Γειτονιά & Airbnb: αναβάθμιση ή αλλοίωση; Η περίπτωση της περιοχής της Ανάληψης στη Θεσσαλονίκη by GRADreview

Ερευνητική εργασία Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Επιβλέπουσα καθηγήτρια:

Αθανασίου Ευαγγελία

Κουβαρά Ευαγγελία-Μαρία (8198), Σαμαρά Κατερίνα (8111) Σεπτέμβριος 2020

Γειτονιά & Airbnb: αναβάθμιση ή αλλοίωση;

Η περίπτωση της περιοχής της Ανάληψης στη Θεσσαλονίκη.

ιδιαίτερο ενδιαφέρον προς μελέτη είναι το φαινόμενο Airbnb. Έτσι, λοιπόν μέσα από τα τέσσερα κεφάλαια της παρούσας ερευνητικής εργασίας θα ασχοληθούμε με τον τρόπο, που η γειτονιά μετασχηματίζεται μέσω του φαινομένου Airbnb. Στο πρώτο κεφάλαιο, θεωρήθηκε αναγκαία η μελέτη και η ανάδειξη της έννοιας της γειτονιάς και η εξέλιξή της διαχρονικά. Η γειτονιά, μια δύσκολη ως προς τον ορισμό της έννοια, έχει μελετηθεί από διαφορετικές επιστήμες (πολεοδομία, κοινωνιολογία, αστική γεωγραφία), ενώ αποτελεί έναν όρο που εμπλέκεται με την μελέτη αστικού χώρου γενικότερα. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναλύεται το φαινόμενο της Airbnb, μέσα από διάφορους όρους της οικονομίας και του τουρισμού. Διαφαίνεται πως η Airbnb, έχει καταφέρει να είναι μία από τις βασικές εταιρίες, που λειτουργούν με βάση τις αρχές και την λογική της οικονομίας του διαμοιρασμού, αλλά και με ποιον τρόπο έχει καταφέρει να ικανοποιήσει με τόση επιτυχία τις «ανάγκες» νέων μορφών τουρισμού, όπως είναι ο αστικός τουρισμός. Στο τρίτο κεφάλαιο, μελετώνται οι επιπτώσεις του τουρισμού και συγκεκριμένα του φαινομένου της βραχυχρόνιας μίσθωσης, (μέσω της Airbnb) στη γειτονιά. Η σχέση του τουρισμού με τη γειτονιά μελετάται στο πλαίσιο ευρύτερων μετασχηματισμών της πόλης, όπως είναι το gentrification και εν τέλει η μετατροπή της ίδιας της γειτονιάς σε αξιοθέατο. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο, διερευνάται ο τρόπος με τον οποίο, η σχέση και η αμφίδρομη επιρροή της γειτονιάς και της Airbnb εμφανίζονται στην Ελλάδα. Παρ’ όλο, που έχουν καταγραφεί μετασχηματισμοί που σχετίζονται με την ανάπτυξη της εταιρίας σε πολλές πόλεις του κόσμου, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι πόλεις και οι γειτονιές τους διαφέρουν μεταξύ τους και εξελίσσονται συνεχώς. Η συνάντηση του παγκόσμιου φαινομένου αυτού, με τις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες μιας γειτονιάς στην ανατολική Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα στην περιοχή της Ανάληψης, είναι το αντικείμενο του κεφαλαίου αυτού.

Πρόλογος «Μια συνηθισμένη μέρα σ΄ ένα συνηθισμένο δρόμο. Πεζοί περνάνε βιαστικά, παιδιά παίζουν κοντά στις εξώπορτες, άνθρωποι κάθονται σε παγκάκια και σκαλοπάτια, ο ταχυδρόμος κάνει διαδρομές παραδίδοντας αλληλογραφία, δύο διαβάτες χαιρετιούνται στον πεζόδρομο, δύο μηχανικοί επισκευάζουν ένα αυτοκίνητο, ομάδες ανθρώπων συζητούν.». (Gehl, 2013: 17) Ο Jan Gehl χρησιμοποιεί την παραπάνω περιγραφή για να περιγράψει τις υπαίθριες δραστηριότητες. Παρ΄όλ΄αυτά, εμείς θεωρούμε πως αυτές οι εικόνες είαι μια πολύ καλή περιγραφή της γειτονιάς. Αφετηρία λοιπόν για αυτή την ερευνητική εργασία αποτέλεσε ο προβληματισμός γύρω από την έννοια της γειτονιάς και τον τρόπο που αυτή μεταβάλλεται σήμερα. Προσπαθώντας να καταγράψουμε φαινόμενα και καταστάσεις που επηρεάζουν σε σοβαρό βαθμό τη γειτονιά στο σήμερα, καταλήξαμε πως ένα τέτοιο φαινόμενο με 6

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην παρούσα ερευνητική εργασία βασίζεται στην βιβλιογραφική έρευνα και στη μελέτη ειδικής περίπτωσης (έρευνα πεδίου). Όσον αφορά την βιβλιογραφική έρευνα, αυτή χρησιμοποιήθηκε πάνω στα επιστημονικά πεδία της πολεοδομίας, της αστικής γεωγραφίας, της κοινωνιολογίας, του τουρισμού, της οικονομίας, στα διάφορα παραδείγματα πόλεων, όπου το φαινόμενο εμφανίζεται έντονα, αλλά και στη μελέτη των χαρακτηριστικών της περιοχής μελέτης (περιοχή Ανάληψης στη Θεσσαλονίκη). Ωστόσο, θεωρήσαμε αρκετά ενδιαφέρον να προχωρήσουμε και σε έρευνα πεδίου έχοντας ως εργαλεία την επιτόπια παρατήρηση, συνεντεύξεις με 24 ανθρώπους της γειτονιάς (21 κατοίκους και 3 καταστηματάρχες), την χαρτογράφηση της περιοχής, αλλά και τη φωτογράφισή της. Η έρευνα πεδίου διενεργήθηκε κατά τους μήνες Αύγουστο- Σεπτέμβριο του 2020. Στο τέλος, παρατίθεται το παράρτημα με το αναλυτικό υλικό των συνεντεύξεων από την επιτόπια έρευνα. 7

Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό, θα μελετηθεί η «έννοια» της γειτονιάς, καθώς αποτελεί ένα από τα δύο βασικά συστατικά της έρευνας μας. Η «γειτονιά» αποτελεί έναν όρο που κατ΄ εξοχήν δομείται πάνω στις ρευστές κοινωνικοοικονομικοπολιτικές συνθήκες της πόλης, και γι’ αυτό το λόγο αναγνωρίζουμε ήδη από την αρχή την μεταβλητότητα και την ρευστότητα σαν βασικά χαρακτηριστικά του όρου αυτού. Αρχικά, θα αναφερόμαστε στην «γειτονιά» σαν μια «έννοια», καθώς θεωρούμε πως δεν υπάρχει κάποιος καλύτερος προσδιορισμός, εφόσον η «γειτονιά» αποτελεί κατά κάποιον τρόπο μια «αφηρημένη ιδέα», αλλά και μια περιοχή χωρίς συγκεκριμένα όρια. Η γειτονιά αποτελεί μια χωρική οντότητα – μια χωρική υποδιαίρεση της πόλης - αλλά και μια κοινωνική υποδιαίρεση – μια κοινότητα . Διαφορετικά επιστημονικά πεδία – πολεοδομία, κοινωνιολογία – έχουν ασχοληθεί και έχουν μελετήσει την «έννοια» αυτή, από διαφορετικές οπτικές. Έτσι, εντοπίζοντας τα βασικά συνθετικά στοιχεία της, όπως αυτά ορίστηκαν είτε από πολεοδόμους, είτε από κοινωνιολόγους, καταλήγουμε στην ύπαρξη της ανάγκης σύνθεσης όλων αυτών των εννοιών και στοιχείων, με στόχο μια συνολική προσέγγιση.

Ορίζοντας την γειτονιά. Εξέλιξη και θεωρητικές προσεγγίσεις.

Μελετούμε λοιπόν την έννοια «γειτονιά» μέσα τόσο από την διαχρονική της εξέλιξη, όσο και από διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις που επιχειρούν να την κατανοήσουν και να την ερμηνεύσουν. Η μελετώμενη, έννοια εμπλέκεται με διάφορες άλλες ιδέες και έννοιες (όπως αυτή της κοινότητας, δημοσίου χώρου, γειτονικότητα, κ.α.), από την αρχή ύπαρξης της μέχρι και σήμερα. Μελετώντας τέτοιες βασικές ιδέες και έννοιες, όπως τις έχουν εισάγει σημαντικοί μελετητές της πόλης, επιχειρούμε να «ορίσουμε» την σχέση, την διαφοροποίηση και την διαπλοκή τους με την γειτονιά. Τέλος, μέσα από αυτή τη διαδρομή καταλήγουμε ορίζοντας με τον δικό μας τρόπο την «γειτονιά», έχοντας βέβαια ως φίλτρα όλη την παραπάνω πλούσια βιβλιογραφία και τις πολλές μελέτες που έχουν γίνει σε σχέση με αυτό το ζήτημα. 9

1.1 Η έννοια του χώρου ως κοινωνικο-φυσική διαδικασία | ο δημόσιος χώρος. Βασική έννοια που δεν μπορούμε να παραλείψουμε είναι αυτή του δημοσίου χώρου., ενώ είναι απαραίτητο να θέσουμε κάποιες βασικές θεωρίες σε σχέση με το χώρο γενικά, αλλά και πιο συγκεκριμένα για τον δημόσιο χώρο. Βασική θεωρία, την οποία θα λάβουμε υπόψιν είναι αυτή του Lefebvre με τον τρόπο που έχει σχολιαστεί από τον Merrifield (2006). Ο Lefebvre θεωρεί πως ο χώρος μπορεί να αναλυθεί σε τρεις κατηγορίες, οι οποίες είναι διαλεκτικά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Αυτές οι τρεις κατηγορίες είναι οι εξής: 1_αναπαραστάσεις του χώρου | αυτή η κατηγορία αναφέρεται αλλιώς με τον όρο conceived space, δηλαδή εννοημένος χώρος. Αυτός είναι ο χώρος, ο οποίος δημιουργείται με την συμβολή των επιστημόνων (αρχιτέκτονες, τοπογράφοι, γεωγράφοι, κ.λπ.) και από τεχνοκράτες. Είναι ο βασικός χώρος μιας κοινωνίας και είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με τις σχέσεις παραγωγής και με ό,τι προτάσσουν οι σχέσεις αυτές. 2_χώροι αναπαράστασης | σε αυτή την κατηγορία αναφέρεται σε χώρους που τους αναφέρει ως lived spaces, δηλαδή οι χώροι, όπου ζούμε, οι χώροι της καθημερινής ζωής. Οι χώροι αυτοί, είναι οι χώροι που διαμορφώνονται από τους χρήστες και τους κατοίκους. Είναι για παράδειγμα, η πολυκατοικία στο πάρκο, ο τρίτος δρόμος δεξιά μετά από την τάδε ταβέρνα. Σε τέτοιους χώρους κυριαρχεί, όχι η λογική αλλά το συναίσθημα. 3_χωρικές πρακτικές | στην τρίτη και τελευταία κατηγορία αναφέρεται σε χώρους που τους ονομάζει perceived spaces, είναι οι αντιληπτοί χώροι. Οι αντιληπτοί χώροι είναι οι χώροι της πραγματικότητας που ζούμε, είναι η ρουτίνα, οι διαδρομές και τα δίκτυα που δημιουργούνται με την ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων των ανθρώπων. Είναι οι χώροι που «αγκαλιάζουν» την παραγωγή και την αναπαραγωγή. Είναι βέβαιο, πως για να μπορεί να λειτουργήσει η θεωρία αυτή, είναι απαραίτητο αυτές οι τρεις κατηγορίες να συνυπάρχουν. Στην ουσία η κάθε μια υπάρχει μέσα από τις άλλες δύο (Merrifield, 2006). «Οι αστικοί χώροι δημιουργούνται από ανθρώπους και αντλούν το χαρακτήρα τους από τους ανθρώπους, οι οποίοι τους κατοικούν, καθώς οι άνθρωποι επιβάλλονται στον χώρο σύμφωνα με τις ανάγκες τους, αλλά και προσαρμόζονται σε αυτόν. H δημιουργία του χώρου είναι λοιπόν σαν μια αμφίδρομη διαδικασία, μια «κοινωνικοχωρική διαλεκτική» (sociospatial dialectic) (Soja,1980), στο πλαίσιο της οποίας οι άνθρωποι δημιουργούν και τροποποιούν τους αστικούς χώρους ενώ, την ίδια στιγμή, επηρεάζονται με διάφορους τρόπους από τους χώρους στους οποίους ζουν και εργάζονται.[...] Συνεπώς, ο χώρος δεν μπορεί να εκλαμβάνεται απλώς ως ένα ουδέτερο περιέχον όπου εκφράζονται κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές διαδικασίες» (Knox, Pinch, 2009 : 38). 10

Ακόμη, ο Lefebvre ορίζει πως η πόλη είναι η προβολή της κοινωνίας πάνω στο έδαφος (Lefebvre, 2007), ενώ ο Harvey θεωρεί ότι ο χώρος όπου ζουν οι άνθρωποι και άρα ο χώρος πάνω στον οποίο δομείται η ίδια η κοινωνία, δε μπορεί και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά από την οικονομία, την πολιτική, ή τον τόπο (Harvey, 2005). Λαμβάνοντας υπόψιν τους δύο τελευταίους σχετικά με την επιρροή του χώρου (της πόλης ή καλύτερα της γειτονιάς στην παρούσα περίπτωση) από τα κοινωνικο-πολιτικο-πολιτιστικο-οικονομικά χαρακτηριστικά θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το χώρο της γειτονιάς μέσω των χωρικών πρακτικών του Lefebvre, δηλαδή των αντιληπτών χώρων, των χώρων που αποτυπώνουν την καθημερινότητα των κοινωνικών σχέσεων μέσα στην πόλη. Άλλωστε, οι Knox και Pinch κάναν ξεκάθαρο με την θεωρία τους, πως ο χώρος δεν είναι κάτι ουδέτερο αλλά αποκτά χαρακτήρα μέσα από την δραστηριότητα του ατόμου. Η σύντομη μελέτη πάνω στον χώρο θα φανεί πολύ χρήσιμη, ώστε να αποκτήσουμε τα απαραίτητα κριτήρια για την ανάπτυξη του ορισμού της γειτονιάς. Η γειτονιά είναι, επίσης άμεσα συνδεδεμένη με το δημόσιο χώρο. Πού λαμβάνει χώρα το γειτνιάζειν; Η πιο συχνή απάντηση είναι στο δημόσιο χώρο: στο δρόμο, στην εκκλησία, το σχολείο, το πάρκο, την πλατεία (Keller, 1968). Σ’ αυτούς μπορούν να προστεθούν οι «ενδιάμεσοι» χώροι» - ιδιωτικοί χώροι, όπως είναι για παράδειγμα οι κοινόχρηστοι χώροι μιας πολυκατοικίας ή η τοπική αγορά (συνήθως με μορφή ιδιωτικών καταστημάτων αλλά και υπαίθριων δημόσιων αγορών) της κάθε περιοχής- γειτονιάς. Η ύπαρξη του γειτνιάζειν και σε όχι αμιγώς δημόσιους χώρους σίγουρα δεν αποδυναμώνει την ύπαρξη του στους αμιγώς δημόσιους χώρους, αλλά το αντίθετο. Η γειτνίαση εμφανίζεται με ένα μοναδικό τρόπο στους χώρους της πόλης-τους δημόσιους δηλαδή χώρους, όπου όλες και όλοι έχουν την δυνατότητα να παίξουν, να γελάσουν, να συζητήσουν, να προβληματιστούν, να διαμαρτυρηθούν, να κάνουν τον περίπατο τους, να μοιραστούν, να χορέψουν, να εκφράσουν κάθε ανησυχία τους. Όλα τα προηγούμενα, σίγουρα δεν μπορούν να «ανθίσουν» με τον ίδιο τρόπο σε ημιδημόσιους και κυρίως ιδιωτικούς χώρους, καθώς συνήθως οι «κανόνες συμπεριφοράς» είναι περισσότερο αυστηροί, με τα υποκείμενα που υπάρχουν σε αυτούς, να μην είναι εκείνα που στην πραγματικότητα τους ορίζουν. Το γεγονός αυτό, φυσικά αναδεικνύει το πόσο σημαντική είναι η «συνδημιουργία» του χώρου από όλους τους χρήστες του, που εν τέλει καταφέρνει να μετατρέψει τον χώρο σε τόπο. Αυτό, βέβαια δεν σημαίνει πως οι γειτονικέςκοινωνικές σχέσεις δεν αναπτύσσονται και σε ημιδημόσιους-ιδωτικούς χώρους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι τα τοπικά καταστήματα της γειτονιάς (το καφενείο στη «γωνία», το μανάβικο, ο φούρνος της γειτονιάς), χώροι στους οποίους παρά τους «συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς» (εφόσον τους ορίζει ο ιδιοκτήτης τους), οι κοινωνικές σχέσεις αναπτύσσονται συνήθως λόγω των ισχυρών δεσμών που έχουν δημιουργήσει οι κάτοικοι μεταξύ τους και οι οποίοι μεταφέρονται και σε τέτοιους χώρους. Είναι σημαντικό όμως, να μην παραλείψουμε και μια διαφορετική οπτική σχετικά με τον δημόσιο χώρο, καθώς δεν αποτελεί μόνο ένα χώρο όπου οι κάτοικοι συναντώνται και αναπτύσσουν κοινωνικές σχέσεις, αλλά και ένα χώρο ο οποίος μπορεί πολλές φορές να δημιουργήσει αισθήματα ανασφάλειας, φόβου, ρατσισμού και ακόμη και κοινωνικού αποκλεισμού. Τέτοια φαινόμενα, άλλωστε είναι πολλαπλά και 11

δημιουργούνται από μια αμφίδρομη σχέση της υποβάθμισης του χώρου και της υποβάθμισης της ζωής των κατοίκων ή της τεχνητής υποβάθμισης της ζωής των ίδιων των κατοίκων. Βέβαια, σε αυτή την οπτική του δημοσίου χώρου, η γειτονικότητα φαίνεται να εκλείπει με τους κατοίκους συνήθως να περιορίζονται στους χαλαρούς ή και καθόλου κοινωνικούς δεσμούς με όλο το αίσθημα της ανασφάλειας που αισθάνονται στον δημόσιο χώρο να μεταφέρεται στην έννοια της γειτονιάς.

φυσικού χώρου, η οποία είναι μία σχέση αλληλένδετη. Το κύμα της προαστιοποίησης και η ανάγκη για μια νέα ιδέα της γειτονιάς, έφερε στο προσκήνιο το μοντέλο της κηπούπολης (εικόνα1.1), του πολεοδόμου E.Howard, το 1902. Στόχος του Howard, ήταν η δημιουργία ενός αυτόνομου και αυτάρκες «χωριού», χωρισμένο σε γειτονιές, με εμπορικές, πολιτιστικές και ψυχαγωγικές χρήσεις στο κέντρο. Έπειτα, μια περιοχή «κατοικίας», η οποία περικλείονταν από μια

1.2. Η έννοια της γειτονιάς από τη «Σχολή του Σικάγο» μέχρι και σήμερα. 1.2.1.Οι πρώτες αναφορές στην αντίληψη της γειτονιάς και τα πρώτα μοντέλα γειτονιάς στον αγγλόφωνο κόσμο. «Η κοινωνία αποτελείται από άτομα κατανεμημένα στο χώρο σε χωριστές ενότητες, ικανά να πραγματοποιούν ανεξάρτητες μετακινήσεις. Αυτές οι χωρικές σχέσεις των ατόμων είναι το αποτέλεσμα επιλογών και ανταγωνισμών, οι οποίες βρίσκονται σε συνεχή διαδικασία μετασχηματισμού, καθώς νέοι παράγοντες εισάγονται που μεταβάλλουν τις ανταγωνιστικές σχέσεις ή διευκολύνουν την κινητικότητα» (McKenzie, 1967 : 64). Οι R.McKenzie, R.Park και E.Burgess ήταν από τους κύριους εκπροσώπους της «Σχολής του Σικάγο», οι οποίοι καταπιάστηκαν με ζητήματα αστικής κοινωνιολογικής σκέψης την περίοδο του μεσοπολέμου στις μεγαλουπόλεις της Αμερικής, μιας Αμερικής όπου τα φαινόμενα έντονης βίας, ανεργίας, φτώχειας, εξαθλίωσης και έντονων φυλετικών διαφοροποιήσεων κυριαρχούσαν. Έτσι, η «Σχολή» αυτή έγινε γνωστή και αποδεκτή μέσα από τις αναζητήσεις της για την κοινωνική δομή και τον τρόπο με τον οποίο αυτή εκφράζεται στον χώρο. Σίγουρα, αυτό το πεδίο αναζήτησης το είχαν σχολιάσει και διάφοροι άλλοι φιλόσοφοι και κοινωνιολόγοι στο παρελθόν, όπως ο Μαρξ περίπου μισό αιώνα πριν. Ωστόσο, μέσα από τη «Σχολή του Σικάγο», πρώτον, διατυπώθηκε ευρέως η θεωρία της συγκρότησης της πόλης σε ομόκεντρες ζώνες και δεύτερον (και πολύ σημαντικό) μελέτησε την έννοια της «γειτονιάς» και της «μονάδας γειτονιάς». Η συγκρότηση της πόλης σε ομόκεντρους κύκλους, όπως αναφέραμε και παραπάνω, περιλάμβανε από μέσα προς τα έξω: το επιχειρησιακό κέντρο, μια μεταβατική ζώνη (όπου η κατοικία παραχωρεί σταδιακά την θέση της σε λειτουργίες εμπορίου και διοίκησης), μια ζώνη κατοικίας ανωτέρων εισοδηματικά στρωμάτων και τέλος την ζώνη της προαστιακής κατοικίας (Καρύδης, 2006).

Το «πρότυπο» αυτό διάρθρωσης των πόλεων σε ζώνες, αν και θεωρήθηκε καθολικό και απέκτησε μεγάλη φήμη, παραβλέποντας το γεγονός ότι ξεκίνησε από γενικευμένα συμπεράσματα από τις βόρειες πόλεις των ΗΠΑ, διαψεύστηκε. Ένα άλλο «πρότυπο» για την οργάνωση των πόλεων, το οποίο διατυπώθηκε από τον Hyot το 1939 και διέψευσε την οργάνωση των πόλεων σε ομόκεντρους κύκλους, ήταν αυτό που έδινε έμφαση στους άξονες επικοινωνίας και στη ροή αγαθών και πρότασσε την ακτινωτή διάταξη της πόλης με αφετηρία το κέντρο της (Simmie, 1974 : 25-26). Ωστόσο, αξίζει να σημειώσουμε ότι από τη «Σχολή του Σικάγο» διατυπώνεται με πολύ πιο συγκροτημένο τρόπο, η σχέση μεταξύ της κοινωνικής δομής και του

«πράσινη ζώνη», με τους χώρους εργασίας και τις βιομηχανίες να βρίσκονται μακριά από τα σπίτια, δημιουργώντας μια αρμονική σχέση μεταξύ φύσης και ανθρώπων (Καυκούλα, 1985). Γίνεται αντιληπτό, ότι από εκείνη την περίοδο η γειτονιά για την πολεοδομική θεωρία και πράξη έπαιξε και παίζει μέχρι και σήμερα καθοριστικό ρόλο. Όσον αφορά την αντίληψη της έννοιας της γειτονιάς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλα ξεκίνησαν περίπου την δεκαετία του ΄20. Το 1921, ο McKenzie δημοσιεύει το άρθρο «The neighborhood: a study of local life in Columbus» στο περιοδικό American Journal of Sociology. Στο άρθρο αυτό αναφέρει ότι ο μέσος κάτοικος σε μία πόλη αντιλαμβάνεται την γειτονιά σαν μια πολύ μικρή περιοχή μέσα στην οποία επιτυγχάνεται η άμεση βιωσιμότητα της κατοικίας του, τα όρια της οποίας φαίνεται να είναι καθορισμένα από την έκταση των ατομικών του παρατηρήσεων και τις καθημερινές του επικοινωνίες. Το 1925, δημοσιεύεται κείμενο του Burgess, στο οποίο έκανε αναφορές στις «γειτονιές» σαν μικρές περιοχές στην πόλη, στις οποίες ήταν πολύ ισχυρό το αίσθημα της κοινότητας (Burgess, 1967). Ορόσημο, για την έννοια της γειτονιάς αποτέλεσε το μοντέλο γειτονιάς έτσι όπως αυτό διατυπώθηκε από τον Clarence Perry το 1926. Εκείνη την περίοδο και ενώ η περιφερειακή Ένωση Σχεδιασμού της Αμερικής προωθούσε το μοντέλο του Howard, ο Cl.Perry διατύπωσε την δική του θεωρία για την γειτονιά χαρακτηρίζοντάς 13

την, ως μια αστική μονάδα που θα είναι αυτάρκης αλλά σε αλληλεπίδραση με το σύνολο της πόλης (Krier, 1980). Σε εργασία, λοιπόν που δημοσιεύει εκείνη την χρονιά προωθεί κάποιες βασικές αρχές σχεδιασμού για τη «μονάδα γειτονιάς» του (εικόνα1.2) τις οποίες και εφάρμοσε στο Περιφερειακό Σχέδιο της Νέας Υόρκης. Περιέγραψε, λοιπόν, την μονάδα γειτονιάς ως μία οικιστική ενότητα ακτίνας περίπου ενός τετάρτου μιλίου (περίπου 400μ.) με κέντρο το σχολείο. Το ιδανικό μέγεθος της γειτονιάς για την επαρκή υποστήριξη ενός σχολείου ήταν μεταξύ 5.000- 9.000 κατοίκων. Ακόμη, οι σχολικές εγκαταστάσεις θα χρησιμοποιούνταν και για συλλογικές δραστηριότητες των κατοίκων. Σύμφωνα με αυτό το «μοντέλο» γειτονιάς, στο κέντρο στεγάζονται διάφοροι χώροι θεσμικού και κοινωνικού χαρακτήρα, μαζί με ένα κεντρικό χώρο πρασίνου. Στη συνέχεια, οι τοπικές εμπορικές περιοχές χωροθετούνται στις εξωτερικές γωνίες (περίμετρο) της γειτονιάς ή και στην κύρια είσοδό της και μάλιστα σε συμπιεσμένη μορφή. Επίσης, δημιουργούνται διάσπαρτα μικρά πάρκα και ανοιχτοί χώροι, τα οποία βρίσκονται σε κάθε τεταρτημόριο της γειτονιάς, καλύπτοντας το 10% της συνολικής έκτασης. Τέλος, οι αρτηριακές οδοί συνδέουν κάθε πλευρά της γειτονιάς, δίνοντας εύκολη πρόσβαση σε κάθε σημείο, ενώ η διάταξη καμπυλόγραμμων και διαγώνιων δρόμων στο εσωτερικό, αποθαρρύνουν τη μετακίνηση με αμάξι (Προκόπη, 2015).

Η «μονάδα γειτονιάς» βρήκε πολλούς υποστηρικτές και εδραιώθηκε, ως κυρίαρχη ιδέα σχεδιασμού νέων γειτονιών, αλλά αρκετοί ήταν εκείνοι που ήρθαν αντιμέτωποι μ’ αυτή τη θεωρία. Η Suzanne Keller, στο βιβλίο της «The Urban Neighborhood: A sociological perspective», σημείωσε ότι γειτονιές που ακολούθησαν τις αρχές της θεωρίας του Perry, απέτυχαν λόγω διαχωρισμού εισοδήματος και σύνθεσης της οικογένειας, αμφισβητώντας παράλληλα τις αρχές της, όπως το ότι είναι οριοθετημένες, ότι έχουν κοινές εξυπηρετήσεις και ότι επιδρούν στις κοινωνικές σχέσεις (Keller,1968). Επίσης, ο Mumford ήταν από τη μια υποστηρικτικός, αλλά από την άλλη αμφέβαλλε για τη μονάδα γειτονιάς, καθώς «παρατήρησε μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ της μονάδας γειτονιάς και του οικιστικού μοντέλου υποδιαίρεσης που προωθούσαν οι μεσίτες» (Προκόπη, 2015 : 70). Ο Reginald Isaacs ήταν ένας ακόμη που αμφισβήτησε αυτό το μοντέλο γειτονιάς, καθώς θεώρησε ότι δημιουργεί

κοινωνικό διαχωρισμό, κρίνοντας τις γειτονιές που βασίστηκαν σε αυτό το μοντέλο ως γειτονιές των «ευγενών», σχολιάζοντας εν τέλει το μοντέλο ως αντιπαραγωγικό (Προκόπη, 2015). Ημερομηνία η οποία αποτέλεσε τομή όσον αφορά τα ζητήματα της γειτονιάς είναι το 1928. Τότε σχεδιάστηκε το «Radburn» από τους αρχιτέκτονες Cl.Stein και H.Wright, στο New Jersey. Το «Radburn» αποτέλεσε μία νέα πόλη σχεδιασμένη με τρόπο, ώστε να μπορούν να στεγαστούν 25,000 κάτοικοι, ενώ κύρια επιδίωξη των σχεδιαστών της ήταν να υπάρχει σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στις κινήσεις αυτοκινήτων και πεζών και να είναι δομημένη με τέτοιο τρόπο ώστε η χρήση αυτοκίνητων να μην είναι υποχρεωτική. Οι αρχές σχεδιασμού των Stein και Wright περιλάμβαναν τη δημιουργία τεσσάρων επιπέδων για το Radburn: α) ενός θύλακα (enclave), χώρος με είκοσι περίπου κατοικίες, οι οποίες σχημάτιζαν το γράμμα U με σκοπό τη βέλτιστη κυκλοφορία των οχημάτων στη λωρίδα -στην ουσία ένα σύστημα Cul-de-sac (αδιέξοδα) με πρόσβαση σε μεμονωμένα γκαράζ που αποτελούσαν το πίσω μέρος του κάθε σπιτιού, ενώ στο μπροστινό μέρος υπήρχε ένας κήπος, β) ενός μπλοκ (block) από τρεις ή περισσότερους θύλακες, οι οποίοι χωρίζονταν από ένα μονοπάτι πεζών ανάμεσα στους μπροστινούς κήπους, ενώ στην περίπτωση τεσσάρων θυλάκων περικλείονται από ένα κεντρικό αυτοκινητόδρομο, γ) ενός superblock (πλήθος οικοδομικών τετραγώνων) με τις περιοχές κατοικίας να ομαδοποιούνται γύρω από ένα κεντρικό πράσινο χώρο, δ) ένα σύμπλεγμα από superblocks, που σχηματίζει μια αυτοδύναμη γειτονιά, που οριοθετείται από μεγάλους οδικούς άξονες ή πράσινους χώρους και όπου εμφανίζεται μια οδική ιεραρχία με άξονες κυκλοφορίας στα σύνορα, δρόμους 15

διανομής στην περίμετρο των superblocks και συστήματα Cul-de-sac για τις τοπικές οδούς. Μια ομάδα από γειτονιές τελικά θα δημιουργούσε την πόλη (Σπανίδης, 2016). (εικόνα1.4) Η έκταση των γειτονιών καθοριζόταν ανάλογα με την έκταση των σχολικών εγκαταστάσεων, που βρίσκονταν στο κέντρο των γειτονιών (περίπου 7,500-10,000 κάτοικοι). Βασικές επιδιώξεις των σχεδιαστών ήταν να δημιουργήσουν γειτονιές με υψηλό το αίσθημα της κοινότητας και της αλληλοβοήθειας με έμφαση στο πράσινο και στην αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με το αυτοκίνητο γι’ αυτό και το «Radburn» έχει χαρακτηριστεί ως «μια πόλη για την εποχή του αυτοκινήτου» (www. radburn.org), καθώς κατάφερε από την μία να ανταποκριθεί στην επέκταση της χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου χωρίς όμως από την άλλη να εναντιώνεται με τον ανθρώπινο παράγοντα. Σε αυτό το σημείο, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι αναφερόμαστε στη «γειτονιά» ως αντίληψη ακριβώς διότι την δεκαετία του ΄20, σύμφωνα και με τα παραδείγματα που προαναφέρθηκαν, η έννοια αυτή άρχισε να εμφανίζεται ως κομμάτι της πολεοδομικής θεωρίας και επομένως έπαιρνε διαφορετικά χαρακτηριστικά, ταυτιζόταν με άλλους όρους, όπως αυτούς της οικιστικής μονάδας και της κοινότητας και τελικά διατυπώνονταν περισσότερο ως «αντίληψη» παρά ως μία πολύ καθορισμένη έννοια δομημένη και ορισμένη με ακρίβεια. Παρατηρείται ότι, οι Stein, Wright και ο Perry συγκλίνουν στο ότι η γειτονιά έπρεπε να έχει ένα περιορισμένο ή σταθερό μέγεθος, με βάση τον πληθυσμό που απαιτείται για να υποστηριχθεί ένα δημοτικό σχολείο. Επίσης, οι απόψεις τους για τους τρόπους οριοθέτησης, τη συμπερίληψη ανοιχτών χώρων, ενός κέντρου γειτονιάς καθώς και ενός ασφαλούς οδικού δικτύου για τους πεζούς ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό. Παρ’ όλα αυτά, διαφοροποιούνται στα είδη των ορίων (αρτηριακοί δρόμοι-πράσινο), την ιεραρχία των δρόμων και τις μέγιστες επιτρεπόμενες αποστάσεις πεζής κίνησης. Τέλος, ως προς τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν την γειτονιά, ως προς την πόλη φαίνεται ότι ο Perry έβλεπε την γειτονιά ως μία μεμονωμένη αστική μονάδα. Το σύνολο αυτών των αστικών γειτονιών σχημάτιζε μία πόλη, ενώ από την άλλη ο Stein και ο Wright συνέλαβαν τις γειτονιές Radburn ώστε η μία να επικαλύπτει την άλλη και ομαδοποιημένες σε περιοχές να υποστηρίζουν εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας (Προκόπη, 2015). Από τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι η γειτονιά την δεκαετία του ΄20 ήταν ένα σχολαστικά μελετημένο πρότυπο πολεοδομικής οργάνωσης, το οποίο διέθεται καθορισμένα όρια, μέγεθος συσχετισμένο με τις εγκαταστάσεις που υπήρχαν, ιεραρχημένο δίκτυο οδικών αξόνων και συγκεκριμένο χώρο για τις εμπορικές χρήσεις. Από την άλλη, ήδη από τις πρώτες αναφορές στη «γειτονιά» ως κομμάτι της πόλης, η έννοια αυτή κατάφερε να ξεπεράσει τα «τεχνικά» στοιχεία και να πάρει μία πιο «ρομαντική» διάσταση αναβιώνοντας ξεχασμένες αρετές των κατοίκων της πόλης όπως η αλληλεγγύη, ο σεβασμός η ανθρωπιά κ.α. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά της γειτονιάς είναι εκείνα που αποτέλεσαν την βάση πάνω στην οποία αναπτύχθηκαν και στηρίχθηκαν και πιο πρόσφατα προγράμματα αστικής ανάπτυξης που θα αναφερθούμε παρακάτω. 16

1.2.2. Η αναδιάταξη των μητροπόλεων με κέντρο την γειτονιά. Το κίνημα των New Urbanists. Η γειτονιά σαν εργαλείο αλλά, και ως έννοια διαδραμάτιζε καθοριστικό ρόλο για το σχεδιασμό των πόλεων. Ένα πρώτο παράδειγμα είναι αυτό των Νέων Πόλεων. Οι νέες Πόλεις έκαναν την εμφάνιση τους στην Μ. Βρετανία με το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Στηριζόταν στις προσπάθειες βελτίωσης της ποιότητας της ζωής των κατοίκων στις μεγαλουπόλεις και κοινωνικής ισορροπίας εντός αυτών προσπαθώντας να δώσουν μία λύση στην αρκετά μεγάλη συσσώρευση πληθυσμού στις μεγάλες πόλεις εκείνης της περιόδου (πχ. Λονδίνο). Όσον αφορά, ειδικότερα τα ζητήματα γύρω από την γειτονιά, το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των πόλεων αυτών είναι συνήθως η αυστηρά οργανωμένη και ιεραρχημένη συγκρότηση από το κυρίως κέντρο, σε συνδυασμό με τις «μονάδες γειτονιάς», τις περιοχές δηλαδή όπου βρίσκονται κυρίως οι κατοικίες, γεγονός που δείχνει την επιρροή τους από την ιδέα του Cl.Perry. Μεταγενέστερα των Νεών Πόλεων , στις ΗΠΑ, τα κέντρα ρήμαζαν, η εξάπλωση των πόλεων γίνονταν με άτακτο τρόπο ενώ, ο διαχωρισμός ανάλογα με την φυλή, το φύλο και την οικονομική κατάσταση των κατοίκων αυξανόταν με κατακόρυφο ρυθμό. Σε αυτή την συνθήκη, το «κίνημα» των New Urbanists επιχείρησε να αναδιαμορφώσει τον ήδη υπάρχοντα αστικό ιστό, αντιτιθέμενο στο μοντέλο ανάπτυξης των πόλεων που ήθελε την αέναη ανάπτυξη των προαστίων, χωρίς οργάνωση σε γειτονιές καθώς και στον ατομικισμό των προαστίων, την έλλειψη της κοινότητας και της ταυτότητας. Το «κίνημα» των New Urbanists, (ή αλλιώς των Νέων Πολεοδόμων), ξεκίνησε το 1993, από μία ομάδα Πολεοδόμων των ΗΠΑ, με κύριους εκπροσώπους τους Peter Calthorpe, Elizabeth Plater-Zyberk και Andres Duany. Άμεσα επηρεασμένοι από την αντίληψη της «γειτονιάς», όπως την είχε διαμορφώσει ο Perry, υποστήριζαν πως κυρίαρχος στόχος ήταν η αποκατάσταση των υφιστάμενων αστικών κέντρων και πόλεων με την αναδιάταξη των προαστίων σε κοινότητες ποικίλων και ανάμικτων χαρακτηριστικών, την διατήρηση του φυσικού 17

περιβάλλοντος, αλλά και της κτισμένης αστικής κληρονομιάς. Πιο συγκεκριμένα, στο βιβλίο του Calthorpe, «The Next American Metropolis» (1993), παρουσιάζονται οι βασικές προτάσεις του κινήματος αυτού. Προτείνεται η δημιουργία των TODs ως πρότυπο για την αστική ανάπτυξη και την ενίσχυση της ιδέας της κοινότητας. Σύμφωνα με τον Calthorpe (1993), το TOD είναι «μια κοινότητα ανάμεικτων χρήσεων μέσα στα όρια περπατήσιμης απόστασης 2.000 ποδιών (δηλαδή 600 μέτρων) από σταθμό μέσου μαζικής μεταφοράς και από κεντρική εμπορική περιοχή. Τα TODs αναμειγνύουν κατοικίες, εμπορικά καταστήματα, γραφεία, υπαίθριους χώρους και κοινωφελείς χρήσεις σε ένα περιβάλλον που μπορεί να περπατηθεί, κάνοντας βολικό για τους κατοίκους και τους εργαζόμενους να μετακινούνται με μέσο μαζικής μεταφοράς, με τα πόδια ή με το αυτοκίνητο» (Calthorpe, 1993: 56). (εικόνα 1.6)

