W burzliwych wydarzeniach związanych z odległą Paschą sprzed dwóch tysięcy lat bierze początek historia konfrontacji i sporów z Chrystusem: historia sztuki, myśli, gwałtownych odrzuceń, bezprawnych przywłaszczeń, wypaczeń, żarliwych miłości aż po męczeństwo.
ISBN: 978-83-62579-35-8
www.HomoDei.com.pl
Kim jesteś, Panie?
Wobec spotkania z Jezusem z Nazaretu nikt nie może pozostać obojętny. W jakim sensie był On „znakiem” dla tych, którzy się z Nim spotykali?
Kim jesteś, Panie?
Od daty swych narodzin, umownie usytuowanej jako punkt graniczny między dwiema erami, Jezus przeniknął swoją obecnością i swoim słowem dzieje Zachodu, który bez Niego nie byłby taki, jaki jest. Niniejsza książka – druga część swego rodzaju trylogii – nakreśla Jego profil, wychodząc od doświadczenia biblijnego kogoś, kto Go spotkał i skonfrontował się z Nim.
Oto Ten przeznaczony jest na upadek i na powstanie wielu w Izraelu, i na znak, któremu sprzeciwiać się będą.
Gianfranco Ravasi
W historii kultury Jezus był „znakiem”, którego nie można pominąć, z którym trzeba się liczyć, który trzeba przyjąć lub odrzucić. Wobec spotkania z Nim nikt nie może przejść obojętnie. W relacji do Niego bowiem rozstrzyga się coś istotnego dla życia każdego człowieka. Co oznaczało znaleźć się na drodze Jezusa w czasie Jego ziemskiego doświadczenia lub też po Jego Zmartwychwstaniu?
Gianfranco Ravasi
Konfrontacje i spory z Człowiekiem, który zmienił historię
GIANFRANCO RAVASI urodził się w 1942 roku w Merate (Lecco), święcenia kapłańskie otrzymał w 1966 roku, przez wiele lat był Prefektem Biblioteki-Pinakoteki Ambrozjańskiej w Mediolanie. We wrześniu 2007 roku został mianowany przez Benedykta XVI Przewodniczącym Papieskiej Rady Kultury i Papieskich Komisji do spraw Kościelnych Dóbr Kultury oraz Archeologii Sakralnej i wyświęcony na arcybiskupa tytularnego Villamagna di Proconsolare. Przez długie lata był wykładowcą egzegezy Starego Testamentu na Wydziale Teologicznym Włoch Północnych oraz języka hebrajskiego w mediolańskim Seminarium arcybiskupim. Jest członkiem licznych włoskich i zagranicznych akademii oraz instytucji kulturalnych, a także autorem wielu książek. 20 listopada 2010 roku został włączony do Kolegium Kardynalskiego.
Gianfranco Ravasi
Kim jesteś, Panie? Konfrontacje i spory z Człowiekiem, który zmienił historię
Gianfranco Ravasi
Kim jesteś, Panie? Konfrontacje i spory z Człowiekiem, który zmienił historię
Tłumaczenie: Krzysztof Stopa
© Wydawnictwo Homo Dei 2012 Tytuł oryginału: Chi sei Signore? Incontri e scontri con un uomo che ha cambiato la storia © EDIZIONI SAN PAOLO s.r.l. 2011 – Cinisello Balsamo (MI) Adiustacja: Paulina A. Lenar Korekta: Magdalena A. Dobosz Projekt, okładka, skład, dtp: Małgorzata A. Batko Nihil obstat: Janusz Sok CSsR, Prowincjał L.dz.: 118/03/12 Wydawnictwo Homo Dei ul. Zamojskiego 56, 30-523 Kraków tel. 12 656-29-88, faks 12 259-81-21 www.HomoDei.com.pl e-mail: dystrybucja@homodei.com.pl ISBN: 978-83-62579-35-8
Druk i oprawa: Opolgraf
Wprowadzenie
C
o roku 2 lutego powraca w kalendarzu święto Ofiarowania Pana Jezusa w Świątyni. Uroczystość ta, jak wiadomo, nawiązuje do opisu, w którym obok Rodziny z Nazaretu Łukasz Ewangelista umieszcza również postaci dwojga wiernych starców, Symeona i Anny, ucieleśniających nadzieję mesjańską Izraela. W wygłoszonej wówczas przez Symeona „wyroczni” o charakterze prorockim znajduje się mocne określenie tego Dziecka trzymanego na ręku. Starzec oznajmia, że Chrystus będzie sēmeion antilegomenon, „znakiem, któremu sprzeciwiać się będą” (Łk 2, 34). W niniejszej książce chcemy pokazać – choć w sposób uproszczony i jedynie symboliczny – że w historii kultury Jezus był „znakiem”, którego nie można pominąć, z którym trzeba
6
Kim jesteś, Panie?
