaba desaparecido, su familia recibía llamadas que decían que estaba en tal sitio, o en otro, y la familia iba allá y claro, no encontraban nada. Cuando fueron al cuartel a pedir explicaciones, la respuesta fue que se dirigieran a la oficina de objetos perdidos. Imaginemos cómo se tenían que sentir. Ha sta en l a propi a G uar dia Ci vi l s e a brie ron fisura s… En la Guardia Civil hay de todo, no es un cuerpo especialmente querido en Euskal Herria, pero ahí dentro hay distintos perfiles. Intxaurrondo estaba al mando de Galindo, que era el jefe de la unidad de
>Responsabilidad politica ˝La Guardia Civil es un cuerpo militar, se limita a obedecer. El problema es que las directrices eran las que eran, por lo que los grandes responsables son los politicos˝
información en la que estaban estos torturadores, y había un ambiente muy enrarecido. Allí había un montón de números de la Guardia Civil convencidos de su misión, pensando que hacían un servicio a la democracia, y también había una serie de alimañas que, al amparo de la lucha contra ETA, adquirían el camuflaje perfecto para sus sádicas apetencias. Entre los primeros encontramos a la autodenominada “Coordinadora de la Guardia Civil de Intxaurrondo”, que envió una nota a los medios en la que aseguraban que Mikel había muerto bajo torturas. Estos se la jugaban, porque vivían en un ambiente dominado por el segundo grupo, el de las alimañas, que hacían contrabando de tabaco, tenían trapicheos con proxenetas, se dedicaban al tráfico de drogas como avaló el informe del fiscal Navajas… A Dorado Villalobos le llegaron a sorprender robando en una tienda de ropa, tenían una impunidad absoluta, y muchos agentes cayeron en depresiones al ver lo que había allí, hubo gran número de bajas médicas, otros se pasaron a escoltas… Muchos guardias sufrieron lo suyo con estas prácticas, y había algunos que hasta venían a contarnos estas cosas, aunque Galindo y sus hombres lo siguieron controlando todo y tenían recursos para permanecer impunes. Est a c am a ri l l a de Ga l i n do de st ac a ba p or su sadismo… Varios de hombres de Galindo, sobre todo Bayo Leal, tenían fama de ser unas auténticas bestias, el resto les tenían pavor, porque estaban medio locos, eran unos desequilibrados… Aparte de las torturas que practicaron a muchísima gente, en el caso Lasa y Zabala se descubrió hasta dónde podía llegar esta gente, hasta llegar a arrancarles las uñas y hacerles cavar su propia tumba. Entrar en la mente de gente que es capaz de hacer esto es imposible. Para hacernos una idea, en el juicio de los GAL Galindo definió a sus hombres como héroes, y se atrevió a decir que con una docena de aquellos hombres volvería a conquistar América. Sin embargo, lo más fuerte es que todos se hayan librado con muy poquita carcel, menos de seis años. Y 25 años después, Felipe González sigue insistiendo en que Galindo era un tipo estupendo.
Vo l ve m os a l a i mp u n i da d… Ahora que estamos en un momento tan importante, que estamos caminando hacia la resolución de un conflicto tan duro, que ha generado tanto dolor, parece que solo hay unas victimas. Todos lo que están pidiendo el arrepentimiento de los presos políticos, ¿se han planteado que Galindo y sus hombres nunca se han arrepentido? ¿Acaso han pedido perdon? ¿Y los responsables políticos? Desde Urralburu, que era presidente de Navarra cuando mataron a Mikel, pasando por Roldán que era delegado del gobierno, hasta llegar al presidente del gobierno o al Rey. Porque euienes hacían estas barbaridades eran funcionarios publicos. ¿Alguien ha ido a consolar a la familia de Mikel y de tantos otros? El otro dia se celebró en la CAV el día de las victimas, y la presidenta de la cámara, Arantxa Quiroga (PP), dijo textualmente: “Para poder avanzar resulta imprescindible mirar atrás, alcanzar un escenario de paz no implica olvidar sino reconocer de forma unámine el sufrimiento de las victimas”. Yo estoy completamente de acuerdo con esto, con el importantísimo matiz de que no podemos decir que sólo haya habido víctimas de una parte. A nte s hab lab as de la re spo nsa bilida d de l os p ol í t i co s. ¿ S o n m á s cu l p ab l es q u e l o s torturadores? La Guardia Civil es un cuerpo militar, se limita a obedecer. El problema es que las directrices eran las que eran, por lo que los grandes responsables son los políticos, y en este caso el PSOE. Sabemos que Julen Elgorriaga (gobernador civil de Gipuzkoa) estuvo presente con una capucha mientras torturaban a Lasa y Zabala, eso quedó demostrado en el juicio, y con este dato ya sobra todo lo demás. La justicia o es igual para todos o no existe, y cuando la balanza se rompe ni existe estado de derecho ni nada. El mensaje a lanzar hoy es que tenemos que liderar un cambio desde la propia ciudadanía, ponernos las pilas denunciando estas barbaridades y tomar iniciativas nuevas que descoloquen a esta gente. Es lo que se está haciendo, vamos por buen camino, y pronto sólo tendremos que hablar de todo esto para hacer el reconocimiento público que se le debe a las víctimas olvidadas de este conflicto.
