008_025_ATLAS NIEBA
10
8/7/10
15:09
Page 10
TROCH¢ HISTORII
10 TYSI¢CY LAT ASTRONOMII
A
STONEHENGE, OKO¸O 2800 r. p.n.e.
Najbardziej spektakularna cz´Êç jest tworem póêniejszym; sk∏ada si´ z 30 kamiennych s∏upów, podtrzymujàcych poprzeczne kamienie tak, by tworzy∏y kràg o Êrednicy blisko 30 metrów, usytuowany 5 metrów nad ziemià. Pierwotnà budowl´ megalitycznà tworzy∏ wa∏ o Êrednicy oko∏o 100 metrów, wewnàtrz którego wykopano 56 dziur metrowej g∏´bokoÊci. Na zewnàtrz sta∏ menhir o wysokoÊci 6 metrów, wskazujàc patrzàcemu ze Êrodka obserwatorowi miejsce wschodu S∏oƒca w dniu przesilenia letniego. W dziury wk∏adane by∏y drewniane tyczki, które w podobny sposób pokazywa∏y wa˝ne punkty skomplikowanej drogi Ksi´˝yca po niebosk∏onie.
stronomia, czyli badanie cia∏ niebieskich, ich ruchów oraz zjawisk z nimi zwiàzanych, jest z ca∏à pewnoÊcià najstarszà z nauk. Mo˝na powiedzieç, ˝e narodzi∏a si´ ona razem z ludzkoÊcià, gdy˝ nierozerwalnie ∏àczy∏a si´ z naturalnà sk∏onnoÊcià cz∏owieka do rozmyÊlaƒ, z jego potrzebà mierzenia czasu, porzàdkowania rzeczy, które zrozumia∏ (lub wydawa∏o mu si´, ˝e zrozumia∏), znajdowania w∏aÊciwego kierunku w przestrzeni, orientowania si´ podczas podró˝y, organizowania prac na roli i, ogólnie rzecz bioràc, panowania nad naturà i porami roku oraz planowania przysz∏oÊci. Nieprzypadkowo nawet w najstarszych stanowiskach archeologicznych odnajdujemy zaskakujàce powiàzania z astronomià. Stonehenge, najs∏ynniejszy zabytek paleolityczny, zosta∏ zbudowany w zgodzie z dok∏adnymi ustaleniami astronomicznymi, ale to nie jedyny taki przyk∏ad. Astronomia odgrywa∏a wa˝nà rol´ podczas tworzenia kromlechów i bretoƒskich menhirów, angielskich trylitów, irlandzkich monolitów i kurhanów, kamiennych kr´gów Indian pó∏nocnoamerykaƒskich oraz Casa Rinconada Indian Anasazi. Budowle o astronomiczno-religijnym znaczeniu wyst´powa∏y w kulturze Majów, w Uaxactun, Copan i Caracol, oraz u Inków, w Cuzco i Machu Picchu. Istnia∏y równie˝ staro˝ytne obserwatoria astro-
nomiczne, pe∏niàce funkcje ju˝ czysto poznawcze – u Indian, Arabów, Chiƒczyków... Rozwijajàce si´ badania archeo-astronomiczne dostarczajà coraz liczniejszych dowodów na to, ˝e dawne ludy dysponowa∏y sporà wiedzà astronomicznà. Tak wi´c data, od której liczymy Êwiadomy udzia∏ cz∏owieka w teatrze nieba, jest odsuwana w coraz dalszà przesz∏oÊç. Najstarszymi Êladami tych zainteresowaƒ cz∏owieka mogà byç rysunki naskalne w Lascaux. Niezale˝nie od tego, czy taka ich interpretacja jest uzasadniona czy nie, nie ulega wàtpliwoÊci, ˝e kontemplacja nocnego nieba musia∏a wzbudzaç zdumienie i strach, prowokowaç odwieczne pytania: czym sà cia∏a niebieskie? Dlaczego i jak si´ poruszajà? Czy sà od siebie zale˝ne? I pytanie bodaj najwa˝niejsze: czy wywierajà wp∏yw na Ziemi´ oraz na losy jej mieszkaƒców? A jeÊli tak, to czy cz∏owiek potrafi przewidzieç przysz∏oÊç z ruchów planet? Na tego rodzaju pytania w ka˝dej kulturze, w ka˝dej epoce znajdowano odmienne odpowiedzi, nierzadko b´dàce podstawà z∏o˝onych mitów kosmologicznych.
OD PIERWSZYCH ASTRONOMÓW DO ARYSTOTELESA Pierwszymi astronomami, znanymi ze êróde∏ historycznych, byli Sumerowie, piszàcy na glinianych ta-