Insights Westerveld & Nederlof by Goo Media

insights Westerveld & Nederlof Bouwen doe je samen met en op elkaar Bouwsector onmisbaar om klimaatdoelstellingen te halen Gezondheid gebaat bij voldoende daglicht in gebouw

Heuvelman feliciteert Westerveld en Nederlof met

het 80-jarig bestaan! Heuvelma n, jarenlang e partner va n Westerve ld en Nederlof

Naaldhout Hardhout Plaatmateriaal heuvelman-hout.nl

Inleiding Prefabricage en industrialisatie zijn nodig om het woningen- en personeelstekort in de bouwsector het hoofd te bieden, sneller te bouwen en oplopende bouwkosten te drukken. Vooral industrialisatie is één van de doorslaggevende oplossingen. Daarbij wordt de woning niet meer op traditionele wijze op de bouwplaats samengesteld, maar in een fabriek gebouwd als compleet seriematig product. Dat zorgt voor een lagere uitstoot, minder overlast en faalkosten op de bouwlocatie, minder arbeidsinzet per woning, efficiënter gebruik van materialen en circulair bouwen. De bouwsector denkt dan ook steeds beter na over de herkomst van bouw materialen. Om de omslag naar circulair bouwen te kunnen maken, is het cruciaal dat bedrijven niet alleen verantwoordelijk zijn voor het leveren van materialen en producten, maar ook voor het terughalen ervan na gebruik. Zo ontstaan nieuwe concepten, zoals ‘product as a service’, waarbij producten niet langer worden verkocht, maar worden aangeboden ‘as a service’, als een dienst dus. Deze en andere ontwikkelingen zijn aanleiding voor het redactieteam van Insights om de bouwsector uitgebreid te belichten. Het resultaat leest u nu. Een informatieve uitgave, die inzicht geeft in een snel veranderende markt.

insights Insights is een uitgave van Goo Media T 071 - 70 70 161 E redactie@goomedia.nl I www.goomedia.nl

Realisatie Paula Meijer

Tekstproductie Axe media

Productie Ellen van Vliet

Fotografie Z!E Fotografie

Coördinatie Peter Molenaar

Vormgeving Rachelle de Boer

© Goo Media 2022 Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel bij de samenstelling van deze uitgave de grootst mogelijke zorgvuldigheid wordt betracht kunnen uitgever en auteurs geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de gevolgen van eventuele onjuistheden of onvolledigheden.

Deze uitgave is CO2 neutraal geproduceerd

Deze uitgave kwam tot stand dankzij de medewerking van: Westerveld & Nederlof T 0315 - 657 111 I www.westerveld-nederlof.nl Anker Stuy • Bos Machines • Transportbedrijf Bosman • BouwXpert • Dozon • Glas Rickert • Heuvelman • Meesenburg • Moore DRV • Oertli Gereedschappenfabriek • Deurenfabriek Suselbeek • Houthandel Van Dam • VEKA

insights

Inhoud 4

Bouwen doe je samen met en op elkaar

10 Prefabricage en industrialisatie fundament voor de toekomst

12 Architectuur draait om vrijheid, herkenbaarheid en diversiteit

14 Industrialisatie van ‘file to factory’ insights 2

18 Kozijnprofielen van VEKA voldoen aan de hoogste kwaliteitsstandaard

19 Bouwsector onmisbaar om klimaatdoelstellingen te halen

22 Gezondheid gebaat bij voldoende daglicht in gebouw

insights

Bouwen doe je samen met en op elkaar De veranderende bouwsector in Nederland vraagt om toekomstbestendig produceren, aantrekkelijke werkomstandigheden en prefab-bouwen. Westerveld & Nederlof en Weneko Kunststoffen is één van de grotere producenten van houten kozijnen, kunststof kozijnen en prefab-wanden in Nederland. ‘Om in deze markt succesvol te zijn, zijn partnerships met klanten, leveranciers én medewerkers essentieel,’ zeggen Mark Nederlof (algemeen directeur) en Ralph Nederlof (commercieel directeur). Westerveld & Nederlof bestaat tachtig jaar en zusterbedrijf Weneko Kunststoffen is opgericht in 1984. ‘Vanaf dit jaar presenteren we onze drie disciplines, houten kozijnen, kunststof kozijnen en prefab-wanden onder één gezamenlijke naam: WN kozijnen en prefab-wanden,’ vertelt Mark. ‘Op die manier geven we bij onze klanten duidelijker aan dat we veelzijdig zijn en dus meerdere disciplines aanbieden. Het kwam wel eens voor dat klanten van Weneko, die daar kunststof kozijnen Ralph Nederlof (l) en Mark Nederlof (r)

insights 4

bestelden, niet wisten dat we ook houten kozijnen produceren en vice versa. Dat willen we met de naamswijziging voorkomen.’ Partnerships Aannemers zijn op zoek naar standaardisatie om de kosten te verlagen, sneller te werken en de kwaliteit te verhogen. ‘Dat is al jaren duidelijk,’ onderstreept Ralph, ‘en daarom kijken wij steeds of we het beter, slimmer, sneller en goedkoper kunnen doen. Het is een continu verbeterproces. Daarom werken wij het liefst met vaste partners. Dat werkt efficiënter, omdat wij niet alles opnieuw hoeven te bedenken, maar de bekende werkwijze kunnen toepassen. Dat begint in het voortraject bij de calculatie, de manier van aanleveren van de BIM-modellen en de aansluiting

op het bouwkundig casco tot in de productie de gestandaardi seerde werkwijze bij bijvoorbeeld het type rooster, de grootte van de hijslus en de keuze voor voorlakken of aflakken van het kozijn. We bestellen producten van tevoren en stellen leveringen tot in het kleinste detail vast, zodat iedereen exact weet wat er moet gebeuren. Deze standaardisatie is inmiddels helemaal ingeburgerd in onze organisatie. Elke bouwpartij heeft daarvoor een eigen, gestandaardiseerde checklist.’

omstandigheden tijdens de productie, waardoor deze sneller en beter wordt uitgevoerd en je minder ‘handjes’ nodig hebt op de bouwplaats. Twintig jaar geleden werden bijvoorbeeld kozijnen zonder glas geleverd, in de grondverf gezet en op de bouw afgeschilderd. Dat vindt nu bij ons in de productie plaats onder de juiste omstandigheden. Die trend zet zich door, waardoor we steeds meer naar complete bouwpakketten gaan en de doorlooptijd op de bouwplaats aanzienlijk korter wordt. Ons grote voordeel daarbij is dat we alle disciplines onder één dak aanbieden en we kunnen de kunststof kozijnen dus direct in de prefab-wanden inbouwen.’