κοντινή απόσταση προσφέροντας ανεξαρτησία σε αυτούς που δεν οδηγούν και στους ηλικιωμένους. Μέσα στις γειτονιές είναι προτιμότερη η διαφοροποίηση στους τύπους κατοικιών και στο επίπεδο των τιμών έτσι ώστε να συνυπάρχουν κάτοικοι διαφορετικής ηλικίας, φύλου και τάξης. Τα σχολεία πρέπει να έχουν μέγεθος και θέση ώστε να μπορούν τα παιδιά να περπατούν ή να ποδηλατούν μέχρι αυτά. Εντός των γειτονιών είναι απαραίτητη η διανομή χώρων πρασίνου, πάρκων και κοινοτικών κήπων. Οι δρόμοι αποτελούν τους συνδέσμους μεταξύ των γειτονιών. Τα δίκτυα δρόμων πρέπει να σχεδιάζονται για να ενθαρρύνουν το περπάτημα, να μειώσουν τον αριθμό κίνησης των αυτοκινήτων και να διατηρήσουν την ενέργεια. Οι άξονες, όταν σχεδιάζονται και συντονίζονται κατάλληλα, μπορούν να βοηθήσουν στην οργάνωση της μητροπολιτικής δομής της πόλης και στην αναζωογόνηση των αστικών κέντρων. Πέραν από τους τρεις αυτούς βασικούς άξονες αξίζει να σημειώσουμε ότι η οργάνωση σε γειτονιές αποσκοπούσε στην δημιουργία κοινοτήτων ανθρώπων οι οποίοι θα συναντώνται μέσα στην περιοχή με κοινούς σκοπούς και για βασικές κοινωνικές λειτουργίες, οι οποίες επιτελούνται, είτε τακτικά και οργανωμένα είτε σποραδικά. Σύμφωνα, λοιπόν με την παραπάνω περιγραφή, οι Νέοι Πολεοδόμοι αντιλαμβάνονται μία «αυθεντική γειτονιά». Βασικός εμπνευστής για τους Νέους Πολεοδόμους ήταν ο Leon Krier, με το μοντέλο γειτονιάς «quartier», που διατυπώθηκε το 1980. Κάθε «quartier», όπως ο ίδιος ονομάζει τον τύπο γειτονιάς, θα πρέπει να έχει το δικό του κέντρο, τη δική του περιφέρεια, τα δικά του όρια (εικόνα1.7): να αποτελεί «μια πόλη μέσα στην πόλη», ενοποιώντας όλες τις καθημερινές λειτουργίες (κατοικία, εργασία, αναψυχή), μέσα στις διαστάσεις μιας περιοχής που προσδίδει άνεση, για κάποιον που περπατάει

Το κίνημα των Νέων Πολεοδόμων είχε έντονες επιρροές από την ιδέα της «κηπούπολης» του Ebenezer Howard. Για τους Νέους Πολεοδόμους, η οικιστική μονάδα αποτελεί ένα περιβάλλον, το οποίο προβάλλει την γειτονικότητα, ικανοποιώντας μεταξύ των άλλων τις απαιτήσεις για ποικιλία, γνώριμο χώρο και εύκολη πρόσβαση. Με αυτό τον τρόπο, η αναδιάταξη των μητροπόλεων για αυτούς έχει σαν βασικά στοιχεία την γειτονιά, την περιοχή και τον άξονα (δρόμο) (Αραβαντινός, 2007). Οι καθημερινές δραστηριότητες πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμες και σε 18

για να τις χρησιμοποιήσει (Tetwol, 1968).Η γειτονιά του Krier, δε ξεπερνά τα 23 εκτάρια σε επιφάνεια και τους 15.000 κατοίκους. Η οργάνωση των γειτονιών πραγματοποιείται σχηματικά, σαν ένα δίκτυο ομόκεντρων κύκλων, όπου στο κέντρο βρίσκεται το αυτοτελές κέντρο της κάθε γειτονιάς και γύρω διαρθρώνονται οι χώροι εργασίας και οι εμπορικές χρήσεις και μετά η περιοχή κατοίκησης. Στην ιδέα του «quartier» του Krier, και σε αντίστοιχα χαρακτηριστικά με αυτά των Νέων Πολεοδόμων, βασίστηκαν τα Αστικά Χωριά (Urban Villages). «Ανάμεικτες χρήσεις, θέσεις εργασίας, υψηλές πυκνότητες, περιφερειακά δίκτυα μεταφορών και υψηλή προσβασιμότητα στον πεζό είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των Αστικών Χωριών, τα οποία μπορεί να δημιουργηθούν από τον ιδιοκτήτη του ακινήτου, έναν επενδυτή ή μια συνεργασία παραγόντων.» (Αθανασίου, 2015) Φτάνοντας σε ακόμα πιο σύγχρονα παραδείγματα, βλέπουμε πως οι τηλεπικοινωνίες και οι επιταχυνόμενες μεταφορές δημιουργούν χαοτικές αποστάσεις μέσα στην ίδια την πόλη. Συνεπώς, η παραδοσιακή κλίμακα της γειτονιάς, της κατοικίας-εργασίαςαναψυχής χάνεται. Ακόμα, αναφερόμαστε σε πόλεις χωρίς τον εδαφικό τους χαρακτηρισμό, σε τηλε-πόλεις, πόλεις που τοποθετούνται στις ήδη υπάρχουσες πόλεις, δημιουργώντας νέους οικισμούς, κοινότητες και νέες γειτονιές, διαφορετικές από αυτές, στις οποίες έχουμε αναφερθεί. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο F.Ascher, η σύγχρονη μεγαλούπολη έχει μετεξελιχθεί κατά πολύ από την προγενέστερη μητρόπολη, και γι΄ αυτό την ονομάζει «Μετάπολη». Για τον θεωρητικό της «Μετάπολης», μία τέτοια πόλη είναι ένα δίκτυο από αστικές πυκνώσεις που συνδέονται μεταξύ τους έντονα και ισχυρά με ένα πλέγμα συγκοινωνιών και μεταφορών, που εξασφαλίζουν την συνεχή ενότητα και επικοινωνία τους (Κεφαλογιάννης, Παπαστεργίου, 2006). Η ασυνέχεια στον αστικό ιστό, για αυτόν, δεν διακόπτει την αστική συγκρότηση και ενότητα. Η ασυνέχεια στην αστική μάζα δεν σημαίνει πιά το τέλος την πόλης και την αρχή μιας νέας κατάστασης (δορυφορικές πόλεις, περιαστικοί οικισμοί). Η ασυνέχεια μέσα στη «Μετάπολη» είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό στοιχείο, από τα πολλά δομικά στοιχεία που την συγκροτούν. Ακόμη ένα παράδειγμα, όπου η σαφής οριοθέτηση των πόλεων, των γειτονιών και των οικισμών χάνεται και οι έννοιες αυτές αποκτάνε νέα διάσταση στον πολεοδομικό χάρτη είναι η θεωρία του R. Koolhas για την «Generic City». Σύμφωνα με τον Koolhas (1995) η «generic city» είναι μια πόλη χωρίς ιστορία, χωρίς διαστρωματώσεις, επιφανειακή σαν κινηματογραφικό στούντιο σε διαδικασία αυτοκαταστροφής και αναβίωσης- η πόλη απελευθερώνεται από την αιχμαλωσία του «κέντρου» και της ταυτότητας. Σ’ αυτή την πόλη, παρατηρεί κανείς, εκτός από την ομοιογενοποίηση, την αέναη επανάληψη του ίδιου δομικού προτύπου, περίσσεια ανθρώπων και εμπορευμάτων, ένα συνεχές «déjà vu», η ίδια η πόλη είναι ασυνεχής, συναρμολογημένη από θύλακες, φαινομενικά τυχάρπαστη και ακατάστατη, πολυφυλετική και πλουραλιστική, με ευέλικτη ποικιλομορφία, αισθητικό «free style» και πληθώρα κατόπτρων (Koolhas, 1995). Οι νέες τεχνολογίες αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αυτές επεμβαίνουν στην 20

σύγχρονη καθημερινότητα έχουν επηρεάσει σημαντικά το αστικό τοπίο αλλά και τα χωρικά και τα κοινωνικά φαινόμενα. Συνεπώς, οι προβληματισμοί και τα ερωτήματα που προκύπτουν έχουν να κάνουν με τον εντοπισμό αρχικά της γειτονιάς, την μεταβολή της στον χάρτη, στο ρόλο της στο παρόν αλλά και στο μέλλον. Παραπάνω, αναφέραμε κάποιους βασικούς σταθμούς της πολεοδομικής θεωρίας, που θεωρήσαμε σημαντικούς, ώστε να μπορέσουμε να συνεχίσουμε στην ανάπτυξη των θεωρητικών προσεγγίσεων, που αφορούν ειδικότερα την γειτονιά. Με βάση, λοιπόν, όλα τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι η αρχική ιδέα του Clarence Perry υιοθετήθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως βάση σε όλα τα μετέπειτα μοντέλα. Είναι σαφές, λοιπόν ότι το μοντέλο της «μονάδας γειτονιάς» εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα στο σχεδιασμό νέων κοινοτήτων, παρά την αρνητική κριτική και αμφισβήτηση που έχει δεχτεί. Αρνητική κριτική, η οποία οφείλεται στην εκτεταμένη χρήση του «μοντέλου» αυτού και έχει ως συνέπεια την αυθαίρετη επέκταση των προαστίων αλλά και την προώθηση του εθνοτικού, θρησκευτικού και κοινωνικού διαχωρισμού.

1.3. Προς τον ορισμό της έννοιας της «γειτονιάς». 1.3.1. Η έννοια της γειτονιάς πέρα από τις χωρικές διαστάσεις. Όπως γίνεται κατανοητό και από την παραπάνω ανάλυση, η γειτονιά μεταβάλλεται συνεχώς, σαν αναπόσπαστο κομμάτι της πόλης ή πιο σωστά «σαν ενδιάμεσο και μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στην κατοικία και στην πόλη» (Δήμας, Μπαζαίου, Σίγκα, χ.χ.) που μεταβάλλεται με την σειρά της μέσα από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες στις οποίες υπάρχει. Τόσο το γεγονός αυτό, όσο και το γεγονός πως η έννοια αυτή είναι αρκετά αφηρημένη, ρευστή και χωρίς περιορισμούς, έχουν οδηγήσει στην διατύπωση πολλών διαφορετικών ορισμών, από επιστήμονες που ασχολούνται με την πολεοδομία ή και όχι, αλλά και πολίτες. Ο Lewis Mumford πιστεύει πως «η γειτονιά είναι ένα κοινωνικό γεγονός. Υπάρχει σε μια ατελή φόρμα, ακόμα και όταν δεν αποτυπώνεται σε ένα σχέδιο ή δεν παρέχει συγκεκριμένες ανάγκες σε μια οικιστική περιοχή» (Mumford, 1968 : 77). Μια άλλη προσέγγιση είναι αυτή της Ruth Glass, η οποία υποστηρίζει πως η γειτονιά «χρησιμοποιείται συχνά για να εκφράσει μια διακεκριμένη ομάδα στο χώρο (territorial group) που ξεχωρίζει τόσο από τα ειδικά φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής, όσο και από τα ειδικά κοινωνικά χαρακτηριστικά των κατοίκων της» (1948, όπως αναφέρεται στο Αραβαντινός, 2007 : 318). Ενώ, οι Knox και Pinch (2009) θεωρούν πως οι γειτονιές είναι περιοχές που περιλαμβάνουν ανθρώπους, με εν γένει παρόμοια δημογραφικά, οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, χωρίς ωστόσο να αποτελούν απαραίτητα και βάση της κοινωνικής διάδρασης. Καθένας από τους παραπάνω ορισμούς κινείται σε διαφορετική κατεύθυνση, καθώς όπως βλέπουμε ορισμένοι εστιάζουν μόνο στην κοινωνική υπόσταση του όρου όπως ο Mumford, κάποιοι άλλοι στην χωρική-υλική του υπόσταση, όπως οι Knox και Pinch, ενώ πολλοί και πολλές διαπλέκουν την κοινωνική με την χωρική-υλική υπόσταση του όρου δημιουργώντας ένα πιο σύνθετο και πιο ολοκληρωμένο ορισμό, όπως αυτός της Ruth Glass.

Σε μια παρόμοια λογική με την Glass, κινείται και η Keller. Για εκείνη, γειτονιές θεωρούνται οι τοπικές περιοχές που έχουν φυσικά όρια, κοινωνικά δίκτυα, συγκεντρωμένη χρήση εγκαταστάσεων εξυπηρέτησης, και μια ειδική, συγκινησιακή και συμβολική σημασία για τους κατοίκους της, χωρίς να είναι αναγκαίο αυτά τα τέσσερα στοιχεία να συνυπάρχουν, για να αναφερθούμε στην «γειτονιά». Περιγράφει πως τα «συστατικά» (components), τα οποία συνδυαστικά παράγουν την γειτονιά, είναι τόσο φυσικά όσο και κοινωνικά (Keller, 1968 : 88). Ξεκινώντας λοιπόν, από τα «φυσικά συστατικά» της Keller, θα τα μετονομάσουμε σε χωρικά συστατικά, τα συστατικά δηλαδή εκείνα, στα οποία αποτυπώνεται η έννοια της γειτονιάς στο χώρο και τα οποία, ενισχύουν την έννοια της γειτονιάς μέσα από μια αμφίδρομη σχέση. Η μετονομασία αυτή συμβαίνει καθώς θεωρούμε πως αποτυπώνει με έναν πιο σαφή τρόπο αυτά τα στοιχεία και τον ρόλο που έχουν, καθώς ο προσδιορισμός «φυσικά» παραπέμπει μόνο στα φυσικά-υλικά1 στοιχεία , και αυτό θα ήταν κάτι που θα έπρεπε να αποφύγουμε, καθώς ο χώρος στον αστικό ιστό είναι ανθρώπινο δημιούργημα και σε τέτοιους χώρους αναφέρεται και η Keller. Τέτοια στοιχεία, αποτελούν η κατοικία, οι χώροι εργασίας, το σχολείο, τα κτήρια υποδομών, οι δρόμοι, η πυροσβεστική, η εκκλησία και τα τοπόσημα. Σε κάθε ένα τέτοιο στοιχείο, παρατηρούμε να αναπτύσσονται διάφορες κοινωνικές σχέσεις και δίκτυα, τα λεγόμενα «κοινωνικά συστατικά». Η Keller θεωρεί πως «κοινωνικά συστατικά» είναι οι κοινές εμπειρίες, η πίστη, οι αξίες, οι δραστηριότητες και κάθε τι άλλο το οποίο συμβαίνει στο πλαίσιο της γειτονιάς και έχει δημιουργηθεί για αυτή (Keller, 1968). Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να τονίσουμε, την αμφίδρομη σχέση μεταξύ των δύο βασικών αυτών συστατικών, καθώς οι κοινωνικές σχέσεις δεν θα αναπτυσσόντουσαν με τον ίδιο τρόπο χωρίς τα χωρικά στοιχεία και ο χώρος δεν θα ήταν σε καμία περίπτωση ίδιος χωρίς την ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων. Έτσι, καταλήγοντας μπορούμε να πούμε πως «στον όρο «γειτονιά» συνδέονται, και συχνά συγχέονται, από τη μια μεριά πλευρές που έχουν να κάνουν με τον υλικό χώρο και από την άλλη διαδικασίες που αναφέρονται στις κοινωνικές σχέσεις γειτονίας, παραπέμποντας σε επεξεργασίες που ταύτιζαν μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα («κοινότητα») με έναν σαφώς οριοθετημένο τόπο.» (Βαΐου , 2013 : 173). Οι παραπάνω αναλύσεις, τόσο αυτή της Keller, όσο και αυτή της Βαϊου που κινείται προς την ίδια κατεύθυνση, θεωρούμε πως εμπεριέχουν κάθε διάσταση της γειτονιάς όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα, δημιουργώντας έτσι μια ισορροπημένη σχέση που αποτυπώνεται στον χώρο και αντίστροφα. Σημαντικό στοιχείο που θα πρέπει να λάβουμε όμως υπόψιν στην παραπάνω σχέση, είναι πως τα κριτήρια για την συγκρότηση της έννοιας της γειτονιάς δεν είναι μόνο αντικειμενικά, αλλά είναι κυρίως υποκειμενικά. Μια αντίληψη που φαίνεται να

1 Η Keller στο βιβλίο της «The Urban Neighborhood», χαρακτηρίζει τα συστατικά της γειτονιάς, ως «social components» και «physical components». Όσον αφορά τα «physical components», είναι σημαντικό να διευκρινιστεί πως ο όρος «physical», μπορεί να μεταφράζεται στα ελληνικά και ως «φυσικός», παρ΄όλ΄αυτά δεν είναι ταυτόσημος με το «natural», παραπέμποντας ουσιαστικά στον όρο «υλικός» και όχι στον όρο «φυσικό».

υποστηρίζει και ο Βowden, ο οποίος θεωρεί ότι «η γειτονιά είναι μια αντίληψη που υπάρχει στο μυαλό και μπορεί να οριστεί μόνο από 11χρονα αγόρια» (Bowden, 2010 : 227). Ο Βοwden σε αυτή τη πρωτότυπη θεωρία του, θέτει ως κριτήριο για τον ορισμό της γειτονιάς, ένα συγκεκριμένο υποκείμενο, με φύλο και ηλικία. Έτσι, η θεωρία του -χωρίς να ταυτιζόμαστε μαζί του σχετικά με το ότι τα 11χρονα αγόρια είναι τα μοναδικά υποκείμενα που μπορούν να κατανοήσουν την γειτονιά- αποτελεί ένα σημείο εκκίνησης για έναν συλλογισμό, ο οποίος αναδεικνύει για πρώτη φορά την σχέση της αόριστης έννοιας της γειτονιάς με το υποκείμενο και την καθοριστική του επιρροή σε αυτή, θέτοντας ως κριτήρια υποκειμενικά ζητήματα, όπως η φυλή, το φύλο, η κοινωνική τάξη, το έθνος, κλπ. (Βαΐου, 2007). Φυσικά, όλα τα προηγούμενα είναι ζητήματα που θα λάβουμε υπόψιν και στην προσπάθειά μας να ορίσουμε την γειτονιά εκ νέου, κάθως όπως αναφέραμε στην αρχή, η γειτονιά αποτελεί ένα κομμάτι της πόλης – κοινωνίας, η οποία δομείται κατεξοχήν πάνω σε συγκεκριμένα «φίλτρα», όπως είναι τα κοινωνικά, έμφυλα, φυλετικά, ταξικά, εθνικά φίλτρα.

1.3.2. Κοινότητα ή γειτονιά; Πολλές φορές και από πολλούς/ες, ο όρος «γειτονιά» ταυτίζεται με τον όρο «κοινότητα» δημιουργώντας μια σύγχυση. Το γεγονός αυτό, πολλές φορές προκύπτει από την βαθιά μελέτη της κοινωνικής διάστασης της έννοιας της γειτονιάς, δηλαδή την μελέτη των ομάδων ανθρώπων που επιλέγουν να ζουν σε μια περιοχή. Τέτοιες μελέτες, συνήθως εστιάζουν στις κοινωνικές σχέσεις που δημιουργούνται στο πλαίσιο αυτής, στα κοινωνικά δίκτυα αλλά και κυρίως στις διαπροσωπικές σχέσεις και τις σχέσεις αλληλεγγύης μεταξύ των κατοίκων αυτών. Προφανώς, αυτές οι σχέσεις επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο από τα υποκειμενικά κριτήρια που αναφέρθηκαν και παραπάνω αλλά και από τις κοινωνικοπολιτικές -χωρικές συνθήκες που επικρατούν συνολικά στον αστικό ιστό και στην πόλη κάθε χρονική στιγμή. Μέσα από την μελέτη των εκφραστών της Σχολής του Σικάγο, όπως είδαμε προηγουμένως, συνειδητοποιούμε, πως η Σχολή του Σικάγο κατάφερε να ξεπεράσει τα τεχνικά στοιχεία και να δώσει μια πιο «ρομαντική» διάσταση (Καρύδης, 2006 : 223). Αυτό, σύμφωνα με την Βαΐου, σημαίνει πως η γειτονιά εννοείται πλέον ως ένα κομμάτι της πόλης, ως την κοινότητα, όπου τα κοινωνικά δίκτυα, η συγκινησιακή και συμβολική σημασία για τους κατοίκους, η συγκρότηση ταυτότητας συναρτώμενης με τον τόπο (Καραδήμου-Γερολύμπου, Καυκούλα-Βλάχου, 1981) είναι το επίκεντρο, σε αντίθεση με τα «γεωγραφικά όρια του χώρου» (Βαΐου, 2007 : 14). Βέβαια, σε καμία περίπτωση αυτό δεν οδήγησε στην μονοδιάστατη μελέτη της έννοιας της γειτονιάς, δηλαδή την μελέτη μόνο της κοινωνικής της διάστασης, υποβαθμίζοντας την χωρική της διάσταση. Παρ΄όλ΄αυτά, οι μετασχηματισμοί των πόλεων δημιουργούν την ανάγκη για τον ρητό διαχωρισμό των δύο αυτών εννοιών. Οι Knox και Pinch επιλέγουν να διαχωρίσουν ρητά την έννοια της γειτονιάς από την έννοια της κοινότητας. Έχοντας λοιπόν ορίσει την γειτονιά, ως περιοχές ανθρώπων που δεν είναι ανάγκη να αποτελούν και βάση κοινωνικής διάδρασης (βλ. και πιο πάνω), ορίζουν την κοινότητα ως την περιοχή εκείνη «όπου αναπτύσσεται σε ένα βαθμό κοινωνική συνοχή στη 23

βάση της αλληλεξάρτησης, η οποία με τη σειρά της παράγει ομοιομορφία εθίμων, προτιμήσεων, τρόπων σκέψης και ομιλίας». Έτσι, η χρήση του όρου «κοινότητα» περιορίζεται στον «χαρακτηρισμό περισσότερο του σκοπού προς ολοκληρωμένα σύνολα με κοινωνική συγκρότηση ή όπως λέει ο Rene König προς τις «βασικές μορφές κοινωνίας»… (König, 1958)» (Αραβαντινός, 2007 : 313). Άλλοι όροι, που συναντάμε στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία είναι το «neighborhood unit», δανεισμένο από την θεωρία της πολεοδομίας, ή «nachbarschaftseinheit» ή «unité de voisinage», και συνήθως μεταφράζονται με τον όρο «οικιστική μονάδα» ή «γειτονιά». Η οικιστική μονάδα ταυτίζεται και αυτή με την σειρά της με την έννοια της γειτονιάς, με την έννοια της πολεοδομικής υποδιαίρεσης της πόλης σε αυτόνομες, ως προς τις βασικές χρήσεις, περιοχές, και δεν περιέχει την έννοια της γειτονικότητας (της κατάστασης του γειτνιάζειν, όπως θα αναλυθεί και στη συνέχεια) (Αραβαντινός, 2007). Οπότε, στην πραγματικότητα ούτε αυτός ο όρος αποτελεί τον κατάλληλο όρο, για την περιγραφή της «γειτονιάς» τόσο από τους πολεοδόμους, όσο και από τους πολίτες. Συμπεραίνουμε, λοιπόν πως ο διαχωρισμός της κοινότητας και γειτονιάς ή οικιστικής μονάδας και γειτονιάς, είναι κάτι ιδιαίτερα χρήσιμο, αν θέλουμε να μελετήσουμε όλες τις διαστάσεις τις γειτονιάς, χωρίς όμως να παραλείπουμε την αναγκαία ύπαρξη της έννοιας της κοινότητας για την ύπαρξη της γειτονιάς. Άλλωστε η κοινότητα, όπως φάνηκε και στους ορισμούς της είναι μια έννοια που συγκροτείται από τα κοινωνικά δίκτυα και τις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των ατόμων, δηλαδή τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις σχέσεις αλληλεγγύης, αλληλεξάρτησης, αλληλοβοήθειας. Φυσικά, αυτές οι σχέσεις άλλοτε είναι περισσότερο ισχυρές και άλλοτε περισσότερο χαλαρές. Οι λόγοι είναι ίδιοι με εκείνους που επηρεάζουν την γειτονιά συνολικότερα, και αυτό είναι λογικό καθώς από την μία αναλύουμε το «υποσύνολο» (κοινωνικές σχέσεις) ενός μεγαλύτερου «συνόλου» (γειτονιά) και από την άλλη οι σχέσεις αυτές είναι δομημένες στην σύγχρονη πραγματικότητα, η οποία δίνει την δυνατότητα να δημιουργηθούν κοινότητες, στις οποίες το χωρικό στοιχείο δεν υφίσταται. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως πλέον το μεγαλύτερο κομμάτι της ανθρωπότητας έχει την δυνατότητα να αποτελέσει κομμάτι μιας «γειτονιάς»-κοινότητας (πχ. διαδικτυακής), αναπτύσσοντας σε αυτή τέτοιες σχέσεις, που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε μια «παραδοσιακή» γειτονιά (αλληλεξάρτησης, αλληλεγγύης, κα.)

1.3.3. Γειτνίαση. Γειτνιάζειν. Μιλώντας για την γειτονιά, δημιουργείται η ανάγκη να αναφερθούμε στην έννοια της γειτονικότητας (neighboring). Στην προσπάθεια μελέτης του όρου, ερχόμαστε αντιμέτωπες με το τι πραγματικά σημαίνει να είναι κάποιος κομμάτι μιας γειτονιάς, αναπτύσσοντας κοινωνικές σχέσεις και σχέσεις αλληλεξάρτησης και αλληλοβοήθειας με τους κατοίκους που κατοικούν στην ίδια γεωγραφικά περιοχή, στον ίδιο τόπο. Η Ruth Glass, επιπλέον από τον ορισμό που έχουμε παρουσιάσει και πιο πάνω για την γειτονιά, παραθέτει και τον εξής ορισμό: «ο όρος (ενν. της γειτονιάς) αναφέρεται σε ομάδα στο χώρο που διαθέτει τα χαρακτηριστικά της «γειτονικότητας» (neigh24

borliness). Σύμφωνα με την δεύτερη αυτή εξήγηση, θα πρέπει να διευκρινιστεί, ότι τα μέλη της ομάδας συναντώνται μέσα στην περιοχή με κοινούς σκοπούς και για βασικές κοινωνικές λειτουργίες, οι οποίες επιτελούνται είτε τακτικά και οργανωμένα, είτε σποραδικά.» (Αραβαντινός, 2007 :318). Ταυτόχρονα, αυτός ο όρος παίζει πολύ σημαντικό ρόλο και αναλύεται με μεγάλη προσοχή και στην έρευνα της Keller. Η Κeller θεωρεί πως το «neighboring» ειδικά στα αστικά κέντρα είναι ένα κομμάτι ενός σφιχτού δικτύου από αλληλεξαρτώμενες δραστηριότητες και υποχρεώσεις που είναι συγκεντρωμένα σε ένα περιορισμένο φυσικό και κοινωνικό χώρο (Keller, 1968). Παράλληλα, υποστηρίζει πως η γειτονιά μέσα στον χώρο -πόσο μάλλον μέσα στον δημόσιο χώρο- εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο και από περιοχή σε περιοχή (Keller, 1968). Σε αυτό συνήθως συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες όπως είναι οι κοινωνικές τάξεις, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, το φύλο, η πυκνότητα του αστικού ιστού, η ηλικία, η φυλή και άλλα. Σκεπτόμενες την γειτονιά και το που αυτή υπάρχει, το πρώτο πράγμα που σκεφτόμαστε είναι η «κλασσική» γειτονιά σε μικρές και μεσαίες πόλεις, με τους κατοίκους να έχουν ισχυρότερους κοινωνικούς δεσμούς μεταξύ τους, ίσως λόγω του χρόνου, που αυτή η γειτνίαση υφίσταται. Βασικός παράγοντας για το γεγονός αυτό, είναι αρχικά ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένη η πόλη, δηλαδή ο ρόλος του δημοσίου χώρου σε αυτή, αποτελόντας τη συνέχεια της ιδιωτικής κατοικίας Επίσης, κυρίαρχος παράγοντας είναι ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένη και η κοινωνική ζωή ή με άλλα λόγια η κοινωνιολογία του χώρου. Σε αντίθεση, παρατηρώντας τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, θα μπορούσαμε να πούμε πως οι κάτοικοι διαχωρίζονται στους μόνιμους και στους παροδικούς κατοίκους. Από την μία, οι σταθεροί κάτοικοι, είναι εκείνοι, οι οποίοι μεταφέρουν την έννοια της γειτονιάς, τις «παραδόσεις και τα έθιμα της» και από την άλλη μεριά, οι παροδικοί κάτοικοι είναι εκείνοι που προσπαθούν να «ξεκλέψουν» κάποιες στιγμές γειτνίασης και να

δημιουργήσουν κοινωνικούς δεσμούς με τους «γείτονές» τους. Η σχέση μεταξύ των δύο κατηγοριών, των παροδικών και των σταθερών κατοίκων, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς βλέπουμε να αναπτύσσεται κυρίαρχα στον δημόσιο χώρο. Φυσικά, εδώ ο δημόσιος χώρος δεν μπορούμε να πούμε πως αποτελεί συνέχεια της ιδιωτικής κατοικίας, αλλά χώρος στον οποίο εκτονώνεται η πυκνοδομημένη πόλη. Είτε μελετάμε μικρότερες, είτε μεγαλύτερες πόλεις, πράγμα το οποίο επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται η γειτονιά, εντοπίζουμε πως εξίσου σημαντικό ρόλο παίζει και η κοινωνική τάξη, η οποία την δημιουργεί (Keller, 1968). Παρατηρείται λοιπόν, πως η κάθε γειτονιά, έχει την δυνατότητα να παρουσιάσει μια διαφορετική δομή σύμφωνα με το από ποιον απαρτίζεται, που και γιατί. Αυτή η «διαφορετικότητα» αποδίδει διαφορετικές ποιότητες του χώρου μέσα από διαφορετικής ποιότητας κοινωνικές σχέσεις και το αντίστροφο, ενώ σίγουρα δημιουργεί ένα ευρύ φάσμα μελέτης. Γι’ αυτό τον λόγο, δεν μπορούμε να ορίσουμε συγκεκριμένους «κανόνες» και θεωρίες που ισχύουν για όλες τις γειτονιές ανεξαιρέτως, -ίσως αυτός είναι και ο λόγος που αποτελεί μια τόσο ρευστή έννοια- παρά μόνο να θέσουμε κάποιες βασικές αρχές, που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την μελέτη κάθε γειτονιάς ξεχωριστά. Με αυτό τον τρόπο γίνεται κατανοητό πως η γειτονιά δεν αποτελείται από την απλή παράθεση των συστατικών που αναφέραμε παραπάνω, αλλά από την αμφίδρομη διαλεκτική σχέση τους. Τελικά, η διαδικασία της γειτνίασης ή αλλιώς το «neighboring» αποτελεί την καταλληλότερη ερμηνεία του όρου γειτονιά. Η λέξη «διαδικασία» επιλέγεται, ώστε να αναδείξει ακριβώς τη δυναμική χροιά του όρου.

1.3.4. Ορίζοντας την έννοια της γειτονιάς. Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, θα ορίσουμε τη γειτονιά, μια έννοια που βρίσκεται έντονα στην καθημερινότητά μας και που τόσο δύσκολα καταφέρνουμε να προσδιορίσουμε. Αντλώντας από την παραπάνω ανάλυση, η γειτονιά αποτελεί μια ασαφώς οριοθετημένη περιοχή στον πολεοδομικό χάρτη. Κάθε κάτοικός της, την αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο, βάσει των δικών του υποκειμενικών κριτηρίων, κριτήρια τα οποία καθορίζονται από το φύλο, την ηλικία, την φυλή, την κοινωνική τάξη, τον αστικό ιστό, κλπ. Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι κάτοικοι σχηματίζουν μεταξύ τους κοινωνικά δίκτυα, δηλαδή διαμορφώνουν κοινωνικές σχέσεις, σχέσεις αλληλοβοήθειας, αλληλεγγύης, συμβίωσης, σύγκρουσης -σχέσεις καθημερινής ζωής. Έτσι, η καθημερινότητα συναντά τον χώρο της πόλης, δημιουργώντας τον τόπο. Δημιουργώντας την γειτονιά. Με βάση αυτόν τον ορισμό, θα συνεχίσουμε την ερευνητική μας εργασία, με στόχο να ερευνήσουμε, πώς η γειτονιά όπως αυτή εμφανίζεται στη σύγχρονη μετάπολη των δικτύων και των διαφορετικών κοινοτήτων, μεταβάλλεται, επαναπροσδιορίζεται, ή αλλοιώνεται μέσω του φαινομένου της Airbnb. 26

Εισαγωγή Πριν αναλύσουμε την ίδια την μελετώμενη εταιρία βραχυχρόνιας μίσθωσης καταλυμάτων, την Airbnb, είναι χρήσιμο να γίνει αναφορά σε κάποιους βασικούς όρους και συνθήκες, πάνω στις οποίες βασίζεται η ίδια η εταιρία. Παρότι, η Airbnb εξυπηρετεί ανθρώπους, με διαφορετικές ανάγκες και δυνατότητες ως προς την διαμονή τους, βασικοί χρήστες της είναι οι επισκέπτες και οι επισκέπτριες κάνοντας τον τουρισμό ένα βασικό παράγοντα για την διαμόρφωση τέτοιων εταιριών. Ο τουρισμός με την σειρά του, σαν ένας βασικός τομέας της οικονομίας αλλάζει και διαμορφώνεται σύμφωνα με τους μετασχηματισμούς της ίδιας της οικονομίας. Στη νέα πραγματικότητα, που έχει διαμορφωθεί τόσο από την οικονομική κρίση του 20082010, οι συνέπειες της οποίας φαίνονται ακόμη στην καθημερινότητα, όσο και από την πρόσφατη πανδημία με την οποία ήρθε αντιμέτωπη ολόκληρη η ανθρωπότητα, η οικονομία έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές, γεγονός το οποίο επηρεάζει φυσικά και τον τομέα του τουρισμού. Τα παραδοσιακά μοντέλα τουρισμού των προηγούμενων δεκαετιών προσαρμόζονται στην πραγματικότητα, όπως αυτή διαμορφώνεται μετά την οικονομική κρίση, με τον τουρισμό να παίζει έναν άνευ προηγουμένου ρόλο στην διαμόρφωση της οικονομικής ανάπτυξης, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Έτσι, βλέπουμε τον τουρισμό να υπάρχει και να διαμορφώνεται εκ νέου μέσα από αλλαγές που αφορούν την αγορά, την δομή της βιομηχανίας αλλά και το ίδιο το προϊόν (Bellini, Pasquinelli, 2017). Οι Bellini και Pasquinelli (2017) υποστηρίζουν πως αυτές οι αλλαγές προέρχονται από την μετάβαση σε πρότυπα «μεταμοντέρνας» κατανάλωσης που κάνουν πλέον τον τουρισμό ένα εξαιρετικά σημαντικό σημείο αναφοράς των τρόπων παραγωγής και κατανάλωσης, στην σύγχρονη οικονομία και κατά συνέπεια στην σύγχρονη πραγματικότητα. Φυσικά, κάτι τέτοιο αποτελεί μια κινητήριο δύναμη (αν και είναι αμφίδρομο) για την όλο και πιο δυναμική ενασχόληση με αυτό τον τομέα. Σε αυτό το πλαίσιο βλέπουμε να αναδύονται και νέες μορφές τουρισμού. Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα με τον αστικό τουρισμό, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ικανοποιείται ή συνδημιουργεί την ανάγκη για βραχυχρόνια μίσθωση, και άρα την ανάγκη για την ύπαρξη της Airbnb. Η Airbnb, μια ηλεκτρονική πλατφόρμα διαχείρισης καταλυμάτων, αποτελεί μια ιδιαίτερα επιτυχημένη εταιρία στον τομέα της, με εκατομμύρια χρήστες σε όλο τον κόσμο. Η Airbnb αποτελεί μια επιτυχημένη πλατφόρμα βραχυχρόνιας μίσθωσης καταλυμάτων, που εντάσσεται στο πλαίσιο της νέας μορφής οικονομίας που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, στην οικονομία του διαμοιρασμού (sharing economy).

Το φαινόμενο της Airbnb

Ακριβώς, αυτός ο όρος θα μελετηθεί στο κεφάλαιο αυτό, πριν την ανάλυση της ίδιας της εταιρίας. Πώς αυτή λειτουργεί; Ποιες είναι οι αρχές της; Σε ποιους/ες απευθύνεται και για ποιόν λόγο; Και εν τέλει, πως η Airbnb κατάφερε να αγκαλιάσει τις νέες συνθήκες της οικονομίας και του τουρισμού και να δημιουργήσει όχι μόνο μία εταιρία που επηρεάζει τον χώρο και την κοινωνία, αλλά κατάφερε ακόμη να αποτελέσει ένα φαινόμενο που μετασχηματίζει τις γειτονιές και τις πόλεις; 29

2.1. «Urban tourism» και νέες μορφές τουρισμού. Ο τουρισμός όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή, την τελευταία δεκαετία, παίρνει μια νέα μορφή, και έναν πιο δυναμικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν μελέτες του World Economic Forum, το οποίο υποστηρίζει πως ο παγκόσμιος τουρισμός και τα ταξίδια αυξάνονται κατά 4% κάθε χρόνο, ενώ πολύ σημαντικός παράγοντας για την αύξηση αυτού του ποσοστού, είναι η ανάπτυξη του «urban tourism» ή «city tourism» (Bellini, Pasquinelli, 2017).

1.Παρά το γεγονός, πως ο αστικός τουρισμός είναι μια εξαιρετικά σημαντική μορφή τουρισμού που έχει «κατακλύσει» όλο τον πλανήτη, δεν έχει λάβει την απαραίτητη προσοχή ούτε από τους μελετητές του εν λόγω τομέα, ούτε από τους μελετητές της πόλης. Έτσι, παραμένει ένας όχι τόσο οριοθετημένος και σαφής όρος. 2. Οι πόλεις, οι οποίες μπορούν να φιλοξενήσουν αυτή τη μορφή τουρισμού είναι πολυλειτουργικές πόλεις, στις οποίες η τουριστική δραστηριότητα και οι ίδιοι οι τουρίστες «απορροφώνται» αβίαστα, τόσο που καταλήγουν να γίνονται ένα με τους ντόπιους. 3. Οι επισκέπτες και οι επισκέπτριες χρησιμοποιούν διάφορες εγκαταστάσεις, οι περισσότερες από τις οποίες δεν έχουν δημιουργηθεί για να ικανοποιούν τουριστικές ανάγκες. 4. Ο τουρισμός ωφελεί σε μεγάλο βαθμό την οικονομία των πόλεων. Παρ΄όλ΄αυτά, οι πόλεις που ωφελούνται περισσότερο, είναι εκείνες , που δεν έχουν δημιουργηθεί για να φιλοξενούν τουρισμό και άρα δεν εξαρτώνται από αυτόν, έχοντας μια σταθερή και πολυποίκιλη οικονομία. 5. Ο τουρισμός χρειάζεται ποικιλόμορφα, ευμετάβλητα και εύκολα προσβάσιμα «προϊόντα» τουρισμού, τα οποία προσφέρει η πόλη. Αυτό, βέβαια δεν συνεπάγεται πως η πόλη χρειάζεται τον τουρισμό! (Ashworth, Page, 2010) Το φαινόμενο του «αστικού τουρισμού» δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά ξεκίνησε ήδη να υπάρχει από την δεκαετία του ΄80. Ενισχύθηκε ιδιαίτερα, από εξελίξεις όπως η μείωση των τιμών των αεροπορικών εισιτηρίων, με πρόφαση την βελτίωση της συνδεσιμότητας μεταξύ των χωρών γενικά, αλλά και συγκεκριμένα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, παρατηρείται μια ποιοτική και ποσοτική «απελευθέρωση» του τουρισμού, ειδικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μικρές πόλεις γίνονται πλέον οι τουριστικοί προορισμοί.