19
iritzi@
EM ils t eSr áX h a r a y Mikel Zabalza
Josu Esparza Movimiento Pro Amnistia de Nafarroa Una reflexión sobre los derechos humanos y la razón de estado: la segunda siempre acaba imponiéndose a los primeros. ¿ P o r q u é e l r e i n o d e Es p a ñ a m i r a h a ci a o t r o l a d o a n te l as b r ut a lid a de s m a rro q uíe s c o nt r a e l pu eb lo sa ha r a ui? ¿ D ónd e q ue d a r o n l as p r o m e s a s s o c i a l i s ta s d e q u e i b a n a a p o y ar s u d ere c ho d e a uto de te rm inac ión? ¿P or qué no se d enunc ia una v u l n er ac i ón de de rec h os h u m a n os ta n fl a gra n te ? Es se n c i l l o, so n c ues tio nes d e E st ad o. E n e st e m om e nto , e l g ob ierno de Z a pa te ro p ri ori z a su s re l ac i on e s c on e l rég i me n m ar roqu í a l a d ef en s a d e l o s d e r e ch o s d e l p u eb lo s a h ar a u i . ¿ Dó n d e es tá l a é ti c a ? ¿ Dó n d e l a j u s t ic i a ? ¿ D ó n d e l a c o n d e n a d e l a vi o l en c i a u t iliz ad a por Mar ruec os ? Ni e st á ni se la e spe ra . H a ce a pe n as u n as sem a n as, F el i p e G on zá l e z se p u so l a X de l os GA L so bre su c a be za . D uda ba púb lic am e nte sob re si de bía hab er m an d ad o m at ar a l a di re cc i ó n d e E TA , y a dm i t í a i m pl i c i ta m en t e q ue e s e t i p o d e d e ci s i o n es - u ti l i z ar o n o l a g u e r r a s u c i a - l as t om ab a é l . U n a v ez má s, l a raz ón de E st a do, en es te c a so l a luc ha c ont ra e l ind ep end ent ism o v asc o, hac e v ola r por los a ires su pa pe l c om o ga ra nte de d er ec hos y lo c onv ier te en un es ta do t er r o r i s t a, y a s u ex p r es i d en t e e n u n ap o l o g e ta d e l a v i o l e n c ia . P e ro él n o en a l t ec e e l t e rrori s mo , n i a h ora n i c u an d o ac o mp añ ó a l a c ár ce l a l o s c on d en a do s p or l o s GA L, e so l o de j am os pa ra l os v asc o s. Eso e s c u e sti ó n d e est a do. H a ce y a 25 añ o s qu e a sesi n a ro n a M i ke l Za ba lza . L o to rt uraro n has ta la m ue rte . Y lo hic ie ron, e nt re ot ro s, E nrique Do rad o Villa lob os y Fe lipe B ay o L ea l, lo s m ism os q ue p o c o an t es s e h a b í a n e n ca r g a d o d e l su p l i ci o de L asa y Z ab al a . F u n c i on a ri os de l E st ad o to rt u ran d o sa l va j em e n te a c i u d ad an os va sc os, a h ogá n do l os e n ba ñ e ras , a r r a n cá n d o l es l as u ñ as , o b l i g á n d o le s a c av a r su prop ia tum ba …. , y Mist e r X re c on oc e a h ora q u e él mo ví a l o s h i l o s de a qu e l l as c l oa c as. ¿ Có mo pu e de s er qu e h e ch o s t an rep u gn a n te s c om o es to s qu e d en im pune s? E s se nc illo, e s raz ón de e st ad o. A l E st a do e spa ñol los de rec ho s hum a nos le im po rt an un p im ient o. Go bie rne quie n g obie rne , la raz ón de e sta do o bliga a
20