Creatieve inbreng Nog niet alles is gestandaardiseerd, maar de bouwwereld streeft daar wel naar. ‘Het is vanzelfsprekend ook afhankelijk van de creatieve inbreng van de architect en van het type woning. Kost een woning 7 ton, dan willen de bewoners wat te zeggen hebben en wordt het meer maatwerk. Maar bij tachtig dezelfde huur woningen is standaardisatie de beste manier om efficiënt en voor een lagere kostprijs te bouwen,’ aldus Ralph. Geconditioneerde omstandigheden De bouw moet meer en sneller bouwen, maar moet dat doen met minder bouwvakkers. Mark: ‘Eén van de oplossingen is producten van tevoren samen te stellen, te prefabriceren dus. Het arbeidstekort dwingt de bouwsector om steeds meer op die manier te werken. Bovendien zorgt prefabricage voor ideale

“Standaardisatie verlaagt de kosten en verhoogt de kwaliteit”

insights

O V E R A L

A A N

G E D AC H T

DIVISIE KOZIJNENINDUSTRIE

Al sinds 1978 leveren we een breed assortiment A-merken voor de houten kunststofverwerkers in de kozijnenindustrie. Als leverancier van onder andere Roto, Siegenia en Fuhr zijn we een deskundige partner op het gebied van advies en toelevering. Dozon is erop gericht de verwerkende industrie werk uit handen te nemen. Persoonlijk contact, meedenkkracht en een uitgebreid totaalconcept zorgen ervoor dat een ongestoord productieproces voor jou gewaardborgd is. We zijn vooruitstrevend en denken in (digitale) oplossingen. We denken met jou mee en leveren (digitaal) maatwerk aangepast aan jouw wensen!

derlof met het Ne & d el rv te es W t er ite lic fe n Dozo

80-jarig jubileum!

SPECIALIST IN: Draaikiepbeslag voor ramen Meerpuntsluitingen voor deuren Hefschuifpui beslag Op maat gemaakte ventilatieroosters Hang- en sluitwerk, deurkruksets, grepen en scharnieren Onderhoudsmiddelen Luchtdicht bouwen

tse Als Achterhoeks familiebedrijf zijn we tro leverancier van Westerveld & Nederlof!

DOZON BOUWTECHNIEK | DIVISIE KOZIJNENINDUSTRIE

(0314) 350 666 | kozijnenindustrie@dozon.nl | www.dozon.nl

BORCULO - DOETINCHEM - EDE - ENSCHEDE - HAAKSBERGEN - LICHTENVOORDE - TIEL - VEENENDAAL - ZEVENAAR

Inbreiding Houten kozijnen worden veelal in grootschalige, seriematige woningbouw gebruikt. Kunststof kozijnen vinden hun weg vooral in de renovatiebranche met honderden woningen. ‘In grondgebonden woningbouw werden in het verleden vooral houten prefab-wanden gebruikt, maar de laatste tien jaar wordt steeds meer gewerkt met betoncasco’s. Omdat die te zwaar zijn voor hoogbouw vormen houten prefab-wanden daar een goed alternatief. Dat bouwsegment groeit enorm door het grote woningtekort en de toenemende inbreiding in steden. Overal schieten de appartementengebouwen de grond uit,’ constateert Ralph.

“Prefabriceren is een oplossing voor het arbeidstekort” Gelijk- en volwaardig Samenwerken is voor WN synoniem aan gelijkwaardig, volwaardig en trans parante communicatie, stelt Ralph. ‘Bouwen doe je samen met en op elkaar. Je moet bij elkaar passen. Het vertrouwen in elkaar bouw je in de loop van de jaren op. Dat geldt zowel voor opdrachtgevers als voor onze relatie met leveranciers. Met velen werken we al tientallen jaren samen. Het grote voordeel van zo’n goede relatie betaalt zich met name nu uit: toeleveranciers zorgen ervoor dat wij de beperkt beschikbare materialen in ieder geval wel ontvangen. Wij hebben gelukkig de leverproblematiek groten deels aan ons voorbij kunnen laten gaan. Samen maken we een goede forecast op jaarbasis, bijvoorbeeld voor het hardhout en het vuren hout. Daardoor hebben wij nog steeds voldoende hout beschikbaar. We hebben een voorkeurspositie bij onze leveranciers.’ Contacten met scholen Een andere uitdaging voor WN is het groeiende tekort aan arbeidskrachten. Mark: ‘De gemiddelde leeftijd van onze

insights

Werkstrasse 14

Glasverwerking

Bocholt ■46395 Glasverwerking

Glasmontage – Glashandel

Telefon (02871) 2181 – 0

Productie van Isolatieglas

Telefax (02871) 2181 – 30

Productie van gelaagd Glas

■ Glasmontage - Glashandel

■ Productie van isolatieglas E Mail : info@glasrickert.de

Internet: ■ Productie van gelaagd Glaswww.glasrickert.de

Werkstrasse 14 46395 Bocholt T +49 (0) 2871-2181 0 F +49 (0) 2871-2181 30 E Info@glasrickert.de

www.glasrickert.de Glas Rickert Goo.indd 1

23-05-22 10:06

Deurenfabriek Suselbeek feliciteert Westerveld & Nederlof met haar 80 jarig jubileum! Bent u op zoek naar een kwalitatief goede buitendeur? Dan bent u bij ons aan het juiste adres. Ons assortiment bestaat uit voordeuren, achterdeuren, garagedeuren en tuindeuren. U kunt kiezen uit (massief)hardhouten of samengestelde deuren in diverse soorten en stijlen. Deurenfabriek Suselbeek B.V. Terborgseweg 17 - 7065 AA Sinderen T 0315 242 541 - E suselbeek@suselbeek.nl

www.suselbeek.nl Suselbeek Goo.indd 1

05-07-22 07:31

Ralph: ‘Wij laten via diverse social media-kanalen zien wie we zijn en wat we doen. En dat slaat aan. Vele kandidaten melden zich bij ons en krijgen dan in de praktijk bevestigd wat ze online al hebben bekeken. Ze ervaren dan hoe het is om hier te werken en waarderen de open en goede sfeer. Ook zien ze dan met eigen ogen dat een ‘timmerfabriek’ niet meer ingericht is zoals vroeger, maar dat we open productiehallen hebben met voldoende daglicht, muziek en prima voorzieningen. Vaak krijgt dat een vervolg in de vorm van een dienstverband. Daar hebben we veel positieve ervaringen mee. Als ze eenmaal hier aan tafel zitten willen ze ook niet meer weg.’

medewerkers is de afgelopen jaren iets gestegen, mede door de verhoogde pensioenleeftijd. Wij nemen initiatieven om jongeren aan ons te binden. Dat doen wij onder andere via onze korte lijnen met basis- en (v)mbo-scholen in de regio. Het is belangrijk om jongeren al op jonge leeftijd te laten zien wat het beroep inhoudt en welke voordelen het biedt om met hout te werken. Denk aan vaste werktijden, dichtbij en de vele variatie en mogelijkheden van hout. Continu hebben onze mensen contact met leraren en decanen. Ikzelf ben bijvoorbeeld voorzitter van de regionale opleiding Houttechniek in Doetinchem en zit dus dicht ‘bij het vuur’. Regelmatig hebben wij stageplekken op kantoor en in de productie, en daarvoor hebben we ook leermeesters opgeleid. Gemiddeld elke twee weken ontvangen wij leerlingen, van basisschool tot mbo-opleiding.’