Πάντοτε ο τουρισμός είχε μια ιδιαίτερη σχέση με την πόλη, παρ’όλ’αυτά τα τελευταία χρόνια ο τουρισμός στην πόλη αναβαθμίζεται, διεισδύοντας και επηρεάζοντας σε τέτοιο βαθμό, που να διαμορφώνει τελικά τον χώρο της πόλης. Η πόλη, πλέον δέχεται χιλιάδες τουρίστες, αφετηρία των οποίων είναι κάποια άλλη πόλη! Ο «αστικός τουρισμός» καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο στον παγκόσμιο χάρτη, και έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: / αφορά διαφορετικών μορφών τουρίστες/επισκέπτες και / ως αποτέλεσμα χρησιμοποιεί/δημιουργεί διαφορετικά μοντέλα εξυπηρέτησης. Ωστόσο, στην συζήτηση για την διαμόρφωση των πόλεων, δεν εμφανίζεται ως «αστικός τουρισμός», αλλά κυρίως, μέσα από το ζήτημα της «αστικής αναγέννησης με γνώμονα τον πολιτισμό», και μέσα από το ζήτημα του εξευγενισμού των πόλεων (Bellini, Pasquinelli, 2017). Η κατάσταση αυτή εξηγείται και σε έναν βαθμό από το γεγονός, πως το «urban tourism» δεν έχει μελετηθεί σε βάθος μέσα από τις τουριστικές επιστήμες (Ashworth, Page, 2010). Ακριβώς λόγω αυτής της συνθήκης, υπάρχει μια δυσκολία όσον αναφορά τον ορισμό του. Οι Ashworth και Page (2010) εντοπίζουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά στοιχεία στο φαινόμενο του «αστικού τουρισμού»: 30

Όλα τα παραπάνω, προφανώς είναι αλληλοεξαρτώμενα με τον νέο τρόπο ζωής μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα και την τεχνολογική εξέλιξη, κάνοντας τις σύντομες διακοπές μια πολύ καλή λύση για κάποιον που συνήθως παράλληλα αποζητά τον «αστικό τουρισμό». Οι Bellini και Pasquinelli αναφέρουν αυτές τις σύντομες διακοπές με τον όρο «city breaks». Τα «city breaks» αποτελούν μια νέα μορφή τουρισμού, που εμφάνισε ιδιαίτερη αύξηση [47%] κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, γύρω στο 2009-2013 (Bellini, Pasquinelli, 2017). Ο τουρίστας με την πολυάσχολη καθημερινότητα του, την εντατικοποιημένη εργασία του, αλλά και την οικονομική του κατάσταση οδηγείται στην οργάνωση μιας σύντομης εκδρομής, ίσως το Σαββατοκύριακο εκμεταλλευόμενος τα πολύ φθηνά εισιτήρια διάφορων αεροπορικών εταιριών. Εφόσον λοιπόν, οι διακοπές του θα είναι σύντομες, οι προτιμήσεις στρέφονται στις ανέσεις που μια πόλη μπορεί να προσφέρει, χωρίς να του λείψει τίποτα. Έτσι, τα «city breaks», γίνονται ιδιαίτερα δημοφιλή. Τα «city breaks» εναρμονίζονται, επίσης πλήρως με την νέα τάση αποδοκιμασίας του μαζικού τουρισμού, με τους επισκέπτες να αναζητούν πλέον ένα νέο περιεχόμενο στις διακοπές τους. Αυτό το περιεχόμενο δομείται από δύο βασικά στοιχεία: την «αυθεντικότητα» και την «εμπειρία». Οι επισκέπτες προσελκύονται και θέλουν να βιώσουν τον χώρο της πόλης, όπως ακριβώς τον βιώνει ένας ντόπιος. Για να συμβεί αυτό, οι επισκέπτες τείνουν να αναζητούν εμπειρίες που θα μπορούσαν να τους 31

Συμπερασματικά, στην ενότητα αυτή διαφαίνεται, πως ο αστικός τουρισμός είναι βαθιά συνδεδεμένος με την διαμόρφωση των πόλεων, καθώς πλέον παίζει ένα κυρίαρχο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Φυσικά , τόσο αυτή η μορφή τουρισμού, όσο και η ίδια η νέας μορφής πόλη παίζουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, αλλά και στις μεταβολές αυτής. Με τα «city breaks» να έχουν εισχωρήσει στις ζωές και στις συνήθειες των ανθρώπων και να επηρεάζουν και τον ίδιο τον «αστικό τουρισμό», βλέπουμε τις πόλεις να αποκτούν χαρακτηριστικά που δεν προϋπήρχαν, ή ορισμένα χαρακτηριστικά τους να γίνονται εντονότερα ώστε να μπορούν πλέον να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του τουρισμού και κατά συνέπεια της οικονομίας.

2.2. Τι είναι η Airbnb.

προσφέρουν αυτή την αυθεντικότητα, όπως για παράδειγμα την τοπική κουζίνα, την αυθεντική νυχτερινή ζωή, την καθημερνή ζωή των ανθρώπων. Φυσικά, η νέα αυτή τάση των επισκεπτών φαίνεται να αποκτά μια αμφίδρομη σχέση με τουριστικές υπηρεσίες, οι οποίες πολλές φορές δημιουργούνται για να καλύψουν τις νέες ανάγκες των επισκεπτών, αλλά και για να τις δημιουργήσουν! Αυτό, βέβαια δεν σημαίνει πως πιο «παραδοσιακές» μορφές τουρισμού, όπως οι επισκέψεις σε αξιοθέατα πολιτιστικής κληρονομιάς παρουσιάζουν μείωση της επισκεψιμότητάς τους, γεγονός, το οποίο φανερώνει την σταθερότητα και την αξία τους στον χρόνο, αλλά και την διάδοση της σημαντικότητά τους, σαν κομμάτια της παγκόσμιας κληρονομιάς. Φαίνεται, λοιπόν μέσα από τις ίδιες τις πόλεις να αναβλύζει μια παγκόσμια διάστασή τους, με τους μελετητές να τις χαρακτηρίζουν ως «παγκόσμιες» (Sassen, 2007) εδώ και πολλά χρόνια, σαν αποτέλεσμα της παγκοσμιοποιημένης καθημερινότητας και ζωής, πάντα όμως σε σχέση με την τοπικότητα της κάθε πόλης. Ίσως αυτά τα δύο στοιχεία: το «παγκόσμιο» και το «τοπικό» να είναι κάπως παράδοξο να συνυπάρχουν, παρ΄όλ΄αυτά τα τελευταία χρόνια αυτό συμβαίνει όλο και περισσότερο στον αστικό χώρο. Σύμφωνα με την Massey, στην σύγχρονη πραγματικότητα, οι «τοπικές» κοινότητες αλλάζουν σε τέτοιο βαθμό, «όπου μπορείς να πας στο εξωτερικό και να βρεις τα ίδια μαγαζιά, την ίδια μουσική όπως και στο σπίτι σου, ή να φας το αγαπημένο σου φαγητό από το εξωτερικό στο εστι¬ατόριο της γειτονιάς σου – και όπου ο καθένας και η καθεμία έχουν διαφορετική εμπειρία από αυτό» (Massey, 1994). Γίνεται έτσι κατανοητό, πως το «αυθεντικό», με την Zukin να το ορίζει ως «τη μορφή και την αίσθηση ενός τόπου, όπως και την κοινωνική συνδεσιμότητα που ένας τόπος εμπνέει» (Zukin, 2010 : 220), πλέον αρχίζει να ξεθωριάζει. Οι επισκέπτες αναζητούν την τοπική ταυτότητα, αλλά οι τοπικές κοινωνίες και άρα και οι πόλεις έχουν την τάση να ομογενοποιούνται, με τις πόλεις πλέον να μετατρέπονται σε πόλεις κατανάλωσης (Zukin, 2010). Πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτή την μετατροπή, παίζει προφανώς και η διαδικασία «τουριστικοποίησης» που υφίστανται οι πόλεις, καθώς μέσω αυτής προκύπτει η συνθήκη που περιγράφηκε και παραπάνω από την Massey. Όλος ο κόσμος είναι γεμάτος ή τείνει να γεμίσει με συνήθειες όλου του κόσμου! 32

Μετά την ανάλυση των νέων μορφών τουρισμού και πιο συγκεκριμένα του «αστικού τουρισμού», σε τέτοιο βαθμό όπου θα επιτρέπει την κατανόηση των επόμενων κεφαλαίων, είναι ιδιαίτερα κρίσιμο να αναλυθεί η εταιρία της Airbnb, σαν βασικό συστατικό της έρευνας μας.

2.2.1. Η οικονομία του διαμοιρασμού και οικονομία της πλατφόρμας. Η οικονομία του διαμοιρασμού «αναφέρεται ως ένα οικονομικό σύστημα που λειτουργεί αποκλειστικά μέσω διαδικτύου, χρησιμοποιείται από ιδιώτες χωρίς ή με αμοιβή και βασίζεται στην κοινή χρήση αγαθών που μπορεί να χρησιμοποιούνται μερικώς. Είναι η διαδικασία κατά την οποία κάποιος μέσα από μια διαδικτυακή πλατφόρμα μοιράζεται κάτι δικό του με άλλους και δέχεται επίσης κάτι άλλο από κάποιους άλλους για ιδία χρήση.» (Wikipedia, 2018). Σε μια παρόμοια λογική, η Botsman αναφέρει την οικονομία του διαμοιρασμού ως ένα οικονομικό σύστημα, που βασίζεται στον διαμοιρασμό υποχρησιμοποιούμενων υπηρεσιών και πραγμάτων, δωρεάν ή με αντάλλαγμα, κατευθείαν από τα ίδια τα άτομα (Botsman, 2015). Ο όρος αυτός, θεωρείται αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης του 20082009, και εμφανίζεται την ίδια περίοδο (Stors, Kagermeier, 2017), Η δημοτικότητά του εκτοξεύεται στα ύψη σε παγκόσμιο επίπεδο και αυτό συμβαίνει σε τέτοιο βαθμό, όπου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια «παγκόσμια έκρηξη» στην «ανταλλαγή, διαμοιρασμό, ενοικιάσεις, εμπορεύματα» (O’ Regan & Choe, 2017). Για αυτή την έκρηξη, σημαντικό ρόλο παίζουν οι κοινωνικές τεχνολογίες και οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανάγκες (O’ Regan & Choe, 2017). Υποστηρίζεται, πως είναι ένα νέο μοντέλο κατανάλωσης, το οποίο απομακρύνει από το φαινόμενο της υπερκατανάλωσης και προσφέρει μια καλύτερη ζωή, ενώ δημιουργεί δυνατές αγορές, βελτιώνοντας τις «περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες της κατανάλωσης, ώστε να καλύψει τις ανάγκες των τωρινών και των μελλοντικών γενεών», αλλάζοντας τις σχέσεις με τις οποίες καταναλώνουμε, κοινωνικοποιούμαστε, κινούμαστε και κατοικούμε (O’ Regan & Choe, 2017). Σε αυτή τη μορφή οικονομίας, βλέπουμε να εμπορευματοποιούνται τα πάντα, πράγμα το οποίο ενισχύεται από την καπιταλιστική κρίση και στροφή προς τον νεοφιλελευθερισμό. Υλικά (πχ. διαμερίσματα, αυτοκίνητα) ή άυλα (πχ. πληροφορίες) προϊόντα ή υπηρεσίες (πχ. εμπειρίες ζωής δηλαδή μαγειρική, ξεναγήσεις, μετακίνηση με αυτοκίνητο, ακόμη και άμελξη ζώων!!) κάθε τι από αυτά «μοιράζονται» και παράγουν κέρδος (O’ Regan & Choe, 2017).

Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι καταναλωτές δεν αγοράζουν προϊόντα που θέλουν να γίνουν δικά τους, ώστε να τους προσφέρουν κάποια ευχαρίστηση, αλλά έχουν τη δυνατότητα και την αξιοποιούν, να αγοράσουν την ίδια την ευχαρίστηση, ή πιο σωστά την ίδια την εμπειρία ζωής. Έτσι, τα άυλα προϊόντα ή οι υπηρεσίες (ενδεικτικά εξηγήθηκαν και παραπάνω) κυριαρχούν και μετατρέπονται σε εμπορευματοποιημένες εμπειρίες ζωής και brand communities 2 με διάφορες εταιρίες που τα εμπορεύονται να παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτή τη μετατροπή.

Μέσα από την οικονομία του διαμοιρασμού, γίνεται κατανοητό πως κάθε άτομο μπορεί να είναι ταυτόχρονα και παραγωγός (producer) και καταναλωτής (consumer), δημιουργώντας ένα υβρίδιο, τον «prosumer» (Stors, Kagermeier, 2017). Αυτό φυσικά, δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της οικονομίας του διαμοιρασμού, αλλά εντάσσεται και συνολικότερα στην λογική της «peer-to-peer» ενοικίασης. Στη λογική αυτή, το ίδιο άτομο μπορεί ταυτόχρονα να είναι και παραγωγός και καταναλωτής και αυτοί οι δύο ρόλοι του μπορούν να εναλλάσσονται συνεχώς. Προφανώς, για να είναι δυνατό αυτή η μορφή συναλλαγής να αναπτυχθεί, βασικό ρόλο παίζει η ίδια η διαδικασία, την οποία χρειάζεται οι χρήστες να ακολουθήσουν. Κάθε χρήστης προκειμένου να γίνει κομμάτι της συναλλαγής χρειάζεται να χρησιμοποιήσει μια διαδικτυακή πλατφόρμα μέσα από την οποία θα γίνει μια αρχική συναλλαγή, «προτού γίνει η «μετάφραση» των συναλλαγών στον πραγματικό κόσμο» (Γιαννοπούλου, Συμεών, Τσώλη, 2018) . Συμπερασματικά, η λογική της «οικονομίας του διαμοιρασμού» ενέχει πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως είναι η ανταλλαγή και ο διαμοιρασμός αγαθών αλλά και η λογική ότι το ίδιο άτομο μπορεί να γίνει ταυτόχρονα καταναλωτής και παραγωγός προϊόντων ή υπηρεσιών. Παρ΄όλ΄αυτά, και αυτή η μορφή οικονομίας αναπτύσσεται μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα και σίγουρα το γεγονός αυτό δεν θα μπορούσε να την αφήσει ανεπηρέαστη, αν σκεφτεί κανείς πως έχει δημιουργήθει και αμέσως μετά την οικονομική κρίση του 2008-2010. Χαρακτηριστικό στοιχείο αυτής της βαθιάς επιρροής είναι πως οι συναλλαγές αυτές γίνονται με την βοήθεια διαδικτυακών πλατφορμών (οικονομία της πλατφόρμας). Το «platform economy» (οικονομία της πλατφόρμας) είναι μία οικονομική δραστηριότητα η οποία διευκολύνεται από την ύπαρξη και την χρήση των πλατφορμών και είναι ευρύτερη από απλώς εμπορικές συναλλαγές (Wikipedia, 2018). Επομένως, ο συγκεκριμένος όρος καλύπτει την αυξανόμενη ύπαρξη πλατφορμών που φέρνει εργαζόμενο-πελάτη μαζί για την παροχή υπηρεσιών καθώς και για την πώληση και την κοινή χρήση εμπορευμάτων. Μέσα από αυτό το σύστημα θα μπορούσαμε να πούμε ότι δημιουργείται μία τριγωνική σχέση μεταξύ πλατφόρμας, εργαζομένου και πελάτη. Η οικονομία της πλατφόρμας είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο και σύστημα το όποιο διαταράσσει σημαντικά την γενική έννοια των «κανονικών θέσεων εργασίας». Αυτό ανοίγει το δρόμο για ριζικές αλλαγές στον τρόπο που εργαζόμαστε, κοινωνικοποιούμε, δημιουργούμε αξία στην οικονομία όπως θα αναφέρουμε και παρακάτω.

2 Ο όρος «brand communities» περιγράφει μια κοινότητα, η οποία δομείται με βάση την προσκόλληση σε μια μάρκα ή ένα προϊόν. Αναφέρθηκε πρώτη φορά από τους Albert Muniz Jr. και Thomas C. O’Guinn το 1995 στο συνέδριο «Association for Consumer Research Annual» στη Μινεάπολη. Σε αυτές τις κοινότητες, ο καταναλωτής συμμετέχει, καθώς οι αξίες του ταυτίζονται με τις αξίες που το προϊόν προωθεί.

Πολλές εταιρίες έχουν βασιστεί σε αυτό το μοντέλο ή και έχουν δομηθεί εξ΄αρχής πάνω σε αυτό, κάνοντας τις εταιρίες τους τεράστιους και επιτυχημένους κολοσσούς που προσφέρουν την δυνατότητα (τον «τόπο») συναλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτός ο διττός χαρακτήρας, της οικονομίας του διαμοιρασμού, αποτελεί ένα ενδιαφέρον αντικείμενο μελέτης, που από την μία προσφέρει την δυνατότητα σε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού να «ανταλλάζει» προϊόντα και ιδέες και από την άλλη αυτή η ανταλλαγή αποτελεί μια καθαρά οικονομική-επιχειρηματική συναλλαγή με πολλούς «χρήστες» να την εκμεταλλεύονται σε τέτοιο βαθμό που να εμπορευματοποιούν μέχρι και συναισθήματα! 35

2.2.2. Airbnb «Η Airbnb είναι μία από τις μεγαλύτερες αγορές στον κόσμο για μοναδικά, αυθεντικά μέρη διαμονής και πράγματα που μπορεί κάποιος να κάνει, προσφέροντας πάνω από 7 εκατομμύρια καταλύματα και 50.000 «handcrafted» δραστηριότητες, όλες με την υποστήριξη τοπικών οικοδεσποτών. Όντας μια «μηχανή» οικονομικής ενδυνάμωσης, η Airbnb έχει βοηθήσει εκατομμύρια επιχειρηματίες φιλοξενίας να έχουν κέρδος από τους χώρους και τα πάθη τους, διατηρώντας παράλληλα τα οικονομικά οφέλη του τουρισμού στις δικές τους κοινότητες. Με πάνω από τρία τέταρτα του δισεκατομμυρίου σε αφίξεις επισκεπτών μέχρι σήμερα και με προσβασιμότητα σε 62 γλώσσες, σε 220+ χώρες και περιοχές, η Airbnb προωθεί τη σύνδεση, την κοινότητα και την εμπιστοσύνη μεταξύ ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.» (airbnb.com, 2020).

H Airbnb (airbedandbreakfast) αποτελεί μια από τις πετυχημένες εταιρίες του sharing economy, βασιζόμενη στο platform economy. Έτσι, αποτελεί μια ηλεκτρονική πλατφόρμα ενοικίασης καταλυμάτων βραχυπρόθεσμα, ενώ δεν αρκείται μόνο στην ενοικίαση καταλυμάτων, αλλά πλέον προωθεί και ολόκληρη την εμπειρία, είτε μέσα από την περαιτέρω ενοικίαση είτε και χωρίς αυτή. Ιδρύθηκε το 2008, στο Σαν Φρανσίσκο της Αμερικής από δύο σχεδιαστές, τον Brian Chesky και τον Joe Gebbia, οι οποίοι έψαχναν τρόπο για να πληρώσουν το ενοίκιο του διαμερίσματός τους. Έτσι, αποφάσισαν να μετατρέψουν το σαλόνι τους σε ξενώνα bed and breakfast έναντι πληρωμής, νοικιάζοντας στην πραγματικότητα φουσκωτά στρώματα (air). Αυτό αποτέλεσε και την αρχή της νέας αυτής εταιρίας, με την πολύ καθοριστική θέση στον τουρισμό.

σωστά αλληλεπίδραση μεταξύ του οικοδεσπότη και του επισκέπτη. Έτσι, η εταιρία μίσθωσης καταλυμάτων μέσα από την σελίδα της καταγράφει τα απαραίτητα στοιχεία, ώστε να είναι σε θέση να δημιουργεί «διαγράμματα προφίλ» τόσο των οικοδεσποτών, όσο και των επισκεπτών. Τα διαγράμματα αυτά, έχουν καταδείξει πως συνήθως όσα άτομα επιλέγουν να γίνουν κομμάτι της Airbnb είναι συνήθως άτομα περισσότερο ριψοκίνδυνα, κοινωνικά και πιο ανοιχτά σε προκλήσεις (Stors, Kagermeier, 2017). Μια από τις βασικές αρχές της Airbnb είναι η αυθεντικότητα, και βλέπουμε πως με αυτό τον τρόπο, αποτελεί κομμάτι της οικονομίας του διαμοιρασμού. Ο επισκέπτης έχει την ανάγκη να αλληλοεπιδράσει με την τοπική κοινότητα, να ζήσει εμπειρίες, σαν κομμάτι της νέας και προσωρινής του γειτονιάς! Σε αυτό, καθοριστική συμβολή έχει και ο ίδιος ο οικοδεσπότης καθώς πολλές φορές, οι οικοδεσπότες ετοιμάζουν «λίστες to-do» και εμπειρίες για τους επισκέπτες τους. Πέρα από την αυθεντικότητα, άλλες βασικές αρχές για την Airbnb, είναι η προστασία, η ασφάλεια, η δικαιοσύνη, και η αξιοπιστία (Γιαννοπούλου, Συμεών, Τσώλη, 2018). Όλα αυτά συνθέτουν μια νέα «κοινότητα», η οποία λειτουργεί με βάση αυτές τις αρχές και καταφέρνει να διασφαλίσει τις προστατευμένες οικονομικές συναλλαγές, αλλά και την προστασία όλων των δεδομένων και των δύο «πλευρών», μακριά από ρατσιστικές ή σεξιστικές συμπεριφορές, προσφέροντας μια «αυθεντική εμπειρία». Η προστασία και η ασφάλεια, βέβαια δεν αφορούν μόνο τις οικονομικές συναλλαγές, αλλά και το ίδιο το κατάλυμα που προσφέρεται από τον οικοδεσπότη. Άλλωστε, στην Airbnb, η λογική του «μοιράζομαι την κατοικία μου» (home sharing) παίζει σημαντικό ρόλο, όχι μόνο ως προς την ασφάλεια, αλλά και ως προς γενικότερα την λογική του «ανήκειν» (Γιαννοπούλου, Συμεών, Τσώλη, 2018) . Βέβαια, παρά την «φιλική» προς την ανθρώπινη υπόσταση και τις κοινωνικές σχέσεις, λογική της Airbnb, που βασίζεται στην οικονομία του διαμοιρασμού και σε όλα όσα αυτή πρεσβεύει (όπως αναλύθηκε και παραπάνω), δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε πως αποτελεί άλλη μια επιχείρηση μέσα στον καπιταλισμό με βασικό της στόχο την αύξηση των κερδών της. Έτσι, είναι φανερό πλέον πως πολλοί

Στην πραγματικότητα, η Airbnb προσφέρει την δυνατότητα (μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας) στους ταξιδιώτες και στους οικοδεσπότες να επικοινωνούν μεταξύ τους και διασφαλίζει την επιτυχή συναλλαγή τους. Οι οικοδεσπότες κάνουν τις καταχωρήσεις τους στην πλατφόρμα και οι επισκέπτες αναζητούν και βρίσκουν αυτό που είναι καταλληλότερο για εκείνους. Μια επιτυχημένη συναλλαγή βέβαια, για την Airbnb δεν είναι μόνο μια οικονομική συναλλαγή αλλά και μια συναλλαγή ή πιο 36

«οικοδεσπότες» δεν αρκούνται στην βραχυχρόνια μίσθωση των κατοικιών τους στο πλαίσιο του «μοιράζομαι την κατοικία μου», αλλά αγοράζουν μέχρι και ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα πολυκατοικιών ώστε να τα μισθώνουν μέσω της Airbnb και να βγάζουν το μέγιστο δυνατό κέρδος. Φυσικά, αυτό δεν συνάδει, με αυτό που η ίδια η εταιρία υποτίθεται πως προωθεί ως βάση για την λειτουργία της και την δομή της. Παρ΄όλ΄αυτά, αυτή η συνθήκη επιτρέπεται και προωθείται, καθώς μέσω αυτής γίνεται όλο και περισσότερο θελκτική για έναν επιχειρηματία-επενδυτή.

2.3. Η ανάδυση της Airbnb στην νέα πραγματικότητα. Όπως είδαμε και παραπάνω, η Airbnb αποτελεί μία πλατφόρμα βραχυπρόθεσμης μίσθωσης κατοικιών, η οποία από την έναρξη της μέχρι και σήμερα έχει αποτελέσει ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Κάνοντας μία προσπάθεια να κατανοήσουμε την μεγάλη εξάπλωση και επιτυχία της Airbnb θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτή οφείλεται στους παρακάτω δύο λόγους: Αρχικά, στο γεγονός ότι αποτελεί ένα διαφορετικό μοντέλο τουρισμού που απαντάει στην καπιταλιστική κρίση προσφέροντας διαμονή σε χαμηλότερες τιμές. Αξίζει βέβαια να αναφέρουμε πως εντός της υπάρχουσας καπιταλιστικής κρίσης η βραχυχρόνια μίσθωση καταλυμάτων μέσω της Airbnb ενίσχυσε οικονομικά μικροϊδιοκτήτες και μικροκαταστηματάρχες, σε αυτή την φάση της οικονομίας. Δεύτερον, εντός της υπάρχουσας καπιταλιστικής κρίσης προωθεί εναλλακτικές και «διαφορετικές» μορφές τουρισμού, συνυφασμένες με την αναζήτηση «αυθεντικών» εμπειριών και ενός διαφορετικού «lifestyle». Σε ότι αφορά, λοιπόν, την σχέση του μοντέλου του «sharing economy» και της Airbnb πρέπει πρώτα και κύρια να κρατήσουμε το γεγονός πως η συγκεκριμένη πλατφόρμα αποτελεί την πρώτη τουριστική πλατφόρμα που λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Πέραν από το γεγονός της παράλληλης διάθεσης και κατανάλωσης αγαθών και

υπηρεσιών, αλλά και της σύγχυσης που επικρατεί ανάμεσα στον παραγωγό και τον καταναλωτή -βασικά στοιχεία στην οικονομία του διαμοιρασμού- αναγνωρίζουμε πως η «καρδιά» του «sharing economy» βρίσκεται στην ίδια την τεχνολογική πρόοδο των τελευταίων δεκαετιών. Πλέον, με την συνεχή αλλά και εύκολη πρόσβαση στο διαδίκτυο και παράλληλα με την εμφάνιση πολλών εμπορικών πλατφορμών (όπως το eBay) μπορεί να εξηγηθεί γιατί η Airbnb «κατάφερε» παρά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης να επιτύχει σε τόσο μεγάλο βαθμό. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με έρευνες, φαίνεται πως οι επισκέπτες περνούν κατά μέσο όρο 11 λεπτά στην πλατφόρμα της Airbnb, αρκετά λίγος χρόνος για την ενοικίαση ενός διαμερίσματος

πρέπει να δει ή να κάνει κάποιος όταν επισκεφθεί αυτό το μέρος. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν από περιπλανήσεις σε αξιοθέατα της πόλης μέχρι μαθήματα μαγειρικής ντόπιων συνταγών. Σκοπός αυτής της ενότητας είναι να δώσει την δυνατότητα στους ντόπιους και στους «οικοδεσπότες» να σκιαγραφήσουν τον τόπο τους όχι με τουριστικές διαδρομές και εκδηλώσεις αλλά μέσα από την μετάδοση των συνηθειών, των παραδόσεων και της καθημερινότητας τους καλλιεργώντας τους το αίσθημα του «κοινού τόπου» ή αλλιώς της «παγκόσμιας πόλης» στους χρήστες της πλατφόρμας. Οι πιο συνηθισμένες «εμπειρίες» που θα συναντήσει κάποιος επισκέπτης στην σελίδα, συνήθως έχουν να κάνουν με την μαγειρική, τα σπορ ή την εκμάθηση μιας άλλης γλώσσας.

ή μιας κατοικίας κτλ., ενώ τα μέχρι στιγμής ποσοστά για το 2020 δείχνουν πως το 50% των επισκέψεων σε κατοικίες Airbnb έγιναν μέσω κινητού τηλεφώνου (ipropertymanagment, 2020). Λαμβάνοντας υπόψιν όσα έχουν αναφερθεί και παραπάνω, η αναζήτηση «αυθεντικών» εμπειριών από τους επισκέπτες, ξεπερνώντας την «κλασσική φούσκα» των μεγάλων τουριστικών γραφείων , είναι κάτι πλήρως συνδεδεμένο με την ίδια την κατεύθυνση της οικονομίας. Η Airbnb, από την αρχή της ήταν, και είναι μέχρι και σήμερα, μία πλατφόρμα πλήρως εναρμονισμένη με τα νέα πρότυπα τουρισμού ,έχοντας ενισχύσει αλλά και επωφεληθεί από τον «αστικό τουρισμό», και την αυξημένη κίνησή του τα τελευταία χρόνια. Ένα από τα βασικά της μότο είναι το « don’t go there, live there », ενώ σύμφωνα με στατιστικές μελέτες το 77% των επισκεπτών τηs Airbnb, την επέλεξε γιατί ήθελε να ζήσει «σαν ντόπιος» (ipropertymanagment, 2020). Προφανώς, και η ίδια η αλλαγή στο lifestyle και η στροφή σε πιο εναλλακτικές μορφές διασκέδασης, χαλάρωσης, διατροφής αποτελούνε συνθήκες στις οποίες η Airbnb ανταποκρίνεται επιτυχώς, μιας και παράλληλα με την επιλογή του ιδανικού προορισμού, ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να περιηγηθεί ανάμεσα σε καταλόγους παροχής διαφόρων εμπειριών, βιωμάτων και αγαθών, να συγκρίνει και να επιλέξει παράλληλα με την επιλογή του προορισμού. Πολλές φορές, η ίδια η προσέλκυση των εναλλακτικών εμπειριών ή το κατάλυμα διαμονής μπορεί και να υπερισχύει από τον ίδιο τον προορισμό για την επιλογή διακοπών.

Το παραπάνω φαινόμενο γίνεται αντιληπτό και με μία απλή περιήγηση στην πλατφόρμα της Airbnb. Οι παροχές της ξεπερνούν την απλή ενοικίαση καταλυμάτων και τις προτάσεις για χώρους διασκέδασης και εστίασης και συνεχίζονται με την ενότητα παροχής «εμπειριών». Η ενότητα αυτή δίνει την δυνατότητα στους χρήστες της πλατφόρμας να παρακολουθήσουν και να συμμετάσχουν οι ίδιοι σε μικρά γκρουπ δραστηριοτήτων, στα οποία οι ντόπιοι κάθε περιοχής διοργανώνουν κοινές διαδικτυακές προβολές δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το τόπο τους ή που

Όπως διαβάζουμε χαρακητριστικά στην πλατφόρμα: «Οι εμπειρίες είναι μια ευκαιρία για όλους όσους θέλουν να μοιραστούν τα χόμπι, τις δεξιότητες ή τις ειδικές γνώσεις τους με τον κόσμο, χωρίς να διαθέτουν απαραίτητα επιπλέον χώρο.» (airbnb.com, 2020). Η ενότητα των εμπειριών λειτουργεί και αυτόνομα καθώς «δεν χρειάζεται να μείνετε σε ένα κατάλυμα στην Airbnb, προκειμένου να κάνετε κράτηση σε μια εμπειρία.» (airbnb. com, 2020). Παρ΄όλ΄αυτά, αξίζει να σημειώσουμε πως η αναπαραγωγή και προώθηση συγκεκριμένων «εμπειριών» και δραστηριοτήτων δεν σχετίζεται απαραίτητα με έναν τόπο αλλά, σχετίζεται με την ίδια την επικαιρότητα αλλά, και τις τάσεις που επικρατούν παγκοσμίως. Πολλές φορές, η προώθηση ενός συγκεκριμένου είδους κουζίνας ή ακόμα και η αναπαραγωγή ορισμένων «in» συμπεριφορών και δράσεων είναι αυτά που για λόγους μάρκετινγκ αξίζει να «πλασαριστούν» για την προσέλκυση επισκεπτών. «Ένα παράθυρο στον κόσμο των οικοδεσποτών. Οι οικοδεσπότες μεταφέρουν το πνεύμα των εμπειριών στην οθόνη σας με μοναδικές δραστηριότητες για μικρές ομάδες τις οποίες μπορούμε να κάνουμε μαζί, παρόλο που είμαστε χωριστά.» (airbnb.com, 2020). Συμπερασματικά, η Airbnb συμβάλει στην «προώθηση» των πόλεων και των δραστηριοτήτων που αυτές ανταποκρίνονται στα νέα πρότυπα αστικού τουρισμού. Επισκέπτες και οικοδεσπότες διαμορφώνουν, μέσω των προτιμήσεων τους και των σχολίων τους στη πλατφόρμα, μία «λίστα» δραστηριοτήτων που καθένας και η καθεμία μπορεί κάνει κατά την επίσκεψή τους σε έναν προορισμό. Oι πόλεις επομένως γίνονται αποδέκτες πολλών, διαφορετικών καταστάσεων και δραστηριοτήτων που επιφέρουν με τον τρόπο τους πολλαπλές μεταβολές στην φυσιογνωμία και την γεωγραφία τους, που προκαλούνται από την επιτυχή ή μη ομαλή συμβίωση των ντόπιων και των επισκεπτών. 41

«Οι selfies σας, ανεβάζουν τα νοίκια μας» (Βαρκελώνη) «Ο τουρισμός σκοτώνει τη γειτονιά» (Βαρκελώνη) «Ο Γκαουντί σας μισεί» (Βαρκελώνη)

Εισαγωγή Έχοντας αναλύσει στα δύο πρώτα κεφάλαια, την έννοια της γειτονιάς, και την δομή και λειτουργία της δημοφιλέστερης εταιρίας βραχυχρόνιας μίσθωσης καταλυμάτων (Airbnb), αντικείμενο του κεφαλαίου αυτού αποτελεί η σχέση κάθε πτυχής της γειτονιάς, με την Airbnb και τα αποτελέσματα αυτής της πολυδιάστατης σχέσης. Στόχος του κεφαλαίου, είναι η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το φαινόμενο «Airbnb» αποτυπώνεται, αλληλεπιδρά, επηρεάζει και εν τέλει επαναπροσδιορίζει την ίδια την λειτουργία και την μορφή της γειτονιάς. Μέσα από θεωρίες του αστικού χώρου και συγκεκριμένα τις θεωρίες κατανόησης του φαινομένου του «gentrification» (εξευγενισμού), επιχειρούμε να αποκωδικοποιήσουμε αυτή τη σχέση. Άλλωστε, οι μετασχηματισμοί που ήδη παρατηρούνται στην πόλη, λόγω της έντονης επίδρασης της Airbnb έχουν συνδεθεί και μελετηθεί με βάση τις θεωρίες του «gentrification», ενώ σε πολλές περιπτώσεις ερμηνεύονται και σαν μια πτυχή αυτού.

Η γειτονιά ως αξιοθέατο.

Η Airbnb, μέσω του gentrification και πιο συγκεκριμένα του «tourist gentrification», πετυχαίνει την μεταμόρφωση των γειτονιών των πόλεων σε χωρικό και κοινωνικό επίπεδο. Καταλυτικός παράγοντας για αυτή την μεταμόρφωση είναι ο τουρισμός, ο οποίος αποτελεί βασικό συστατικό για τον μετασχηματισμό των γειτονιών, κυρίως στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, που απευθύνονται όχι μόνο σε νέας μορφής κατοίκους, αλλά και σε νέας μορφής τουρίστες, όπως αναλύθηκε και στο δεύτερο κεφάλαιο. Οι γειτονιές αλλάζουν, τα ενοίκια ανεβαίνουν, οι μικρές επιχειρήσεις αντικαθίστανται από μεγάλες αλυσίδες και ο δημόσιος χώρος μεταβάλλεται όλο και περισσότερο, ώστε να μπορεί να εξυπηρετήσει όχι (μόνο) τις ανάγκες των μόνιμων κατοίκων, αλλά και των «προσωρινών» κατοίκων-τουριστών. Είναι κάτι τέτοιο, όμως στην πραγματικότητα εφικτό; Μπορεί μια περιοχή να εξυπηρετεί τους ντόπιους αλλά και τους επισκέπτες που έχουν φτάσει στην γειτονιά, για να ζήσουν μέσα σε μόλις λίγες ημέρες την αυθεντική εμπειρία του νέου τόπου; Μπορεί, εν τέλει η γειτονιά να παραμείνει γειτονιά μετά από την βαθιά επιρροή και τον ραγδαίο μετασχηματισμό του αστικού χώρου που κινητοποιείται από τον τουρισμό και την αναζήτηση της αυθεντικής εμπειρίας του καθημερινού; 43

3.1. Θεωρητικές προσεγγίσεις του gentrification.3 3.1.1. H έννοια του gentrification. Ο όρος «gentrification» εισήχθη από την κοινωνιολόγο Ruth Glass, την οποία αναφέραμε και στο πρώτο κεφάλαιο, στην προσπάθειά της να μελετήσει την κατάσταση σε σχέση με την αγορά κατοικιών, σε περιοχές του Λονδίνου αλλά και την κοινωνική δομή που επικρατούσε ανά τις γειτονιές. Στην προσπάθειά της αυτή ανέφερε ότι: «Μία προς μία, πολλές από τις εργατικές συνοικίες του Λονδίνου δέχθηκαν την εισβολή μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων -ανώτερων και κατώτερων. Άθλιοι και ταπεινοί στάβλοι και αγροκήπια […], μετά τη λήξη των μισθώσεών τους, καταλήφθηκαν και μετατράπηκαν σε κομψές και ακριβές κατοικίες […]. Από τη στιγμή που η διαδικασία του «gentrification» ξεκινήσει σε μία περιοχή, συνεχίζεται με γοργούς ρυθμούς έως ότου όλοι ή οι περισσότεροι των αρχικών κατοίκων που ανήκουν στην εργατική τάξη, να εκτοπιστούν και να αλλάξει ο συνολικός κοινωνικός χαρακτήρας της περιοχής» (Glass, 1964: 18-19). Με τον όρο «gentrification», περιγράφουμε την διαδικασία μετατροπής μιας γειτονιάς, η οποία κατοικείται κυρίως από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα σε μία «λευκή» κατοικημένη περιοχή της μεσαίας τάξης. Το Oxford Learner’s Dictionary ορίζει τον εξευγενισμό, ως «τη διαδικασία αλλαγής μιας περιοχής, ενός ατόμου κλπ. έτσι ώστε να είναι σε θέση να αναμειχθούν με άτομα υψηλότερων κοινωνικών

τάξεων από ό, τι πριν». (www.oxfordlearnersdictionaries.com) Το Macmillan Dictionary γράφει, ότι το «gentrification» είναι «η διαδικασία, με την οποία μια περιοχή μιας πόλης όπου ζουν κάτοικοι χαμηλότερων οικονομικών στρωμάτων μετατρέπεται σε μια περιοχή, όπου ζουν κάτοικοι μεσαίας τάξης, καθώς οι τελευταίοι αγοράζουν τα σπίτια και τα επισκευάζουν» (www.macmillandictionary.com). Η Merriam- Webster εξηγεί τον εξευγενισμό ως «τη διαδικασία ανανέωσης και ανοικοδόμησης που συνοδεύει την εισροή μεσαίων τάξεων ή εύπορων ανθρώπων σε περιοχές χαμηλόμισθων οικονομικών στρωμάτων και που συχνά εκτοπίζουν τους φτωχότερους κατοίκους» (www.merriam-webster.com). Ο γεωγράφος Neil Smith, ένας από τους κυριότερους μελετητές του φαινομένου, αναφέρει πως το «gentrification» «είναι η διαδικασία[…]με την οποία οι φτωχές γειτονιές και οι γειτονιές της εργατικής τάξης στο κέντρο της πόλης αναζωογονούνται μέσω της εισροής ιδιωτικών κεφαλαίων και αγοραστών και ενοικιαστών της μεσαίας τάξης –από γειτονιές που είχαν προηγουμένως βιώσει την αποεπένδυση και την έξοδο μεσαίας τάξης. Οι φτωχότερες γειτονιές της εργατικής τάξης αναδιαμορφώνονται….» (Smith, 1996: 30). Αν και από την δεκαετία του ΄60 μέχρι και σήμερα ο όρος «gentrification» έχει υποστεί αλλαγές και αναδιατυπώσεις, κατευθυνόμενες από τον τρόπο με τον οποίο ο αστικός χώρος μεταβάλλεται, κάποιες σταθερές μένουν αναλλοίωτες. Πρώτον, ότι πρόκειται για μία διαδικασία κατά την οποία ανώτερα κοινωνικά στρώματα μετεγκαθίστανται σε υποβαθμισμένες περιοχές των κέντρων των πόλεων, εκτοπίζοντας τους παλαιούς κατοίκους χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων. Και δεύτερον, ότι είναι η συνέπεια της συνεχούς μετακίνησης του κεφαλαίου στην αναζήτησή του για κέρδος, μετακίνηση που εγγράφεται στους αέναους κύκλους της αναβάθμισης / υποβάθμισης / επανα-αναβάθμισης, που τροφοδοτούν τη χωρική διάκριση (Πρέπη, 2016).