su j et a r a l pu e bl o v a sco co mo sea , u t i l i za n do l o s me di o s qu e se a , de sde el ase si n a to se l ec t i vo h ast a l a ma sa cr e m á s sa l va j e , de sde ma n da r a u n os p i sto l er os a ma t ar a S a n ti B rou a rd y J osu M u gu ru z a h a sta l l e n ar d e c ad áv e re s l as c u n e ta s de me di a N af arr oa , p asa n do po r sal v a j ad as co m o l os S an f erm i n e s de l 7 8 o Mo nte jurra . El E sta do e spa ñ ol n u n ca h a ga ran t i z ad o l o s d ere c h os m ás el e me n t al e s de l pu e bl o v a sc o, n i t am p oc o l o v a a h a ce r a h ora : n i el d ere c h o a l a v i da de su s c i u da da n os, n i e l de re ch o a n o se r to rtu ra do por f u n ci o n ari o s e st at a l es, n i l a l i b er ta d de e xp re si ón o aso ci a c i ón , n i e l d ere c h o a de c i di r… N ad a. La ra zó n d e e sta d o es m ás f u er t e q u e lo s p r i n c i p i o s d e m o c r á ti c o s , as í q u e e s t o s de rec hos nos los te ndre m os que ga na r nos ot ros y noso tra s. Un e j e mp l o ev i d en t e e s el d e l a t or tu r a . T r a s dé ca da s de tr a ba j o h em o s d ej a do en e vi d en c i a al E sta do esp añ o l , e n E u ska l H erri a y an t e l a c om u n i da d i n te rn a ci o n al , h e m os de mo st rad o q u e l a t o r t u r a e s u na co n s ta n t e, h e m o s ac t i va d o l a p r e s i ó n soc i al y e st am os a pu n t o d e t er mi n a r c on e sta l a cr a, por qu e a l Est a do y a se l e h a c e i n sop ort ab l e e l ol o r a ca rn e q u em a da qu e de spre n de n c om i sa rí a s y c u a rt el i l l o s. P or e so , de n tro d e mu y p o c o , s e r á la m i s m a r a z ó n d e E s ta d o l a q u e i m p i d a q u e l o s po lic ías to rtur en.
˝Gobierne quien gobierne, la razon de estado obliga a sujetar al pueblo vasco como sea, utilizando los medios que sea, desde el asesinato selectivo hasta la masacre mas salvaje, desde mandar a unos pistoleros a matar a Santi Brouard y Josu Muguruza hasta llenar de cadaveres las cunetas de media Nafarroa˝
E se e s el ret o , ga nar una a una to da s la s ba t alla s hast a ha c erno s d ueño s de t od os nue str os de rec ho s. Tr as la b at a lla de la t ort ura , v e ndrá n la d el fina l d e las c ad ena s pe rp et uas , la de sa c ar a lo s p res os y pre sa s e n fe rm as, l a d e re a gru p ar a l c ol e ct i v o e n E u ska l H e rri a , l a de l a a mn i s ti a . Y l o m ism o c o n la ba ta lla po r lo s de re c hos c iv iles y po lític o s, p or la de sm ilita riza c ión de E uska l He rria , po r el d ere c ho a d ec idir . Quie n e spe re que aq uí la justic ia y los de re c hos v a n a c a er de l c ie lo, se e quiv oc a . V a n a ca e r p o r s u p r o p i o p e s o , s í, p e r o prev iam ente t endrem os que m ove r el á rbo l , y mu c h o. A nim o e t a ekin lana ri!! !
>Iritziak kronikanafarroa@gmail.com helbidean jasotzen dira.
M i k e l Zabalza
Ion Zabalza En nombre de los sobrinos de Mikel
y la justicia Hoy hac e 2 5 año s d e la d et enc ión, to rtura y ase sina to de nue stro t ío Migue l Ma ri, Mike l Za ba lza . 2 5 a ños en los q ue la just i ci a bri l l a po r su au se n c i a, si bi e n t o dos sa be mo s qu é pa só. Du r an t e e st os d í as v uelv e n a rea pa re c er los se ntim ie nto s y re cu e rd os t ri st es y ac i a go s de h a c e 2 5 a ñ os (a u n qu e rea l m en t e n u n ca de sa pa rec en ) . Est os dí a s su s h e rm a n os ti e n en se mb l an t e s se ri o s, h ay m e n os co n v ersa ci ó n e n ca da c om i da fa m i l i ar. .. Y eso a noso tros no s cor roe.