De deur staat open WN is een familiebedrijf met een platte organisatie, benadrukt Ralph: ‘Wij zijn transparant en hebben een open deurenbeleid. Recent hebben we ons kantoor uitgebreid en vernieuwd, zodat het voor medewerkers nog fijner is om hier te werken. Dit kantoor is ook bewust ingericht met veel glas, zodat je veel van elkaar ziet. Ook is er een grote gemeenschappelijke multifunctionele ruimte voor pauze, overleg en de vrijdag middagborrel.’ Medewerkers kunnen allerlei opleidingen volgen, niet alleen gerelateerd aan hun eigen functie, maar het kan ook breder. ‘Wij doen alles om het werk uitdagend te houden en vragen zoveel mogelijk meedenken van de medewerkers. Sommigen vinden dat prettig, sommigen niet. Dat zie je ook in de fabriek. Wij hadden een tijdje wisselfuncties, maar dat wil niet iedereen. Je kan ook niet elke dag switchen, maar we staan er wel voor open. Daarnaast doen wij veel aan het verbeteren van de duurzame inzetbaarheid. Medewerkers krijgen gratis fruit, kunnen gratis sporten en we organiseren regelmatig borrels en uitjes. Zo doen wij er alles aan om medewerkers onze ambassadeurs te laten zijn.’

“Doorlooptijd op bouwplaats steeds korter” Werving Het lukt WN naar omstandigheden toch goed om voldoende goede medewerkers te vinden, ondanks de krapte in de markt.

insights

Prefabricage en industrialisatie fundament voor de toekomst Om het woningen- en personeelstekort het hoofd te bieden, sneller te bouwen en oplopende bouwkosten te drukken, vormen prefabricage en industrialisatie fundamenten voor de toekomst. De bouwsector speelt hierin een belangrijke rol in het ontwikkelen van breed toepasbare oplossingen. Tegelijk is de bouwsector een grootgebruiker op diverse gebieden, legt Nynke Sijtsma, directeur stichting De Bouwcampus, uit. ‘De bouw gebruikt 50% van de grondstoffen, zorgt voor 40% van de CO2-uitstoot en verbruikt zo’n 30% van het water in Nederland. Bovendien accepteert de sector meer dan 10% aan faalkosten. Samengevat is sprake van inefficiëntie.’

“Wij moeten kantelen naar een gezamenlijk perspectief” Woning als seriematig product De Bouwcampus, een netwerkorganisatie zonder winstoogmerk, bundelt kennis, kunde en ervaring, over muren en systeemgrenzen heen. ‘Door de opgaven vanuit het maatschappelijk belang en met een andere blik te bekijken, zetten we transities in gang, zoals in het woningbouwdossier.’ Om het tekort aan woningen aan te vullen, ziet Sijtsma industrialisatie van de woningbouw als

insights 10

één van de doorslaggevende oplossingen. Daarbij wordt de woning niet meer op traditionele wijze op de bouwplaats samengesteld, maar in een fabriek gebouwd als compleet seriematig product. ‘Belangrijke voordelen zijn een lagere uitstoot, minder overlast en faalkosten op de bouwlocatie, minder arbeidsinzet per woning, efficiënter gebruik van materialen en circulair bouwen.’ Pilots staan opschaling in de weg Dat is een forse uitdaging, omdat veel organisaties zijn georganiseerd per project. ‘Die projectmatige aanpak zit een integrale aanpak in de weg en laat kansen ongemoeid. Daarbij zijn wij in Nederland erg goed in pilots. We gaan van de ene geslaagde pilot naar de volgende, maar het opschalen in grote aantallen lukt nog onvoldoende.’ Interventies op systeemniveau Hoe dan wel? ‘Het is duidelijk dat dit vraagt om interventies op systeemniveau en om een andere manier van kijken: modulair, seriematig en integraal,’ aldus Sijtsma. ‘De Bouwcampus verbindt partijen die willen samenwerken, zoals opdrachtgevers, -nemers en kennisinstellingen, om de complexe bouwopgaven te realiseren. Wij vragen hun om concrete opgaven in te dienen en te bekijken of zij deze kunnen opschalen. Niet één brug of één woningbouwproject, maar een serie van een aantal bruggen of woningbouwprojecten tegelijk. Zo ontstaan coalities die door meer volume en continuïteit van de vraag nieuwe mogelijkheden

ontwikkelen. Denk bijvoorbeeld aan het opzetten van strategische allianties, ofwel ‘bouwstromen’. In diverse regio’s, zoals rond Eindhoven, Den Haag en Rotterdam zijn gemeenten, bouw bedrijven en corporaties bezig met concrete projecten die uit een bouw stroom-initiatief komen. Aan de hand daarvan onderzoeken wij wat in het systeem moet veranderen en wat nodig is om belemmeringen weg te nemen.’ Urgentie gevoeld Organisaties moeten daarvoor wel lef en doorzettingskracht hebben. Sijtsma: ‘Gelukkig wordt de urgentie gevoeld; steeds meer mensen raken ervan overtuigd dat het slimmer, sneller en kwalitatief beter kan. Bouwstromen bij corporaties en gemeenten zie je nu steeds vaker en in bijna iedere provincie opduiken. Grote markpartijen investeren fors in deze transitie, bijvoorbeeld met zogenoemde woningbouwfabrieken. De nieuwe generatie speelt daarin ook een grote rol, want die krijgt tijdens opleidingen handvatten aangereikt hoe het anders kan.’

Betaalbaar en snel Industrialisatie gaat vooral over slimmer combineren van disciplines en specialismes. ‘Het is vreemd dat bouw partijen elke keer opnieuw het wiel willen uitvinden. Toch zorgen minder maatwerk, seriematig bouwen en een compacte omvang voor een meer betaalbaar woonproduct dat bovendien snel kan worden gebouwd. Met grootschalig en fabrieksmatig gebouwde woningen kunnen wij het woningtekort verkleinen.’ Van project- naar productdenken Daarvoor is nodig dat de sector verandert van projectdenken naar productdenken en meer stuurt op volume en continuïteit. ‘Dat betekent nieuwe afspraken, nieuwe spelregels. Wie doet wat en wanneer. Wij moeten kantelen naar een gezamenlijk perspectief, waarbij het gaat om samen werken en samen doen. Daarin moeten partijen ook eerlijk zijn over waar ze wel en niet goed in zijn. Dat vraagt om lef en is cruciaal om naadloos aan te sluiten op de behoeften van mensen.’