Εικόνα 3.1

3 Ο αγγλοσαξονικός όρος «gentrification» προέρχεται από την λέξη «gentry», ο οποίος δηλώνει τους ευγενείς της αγγλικής υπαίθρου, δηλαδή την μεσαία κοινωνική τάξη. (Ταταράκη, 2014) Στην ελληνική βιβλιογραφία, ο όρος μεταφράζεται ως «εξευγενισμός». Σύμφωνα με την Αλεξανδρή, η λέξη «εξευγενισμός» δεν αποδίδει εύστοχα την διαδικασία του gentrification, καθώς αποτελείται από τα εξής τρία συνθετικά «εξ+ ευγενής+ κατάληξη», με το δεύτερο συνθετικό να μπορεί να παρανοηθεί (ευγενικός) και να οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα. «Στη διαδικασία του gentrification, τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ευγενικό, ούτε ο ήχος της λέξης μπορεί να παραπέμπει στο ‘ευγενικός’, εκτός αν χρησιμοποιείται με ειρωνικό τόνο. Το gentrification αποτελεί βίαιη διαδικασία χωρικής αλλαγής και κοινωνικής αναδιάρθρωσης διεκδικούμενων περιοχών και στη βάση του ενυπάρχει ο κοινωνικός έλεγχος, η οικολογία του φόβου, η χωρική και η κοινωνική αδικία.» (Αλεξανδρή, 2013) Για αυτούς τους λόγους, στην παρούσα εργασία, θα χρησιμοποιούμε αποκλειστικά τον όρο «gentrification».

Εικόνα 3.2 Εικόνα 3.2

Εικόνα 3.3 45

Smith & Ley : Σχολές προσφοράς και ζήτησης.

Για την εξήγηση του εξευγενισμού, οι ερευνητές προσπάθησαν να εντοπίσουν την κινητήριο δύναμη, που ενεργοποιεί τις μεταβολές και έτσι διαμορφώθηκε πληθώρα διαφορετικών προσεγγίσεων. Οι πιο βασικές θεωρίες/σχολές που αναπτύχθηκαν και που αναπτύσσουν αντικρουόμενες απόψεις είναι η θεωρία της παραγωγής/ προσφοράς και η θεωρία της κατανάλωσης/ ζήτησης. Η θεωρία της παραγωγής / προσφοράς. Ο Neil Smith ήταν από τους πρώτους θεωρητικούς, ο οποίος προσπάθησε να εξηγήσει το φαινόμενο του gentrification, αντιτιθέμενος με μία νεοκλασική θεωρητική λογική που ήθελε τους κατοίκους των πόλεων να εγκαθίστανται σε μία γειτονιά, βάση της δικής τους επιλογής και αρέσκειας. Στην περίπτωση του Smith, το gentrification ερμηνεύεται ως έκφραση των ευρύτερων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών σχέσεων (Smith, 2002). Η προσπάθειά του αυτή να καταγράψει τα αίτια του φαινομένου είναι γνωστή και ως «θεωρία του κενού γαιοπροσόδου ή χάσματος ενοικίου» (rent gap theory). Η κινητήριος δύναμη πίσω από το gentrification, σύμφωνα με τον Smith, είναι η αυξανόμενη διαφορά μεταξύ της εν δυνάμει γαιοπροσόδου (potential ground rent) των ακινήτων εντός του αστικού ιστού και της αρχικής/πραγματικής τους γαιοπροσόδου (actual capitalised land rent). Η διαφορά, δηλαδή, μεταξύ της αξίας μίας ιδιοκτησίας σήμερα και της αξίας που η ιδιοκτησία αυτή θα έχει εάν χρησιμοποιηθεί με το βέλτιστο τρόπο. Η διαφορά αυτή προσδιορίζει ουσιαστικά την ύπαρξη ή τη δυνατότητα ύπαρξης μεγάλης κερδοφορίας επί της γης ή των χρήσεων και των κτηρίων που βρίσκονται σε αυτήν. Σύμφωνα με τον Smith, η ύπαρξη του κενού γαιοπροσόδου είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την «επιστροφή στην πόλη» και άρα το «gentrification». Όσο μεγαλύτερο είναι το «rent gap», τόσο μεγαλύτερο είναι και το πιθανό κέρδος από την εκμετάλλευση μίας ιδιοκτησίας. Η προσέγγιση αυτή επικεντρώνεται, επομένως στο πώς η χωρική κινητικότητα του κεφαλαίου επηρεάζει την παραγωγή του αστικού χώρου. (Πρέπη, 2016), ερμηνεύοντας το φαινόμενο με οικονομικούς όρους. Θεωρία της κατανάλωσης / ζήτησης. Σε αντίθεση με την θεωρία αυτή του Smith, στην άλλη βασική θεωρία, που ερμηνεύει το φαινόμενο του «gentrification», η κύρια αιτία εμφάνισής του δεν είναι η κίνηση του κεφαλαίου, αλλά, είναι η κίνηση των υποκειμένων. Ως υποκείμενο νοείται ο κοινωνικός παράγοντας, οι άνθρωποι ή αλλιώς «gentrifiers» (βλ. στη συνέχεια) που κινούνται μέσα στον αστικό ιστό και είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για το gentrification. Ο Ley (2003) εντοπίζει στην μετά-βιομηχανική πόλη μία «νέα μεσαία τάξη» αλλά και μία «νέα πολιτιστική τάξη» που σαν στόχο έχουν την ενίσχυση της ποιότητας της ζωής τους, στα πλαίσια επιδιώξεων που δεν είναι απλά οικονομικές. Υποστηρίζει, ότι μέσω του εξευγενισμού έχει παρουσιαστεί μία καινούρια φάση στην ανάπτυξη των πόλεων, με τις προτιμήσεις και το γούστο των καταναλωτών της νέας μεσαίας τάξης να αποτελούν ισχυρούς παράγοντες. Αυτή η νέα φάση δεν μπορεί να επεξηγηθεί μέσα από τις διαδικασίες της παραγωγής και της αγοράς κατοικίας. 46

Εικόνα 3.4

Λέξη κλειδί, μεταξύ των ορισμών που αναφέρθηκαν παραπάνω και απαραίτητη για την κατανόηση του φαινομένου αυτού αποτελεί η «μεσαία κοινωνική τάξη». Αυτό συμβαίνει, καθώς με έναν κάπως κοινό τρόπο όλοι οι ερευνητές αναγνωρίζουν τον ρόλο της στον μετασχηματισμό του αστικού χώρου.

«ποιοι είναι όμως οι gentrifiers;» «ποιοι είναι αυτοί που προωθούν τον εξευγενισμό διαμέσου των προτιμήσεών τους;» «τι χαρακτηριστικά έχουν;» Οι πρώτοι gentrifiers εμφανίστηκαν, κατά τον Ley (2003), στις πόλεις του Καναδά την δεκαετία του ΄70, με την αποβιομηχανοποίηση των πόλεων και την ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα. Σύμφωνα με τον Ley, το φύλο αποτελεί έναν βασικό παράγοντα, που σχετίζεται με τις διαδικασίες του gentrification μιας και από την εισχώρηση της γυναίκας στην αγορά εργασίας άλλαξε ριζικά ο δημογραφικός χάρτης και επομένως και οι προτιμήσεις στην επιλογή νοικοκυριών. Ερευνητές, όπως o Knopp (1990) θεωρεί ότι σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στις διαδικασίες του gentrification είναι η σεξουαλικότητα., Μελετώντας την περίπτωση του Σαν Φρανσίσκο, υποστηρίζει πως το gentrification εκεί είχε πυροδοτηθεί ,κυρίως από την ομοφυλόφιλη κοινότητα στην προσπάθεια της να διατηρήσει την ταυτότητα της, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους τάξη. Τέλος, άλλοι ερευνητές τονίζουν τον ρόλο που παίζει η εθνότητα. Γενικές μαρτυρίες κι έρευνες των δεκαετιών του 1980 και του 1990, δείχνουν ότι το gentrification, κυρίως στις αμερικάνικες μητροπόλεις , εκτόπιζε την εργατική τάξη, που σε πολλές περιπτώσεις αποτελούνταν από Αφροαμερικάνους και Λατινικής καταγωγής μετανάστες. Βέβαια, τα χαρακτηριστικά του φαινομένου του gentrification αντιλαμβανόμαστε ότι δεν εντοπίζονται σε κάθε περίοδο και σε κάθε περιοχή με τον ίδιο τρόπο. Χαρακτηριστικό είναι, ότι κάποιες φορές βασικοί φορείς του gentrification σε διάφορες γειτονιές των ΗΠΑ ήταν οι ίδιοι οι προαναφερθέντες Αφροαμερικάνοι μεσαίας τάξης (Bostic, 2003). Οι πρώτοι gentrifiers ήταν κατά τον Ley η λεγόμενη «νέα μεσαία τάξη» (χαμηλόμισθα στελέχη ιδιωτικού τομέα) που αναδύθηκε στις πόλεις του Καναδά τη δεκαετία του ‘70. Σήμερα, λαμβάνοντας υπόψιν τις διαφορετικές επιθυμίες και ανάγκες της «νέας μεσαίας τάξης», θα λέγαμε ότι η ομάδα των gentrifiers συγκροτείται από πλήθος διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, όπως για παράδειγμα καλλιτέχνες, νεαρά στελέχη εταιρειών, αλλά και φοιτητές. Η παραγωγή του χώρου, μέσω των διαδικασιών του gentrification γίνεται με γνώμονα τις επιθυμίες αυτών 47

των διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. Για παράδειγμα, οι καλλιτέχνες, όπως αναφέρει ο Ley, έλκονται από περιοχές οριακές σε σχέση με τους συμβατικούς χώρους εγκατάστασης της νέας μεσαίας τάξης και προλειαίνουν το έδαφος για πιο αποδοτικές χρήσεις γης, ενώ προσδίδουν στις γειτονιές έναν εναλλακτικό χαρακτήρα -«hipster» και «alternative». Αντιλαμβανόμαστε άρα, πως όσο διαφορετικοί και να φαίνονται οι σημερινοί gentrifiers, οι επιθυμίες και οι αναζητήσεις τους βαδίζουν στον κοινό δρόμο της μόδας του «alternative», από την αρχή της ύπαρξής τους μέχρι και σήμερα. Έτσι, καταλήγουν στη δημιουργία «νέων» γειτονιών, σύμφωνα με τα «νέα» πολιτισμικά χαρακτηριστηκά κάθε χρονικής περιόδου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αυξάνεται η ζήτηση όχι μόνο για κατοικία αλλά και για σίτιση, διασκέδαση, πολιτισμό (μπαρ, θέατρα, σινεμά κ.λπ.) και δημιουργείται για τους επιχειρηματίες ένα πεδίο επένδυσης, σε νέες κερδοφόρες χρήσεις που ικανοποιούν τις ανάγκες της «νέας μεσαίας τάξης». Κάπως έτσι, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για να ξεκινήσει ο κύκλος των διαδικασιών του gentrification. Η θεωρία του Ley ερμηνεύει το φαινόμενο με πολιτισμικούς όρους.

3.1.2.Μορφές gentrification και Touristification. Από τα μέσα της δεκαετίας του ΄60 μέχρι σήμερα, οι διαδικασίες αστικών μετασχηματισμών αλλάζουν με βάση και τις κοινωνικές αλλαγές, τα νέα υποκείμενα και τους νέους χώρους που διαμορφώνονται και επομένως και ο όρος του gentrification παίρνει νέες μορφές και διαστάσεις. Μέσα από την εξέλιξη και την ενίσχυση των διαδικασιών του gentrification σε περιοχές της Νέας Υόρκης, οι Smith και Hackworth αναγνωρίζουν τρία κύματα. Το πρώτο κύμα του gentrification συμβαίνει πριν από την δεκαετία του ’80, στη Νέα Υόρκη και σε άλλες πόλεις, όπου επενδυτές αξιοποιούν την πτώση στις τιμές των ακινήτων σε υποβαθμισμένες γειτονιές. Από την δεκαετία του ’80 και έπειτα ορίζεται το δεύτερο κύμα gentrification, όπου

εισάγεται η παρουσία της καλλιτεχνικής κοινότητας, ως παράγοντας στεγαστικής αναβάθμισης. Τέλος, μετά από μια μικρή περίοδο περιορισμού της επένδυσης του κεφαλαίου σε πολιτικές gentrification, τοποθετείται τη δεκαετία του ’90, το τρίτο κύμα που περιγράφει την πιο ολοκληρωμένη μορφή του συνδεδεμένη με το μεγάλο κεφάλαιο, συχνά με παράλληλη κρατική υποστήριξη, που εντοπίζεται και έξω από τα στενά όρια του κέντρου των πόλεων. (Hackworth, Smith, 2001: 467). Κατά την Lees (Lees, 2003: 12) το τρίτο κύμα μπορεί να διαχωριστεί σε τέσσερις μορφές: / Την «κλασική» μορφή gentrification (οι gentrifiers ιδιώτες επανακτούν τη γειτονιά εκτοπίζοντας λαϊκότερα στρώματα), / τη «κρατική» μορφή, που περιγράφει τη συμβολή των εθνικών και τοπικών κυβερνητικών πολιτικών στη διαδικασία του gentrification, / το «new-build» gentrification 4 ή ακόμη το «super-gentrification»5 και / την «εμπορική» μορφή του gentrification (commercial gentrification), στο οποίο θα δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή καθώς σχετίζεται με την έννοια του τουρισμού. Αρχικά, με τον όρο «commercial gentrification» αναφερόμαστε σε μία διαδικασία «αναζωογόνησης», στην οποία οι παράγοντες αλλαγής δεν είναι η μεσαία τάξη αλλά, η δημιουργία νέων χώρων που θα την προσελκύει (Cocola-Gant, 2015). Κατά τη διαδικασία αυτή, οι τοπικές επιχειρήσεις μιας περιοχής κλείνουν, αλλάζει η φύση της κατανάλωσης στην περιοχή και συνεπώς, μεταλλάσσεται και ο τρόπος, με τον οποίο θα λειτουργούν οι γειτονιές. Έτσι, προκαλείται η έμμεση μετατόπιση (όπως θα δούμε και παρακάτω) των ντόπιων, καθώς περιορίζεται η ποιότητα ζωής και η καθημερινότητα τους, και τελικά εκτοπίζονται. Είναι γεγονός πως, σε περιοχές και γειτονιές που έχουν υποστεί gentrification είναι πιο εύφορο το έδαφος για την μεγαλύτερη προσέλευση τουριστών. Ωστόσο, πολλές φορές, ο τουρισμός λειτουργεί σαν καταλύτης για το gentrification διάφορων περιοχών, μέσω των αστικών στρατηγικών για την προσέλκυση εύπορων επισκεπτών και κεφαλαίου, και αυτό με την σειρά του οδηγεί στον ερχομό εύπορων νοικοκυριών σε αυτές τις περιοχές. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πως ο τουρισμός αποτελεί μία διαδικασία, η οποία ενθαρρύνει φαινόμενα gentrification αλλά και το αντίστροφο. 4 Το «new- build gentrification» περιγράφει κυρίως την κατασκευή περιοχών κατοικίας υψηλού προφίλ σε κεντρικές αστικές περιοχές ή σε παλαιούς βιομηχανικούς και κενούς χώρους. Αυτές, οι διαδικασίες θεωρούνται νέες μορφές gentrification επειδή ακριβώς πληρούν τα βασικά κριτήρια της επαν-επένδυσης του κεφαλαίου στο κέντρο των πόλεων και της κοινωνικής αναβάθμισης του τοπικού από νεοεισερχόμενα υψηλόμισθα στρώματα, στις οποίες όμως κεντρικό αποτέλεσμα είναι ο μη άμεσος εκτοπισμός πληθυσμού, εφόσον συντελείται μέσω της κατασκευής νέων εγκαταστάσεων που δεν προϋπήρχαν. (Davidson και Lees, 2009).

Εικόνα 3.5 48

5 O όρος αναφέρεται στη μετατροπή ήδη gentrified, ευημερών και αποκλειστικά ανώτερηςμεσαίας τάξης γειτονιών σε ακόμα πιο αποκλειστικούς και ακριβούς θύλακες. Χρησιμοποιείται για συγκεκριμένες περιοχές των «παγκόσμιων πόλεων», όπως το Barnsburry του Λονδίνου, περιγράφοντας μια διαδικασία που περιέχει σημαντική αλλαγή στη σύνθεση των κοινωνικών τάξεων και των στοιχείων κοινωνικής αντικατάστασης (και όχι άμεσου εκτοπισμού), με μια σημαντική αλλαγή των σχέσεων της κοινότητας (Lees, 2003).

Στην περίπτωση αυτή εντάσσεται σύμφωνα με την Gotham (2005) ο όρος του «tourism gentrification», που επιχειρεί «να εξηγήσει την μετατροπή μιας μεσοαστικής γειτονιάς σε μια σχετικά εύπορη και αποκλειστική αγορά – θύλακα, μέσω της ανάπτυξης της εταιρικής ψυχαγωγίας και των τουριστικών θεαμάτων» (Gotham, 2005:1113) Η ανάλυση του Gotham, εστιάζει στο πώς ο τουρισμός χρησιμοποιείται ως μια στρατηγική για την αστική αναγέννηση των πόλεων, αναπτύσσοντας έτσι την έννοια του tourism gentrification, επισημαίνοντας τον ρόλο των κρατικών πολιτικών στην ενθάρρυνση τόσο του gentrification, όσο και της τουριστικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με τον Cocola-Gant (2015) πρόκειται για μία διαδικασία κοινωνικόχωρικής αλλαγής στην οποία οι γειτονιές μεταλλάσσονται με βάση τις ανάγκες τόσο των εύπορων καταναλωτών όσο και των επισκεπτών. Μέσω του «tourism gentrification» προκαλείται αφενός στεγαστικός αποκλεισμός, λόγω της ραγδαίας αύξησης της μετατροπής διαμερισμάτων μόνιμης κατοικίας σε τουριστικά καταλύματα, και αφετέρου εμπορικός αποκλεισμός, με τους χώρους των καταστημάτων είτε να αλλάζουν χρήσεις προσπαθώντας να εξυπηρετήσουν τους νέους χρήστες είτε ακόμη να είναι δυσεύρετα προς ενοικίαση. Όπως, έχουμε αναφέρει και στο προηγούμενο κεφάλαιο, οι σύγχρονοι αστικοί τουρίστες- επισκέπτες αναζητούν το βίωμα της καθημερινής ζωής στην πόλη, τον τοπικό πολιτισμό και δημιουργικές εμπειρίες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, με βάση την θεωρία του Maitland, την δημιουργία μίας νέα κοινωνικής γεωγραφίας, στην οποία ο τουρισμός δε διαχωρίζεται από την υπόλοιπη πόλη, αλλά ενσωματώνεται στην καθημερινή δυναμική του αστικού κόσμου (Maitland, 2010). Από αυτήν την οπτική, ο σύγχρονος τουρίστας γίνεται νέος κάτοικος της πόλης, ένας «κάτοικος σε διακοπές». Σύμφωνα με τους Hiernaux και Gonzalez (2014), η άποψη του τουρίστα -όχι ως επισκέπτη-, αλλά ως κατοίκου είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση της σχέσης μεταξύ τουρισμού και gentrification. Ο επισκέπτης και ο κάτοικος της περιοχής δεν μπορούν να διακριθούν και έτσι είναι δύσκολη η διάκριση μεταξύ τουριστικών και μη τουριστικών χρήσεων στον αστικό χάρτη. Θα μπορούσαν, λοιπόν να χαρακτηριστούν ως χρήστες μεσαίας τάξης εντός της πόλης.

Εικόνα 3.6 50

Συμπερασματικά, διαφαίνεται ότι οι συγκρούσεις ανάμεσα στον τρόπο ζωήςχρήσεις των γειτονιών εύπορων επισκεπτών και στις ανάγκες των κατοίκων χαμηλού εισοδήματος οξύνονται σε κάθε περίπτωση. Είναι γεγονός, πως οι εγκαταστάσεις που καλύπτουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες των εύπορων χρηστών απειλούν μέρα με την μέρα τη ζωή των χαμηλότερων οικονομικών στρωμάτων εντός των γειτονιών περιορίζοντάς τους, τις βασικές καθημερινές τους υπηρεσίες. Πώς, όμως, τελικά επηρεάζει το φαινόμενο του «tourist gentrification» τους κατοίκους των περιοχών μακροπρόθεσμα; Οδηγεί απλά στην συνύπαρξη και σύγκρουση τους ή και στον εκτοπισμό των ντόπιων κατοίκων των γειτονιών;

3.1.3 Η έννοια του εκτοπισμού Η μελέτη γύρω από τις συνέπειες που φέρνει η Airbnb στην γειτονιά, και ειδικότερα η μελέτη του φαινομένου του gentrification εμπεριέχει μία πολύ βασική έννοια, την έννοια του εκτοπισμού. Αυτό συμβαίνει καθώς από το 1960, με τις πρώτες αναλύσεις της Ruth Glass για τους αχυρώνες του Λονδίνου μέχρι και σήμερα, που το gentrification σχετίζεται με οργανωμένα πλάνα αστικής ανάπτυξης, η διαδικασία αυτή συνδυάζεται και προμηνύει τον εκτοπισμό των κατοίκων της εργατικής τάξης από τα αστικά κέντρα, δίνοντας στις διαδικασίες του gentrification την ταξική του υπόσταση. Ο Harvey (2012) αναφερόμενος στο gentrification, το ορίζει εξ ’αρχής σαν μία διαδικασία εκτοπισμού και υφαρπαγής, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο της αστικοποίησης στο πλαίσιο του καπιταλισμού. Ο θεωρητικός Marcuse όρισε τον εκτοπισμό ως «μία διαδικασία η οποία συντελείται όταν ένα οποιοδήποτε νοικοκυριό αναγκάζεται να μετακομίσει από το σπίτι του, λόγω συνθηκών που επηρεάζουν την κατοικία ή το άμεσο περιβάλλον και οι οποίες: α) είναι πέρα από τη δυνατότητα του νοικοκυριού να ελέγξει ή να αποτρέψει, β) λαμβάνουν χώρα σε αντίθεση με της συνθήκες ιδιοκτησίας που είχε γνωρίσει το συγκεκριμένο νοικοκυριό και γ) μετατρέπουν τη συνέχιση της κατοχής του ακινήτου σε αδύνατη, ριψοκίνδυνη και μη προσβάσιμη οικονομικά» (Marcuse, 1985: 205). Σε αυτόν τον ορισμό, του άμεσου εκτοπισμού υπάρχουν δύο κατηγορίες. Στην πρώτη, για παράδειγμα, οι ιδιοκτήτες μπορούν να σου κόψουν το ρεύμα ή την θέρμανση, αναγκάζοντας του κατοίκους σε «μετατόπιση». Αυτή η κατηγορία ονομάζεται «φυσική» μετατόπιση. Η δεύτερη κατηγορία είναι αυτή του «οικονομικού» εκτοπισμού και συμβαίνει όταν για παράδειγμα, ο ιδιοκτήτης ενός διαμερίσματος αυξάνει το ενοίκιο. Έτσι, η πληρωμή του καθίσταται αδύνατη για τους κατοίκους, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε «απομάκρυνση». Σε αυτή την διαδικασία της μη οικειοθελούς μετατόπισης, ο Marcuse εντάσσει και κάποιες ακόμα παραμέτρους, οι οποίες ενισχύουν τον όρο του εκτοπισμού. Πρώτα, εισάγει την έννοια του «εκτοπισμού μέσω του αποκλεισμού». Πιο συγκεκριμένα, η κινητικότητα των νοικοκυριών από μία κατοικία, σε μία άλλη αποτελεί μια φυσιολογική διαδικασία. Όταν όμως, ένα νοικοκυριό εγκαταλείψει, με δική της πρόθεση, μία οικιστική μονάδα και στην συνέχεια αυτή η μονάδα είτε εξουδετερωθεί, είτε υποστεί gentrification, τότε η διαθεσιμότητα κατοικιών για το δεύτερο νοικοκυριό μειώνεται από την συγκεκριμένη αγορά. Συνεπώς, το δεύτερο νοικοκυριό αποκλείεται από εκείνη την περιοχή ενδιαφέροντος, που υπό άλλες 51

roads lead to downtown. For poor, all roads lead to abandonment» («Για τους gentrifiers, όλοι οι δρόμοι οδηγούν στο κέντρο. Για τους φτωχούς, όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην εγκατάλειψη.») (Marcuse, 1985: 200). Τέλος, κατά τον Marcuse, οι εν δυνάμει περιοχές που θα υποστούν φαινόμενα εγκατάλειψης και gentrification μπορούν να αναγνωριστούν από την ταξική τους σύνθεση, από τις περιοχές με τις οποίες συνορεύουν και από τις χρήσεις γης. Για παράδειγμα, περιοχές φθηνότερες και υποβαθμισμένες, που περικλείονται από περιοχές υψηλών και μεσαίων εισοδημάτων με παροχές υψηλής ποιότητας (πάρκα, καταστήματα), αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα προς gentrification, προσελκύοντας επενδύσεις και αναπτυξιακά έργα.

Εικόνα 3.7 συνθήκες θα μπορούσε να μείνει. Η παραπάνω διαδικασία ορίζεται από τον Marcuse ως «εκτοπισμός μέσω αποκλεισμού». Μία ακόμα παράμετρος έμμεσου εκτοπισμού, που έθεσε ο Marcuse, είναι αυτή του «εκτοπισμού μέσω πίεσης». Τονίζει, πως το φαινόμενο του εκτοπισμού δεν επηρεάζει μόνο τους άμεσα εκτοπιζόμενους, αλλά πολλούς περισσότερους. Όταν μία οικογένεια βλέπει την γειτονιά της να αλλάζει δραματικά, όταν φίλοι και συγγενικά τους πρόσωπα μετακινούνται από την συγκεκριμένη γειτονιά, όταν εμφανίζονται νέα εμπορικά κέντρα και νέες χρήσεις, όταν οι δημόσιες παροχές της γειτονιάς αλλάζουν, τότε σαφώς η πίεση για μετατόπιση γίνεται έντονη για ένα νοικοκυριό (Marcuse, 1985). Όσο περισσότερες είναι οι αλλαγές που υφίστανται τα χαρακτηριστικά μιας γειτονιάς, τόσο περισσότερο δημιουργείται η απειλή και η πίεση του εκτοπισμού. Η πίεση του εκτοπισμού επηρεάζει, με αυτόν τον τρόπο πολύ περισσότερα νοικοκυριά από εκείνα που εκτοπίζονται μία δεδομένη στιγμή. Η ανάλυση της έννοιας του εκτοπισμού είναι απαραίτητη για την κατανόηση του όρου του gentrification, όπως και η εξειδίκευση των μορφών που μπορεί να πάρει στην πόλη και στη γειτονιά. Βάσει, λοιπόν των αναλύσεων και των παραδοχών του Marcuse, τa ζητήματα γύρω από τον εκτοπισμό και το gentrification χαρακτηρίζονται ως ένας φαύλος κύκλος. Από την μία, τα χαμηλόμισθα νοικοκυριά μετακινούνται βίαια ή μη, σε γειτονικές περιοχές εξαιτίας της αύξησης των ενοικίων, ενώ από την άλλη, τα υψηλόμισθα νοικοκυριά, κυρίως αυτά των προαστίων των πόλεων αλλά και των gentrifying περιοχών του κέντρου της πόλης, (έχοντας εκτοπίσει τα χαμηλόμισθα στρώματα), μειώνουν την ζήτηση στα προάστια. Σε αυτόν, τον φαύλο κύκλο, τα χαμηλόμισθα στρώματα και η εργατική τάξη είναι συνεχώς υπό την πίεση του εκτοπισμού, ενώ ταυτόχρονα, τα υψηλόμισθα στρώματα προσπαθούν να εγκατασταθούν, σε περιοχές που βρίσκονται σε διαδικασίες gentrification. Η συνθήκη αυτή, εν τέλει επιφέρει σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές στον πληθυσμό αλλά και στο χάρτη της πόλης. «For gentrifiers, all 52

Εικόνα 3.8

Εικόνα 3.9

3.2. Airbnb και η δημιουργία του χάσματος γαιοπροσόδου (Rent Gap) Στην ενότητα αυτή, θα αναλυθεί ο τρόπος, με τον οποίο η Airbnb πολλαπλασιάζει το «χάσμα γαιοπροσόδου» (rent gap) και το πως αυτό οδηγεί συστηματικά στο gentrification και στον εκτοπισμό. Όπως, αναφέρει ο Neil Smith, η θεωρία του «rent gap» περιγράφει μια κατάσταση, όπου από την μία οι πραγματικές οικονομικές αποδόσεις των ακινήτων μειώνονται ή παραμένουν στάσιμες, ενώ από την άλλη η πιθανή (ή εν δυνάμει) γαιοπρόσοδος τείνει να αυξάνεται. Στην περίπτωση της Airbnb, το «χάσμα γαιοπροσόδου» επιτυγχάνεται αμιγώς από την αύξηση της εν δυνάμει απόδοσής του ανεξάρτητα δηλαδή από την τιμή της πραγματικής γαιοπροσόδου. Για το λόγο αυτό, το φαινόμενο παρατηρείται και σε γειτονιές με μικρή ή και μηδενική μείωση της αξίας των κατοικιών. Αυτό μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό, καθώς η ενοικίαση μέσω Airbnb, στις περισσότερες περιπτώσεις μπορεί να επιφέρει μεγαλύτερο ποσό ανά μήνα, συγκριτικά με το ενοίκιο που προσδίδει η τυπική μορφή μακροχρόνιας ενοικίασης. Στον τρόπο, με τον οποίο πραγματοποιείται αυτό εντοπίζονται δύο ιδιαίτερα σημεία, σε σχέση με τον συνηθισμένο τρόπο δημιουργίας του «rent gap». Χαρακτηριστικό, για την Airbnb είναι το γεγονός πως δημιουργεί «rent gap» αξιοποιώντας την τεχνολογία και τον πολιτισμό. Πιο αναλυτικά, αυτό συμβαίνει καθώς, καταφέρνει απλά και μόνο αξιοποιώντας την ύπαρξη της πλατφόρμας να αυξήσει το «rent gap», χωρίς να παρέμβει στον αστικό χώρο της πόλης. Από την μία, παρέχεται η δυνατότητα αλλαγής την υπάρχουσας χρήσης μία κατοικίας σε τουριστικό κατάλυμα και από την άλλη, ο καταναλωτής έχει εύκολη πρόσβαση στην αξιοποίηση αυτής της καινούργιας χρήσης, διαδικασία που αυξάνει την 53

υπεραξία της μόνιμης κατοικίας, μέσα από την καινούρια πιο επικερδή χρήση. Έτσι, πετυχαίνει κατακόρυφη αύξηση, στις δυνητικές γαιοπροσόδους μιας συγκεκριμένης αγοράς ακινήτων, ενώ την ίδια στιγμή προσφέρει και το μέσο για να «γεμίσει» το χάσμα με τρόπο πολύ πιο γρήγορο από τον συνηθισμένο. Οι «ιδιοκτήτες -επενδυτές» προβαίνουν σε ανακαινίσεις και επισκευές των εκμισθωμένων διαμερισμάτων τους, αυξάνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την αξία τους, διαδικασία η οποία απαιτεί πολύ μικρότερο κεφάλαιο, από ότι μια επένδυση σε ένα κτίριο με τους εκάστοτε πολεοδομικούς περιορισμούς, που θα προκύπτανε σε κάθε άλλη περίπτωση (Wachsmuth, 2018).

διαμερισμάτων ή γραφεία Real Estate. Επιπλέον, στην περίπτωση με την οποία ασχολούμαστε (βραχυπρόθεσμο rent gap) οι επισκέπτες ή αλλιώς guests παίρνουν την μορφή των «καταναλωτών» και των «gentrifier» (Wachsmuth, Weisler, 2018).

Επιπλέον, το χάσμα γαιοπροσόδου της Airbnb καθορίζεται και πολιτιστικά, αφού η τουριστική έλξη για μία περιοχή με έντονη πολιτιστική κληρονομιά είναι αυτό στο οποίο στοχεύει το βραχυπρόθεσμο rent gap και συνήθως αποτυπώνεται με ακανόνιστo τρόπο στον χάρτη. Αυτό σημαίνει, ότι μπορεί να αγγίξει γειτονιές που δεν βιώνουν τυπικό gentrification, γειτονιές που έχουν ήδη υποστεί gentrification ή εν δυνάμει gentrified και τουριστικά ανερχόμενες γειτονιές, που μπορεί για παράδειγμα να βρίσκονται κοντά σε ένα νέο μουσείο (Wachsmuth, Weisler, 2018).

Λαμβάνοντας υπόψιν τις παραπάνω αναλύσεις και θεωρίες όσον αφορά την έννοια της Airbnb και της γειτονιάς και έχοντας ορίσει την τελευταία ήδη από το πρώτο κεφάλαιο, ως μια ασαφώς οριοθετημένη περιοχή στον πολεοδομικό χάρτη, η οποία ορίζεται από τον κάθε κάτοικό της με διαφορετικό τρόπο βάση των δικών του υποκειμενικών κριτηρίων, είναι πλέον πιο εύκολο να καταλήξουμε σε ορισμένα συμπεράσματα, για το πώς αυτά τα δύο στοιχεία συνυπάρχουν/αλληεπιδρούν και ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της συνύπαρξης.

Όταν το χάσμα γαιοπροσόδου είναι αυξημένο, αντιλαμβανόμαστε, πως η επενδυτική περίοδος για την εκάστοτε περιοχή είναι η καταλληλότερη. Στις περισσότερες περιπτώσεις gentrification, το κράτος είναι αυτό που έχει το ρόλο του «επενδυτή», ενώ στην περίπτωση του βραχυπρόθεσμoυ rent gap της Airbnb ο ρόλος του επενδυτή προορίζεται για τον «οικοδεσπότη» ή αλλιώς τον «host» της ψηφιακής πλατφόρμας. Εκτός από τα φυσικά πρόσωπα, πίσω από τους hosts της πλατφόρμας εντοπίζονται πλέον τόσο επιχειρηματίες - επενδυτές, όσο και εταιρείες διαχείρισης

Εκτοπισμός

Αυτό που μένει να δούμε, είναι το πως αυτή η κατάσταση αποτυπώνεται στον αστικό ιστό και ιδιαίτερα στην γειτονιά ,τόσο σε χωρικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

3.3. Το αποτύπωμα της Airbnb στη γειτονιά. Η γειτονιά ως αξιοθέατο.

Από τον ορισμό της γειτονιάς, καταλαβαίνουμε, πως ένα βασικό στοιχείο αυτής της έννοιας είναι οι ίδιοι οι κάτοικοι και οι κοινωνικές σχέσεις που αυτοί δημιουργούν μεταξύ τους μέσω του γειτνιάζειν. Οι κάτοικοι είναι αυτοί, που ταυτόχρονα την ορίζουν και την αποτελούν, κάνοντάς την πιο «ισχυρή» ή πιο «χαλαρή», μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσουν λόγω της ύπαρξης της. Γίνεται λοιπόν κατανοητό, πως η σχέση αυτή είναι απολύτως αμφίδρομη και χάνοντας ένα από τα δύο βασικά συστατικά της στοιχεία της χάνει τις ισορροπίες της. Όταν λοιπόν, οι μόνιμοι κάτοικοι αρχίζουν να γίνονται όλο και λιγότεροι από την γειτονιά, τότε και η γειτονιά αρχίζει να αλλοιώνεται και να παίρνει μια νέα μορφή. Μια βασική συνέπεια

Εικόνα 3.10 54

της Airbnb, όπως αναλύθηκε και πριν, είναι ο εκτοπισμός των μόνιμων κατοίκων, συνέπεια, η οποία σαφώς επηρεάζει την κοινωνική σύσταση της γειτονιάς. Φαίνεται λοιπόν, πως απομακρύνοντας είτε έμμεσα, είτε άμεσα τους μόνιμους κατοίκους από την γειτονιά τους, σε μια προσπάθεια δημιουργίας μιας περιοχής με συγκεκριμένα και προκαθορισμένα ή μη χαρακτηριστικά, η ίδια η γειτονιά παύει να έχει την μορφή που ξέρουμε. Όπως αναφέρει και ο Marcuse (1985), τα επιχειρηματικά συμφέροντα επεκτείνονται στα κέντρα των πόλεων με τις κατοικημένες περιοχές πλέον να τείνουν να εξαφανιστούν. Οι εν δυνάμει μόνιμοι κάτοικοι (κυρίως χαμηλότερων οικονομικών στρωμάτων) αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία πια στο να καταφέρουν να βρουν κάποια κατοικία προς πώληση ή προς μακροχρόνια μίσθωση, ή ακόμη και αν βρουν, οι τιμές των ενοικίων και οι τιμές πώλησης είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό, είναι το φαινόμενο του Airbnb (Wachsmuth, Weisler, 2018). Αυτό προφανώς, είναι αποτέλεσμα της πολύ μεγάλης ζήτησης και πολύ μικρής προσφοράς (Marcuse, 1985). Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν, είτε η πόλη της Νέας Υόρκης, είτε η πόλη του Σαν Φρανσίσκο. Στην Νέα Υόρκη, το φαινόμενο του Airbnb υπάρχει σε τόσο έντονο βαθμό, όπου πλέον οι διαθέσιμες κατοικίες μισθώνονται κατά το 75% του χρόνου ως καταλύματα μέσω της πλατφόρμας (Wachsmuth, Weisler, 2018), ποσοστό μέσω του οποίου διαφαίνεται το πολύ έντονο φαινόμενο του εκτοπισμού στην περιοχή (Χάρτης 3.1 και Χάρτης 3.2). Αντίστοιχη συνθήκη επικρατεί και στην πόλη του Σαν Φρανσίσκο, της διακρίνεται και στους παρακάτω χάρτες.