¿Como es posible que llevemos 25 años sin ver a los culpables frente al juez?, se pregunta la familia de Mikel Zabalza.
˝¿Hasta cuando durara esta situacion? ¿Veran los hermanos de Mikel a los culpables sentados delante de un juez? ¿Oiran alguna vez el reconocimiento publico de que su hermano mayor fue asesinado a consecuencia de la tortura? Lo que esta claro es que su aita y su ama se fueron de este mundo sin poder contemplar tal escena˝.
Las pre gu nt as qu e az uz an nu e stras c ab ez as e st os dí a s s on va ri a s. ¿ C óm o es po sible q ue lle v em o s 2 5 a ños sin v e r a los c ulpa ble s ant e un jue z? ¿A c aso nuest ro c aso de pe nde de los réd ito s e lec t ora les de los p art ido s polít ic os? P orq ue c ua ndo h a bí a qu e m a c h ac ar co n sta n t em e n te al P S OE c on el GAL , e l p eri ó di c o «E l M u n d o» ( y p o r c o n s i g u ie n t e e l P P ) b i e n q u e i n ve s t i g a b a n y p u b l i c ab an i n fo rm ac i ón a c erc a d e e ste ca so . S e re ab ri ó e l c a so, se l l eg ó a p u b l i ca r u n a c o n ve r s a c ió n g r a b a d a en t r e d o s s e ñ o r e s ( p o r l l am arlo s de a lguna m a nera ) en la c ua l uno le c onf es ab a al ot ro q u e M i k e l h a b í a m ue r t o e n I n tx au r r o n d o . P o r d e s g r ac i a e s t a
p rue ba fue de se stim a da y se t uv o q ue c e rr ar u n a v ez m ás el c a so. Y ya n o sé cu á n tas veces he mos pade cido la r eaper tur a/cl aus ur a del mis mo. ¿H asta c uá ndo dura rá e st a s itua c ión? ¿Ve rán lo s he rm ano s de Mikel a los c ulpa ble s se nta d os de lant e de un jue z? ¿Oirá n a lguna v ez e l re co n oc i m i en t o pú b l i co de q u e su h e rm a n o ma y or fu e a ses i n ad o a c o n sec u e n ci a d e l a t ort u ra ? Lo q u e e stá cl a ro e s q u e su a i t a y su a ma s e f u e ron d e est e m u n do si n p od er c on t em pl a r t al es ce n a . A u n qu e p ara e l l os d ab a i g u al , su h i j o m a yo r e sta ba m ue rto y se hab ían v e rtid o m il y una m e nt i ra s so bre é l . El do l or y a e st ab a ca u sa do.
D e pe qu e ñ o, u n a ve z n os e n se ñ aro n l a rep r ese n t ac i ón d e l a j u st i ci a , e ra u n a b el l a d am a q u e l l ev a ba e n u n a ma n o u n a e spa da y en l a o t r a u n a b a l an z a. N o s d ij e r o n q u e p ar a se r just a llev a ba la v e nda de los ojos, p ar a se r im pa rc ial. E nseg uida nos d im os c uent a que és a no era l a i m a ge n má s a c ert a da . S i n o s h u bi e ra n pre gu n t a do a n o sot ros, h a br í am os di c h o q u e l a ba l an z a e st á i n cl i n a da h a c i a el l a do de l t or tu ra do r y , po r s u pu e sto , l a da ma seg u i rí a l l ev a n do l a v en d a. P re f i ere l a o sc u ri da d y l a i g n ora n c i a a l a l u z y l a ve rda d.
21
agenda Dispertsioa hiltzailea! Karmele gogoan zaitugu!!! Ka rme l e S ol a gu re n be re sem e a E ka i n Ge rra b i si t at ze ra zi h o an e an h i l z e n , au t o i st ri pu z , 2 00 4a n . H orr eg at i k, b ere h eri o tz ar en se i ga rre n u rt e mu ka be te t ze n de ne an, Ba ra ñaing o b izila gune k om a nald i xum a b at e ska iniko dio te da to rre n ab end uare n 8a n, a st ea z kena re kin. A rra t sald eko 6e ta n m anif est a zio b at at er ako d a U da l p laz a tik, et a hor ren ond ore n e kit ald i b at ant ola t u dut e , ˝Disp ert sio rik e z, Ka rm ele g ogo an za it ugu˝ le loa re kin.