Fotograaf: Barbara van Baarsel

“De bouw gebruikt 50% van de grondstoffen”

Nynke Sijtsma

Andere dynamiek Deze integrale benadering is nodig om te werken aan de grote maatschappelijke opgaves, stelt Sijtsma. ‘Het gaat zorgen voor een andere dynamiek in de bouwsector. Veel partijen zijn dat niet gewend, ook al wordt er al lang over gepraat. Wij proberen het denken te veranderen en mogelijkheden te onderzoeken die niet voor de hand liggen. Om een grote hoeveelheid woningen te bouwen, wordt bijvoorbeeld snel gedacht aan het volbouwen van weilanden. Echter, het gaat erom dat je kijkt naar leefbare oplossingen. Dat kan betekenen dat je zowel optopt in binnenstedelijk gebied als uitbreidt in buitenstedelijk gebied.’

insights

Architectuur draait om vrijheid, herkenbaarheid en diversiteit In de huidige woningbouw zijn architectuur, esthetica en eisen op het gebied van ruimtelijke kwaliteit doorslaggevende factoren. De tijd van de grote projecten met één standaardtype woning is voorbij. Individuele vrijheid en herkenbaarheid zijn belangrijk geworden. Dat vereist variatie in materiaalgebruik, diversiteit van woningen en gebruik van open source.

De inrichting van straten, buurten, parken, landschappen, pleinen en publieke gebouwen heeft invloed op iedereen. Daarom is voor FASadE, het Amersfoortse forum voor stedenbouw, architectuur en landschapsontwerp, het gesprek over de inrichting van stad en landschap essentieel. Irene Edzes, programmamaker van FASadE: ‘Als non-profit organisatie willen wij de ruimtelijke kwaliteit stimuleren door te inspireren en kennis te delen.

“Kwaliteit door hergebruik vraagt om een flexibele manier van denken” Irene Edzes

Tussen stedenbouw en architectuur bestaan veel raakvlakken. Maar welke kwaliteit voegt de architect toe aan de stad? Naast schoonheid raakt de ruimtelijke kwaliteit ook aan aspecten als toekomstbestendigheid, klimaat veranderingen, sociale samenhang, circulariteit, publieke ruimte en esthetiek. De architect heeft dan ook veel belangrijke opgaven.’ Heldere visie nodig Woningen zijn dragers van structuur en vooral de invulling ervan, het karakter van het gebouw, vindt Edzes belangrijk. ‘Daarin speelt architectuur een cruciale rol en dat is een vak apart. De tendens is dat deze expertise wordt onderschat, want steeds meer wordt neergelegd bij de bewoners. Maar je moet dan wel weten wat je vraagt van de burger. Participatie en Nimby, ofwel not in my back yard, zijn bekende termen, die dan veel naar voren komen. Het risico is versnippering, terwijl voor ruimtelijke kwaliteit juist een heldere visie nodig is. Je bouwt namelijk voor toekomstige generaties.’ In de ogen van Edzes vraagt dat om inspirerende voorbeelden. ‘Het is de uitdaging van dit moment om te verdichten in de stad en tegelijkertijd rekening te houden met factoren als kwaliteit van wonen, participatie, klimaatveranderingen en biodiversiteit. Een gemeente moet laten zien hoe zij erop stuurt dat nieuwe ontwikkelingen de kwaliteit krijgen die ze verdienen. Dat die ambities ook echt worden waar gemaakt.’ Mix van woningtypes Edzes benadrukt dat opdrachtgevers en opdrachtnemers in de bouw moeten waken voor de tendens om alleen eenvormige, kleine woningen te bouwen om te voldoen aan de vraag naar starterswoningen. ‘Bij de bouw van nieuwe wijken moeten we een hausse aan eenvormigheid voorkomen en juist

insights 12

oog blijven houden voor de diversiteit van woningen. Het vraagt echt om visie om te zorgen voor een mix van woningtypes. Gebouwen die flexibel zijn en kunnen mee veranderen met veranderende woonwensen. Het is fijn als mensen kunnen aarden in een wijk, met ruimte voor hun eigen individuele expressies en keuzes. Mensen moeten meerdere levensfases in één wijk kunnen door maken en er dus langer kunnen wonen. Dat is van belang voor de sociale cohesie en voor de levendigheid van de wijk.’ Zelf invullen Die flexibiliteit werkt ook voor de langere termijn. ‘Geef bewoners de vrijheid om stappen te zetten in hun eigen woonomgeving, waarin zowel starterswoningen en gezinswoningen als seniorenwoningen te vinden zijn. Het is belangrijk om een gemengd palet van woningen in één buurt te hebben. De tweede generatie kan binnen een woning stappen nemen om aan te passen, mee te groeien of krimpen in een wooncomplex.’ Voortrekkersrol De vrijheid van de architect is groter geworden door deze bredere kijk. Als het goed is, wordt al in de ideeënfase gedacht aan welke woningen worden gebouwd, aldus Edzes: ‘Architecten hebben een voortrekkersrol. Omdat de kwaliteit van

het gebouw en de toekomstwaarde voorop staan, is het belangrijk dat de materialen duurzaam zijn. Alles wat voorhanden is, kan inspireren en vernieuwende gebouwen opleveren. Kwaliteit door hergebruik vraagt om een flexibele manier van denken. Alle materiaalproducenten zijn bezig met deze toekomstwaarde.’ Slimme vondsten Daartegenover staat dat op veel vlakken sprake is van schaarste van materiaal en personeel. ‘De bouwkosten zijn hoog en dat maakt het lastig om de ambities waar te maken. De architect heeft dus een lange adem nodig of moet komen met slimme vondsten. Inmiddels groeit de aandacht voor industrieel bouwen en worden steeds meer gebouwen prefab samengesteld. Dat geeft snelheid en flexibiliteit aan het bouwproces.’ Architecten kijken ook naar de relatie tussen stedenbouw en landschap. ‘Bouwen in de stad is al een enorme opgave, maar de stad is ook verbonden met het buitengebied. Alles is aan elkaar gekoppeld, want elke groene plek grenst aan stedelijk gebied.’

“Mensen moeten meerdere levensfases in één wijk kunnen doormaken” Open source Tot slot pleit Irene Edzes voor meer open source-benadering in de bouw. ‘Veel systemen zijn gepatenteerd, maar open systemen bieden meer creatieve winst. Een systeem, waarbij iedereen kan aanhaken, geeft ruimte aan ontwerpers. Op de lange termijn kan het interessanter zijn om de aandacht te richten op bredere toepassingen. Dat kan meer opleveren. Het is belangrijk voor de ruimtelijke kwaliteit dat bedrijven meer openstaan voor de meerwaarde die de creatieve sector met zich meebrengt.’

insights

Maarten Zwienink (l) en Niek Bockting (r)

Industrialisatie van ‘file to factory’ Industrialisatie en robotisering vinden steeds meer toepassingen in de gehele bouwsector. Bijvoorbeeld in de prefab-bouw, in fabrieken of constructierobots op de bouwplaats die zware en gevaarlijke werkzaamheden kunnen overnemen. De grootste versnelling gebeurt in fabrieken, waardoor steeds meer woningen worden geassembleerd op de bouwplaats. Een ‘gesprek uit de praktijk’ met Niek Bockting, bedrijfsleider van WN, producent van houten kozijnen, kunststof kozijnen en prefab-wanden, en met projectleider Maarten Zwienink.