Αλλαγή των χρήσεων γης Ποιος όμως είναι ο χώρος, όπου λαμβάνουν χώρα, οι παραπάνω κοινωνικές σχέσεις και συγκρούσεις; Όπως έχει αναφερθεί και στην αρχή, ο χώρος του γειτνιάζειν, τις περισσότερες φορές είναι ο δημόσιος χώρος. Τι γίνεται όμως όταν οι κοινωνικές σχέσεις αλλάζουν, σε ένα χώρο που μεταβάλλεται και ο ίδιος; Η σχέση της Airbnb με το «gentrification» ή την ανάπλαση του δημοσίου χώρου είναι βαθιά. Το ζήτημα, σε αυτό το σημείο, είναι κατά πόσο όλη αυτή η «μεταμόρφωση» του δημοσίου χώρου, αφήνει την έννοια της «γειτονιάς» ανεπηρέαστη ή πιο σωστά με ποιον τρόπο την επηρεάζει. Πρωτίστως, ο αστικός χώρος της γειτονιάς δημιουργείται για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των μόνιμων κατοίκων της γειτονιάς, κατάσταση η οποία χάνει τις ισορροπίες και τον στόχο της, όταν το υποκείμενο το οποίο προσπαθεί να εξυπηρετήσει είναι πλέον οι επισκέπτες των πόλεων- τουρίστες. Έτσι, τόσο οι χρήσεις γης, όσο και το ύφος της περιοχής διαμορφώνονται με βάση το νέο «lifestyle», που χαρακτηρίζει έναν επισκέπτη μιας πόλης. Σύνηθες φαινόμενο, είναι τα μικρά συνοικιακά μαγαζιά να αντικαθίστανται από μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων, έτοιμες να εξυπηρετήσουν ανθρώπους από κάθε γωνιά του πλανήτη. Παράλληλα, εμφανίζονται καταστήματα, τα οποία δεν είναι «χρήσιμα» στην καθημερινότητα των κατοίκων (όπως πχ. καφέ, bar, gallery), ενώ οι «χρήσιμες» (για τους κατοίκους) υπηρεσίες τείνουν να εξαφανιστούν. Οι αλλαγές αυτές, απομακρύνουν τους μόνιμους κατοίκους, καθώς οι ανάγκες και οι επιθυμίες των κατοίκων δεν θα μπορούσαν να ταυτιστούν ποτέ με αυτές των επισκεπτών. Χαρακτηριστικά, όλα τα παραπάνω, εμφανίζονται με έντονο τρόπο και στο κέντρο της Βαρκελώνης, με την πόλη να δέχεται το 2016 πάνω από 34 εκατομμύρια τουρίστες (Lopez Daz, 2017). Καθημερινή ζωή Πώς επηρεάζεται η καθημερινότητα των μόνιμων κατοίκων των γειτονιών; Όσον αφορά τις κοινωνικές σχέσεις, που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της σχέσης γειτονιά-Airbnb, αυτές συναντώνται σε ακόμη πιο «τυπικές» μορφές, από αυτές της σύγχρονης γειτονιάς, μεταξύ των εναπομεινάντων μόνιμων κατοίκων, των τοπικών εργαζομένων και των επισκεπτών που διαμένουν πλέον στις κατοικίες της περιοχής και που εναλλάσσονται συνεχώς. Αυτό σημαίνει, πως οι κοινωνικές σχέσεις, που αποτελούν ένα από τα βασικότερα συστατικά στοιχεία της γειτονιάς, δεν είναι τόσο ισχυρές, με τους μόνιμους κατοίκους πολλές φορές να μην έχουν αναπτύξει πραγματικές σχέσεις «καθημερινής ζωής», αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας μεταξύ τους. Οπότε, οι σχέσεις πέρα από τυπικές γίνονται ιδιαίτερα εφήμερες (κυρίως λόγω της ύπαρξης «προσωρινών κατοίκων»), ενώ οι λιγότεροι μόνιμοι κάτοικοι ή ιδιοκτήτες καταστημάτων της γειτονιάς πλέον είναι πιθανό να αποκτήσουν πιο ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους, καθώς είναι οι μοναδικοί ντόπιοι. Παράλληλα, οι μόνιμοι κάτοικοι είναι η κοινωνική ομάδα, η οποία ζει σε ρυθμούς καθημερινής ζωής και η οποία πολλές φορές διαταράσσεται από τους άστατους ρυθμούς ζωής των επισκεπτών (μη τήρηση κοινής ώρας ησυχίας, οχλοβοή, party). Έτσι, οι ανάγκες των επισκεπτών, που κατά τις νυχτερινές ώρες συνήθως διασκεδάζουν καταλαμβάνοντας τον αστικό χώρο ή μη σεβόμενοι τους κανόνες συμβίωσης σε μια πολυκατοικία, έρχονται σε σύγκρουση με εκείνες των ντόπιων κατοίκων.

Η γειτονιά πλέον, μέσω της τουριστικοποίησης που έχει υποστεί, χάνει την αυθεντική της υπόσταση τόσο χωρικά, με τον χώρο να μην μπορεί πλέον να ικανοποιήσει τις ανάγκες των κατοίκων και με τον τόπο να χάνεται, όσο και κοινωνικά με τις κοινωνικές σχέσεις να μην αναπτύσσονται τόσο έντονα. Το γεγονός αυτό, δημιουργεί έναν προβληματισμό σε σχέση με το πώς η Airbnb καταφέρνει μια τόσο μεγάλη επιτυχία προωθώντας την εμπειρία της εντοπιότητας και του αυθεντικού, την ίδια στιγμή που αυτά τα στοιχεία τείνουν να εκλείψουν ή εμφανίζονται στις γειτονιές με επιτηδευμένο τρόπο; Γίνεται κάπως έτσι κατανοητό, πως το «τοπικό» και η «αυθεντική εμπειρία» αποκτούν μια τέτοια μορφή, ώστε να μπορούν πλέον να ικανοποιούν τις ανάγκες των επισκεπτών, οι οποίοι κατά κανόνα εναρμονίζονται με τις νέες μορφές και πρότυπα τουρισμού (city breaks). Η «αυθεντικότητα» της γειτονιάς, και εν τέλει η ίδια η γειτονιά πλέον υπάρχει κάτω από «ένα «προστατευμένο» και επίπλαστο πλαίσιο, αν τις συγκρίνει κανείς, για παράδειγμα με τις πραγματικά εργατικές ή υποβαθμισμένες συνοικίες που δεν έχουν υποστεί ακόμη gentrification» (Γιαννοπούλου, Συμεών, Τσώλη, 2018). Θα μπορούσε κανείς εύλογα να αναρωτηθεί, όλη αυτή η «αναβάθμιση» των γειτονιών μέσω των αστικών αναπλάσεων, δεν είναι κάτι που ωφελεί και τους ίδιους τους κατοίκους; Για παράδειγμα, η μετατροπή μιας υποβαθμισμένης περιοχής με έντονη εγκληματικότητα σε μια ευχάριστα σχεδιασμένη και περιποιημένη περιοχή, σίγουρα βελτιώνει και την ποιότητα ζωής των κατοίκων, και αυτό είναι κάτι που δεν θα μπορούσε κανείς να παραβλέψει. Το ζήτημα, όμως είναι το κίνητρο πίσω από όλες αυτές τις αστικές επεμβάσεις, με πολύ πρόσφατο το παράδειγμα του Μεγάλου Περιπάτου στο κέντρο της Αθήνας, με τον οποίο προσπαθείται να μετατραπεί ειδικά ο θύλακας που πεζοδρομεί, σε μία αυστηρά οριοθετημένη περιοχή τουριστικής ανάπτυξης, αναψυχής και υψηλής κατανάλωσης (ΑΚΕΑ,2020). Πολλές φορές, όμως η τουριστικοποίηση ή και γενικότερα ο τουρισμός σαν εργαλείο διαμόρφωσης του χώρου της πόλης, φτάνει πριν από το «gentrification», με τις περιοχές να «καταλαμβάνονται από καινούργιους ιδιώτες ιδιοκτήτες, ενοικιαστές και καταναλωτές, όπως και από άλλους θεσμικούς και συλλογικούς κοινωνικούς παράγοντες (αγορά ακινήτων, επενδυτές, δανειστές ενυπό¬θηκων δανείων, κλπ) που προσελκύονται από τις νέες υπηρεσίες και την ατμόσφαιρα που δημιουργείται και παράγεται για την προσέλκυση τοπικών, περιφερειακών και διεθνών επισκεπτών» (Gravari-Barbas, Guinand, 2017). «Αυτές οι περιοχές […] μετατρέπονται σε «τουριστικές παιδικές χαρές» (tourism playgrounds) και προσελκύουν –συχνά με τη βοήθεια των κρατικών παρεμβάσεων- το στεγαστικό gentrification.» (Γιαννοπούλου, Συμεών, Τσώλη, 2018). Με αυτό τον τρόπο γίνεται κατανοητό, πως ο ρόλος των μόνιμων κατοίκων στην διαμόρφωση του αστικού χώρου αλλάζει, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν παίζουν κανένα ρόλο. Διαμορφώνεται μια νέα αστική κουλτούρα που επικεντρώνεται στην αναζήτηση μιας «ποιότητας ζωής» μέσω της κατανάλωσης και μετατρέπει τις πόλεις σε χώρους, που παρέχουν καταναλωτικές ευκαιρίες για εύπορους χρήστες (νέα μεσαία αστική τάξη) (Γιαννοπούλου, Συμεών, Τσώλη, 2018). Άλλωστε, σύμφωνα με τους Stors και Kagermeier (2017), οι χρήστες της πόλης, είτε είναι μόνιμοι κάτοικοι, είτε προσωρινοί μετανάστες είτε επισκέπτες για ένα σαββα¬τοκύριακο, ομοίως συνπαράγουν την αστική εμπειρία. 58

Συμπερασματικά, η γειτονιά «της Airbnb», μέσα από όλες τις παραπάνω παραμέτρους, παίρνει νέα μορφή και νέο περιεχόμενο. Απομακρύνεται από την γειτονιά-τόπο και μεταμορφώνεται στην γειτονιά-αξιοθέατο. Με τους κατοίκους να εκτοπίζονται όλο και περισσότερο και με την «εμπειρία της καθημερινότητας» να γίνεται μια προστατευμένη, ελεγχόμενη και διαμορφωμένη, «αυθεντική» εμπειρία, η γειτονιά και η καθημερινή ζωή διατηρούνται απλά και μόνο για να μπορούν να προσελκύουν τουρίστες, ενώ στην ουσία αποτελεί μια ακόμη επιχειρηματική δραστηριότητα. Παρ΄όλ΄αυτά, είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε, πως ακόμη και στις πιο τουριστικοποιημένες γειτονιές, πάντα θα υπάρχουν ψήγματα της «αυθεντικής» γειτονιάς, είτε με την μορφή μόνιμων κατοίκων, είτε με την μορφή τοπικών αγορών, είτε με την μορφή τυχαίων συναντήσεων είτε ακόμη και με την μορφή αντιστάσεων. Και σίγουρα, τέτοια ψήγματα δεν πρέπει να τα υποτιμούμε, καθώς η ιστορία μας έχει δείξει πως τα ψήγματα αρκούν ώστε οι άνθρωποι να πάρουν την ζωή τους στα χέρια τους, να πάρουν την πόλη στα χέρια τους, να καταφέρουν να ξανακαταλάβουν τις γειτονιές τους και να ζήσουν σ΄ αυτές!

3.4. «Tourists go home». Αντιδράσεις και κινήματα ενάντια στην Airbnb. Παρά το γεγονός, πως η Airbnb έδωσε μια ευκαιρία τόσο σε μικροϊδιοκτήτες κατοικιών, όσο και σε μικροκαταστηματάρχες να αυξήσουν το εισόδημά τους (ειδικά σε μια πολύ δύσκολη φάση της οικονομίας), η αλλοίωση που δέχτηκε η έννοια της γειτονιάς, γέννησε έντονες αντιδράσεις από τους μόνιμους κατοίκους, σε διάφορες πόλεις, σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα σε πολλές πόλεις της Ευρώπης με έντονα ανεπτυγμένο τον τουρισμό. Σε αυτές, τις πόλεις έχουμε δει να αναπτύσσονται

Εικόνα 3.11 59

κινήματα, με βασικό τους αίτημα τον περιορισμό της Airbnb ή ακόμη και την καθολική απομάκρυνσή της. Οι κάτοικοι είδαν την καθημερινότητά τους να ταράσσεται μέσω της έντονης εμφάνισης των τουριστών-επισκεπτών στις γειτονιές τους, με ιδιαίτερα βίαιο τρόπο. Η κατάσταση αυτή, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω οδηγεί ακόμη και στην διαμόρφωση ολόκληρων των κέντρων πολλών ευρωπαϊκών πόλεων σε «γειτονιές» που εξυπηρετούν αποκλειστικά τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του τουριστικού τομέα. Τα κέντρα των πόλεων, αλλά και γειτονιές γύρω από αυτά, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν και μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, μεταμορφώνονται πλέον σε ένα δίκτυο εξυπηρέτησης τουριστών-επισκεπτών. Τα κινήματα, που έχουν αναπτυχθεί, γύρω από αυτό το ζήτημα είναι πολυάριθμα και έχουν εμφανιστεί σε διάφορες πόλεις και με διαφορετικές μορφές. Βενετία, Βαρκελώνη, Πάλμα ντε Μαγιόρκα, Βερολίνο, Παρίσι, Άμστερνταμ, Μαδρίτη, Σεβίλλη, Μάλαγα, Πράγα, Αθήνα είναι μόλις κάποιες ευρωπαϊκές πόλεις, στις οποίες οι κάτοικοι αποφάσισαν να αντιδράσουν στον εκτοπισμό τους, από την γειτονιά τους και στην μετατροπή τους σε μια «ξένη» τουριστικοποιημένη περιοχή. Τέτοιες κινήσεις πολλές φορές αναπτυγμένες μέσω του διαδικτύου έχουν πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις, με χιλιάδες κατοίκους να διαδηλώνουν, προσπαθώντας να διεκδικήσουν ξανά την γειτονιά τους. Τα συνθήματα που εμφανίζονται σε κάθε γωνιά των «εξεγερμένων» γειτονιών, πολλές φορές ονοματίζουν και τα ίδια τα κινήματα: «Tourists go home» (Βαρκελώνη), «Berlin doesn’t love you» (Βερολίνο).

διαφύγουν τον θεσμικό έλεγχο διαθέτοντας «τα ακίνητά τους προς βραχυχρόνια μίσθωση στο περιθώριο της τυπικής διαδικασίας, έτσι όπως αυτή ορίζεται πλέον αναλυτικά από τον πρόσφατο νόμο, πετυχαίνοντας μικρά έως (κυρίως) πολύ μεγάλα κέρδη» (Μπαλαμπανίδης, Παπατζανή, Πέττας, 2018). Σε πολλές περιπτώσεις οι οικοδεσπότες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την μεγάλη ζήτηση, όσο περισσότερο γίνεται φτάνοντας σε ακραίες λύσεις όπως είναι η μίσθωση (ημι)υπόγειων χώρων, η δημιουργία πρόσθετων κατασκευών σε διαμερίσματα ή ακόμη και η αυθαίρετη καταπάτηση των ακαλύπτων των πολυκατοικιών. Παρ’ όλ’ αυτά, πολλές από τις ρυθμίσεις που έχουν θεσπιστεί ή προβλέπεται να θεσπιστούν οφείλονται όχι μόνο στην άσκηση πίεσης, από την πλευρά των κατοίκων των πόλεων αλλά και από τις έντονες αντιδράσεις, από την πλευρά σωματείων και συλλόγων ξενοδόχων και ξενοδοχοϋπαλλήλων. Όπως, χαρακτηριστικά σχολιάζει ο πρόεδρος του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος, «υπάρχουν ιδιοκτήτες με 300 -400 κατοικίες, που τις χρησιμοποιούν προς βραχυχρόνια ενοικίαση σε πλατφόρμες τύπου Airbnb», ενώ «η εμπειρία της γειτονιάς, του αυθεντικού και του ντόπιου, στην πραγματικότητα δεν υπάρχει στις δημοφιλείς (ενν. για ακριβώς αυτά τα τρία στοιχεία) γειτονιές της μελετώμενης ηλεκτρονικής πλατφόρμας». Έτσι, πολλές φορές η οικονομία του διαμοιρασμού και η ίδια η «εμπειρία» γίνονται ένα πολύ δημιουργικό «πέπλο» κάλυψης διάφορων μεγαλοεπιχειρηματικών συμφερόντων (Fortune Greece, 2018).

Στο Βερολίνο, οι κάτοικοι διεκδίκησαν τον περιορισμό βραχυχρόνιας μίσθωσης ολόκληρων μονοκατοικιών ή διαμερισμάτων μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών, σε μια προσπάθεια μείωσης των τιμών των ενοικίων και επαναφοράς των μόνιμων κατοίκων στις γειτονιές τους (Σαββίδης, 2016). Στη Πάλμα ντε Μαγιόρκα, μια περιοχή, στην οποία εμφανίστηκε αύξηση στις τιμές των ενοικίων κατά 40%, οι κάτοικοι κατάφεραν την απαγόρευση των βραχυχρόνιων μισθώσεων κατοικιών, σε προστατευόμενες αγροτικές περιοχές, σε περιοχές πλησίον του αεροδρομίου ή σε επιχειρηματικές περιοχές (Lifo, 2018). Ενώ στο Άμστερνταμ, πλέον οι ενοικιάσεις καταλυμάτων μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών έχουν περιοριστεί σε μόλις 30 ημέρες ανά έτος (Αθανασοπούλου, 2018). Στην Ελλάδα, και πιο συγκεκριμένα σε περιοχές της Αθήνας, μετά τις έντονες αντιδράσεις προβλέπεται η θέσπιση των εξής μέτρων: 1/Αυστηρή φορολογική συμμόρφωση. Το Υπουργείο Οικονομικών συστήνει στην Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) να εντοπίσει όλα τα ακίνητα που δεν έχουν Αριθμό Μητρώου Ακινήτων (ΑΜΑ), και που στην ουσία είναι αδήλωτα. 2/Προδιαγραφές ασφαλείας για τα καταλύματα. Πλέον, «οι ιδιοκτήτες θα υποχρεωθούν να καταθέτουν τις πολεοδομικές άδειες, καθώς και τις προδιαγραφές ασφαλείας του ακινήτου (έξοδοι κινδύνου, πυροπροστασία, κλπ. )», σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. 3/Ασφαλιστική κάλυψη ακινήτων και φιλοξενούμενων, καθώς μέχρι σήμερα η ίδια η εταιρία (Airbnb) «εκτελεί χρέη» ασφαλιστικής εταιρίας στην περίπτωση ζημιάς στο ακίνητο. (iefimerida, 2019) Βέβαια, παρά τις παραπάνω ρυθμίσεις, πολλοί οικοδεσπότες θα μπορέσουν να 60

Εισαγωγή Η Airbnb αποτελεί ένα φαινόμενο, το οποίο επηρεάζει τις πόλεις παγκοσμίως. Παρ΄όλ΄αυτά, η πόλη αποτελεί μια δυναμική διαδικασία, η οποία επηρεάζεται από κάθε κοινωνικοοικονομικοπολιτική συνθήκη που συμβαίνει σε αυτή, γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη ιδιαιτεροτήτων σε κάθε πόλη.

Το αποτύπωμα της Airbnb στις γειτονιές της Ελλάδας: η περίπτωση της περιοχής της Ανάληψης στη Θεσσαλονίκη.

Γι΄ αυτό τον λόγο , επιλέγουμε σε αυτό το κεφάλαιο να μελετήσουμε συγκεκριμένα πως η διαλεκτική σχέση Airbnb- πόλης- γειτονιάς μεταφράζεται στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στην πόλη της Θεσσαλονίκης, με οποιαδήποτε ιδιαιτερότητα αυτή μπορεί αν έχει. Στόχος του κεφαλαίου είναι η ανάλυση του παγκόσμιου φαινομένου της Airbnb στην περιοχή Ανάληψης στη Θεσσαλονίκη. Μια πολύ ενδιαφέρουσα περιοχή, τόσο ως προς την ιστορικότητά της, όσο και ως προς τις δυνατότητές της για το μέλλον. Μπορεί η Airbnb να εισχωρήσει σε μια περιοχή με τέτοια χαρακτηριστικά και να την εκμεταλλευτεί πως όφελός της ή το «γειτνιάζειν» θα καταφέρει να παραμείνει ανεπηρέαστο; Βασικά εργαλεία για την διεξαγωγή συμπερασμάτων σε αυτό το κεφάλαιο, αποτελεί η άντληση πληροφοριών από την ηλεκτρονική πλατφόρμα της εταιρίας και η έρευνα πεδίου στην περιοχή μελέτης με επιτόπια παρατήρηση και συνεντεύξεις από ανθρώπους της περιοχής. 65

4.1. Η γειτονιά στην Ελλάδα από πολεοδομική και θεσμική σκοπιά. Δεδομένου ότι στην εργασία μας θα ασχοληθούμε ιδίως με την γειτονιά στην Ελλάδα, αλλά και ειδικότερα με μία συγκεκριμένη και οριοθετημένη γειτονιά στην περιοχή της Ανάληψης στην Θεσσαλονίκη, κρίνεται απαραίτητο να κάνουμε μία σύντομη μελέτη για την «γειτονιά» σύμφωνα με το νομοθετικό πλαίσιο που ίσχυε και ισχύει στην Ελλάδα σε σχέση με την έννοια και την «δομή» της γειτονιάς. Όπως είδαμε και στις προηγούμενες ενότητες, ο όρος «γειτονιά» σίγουρα είναι ένας όρος με ασαφές και υποκειμενικό περιεχόμενο και πολλές φορές ειδικά σε επίσημα έγγραφα της πολεοδομίας συσχετίζεται με τις έννοιες της «κοινότητας», «συνοικίας», της «πολεοδομικής ενότητας», «οικιστικής ενότητας» ή του «οικιστικού συγκροτήματος» και «διαμερίσματος». Στην Ελλάδα, η πρώτη αναφορά στην γειτονιά έγινε με το «Νέο Οικιστικό Νόμο» το 1983 (Ν 1337/83), που προέβλεπε «την επέκταση των Σχεδίων Πόλεων» κατά πολεοδομικές ενότητες, δηλαδή κατά γειτονιές. Την ίδια χρονιά, από το αρμόδιο Υπουργείο οροθετείται η γειτονιά με κριτήριο τις καθημερινές συνήθειες, την ταύτιση των κατοίκων με την περιοχή τους και με το πληθυσμιακό της μέγεθος ορίζεται περίπου στους 2.000-5.000 κατοίκους. Προτείνεται η κάθε γειτονιά να διαθέτει τα δικά της μαγαζιά, τράπεζες, πάρκα κ.α. έτσι ώστε να παρέχονται στους κατοίκους της, οι απαραίτητες εξυπηρετήσεις. Νέο στοιχείο, σε αυτό το θεσμικό πλαίσιο αποτελεί η σύσταση της «Πολεοδομικής Επιτροπής Γειτονιάς» (ΠΕΓ), η οποία αποτελεί ένα συμβουλευτικό όργανο για τα πολεοδομικά και λειτουργικά προβλήματα της γειτονιάς. Το όργανο αυτό προωθούσε την ενεργό συμμετοχή των πολιτών, σε ζητήματα σχετικά με τον χώρο της καθημερινότητάς τους και περαιτέρω την πολεοδομική πρακτική. Συγχρόνως, συντάχθηκε ένας «οδηγός οριοθέτησης γειτονιάς» για να διευκολυνθεί ο καθορισμός των ορίων της. Τα κριτήρια ήταν: διοικητικά (π.χ. ενορίες, σχολεία, αστυνομικά τμήματα κλπ.), λειτουργικά (π.χ. εμπορικές και πολιτιστικές λειτουργίες), φυσικά (π.χ. ρέματα, γέφυρες, κλίση εδάφους, κλπ.), πολεοδομικά-κυκλοφοριακάμορφολογικά (π.χ. λεωφόροι, σιδηροδρομικές γραμμές, μεγάλα πάρκα κλπ.), κοινωνικοπολιτιστικά-πολιτικά (π.χ. ονομασία περιοχής, κοινωνική ομοιογένεια ή διαφοροποιήσεις κατοίκων περιοχής κλπ.). Μέχρι και σήμερα, αυτά τα νομοθετήματα δεν φαίνεται να αναιρούνται, αφού η πλειοψηφία των μελετών δέχονται ως δεδομένη την έννοια της γειτονιάς. Φυσικά, παρ’ όλες τις προσπάθειες για την σαφή γεωγραφική οριοθέτηση της, αυτή στην ουσία δεν υπάρχει. Στην ίδια κατεύθυνση με την εμφάνιση των πολεοδομικών ρυθμίσεων σχετικά με την γειτονιά, παρατηρείται ότι από το 1981 και μετά προωθήθηκε η ενεργός δράση των πολιτών στα κοινά, ως βασική προϋπόθεση για την διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής σε τοπικό επίπεδο. Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση, στη συμμετοχή των κατοίκων στην πολεοδομική πρακτική μέσα από διάφορες ρυθμίσεις, όπως ο νόμος του 2006 («νέος Δημοτικός Κώδικας»), που προωθεί την ενεργό συμμετοχική δράση 66

των κατοίκων, η οποία μέχρι στιγμής ήταν μία άτυπη διαδικασία, και περιορίζονταν στη θεσμοθέτηση τοπικών ψηφισμάτων. Σύμφωνα με το άρθρο 216 του «νέου Δημοτικού Κώδικα», οι δημοτικές και κοινοτικές αρχές, προκειμένου να λάβουν απόφαση για σοβαρά ζητήματα, που ανήκουν στη σφαίρα των αρμοδιοτήτων τους και που αφορούν την περιοχή κατοικίας τους, μπορούν να διεξάγουν τοπικό δημοψήφισμα για τη ρύθμιση αυτών. Η γειτονιά στη Θεσσαλονίκη Θέλοντας να εστιάσουμε λίγο περισσότερο στην πόλη της Θεσσαλονίκης, αντιλαμβανόμαστε ότι η πόλη αυτή, από την μία δεν εξαιρείται από τα παραπάνω που αναφέραμε, σε σχέση με τη θεσμική πολεοδομική αναφορά στην έννοια της γειτονιάς, και από την άλλη εμφανίζει και δικές της ιδιαιτερότητες. Από τα χρόνια που η Θεσσαλονίκη διένυσε ως ανεξάρτητη ελληνική πόλη, μέχρι και την περίοδο κοντά στο 1980, όπου θεσμοθετήθηκαν και οι πρώτοι νόμοι σε σχέση με την οργάνωση της πόλης, βασική επιδίωξη αποτελούσε η αξιοποίηση του χώρου, ώστε η πόλη να συνεχίσει να αναπτύσσεται. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε, ότι με το «Ρυθμιστικό Σχέδιο» για την Θεσσαλονίκη, που ισχύει από το 1985 και αποτέλεσε την πρώτη θεσμοθετημένη πολυτομεακή αντιμετώπιση του αστικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης και του άμεσου περιβάλλοντός της, αναγνωρίζονται για πρώτη φορά οι ανισότητες στο χώρο (Χριστοδούλου, 2015). Είναι λογικό, πως η γειτονιά, τόσο ως έννοια όσο και ως θεσμοθετημένο πολεοδομικό εργαλείο δεν διαφοροποιείται και δεν ξεφεύγει από το πλαίσιο της γειτονιάς στην Ελλάδα. Παρ΄ όλ΄ αυτά, με την διαδικασία της βιομηχανικής ανάπτυξης, η οποία ήρθε παράλληλα με την αυξημένη ροή προσφυγικού πληθυσμού στην πόλη (λόγω της μικρασιατικής καταστροφής), η πόλη διαφοροποιείται, σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Την περίοδο εκείνη, δημιουργούνται εργατικοί και προσφυγικοί οικισμοί και γειτονιές, που μετασχηματίζουν συνολικά την πόλη. Δημιουργείται, έτσι μία

πόλη των ανισοτήτων και των αντιθέσεων, συνθήκη η οποία αποτυπώνεται στον χάρτη της πόλης με διακριτό τρόπο (εικόνα 4.1). «Η οικιστική αποκατάσταση και ενσωμάτωση των προσφύγων το 1922 στην πόλη διαμόρφωσε για πρώτη φορά στην ιστορία της, μία περιφέρεια που προέκυψε από την περιμετρική σπορά νέων συνοικιών, γειτονιών και ημιαστικών προαστίων» (Χαστάογλου, 2001, όπως αναφέρεται στο Χριστοδούλου, 2015: 68). «Το ομοιόμορφο και τυποποιημένο οικιστικό περιβάλλον των προσφυγικών συνοικισμών, με τις υποτυπώδεις αστικές υποδομές, διαφοροποιούνταν πλήρως από το ανοικοδομούμενο -σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα- κέντρο της πόλης, όπως άλλωστε διαφοροποιούνταν - μέχρι και πρόσφατα – οι «γηγενείς» του κέντρου από τα μικροαστικά και λαϊκά στρώματα, στα οποία μετεξελίχθηκαν οι πρόσφυγες.» (Χριστοδούλου, 2015: 69). Η εσωτερική μετανάστευση τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες και το πρόβλημα της στέγασης των νέων κατοίκων οδήγησε στην περαιτέρω χωρική εξάπλωση της πόλης.

4.2. Airbnb και Ελλάδα Η Airbnb, δύο χρόνια μετά την πρώτη της εμφάνιση (2008) εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Αθήνα. Η εμφάνιση της Airbnb στην Ελλάδα έφτασε σχεδόν παράλληλα με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Όπως αναλύσαμε και παραπάνω (βλ. κεφάλαιο 2), η Airbnb προωθώντας μία εναλλακτική μορφή τουρισμού και αξιοποιώντας τις συνθήκες της οικονομικής κρίσης στη χώρα, πέτυχε την γρήγορη εξάπλωση της. Η βραχυχρόνια μίσθωση αποτελεί μια πολύ επικερδέστερη εκμετάλλευση ενός ακινήτου σε σχέση με την μακροχρόνια μίσθωσή του. Από την άλλη, επειδή η περίοδος εμφάνισης της Airbnb στην Ελλάδα χαρακτηριζόταν από απολύσεις, μειώσεις μισθών και συντάξεων, πολλοί ιδιοκτήτες ακινήτων αποφάσισαν να γίνουν οικοδεσπότες στην Airbnb. Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν, η αξιοποίηση ενός ακινήτου, μέσω της Airbnb είναι μια πολύ βολική λύση για πολλούς μικροϊδιοκτήτες, που βλέπουν το εισόδημά τους να μειώνεται συνεχώς και το διαμέρισμά τους, να μην μπορεί πλέον αν επιφέρει κέρδη, όπως στο παρελθόν. Η παρουσία της Airbnb στο αθηναϊκό τοπίο έχει εδραιωθεί με πολύ πιο οξυμένο τρόπο από ό,τι στις υπόλοιπες πόλεις της Ελλάδας, μιας και 68

Χάρτης 4.1: Συσσώρευση καταλυμάτων της Airbnb, στο Δήμο Αθηνών. / πηγή: Μπαλαμπανίδης, Παπατζανή, Πέττας

Χάρτης 4.2: Μέσος όρος τιμών ανά περιοχή στον Δήμο Αθηνών / πηγή: Μπαλαμπανίδης, Παπατζανή, Πέττας

αποτελεί τη μεγαλύτερη πόλη, την πρωτεύουσα της χώρας και έναν παγκόσμιο τουριστικό προορισμό. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα «Inside Airbnb6» , μόνο στον Δήμο Αθηναίων τα καταχωρημένα ακίνητα ξεπερνούσαν τις 2.000 τον Ιούλιο του 2015 ενώ, δύο μόλις χρόνια μετά, τον Μάιο του 2017, ξεπερνούσαν τις 5.000 (insideairbnb.com, 2020). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η γεωγραφική εδραίωση της Airbnb. Η αυξημένη βραχυχρόνια μίσθωση εντοπίζεται κυρίως στις κεντρικές περιοχές, όπως το Μοναστηράκι, το Θησείο και το Κουκάκι. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, σύμφωνα με ανακοίνωση της Airbnb με τις 16 δημοφιλέστερες γειτονιές του κόσμου το 2016, το Κουκάκι βρισκόταν στην 5η θέση παγκοσμίως (Μπαλαμπανίδης, Παπατζανή, Πέττας, 2018). Στην Αθήνα και κυρίως στις «κεντρικές» περιοχές της έχει αρχίσει ήδη τα τελευταία χρόνια να διαφαίνεται με οξυμένο και πιο καθαρό τρόπο το αποτύπωμα της εταιρίας στην πόλη και στις γειτονιές της αλλά και στη καθημερινή ζωή των μόνιμων κατοίκων. Ενδεικτικά, στις γειτονιές του κέντρου της Αθήνας, όπως αναφέρει ο σύλλογος μεσιτών Αθηνών-Αττικής καταγράφεται ετησίως 10%-15% άνοδος στα ενοίκια των ακινήτων προς μακροχρόνια μίσθωση (iskra.gr). Πιο συγκεκριμένα, οι διαθέσιμες κατοικίες για μακροχρόνια ενοικίαση ή αγορά εκλείπουν, συνθήκη που αιτιολογεί την παραπάνω αύξηση. Πέρα από την άνοδο των ενοικίων, παρατηρούμε πως τοπικά καταστήματα κλείνουν και την θέση τους παίρνουν μεγάλες διεθνείς αλυσίδες, ενώ οι μόνιμοι κάτοικοι πιέζονται και εκτοπίζονται από τις γειτονιές τους. 6 Inside Airbnb: Αποτελεί μια ανεξάρτητη και μη εμπορική ιστοσελίδα, που εκθέτει ένα σύνολο από δεδομένα με σκοπό να αναδείξει τον ρόλο της Airbnb στις πόλεις και την επιρροή της στην αγορά ακινήτων.

Σύμφωνα με έρευνες, διαφαίνονται και άλλες ανησυχητικές συνέπειες για την περίπτωση του κέντρου των Αθηνών. «Αυθαίρετες κατασκευές που ξεφυτρώνουν στους πίσω ακάλυπτους μικρών πολυκατοικιών, που έχουν εξαντλήσει το ποσοστό κάλυψης του οικοπέδου· με άλλα λόγια, αυθαίρετα Airbnb καταλύματα στον λίγο χώρο που άφησε ελεύθερο η αντιπαροχή, με την οποία εύστοχα παραλληλίζεται η νέα πρακτική της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων.» (Μπαλαμπανίδης, Παπατζανή, Πέττας, 2018). Οι μεταβολές αυτές, που κυρίως η Αθήνα και ειδικά κάποιες κεντρικές περιοχές της έχουν υποστεί, έχουν να κάνουν με τις διαδικασίες του τουριστικού και εμπορικού gentrification, όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο και έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή της καθημερινότητας των κατοίκων και την στροφή στην ικανοποίηση των αναγκών των τουριστών. Airbnb και Θεσσαλονίκη Όσον αφορά τη πόλη της Θεσσαλονίκης και σύμφωνα με την ιστοσελίδα της AirDNA, την οποία έχουμε αξιοποιήσει , ώστε να έχουμε την δυνατότητα να παραθέσουμε την πορεία και την εξέλιξη της Airbnb στην Θεσσαλονίκη, παρατηρούμε πως η μεγαλύτερη συσσώρευση καταλυμάτων της Airbnb βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και μειώνεται όσο απομακρυνόμαστε από αυτό (Χάρτης 4.3). Σύμφωνα με στοιχεία από την AirDNA, τον Μάιο του 2019, υπάρχουν 2.012 ενεργές καταχωρήσεις, από τις οποίες το 93,8% αποτελούν είναι ολόκληρα διαμερίσματα, το 6% δωμάτια και το 0,2% μοιραζόμενα δωμάτια (www.airdna.com, 2020).

Διάγραμμα 4.2: Μερίδιο αγοράς ανά τύπο7 καταλύματος στο Δήμο καταλύματος / πηγή: insideairbnb, ανάλυση EY

7 Στο σημείο αυτό, πρέπει να γίνει μια διευκρίνιση σχετικά με την ελληνική νοοτροπία γύρω από τη λογική του home sharing. Σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις στην Ευρώπη, όπου η συγκατοίκηση ατόμων που μπορεί να μην έχουν προηγούμενες προσωπικές σχέσεις και όλη η λογική διάθεσης ενός δωματίου του σπιτιού σε κάποιον άγνωστο αποτελεί συνηθισμένο φαινόμενο, στην Ελλάδα η έννοια της κατοικίας αντικατοπτρίζει κάτι πολύ πιο «στενό» και συνήθως οικογενειακό. Η ελληνική πραγματικότητα δε θα μπορούσε λοιπόν εύκολα να εισαχθεί στη νοοτροπία του home sharing και να διατίθεται το επιπλέον δωμάτιο του σπιτιού σε κάποιον επισκέπτη. Ωστόσο, είτε λόγω κερδοσκοπικών βλέψεων είτε λόγω νοοτροπίας, δεν αλλάζει το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των διαθέσιμων καταλυμάτων αφορά ολόκληρα σπίτια και κατά κανόνα δεν πρόκειται για την πρώτη κατοικία.

Χάρτης 4.4: Μέσος όρος τιμών ανά περιοχή στα καταλύματα της Airbnb στο Δήμο Θεσ/νίκης.

Στο διάγραμμα 4.3 βλέπουμε τα δεδομένα της εξέλιξης των μέσων μηνιαίων εσόδων της πλατφόρμας της Airbnb στην Θεσσαλονίκη. Διακρίνεται η εποχικότητα του φαινομένου με τα έσοδα να αυξάνονται τους θερινούς μήνες και να πέφτουν τους χειμερινούς. Τα μεγαλύτερα έσοδα στην περίοδο 2017- 2018, εμφανίζονται το Σεπτέμβριο του 2017 με 856.174 ευρώ και το Σεπτέμβριο του 2018 με 1.339.230 ευρώ, ενώ αντίστοιχα τα χαμηλότερα, τον Ιανουάριο του 2017 με 317.734 ευρώ και τον Ιανουάριο του 2018 με 525.890 ευρώ.

Σύμφωνα με στοιχεία της Airdna, ο Σεπτέμβρης είναι ο μήνας, που παρουσιάζει την μεγαλύτερη προσέλκυση τουριστών στην πόλη, ενώ μάλιστα σύμφωνα με ποσοστά για το προηγούμενο έτος (2019) το 21% των κατοχυρωμένων καταλυμάτων μισθώθηκαν για 300-365 ημέρες, δηλαδή η χρήση τους ήταν αποκλειστικά για βραχυχρόνια μίσθωση. Το 34% των καταχωρήσεων ήταν διαθέσιμες για 30-90 ημέρες, το 25% για 120-180 ημέρες και τέλος το 19% για 210-270 ημέρες. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε, πως ο μήνας Σεπτέμβρης, σαν ο πιο επικερδής μήνας για τους οικοδεσπότες των καταλυμάτων στην Θεσσαλονίκη, οφείλεται και στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης που γίνεται κάθε χρόνο στην πόλη και προσελκύει αρκετούς επισκέπτες από όλο τον κόσμο (Διάγραμμα 4.5).

Το μέσο μηνιαίο εισόδημα που αποδίδει ένα καταχωρημένο διαμέρισμα στην Airbnb έχει σημειώσει αύξηση αφού το 2017 βρισκόταν στα 580 ευρώ ενώ, το 2019 ανέβηκε στα 604 ευρώ. Συμφώνα με τα παραπάνω στοιχεία, την μέση μηνιαία τιμή, την πληρότητα, και το μέσο μηνιαίο εισόδημα, μπορούμε να αναγνωρίσουμε - και στη περίπτωση της Θεσσαλονίκης, πως για τους διαχειριστές και τους ιδιοκτήτες ακινήτων, η βραχυχρόνια μίσθωση των ακινήτων αυτών αποτελεί μία χρήση με μεγαλύτερο μηνιαίο μέσο ανώτατο όφελος, καθώς φτάνει στα 1.234 ευρώ / μήνα, για ένα ολόκληρο διαμέρισμα (Διάγραμμα 4.6, Διάγραμμα 4.7, Διάγραμμα 4.8). Παρ΄όλ΄αυτά, το τοπίο όσον αφορά τις τιμές των ενοικίων και τις καταχωρήσεις στην Airbnb αλλάζει και στην πόλη της Θεσσαλονίκης, όπως και σε ολόκληρο τον πλανήτη. Σύμφωνα με έρευνες, κατά το 2020 στο Δήμο Θεσσαλονίκης, έχει καταγραφεί αύξηση 6.36% στις τιμές των ενοικίων, ενώ η προσφορά ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων έχει εκτοξευτεί στο 49,02% (iefimerida.gr, 2020). Μελετώντας αυτά τα ποσοστά, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν οι πολύ ιδιαίτερες συνθήκες της φετινής χρονιάς με την πανδημία του κορονοϊού Covid-19. Με την αξία της Airbnb το Μάρτιο του 2017 να ανέρχεται σε 31 δισ. δολάρια, ενώ στο τέλος του Απριλίου 2020, η αξία της να σημειώνει σημαντική πτώση, και να φτάνει στα 18 δισ. δολάρια (capital.gr, 2020), πολλοί ιδιοκτήτες διαμερισμάτων σε ολόκληρο τον κόσμο επιλέγουν πλέον να διαθέσουν το διαμέρισμά τους για μακροχρόνια μίσθωση (insider.gr, 2020) (Σ5).

4.3. Μελέτη περίπτωσης της περιοχής της Ανάληψης στη Θεσσαλονίκη. Όπως αναφέρθηκε και στο θεωρητικό πλαίσιο, η πόλη έχει έναν ιδιαίτερα δυναμικό χαρακτήρα και αποτελεί το σημείο όπου το τοπικό συναντάται με το παγκόσμιο, με έναν τρόπο διαλεκτικό. Αυτός ο δυναμικός χαρακτήρας εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε περιοχή και κάθε πόλη, με την ελληνική πόλη να έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες. Παρά το γεγονός πως αναγνωρίζονται κοινές τάσεις και φαινόμενα, όπως είναι για παράδειγμα η επιρροή της Airbnb στις πόλεις παγκοσμίως, είναι σημαντικό να μελετήσουμε τις τοπικές εκφάνσεις του παγκόσμιου φαινομένου αυτού. Γι’ αυτό το λόγο αυτό, διεξήχθη έρευνα πεδίου με βασικά εργαλεία την επιτόπια παρατήρηση και τις συνεντεύξεις στην Ανάληψη της Θεσσαλονίκης.

