Literacki filmowy Film by the Book

Współczesne migracje to temat pojawiający się w kinie niemieckim często i w różnych wariantach. Podejmują go zarówno reżyserzy filmów fabularnych, jak i dokumentaliści. Nie wszyscy pochodzą z Niemiec, niektórzy mają za sobą doświadczenie uchodźstwa albo są postmigrantami, czyli przedstawicielami drugiego pokolenia rodzin z historią migracyjną, którzy urodzili się w RFN lub przybyli do tego kraju jako dzieci.

Filmy, które będzie można obejrzeć w ramach tegorocznej edycji festiwalu Literacki Sopot, wydają się interesujące z kilku powodów. Przede wszystkim dotyczą różnych aspektów dzisiejszych migracji: tzw. kryzysu uchodźczego, życia w społeczeństwie transnarodowym, charakterystycznym dla współczesnych Niemiec – kraju, który jeszcze do niedawna nie uważał się za państwo imigracyjne, a także wędrówek „w drugą stronę”, czyli wyjazdów Niemców i Niemek za granicę. Wyłania się z nich obraz kondycji europejskiej, sposób oglądu dzisiejszego świata przez młodych twórców i twórczynie oraz rozmaitość kierunków estetycznych współczesnego kina.

Ich reżyserki i reżyserzy nie tylko mają dużo do (o)powiedzenia, lecz także potrafią to robić w sposób inspirujący i intrygujący – zarówno w sensie narracyjnym, jak i inscenizacyjnym. Produkcje te są zresztą bardzo różnorodne tematycznie i stylistycznie. Jest wśród nich uwspółcześniona adaptacja jednej z najsłynniejszych powieści modernizmu niemieckiego, dokument zrealizowany podczas ucieczki z Syrii do Europy przez Morze Śródziemne, surrealistyczny thriller o kłopotach z tożsamością oraz produkcja reprezentująca „szkołę berlińską”, nurt artystyczny nazywany niegdyś przez francuskich krytyków nową falą z Niemiec. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że Berlin Alexanderplatz,

Contemporary migration is a topic that appears in German cinema frequently and in different variants. It is taken up by both feature film directors and documentary filmmakers. Not all of them come from Germany: some have had refugee experiences or are post-migrants, i.e. second-generation representatives of families with a migration history who were born in Germany or came to this country as children.

The films to be screened as part of this year’s Sopot by the Book festival seem interesting for several reasons. First and foremost, they show various aspects of today’s migration: the so-called refugee crisis and life in a transnational society, both characteristic of contemporary Germany – a country that until recently did not consider itself an immigration state. They also deal with journeys ‘in the other direction’, i.e. the departures of German men and women abroad. What emerges is a picture of European condition, the way young filmmakers view today’s world and the variety of aesthetic trends in contemporary cinema.

Not only do the film directors have a lot to talk about, but they also know how to do it in an inspiring and intriguing way – both in terms of the narrative and staging. The productions are thematically and stylistically diverse. They include a modernised adaptation of one of the most famous novels of German modernism, a documentary made during a flight from Syria to Europe across the Mediterranean, a surreal thriller about identity problems, and a production representing the ‘Berlin School’, an artistic trend once referred to by French critics as the new wave from Germany. Not insignificantly, Berlin Alexanderplatz, Purple Sea, Western and Exile have

Purpurowe morze, Western i Wygnanie były pokazywane na wielu światowych festiwalach, gdzie zdobyły uznanie zarówno branży filmowej, jak i publiczności.

[Ewa

Fiuk]

Ewa Fiuk been screened at numerous festivals worldwide, where they have won acclaim from both the film industry and the public.

[Ewa

Fiuk]

Filmoznawczyni, adiunktka w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Autorka monografii Inicjacje, tożsamość, pamięć. Kino niemieckie na przełomie wieków (2012) i Obrazo-światy, dźwięko-przestrzenie. Kino Toma Tykwera (2016) oraz wielu publikacji, w tym także przekładów z języka niemieckiego, w tomach zbiorowych i czasopismach. Redaktorka „Kwartalnika Filmowego”. Zainteresowania naukowe: film niemiecki, transkulturowość i narracje mniejszościowe (ze szczególnym uwzględnieniem migracji) w kontekście twórczości filmowej.

Ewa Fiuk is a film scholar and an assistant professor at the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences. The author of the monographs Inicjacje, tożsamość, pamięć. Kino niemieckie na przełomie wieków (2012), Obrazo-światy, dźwięko-przestrzenie. Kino Toma Tykwera (2016) and numerous publications, including translations from German, in collective volumes and journals. Editor of Kwartalnik Filmowy . Research interests: German film, transculturalism and minority narratives (with a particular focus on migration) in the context of filmmaking.