Een groeiend aantal opdrachtgevers ziet de voordelen van prefab-bouwen, in een productie-omgeving waarbij de omstandigheden ideaal zijn. Niek: ‘In onze geacclimatiseerde productiehallen produceren wij kozijnen en prefabwanden met behulp van machines en robots. Niet alleen zorgt dat voor een constante kwaliteit, maar prefabricage is ook productieverhogend en vervangend. Robotisering vervangt specifieke handelingen om te zorgen voor

insights 14

ergonomisch betere omstandigheden voor medewerkers. Ook zorgt het voor minder verspilling op de bouwplaats, verkort robotisering de bouwtijd en wordt de milieubelasting beperkt, zoals het aantal transportbewegingen en het afval op de bouwplaats.’ Inzet van robots Robotisering vindt steeds meer toepassingen in de bouw en de volledig geautomatiseerde fabriek komt binnen bereik. ‘Door de inzet van robots verdwijnt hoogstwaarschijnlijk niet de rol van de mens,’ legt Niek uit. ‘Nog steeds hebben wij medewerkers nodig om machines en robots aan te sturen. Wel stijgt de vraag naar

meer technisch geschoolde arbeiders, maar die vraag is door het arbeidstekort momenteel moeilijk te beantwoorden.’ In het algemeen is minder geschoold personeel beschikbaar. ‘Door de grote bouwopgaves kunnen wij als bedrijf flink doorgroeien, maar door de krapte op de arbeidsmarkt is dat lastig. Door de voordelen van werken bij WN goed onder de aandacht te brengen lukt het ons toch goed om een enthousiast team te creëren.’

we handelingen kunnen robotiseren. Een mooi voorbeeld is het inlijmen van de kozijnen. Tot voor enkele jaren geleden stonden medewerkers met een kwastje in te lijmen. Inmiddels heeft de robot dit werk overgenomen. Rechtstreeks aangestuurd vanuit de werkvoorbereiding. Daar weten de collega’s immers exact welke afmeting een onderdeel heeft, zodat zij nauwkeurig de juiste hoeveelheid lijm kunnen aanbrengen. Via een streepjescode wordt gescand welk onderdeel klaar ligt. Op deze manier gaat het sneller, verbruiken we minder lijm en bespaart het schoonmaakwerk rondom de verbinding. Ook voor de werkomstandigheden van de medewerkers is dit prettig. Hele dagen inlijmen met de hand kan op den duur toch voor slijtage zorgen. Met de robot voorkomen we dat nu.’

Scholieren Regelmatig hoort Niek dat medewerkers het waarderen dat zij om 15.45 uur al klaar zijn en dus voor 16.00 uur al thuis zijn. ‘Op die manier hebben medewerkers nog tijd voor andere bezigheden en hobby’s. Ook stemmen wij onze werkzaamheden steeds meer af op de wensen van de medewerkers. Veel scholieren vinden het interessant om procesoperator te worden, een combinatie van aansturing, techniek en toch ook af en toe met je handen werken. Dit past ideaal in ons plaatje, want veel productielijnen worden bij ons op deze manier aangestuurd. In de nabije toekomst gaat dat steeds vaker gebeuren.’ Stapje voor stapje De afgelopen jaren heeft ook WN haar productie stapje voor stapje geautomatiseerd. Niek: ‘In 2002 hadden wij bijna dertig medewerkers in onze machinale afdeling bij de diverse standalone machines. In 2005 installeerden wij de eerste machine in lijn (SCM uit Italië) en kwam in deze afdeling de teller op zo’n vijftien medewerkers te staan. Sinds 2019 hebben wij een nieuwe, geautomatiseerde productielijn van BOS voor kozijnen en daaraan werken twee collega’s. Deze machinelijn roept rechtstreeks vanuit de werkvoorbereiding – met een 3D-tekenprogramma - de juiste gegevens op.’ Samen met enkele geautomatiseerde zaag- en schaafmachines is het aantal medewerkers nu maximaal acht. In twintig jaar is het bedrijf dus van dertig naar acht machinale medewerkers in de machinale afdeling gegaan. ‘Daarbij komt ook nog dat we meer produceren dan destijds.’

“Middenweg tussen standaardiseren en flexibilisering” Druk op de knop De ontwikkelingen op het gebied van industrialisatie en robotisering volgen elkaar snel op. WN houdt alles goed in de gaten en probeert daarop alert in te spelen, zegt Niek: ‘Ons doel is om producten te produceren onder het motto ‘Van file to factory’. Wij blijven onderzoeken welke handelingen door robots kunnen worden gedaan. Denk daarbij met name aan repeterende handelingen, zoals het voegen van de steenstrips op de wanden en aan taken in

Lijmrobot WN streeft continu naar verbetering in de productie. Maarten: ‘Elke werkplek beoordelen we kritisch en steeds bekijken we of

insights

WERKEN IN DE ECHTE ECONOMIE Wij werken voor de ondernemers die de ruggengraat van onze economie vormen. Die het geld verdienen. Die gewoon belasting betalen. En die voor het overgrote deel van onze werkgelegenheid zorgen. De ondernemers die zuinig zijn op hun bedrijf, op hun klanten en op hun mensen. Die beseffen dat je niets voor niets krijgt. Die zichzelf niet overschatten. Maar die ook durven dromen. Wij werken voor de ondernemers die erop staan dat je hun bedrijf net zo serieus neemt als zijzelf. Die zich niet met een kluitje in het riet laten sturen. Die geen ellenlange rapporten willen, maar heldere adviezen die het verschil maken. Wij zijn de accountants en adviseurs van Moore DRV. Wij werken in de echte economie. www.echteeconomie.nl

Moore Goo.indd 1

DRV22057-adv wee-v2-rotterdam.indd 3

17-05-22 08:22

19-01-2022 14:03

Samen succesvol: U maakt ramen / kozijnen. Wij leveren het gereedschap en de ervaring.

CAT – Centrifugal Applied Technology Dé messentechnologie van de toekomst • Hogere toerentallen, snijsnelheden tot 120 m/s • Hogere productiviteit door hogere aanvoersnelheid, met een gelijkblijvende machineslag en weinig nabewerking • Tijdsbesparing door eenvoudige, comfortabele en snelle meswissel CAT geeft ook uw productie een beslissende voorsprong.

www.oertli.com OERTLI_CAT_Anzeige_184x124_2022_NL.indd 1 Oertli Goo.indd 1

16.05.2022 09:43:31 16-05-22 10:35

Blokje Om Dat de bouwplaats steeds meer een assemblageplek wordt, toont het concept ‘Blokje Om’. Dit heeft WN samen met bouwer Dura Vermeer ontwikkeld. Blokje Om is een

onze afmontage zoals het afkitten van het glas bij ramen. Stip op de horizon is dat onze producten, dus kozijnen en prefab-wanden, met een druk op de knop uit onze fabriek komen. Industrialisatie, op basis van de juiste informatie voorziening op de juiste plek.’