4.3.1. Γιατί Ανάληψη; Αρχικά, απαραίτητο βήμα για την επιλογή της καταλληλότερης, για εμάς, περιοχής για την έρευνα πεδίου ήταν ο εντοπισμός περιοχών στην πόλη της Θεσσαλονίκης, όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός καταλυμάτων καταχωρημένων στην Airbnb. Σύμφωνα με τα δεδομένα στην πλατφόρμα της Airbnb, παρατηρούμε, πως η μεγαλύτερη συγκέντρωση της Airbnb στην πόλη, όπως είναι βέβαια αναμενόμενο, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και μειώνεται όσο απομακρυνόμαστε από αυτό. Επιπλέον, παρατηρούμε πως όσο πιο κοντά βρισκόμαστε στην ακτογραμμή της παραλίας της πόλης τόσο αυξάνονται τα καταλύματα της Airbnb, ενώ ένα μεγάλο κενό στον χάρτη φαίνεται στην περιοχή του campus του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τέλος, σημαντική είναι και η συσσώρευση της Airbnb στις γειτονιές της Άνω Πόλης, το οποίο μπορεί να δικαιολογηθεί από την μία εξαιτίας της μικρής απόστασης της περιοχής από το κέντρο της πόλης και από την άλλη, λόγω της ιστορικότητας των συγκεκριμένων γειτονιών (Χάρτης 4.3). 76

Στόχος μας, ήταν η επιλογή μιας περιοχής με κυρίαρχη χρήση την κατοικία. Για αυτό τον λόγο απορρίψαμε τις περιοχές του κέντρου της πόλης, καθώς διαθέτουν μεγάλη πολυμορφία κεντρικών χρήσεων γης, στις οποίες δεν κυριαρχεί η χρήση της κατοικίας, αποτελώντας διαχρονικά μια τουριστική περιοχή και καθιστώντας την μελέτη της γειτονιάς κάπως ιδιαίτερη. Με αυτά τα κριτήρια, επιλέξαμε την περιοχή της Ανάληψης καθώς, αποτελεί γειτονιά με συγκεκριμένη φυσιογνωμία και χαρακτήρα. Επιπλέον, αποτελεί μία γειτονιά, στην οποία τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική άνοδος στις καταχωρήσεις στην Airbnb, γεγονός το οποίο σε συνδυασμό με την προβλεπόμενη δημιουργία δύο στάσεων μετρό στην περιοχή μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική και χωρική φυσιογνωμία της γειτονιάς αυτής. Ακόμη ένα παράγοντας, που μας οδήγησε στην επιλογή της συγκεκριμένης γειτονιάς, ως πεδίο έρευνας ήταν η ποσότητα και η ποιότητα των δημοσίων χώρων που διαθέτει. Όπως αναφέραμε και στην μελέτη μας προηγουμένως σχετικά με την έννοια της γειτονιάς, ο δημόσιος χώρος είναι καθοριστικής σημασίας χώρος για την γειτονιά, καθώς είναι ο χώρος εκείνος, στον οποίο η γειτονιά αποτυπώνεται χωρικά, εκεί όπου συμβαίνει το «γειτνιάζειν». Τα δύο μεγάλα πάρκα στην περιοχή της Ανάληψης, το πάρκο Καούδη και η πλατεία Μηνά Πατρικίου, σε συνδυασμό με τις αυξημένες υπαίθριες αθλητικές εγκαταστάσεις που διαθέτει, ενισχύουν την αίσθηση της γειτονιάς και επομένως η έρευνα αποκτά ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε σχέση με το πως έχει επηρεαστεί από την ύπαρξη της Airbnb μέχρι στιγμής αλλά, και πως θα την επηρεάσει μελλοντικά.

4.3.2. Μεθοδολογία της έρευνας Προσπαθώντας, λοιπόν να αναγνωρίσουμε και να μελετήσουμε ποια είναι η σχέση της Airbnb με την γειτονιά και τον τρόπο με τον οποίο, αυτή η σχέση μεταφράζεται στην περιοχή της Ανάληψης και στις 78

γειτονιές της, θεωρήσαμε απαραίτητο, στην έρευνα μας να αντλήσουμε πληροφορίες και στοιχεία, από τέσσερεις βασικές πηγές: /από την ίδια την πλατφόρμα της Airbnb, /από ιστοσελίδες που ασχολούνται με στατιστικά στοιχεία σε σχέση με την Airbnb /από επιτόπια παρατήρηση (καταγραφή δημοσίων χώρων, χρήσεων) /και συνεντεύξεις με είκοσι τέσσερεις ανθρώπους της περιοχής ( 21 κάτοικοι και 3 καταστηματάρχες). Όσον αφορά την επιτόπια παρατήρηση και τις συνεντεύξεις, μας απασχόλησε ιδιαίτερα το γεγονός, ότι η περιοχή της Ανάληψης δεν έχει οριοθετηθεί με αυστηρό τρόπο, ακόμη και σε πολεοδομικό επίπεδο. Το γεγονός αυτό, αλλά και το ίδιο το συμπέρασμά μας, από το πρώτο κιόλας κεφάλαιο, σε σχέση με το ότι η γειτονιά αποτελεί «μια ασαφώς οριοθετημένη περιοχή», μας προβλημάτισαν για τον τρόπο με τον οποίο εμείς θα μελετήσουμε την γειτονιά και για το ποια θα είναι τα όρια που εμείς θα πρέπει να βάλουμε στην περιοχή μελέτης. Μετά από την μελέτη των χαρακτηριστικών της περιοχής και των στοιχείων της Airbnb για την περιοχή, αλλά και λαμβάνοντας υπόψιν τα δύο κεντρικά πάρκα- δημόσιους χώρους (πάρκο Καούδη και πλατεία Μ.Πατρικίου) καταλήξαμε πως μια ικανοποιητική περιοχή μελέτης μπορεί να έχει τα εξής όρια (κεντρικοί δρόμοι): Μπότσαρη, Κων. Καραμανλή, Καρακάση, Λ. Πορφύρα και Βασιλίσσης Όλγας (Χάρτης 4.6). Αρχικά, επισκεφθήκαμε την περιοχή μελέτης μας διάφορες ώρες της ημέρας, παρατηρήσαμε τον χώρο και τους κατοίκους και συνομιλήσαμε μαζί τους, διαδικασία, η οποία μας βοήθησε να αντιληφθούμε την ατμόσφαιρα της συγκεκριμένης γειτονιάς. Σε επόμενη φάση, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε κάποιες λίστες ερωτήσεων, οι οποίες θα απευθύνονταν είτε στους κατοίκους-καταστηματάρχες, είτε σε μεσίτεςτριες, είτε σε οικοδεσπότες ακινήτων Airbnb. Οι ερωτήσεις αυτές επιλέξαμε να μην έχουν την μορφή ερωτηματολογίου με προκαθορισμένες απαντήσεις, αλλά την μορφή συνέντευξης (ημι-δομημένες συνεντεύξεις), με τις ερωτήσεις στην ουσία να βασίζονται και στα ίδια τα λεγόμενα των ερωτηθέντων, αφήνοντάς τους ελεύθερους να αναπτύξουν την σκέψη και την προσωπική οπτική τους. Το δείγμα, στο οποίο βασιστήκαμε για τις συνεντεύξεις μας αποτελείται από είκοσι τέσσερα άτομα, ηλικίας 22 έως 70, με 13 γυναίκες και 11 άντρες. Από τον παραπάνω αριθμό ατόμων, οι περισσότεροι βρίσκονται σε ηλικίες 20-50, ενώ πολύ λιγότεροι στις ηλικίες 50-70 (Διάγραμμα 4.9). Το 62,5% του δείγματος αποτελείται από ιδιοκτήτες των κατοικιών που διαμένουν (κάποιοι από αυτούς παράλληλα και καταστηματάρχες στην περιοχή), το 12.5% καταστηματάρχες στην περιοχή (χωρίς να διαμένουν εκεί) και το υπόλοιπο 25% αποτελείται από ενοικιαστές στην περιοχή. Φυσικά, οι ερωτηθέντες δεν ανήκουν σε συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα και δεν ανήκουν όλες και όλοι στον ίδιο επαγγελματικό κλάδο. Πέρα όμως από τους κατοίκους και τους καταστηματάρχες, οι οποίοι δεν συμμετέχουν στην πλατφόρμα της Airbnb, θεωρήσαμε πως είναι σημαντικό να συνομιλήσουμε και με οικοδεσπότες της εταιρίας (hosts), οι οποίοι βρίσκονται στην περιοχή και έχουν καταχωρήσει τα ακίνητά τους στην Airbnb. Δυστυχώς, η επικοινωνία μαζί τους δεν ήταν πολύ εύκολη, οπότε και η συζήτησή μας περιορίστηκε σε μία host. Σε αυτό συνέβαλε και η γενικότερη συνθήκη της πανδημίας και της καραντίνας, μέσα στην οποία 79

κληθήκαμε να ολοκληρώσουμε την έρευνα μας. Η συνθήκη αυτή πολλές φορές μας γέννησε προβλήματα τόσο όσον αφορά την πρόσβαση σε μεγάλο τμήμα της βιβλιογραφίας, όσο και στην διεξαγωγή της έρευνας πεδίου (υγειονομικά μέτρα, περιορισμός κυκλοφορίας, αναστολή λειτουργίας καταστημάτων, περιορισμός τουριστικών αφίξεων) Όσον αφορά τους κατοίκους και καταστηματάρχες (οι περισσότεροι από τους οποίους είναι ταυτόχρονα και κάτοικοι στην περιοχή), στους οποίους απευθυνθήκαμε, οι ερωτήσεις αποσκοπούσαν στην εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τα εξής ζητήματα: /την οριοθέτηση της γειτονιάς τους και τα κριτήρια, με τα οποία αυτή η οριοθέτηση προκύπτει, /την εξέλιξη ή μη της περιοχής σε σχέση με τον χώρο, την κίνηση του κόσμου και την ύπαρξη τουριστών, /την ύπαρξη ή μη κατοικιών στην πλατφόρμα της Airbnb στην περιοχή, /τον εκτοπισμό των κατοίκων, την δυσκολία ανεύρεσης κατοικίας για μακροχρόνια μίσθωση στην περιοχή, την αύξηση των ενοικίων στην περιοχή, /την ύπαρξη οφέλους ή όχι για τους καταστηματάρχες, /την γενικότερη άποψη σε σχέση με ποιον τρόπο, εκείνοι και εκείνες θεωρούν πως το Airbnb επηρεάζει την γειτονιά. Όσον αφορά τους οικοδεσπότες, στους οποίους απευθυνθήκαμε, οι ερωτήσεις αποσκοπούσαν στην εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τα εξής ζητήματα: /ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους συμμετέχουν στην Airbnb, /με ποιον τρόπο χρησιμοποιούσαν το ακίνητο, το οποίο έχουν καταχωρήσει και με ποιον τρόπο ακριβώς το μισθώνουν (ολόκληρο, τμήμα αυτού, κλπ.), /στοιχεία σε σχέση με τις κρατήσεις (κοινωνικές ομάδες, συχνότητα κρατήσεων, high seasons), /ανάπτυξη ή μη κοινωνικών σχέσεων με τους-τις φιλοξενούμενους-ες, /επιρροή κορωνοϊού στην ενοικίαση του καταλύματος. Τόσο τα στατιστικά στοιχεία, όσο και οι απαντήσεις των ερωτηθέντων, οι οποίες πολλές φορές μας δώσανε και γενικότερα στοιχεία για την ίδια την γειτονιά και την ατμόσφαιρα που επικρατεί εκεί, μας οδήγησαν στην εξαγωγή συμπερασμάτων για το με ποιον τρόπο, οι γείτονες αντιλαμβάνονται την γειτονιά και με ποιον τρόπο βιώνουν την «εισβολή» της Airbnb σε αυτή.

Σ11: 35, άνδρας, κάτοικος περιοχής Σ12: 70, άνδρας, καταστηματάρχης και κάτοικος περιοχής Σ13: 34, άνδρας, καταστηματάρχης και κάτοικος περιοχής Σ14: 37, γυναίκα, κάτοικος περιοχής Σ15: 52, άνδρας, κάτοικος περιοχής Σ16: 27, άνδρας, κάτοικος περιοχής Σ17: 24, άνδρας, κάτοικος περιοχής Σ18: 25, γυναίκα, κάτοικος περιοχής Σ19: 46, γυναίκα, οικοδέσποινα Airbnb Σ20: 28, άνδρας, κάτοικος περιοχής Σ21: 24, γυναίκα, κάτοικος περιοχής Σ22: 22, γυναίκα, κάτοικος περιοχής Σ23: 67, γυναίκα, κάτοικος περιοχής

4.3.3. Η γειτονιά της Ανάληψης Η γειτονιά της Ανάληψης είναι μέρος της γειτονιάς των Εξοχών, όπως λεγόταν η περιοχή αυτή στην αρχή της ύπαρξής της στα τέλη του 19ου αιώνα, έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Το όνομα «γειτονιά των Εξοχών» προέκυψε, παίρνοντας το όνομά της από την λεωφόρο των Εξοχών (σημερινή Β. Όλγας) (εικόνα 4.6) μιας και όλη η περιοχή εκτεινόταν με κέντρο την λεωφόρο αυτή. Σε αυτήν την περιοχή, ζούσαν κυρίως οι μεγαλοαστοί της Θεσσαλονίκης, βιομήχανοι, καπνέμποροι και επιχειρηματίες, ενώ στεγάζονταν όλα τα προξενεία έως την εποχή του Μεσοπολέμου. Η ύπαρξη του τραμ στην περιοχή ήταν καθοριστικής σημασίας, αφού συνέδεε την περιοχή με το κέντρο της πόλης και από την άλλη είχε εξέχουσα θέση πάνω στην λεωφόρο των Εξοχών. Μέχρι και σήμερα, οι παλιοί κάτοικοι της Ανάληψης χρησιμοποιούν τις παλιές γραμμές του τραμ για να οριοθετήσουν την ίδια τους την γειτονιά. (Κολώνας, 2016).

Λίστα συνεντευξιαζόμενων Σ1: 62, άνδρας, κάτοικος περιοχής Σ2: 55, γυναίκα, κάτοικος περιοχής Σ3: 45, άνδρας, καταστηματάρχης και κάτοικος περιοχής Σ4: 45, γυναίκα, καταστηματάρχισσα και κάτοικος περιοχής Σ5: 45, γυναίκα, μεσίτρια Σ6: 35, άνδρας, καταστηματάρχης Σ7: 68, γυναίκα, καταστηματάρχισσα και κάτοικος περιοχής Σ8: 25, άνδρας, κάτοικος περιοχής Σ9: 38, γυναίκα, καταστηματάρχισσα Σ10: 43, γυναίκα, κάτοικος περιοχής, 46, γυναίκα, κάτοικος περιοχής 80

«Γειτονιά με το παλιό το σύστημα ήταν από πάνω μέχρι κάτω.. Μακεδονίας από Κωνσταντίνου Καραμανλή που περνούσε το τραμ, μέχρι την θάλασσα. Τώρα ας πούμε Αναλήψεως, Μπότσαρη και Μαρτίου και μέχρι κάτω, όλο αυτό το ορθογώνιο, πες, είναι η γειτονιά..» (Σ12, άνδρας, καταστηματάρχης, ετών 70 ) Στοιχείο, που χαρακτήριζε αυτή τη γειτονιά ήταν η πολυεθνικότητα της, σε αντίθεση με τις γειτονιές του κέντρου. Τα κριτήρια στην περιοχή ήταν καθαρά οικονομικά και κοινωνικά. Κάποιος, ο οποίος διέθετε χρήματα μπορούσε να επιλέξει μια θέση στην περιοχή, κατά προτίμηση στον κεντρικό δρόμο της λεωφόρου και ως εξέχων μέλος της κοινωνίας να χτίσει την πολυτελή του κατοικία όπου ήθελε. Η πληθυσμιακή σύνθεση, όπως διαβάζουμε σύμφωνα με την απογραφή του 1913, είναι ενδεικτική: το 4% ήταν Έλληνες, το 23% Εβραίοι, το 17,6% μουσουλμάνοι, το 4,3% Βούλγαροι και ένα 5,7% ξένοι υπήκοοι, σε σύνολο 25.349 κατοίκων (Κολώνας, 2016). Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η φυσιογνωμία της περιοχής άρχισε να αλλάζει. Οι Εβραίοι εκδιώχθηκαν από την περιοχή εξαιτίας των ναζί, τα σπίτια εγκαταλείφθηκαν και τα αρχοντικά άρχισαν να καταρρέουν. Ακόμη τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 με την αντιπαροχή διαμορφώνεται περίπου η σημερινή εικόνα με τις συνεχείς αυξήσεις στο συντελεστή δόμησης, με κύριο το ρόλο της πολυκατοικίας και της ανοικοδόμησης χωρίς κανέναν αρχιτεκτονικό σεβασμό στο αρχιτεκτονικό τοπίο της περιοχής. Οι δρόμοι από εκεί μετά στενεύουν, τα σημεία πρασίνου λιγοστεύουν ενώ, το τραμ και ο λιθόστρωτος δρόμος ξηλώθηκαν και στην θέση τους στρώθηκε άσφαλτος με την λεωφόρο των Εξοχών να μετατρέπεται στη σημερινή λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας με τις ψηλές πολυκατοικίες. (Τζήμου, 2012)

Όπως διαπιστώσαμε και από την επίσκεψή μας στην γειτονιά αυτή, οι ηλικιωμένοι κατέχουν ένα μεγάλο ποσοστό στον χώρο της γειτονιάς ειδικά τα πρωινά. Ανάμεσα σ’ αυτούς συναντήσαμε και ιδιοκτήτες αρκετών συνοικιακών καταστημάτων στην Ανάληψη. Οι οικογένειες είναι συχνά ορατές τις απογευματινές ώρες της ημέρας, στους δημοσίους χώρους της περιοχής και στα αθλητικά κέντρα. Από την Ανάληψη δεν λείπουν και οι φοιτητές και οι φοιτήτριες, οι οποίοι μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί αισθητά εξαιτίας της σημαντικής αύξησης των ενοικίων και της μειωμένης διαθεσιμότητας κατοικιών στο κέντρο της πόλης (Σ4, Σ10, Σ21). Ως προς το οδικό δίκτυο της περιοχής, κεντρικούς οδικούς άξονες αποτελούν η Κωνσταντίνου Καραμανλή και η Βασιλίσσης Όλγας, δρόμοι που συνδέουν την Ανάληψη με το κέντρο της πόλης. Εξίσου σημαντικές, είναι και οι οδοί της 25ης Μαρτίου, της Πέτρου Συνδίκα, της Μάρκου Μπότσαρη και της Δελφών, οι οποίες οριοθετούν σύμφωνα με τους κατοίκους της «γειτονιές» τους και αποτελούν σημείο αναφοράς. Στην Ανάληψη υπάρχει ο ιστορικός πεζόδρομος στις οδούς Σιθωνίας και Χατζηκώστα, πάνω στις οποίες διατηρούνται τα αρχοντικά της εποχής «των Εξοχών» και ο δρόμος woonerf γύρω από το πάρκο Καουδή (Χάρτης 4.7).

Φυσιογνωμία περιοχής Η περιοχή της Ανάληψης σήμερα ανήκει στην Ε’ Δημοτική κοινότητα της Θεσσαλονίκης (150.321 κάτοικοι, σύμφωνα με την απογραφή του 2011), η οποία είναι από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της πόλης και περιλαμβάνει τις συνοικίες Ανάληψη, Αγία Τριάδα (Φάληρο), Σαλαμίνα, Κηφισιά, Βυζάντιο, Τροχιοδρομικών, Νέα Ελβετία, Αλλατίνη, Άγιος Ελευθέριος (Ντεπώ), οικισμός Ουζιέλ. Αν παλιά η Ανάληψη ήταν μία αριστοκρατική περιοχή της μεσαίας και αστικής τάξης, σήμερα κατοικείται κυρίως από μικροαστικά στρώματα, ελάχιστους εναπομείναντες αστούς μεγάλης ηλικίας και μετανάστες, στους οποίους επίσης εντοπίζουμε ταξικές διαστρωματώσεις. Όπως και από τα χρόνια που ονομαζόταν γειτονιά των Εξοχών, έτσι και σήμερα η περιοχή της Ανάληψης χαρακτηρίζεται πολυεθνική. Κυρίως, στην περιοχή συμβιώνουν άνθρωποι από την Ελλάδα, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και την Τουρκία, διαπίστωση που έγινε κυρίως μέσα από τις συνεντεύξεις με τους κατοίκους και τους καταστηματάρχες της περιοχής. Βέβαια αυτό είναι κάτι που έχει προκαλέσει και προκαλεί μέχρι και σήμερα συγκρούσεις και αντιδράσεις με τους ντόπιους κατοίκους της Ανάληψης (Σ2, Σ3, Σ4, Σ5).

Η εικόνα των κατοίκων στις γειτονιές της Ανάληψης Τι είναι η γειτονιά για τους κατοίκους της Ανάληψης; Όπως εξηγήσαμε και στο πρώτο κεφάλαιο, η γειτονιά για τον κάθε ένα και την κάθε μια είναι κάτι εντελώς ξεχωριστό και μοναδικό. Μέσα από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων, σχετικά με το ποια είναι η γειτονιά τους και με βάση ποια κριτήρια την ορίζουν, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα, πως η γειτονιά είναι εκεί όπου είναι η καθημερινότητα του καθένα και της καθεμίας. Είναι εκεί, όπου ο κάθε κάτοικος βρίσκει τους ανθρώπους με τους οποίους αναπτύσσει κοινωνικές σχέσεις και μοιράζεται την καθημερινότητά του, χωρίς βέβαια οι άνθρωποι αυτοί να είναι δική του επιλογή (Χάρτης 4.9).

Το πάρκο Καούδη, όπως και η πλατεία του Μηνά Πατρικίου αποτελούν σημαντικούς χώρους εξωστρεφούς δράσης, ψυχαγωγίας και συνύπαρξης των κατοίκων της περιοχής (ντόπιων και μεταναστών), εντός της περιοχής της Ανάληψης. Αυτά τα σημεία ενδιαφέροντος μαζί με το αθλητικό πάρκο Γαλαξία αποτελούν τα σημεία «ζωής» της Ανάληψης, όπου οι κάτοικοι αθλούνται, διασκεδάζουν, συζητάνε…αποτελούν δηλαδή τα σημεία στα οποία η έννοια της γειτονιάς αποκτά υπόσταση στον χώρο.

Όπως φαίνεται στις συνεντεύξεις, αλλά και στα παραπάνω διαγράμματα, βασικά κριτήρια για την οριοθέτηση της γειτονιάς από το κάθε άτομο είναι το σημείο, στο οποίο βρίσκεται η κατοικία του και ο χώρος στον οποίο κινείται για τις καθημερινές του ανάγκες και ασχολίες. Είναι ο χώρος, στον οποίο λαμβάνει χώρα το «γειτνιάζειν».

«Γειτονιά μου σημαίνει : πάω να πάρω ψωμί.. έτσι; Το σούπερ μάρκετ.. το βενζινάδικο, η καθημερινότητα μου, εκεί που κλείνει. (….) Εάν δεν στηρίξει ο κόσμος τη γειτονιά.... θα σβήσει. Για εμένα αυτό είναι γειτονιά. Ακόμη και η βοήθεια μεταξύ μας, είμαστε ένα μεγάλο χωριό. Εδώ βέβαια είναι ένα πιο στενό κομμάτι.. (….) Είναι με την στενή έννοια μετά με τους ανθρώπους που έχεις μια καλημέρα και που μπορείς να δώσεις μια βοήθεια.» (Σ7, γυναίκα, καταστηματάρχισσα και κάτοικος περιοχής, ετών 68 ). «Ε.. να.. πως είναι η περιοχή που κινούμαστε περισσότερο.» (Σ1, άνδρας, κάτοικος περιοχής, ετών 62). «Από τη μία είναι το πάρκο που βρίσκεται περίπου Όλγας 78, κάτι τέτοιο.. και δεν ξέρω μάλλον το ότι είναι πιο μακριά απ’ το κέντρο, δηλαδή εγώ το οριοθετώ κάπως απ’ το σπίτι μου και ανατολικότερα. Δεν ξέρω, αισθάνομαι ότι έχει πιο πολύ την αίσθηση της γειτονιάς παρά όταν πηγαίνουμε στο κέντρο.» (Σ21, γυναίκα, κάτοικος περιοχής, ετών 24).

«(…) εκεί πέρα έχω καθημερινές αλληλεπιδράσεις είτε με μαγαζιά είτε με ανθρώπους που μένουν εκεί γύρω είτε με στάσεις λεωφορείων, δηλαδή η μέρα μου ξεκινάει και τελειώνει σε εκείνες τις περιοχές.» (Σ20, άνδρας, κάτοικος περιοχής, ετών 28).

4.4. Airbnb στην Ανάληψη Έχοντας αναλύσει τα χωρικά και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της μελετώμενης γειτονιάς και έχοντας μια γενική εικόνα της Airbnb στην πόλη της Θεσσαλονίκης, είναι χρήσιμο να εστιάσουμε στην περιοχή της Ανάληψης και στον τρόπο με τον οποίο αποτυπώνεται η Airbnb σε αυτή. Πριν αναφερθούμε αναλυτικά στα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου, είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε πως η έρευνα αυτή, πραγματοποιήθηκε μέσα στο ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού, με την συνθήκη αυτή να αλλάζει ριζικά τις ζωές της ανθρωπότητας και κατά συνέπεια την γειτονιά, τον τρόπο λειτουργίας της Airbnb και την μεταξύ τους σχέση. Όπως, χαρακτηριστικά αναφέρει και η host στην συνέντευξή της, η συνθήκη αυτή «επηρέασε δραματικά όλες τις κρατήσεις» (Σ19), κάτι απόλυτα λογικό αν σκεφτεί κανείς τις εικόνες που είδαμε με «νεκρές» μεγαλουπόλεις και τους περιορισμούς στις μετακινήσεις παγκοσμίως. Όπως φαίνεται και στην ίδια την πλατφόρμα της Airbnb, οι καταχωρήσεις που αφορούν την περιοχή μελέτης (με τα όρια που θέσαμε και εξηγήσαμε στην ενότητα «μεθοδολογία της έρευνας») είναι πολλές σε αριθμό. Συγκεκριμένα, στην περιοχή μελέτης συναντάμε πενήντα τέσσερις (54) καταχωρήσεις, με τις 50 να αφορούν ολόκληρα διαμερίσματα και τέσσερις (4) καταχωρήσεις να αφορούν ιδιωτικά δωμάτια σε διαμερίσματα, αποτελώντας μόλις το 7.4% των συνολικών καταχωρήσεων της περιοχής (Χάρτης 4.10, Διάγραμμα 4.10). Παρατηρώντας το Χάρτη 4.10, εύκολα μπορούμε να διακρίνουμε πως τα περισσότερα καταλύματα συγκεντρώνονται νοτιότερα, ενώ όπως φαίνεται και στο Χάρτη 4.3, όσο πλησιάζουμε στην Νέα Παραλία, τόσο πυκνότερα εμφανίζονται τα καταχωρημένα καταλύματα στην Airbnb.

Σύμφωνα με πληροφορίες από την Airbnb, στην περιοχή μελέτης, η μέση τιμή / βράδυ ανέρχεται στα σαράντα πέντε ευρώ (45€), ενώ η host με την οποία συνομιλήσαμε, μας εξήγησε πως η ίδια η πλατφόρμα προτείνει τιμές / βράδυ, ώστε να «εξασφαλίσεις κρατήσεις».

νοικιαζόταν με 170 – 200 ευρώ, τώρα νοικιάζεται 300 ακατέβατα. Νομίζω (ενν. η Airbnb) θα είναι πρόβλημα, από οικονομικής άποψης, γιατί δεν θα νοικιάζονται τα σπίτια σε οικογένειες και θα ανεβαίνουν τα ενοίκια για μας.» (Σ23, γυναίκα, κάτοικος περιοχής, ετών 67).

Βέβαια, παρά τον σημαντικό -για την περιοχή- αριθμό καταχωρήσεων στην Airbnb, μέσα από τις συνεντεύξεις με τους ίδιους τους κατοίκους και καταστηματάρχες της περιοχής αντιλαμβανόμαστε, πως παρότι η πλειοψηφία γνωρίζει την ύπαρξη της Airbnb στην γειτονιά -λιγότεροι γνωρίζουν στοιχεία για την ίδια την πολυκατοικία τους-, το 37,5% των ερωτηθέντων δεν γνωρίζει καν πως η Airbnb υπάρχει στην γειτονιά. Τα ποσοστά αυτά, οδηγούν στο συμπέρασμα πως η Airbnb, παρότι είναι δημοφιλής, δεν έχει κάνει τόσο έντονη την παρουσία της στην περιοχή της Ανάληψης (όπως είδαμε και στο Χάρτη 4.10). Χαρακτηριστικό, όμως και ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι πως ακόμη και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας (άτομα μέσης προς τρίτης ηλικίας), οι οποίοι συνήθως δεν είναι τόσο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία, -πόσο μάλλον με το περιβάλλον μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας βραχυπρόθεσμης μίσθωσης καταλυμάτων, γνωρίζουν και την Airbnb, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αυτή λειτουργεί.

« (..) Βέβαια ζητούν κάτι βλακείες για ποσά, γιατί τα είχαν όμορφα, και ζητούν 600 ευρώ το μήνα. Ποιος έχει να δώσει 600 ευρώ το μήνα; Και είναι και μικρά διαμερίσματα.. Τι; Επειδή έχει πέντε έπιπλα από το ΙΚΕΑ χαριτωμένα; Το θεωρώ βλακεία..» (Σ7, γυναίκα, καταστηματάρχισσα και κάτοικος περιοχής, ετών 68).

Συζητώντας με τους μόνιμους κατοίκους, είτε αυτούς που διαμένουν σε ιδιόκτητες κατοικίες, είτε αυτούς που είναι ενοικιαστές κατοικιών, αλλά και με τους καταστηματάρχες, προσπαθήσαμε να αντιληφθούμε κατά πόσο οι ίδιοι οι εμπλεκόμενοι της γειτονιάς πιστεύουν πως η Airbnb είναι μια «διαδικασία», που μπορεί ή όχι να προσφέρει και να επηρεάσει τη γειτονιά. Ένα πολύ μικρό ποσοστό του δείγματος, θεωρεί πως η Airbnb θα μπορούσε να συμβάλλει στην έννοια της γειτονιάς και να την ενισχύσει, παρά το γεγονός πως κάποιοι από αυτούς αντιλαμβάνονται, πως θα μπορούσε να δημιουργήσει και προβλήματα, όπως ο εκτοπισμός των μόνιμων κατοίκων με την αύξηση των ενοικίων (άμεσος εκτοπισμός) ή την αλλοίωση των κοινωνικών σχέσεων. Αυτοί οι δύο προβληματισμοί, είναι και οι δύο βασικοί λόγοι, σύμφωνα με τους οποίους το μεγαλύτερο ποσοστό θεωρεί πως η Airbnb, δεν μπορεί να ωφελήσει με κάποιον τρόπο την γειτονιά (εκτός ίσως από τα καταστήματα – ζήτημα στο οποίο θα αναφερθούμε αναλυτικότερα στη συνέχεια). Άλλωστε, τα δύο αυτά έντονα προβλήματα, στα οποία αναφέρεται το δείγμα ατόμων στην έρευνα μας, αποτελούν και δύο πολύ βασικά ζητήματα που παρατηρούνται στις γειτονιές, που πλέον η Airbnb καλπάζει. Αρχικά, οι κάτοικοι μας μίλησαν για τον άμεσο εκτοπισμό, που έχουν παρατηρήσει να συμβαίνει στην περιοχή τους, με μεγάλη μερίδα των διαμερισμάτων να προσφέρεται για ενοικίαση στην Airbnb, δημιουργώντας μεγάλο πρόβλημα στέγασης σε οικογένειες και φοιτητές-τριες. Ενώ και η ίδια η host, παραδέχτηκε πως το ακίνητο που έχει καταχωρήσει στην Airbnb από το 2013, παλαιότερα το «εκμεταλλευόταν» μέσω μακροχρόνιας μίσθωσης. Πλέον, το «εκμεταλλεύεται» σαν κατάλυμα της Airbnb, καθ΄ όλη την διάρκεια του χρόνου, καθώς δεν είναι η μόνιμή της κατοικία.

« (…) Τα ενοίκια έχουν αυξηθεί πολύ, δηλαδή εγώ έχω παλιό ενοίκιο αλλά δυσκολεύεται κόσμος να βρει σπίτια. Εδώ να φανταστείς που έχει ένα 45αρι, ενώ 90

«Γιατί, όταν είμαστε εκατό άνθρωποι και ψάχνουμε σπίτια, και υπάρχουν εκατό σπίτια και τα ογδόντα από αυτά είναι Αirbnb, ε.. σφαζόμαστε για τα είκοσι. Και αυτό το εκμεταλλεύονται. Τώρα μιλάμε για μία τρύπα που μένω, εξήντα τετραγωνικών.. τίποτα.. και δίνω 350. Ε για ποιο λόγο..;» (Σ16, άνδρας, κάτοικος περιοχής, ετών 27). «Σίγουρα θα ένιωθα μία πίεση, γιατί και εγώ νοικιάζω το σπίτι που είμαι, οπότε μπορεί να σκεφτόμουν ότι αφού γύρω μου γίνονται Airbnb και μένα η σπιτονοικοκυρά μου να θέλει να με διώξει και να το κάνει Airbnb. Ή να σκεφτόμουν ότι μπορεί να θέλει να μου αυξήσει το νοίκι λόγω αυτής τη κατάστασης.» (Σ20, άνδρας, κάτοικος περιοχής, ετών 28). «Ναι.. αλλά όχι δεν θα το έβαζα.. Δηλαδή αν χρειαζόταν θα προτιμούσα να το βάλω προς ενοικίαση, παρά για Αirbnb.» (Σ17, άνδρας, κάτοικος περιοχής, ετών 24). Παράλληλα, στα διαμερίσματα, τα οποία συνεχίζουν να προσφέρονται προς μακροχρόνια μίσθωση ή προς πώληση, οι τιμές έχουν εκτοξευτεί στα ύψη, καθώς η προσφορά είναι ελάχιστη και η ζήτηση πολύ μεγάλη. Συγκεκριμένα, κατά τους μήνες Μάρτιο- Ιούνιο 2020, στην περιοχή μελέτης εμφανίζεται αύξηση στις τιμές των ενοικίων κατά 2,59% (iefimerida.gr, 2020). Για το ποσοστό αυτό, θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν και τις ιδιαίτερες συνθήκες της καραντίνας κατά τους μήνες αυτούς, ενώ για ολόκληρο το 2020 η αύξηση στις τιμές των ενοικίων στην περιοχή μελέτης ανέρχεται στο +5,47% (iefimerida.gr, 2020). Τους τελευταίους μήνες παρατηρείται μια μείωση στην ενοικίαση καταλυμάτων μέσω της Airbnb, που ανάλογα την περιοχή φτάνει από 5% έως ακόμη και 44,4% (insider. gr, 2020), και μια στροφή των ιδιοκτητών στην μακροχρόνια μίσθωση των ακινήτων τους, (Τσιρέκα, 2020) λόγω της ανασφάλειας που έχει δημιουργήσει η πανδημία του κορονοϊού, όπως μας εξήγησε και η μεσίτρια με την οποία συνομιλήσαμε (Σ5). Παρά τη συνθήκη αυτή, η τιμή των ενοικίων για μακροχρόνια μίσθωση παραμένει αυξημένη. Αυτό συμβαίνει, καθώς οι περισσότεροι ιδιοκτήτες, πριν καταχωρήσουν τα ακίνητά τους στην πλατφόρμα της Airbnb, ανακαινίζουν τα διαμερίσματά τους, ώστε να μπορούν να ικανοποιήσουν τις σύγχρονες ανάγκες των επισκεπτών. Έτσι, πλέον τα διαμερίσματα είναι αρκετά πολυτελή, με τους ιδιοκτήτες να προσπαθούν να αποσβέσουν το κόστος της ανακαίνισης (Σ5). Χαρακτηριστικό στοιχείο είναι πως σύμφωνα με μελέτες στην Ε’ Δημοτική Κοινότητα, η τιμή προς πώληση ακινήτων ανέρχεται στα 600-1300 ευρώ/ τ.μ. (Καρολίδου, 2018) 91

«Πέρυσι δεν έβρισκε. Αλλά φέτος θα βρει.. Γιατί έχουν ανοίξει πάρα πολλά σπίτια. Πέρυσι, ειδικά δεν υπήρχαν πάρα πολλά σπίτια, γιατί γινόντουσαν όλα Αirbnb, και ήταν πιο απλησίαστες οι τιμές, καταλαβαίνετε... Ενώ γενικά υπάρχει μια άνοδος στις τιμές, φέτος κάπως αρχίζουν να κατεβαίνουν. Είναι ανάλογα τον ενοικιαστή. Κάποιοι ρίχνουν νερό στο κρασί τους..» (Σ5, γυναίκα, μεσίτρια, ετών 45). Πέρα όμως από τον άμεσο εκτοπισμό που παρατηρείται στην περιοχή, πολλές και πολλοί, αναφέρθηκαν στον έμμεσο εκτοπισμό αλλά, και γενικότερα στην αλλαγή της καθημερινότητας και την αλλοίωση της γειτονιάς τους, μέσω της αύξησης της Airbnb στην περιοχή.

«Γιατί δεν μου αρέσει να μπαίνουν και να βγαίνουν διάφορα άτομα μέσα στην οικοδομή μου.» (Σ4, γυναίκα, καταστηματάρχισσα και κάτοικος περιοχής, ετών 45 ). « (...)Αλλοιώνονται οι γειτονιές.» (Σ4, γυναίκα, καταστηματάρχισσα και κάτοικος περιοχής, ετών 45 ). « Ε.. είναι σίγουρα κάτι κακό για την γειτονιά, (…) Υπάρχει τροποποίηση της γειτονιάς. Από τη στιγμή που αλλάζει τόσο συχνά ο κόσμος της γειτονιάς αλλάζει και η σύσταση της. (…)» (Σ8, άνδρας, κάτοικος περιοχής ετών 25). « (…) Κοίτα σίγουρα όταν έρχεται κάθε μέρα και ένα διαφορετικό πρόσωπο, σίγουρα αλλάζει λίγο...και το “κλίμα”.» (Σ13, άνδρας, καταστηματάρχης και κάτοικος περιοχής, ετών 34).

«Σίγουρα ένας τουρίστας δεν θα πήγαινε εύκολα μόνος του σε ένα τοπικό κατάστημα. Πιστεύω ότι είτε θα πήγαινε σε μία αλυσίδα που την ξέρει, είτε σε κάτι που το προτείνει κάποιος ταξιδιωτικός οδηγός, κάτι τέτοιο. Μ’ αυτή την έννοια δεν θα μπορούσε να βοηθήσει.» (Σ22, γυναίκα, κάτοικος περιοχής, ετών 22). «Πιστεύω ότι τα μαγαζιά που θα πήγαιναν οι τουρίστες δουλεύουν ήδη αρκετά καλά. Οπότε δεν ξέρω αν θα υπήρχε μεγαλύτερη ανάπτυξη.» (Σ18, γυναίκα, κάτοικος περιοχής, ετών 25). «Εννοείται θα ήταν καλό. Και για την οικονομία.. και σαν πολιτισμός πιστεύω θα ανεβαίναμε. Όπου υπάρχουν πολλές απόψεις υπάρχει και καλύτερη σκέψη.» (Σ14, γυναίκα, κάτοικος περιοχής, ετών 37). Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα 4.11, το 23,8% των ερωτηθέντων, θεωρούν πως η Airbnb δεν έχει αλλάξει κάτι στην γειτονιά τους, ή και ακόμη πως η γειτονιά έχει αλλάξει τόσο, που στην ουσία η Airbnb, δεν μπορεί να κάνει κάτι χειρότερο. « Η αλήθεια είναι πως λόγω των ρυθμών που υπάρχουν σε μια μεγάλη πόλη, έτσι κι αλλιώς πολύ δύσκολα γνωρίζεις τον κόσμο που μένει δίπλα σου, απλά αυτό, αυτή η αποξένωση τέλος πάντων ενισχύεται αν δεν είναι και σταθερός ο κόσμος. Νομίζω ότι συμβάλλει σε ένα υπάρχον πρόβλημα.» (Σ21, γυναίκα, κάτοικος περιοχής, ετών 24).