17 sierpnia 2023 (czwartek), godz. 20.00

17 August 2023 (Thursday), 8.00 pm

Projekcja filmu Wygnanie

Exile (screening)

Reżyseria/directed by: Visar Morina

Niemcy/Germany 2020, 121 min.

Prelekcja/introduction: Ewa Fiuk

Xhafer pochodzi z Kosowa, pracuje w fi rmie farmaceutycznej, jego żona Nora jest Niemką i niedawno została po raz trzeci matką. Pomiędzy jednym a drugim karmieniem próbuje pisać pracę doktorską i wrócić do uniwersyteckiego życia. Nie może liczyć na pomoc rodziców, bo ci nie akceptują jej męża, cudzoziemca z Europy Wschodniej. Xhafer doświadcza niechęci teściów przy każdym spotkaniu i odczucie to przekłada się na jego relacje z innymi, w szczególności z kolegami w pracy. Uważa, że przy nowym projekcie został celowo usunięty z listy mailingowej, innym razem ktoś wprowadził go w błąd, aby nie mógł wygłosić przygotowanego referatu, ktoś inny z kolei zablokował mu dostęp do danych badawczych. Wszystkie te przypadki są dowodem mobbingu, którego przyczyną, jak sądzi, jest jego pochodzenie. Kiedy pewnego dnia na bramie ogrodzenia swojego domu znajduje nieżywego szczura, postanawia działać.

Znakomity film Visara Moriny, który, podobnie jak jego bohater, pochodzi z Kosowa, to opowieść o doświadczeniu emigracji i uczuciach, jakie zwykle mu towarzyszą: stracie, odrzuceniu, braku bezpieczeństwa i społecznej akceptacji czy alienacji. Xhafer jest przeciwieństwem typowego emigranta: osiągnął sukces i stał się zasymilowanym członkiem nowego społeczeństwa. Jednak negatywne emocje ciągle towarzyszą mu w codziennym życiu. Twórcy filmu stawiają ważne pytanie o to, w jakim stopniu udana integracja zależy od warunków, jakie stwarza polityka społeczna danego państwa, a na ile od subiektywnych uczuć i wrażliwości imigranta.

Xhafer is from Kosovo, works for a pharmaceutical company, his wife, Nora, is German and has recently become a third-time mother. She is trying to write her PhD thesis and return to university life between one breastfeeding and the next. She cannot count on her parents’ help, as they do not accept her husband, a foreigner from Eastern Europe. Xhafer experiences the resentment of his in-laws every time he meets them and this feeling translates into his relationships with others, especially his colleagues at work. He believes that he was deliberately removed from the mailing list for a new project, another time someone mislead him so that he could not present a prepared paper, someone else blocked his access to research data. All these instances are evidence of bullying, the cause of which, he believes, is his parentage. One day, when he finds a dead rat on the gate of his house, he decides to act.

The brilliant film by Visar Morina, who, like his protagonist, comes from Kosovo, is a story about the experience of immigration and the feelings that usually accompany it: loss, rejection, insecurity, lack of social acceptance or alienation. Xhafer is the opposite of a typical immigrant – he has achieved success and become an assimilated member of his new society. However, negative emotions still accompany him in his daily life. The filmmakers pose the important question of to what extent successful integration depends on the conditions created by a country’s social policy and to what extent on the subjective feelings and sensitivity of the immigrant.

18 sierpnia 2023 (piątek), godz. 20.00

18 August 2023 (Friday), 8.00 pm

Projekcja filmu Berlin Alexanderplatz

Berlin Alexanderplatz (screening)

Reżyseria/directed by: Burhan Qurbani Niemcy/Germany 2020, 183 min.

Prelekcja/introduction: Ewa Fiuk

Hipnotyzująca, kryminalna ballada o nielegalnym imigrancie z Afryki, który przekracza kolejne kręgi przestępczego piekła stolicy Niemiec. Berlin Alexanderplatz to spektakularny powrót do legendarnej powieści Alfreda Döblina, a zarazem śmiały dialog z serialem Rainera Wernera Fassbindera pod tym samym tytułem. Reżyser filmu, Burhan Qurbani, przenosi akcję opowieści z międzywojnia w czasy współczesne, tworząc nocną miejską odyseję. Główny bohater, Francis, ma za sobą mroczną przeszłość i dotarłszy do Niemiec pragnie rozpocząć uczciwe życie. Ale na przybysza bez papierów czekają tylko robota na czarno i ciąg upokorzeń – chyba że ulegnie bezwstydnemu urokowi lokalnego półświatka.

A mesmerising crime ballad about an illegal African immigrant who cuts through the successive circles of the German capital’s criminal underworld. Berlin Alexanderplatz is a spectacular return to Alfred Döblin’s legendary novel and a bold dialogue with Rainer Werner Fassbinder’s series of the same title. The film’s director, Burhan Qurbani, moves the action of the story from the interwar period to the present day, creating a nocturnal urban odyssey. The main character, Francis, has a dark past and, having arrived in Germany, wants to make an honest start in life. But all that awaits the undocumented immigrant are illegal work and a string of humiliations – unless he succumbs to the shameless charms of the local demi-monde.