się liczyć, który trzeba przyjąć lub odrzucić. Wobec spotkania z Nim nikt nie może przejść obojętnie. W relacji do Niego bowiem rozstrzyga się coś istotnego dla życia każdego człowieka. Co oznaczało znaleźć się na drodze Jezusa w czasie Jego ziemskiego doświadczenia lub też po Jego Zmartwychwstaniu? W jakim sensie był on „znakiem” dla tych, którzy Go spotykali? Aby na te pytania odpowiedzieć, właściwe wydaje się nam wyjść od Chrystusa historycznego, od bardzo dobrze znanej nam sceny z Ewangelii, w której centrum znajduje się decydujące pytanie. Za plecami Jezusa wznosiła się góra Hermon ze swym ośnieżonym szczytem, z oddali słychać było szum kaskadowych źródeł Jordanu. Obok świętej groty mitycznego boga Pana król Herod polecił zbudować świątynię ku czci cezara Augusta i nadał miejscu nazwę Cezarea, a umierając, przeznaczył je swemu synowi Filipowi. W takim otoczeniu Jezus pozwolił sobie zadać słuchaczom lekko prowokacyjne pytanie, które w ewangelicznej grece brzmi
Wprowadzenie
7
następująco: Hymeis de tina me legete einai – „A wy za kogo Mnie uważacie?” (Mt 16, 15). W ciągu wieków pytanie to nie przestawało krążyć, między innymi dlatego, że – jak mawiał zapomniany już, dziewiętnastowieczny „laicki” pisarz Alfredo Oriani – „czy to wierzący, czy niewierzący, nikt nie potrafi uciec przed urokiem tej postaci, żadne cierpienie nie cofnęło się szczerze przed powabem Jego obietnicy”. Wymowne pod tym względem jest świadectwo kogoś, kto zrobił wszystko, żeby Go uniknąć: rosyjskiego poety Aleksandra Błoka. W samym sercu sowieckiej rewolucji, w 1918 roku, napisał poemat Dwunastu i wyznał: „Kiedy go skończyłem, sam się zdziwiłem: dlaczego Chrystus? Naprawdę Chrystus? Ale im staranniej prowadziłem moje poszukiwanie, tym wyraźniej dostrzegałem Chrystusa. Zanotowałem wówczas w dzienniku: »Niestety Chrystus! Niestety właśnie Chrystus!«”. Pięknie powiedział Fryderyk Nietzsche w swoim Antychryście, że Jezus był „w historii jedynym chrześcijaninem, który jednak
8
Kim jesteś, Panie?
skończył na krzyżu”. W każdym razie pisał to z przekonaniem, że Jezus umarł zbyt wcześnie: „Gdyby doszedł do mojego wieku, przemyślałby na nowo swoją naukę” (Tako rzecze Zaratustra). W rzeczywistości – co zresztą potwierdzi dwadzieścia wieków historii – więcej słuszności miał mniej znany grecki autor Ostatniego kuszenia Chrystusa, Nikos Kazantzakis, kiedy idąc śladem Ewangelii Jana, w taki sposób wyobrażał sobie tę śmierć, która nastąpiła na skalistym pagórku Jerozolimy, zwanym po aramejsku Golgotą (czyli Miejscem Czaszki, a z łaciny Kalwarią): „Podniósł okrzyk zwycięstwa: Wszystko się wykonało! Ale było to tak, jakby mówił: Wszystko się zaczyna!”. Od tamtej pory rzeczywiście zaczęła się historia konfrontacji i sporów z Chrystusem, fantazyjnych pism (czyli apokryfów), dzieł sztuki, myśli, gwałtownych odrzuceń, bezprawnych przywłaszczeń, wypaczeń, żarliwych miłości aż po męczeństwo. I choć był niejaki Henry Miller, autor Zwrotnika Raka, który doszedł do tego, że kazał sobie wyryć krzyż na podeszwie buta, aby móc każdym krokiem deptać
Wprowadzenie
9
Chrystusa i Jego religię, to był też najwspanialszy geniusz, Fiodor Dostojewski, który nie zawahał się napisać w 1854 roku do Fonwizinej: „Gdyby ktoś mi udowodnił, że Chrystus jest poza prawdą, i rzeczywiście byłoby tak, że prawda jest poza Chrystusem, to wolałbym pozostać z Chrystusem niż z prawdą”1. W tym paradoksie uwidacznia się jakieś silne przylgnięcie, które nigdy w ciągu wieków nie wygasło, osiągając absolutne szczyty. I przeciwnie, z drugiej strony odnotowuje się reakcje porywczej i gwałtownej wrogości, o czym w wymowny sposób świadczy historia prześladowań, a w subtelnej i wstrząsającej formie także obłudne, interesowne, instrumentalne przywłaszczenia pewnych instytucji (i tu raz jeszcze wychodzi nam naprzeciw Dostojewski ze swoją niezapomnianą przypowieścią o chłodnym i potężnym Wielkim Inkwizytorze). W Egipcie, kilkadziesiąt lat po śmierci Jezusa z Nazaretu, anonimowy autor gnostyckiej „Ewangelii Filipa”, w samym 1
W: Listy, tłum. Z. Podgórzec, R. Przybylski, Warszawa 1979, s. 115.
I
Spotkania ze
zmartwychwstałym Ukrzyżowanym
Spis treści
Wprowadzenie ................................................. 5 I. Spotkania ze zmartwychwstałym Ukrzyżowanym ......................................... Wielkanocne „ukazania się” .................... Szczególne spotkanie: Emaus .................. Baranek zabity ........................................... Namiestnik Poncjusz Piłat ......................
17 21 30 39 49
II. Tożsamość Jezusa: profil ciągle nieodkryty .................................................. Portret Łukaszowy .................................... Genealogia Jezusa ..................................... Wychowanie i wykształcenie Jezusa ...... Jezus Mesjaszem żydowskim? ................ Single z powołania: celibat Jezusa ..........
61 65 74 79 90 96
III. Głosiciel radości ................................... Profil ujmującego głosiciela .................. Przypowieści ........................................... Cuda ......................................................... Spory ........................................................ Komunikacja wywrotowa? .................... Słowa, które nie pozostawiają obojętnym ...............................................
107 111 113 117 120 125 129
IV. Radość, którą trzeba głosić ................. 135 Spotkanie, o którym trzeba świadczyć w sposób widoczny ................................ 139 Obowiązek uczciwości ........................... 149