gefaseerde precisie-aanpak, waarbij complete buurten op een snelle en efficiënte manier worden gerenoveerd. Bewoners krijgen een compleet nieuw huis, op de bestaande plek, in hun oude vertrouwde buurt. Na de sloop van een woonblok in Oldenzaal, waarbij de behouden is gebleven, stonden op die plek binnen twintig dagen 21 nieuwe woningen. Blokje Om biedt corporaties

RFID WN volgt de ontwikkelingen op het gebied van RFID-chips op de voet. ‘Deze techniek passen we bij de wanden al toe. Zo kunnen we precies uitlezen wanneer en onder welke omstandigheden de wanden zijn geproduceerd, zoals de temperatuur en de hoeveelheid kit onder een steen.’ Ook bij de kozijnen volgt WN de ontwikkelingen. Niek: ‘De RFID-chips bevatten gegevens over tekeningen, de staat van onderhoud, garantie certificaten, noem maar op. Op de bouwplaats zijn dan meteen de historie en de kwaliteit duidelijk. Als een ruit gebroken is, dan zorgen de data voor de noodzakelijke informatie en kunnen efficiënt de juiste stappen worden genomen.’

dan ook een prima instrument voor renovatie en ver nieuwing van buurten.

‘We zoeken de komende jaren naar een ideale middenweg tussen enerzijds standaardiseren en anderzijds flexibilisering. We willen de standaard-grondgebonden woning kunnen maken, maar we lopen ook niet weg voor een ingewikkeld appartementengebouw.’ Dit vraagt om een productielijn die snel kan inspelen op de wisselende vraag. ‘Daar waar industrialisatie mogelijk is, laten we dit zeker niet na. Wij hadden eind vorige eeuw al een framestation dat wordt bediend vanuit de werkvoorbereiding. Automatische schietstations namen toen al werkzaamheden over van medewerkers. Dit gaan we de komende jaren volop doorontwikkelen, zodat we verschillende houtmaten en aansluitingen kunnen verwerken en keuze hebben in de diverse soorten gevelbekleding, zoals houten beplating of steenstrips.’

“In onze branche willen we leren van elkaar”

Leren van elkaar Veel van deze kennis over industrialisatie en robotisering komt bij leveranciers vandaan. ‘Ook kijken wij bij collegabedrijven in de keuken en zij nemen regelmatig in onze keuken een kijkje. Dat gebeurt sinds een aantal jaren. In onze branche zien wij elkaar als concullega’s en wij willen graag leren van elkaar. Wij zijn transparant en open tegenover elkaar. Wij geloven dat we daarmee de branche verder ontwikkelen,’ onderstreept Niek.

Van A tot Z Ook bekijkt WN of zij het productieproces van prefab-wanden van A tot Z kan automatiseren en robotiseren. Maarten:

insights

Kozijnprofielen van VEKA voldoen aan de hoogste kwaliteitsstandaard Het laatste decennium heeft kunst stof een grote vlucht gemaakt. Ongeveer de helft van de kozijnen die in Nederland gemonteerd worden, is van kunststof. De andere helft bestaat uit houten en stalen kozijnen.

Han Temmink

VEKA speelt al ruim een halve eeuw een pioniersrol bij de ontwikkeling van profielen en levert dan ook al vele jaren een grote bijdrage aan de populariteit van kunststofkozijnen. VEKA levert kunststofprofielen aan Weneko, die de profielen bewerkt tot volwaardige kozijnen, inclusief hang- en sluitwerk. VEKA’s Area Salesmanager Han Temmink vertelt: ‘Met name de hoge kwaliteit, lange levensduur, grote variatie en detaillering spelen hierin een belangrijke rol. Steeds vaker kiezen architecten daarom voor kunststofkozijnen.’ De kozijnprofielen van VEKA voldoen aan de hoogste kwaliteitsstandaard voor kozijnprofielen, namelijk klasse A. ‘Wij onderscheiden ons vooral met ons verdiepte dikwandige systeem, met een minimale profieldikte van 3 mm. Hoe dikker de wanden, hoe vormvaster het

kozijn en hoe steviger het hang- en sluitwerk kan worden bevestigd.’ Milieubijdrage Moderne kunststofkozijnen, die zijn vervaardigd met VEKA-profielsystemen, leveren tevens een bijdrage aan een beter milieu, onderstreept Temmink. ‘Door de goede warmte-isolerende eigenschappen verminderen zij het energieverbruik in gebouwen en dus de uitstoot van CO2. Bovendien heeft kunststof nauwelijks onderhoud nodig.’ VEKA neemt ook op het gebied van recycling een pioniersrol in. ‘In onze recyclingfaciliteiten in Duitsland en Frankrijk worden oude kunststofkozijnen gerecycled met behoud van kwaliteit en zo wordt de grondstof weer geschikt voor de productie van nieuwe kozijnen.’ Meer informatie: www.veka.nl

Veka Goo.indd 1

Maak kennis met onze BMH Masterclass Al meer dan 35 jaar maken wij machines voor de timmerindustrie, met passie, vakmanschap en focus op innovatie. En dat doen we voor u.

19-09-22 09:58

BMH 3D Master aansturingssoftware vanuit 3D

BMH Framemaster bewerkingscentrum voor prefab

BMH Windowmaster CNC bewerkingscentrum

BMH Sawmaster automatische afkortinstallatie

BMH Gluemaster automatische lijmopbrengmachine

BMH Pressmaster automatische opsluitrobot

Mijlweg 5, Vianen • T 0347 377 000 • info@bosmachines.nl

Bos Machines Goo.indd 1

www.bosmachines.nl

01-06-22 07:35

insights 18

Ysbrand Visser

Bouwsector onmisbaar om klimaatdoelstellingen te halen In 2050 moeten Nederlandse steden en dorpen energieneutraal, circulair en klimaatadaptief zijn. Om deze klimaat doelstellingen te behalen, is de bouw onmisbaar. De sector is verantwoordelijk voor bijna 40% van de wereldwijde CO2uitstoot: 11% betreft de productie van materialen voor de bouwsector en de bouw zelf, de rest heeft betrekking op het gebruik van het gebouw. Het spreekt vanzelf dat circulariteit het dominante thema van nu is. ‘De bouwsector is volop bezig met de vraag hoe partijen op dat gebied kunnen samenwerken. Mondjesmaat zien wij vormen van ketensamenwerking ontstaan, met name dankzij investeringen van koplopers, maar de sector als geheel heeft nog een lange weg te gaan,’ zegt Ysbrand Visser, redacteur van Duurzaam Gebouwd, een landelijk kennisplatform voor bouw en infra op het gebied van duurzaamheid.

overheden, dat de transitie naar een duurzame bouw en infra wil versnellen. ‘Het gaat vooral om mensen met hart voor de aarde die problemen willen aanpakken en tackelen,’ legt Visser uit. ‘Voor ons is samenwerken synoniem aan verbinden. Wij faciliteren dat door kennis en ervaringen te bundelen en webinars, congressen en dergelijke te organiseren.’ Versnelling Om de klimaatdoelen echt te halen, is een versnelling nodig, stelt Visser. ‘Koplopers in de sector kijken gelukkig al goed naar andere sectoren voor andere manieren van bouwen. Zo worden binnen automotive onderdelen van verschillende leveranciers op één gezamenlijk platform bij elkaar gebracht. Dat concept gaat bouwbedrijf Van Wijnen toepassen in een nieuwe woningfabriek in Heerenveen, waar het complete woningen gaat assembleren.’