19 sierpnia 2023 (sobota), godz. 20.00

19 August 2023 (Saturday), 8.00 pm

Projekcja filmu Purpurowe morze

Purple Sea (screening)

Reżyseria/directed by: Amel Alzakout, Khaled Abdulwahed

Niemcy/Germany 2020, 67 min.

Prelekcja/introduction: Ewa Fiuk

Film dokumentalny wykorzystujący nagrania syryjskiej artystki Amel Alzakout po tym, jak łódź, którą uciekała z Syrii, zatonęła koło wyspy Lesbos.

Purpurowe morze pokazuje moment, kiedy reżyserka i inni pasażerowie łodzi unoszą się na wodzie w kamizelkach ratunkowych, czekając na pomoc. Temu wyjątkowo poruszającemu doświadczeniu towarzyszy komentarz artystki.

Made from images filmed by the Syrian artist Amel Alzakout after the boat on which she was fleeing Syria sank off the coast of Lesbos, Purple Sea reports on the moment in which the co-director and the other passengers are floating in the sea in their life-jackets, waiting to be rescued. Her voice-over accompanies this extremely poignant experience.

20 sierpnia 2023 (niedziela), godz. 20.00 20 August 2023 (Sunday), 8.00 pm

Projekcja filmu Western Western (screening)

Reżyseria/directed by: Valeska Grisebach

Niemcy, Bułgaria, Austria/Germany, Bulgaria, Austria 2017, 121 min.

Prelekcja/introduction: Ewa Fiuk

Niemieccy robotnicy budują przy granicy bułgarsko-greckiej elektrownię. Potrzebne do tej inwestycji zasoby wodne są niewystarczające i deficyt ten jest dużym problemem oraz powodem konfliktu z mieszkańcami pobliskiej wioski. Gdy robotnicy mają wody pod dostatkiem, to krany tubylców są suche. Bułgarska prowincja mocno odstaje od niemieckich standardów i większość z przybyłych tu do pracy patrzy na swoich sąsiadów z góry, a kontakty z nimi – poza prostackimi zaczepkami miejscowych kobiet – ograniczają do koniecznego minimum. Z jednym wyjątkiem: Meinhard jest tym, który chodzi własnymi ścieżkami, próbuje, z sukcesem, nawiązać kontakt z mieszkańcami wioski, poznać ich i pomimo językowej bariery szuka porozumienia. Główny bohater filmu Valeski Grisebach jest ciekawy ludzi i ich historii, wolny od uprzedzeń i otwarty na innych. Ale taka postawa wiąże się z konsekwen- cjami: koledzy stają się wobec niego podejrzliwi, a lokalna społeczność też nie traktuje go jak przyjaciela.

Reżyserka, przewrotnie wykorzystując konwencje westernu: konfrontację pomiędzy cywilizacją i osadnictwem na rubieżach, tubylcami i przybyszami, samotnym bohaterem i obcą społecznością, opowiada o dzisiejszych konfliktach, często wyimaginowanych uprzedzeniach i o trudnościach, jakie towarzyszą ich przełamywaniu. Film stara się – jak napisali krytycy tegorocznego festiwalu Nowe Horyzonty we Wrocławiu, przyznając mu główną nagrodę – „opisać współczesny świat, naznaczony lękiem przed obcymi oraz zderzeniami kultur; świat, w którym komunikacja międzyludzka jest szorstka, a jednak osiągalna”.

German workers are building a power plant near the Bulgarian-Greek border. The water resources needed for this investment are insufficient and this deficit is a major problem and a cause of conflict with the inhabitants of a nearby village. When the workers have water in abundance, the taps of the locals are dry. The Bulgarian province is a far cry from German standards and most of those who come to work here look down on their neighbours and keep contact with them – apart from crude propositioning of local women –to a necessary minimum. With one exception: Meinhard who is his own man, tries successfully to make contact with the villagers, to get to know them and, despite the language barrier, seeks understanding. The main character in Valeska Grisebach’s film is curious about people and their stories, free of prejudice and open to others. But this attitude comes with consequences: his colleagues become suspicious of him and the local community does not treat him as a friend either.

Using Western conventions in a somewhat perverse way – the confrontation between civilisation and frontier settlements, natives and newcomers, a lone protagonist and an unfamiliar community – the director talks about present day conflicts, often imaginary prejudices and the difficulties in overcoming them. The film tries – as the critics of this year’s New Horizons Festival in Wrocław wrote in awarding it the main prize – ‘to describe the contemporary world, marked by fear of strangers and clashes of cultures; a world in which communication between people is rough, yet achievable.’