Noiz: Abenduak 8, 18.00etan Non: BaraÒaingo udal plazatik
gabonetan
errepresaliatuak etxera
herri eta auzo guztietan
mobil izazioen argazk iak bidal itzazu e apurtu2 008@gmail.co m
22
>Euskal Memoriaren lehenengo liburua
˝ Ge rnika ko sem e-a lab ak˝ Euska l Me mo ria fund azioa k ar gitaratu duen lehenengo liburua da. Bertan, azken 50 urteetako errepresioaren ondorioak biltzen dira: hildakoak, torturatuak, zaurituak, atxilotuak , es petxeratuak..., Euskal Herriko a zk en ha mar kadeta ko me moria auzoz a uzo, herr iz herr i, eskualdez eskualde. Durangoko ferian aurkeztuko dute libur ua, eta da to ze n eg unot an f und az io ho nen b az kide ak jaso ko dute haien etxeetan: www.euskalmemoria.com
>Kale-zale
Atarrabiako berriak, argazkiak, bid eo ak. .. He rr ia ri eskeinitako baina aldi berean herriarekin egindako komunikazio bide berria, ikuspegi aurrerakoi batet ik eta justizia soziala ar da tz be za la iza nik: www.ka le- za le.tk
>Zer irakurri
"El manual del torturador español", libro escrito por Xabier Maka za ga , ha sido cens urado en var ias bibliote ca s va sca s por el Gobierno de Patxi Lopez tras la denuncia realizada en varios medios de comunicación españoles. Pero el tiro les ha salido por la culata, porque la editorial Txalaparta ha respondido colgando el libro en Internet, desde donde s e puede descargar gratuitamente, algo que ha logrado que los contenidos del libro se difundan mucho más: http://w ww.sindinero.org/blog/archives/3134
23
zis zas Je suis un terroriste
" S u en a e l t el é f o n o , s o n l as c i n c o d e l a m a d r ug ad a. L o s m a l o s au g u ri o s se c on f i rm a n c on n u e v as d et en c i o n es de m ás j ó v en e s e n Bu r l ad a. No s a c er c a m os a l l u g ar de l a r re st o c on l a i n te n c i ón de m ost ra r l e c a ri ñ o a n u e str o c om pa ñ e ro de te n i do . I n te n ta m os di s i m u l ar s u c au t i v er i o c on u n o s g r i t o s q u e l e h ag an l l e v ar n u es t r o a f e ct o y c o m p a ñ í a . Cu a n t o s i n se n ti d o a l obs er v a r c a l l e s os c u ra s r e pl et as de pol i c í a s, pa ra de te n e r a u n j o v en qu e n o ti e n e m ás a rm a s q u e su s i de as , s u s p al a br a s y su c a m i se ta de l Ch e G u e v ar a . U n o s j ó v en e s , c o m o t a n t o s o t r o s , p e rs eg u i d o s p o r s u ac t i v id ad p ú b l i c a y c om p ro m i so pol í t i c o c on el m o v i m i en t o j u v e n i l y po pu l a r. J óv e n e s qu e n u n c a d eb i er on s er de te n i dos , qu e en u n e sta do g ar a n ti st a j a m á s h u bi e r an s i do e n c ar c e l ad os, n i m u c h o m e n os e n v i a dos a l i n fi e rn o d e l a i n c om u n i c a c i ón , p er i od o sob re el qu e , e n su se n te n c i a de l c as o E gu n ka r i a, l a p ro pi a A u di e n c i a Na c i on a l ad m i ti ó qu e po dí a f ac i l i ta r l a to rt u ra y so br e e l qu e c o n sta tó l a e x i ste n c i a d e es pa c i os opa c os e n de pe n de n c i a s pol i c i a l e s, “q u e n o g ar a n ti z ar on u n c on tr ol j u di c i a l su fi c i e n te y ef i c i en t e de l a s c on d i c i on e s d e l a m i s m a” . P e ro l o qu e h u bi e ra d e b i d o s er no rm a ju r í d i c a p ar a s u e rr a d i c ac i ó n n o l o es y l a o s c u r i d a d si g u e si e n do l a ú n i c a pr a c ti c a. P oc o s e pu ed e es pe ra r de u n tr i bu n a l de ex c e pc i ón a j en o a l a f or