«Κοίταξε, θα χαλούσε, αλλά όχι και πολύ νομίζω, γιατί ούτως ή άλλως είναι περαστικοί αυτοί που νοικιάζουν ακόμα και τώρα.» (Σ10, γυναίκα, κάτοικος περιοχής, ετών 46).

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων (82%), δεν έχει παρατηρήσει την ύπαρξη τουριστών στην περιοχή, ένα επιπλέον γεγονός που αποδεικνύει πως το φαινόμενο της Airbnb δεν είναι τόσο έντονο στην περιοχή μελέτης μας. «Τουρίστες; Με την έννοια της λέξης ; Τουρίστες όχι.. όσοι χάνουν τον δρόμο ή βάζουν λάθος διεύθυνση στο GPS μόνο.» (Σ12, άνδρας, καταστηματάρχης, ετών 70). Ωστόσο, το δείγμα ανθρώπων που αναφέρθηκαν σε αλλοίωση της γειτονιάς και της καθημερινότητας προβληματίστηκαν σε σχέση με την εναλλαγή των ατόμων που διαμένουν στην γειτονιά και στην μη δυνατότητα ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων αλλά και σε σχέση με τη συνεχή εναλλαγή των κατοίκων στις πολυκατοικίες τους, γεγονός, το οποίο σε κάποιες περιπτώσεις φάνταζε επικίνδυνο. Ακόμη, παρατηρήθηκε ο διαφορετικός τρόπος ζωής των μόνιμων κατοίκων, σε σύγκριση με αυτόν των τουριστών, με ένα μικρό αριθμό κατοίκων να απαντούν πως έχουν ενοχληθεί, κατά καιρούς από την φασαρία που προερχόταν, από διαμερίσματα της Airbnb (Σ3). Παρά, όμως την επιρροή στην καθημερινότητα και στην ζωή των κατοίκων, ένας ορισμένος αριθμός ερωτηθέντων παρατηρεί πως η Airbnb και γενικότερα η αύξηση του τουρισμού μπορεί να ωφελήσει την τοπική οικονομία και τα τοπικά καταστήματα, ενώ ένα μικρότερο ποσοστό, θεωρεί πως η Airbnb θα έρθει για να εξαλείψει την τοπική αγορά, με μεγάλες αλυσίδες (γνωστές και σε μη ντόπιους) να παίρνουν την θέση μικρών καταστημάτων. 92

Όσον αφορά τις αλλαγές, οι οποίες παρατηρήθηκαν στον χώρο της περιοχής μελέτης, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων (73,87%), θεωρούν πως ο χώρος στην περιοχή μελέτης έχει μετασχηματιστεί. Το μεγαλύτερο ποσοστό (52,17%) θεωρεί πως οι αλλαγές αυτές αποτελούν υποβάθμιση του χώρου της γειτονιάς, με μαγαζιά να κλείνουν, τα εργοτάξια του μετρό να «ταλαιπωρούν», να μην υπάρχει φροντίδα για τους δημόσιους χώρους αλλά και για τους χώρους στάθμευσης. Ένα ποσοστό του 21,7% θεωρεί ο χώρος έχει μετασχηματιστεί και σε μεγάλο βαθμό έχει αναβαθμιστεί, ενώ το 26,13% δεν έχει παρατηρήσει καμία αλλαγή στον χώρο της περιοχής (Διάγραμμα 4.12).

Όλα τα παραπάνω κάνουν το ποσοστό των μόνιμων κατοίκων να προβληματίζονται σε σχέση με τον αν θα έκαναν την κατοικία τους Airbnb ή όχι, με τα ποσοστά να αναδεικνύουν πως το 57,2 % δεν θα το έκανε και με το 42,8% να είναι θετικό σε μια τέτοια σκέψη. Αυτές οι αρκετά διαφορετικές και πολλές φορές συγκρουόμενες απόψεις, μπορούμε να πούμε πως συνθέτουν μια αρκετά σύνθετη εικόνα για την περιοχή. Παρατηρώντας τον ίδιο τον χώρο της περιοχής της Ανάληψης και πιο συγκεκριμένα την περιοχή μελέτης της έρευνας, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως πρόκειται για μία πολύ ενδιαφέρουσα προς εκμετάλλευση περιοχή. Σε σχέση με την υπάρχουσα κατάσταση στην οποία βρίσκεται, καταλήγουμε πως πρώτον, η Airbnb δεν έχει κάνει ακόμη πολύ έντονη την παρουσία της στην περιοχή, όπως για παράδειγμα υπάρχει στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Δεύτερον, συμπεραίνουμε πως η γειτονιά, με την έννοια των καθημερινών κοινωνικών σχέσεων, συνεχίζει να υπάρχει σε κάποιο βαθμό, καθώς το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού της περιοχής αποτελείται από μόνιμους κατοίκους-οικογένειες. Ωστόσο, οι ίδιοι διαπιστώνουν και πως η έννοια της παραδοσιακής γειτονιάς, έχει αρχίσει να ξεθωριάζει, όχι τόσο λόγω της καθολικής εισχώρησης της Airbnb στην γειτονιά, αλλά κυρίως λόγω της νέας πραγματικότητας στην πόλη και της νέας συνθήκης στις γειτονιές. Τρίτον, η περιοχή της Ανάληψης αποτελεί μια περιοχή στην οποία βρίσκουμε στοιχεία, όπως είναι η ιστορικότητα με πολλά ιστορικά και πολιτιστικά αξιόλογα κτίσματα να κοσμούν την γειτονιά. Ενώ, όσον αφορά τον χώρο 1) τα πολλά κλειστά τοπικά καταστήματα, 2) οι πολλοί κενοί ανεκμετάλλευτοι δημόσιοι χώροι και 3) οι προβλεπόμενες στάσεις του μετρό, συμβάλλουν στη δυνατότητα «αξιοποίησης» της γειτονιάς και των «αυθεντικών» της στοιχείων, προς όφελος των επενδυτών και όχι προς όφελος των κατοίκων. Αυτό συμβαίνει διότι, τα παραπάνω στοιχεία συνθέτουν ένα απόλυτα «εύφορο έδαφος» με τις αλυσίδες καταστημάτων να αντικαθιστούν τα συνοικιακά καταστήματα, τους δημόσιους χώρους να αναβαθμίζονται ώστε να προσελκύουν επισκέπτες και την απόσταση Ανάληψης-κέντρου να μηδενίζεται μέσω του μετρό, αυξάνοντας την κίνηση του κόσμου στην περιοχή.

«(…) Όσο αφορά τώρα την περιοχή, του δρόμους κτλ. είναι χειρότερα. Τα έργα του μετρό, ας πούμε, μας έχουν κλείσει εντελώς από πάνω, για αρκετά χρόνια, κάποιους δρόμους, από parking κτλ. καμία διαφορά..» (Σ17, άνδρας, κάτοικος περιοχής, ετών 24). «Δεν μπορώ να πω ότι έχουν γίνει μεγάλες αλλαγές, ίσα ίσα είχαμε αναστατωθεί πολύ με το μετρό, ήτανε πολλή φασαρία, πολλή βρωμιά, τέτοια πράγματα. Και το πάρκο το έχουν διορθώσει λίγο εδώ που έχουμε κοντά μας, αυτά. (…)» (Σ23, γυναίκα, κάτοικος περιοχής, ετών 68). «Μόνο το μετρό, που μας έχει ταλαιπωρήσει πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια.» (Σ13, άνδρας, καταστηματάρχης και κάτοικος περιοχής, ετών 44). «Ναι έχω παρατηρήσει αλλαγές, προς… το καλύτερα θα έλεγα. Δηλαδή καινούρια πάρκα, καλύτερος φωτισμός.. εντάξει δεν έχουν γίνει παντού, αλλά δεν μπορώ να πω ότι δεν έχει ασχοληθεί ο δήμαρχος καθόλου ας πούμε.» (Σ11, άνδρας, κάτοικος περιοχής, ετών 35). 94

Συμπερασματικά, χωρίς να θέλουμε να γενικεύσουμε τα συμπεράσματα που βγάλαμε από την έρευνα πεδίου για την περιοχή μελέτης σε ολόκληρη την πόλη, θεωρούμε πως τα συμπεράσματα μπορούν να περιγράψουν συνολικότερα την περιοχή της Ανάληψης, εφόσον παρατηρούμε τα ίδια χαρακτηριστικά με αυτά της περιοχής μελέτης. Τέλος, καταλήγουμε πως οι γειτονιές της περιοχής της Ανάληψης αποτελούν ένα πολύ εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη του φαινομένου της Airbnb. Αποτελούν γειτονιές που μπορούν και τείνουν να συμβαδίσουν με την σύγχρονη ανάγκη για τον αστικό τουρισμό.

Επίλογος - Συμπεράσματα. Μέσα σε όλη αυτή την διαδικασία συλλογής πληροφοριών, είτε μέσα από την βιβλιογραφία, είτε μέσα από την επιτόπια έρευνα και τις συνεντεύξεις με τους πραγματικούς κατοίκους μιας γειτονιάς, πολλές φορές βρεθήκαμε στη θέση του να προσπαθούμε να συνδυάσουμε και να αλληλοδιαπλέξουμε πολύ διαφορετικές μεταξύ τους έννοιες, όπως είναι η έννοια της γειτονιάς και οι διάφοροι οικονομικοί όροι που μας απασχόλησαν σε αυτή την ερευνητική εργασία. Ιδιαίτερη πρόκληση, επίσης αποτέλεσε η σχετικά περιορισμένη βιβλιογραφία συγκεκριμένα για το φαινόμενο Airbnb στην πόλη της Θεσσαλονίκης, η οποία μάλιστα αφορούσε κυρίως ηλεκτρονικά άρθρα και ορισμένες βιβλιογραφικές ερευνητικές εργασίες. Προσπαθώντας να απαντήσουμε στα ερωτήματα, που θέσαμε ήδη από τον πρόλογο της ερευνητική αυτής εργασίας, χρησιμοποιούμε σαν βασικά εργαλεία τις θεωρητικές προσεγγίσεις διάφορων επιστημών, όπως της κοινωνιολογίας, της οικονομίας, του τουρισμού, της πολεοδομίας, αλλά και τα καθημερινά λόγια των κατοίκων, οι οποίοι μέσα από τις σύντομες συζητήσεις μαζί τους, μας μίλησαν για την γειτονιά τους, για το Airbnb και για την σχέση που αυτοί πιστεύουν πως υπάρχει μεταξύ τους. Συμπεραίνουμε έτσι, πως η γειτονιά αποτελεί έναν ρευστό χώρο, γεμάτο έντονες δραστηριότητες, όπου οι άνθρωποι συμβιώνουν και την συνδημιουργούν, μέσα από συμφωνίες, συμβιβασμούς αλλά ακόμη και συγκρούσεις. Σε αυτό το χώρο, τα τελευταία χρόνια βλέπουμε νέες τάσεις να κάνουν την εμφάνισή τους , με τις νέες τάσεις στον τομέα του τουρισμού να μας απασχολεί ιδιαίτερα. Οι νέες αυτές τάσεις βλέπουμε παίρνουν υπόσταση μέσω της Airbnb και να προσπαθούν να προσαρμόσουν την εύπλαστη έννοια της γειτονιάς στις ανάγκες τους. Με αυτό τον τρόπο, βλέπουμε πως η «κλασσική» γειτονιά, πλέον αλλάζει τόσο στο κοινωνικό, όσο και στο χωρικό της επίπεδο. Ξεκινώντας από το χωρικό επίπεδο, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στο gentrification κι ειδικότερα στο tourism gentrification, φαινόμενα που εμφανίζονται πολύ έντονα σε γειτονιές, όπου το Airbnb εμφανίζεται. Έτσι, οι αλλαγές στον χώρο της γειτονιάς, γίνονται όλο και πιο έντονες με τοπικά καταστήματα να αντικαθίστανται από μεγάλες και γνωστές αλυσίδες, δημόσιους χώρους να αναπλάθονται και στοιχεία εκσυγχρονισμού να κάνουν την εμφάνισή τους (βλ. έργα μετρό). Συνεχίζοντας με τις αλλαγές που υφίσταται η γειτονιά, σε κοινωνικό επίπεδο, χαρακτηριστικό στοιχείο των γειτονιών 96

στις οποίες η Airbnb προσπαθεί να εισχωρήσει, αποτελεί ο εκτοπισμός των μόνιμων κατοίκων, με τον χαρακτήρα των γειτονιών να αλλάζει και τις κοινωνικές σχέσεις να αλλοιώνονται. Επιπλέον, η καθημερινότητα των ατόμων διαταράσσεται, καθώς ο τρόπος ζωής των μόνιμων κατοίκων δεν μπορεί να συμβαδίσει με τον τρόπο ζωής των εφήμερων κατοίκων-τουριστών. Όλα τα παραπάνω, εμφανίζονται πλέον και στην πόλη της Θεσσαλονίκης και σε μικρότερο βαθμό και στην περιοχή της Ανάληψης, περιοχή που επιλέχθηκε για την έρευνα πεδίου. Όπως, αναλύθηκε και στο κεφάλαιο 4, το αποτύπωμα του φαινομένου της Airbnb, στην περιοχή της Ανάληψης δεν είναι ακόμη ιδιαίτερα έντονο. Παρ΄ολ΄αυτά, τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν πλέον την περιοχή αυτή, μπορούν να αποτελέσουν κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξή του. Σε όλα αυτά τα συμπεράσματα, δεν θα πρέπει να παραμελήσουμε και τις νεότερες εξελίξεις σε σχέση με τις ζωές των ανθρώπων και τον τρόπο ζωής του, όπως αυτά έχουν μετατραπεί μέσα από την πανδημία του κορονοϊού. Πολλές μελέτες αναγνώρισαν την δυσκολία της Airbnb, μέσα στην πανδημία και μέσα στην καραντίνα, να ανταπεξέλθει στις νέες συνθήκες ζωής. Ωστόσο, η ίδια η εταιρία προσπαθεί να προσαρμοστεί τόσο μέσα από την τήρηση όλων των απαραίτητων υγειονομικών μέτρων (καθώς η ενοικίαση καταλύματος μέσω Airbnb θεωρείται πιο ασφαλής τρόπος διαμονής, από την ενοικίαση δωματίου σε ξενοδοχειακή μονάδα (insider.gr, 2020)), όσο και μέσα από καινοτόμες ιδέες (πχ. καλωσόρισμα των επισκεπτών μέσω βίντεο, ώστε να μην έρθουν σε επαφή με τους hosts). (airbnb. com, 2020). Αναμένεται λοιπόν, να δούμε πώς η Airbnb θα καταφέρει να επιβιώσει μέσα στη νέα πραγματικότητα και τους τρόπους με τους οποίους θα προσπαθήσει να εισχωρήσει εκ νέου στη γειτονιά των ανθρώπων, που πλέον ξέρουν τι σημαίνει να μην μπορείς να κυκλοφορήσεις ελεύθερα στην πόλη και στη γειτονιά σου, αλλά και πόσο σημαντικό είναι να έχεις βιώσει το «γειτνιάζειν». Για τις γειτονιές που δεν θα σβήσουν από τις πόλεις μας… για τους ανθρώπους που δεν θα το επιτρέψουν.

Παράρτημα Σ1: Άνδρας, κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτης) / ετών 62 Μένετε στην περιοχή; Κ: Ναι, εδώ λίγο πιο κάτω. Εσείς ποια πιστεύετε είναι η γειτονιά σας; Ποια όρια θα βάζατε; Κ: Από Ιταλίας.. Δελφών.. και Πέτρου Συνδίκα. Αυτά τα όρια στο μυαλό σας πως τα βάζετε; Με ποιο κριτήριο; Κ: Ε να πως είναι η περιοχή, που κινούμαστε περισσότερο. Το σπίτι σας είναι δικό σας ή το νοικιάζεται; Κ: Δικό μου. Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στον χώρο; Κ: Όχι..καμία αλλαγή. Μένετε χρόνια εδώ; Κ: Από το 1982. Έχετε παρατηρήσει μήπως κάποια αύξηση στην κίνηση; Αν έχει περισσότερο κόσμο; Κ: Έχει περισσότερο κόσμο, και περισσότερη νεολαία. Έχετε δει περισσότερους τουρίστες ίσως; Κ: Τουρίστες όχι, δεν έχω δει. Γενικά στην γειτονιά υπάρχουν πολλά Airbnb. Εσείς στην πολυκατοικία σας έχετε; Κ: Έχουμε ναι. Έχετε ενοχληθεί από αυτό ποτέ; Κ:Όχι κανένα πρόβλημα, και αυτό που σου λέω είναι δίπλα από εμένα, αλλά δεν μου έχει δημιουργήσει ποτέ πρόβλημα. Η Airbnb για την γειτονιά σας πιστεύετε ότι είναι κάτι καλό ή κάτι κακό; Δηλαδή προσφέρει; Κ: Ούτε αρνητικό ούτε θετικό. Γιατί απλά έρχεται και φεύγει πιο συχνά κόσμος. Γιατί και Αirbnb να μην ήταν θα νοικιαζόταν με τον μήνα, γιατί η περιοχή εδώ έχει υψηλή ζήτηση. Πολλοί λένε ότι υπάρχει πρόβλημα στο να βρουν σπίτι λόγω των πολλών Airbnb. K:Υπάρχει πρόβλημα ναι. Εσείς θα το κάνατε το σπίτι σας Airbnb; Κ: Όχι. Σ2: Γυναίκα, κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτρια) / ετών 55 Μένετε εδώ στην περιοχή; Κ: Ναι. Ποια πιστεύετε ότι είναι η γειτονιά σας; Ποια είναι τα όρια της; Κ: Σαν περιοχή; Η Αναλήψεως.. Έτσι την ξέρουμε εμείς οι παλιοί εδώ πέρα. Μένετε χρόνια εδώ; Κ: Ναι. Σαράντα περίπου. Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στην περιοχή; Κ: Νομίζω έχει υποβαθμιστεί... 98

Γιατί το λέτε αυτό; Κ:Πρώτον είναι μία περιοχή όπου δεν έχει πράσινο, έχει πάρα πολλά αυτοκίνητα και έχουν πρόβλημα στο παρκάρισμα, που είναι φοβερό πρόβλημα, και μία πάρα πολύ βρόμικη περιοχή, με τους κάδους γεμάτους και πράγματα πεταμένα γύρω γύρω, και ενώ ο δήμαρχος ήταν το πρώτο που θα ήθελε να κάνει, δεν είδαμε μάλλον κάτι που να μας εντυπωσιάσει. Έχετε παρατηρήσει κάποια αύξηση στην κίνηση της περιοχής; Κ: Εννοείται, και από ανθρώπους και από αυτοκίνητα σαφέστατα. Πιστεύετε ότι αυτή η αύξηση οφείλεται και σε τουρίστες; Κ: Κοίτα να δεις, και σε τουρίστες. Εννοείται πως έχει τουρίστες, αν και φέτος με τον κορονοϊό είναι πολύ περιορισμένοι, και πάρα πολλούς Μουσουλμάνους βλέπουμε πλέον. Το σπίτι που μένετε εσείς το νοικιάζετε ή είναι δικό σας; Κ: Δικό μου είναι. Θα το κάνατε ποτέ Airbnb; Κ: Αν είχα ένα δεύτερο θα το έκανα.. με ένα που έχω όχι. Μετά που να πάω να νοικιάσω; (γελώντας) Μήπως στην πολυκατοικία σας έχετε Airbnb; Κ: Στην πολυκατοικία μου όχι, αλλά στην γειτονιά υπάρχουν. Έχετε ενοχληθεί ποτέ από αυτό; Κ: Καθόλου. Νομίζετε ότι είναι κάτι που βοηθάει την περιοχή; Κ: Αναβάθμιση το θεωρώ αυτό. Δεν με ενοχλεί εμένα, να έχει κάποιος ένα σπίτι και μέσω αυτού του τρόπου να το νοικιάζει. Έχετε παρατηρήσει ότι σε περιοχές που υπάρχουν πολλά Airbnb κλείνουν τα μικρά καταστήματα και ανοίγουν αλυσίδες; Κ: Να σου πω δεν το έχω παρατηρήσει, γιατί στην γειτονιά είναι λίγα τα Airbnb. Φυσικά σε μέρη που είναι περισσότερα θα συμβαίνει αυτό, αλλά εγώ δεν το έχω παρατηρήσει. Μόνο κλείνουν μαγαζιά, δεν ανοίγουν, ούτε μεγαλύτερα ούτε τίποτα. Ο κόσμος εδώ πέρα βρίσκει εύκολα σπίτι για να μείνει; Κ: Κοίταξε πέρασε από μία φάση που δεν έβρισκες ενοικιαζόμενα καθόλου, ενώ τώρα θεωρώ ότι συμβαίνει κάπως το αντίστροφο. Ότι ο κόσμος άρχισε να φεύγει σε χωριά, οπότε τα σπίτια να νοικιάζονται. Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια άρχισε να γυρίζει το πράγμα αλλιώς, δηλαδή να βρίσκεις σπίτι. Σε αυτή τη δυσκολία του να βρίσκεις σπίτι θεωρείτε ότι παίζει ρόλο το Airbnb ; ;Καθώς πολλοί προτιμούν να κάνουν το σπίτι τους Airbnb. Κ: Και αυτό σίγουρα, γιατί γίνανε πολλά σπίτια έτσι. Σ3: Άνδρας, καταστηματάρχης και κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτης) / ετών 45 Μένετε εδώ στην γειτονιά ; Κ: Ναι μένω Πέτρου Συνδίκα με Β. Όλγας. Αν θα βάζατε κάποια όρια στην γειτονιά σας, ποια θα ήταν αυτά; Κ: Η γειτονιά είναι Π. Συνδίκα, πάνω και κάτω από την Όλγας... η γειτονιά μου είναι μέχρι και την Ανάληψη. 99

Μένετε χρόνια εδώ; Κ: Μένω χρόνια ναι. Το σπίτι που μένετε το νοικιάζετε ή είναι δικό σας ; Κ: Είναι ιδιόκτητο. Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στον χώρο; Ίσως κάποια αναβάθμιση; Κ: Ε.. Αυτή την στιγμή δεν έχω παρατηρήσει τίποτα σχετικό με αναβάθμιση. Πιο πολύ υποβάθμιση θα έλεγα. Υποβάθμιση για ποιους λόγους; Κ: Υποβάθμιση... γιατί ο κόσμος φεύγει από την γειτονιά αυτή για να βρει καλύτερη τύχη στο εξωτερικό συνήθως γιατί εδώ δεν βρίσκει δουλειές. Έχετε παρατηρήσει επίσης κάποια αύξηση του κόσμου στην περιοχή; Κ: Μείωση της κίνησης έχω παρατηρήσει. Απλά, πιστεύω ότι στην γειτονιά υπάρχουν αρκετοί Μουσουλμάνοι προερχόμενοι από την Τουρκία. Τουρίστες; Κ: Δεν υπάρχει ούτε ένας για δείγμα. Ξέρετε αν υπάρχει κάποιο Airbnb εδώ στην γειτονιά; Κ: Ναι ξέρω. Γενικά βρίσκετε ότι είναι έντονο φαινόμενο εδώ στην γειτονιά σας; Κ: Δεν θα το έλεγα. Οπότε δεν θα σας είναι και ενοχλητικό φαντάζομαι. Κ: Ένα που ξέρω, είναι πολύ ενοχλητικό. Ενοχλητικό γιατί; Κ: Λόγω φασαρίας. Βρίσκεται στην πολυκατοικία σας; Κ: Στην διπλανή... Όταν συμβαίνουν διάφορα προβλήματα με του ενοικιαστές, όπως είναι η φασαρία, πως λύνονται συνήθως; Λύνονται; Κ: Ε.. Εγώ ας πούμε ένα πρόβλημα που είχα το έλυσα με τη φωνή. Πιστεύετε ότι το Αirbnb είναι κάτι καλό ή κάτι κακό για την γειτονιά; Παρ’ όλο που δεν υπάρχουν δε τόσο μεγάλο βαθμό. Κ: Κοίτα για τους επιχειρηματίες είναι αρκετά καλό. Για τους κατοίκους; Κ: Για τους κατοίκους μία ή άλλη... Εσείς θα κάνατε το σπίτι σας Αirbnb; Κ: Αργότερα μπορεί.. αν έρθει ποτέ στα χέρια μου η ιδιοκτησία. Νομίζετε ότι είναι κάτι που δυσκολεύει τους ανθρώπους να βρουν σπίτι στην περιοχή; Δηλαδή έχει πάρα πολύ υψηλά ενοίκια, ή δεν υπάρχουν σπίτια για να νοικιάσει κτλ.; Κ: Δεν το ξέρω αυτό. Σ4: Γυναίκα, καταστηματάρχισσα και κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτρια) / ετών 45 Μένετε εδώ στην περιοχή; Κ: Ναι ναι. Ποια θα λέγατε ότι είναι η γειτονιά σας ; Κ: Περιοχή Ανάληψη με Μπότσαρη. 100

Το σπίτι που μένετε είναι δικό σας; Κ: Ναι ναι δικό μου. Θα το κάνατε ποτέ Airbnb; Κ: Όχι Έχετε στην γειτονιά σας Airbnb; Κ: Από όσο γνωρίζω όχι.. αλλά σίγουρα θα έχει κάποια. Γιατί δεν θα κάνατε το σπίτι σας Airbnb ; Κ: Γιατί δεν μου αρέσει να μπαίνουν και να βγαίνουν διάφορα άτομα μέσα στην οικοδομή μου. Έχετε παρατηρήσει ίσως κάποια αλλαγή στην περιοχή; Κ: Ναι.. τα έχουν ρημάξει όλα. Έxετε παρατηρήσει μήπως κάποια αύξηση στην κίνηση; Κ: Φυσικά. Τι κόσμος είναι αυτός που έρχεται συνήθως; Φοιτητές; Οικογένειες; Τουρίστες; Κ: Φοιτητές και Αλλοδαποί πολλοί. Αν το φαινόμενο του Αirbnb ήταν πιο έντονο πιστεύετε θα ωφελούσε το κατάστημά σας; Κ: Όχι. Γιατί το πιστεύετε αυτό; Κ: Γιατί αυτοί που έρχονται, είτε φέρνουν μαζί τους ό,τι φέρνουν, είτε πάνε και ψωνίζουν από κεντρικά σημεία. Οπότε κάτι τέτοιο πιστεύετε ότι κάπως επικίνδυνο για τις μικρότερες επιχειρήσεις ; Κ: Φυσικά. Αλλοιώνονται οι γειτονιές. Τα νοίκια έχουν αυξηθεί στην περιοχή πιστεύετε; Κ: Πάρα πολύ. Και σε τι πιστεύετε οφείλεται αυτό; Κ: Στο ότι δεν υπάρχουν σπίτια. Έχουν γίνει όλα Αirbnb, και υποφέρετε εσείς οι φοιτητές. Πιστεύετε ότι το Αirbnb είναι κάτι καλό ή κάτι κακό για την γειτονιά; Κ: Για μένα είναι κακό. Να κοιτάξουν στον τουρισμό, να κάνουν κάτι πιο ποιοτικό. Έτσι αλλοιώνουν τις γειτονιές. Σ5: Γυναίκα, καταστηματάρχισσα (μεσίτρια) / ετών 45 Μένετε εδώ στην περιοχή; Κ: Όχι δεν μένω εδώ. Το μεσιτικό το έχετε χρόνια εδώ; Κ:Ναι Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στον χώρο, στους δρόμους, τα πάρκα, στα καταστήματα ίσως; Κ: Ναι είναι πάρα πολλά ξενοίκιαστα μαγαζιά. Κλείνουν μικρά μαγαζιά και ανοίγουν στη θέση τους αλυσίδες; Κ: Κλείνουν μικρά μαγαζιά, ναι.. Έχετε παρατηρήσει αύξηση της κίνησης του κόσμου; Κ: Όχι μείωση.. Τουρίστες υπάρχουν στην περιοχή; Κ: Ξένος κόσμος υπάρχει. Αύξηση του κόσμου όσο αφορά τους ξένους έχουμε 101

σε Πακιστανούς, από το Αφγανιστάν, σε Τούρκους.. από αυτό. Αλλά γενικότερα , αγοραστικά, έχει περιοριστεί, γιατί εδώ γίνεται και λαϊκή κάθε Παρασκευή και βλέπουμε ότι έχουμε λιγότερο κόσμο. Εσείς που έχετε και το μεσιτικό γραφείο, έχετε επηρεαστεί από το γεγονός ότι πληθαίνουν τα Αirbnb; Κ: Φυσικά, πάρα πολύ. Επηρεαστήκαμε, αλλά τώρα πολλά σπίτια Αirbnb έχουν βγει προς ενοικίαση. Οπότε έχετε αύξηση των σπιτιών προς ενοικίαση; Κ: Ουσιαστικά τώρα θα το δούμε αυτό, αυτή τη χρονιά, τι θα γίνει. Γιατί τώρα αρχίζουν τα σπίτια και βγαίνουν προς ενοικίαση. Νομίζω πέρυσι ήταν πιο πολύ στο “φόρτε” του το Αirbnb. Μας είχε κάνει ζημιά εμάς (ενν. τους μεσίτες). Πιστεύετε ότι το Αirbnb έχει σταματήσει λόγω κορονοϊού; K: Ναι..στάνταρ. Πριν τον κορονοϊό, με τα δεδομένα που είχαμε, ο κόσμος έβρισκε εύκολα ή δύσκολα σπίτι; Κ: Πέρυσι δεν έβρισκε. Αλλά φέτος θα βρει.. Γιατί έχουν ανοίξει πάρα πολλά σπίτια. Πέρυσι, ειδικά δεν υπήρχαν πάρα πολλά σπίτια, γιατί γινόντουσαν όλα Αirbnb, και ήταν πιο απλησίαστες οι τιμές, καταλαβαίνετε... Ενώ γενικά υπάρχει μια άνοδος στις τιμές, φέτος κάπως αρχίζουν να κατεβαίνουν. Είναι ανάλογα τον ενοικιαστή. Κάποιοι ρίχνουν νερό στο κρασί τους..

Σ6: Άνδρας, καταστηματάρχης (ψιλικά) / ετών 35 Μένετε εδώ στην περιοχή; Κ: Τώρα όχι. Το κατάστημα το έχετε χρόνια ; Κ: Ναι ναι. Έχεις παρατηρήσει κάποια αλλαγή στον χώρο; Κάποια ανάπλαση ίσως; Κ: Τίποτα.. ένα μηδέν. Υπάρχει καθόλου αύξηση του κόσμου; Κ: Τίποτα... ένα μηδέν. Τουρίστες; Κ:Τίποτα... ένα μηδέν (γελώντας). Έχει καθόλου Αirbnb στην γειτονιά; Κ: Κατά καιρούς, μη φανταστείς, αλλά υπάρχουν τώρα δύο - τρία σπίτια. Πιστεύεις ότι δημιουργούν πρόβλημα στην γειτονιά ή ότι την βοηθούν; Κ: Ντεμί.. και βοηθάνε, αλλά δεν ξέρεις τον κόσμο που έρχεται. Εδώ το μαγαζί έχει βοηθηθεί από αυτό; Κ: Ναι.. Στο πάρκο απέναντι υπάρχει κάποια αύξηση του κόσμου; Κ: Το ίδιο είναι.

102

Σ7: Γυναίκα, καταστηματάρχισσα και κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτρια) / ετών 68 Μένετε εδώ στη γειτονιά; Κ: Ναι. Πολλά χρόνια; Κ: Ναι πολλά.. από το ‘86. Ποια θα λέγατε ότι είναι η γειτονιά σας; Κ: Ποια θα έλεγα ότι είναι η γειτονιά μου; Από την Μακεδονίας...μέχρι Παπαναστασίου... και από Μητροπούλου μέχρι Πέτρου Συνδίκα. Γιατί τοποθετείτε εκεί τα όρια; Με ποια κριτήρια; Κ: Γειτονιά μου σημαίνει : πάω να πάρω ψωμί.. έτσι; Το σούπερ μάρκετ.. το βενζινάδικο, η καθημερινότητα μου εκεί που κλείνει. Όταν θέλω να πάρω κάτι ιδιαίτερο, απλώνω, αλλά στην καθημερινότητα μου είναι δίπλα το σούπερ μάρκετ, θα πάρω βενζίνη από το βενζινάδικο.. εγώ είμαι τυπάκι γύρω γύρω. Θα πάρω το ψωμί μου... δεν μετακινούμαι γιατί ο άλλος το έχει πέντε λεπτά λιγότερο. Το θεωρώ ότι αν σβήσει ένα μαγαζί τα φώτα, είναι μεγάλη απώλεια. Γιατί απέναντι ήταν άλλο μαγαζί που μετακινήθηκε εκεί.. μέχρι να κάνουν την επισκευή η επόμενοι, μέχρι να νοικιαστεί κτλ. πέρασαν δύο μήνες. Ξέρετε τι άσχημο μου φαινόταν αυτό; Εάν δεν στηρίξει ο κόσμος τη γειτονιά....θα σβήσει. Για εμένα αυτό είναι γειτονιά. Ακόμη και η βοήθεια μεταξύ μας, είμαστε ένα μεγάλο χωριό. Εδώ βέβαια είναι ένα πιο στενό κομμάτι.. παράδειγμα, εγώ χθες βοήθησα ένα νέο ζευγάρι να κοιτάξω το παιδάκι τους, για να πάνε για εξετάσεις. Είναι με την στενή έννοια μετά με τους ανθρώπους που έχεις μια καλημέρα και που μπορείς να δώσεις μια βοήθεια. Ξέρετε αν υπάρχει στην γειτονιά Αirbnb; Κ: Ναι έχει. Εσείς πως το κρίνετε αυτό; Είναι κάτι καλό; Είναι κάτι κακό; Κ: Καλό είναι. Είναι κάτι πρωτοποριακό για εμένα. Βέβαια, όταν ψάχνεις ένα σπίτι δυσκολεύεσαι να το βρεις. Για κάποιον που δεν ψάχνει δεν τον πειράζει. Κάποιο το θεωρούν κίνδυνο το να μπαινοβγαίνει κάποιος στην πολυκατοικία. Είναι πολλαπλοί οι κίνδυνοι από κάποιον που νοικιάζει ένα τέτοιο διαμέρισμα, γιατί δεν ξέρουμε τι έχει στις αποσκευές του, ποιος είναι... Τα ενοίκια έχουν αυξηθεί καθόλου λόγω του Αirbnb; Κ: Όχι όχι.. Έχετε, μήπως, παρατηρήσει να έχει αλλάξει κάτι στην γειτονιάς μέσα στα χρόνια; Ο χώρος; Ακόμα και αυτό που λέτε για τα καταστήματα.. Κ: Όχι. Έχετε παρατηρήσει αν υπάρχει αύξηση στην κίνηση του κόσμου; Κ: Ούτε.. Μήπως υπάρχουν κάποιοι τουρίστες; Κ: Τουρίστες υπάρχουν, αλλά όχι όπως υπήρχαν. Ειδικά φέτος.. Οπότε καταλαβαίνω ότι αυτοί που νοικιάζουν τα διαμερίσματα αυτά (Αirbnb), να προτιμούν να τα νοικιάσουν κανονικά. Βέβαια ζητούν κάτι “βλακείες” για ποσά, γιατί τα είχαν όμορφα, και ζητούν 600 ευρώ το μήνα. Ποιος έχει να δώσει 600 ευρώ το μήνα; Και είναι και μικρά διαμερίσματα.. Τι; Επειδή έχει πέντε έπιπλα από το ΙΚΕΑ χαριτωμένα; Το θεωρώ βλακεία.. Εσείς θα κάνατε το σπίτι σας Αirbnb; Κ: Αν είχα ναι. 103

Πιστεύετε έχει φύγει κόσμος από την περιοχή εξαιτίας αυτού; Κ: Όχι. Απλά κάποιοι που χάθηκαν οι γονείς τους και είχαν ένα διαμερισματάκι, τα περιποιήθηκαν , και υποτίθεται τα έκαναν πολυτελείας....έτσι δεν είναι τα πολυτελείας... Εσείς που έχετε και το κατάστημα, πιστεύεται ότι η Αirbnb θα μπορούσε να σας ωφελήσει; Κ: Όχι. Γιατί το πιστεύετε αυτό; Κ: Ο τουρίστας εκείνος έρχεται να δει κάποια πράγματα στην Θεσσαλονίκη, όχι να πάρει παπουτσάκια. Πέρασαν οι εποχές που κατέβαιναν και περνάνε από σιδερώστρες...εσείς είστε πολύ μικρές... μέχρι ελιές. Σ8: Άνδρας, κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτης) / 25 ετών Μένεις εδώ στην περιοχή; Κ: Ναι. Ποια θα έλεγες ότι είναι η γειτονιά σου; Κ: Θα έλεγα περιοχή Μαρτίου, αλλά λόγω σχολής και δουλειάς δεν κυκλοφορώ πολύ στην περιοχή, γιατί αυτά βρίσκονται στο κέντρο. Αλλά αν μπορούσα να πω κάτι για την γειτονιά εκεί θα ήταν ότι έχει πολύ ωραία πάρκα, πολλές ανοιχτωσιές... Ποια θα ήταν το όρια της γειτονιάς σου; Κ: Δύσκολη ερώτηση... όλη η Μαρτίου, από κάτω στην θάλασσα μέχρι πάνω την Παπαναστασίου. Έχεις παρατηρήσει ή ξέρεις κάποια αλλαγή στον χώρο; Αναβάθμιση ή υποβάθμιση; Κ: Βεβαίως.. υπήρχε ένα κτίριο που ήταν για πέταμα, και ενώ θα μπορούσε να γίνει ένα πάρκο ή κάτι τέτοιο.. έγινε parking. Λίγο στενάχωρο. Έχεις παρατηρήσεις κάποια αύξηση στην κίνηση του κόσμου; Κ: Όχι. Υπάρχουν τουρίστες στην περιοχή; Κ: Φουλ, ναι. Γνωρίζεις αν υπάρχουν Αirbnb στην γειτονιά; Κ: Ναι. Επίσης με έναν μεσίτη που μιλούσα, μου είπε ότι έχουν αυξηθεί πάρα πολύ τα Αirbnb στην Μαρτίου. Δηλαδή, σε σημείο που έχουν στερέψει από σπίτια...και τώρα κάτι τρύπες που δεν τα βλέπει ο ήλιος τα χρεώνουν 4.5 εκατοστάρικα. Και για όλο αυτό ευθύνεται το Αirbnb. Εσύ στην πολυκατοικία σου έχεις Αirbnb; Κ: Όχι όχι δεν έχω. Ούτε σε κάποια κοντινή έχει. Πιστεύεις ότι το Αirbnb είναι κάτι καλό ή κάτι κακό για την γειτονιά; Κ: Ε.. είναι σίγουρα κάτι κακό για την γειτονιά, για τον λόγο που είπα προηγουμένως. Υπάρχει τροποποίηση της γειτονιάς. Από τη στιγμή που αλλάζει τόσο συχνά ο κόσμος της γειτονιάς αλλάζει και η σύσταση της. Αλλά δεν έχω αποφασίσει αν είναι καλό ή κακό, η αλήθεια είναι, αν και κλείνω προς το κακό. Πιστεύεις του τοπικούς καταστηματάρχες του ωφελεί; Κ: Όχι. Γιατί; Κ: Γιατί οι περισσότεροι πουλάνε παπούτσια, και γενικότερα τέτοια φάση. Αυτούς που θα μπορούσε να ωφελήσει είναι αυτούς που έχουν εστιατόρια, καφέ- μπαρ και τέτοια 104