“Mondjesmaat ontstaan vormen van ketensamenwerking”

BENG De overheid speelt nu al een belangrijke rol in een versnelling, vooral op het gebied van de energietransitie. Visser: ‘Naast dat elk huis vanzelfsprekend moet voldoen aan het Bouwbesluit gelden sinds 2021 ook de BENG-eisen (Bijna Energieneutrale Gebouwen). Dit is de opvolger van de Energieprestatiecoëfficiënt (EPC). Doordat BENG rekening houdt met meerdere indicatoren

Verbinden De afgelopen tien jaar heeft Duurzaam Gebouwd zich ontwikkeld tot een integraal netwerk van bedrijven en

insights

prefab bouwelementen 06 21 21 71 65 info@bouwxpert.nl www.bouwxpert.nl Bouwxpert Goo.indd 1

04-07-22 09:11

Bouwbeslag Bevestigingsmaterialen Industrietechniek Gereedschappen & Machines

120.000 producten

Persoonlijke beschermingsmiddelen

eenvoudig via de webshop te bestellen!

Werkplaatsinrichting

www.meesenburg.com

@meesenburg.gruppe

Meesenburg Goo.indd 1

www.meesenburg.shop 30-05-22 07:53

APLEX AQUA

Een duurzame keuze, met een aangetoond hoog biobased content gehalte, conform de C14 rekenmethode. Compleet programma beschikbaar: primers, topcoats in verschillende glansgraden Komo gecertificeerd Bewezen buitenduurzaamheid

Hellingwal 1 | 8407 EM Terwispel

Anker Stuy Goo.indd 1

| Tel. (+31) 0513 465 000 | info@ankerstuy.nl | WWW.ANKERSTUY.NL 25-05-22 08:21

en vorm en afmeting van het gebouw, komen de energie prestaties nauwkeuriger in beeld. Echter, het kost ook energie om installaties voor woningen te produceren en dat wringt met elkaar. Koplopers uit ons werkveld zijn bezig met oplossingen, maar ook is scherpere wetgeving nodig om de uitstoot in productieprocessen mee te laten wegen.’ Milieubelasting Samengevat pleit Visser voor betere regelgeving voor de milieubelasting van het bouwen van een huis en voor een concrete omschrijving van circulariteit. ‘Als je een huis energetisch goed laat presteren, kost het materiaalgebruik energie, maar dat is nog niet goed verwerkt in de regelgeving. Dit geldt ook voor het energieverbruik in de woning. Daardoor worden woningen niet optimaal ontworpen. De overheid is hierin aan zet.’

“Bouwbedrijven volop bezig met circulair bouwen” Subsidies Ook circulair bouwen smeekt om betere wetgeving, vindt Visser. ‘De bouw moet van de overheid al in 2030 100% circulair gaan werken. Dat betekent onder andere hergebruik van materialen, op een andere manier ontwerpen, produceren, bouwen, slopen en beheren van bouwwerken en een andere manier van samenwerken. Maar het ontbreekt nog aan wettelijke eisen en normen. Onduidelijk is dan ook welke maatregelen bouw bedrijven moeten nemen. Ook zijn er nog steeds beperkingen om fiscaal voordeel te halen. De overheid stelt het bijvoorbeeld verplicht om bij een nieuwe isolatietoepassing eerst een kostbare proef te doen. Dat is een te grote barrière.’

insights

CB’23 De bouw is in spannende afwachting van de richtlijnen van Platform CB’23 en het Transitieteam Circulaire Bouw Economie. CB’23 staat voor Circulair Bouwen in 2023 en komt volgend jaar met nationale, bouwsector-brede afspraken over circulair bouwen. Ook het Transitieteam Circulaire Bouw Economie (CBE), met vertegenwoordigers van overheden, bouw en GWW-sector, is bezig met nieuwe marktmodellen en strategieën op het gebied van circulariteit. Circulaire bouwprojecten Omdat een en ander voor sommige bouwbedrijven te langzaam gaat, zijn zij al volop bezig met circulaire bouw projecten. Visser: ‘Zo zijn onderdelen van het voormalige entreegebouw van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam hergebruikt in een nieuwbouwproject in Borne. Denk aan ramen, kozijnen, betonnen kanaalvloeren en de stalen constructie. Daardoor hebben sloop bedrijven overigens een andere rol gekregen. Zij worden steeds meer de oogsters van belangrijke materialen voor de toekomst. Op circulair gebied is Nederland dan ook inmiddels een voorbeeld in de wereld.’ As a service De bouwsector denkt steeds beter na over de herkomst van bouwmaterialen. ‘Partijen vragen zich af, wie levert mij wat, en wat is de toekomst van het materiaal in het huis dat ik heb gebouwd? Om de omslag naar circulair bouwen te kunnen maken, is het cruciaal dat bedrijven niet alleen verantwoordelijk voor het leveren van materialen en producten, maar ook voor het terughalen ervan na gebruik. Zo ontstaan nieuwe concepten, zoals ‘product as a service’, waarbij producten niet langer worden verkocht, maar worden aangeboden ‘as a service’, als een dienst dus. Vergelijk het met het leasen van een auto. In de bouw koop je dan licht in plaats van een armatuur en warmte in plaats van een boiler. Als we ons concentreren op het gebruik van een product hebben we daar op termijn minder van nodig.’ Bij alle bevindingen die Visser benoemt, komt hij telkens uit op de termen samenwerken en vertrouwen. ‘Sinds de bouwfraude zijn dat beladen begrippen, maar alle partijen snakken ernaar.’