m al i da d d em o c rá ti c a y a l di c ta do d e ór de n e s po l í ti c a s. Un a c on t i n u ac i ó n de l a j u di c a tu r a de l fr a n qu i sm o qu e só l o c a m bi ó d e n om b re , se tr a sl a dó u n a s poc a s m a n z an a s, y e n u n e di f i c i o n u e v o c on u n a n u e v a f ac h a da n o q u i so c a m bi a r l os s óta n os . I n t e n t a m o s d a r u n ú l t i mo ag u r a n u e s t r o a m i g o , p e ro i n t e rp re t a n q u e n u e str o c a r i ñ o es e n a l te c i m i en t o de l te rr or i sm o y p or e so u n o s e n c apu c h a do s t ra ta n de i m p ed í rn o sl o. S e v a n u e st ro a m i go y se h ac e e l si l e n c i o, l a i n c e rt i du m br e , l a d es az ón , e l te m or a q u e se a m al t ra ta do , e l te r ro r al pe n sa r e n l a t or tu r a. S i su ac t i v i da d e r a c o n oc i da y pú bl i c a , qu e n e c es i da d h a bí a de i n c om u n i c a rl o s, s i n o e s po r o tr as ra z on e s q u e b u s c a n f o r za r l es a a u t o i n c u l p a rs e o a i nc u l p ar a t e rc e r o s . L e l l am a n c on c i n i sm o “e fi c a c i a” . T ra s e l t ú ne l d e l a in c o m u n i ca c i ó n es el t ur n o d e G ra n d e M ar l as k a . É l f u e u na v ez m ás q u i en p u s o au t o r í a a l a o rd e n d e c ap t u r a, q u ie n d e c re t ó la in c o m u n i ca c ió n, q u i e n s e ne g ó a d e s i g n ar c u al q u i e r m ed i d a o p ro t o c o l o q u e p u d i er a p re ve n i r l o s m al o s t ra t o s y la t o r t u ra . E l m i s m o j u ez q u e s e h a n eg ad o t a nt as v ec es a r ec i b i r a lo s j ó v e ne s q ue , p re t en d i e nd o e vi t a r el p as o p o r c o m i s ar í a, s e p r es e n t ab a n v o l u nt ar ia m en t e a nt e él . S a b e b i en , q u e s i n o d i er a p o r b u en o s l o s t es t i m o n i o s o b t e ni d o s b a j o t o rt u r a, co nt ri b u i rí a a s u e rr ad i c a ci ó n , p er o nu e s t r o j u ez e s u n f un c i on ar i o efi c az qu e pr efi er e qu e esta s per son a s pase n a n te é l c on todo s s u s d er ec h o s s u s p e n d id o s y v ul n e ra d o s . Ne c es i t a d e l a h ab il i d a d d e lo s m ét odos pol i c i al es y h a de c i di do en c ar c el ar l os, por qu e so bre todo e s u n a o rd e n d e s u a m i g o e l m in i s t r o . Es es a o b e d i en c i a a s u am i g o la q u e l e p ro p o rc i o n a m e d al l as al m ér i t o p o li c i al . Q u e im p o rt a q u e e l Tr i b u na l
24
Eu r o p e o d e D er ec h o s Hu m an o s p r o h í b a a l o s j u ec es " ac ep t ar p re mi o s d e l o s i n t e rv i n ie n t es e n l o s p ro c e s o s " p o rq u e s e "c r ea u n c o m p ro mi s o c on su s ben e fac tor es ". Q u e m ás d a, ta m bi én l a bol sa , l as si m u l ac i on es d e v i o l ac i ó n , l o s t o c am i e nt o s , l o s g o l p e s , l a s p o s t u ra s f o rz ad a s h a s t a l a e xt e n ua c i ó n , lo s i ns ul t o s y p re s i o ne s s i c o l ó g i c as t am b i én e s t án p r o h i b i d o s , p er o u n a v ez m ás , el s eñ o r j u ez , v u el v e a es c u c h ar l as d e nu n c i as de t ortu r as po r pa rte d e u n os j óv en es . M i en t r as , l o s f a m il i a re s i n t e n t an h ac er o í r s u v o z , s i n e m b ar g o es t a v ez n o h a y cá m ar as , n i m ás re s p u es t a q ue e l s i l en c i o . S i l en c i o o b e d i en t e e n s u s m ed i o s , s i l e nc i o