ίσως.. άμα πουλάς σουβενίρ.. αν και δεν υπάρχουν στην Μαρτίου τέτοια καταστήματα, οπότε δεν επωφελείται κανένας, μόνο οι ιδιοκτήτες σπιτιών. Σ9: Γυναίκα, καταστηματάρχισσα (φούρνος) / 38 ετών Έχετε παρατηρήσει αν υπάρχει Αirbnb στην γειτονιά; Κ: Airbnb ; Όχι. Έχετε δει καθόλου αν έχουν γίνει αλλαγές σε πάρκα, σε χώρους; Κ: Όχι όχι, δεν έχω δει, και είμαστε πολλά χρόνια εδώ, από το ‘80. Έχετε παρατηρήσει ίσως κάποια αύξηση στον κόσμο; Κ: Όχι, το αντίθετο. Υπάρχουν καθόλου τουρίστες; Κ: Όχι.. Πιστεύετε ότι αν υπήρχε η Αirbnb λίγο πιο έντονα στην περιοχή, θα σας βοηθούσε σαν κατάστημα; Κ: Μπορεί μπορεί, γιατί αυτοί δεν έχουν πρωινό στα σπίτια οπότε μπορεί να βοηθούσε. Σ10: Δυο γυναίκες (Κ1 & Κ2), κάτοικοι περιοχής (ιδιοκτήτριες) / ετών 43 & 46 Μένετε εδώ στην γειτονιά σωστά; Κ1 : Ναι.. Κ2 : Ναι.. Πώς θα την οριοθετούσατε; Ποια θα λέγατε ότι είναι η γειτονιά σας; Κ1: Περιοχή Ανάληψη. Μένετε χρόνια εδώ; Κ2: Χρόνια.. Κ1: Η κοπέλα πιο πολλά χρόνια από εμένα. Εγώ 21 χρόνια μένω. Έχετε δικό σας σπίτι ή νοικιάζετε; Κ1: Δικό μας. Έχετε παρατηρήσει όλα αυτά τα χρόνια, κάποια αλλαγή στην γειτονιά; Κ2: Εκεί που εγώ, ας πούμε, Αλεξανδρείας, φτιάξανε τον δρόμο, βάλανε δέντρα, είναι ωραία. Έχετε δει αν υπάρχουν στην γειτονιά , τα τελευταία χρόνια, περισσότεροι τουρίστες ίσως; Κ1: Όχι δεν νομίζω. Κ2: Τουρίστες όχι.. Εκεί που μένω νομίζω έχει εστία για τους φοιτητές του εξωτερικού, με Erasmus που είναι, τους βλέπω μπαίνουν- βγαίνουν... κατά τα άλλα όχι. Στην περιοχή της Ανάληψης τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει και αυξάνονται τα Airbnb. Κ2: Ναι ναι.. Πολύς κόσμος έχει αρχίσει και νοικιάζει το σπίτι σαν Airbnb.. K2: Στην πολυκατοικία μου έχω τρία- τέσσερα.. Κ1: Και σε εμάς ήταν ένα, αλλά το σταμάτησε ο άνθρωπος. Είχατε πρόβλημα με αυτό; Δηλαδή σας ενοχλούσε; Κ2: Όχι Όχι 105

Κ1: Eμάς όχι.. τον ιδιοκτήτη ενοχλούσε, γιατί καταστρέφανε το σπίτι. Έχετε σκεφτεί ποτέ να νοικιάζονται το δικό σας σπίτι σε Αirbnb ; Γιατί είναι μία αρκετά επικερδής κίνηση. Κ2: Εγώ θα το νοίκιαζα. Αν είχα θα το νοίκιαζα.. Πολύ καλά είναι. Κ1: τα λεφτά είναι πολύ καλά οικονομικά, αλλά ο καθένας που μπαίνει καταστρέφει το σπίτι. Δηλαδή θα προτιμούσα για ένα.. δύο.. τρία.. χρόνια το νοικιάσω.. Κ2: Όχι Όχι.. εγώ θα το έδινα έτσι. Γιατί συμφέρει. Κ1: Ότι συμφέρει συμφέρει οικονομικά. Θεωρείτε ότι αν το κάνατε αυτό θα άλλαζε τελείως ο χαρακτήρας της περιοχής; Κ2: Κοίταξε, θα χαλούσε, αλλά όχι και πολύ νομίζω, γιατί ούτως ή άλλως είναι περαστικοί αυτοί που νοικιάζουν ακόμα και τώρα. Σ11: Άνδρας, κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτης) / ετών 35 Μένεις εδώ χρόνια στην περιοχή; Κ: Μένω ναι..από μωρό παιδί. Έχεις παρατηρήσει αλλαγές στην γειτονιά; Κ: Ναι έχω παρατηρήσει αλλαγές, προς.. το καλύτερα θα έλεγα. Δηλαδή καινούρια πάρκα, καλύτερος φωτισμός.. εντάξει δεν έχουν γίνει παντού, αλλά δεν μπορώ να πω ότι δεν έχει ασχοληθεί ο δήμαρχος καθόλου ας πούμε. Άμα μπορούσες να οριοθετήσεις την γειτονιά σου, ποια θα έλεγες ότι είναι; Κ: Θα έλεγα ότι είναι περιοχή Μαρτίου Έχεις παρατηρήσει άμα υπάρχουν τουρίστες στην περιοχή; Κ : Ε.. Έχω προσέξει πως όχι πολύ. Γενικά και κυρίως στην περιοχή έχουν αυξηθεί σιγά σιγά τα Αirbnb. Εσύ έχεις σπίτι ή νοικιάζεις; Κ: Έχω δικό μου σπίτι Θα το σκεφτόσουν ποτέ να το κάνεις Αirbnb ; Κ: Ναι το είχα σκεφτεί, αλλά.. δεν μπήκα ποτέ στην διαδικασία, ήθελε κάποιο τρέξιμο και δεν προλάβαινα λόγω δουλειάς, οπότε το άφησα έτσι. Πιστεύεις θα το έκανες αν έβλεπες ότι κάποια στιγμή αυτό θα ήταν αρκετά επικερδές; Κ: Αν οι δουλειές μου δεν πήγαιναν καλά ή το οτιδήποτε.. δεν έβγαιναν τα χρήματα, και είχα τον χρόνο να ασχοληθώ και να επενδύσω σε αυτό, ναι εννοείται πως θα το κυνηγούσα. Πιστεύεις ότι αν το έκανες εσύ, και σιγά σιγά ο περισσότερος κόσμος, θα επηρέαζε αυτό τον χαρακτήρα της γειτονιάς; Κ: Μμ.. όχι. Ουδέτερα βασικά. Ούτε αρνητικά, ούτε θετικά. Ας υπάρχουν, γιατί να μην υπάρχουν Αirbnb που να δέχονται τους τουρίστες; Σ12: Άνδρας, καταστηματάρχης και κάτοικος περιοχής (ψιλικά) / ετών 70 Μένετε χρόνια εδώ; Κ: Πολλά.. Αν μπορούσατε να οριοθετήσετε την γειτονιά σας, ποια θα λέγατε ότι είναι; Κ: Όταν λες γειτονιά τι εννοείς; 106

Εσείς όπως την αντιλαμβάνεστε.. Κ: Γειτονιά με το παλιό το σύστημα ήταν από πάνω μέχρι κάτω.. Μακεδονίας από Κωνσταντίνου Καραμανλή που περνούσε το τραμ, μέχρι την θάλασσα. Τώρα ας πούμε Αναλήψεως, Μπότσαρη και Μαρτίου και μέχρι κάτω, όλο αυτό το ορθογώνιο, πες, είναι η γειτονιά.. Έχετε παρατηρήσει ανά τα χρόνια κάποιες αλλαγές στην γειτονιά αυτή; Κ: Βέβαια. Μόνο που χτίστηκαν οι πολυκατοικίες φτάνει, και γίνανε οι δρόμοι από χώμα άσφαλτος. Έχετε προσέξει άμα έχουν αυξηθεί καθόλου οι τουρίστες στην περιοχή τα τελευταία χρόνια; Κ: Τουρίστες; Με την έννοια της λέξης ; Τουρίστες όχι.. όσοι χάνουν τον δρόμο ή βάζουν λάθος διεύθυνση στο GPS μόνο. Τα Airbnb που υπάρχουν εδώ στην περιοχή έχουν αυξηθεί αρκετά. Εσείς θα σκεφτόσασταν το σπίτι σας να το κάνετε Airbnb; Κ: Όχι.. Θα ήταν όμως θετικό για την οικονομία το να υπήρχαν τουρίστες στην περιοχή; Κ: Δεν νομίζω ότι η γειτονιά προσελκύει τουρίστες... Εφόσον όμως υπάρχει κίνηση και τονώνει την οικονομία των μαγαζιών είναι καλό.

Σ13: Άνδρας, καταστηματάρχης και κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτης) / ετών 34 Μένεις εδώ στην περιοχή; Κ: Ναι Σε δικό σου σπίτι ή νοικιάζεις; Κ: Με τους δικούς μου μένω. Έχεις δει τα χρόνια που μένεις εδώ κάποια αλλαγή στην γειτονιά; Κ: Μόνο το μετρό, που μας έχει ταλαιπωρήσει πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια. Ποια θα έλεγες ότι είναι η γειτονιά σου; Κ: Όρια; Στην ουσία είναι η Ανάληψη... είναι από την Δελφών μέχρι την εκκλησία κάτω, και την Όλγας φυσικά. Πάνω κάτω αυτό το κομμάτι. Έχεις δει να αυξάνεται η κίνηση του κόσμου είτε από τουρίστες είτε από άλλο κόσμο που έρχεται εδώ στην περιοχή; Κ: Γενικά έχει αλλάξει.. έχουν έρθει περισσότεροι ξένοι σε σχέση με πιο παλιά χρόνια. Όχι τουρίστες; Κ: Όχι όχι τουρίστες, ξένοι. Γνωρίζει αν στην πολυκατοικία σου ή αν τριγύρω υπάρχουν διαμερίσματα Αirbnb; Κ: Εδώ κοντά σε εμάς μόνο στην Δελφών πρέπει να έχει. Να σου πω δεν με έχει απασχολήσει ποτέ, από ότι έχω ακούσει μόνο. Εσύ θα σκεφτόσουν ποτέ να κάνεις το σπίτι σου Αirbnb ; Κ: Ναι θα το έκανα, γιατί όχι; Πιστεύεις κάτι τέτοιο έχει και όφελος για τα μαγαζιά εδώ της περιοχής; Κ: Σίγουρα, εννοείται αυτό. Δεν πιστεύεις ότι μπορεί να είχε αρνητικό αντίκτυπο στην έννοια της γειτονιάς; Κ: Μπορεί μπορεί. Κοίτα σίγουρα όταν έρχεται κάθε μέρα και ένα διαφορετικό πρόσωπο, σίγουρα αλλάζει λίγο...και το “κλίμα”. 107

Σ14: Γυναίκα, κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτρια) / ετών 37 Μένεις χρόνια στην περιοχή; Κ: Ναι ναι.. Άμα την οριοθετούσες, ποια θα έλεγες ότι είναι; Κ: Ανάληψη κυρίως.. Νοικιάζεις ή έχεις δικό σου σπίτι; Κ: Με τους γονείς μου μένω.. έμενα εδώ, έφυγα για λίγα χρόνια και ξανά ήρθα. Έχεις παρατηρήσει καθόλου αλλαγές εδώ στην περιοχή, όσα χρόνια είσαι εδώ; Κ: Αλλαγές υπάρχουν... αλλά όχι πολύ καλές. Η εγκληματικότητα έχει ανέβει αρκετά, έχουμε γίνει υπερπλήθης εδώ πέρα.. πάρα πολύ κόσμος. Κάποιοι πεζόδρομοι που υπήρχαν έχουν γίνει αυτοσχέδια parking, λόγω των πολλών αυτοκινήτων. Αυτά νομίζω.. Έχεις δει μήπως να υπάρχει αύξηση στους τουρίστες εδώ στην περιοχή; Κ: Α μπα.. όχι. Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί πάρα πολύ τα Αirbnb στην περιοχή. Έχεις στην πολυκατοικία σου εσύ ίσως; Κ: Όχι, σε εμάς δεν υπάρχει. Θα το νοίκιαζες ποτέ το σπίτι σου για Αirbnb; Κ: Μμ.. όχι. Πιστεύεις θα ήταν καλό αν αυξανόταν ο τουρισμός στην περιοχή ; Κ: Εννοείται θα ήταν καλό. Και για την οικονομία.. και σαν πολιτισμός πιστεύω θα ανεβαίναμε. Όπου υπάρχουν πολλές απόψεις υπάρχει και καλύτερη σκέψη. Θα άλλαζε αυτό όμως την γειτονιά. Κ: Καλά ναι. Αλλά ούτως ή άλλως έχει μεγαλώσει πάρα πολύ ο κόσμος που έμενε εδώ, δεν έχει νέο κόσμο, έχει φύγει. Σ15: Άνδρας, κάτοικος περιοχής (ενοικιαστής) / ετών 52 Μένετε εδώ στην γειτονιά; Κ: Ναι ναι. Άμα βάζατε κάποια όρια στην γειτονιά σας, ποια θα ήταν; Κ: Είναι αυτό εδώ το τετράγωνο (Βασιλίσσης Όλγας με Πέτρου Συνδίκα), άντε και το παρακάτω. Μια γειτονιά με πολύ θόρυβο.. Πόσα χρόνια είστε σε αυτή την γειτονιά; Κ: 10 χρόνια. Έχετε δει αλλαγές μέσα σε αυτά τα χρόνια; Κ: Καμία. Έχετε προσέξει άμα έχουν αυξηθεί οι τουρίστες; Κ: Ούτε ένας. Μόνο οι γέροι αυξάνονται. Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί αρκετά τα Αirbnb στην περιοχή.. Κ: Δεν έχω δει εγώ κάποιο. Τα περισσότερα σπίτια είναι ιδιόκτητα. Εσείς θα κάνατε το σπίτι σας Αirbnb άμα σας δινόταν η ευκαιρία; Κ: Εγώ στην Χαλκιδική που είχα σπίτι το έκανα δύο φορές Αirbnb, μετά δεν το ξανά έκανα. Εδώ εγώ νοικιάζω. 108

Πιστεύετε άμα ερχόντουσαν περισσότεροι τουρίστες στην περιοχή ή άμα αυξάνονταν τα Αirbnb θα ήταν κάτι θετικό εδώ για την γειτονιά; Κ: Όχι.. δεν έχει ενδιαφέρον για τους τουρίστες εδώ. Και να ερχόντουσαν δεν πιστεύω ότι η γειτονιά θα είχε κάποιο κέρδος. Σ16: Άνδρας, κάτοικος περιοχής (ενοικιαστής) / ετών 27 Μένεις χρόνια στην γειτονιά; Κ: Ναι. Περίπου δυόμιση, αλλά έμενα και παλιότερα εδώ στο πατρικό μου. Άμα την οριοθετούσες κάπως, ποια θα έλεγες ότι είναι; Κ: Από την Εγνατία μέχρι την Όλγας... μέχρι την Μπότσαρη.. εκεί. Έχεις παρατηρήσει τα χρόνια που μένεις εδώ κάποια αλλαγή στον κόσμο ή στην περιοχή; Ίσως αύξηση των τουριστών; Κ: Όχι κάποια ιδιαίτερη αλλαγή. Γνωρίζεις εάν υπάρχουν Αirbnb στην γειτονιά σου ή στην πολυκατοικία σου; Κ: Στην πολυκατοικία μου νομίζω στον τέταρτο είναι να γίνει, αλλά δεν έχει γίνει ακόμα, αλλά στην γειτονιά από όσο ξέρω έχει πάρα πολλά. Πως σου φαίνεται η ύπαρξη Αirbnb στην γειτονιά; Κ: Άθλιο! Γιατί; Κ: Γιατί, όταν είμαστε εκατό άνθρωποι και ψάχνουμε σπίτια, και υπάρχουν εκατό σπίτι και τα ογδόντα από αυτά είναι Αirbnb, ε.. σφαζόμαστε για τα είκοσι. Και αυτό το εκμεταλλεύονται. Τώρα μιλάμε για μία τρύπα που μένω, εξήντα τετραγωνικών.. τίποτα.. και δίνω 350. Ε για ποιο λόγο..; Αν είχες δικό σου σπίτι θα το έκανες Αirbnb εσύ; Κ: Με τίποτα! Για τον λόγο που σου είπα... Σε ενοχλεί που λόγω τον πολλών Αirbnb αλλάζει ο κόσμος συνέχεια στην γειτονιά και δεν υπάρχουν τόσο συχνά γνωστά πρόσωπα; Κ: Αυτό δεν το έχω παρατηρήσει η αλήθεια είναι. Αλλά ούτως ή αλλιώς οι περισσότεροι που μένουν εδώ, όταν μεγαλώσουν φεύγουν και πάνε σε άλλες περιοχές, οπότε έτσι κι αλλιώς δεν έχεις πολλά γνωστά πρόσωπα. Σ17: Άνδρας, κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτης) / ετών 24 Πόσα χρόνια μένεις εδώ στην περιοχή; Κ: Είκοσι τέσσερα... Νοικιάζεις ή έχεις δικό σου σπίτι; Κ: Όχι, μένω στο πατρικό μου. Έχεις παρατηρήσει κάποια αλλαγή εδώ στην γειτονιά; Κ:Ναι...μικρή.. προς το καλύτερο όσον αφορά τον κόσμο. Όσο αφορά τώρα την περιοχή, του δρόμους κτλ. είναι χειρότερα. Τα έργα του μετρό, ας πούμε, μας έχουν κλείσει εντελώς από πάνω, για αρκετά χρόνια, κάποιους δρόμους, από parking κτλ. καμία διαφορά.. Ποια θα έλεγες ότι είναι τα όρια της γειτονιάς σου; Κ: Ως εδώ (μικρό Πάρκο Κρήτης), μετά Εγνατία με Βασιλίσσης Όλγας επίσης, και.. 109

πάρκο Κηφισίας θα έλεγα. Έχεις δει να κυκλοφορούν τουρίστες; Κ: Όχι πολύ.. περισσότερο άμα κατέβω προς παραλία. Τώρα στην γειτονιά.. όχι. Ξέρεις άμα υπάρχει κάποιο Αirbnb στην πολυκατοικία σου ή στις γύρω πολυκατοικίες; Κ: Δεν υπάρχει. Στις γύρω δεν γνωρίζω.. Θα έβαζες ποτέ το σπίτι σε Αirbnb; Κ: Όχι όχι.. Γενικά είναι αρκετά επικερδές... Κ: Ναι.. αλλά όχι δεν θα το έβαζα.. Δηλαδή αν χρειαζόταν θα προτιμούσα να το βάλω προς ενοικίαση, παρά για Αirbnb. Θεωρείς παρ’ όλα αυτά ότι κάτι τέτοιο θα επηρέαζε την φύση της γειτονιάς; Κ: Ναι ναι ..σίγουρα θα το επηρέαζε. Σ18: Γυναίκα, κάτοικος περιοχής (ιδιοκτήτρια) / ετών 25 Αν θέλατε να ορίσετε την γειτονιά σας, πως θα την ορίζατε; Κ: Αν εννοείτε ορισμό νομίζω είναι αρκετά φιλική γειτονιά με αρκετό νέο, στην ηλικία κόσμο. Και αισθάνομαι αρκετά ασφαλής εδώ, ίσως και γιατί την έχω συνηθίσει. Με βάση ποια κριτήρια βάζετε τα συγκεκριμένα όρια; Κ: Με βάση πού είναι τα μαγαζιά που ψωνίζουμε τα βασικά πράγματα του σπιτιού, πού ήταν τα σχολεία που πήγαινα και πού είναι τα πιο κοντινά καφέ που βγαίνουμε. Πόσα χρόνια μένετε στην γειτονιά; Κ: Από τότε που γεννήθηκα. 24 χρόνια. Νοικιάζετε σπίτι η είναι δικό σας? Κ: Δικό μας. Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στον χώρο; Κ: Έχουν ανοίξει αρκετά καφέ και με το μετρό υπάρχουν αρκετά εργοτάξια. Έχετε παρατηρήσει κάποια αύξηση του κόσμου που έρχονται στην περιοχή; Κ: Ίσως μια μικρή αύξηση των νέων κυρίως στα μαγαζιά της περιοχής. Έχετε παρατηρήσει εάν στην γειτονιά σας υπάρχουν τουρίστες; Κ: Όχι δεν έχω προσέξει κάτι τέτοιο. Εκτός από την νέα παραλία που ήταν το σχολείο μου πχ. Γνωρίζετε αν υπάρχουν διαμερίσματα που νοικιάζονται στην Airbnb στην περιοχή σας; Κ: Δε γνωρίζω. Στην πολυκατοικία μας σίγουρα όχι. Πιστεύετε πως είναι καλό ή κακό για την γειτονιά το Airbnb; Κ: Δεν πιστεύω ότι εμένα προσωπικά θα μου προσέφερε κάτι και ούτε στην οικονομία της περιοχής. Μπορεί να βοηθήσει σε κάτι; Κ: Πιστεύω ότι τα μαγαζιά που θα πήγαιναν οι τουρίστες δουλεύουν ήδη αρκετά καλά. Οπότε δεν ξέρω αν θα υπήρχε μεγαλύτερη “ανάπτυξη”. Θα κάνατε το σπίτι σας Airbnb; Κ: Δε νομίζω γιατί εναλλάσσονται συνήθως γρήγορα οι φιλοξενούμενοι οπότε ίσως είναι κουραστικό για τον ιδιοκτήτη. Αν κάποιος θέλει να βρει σπίτι για μακροχρόνια μίσθωση, βρίσκει εύκολα; Κ: Εύκολα σίγουρα όχι καθώς υπάρχουν λίγα σπίτια πια.. Εννοώντας ότι δεν 110

προλαβαίνει κάποιος να νοικιάσει, τα κλείνουν αμέσως. Ωστόσο πιο εύκολο είναι να βρεις σπίτι για μακροχρόνια μίσθωση παρά για μικρό διάστημα. Τα ενοίκια έχουν αυξηθεί πολύ; Κ: Αρκετά λόγω μη ύπαρξης πολλών επιλογών. Σ19: Γυναίκα, οικοδέσποινα Airbnb (ιδιοκτήτρια), ετών 46 Ποιοι είναι οι λόγοι που σας οδήγησαν να καταχωρήσετε το διαμέρισμά σας ή τμήμα αυτού, στην πλατφόρμα της Airbnb; Οικ.: i. Οικονομικοί ii. Μεγαλύτερα έσοδα με ασφάλεια τις πληρωμές iii. Πρόσβαση σε ενοικιαστές από όλο τον κόσμο iv. Είναι ακίνητο που εγώ το έχω μόνο για εκμετάλλευση v. Στην περίπτωση τη δική μου δεν ξόδεψα χρήματα πολλά για εξοπλισμό, εφόσον ήταν επιπλωμένο Έχετε καταχωρήσει στην πλατφόρμα ολόκληρο το διαμέρισμά σας ή τμήμα αυτού; Εάν είναι τμήμα, ποιο είναι αυτό; Οικ.: Ολόκληρο το διαμέρισμα εφόσον δεν είναι κύρια κατοικία της οικογένειάς μου. Από πότε συμμετέχετε στην Airbnb; Οικ. : Συμμετέχω από το 2013 Ποια θεωρείτε (υπό κανονικές συνθήκες) πως είναι η δημοφιλέστερη περίοδος ενοικίασης; Οικ.: Επειδή το διαμέρισμα είναι στο κέντρο της πόλης έχει πάντα κρατήσεις, αλλά σίγουρα η εαρινή και θερινή περίοδος είναι πιο προσοδοφόρα. Πόσο συχνά δέχεστε κρατήσεις; Οικ.: Όλο το καλοκαίρι με κάποια κενά τον Φεβρουάριο – Μάρτιο. -Οι κρατήσεις, οι οποίες δεχόσαστε θα μπορούσατε να πείτε πως ανήκουν σε συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων; (ηλικία, φύλο, εθνικότητα) Οικ.: Με σειρά προτεραιότητας: i. Κυρίως ηλικίες 20 – 40 ii. Ακαδημαϊκοί iii. Φοιτητές iv. Τουρίστες v. Έμποροι Αν η καταχώρηση σας πρόκειται για ολόκληρο διαμέρισμα, πώς χρησιμοποιούσατε το διαμέρισμά σας, πριν το καταχωρήσετε στην Airbnb; Οικ.: Ήταν μακροχρόνια νοικιασμένο σε οικογένειες ή φοιτητές από Ελλάδα ή εξωτερικό. Ποια είναι η σχέση σας με τους-τις φιλοξενούμενους-ες; Έχετε μπει κάποια στιγμή στην διαδικασία, να τους δώσετε πληροφορίες για την περιοχή (κεντρικοί δρόμοι, αξιοθέατα, καταστήματα, εστίαση); Οικ.: Όλοι οι φιλοξενούμενοι μου είναι μετέπειτα φίλοι. Κατά τη διαμονή τους είμαι πάντα δίπλα τους, κερδίζω την εμπιστοσύνη τους και δίνω όλες τις πληροφορίες που χρειάζονται αλλά και προτείνω οτιδήποτε θεωρώ ότι τους ενδιαφέρει ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους. 111

Αντιμετωπίσατε κάποια στιγμή κάποιο πρόβλημα με τους-τις φιλοξενούμενους-ες; Οικ.: Δεν αντιμετώπισα ποτέ πρόβλημα και δεν έχω θέμα με τους γείτονες, εφόσον είχα δώσει οδηγίες για τρόπους συμπεριφοράς στο διαμέρισμα και με τους γείτονές τους. Η τιμή με την οποία μισθώνετε το διαμέρισμα σας, ήταν σταθερή από την αρχή της καταχώρησή σας στην Airbnb; Αν κάποια στιγμή άλλαξε, τι σας έκανε να την αλλάξετε; Οικ.: Η τιμή δεν είναι σταθερή, επειδή η πλατφόρμα της Airbnb σου δίνει στατιστικά και σου προτείνει το εύρος της αύξησης ή της μείωσης της τιμής που πρέπει να κάνεις για να εξασφαλίσεις κρατήσεις. Σύμφωνα με τα στατιστικά των κρατήσεών μου η τιμή ήταν μειωμένη Φεβρουάριο και Μάρτιο. Θεωρείτε πως η βραχυχρόνια μίσθωση του διαμερίσματός σας, ενισχύει σημαντικά το εισόδημά σας; Οικ.: Όχι σημαντικά, αλλά είναι ένα επιπλέον έσοδο το οποίο φορολογείται άδικα. Επειδή φορολογούν όλη την είσπραξη χωρίς να αφαιρεθούν τα πάγια και τρεχούμενα έξοδα του διαμερίσματος (ρεύμα, κοινόχρηστα, wifi, νερό). Θεωρείτε πως ο κορωνοϊός επηρέασε δραματικά τις κρατήσεις σας; Είστε αισιόδοξος-η για το μέλλον της μίσθωσης του διαμερίσματός σας μέσω της Airbnb; Οικ.: Επηρέασε δραματικά όλες τις κρατήσεις και η τάση αυτόν τον καιρό είναι να δίνουμε προς μίσθωση επιπλωμένα διαμερίσματα (μακροχρόνια). Σ20: Άνδρας, κάτοικος περιοχής (ενοικιαστής) / ετών 28 Πόσα χρόνια είστε στην γειτονιά; Κ: Από το 2011, 8 και αυτός είναι ο 9ος. Ποια είναι για εσάς η γειτονιά σας; Πως τη οριοθετείτε; Κ: Η περιοχή στη Β. Όλγας, στάση Γεωργίου μέχρι τη στάση Μαρτίου και προς τα πάνω, μέχρι τη Δελφών. Με βάση ποια κριτήρια την οριοθετείτε; Κ: Με κριτήριο ότι εκεί πέρα έχω καθημερινές αλληλεπιδράσεις είτε με μαγαζιά είτε με ανθρώπους που μένουν εκεί γύρω είτε με στάσεις λεωφορείων, δηλαδή η μέρα μου ξεκινάει και τελειώνει σε εκείνες τις περιοχές. Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στον χώρο; Κ: Αλλαγές στον χώρο… Κάποια κτίρια που γκρεμίστηκαν και απομπαζώθηκαν (!), κάποιοι δρόμοι που φτιάχτηκαν, κάποιοι δρόμοι που ξηλώθηκαν για να μπουν οπτικές ίνες ακριβώς κάτω απ’ το σπίτι μου και επιχειρήσεις που κλείνουν και ανοίγουν καινούριες. Έχετε παρατηρήσει κάποια αύξηση του κόσμου που έρχονται στην περιοχή; Κ: Δεν ξέρω δεν το έχω σκεφτεί ποτέ. Κάπως έχω μπει σε μία λούπα που μου φαίνονται όλα ίδια και απλά ζω σε αυτό. Έχετε παρατηρήσει εάν στην γειτονιά σας βρίσκονται τουρίστες; Κ: Όχι δεν έχω παρατηρήσει κάτι τέτοιο. Γνωρίζετε αν υπάρχουν διαμερίσματα που νοικιάζονται στην Airbnb στην περιοχή; Κ: Δεν έχω δει ούτε ένα, αλλά μπορεί και να συμβαίνει γιατί εγώ δεν έχω δει ποτέ Airbnb σπίτι και δεν ξέρω τι διαφορά έχει απ’ τα υπόλοιπα. Πιστεύετε πως είναι καλό ή κακό για την γειτονιά το Airbnb; Κ: Σίγουρα θα ένιωθα μία πίεση, γιατί και εγώ νοικιάζω το σπίτι που είμαι, οπότε μπορεί 112

να σκεφτόμουν ότι αφού γύρω μου γίνονται Airbnb και μένα η σπιτονοικοκυρά μου να θέλει να με διώξει και να το κάνει Airbnb. Ή να σκεφτόμουν ότι μπορεί να θέλει να μου αυξήσει το νοίκι λόγω αυτής τη κατάστασης. Αυτό έχει γίνει τα τελευταία χρόνια; Κ: Όχι. Μπορεί να βοηθήσει το Airbnb σε κάτι; Κ: Δεν νομίζω. Ούτε χωρικά; Δηλαδή τους καταστηματάρχες της περιοχής ή τον χώρο; Κ: Πιθανόν να συνέβαλε στο να ανακαινιστούν κάποια παλιά σπίτια που υπάρχουν τριγύρω, όπως και το δικό μου που είναι φουλ παλιό, αλλά άμα ήταν να ανακαινιστούν και να εκτοξευθούν ας πούμε οι τιμές τους, όπως έχω ακούσει ότι γίνεται, μάλλον εν τέλει ούτε και εκείνο θα ήταν πολύ καλό. Τώρα για τους μαγαζάτορες δεν ξέρω, δεν το έχω σκεφτεί. Σ21: Γυναίκα, κάτοικος περιοχής (ενοικιάστρια) / ετών 24 Που μένετε; Κ: Μένω 28ης Οκτωβρίου και Βασιλίσσης Όλγας. Πόσο καιρό μένετε εκεί; Κ: 6 χρόνια. Πάμε στον 7ο. Νοικιάζετε; Κ: Ναι, νοικιάζω. Ποια είναι για εσάς η γειτονιά σας; Πως την οριοθετείτε; Κ: Κάπως, από την 28ης, το πολύ μέχρι Φλέμινγκ, που είναι ο επόμενος δρόμος, μέχρι την Μπότσαρη και περίπου από την παραλία ως τη Δελφών. Με βάση ποια κριτήρια την οριοθετείτε; Κ: Από τη μία είναι το πάρκο που βρίσκεται περίπου Όλγας 78, κάτι τέτοιο.. και δεν ξέρω μάλλον το ότι είναι πιο μακριά απ’ το κέντρο, δηλαδή εγώ το οριοθετώ κάπως απ’ το σπίτι μου και ανατολικότερα. Δεν ξέρω, αισθάνομαι ότι έχει πιο πολύ την αίσθηση της γειτονιάς παρά όταν πηγαίνουμε στο κέντρο. Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στον χώρο; Κ: Ναι, ειδικά στην 28ης ότι είναι πάρα πολλά κλειστά ή ήταν κλειστά κάποια απ’ όταν άρχισα να μένω εκεί ή έχουν κλείσει διάφορα, τα εργοτάξια στη Δελφών δεν έχουν αλλάξει αλλά πάνω κάτω είναι τα ίδια. Έχετε παρατηρήσει κάποια αύξηση του κόσμου που έρχονται στην περιοχή; Κ: Γενικά είναι ένας πολυσύχναστος δρόμος η Όλγας οπότε όχι δεν θα έλεγα ότι είναι λιγότερος ή περισσότερος ο κόσμος. Τι κοινωνικές ομάδες βρίσκονται στην περιοχή; Κ: Νομίζω υπάρχουν πολλοί ντόπιοι, μέσης με τρίτης ηλικίας, λίγοι φοιτητές και υπάρχουν ας πούμε, κάποιοι άνθρωποι φτωχότεροι, εκεί στα πάρκα δηλαδή, που κάπως είναι πάντα εκεί, εγώ τους ξέρω από το πρώτο έτος δηλαδή. Έχετε παρατηρήσει εάν στην γειτονιά σας βρίσκονται τουρίστες; Κ: Σίγουρα, γιατί έχει και ξενοδοχεία εκεί κοντά και ναι, πολλά groups από Ασία ιδιαίτερα, αλλά και διάφοροι που μιλούν αγγλικά, οπότε ναι. Γνωρίζετε αν υπάρχουν διαμερίσματα που νοικιάζονται στην Airbnb στην περιοχή; Κ: Όχι, δεν θα μπορούσα να το ξέρω κιόλας, γιατί νομίζω δεν υπάρχει στην 113

πολυκατοικία μου. Γενικά υπάρχουν πολλά στην πλατφόρμα. Πιστεύετε πως είναι καλό η κακό για την γειτονιά το Airbnb; Κ: Η αλήθεια είναι πως λόγω των ρυθμών που υπάρχουν σε μια μεγάλη πόλη, έτσι κι αλλιώς πολύ δύσκολα γνωρίζεις τον κόσμο που μένει δίπλα σου, απλά αυτό, αυτή η αποξένωση τέλος πάντων ενισχύεται αν δεν είναι και σταθερός ο κόσμος. Νομίζω ότι συμβάλλει σε ένα υπάρχον πρόβλημα. Σ22: Γυναίκα, κάτοικος περιοχής (ενοικιάστρια) / ετών 22 Ποια είναι για εσάς η γειτονιά σας; Πως την οριοθετείτε; Κ: Θα έλεγα ότι είναι ανάμεσα στο τετράγωνο που είναι από Όλγας μέχρι Εγνατία και από Δελφών μέχρι Πέτρου Συνδίκα, κάπως έτσι, σε αυτό το τετράγωνο θα την όριζα. Με βάση ποια κριτήρια την οριοθετείτε; Κ: Κυρίως το πως κινούμαι κατά τη διάρκεια μιας βδομάδας ας πούμε, δηλαδή τα μέρη που πηγαίνω, στο χορό μου για σούπερ μάρκετ και τέτοια πράγματα. Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στον χώρο; Κ: Όχι ιδιαίτερα, όχι, ίσως κάποια μαγαζιά να αποκτάν περισσότερη ζωή μετά την καραντίνα αλλά όχι κάτι άλλο. Πόσα χρόνια είστε στην γειτονιά; Κ: Τώρα θα είναι ο 5ος χρόνος. Έχετε παρατηρήσει κάποια αύξηση του κόσμου που έρχονται στην περιοχή; Κ: Ναι, ότι κυκλοφορεί περισσότερος κόσμος στη γειτονιά σε σχέση με το 1ο έτος. Τι κόσμος είναι; Κ: Κυρίως οικογένειες. Έχετε παρατηρήσει εάν στην γειτονιά σας βρίσκονται τουρίστες; Κ: Δεν το έχω παρατηρήσει. Γνωρίζετε αν υπάρχουν διαμερίσματα που νοικιάζονται στην Airbnb στην περιοχή; Κ: Το έμαθα από εσάς. Πριν δεν το ήξερα. Γενικά υπάρχουν πολλά στην πλατφόρμα. Πιστεύετε πως είναι καλό η κακό για την γειτονιά το Airbnb; Κ: Θεωρώ ότι είναι κακό με την έννοια ότι θα αυξάνονταν τα νοίκια φαντάζομαι και ότι θα έχανε κάπως τον χαρακτήρα της γειτονιάς, με την έννοια της κοινότητας, γιατί θα υπήρχαν πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι θα έρχονταν και θα έφευγαν και δεν θα άνηκαν στην κοινότητα κάπως. Δυσκολευτήκατε να νοικιάσετε σπίτι στην περιοχή; Υπήρχαν σπίτια προς ενοικίαση; Ήταν υψηλά τα ενοίκια; Κ: Δεν ήταν και γι’ αυτό βρήκα σ’ αυτή την περιοχή. Η αλήθεια είναι ότι δεν έψαχνα στην συγκεκριμένη περιοχή, έψαχνα σε συγκεκριμένα ενοίκια οπότε γι’ αυτό νοίκιασα εκεί. Μπορεί να βοηθήσει σε κάτι το Airbnb; Κ: Σίγουρα ένας τουρίστας δεν θα πήγαινε εύκολα μόνος του σε ένα τοπικό κατάστημα. Πιστεύω ότι είτε θα πήγαινε σε μία αλυσίδα που την ξέρει, είτε σε κάτι που το προτείνει κάποιος ταξιδιωτικός οδηγός, κάτι τέτοιο. Μ’ αυτή την έννοια δεν θα μπορούσε να βοηθήσει. 114

Σ23: Γυναίκα, κάτοικος περιοχής (ενοικιάστρια) / ετών 67 Πόσα χρόνια είστε στην γειτονιά; Κ: 20 χρόνια. Ποια είναι για εσάς η γειτονιά σας; Πως την οριοθετείτε; Κ: Εγώ θεωρώ πως αρχίζει απ’ τη Μαρτίου και τελειώνει στο Ντεπώ, στην τροχαία, κάπου εκεί. Στο Ντεπώ εννοώ Δελφών με Όλγας κάπου εκεί, ένας κύκλος είναι αυτός. Έχετε παρατηρήσει κάποια αλλαγή στον χώρο; Κ: Δεν μπορώ να πω ότι έχουν γίνει μεγάλες αλλαγές, ίσα ίσα είχαμε αναστατωθεί πολύ με το μετρό, ήτανε πολλή φασαρία, πολλή βρωμιά, τέτοια πράγματα. Και το πάρκο το έχουν διορθώσει λίγο εδώ που έχουμε κοντά μας, αυτά. Κατά τα άλλα είναι ήσυχη γειτονιά όμως, είναι ήσυχο μέρος. Γενικά το Airbnb έχει αυξηθεί πολύ εδώ στη γειτονιά. Εσείς έχετε στην πολυκατοικία σας / εδώ γύρω; Κ: Δεν έχουμε αλλά νομίζω πως έχουμε στη γειτονιά. Έχει αλλά όχι πολλά. Σας ενόχλησαν ποτέ; Κ: Όχι, ούτε καν το έχω σκεφτεί. Θα κάνατε το σπίτι σας Airbnb; Κ: Δεν έχω δικό μου σπίτι. Νοικιάζω. Και εγώ απ’ ότι βλέπω δεν έχει άδεια σπίτια, δηλαδή είναι ένα μέρος που είναι κατοικημένο κανονικά, γι’ αυτό και έχουν γίνει κ λίγα τέτοια σπίτια. Τα ενοίκια έχουν αυξηθεί πολύ; Κ: Ναι. Τα ενοίκια έχουν αυξηθεί πολύ, δηλαδή εγώ έχω παλιό ενοίκιο αλλά δυσκολεύεται κόσμος να βρει σπίτια. Εδώ να φανταστείς που έχει ένα 45αρι, ενώ νοικιαζόταν με 170 – 200 ευρώ, τώρα νοικιάζεται 300 ακατέβατα. Πιστεύετε πως είναι καλό ή κακό για την γειτονιά το Airbnb; Κ: Νομίζω θα είναι πρόβλημα, από οικονομικής άποψης, γιατί δεν θα νοικιάζονται τα σπίτια σε οικογένειες και θα ανεβαίνουν τα ενοίκια για μας.

115

1 1 6

1 1 7

1 1 8

1 1 9

1 2 0

1 2 1

1 2 2

1 2 3

1 2 4

1 2 5

1 2 6

1 2 7

1 2 8

1 2 9

1 3 0