Gerjan Verbaan

Gezondheid gebaat bij voldoende daglicht in gebouw In gebouwen moet voldoende daglicht aanwezig zijn. Daglicht is natuurlijk en wisselt van kleur en intensiteit. De kwaliteit van een goede, met daglicht verlichte ruimte is voor iedereen herkenbaar en merkbaar. Voldoende daglicht heeft een gunstige invloed op de gezondheid, onvoldoende daglicht juist een ongunstige invloed. Het nieuwe Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl, onderdeel van de Omgevingswet) omvat eisen voor voldoende daglicht in gebouwen. De eisen verschillen per gebruiksfunctie en soort ruimte. ‘De eisen voor daglicht staan niet voor niets onder het kopje gezondheid in het huidige Bouwbesluit, want daglicht heeft effect op de gezondheid. Zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek,’ legt Gertjan Verbaan, adviseur bouwfysica bij ingenieursbureau DGMR, uit. ‘Daglicht reguleert je biologische klok, is belangrijk voor je dagen nachtritme, zorgt voor vitamine D en maakt je blij. Het voordeel van daglicht is dat het gedurende de dag

insights 22

varieert in intensiteit. Dat zorgt ervoor dat je alert blijft. Door onvoldoende daglicht raakt je klok juist in de war, waardoor negatieve gezondheidseffecten kunnen ontstaan, zoals stress, problemen met hart en hersenen en dergelijke.’ Het slim benutten van daglicht kan daarnaast zorgen voor energiebesparing. ‘Verlichting is een grote kostenpost bij het beheer van gebouwen. Door gebruik te maken van daglicht is minder kunstlicht nodig.’ Omgevingswet Verbaan is al vele jaren bezig met de invloed van daglicht. ‘De daglichtnorm in het Bouwbesluit bestaat al dertig jaar. Vijftien jaar geleden ben ikzelf inhoudelijk betrokken geraakt bij de werkgroep daglicht van NEN die zich hiermee bezighoudt. In 2017 ontstond een nieuwe Europese norm voor daglicht (NEN EN 170737) en kreeg de normcommissie van de NEN, waarvan ik inmiddels voorzitter ben, de vraag om deze naar de Nederlandse

situatie te vertalen. Dat is nu afgerond. Bij het ministerie van binnenlandse zaken ligt een concreet voorstel om het te verwerken in de regelgeving. Waarschijnlijk wordt de norm onderdeel van de Omgevingswet die in 2023 van kracht wordt.’

nieuwe regels. Bij nieuwe projecten wordt bij DGMR nu al volgens beide normen gerekend.’ Lat hoger leggen De nieuwe eis met de nieuwe norm is ongeveer gelijk aan de oude eis volgens NEN 2057, maar hij mag in de toekomst nog verder omhoog, vindt Verbaan. ‘Eerst gaan wij ervaring opdoen met de nieuwe norm, maar in de NPR staan tevens aanbevelingen om de lat hoger te leggen. Dat gaat ook verder dan alleen een daglichtfactor. Naast het niveau van het daglicht is ook de variatie van belang. Je kunt bijvoorbeeld ramen plaatsen op verschillende oriëntaties. Met een echt goed daglichtontwerp ervaar je meer de variatie van het daglicht gedurende de dag en het seizoen. Op het noorden staat geen zonlicht, maar koeler licht is fijn, en tegelijkertijd kan je ook zonlicht op oost en west laten binnenkomen. Dat geeft meer variatie en helpt extra qua gezondheid.’

“Daglicht valt onder het kopje gezondheid”

Nederlandse Praktijkrichtlijn Omdat de oude en nieuwe normen verschillen, heeft Verbaan meegeschreven aan een nieuwe Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) voor de bouwsector. ‘Deze is onlangs verschenen en bevat voorbeelden van hoe je het daglicht in gebouwen moet doorrekenen. De NPR 4057 helpt de bouwwereld om te anticiperen op de nieuwe Omgevingswet. Denk aan nieuwbouwprojecten, waarvoor de vergunning pas na 1 januari 2023 kan worden ingediend. De NPR maakt duidelijk of een gebouw voldoet aan die

Zelf daglicht bijsturen In de NPR is ook aandacht voor daglichtkwaliteit. ‘Het gaat niet alleen om veel licht, maar er is ook aandacht voor visueel comfort. Teveel zon wil je tegenhouden, zeker in de zomer. Dus moet in het ontwerp van een gebouw ook rekening worden gehouden met goede zon- en/of lichtwering. Dat wordt steeds belangrijker, want daarmee kan je het daglicht bijsturen. Dat dat op individueel niveau gebeurt, is van belang, want autonomie - en dus zelf invloed uitoefenen op het binnenklimaat - zijn belangrijke factoren voor welzijn en gezondheid.’

insights

Ook nieuwe ontwikkelingen zoals schakelbare ramen (vergelijk het met meekleurende glazen van een zonnebril) helpen om het daglicht aan te passen aan de omstandigheden. Architecten mee bezig Het duurt even voordat de nieuwe richtlijnen in de bouwwereld doorsijpelen, maar architecten zijn er nu al mee bezig, merkt Verbaan. ‘In de huidige norm maakt het nu nog niet uit wat de vorm van de ruimte is en waar het raam zit, maar voor de beleving maakt het wél uit. De nieuwe methodiek kijkt veel meer naar wat er gebeurt in de ruimte. Dat zorgt voor een betere maat voor daglichtkwaliteit en voor een grotere relatie met de beleving van de bewoner. Overigens telt ook de ruimte erachter mee in de beleving. Een diepe ruimte is moeilijker voor daglicht. Als je een hoog raam hebt, van vloer tot plafond, dan komt het daglicht diep het vertrek in. Zo kan de architect met de positie en afmeting van de ramen het daglicht in de gehele ruimte beïnvloeden.’

energieverbruik meenemen. Door én én te doen, ontstaat een goed gebouw. De nieuwe norm voor daglicht geeft nieuwe impulsen voor gerichte keuzes die positief zijn voor de daglichtkwaliteit. Goed, het is even wennen, want het is een nieuwe methodiek. Andere creatieve oplossingen zijn soms nodig. Maar de norm is wel een stap vooruit, vooral met het oog op de toekomst. Het gaat niet alleen sec om daglicht, maar om een bredere kijk op de omgeving en het klimaat.’ Advertentie

Transportbedrijf Bosman B.V. ALTIJD ONDERWEG VOOR U!

“Ramen plaatsen op verschillende oriëntaties” Stap vooruit Uiteindelijk is het een brede afweging van belangen. ‘Daglicht is een onderdeel van de bouwfysica. We moeten niet alleen kijken naar ramen, maar ook naar overstekken en een goede zonwering. Ook moet je de effecten op het

insights 24

Bosman Goo.indd 1

Varsseveldseweg 290 7011JD Gaanderen info@transportbedrijfbosman.nl BosmanTransportGaanderen www.transportbedrijfbosman.nl

13-06-22 09:54

bloeiende belangstelling

Er is een groeiende belangstelling voor plantagehout, het alternatief voor tropisch hardhout. Houthandel Van Dam is uw innovatieve partner als het gaat over duurzaam (geproduceerd) hout. Als specialist staan we u ook met raad en daad bij als het gaat over hout/constructies voor geveltimmerwerk en -bekleding. Ons Red Grandis bijvoorbeeld is van een duurzaamheidsklasse 2, hoogwaardig maar snelgroeiend. Uitermate geschikt voor kwaliteitskozijnen en -glaslatten, met het juiste verfsysteem 10 jaar onderhoudsvrij. Kijk voor meer actieve productontwikkelingen en projecten op: houthandelvandam.nl

Specialist in Gevelbekleding en Geveltimmerwerk o.a. dealer van:

Stationsweg 12, 3981 AC Bunnik • T. +31 (0)30 - 656 36 14

houthandelvandam.nl

Duurzaam (geproduceerd) hout staat in een