c o b a rd e e n e l D ef e n s o r d e l p ue b l o . S i le n ci o e n e l s a ló n d e p l e no s d e B u rl ad a, d o nd e l o s c o n c e ja l es d e l o s p art id o s q u e f i rm a n p a c t o s d e t e rr o r c o n t ra l a s l i b e rt a d e s t r at an d e i mp ed i r le s la p al ab ra . Un a a c t i t u d q u e p r et en d e ne g ar e i m p o s ib i l i t a r l as d en u n ci a s d e t o r t u ra s . Un l a d ri l l o má s d e es e mu r o d e s i le n c io q u e e n el Es t ad o es p añ o l h ay c o n s t ru i d o p a ra o c ul t a r l a c r ud a re al i d a d d e l a t o rt u r a. N o es c as u al qu e Bu r l a ta e st é e n el c e n tr o de su di a n a re pr e si v a . S u di n á m i c a j u v e n tu d s e h a s i gn i fi c a do e n l a c on s tr u c c i ón de e sp ac i o s de a u tog es ti ón , tr ab aj a n do por u n a s f i es ta s po pu l a re s, en fa v or de l e u ske r a, o e n l a d ef en s a de de r ec h o s c om o e l de l a v i v i e n da o de l os se r v i c i os pú b l i c os e n r i e sgo de s er pr i v at i za do s. U n a l o c al i d ad c o n c i n c o p re so s po l í ti c os , c u a tr o de e l l os m e n or e s d e 3 0 a ñ os. Co n qu i n c e j ó v e n e s , v a r i o s d e el l o s e n c a rc e l a d o s t r as h a b e r d e n u nc i a d o t o rt u ra s , qu e h oy dí a se e n c u e n tr an l a es pe ra de j u i c i o o se n te n c i a, c on pe ti c i o n e s d e d ec e n a s d e a ño s d e c á rc e l . A l o s q u e h ay q u e a ñ a d i r m ás se ñ a l ad os e n n u e v as l i s ta s n e gr as pol i c i a l e s. N o po de m os pe r m an e c e r i m p as i bl e s a n te es ta v i ol en t a p er se c u c i ón , es n e c es ar i a u n a r es pu e sta de m oc r át i c a d e to da s a qu e l l as p er so n as y c ol e c ti v o s qu e e n Bu r l a ta d ef i en d an l o s de re c h os h u m a n os , c i v i l e s y po l í ti c os de t oda s l a s p er so n as , r ec o n oc i e n do e l de r ec h o q u e t odo s l os pr oy e c to s pol í t i c os ti e n e n a se r de sa r ro l l ad os, y r ec l a m a n do l a de sa pa r i c i ón de l a s pe r se c u c i on e s, d et en c i o n es y tor tu r a s. E n e l A c u er do de G er n i ka po de m os di sp on e r d e u n e sp ac i o de e n c u en t ro de to da l a c i u da da n í a d e B u rl a ta di s pu e sta a s al t ar es e m u r o d el si l e n c i o. C on l a al t u ra de m i ra s q u e l a gr a v ed ad de l a s i tu a c i ón r eq u i er e . E s u n a u té n ti c o i n s u l to a to da l a c i u da da n í a c o n si de r ar te r ro ri s ta s a qu i e n e s s e de sta c a n e n l a or ga n i z ac i ó n de n u e st ro s o l en t ze r os, ga z te tx es o f i es ta s po pu l a re s. Me n ti r a m i l v e c es re pe ti d a, e xc u s a p ar a j u st i fi c a r l a pe rs ec u c i ó n i d eo l ógi c a de l di s i de n te . No h ay n a da n u ev o e n su s m an u a l es de c on t ra i n su r ge n c i a . T e rr or i st as o b an d i dos fu e ro n l os m aq u i s pa r a l a s l ey e s f ra n qu i s ta s, c o m o ta m bi é n l o fu e ro n l os p ar ti s an o s pa r a l os ej e c i to s n a zi s , q u i en e s, tr as e j ec u t ar a l a s p er so n as qu e a c u sa ba n d e pe r te n en c i a o c ol a bo ra c i ón c on l a Re si st en c i a , l as a h or c ab an c on u n c a rt el d e a dv e rt en c i a c ol g ad o al c u e l l o c on l a l ey e n da “j e su i s u n te rr or i ste ”. "
azkena
Joseba Gines