IMPRESJONIZM

Impresjonizm: tło historyczne

Ż

yjemy w rzeczywistości trwale naznaczonej sztuką impresjonistów.

Widzimy świat ich oczami, a Monet, Renoir, Degas i Cézanne należą do najbardziej cenionych artystów wszech czasów. Trudno sobie wyobrazić, że kiedyś mogło być inaczej, a przecież gdy powstawały dzieła impresjonistów, ich malarstwo budziło kontrowersje i było wyzwaniem dla tradycyjnej sztuki francuskiej.

Nad światem otaczającym impresjonistów dominowała Académie des Beaux-Arts (Akademia Sztuk Pięknych) wywodząca się z instytucji powstałej w 1648 r. Jej członkowie wraz z urzędnikami państwowymi zasiadali w jury Salonu, dorocznej oficjalnej wystawy sztuki współczesnej. Akademia sprawowała też kontrolę nad Ecole des Beaux-Arts (Szkołą Sztuk Pięknych), najbardziej prestiżową uczelnią artystyczną. W Ecole studenci przechodzili najpierw wyczerpujący program kopiowania gipsowych odlewów rzeźb antycznych, a gdy go zaliczyli, rozpoczynali pracę z żywą postacią. Modele często przybierali wyszukane pozy, wzorowane na posągach klasycznych.

W ten sposób kształcono artystów potrafiących doskonale sobie radzić ze złożonymi kompozycjami postaci na ogromnych obrazach o tematyce historycznej, mitologicznej lub biblijnej. Sztuka akademicka miała własną hierarchię tematów. Na jej szczycie stało malarstwo ukazujące wspomniane wzniosłe wydarzenia, natomiast malarstwo krajobrazowe i martwa natura znajdowały się na samym dole. Świat sztuki skupiał się wokół oficjalnego systemu nagród i zamówień państwowych. Artyści zabiegali o lukratywne zlecenia publiczne na zdobienie motywami moralizatorskimi budynków miejskich, kościołów i pomników.

Po lewej Staw z liliami wodnymi Claude’a

Moneta z cyklu Japoński most (1899) pochodzi z kulminacyjnego okresu jego twórczości impresjonistycznej. Został wykonany w żywej gamie barwnej dynamicznymi, a przy tym płynnymi pociągnięciami pędzla. Odwiedzający dom Moneta w Giverny także dzisiaj mogą rozpoznać tę scenerię, mimo że w latach 60.

XX w. przebudowano oryginalny most.

Poniżej z lewej Śniadanie wioślarzy (1880–

–1881) Pierre-Auguste’a Renoira pokazuje typową scenkę z życia w ówczesnych czasach. Impresjoniści celowo wybierali tematy współczesne, zupełnie inne od tradycyjnych scen mitologicznych i biblijnych.

Motywy te utrwalały spontaniczność momentu i jak nigdy wcześniej przedstawiały życie Paryża i jego okolicy.

Powyżej Poza dziewczyny niosącej wodę

na obrazie Jean-Auguste-Dominique’a Ingres’a Źródło stanowi doskonały przykład malarstwa figuratywnego, do którego przygotowywały studyjne rysunki posągów i żywych modeli przybierających klasyczne pozy.

Po lewej Fyrne przed Aeropagiem (1861)

Cesarz Napoleon III 1808–1873 Charles Louis Napoléon Bonaparte, którego portret wykonał Hippolyte Flandrin, uczeń Ingres’a, był bratankiem Napoleona I. W 1848 r. został prezydentem Francji, w 1851 r. dokonał zamachu stanu, a w rok później ogłosił się cesarzem. Pierwsze lata jego panowania, nazywane Drugim Cesarstwem, charakteryzowały się uciskiem politycznym i cenzurą. Stopniowo jednak wyłoniło się z tego liberalne państwo, ze stosunkowo postępową polityką w odniesieniu do sztuk pięknych. W 1870 r. cesarz, wciągnięty w katastrofalną wojnę przeciw Prusom, poniósł szybką i upokarzającą klęskę, która doprowadziła do ustanowienia Trzeciej Republiki.

Liczący się artyści pierwszej połowy XIX w. wywodzili się przeważnie z kręgu Akademii, wielu z nich wyszło z pracowni wybitnego malarza francuskiego klasycyzmu Jacques-Louisa Davida. Jego najzdolniejszy uczeń Jean-Auguste-Dominique Ingres był powszechnie uznawany za najlepszego rysownika i malarza swego pokolenia oraz spadkobiercę klasycznej tradycji Nicolasa Poussina. Ingres uważał, że artysta powinien być nauczycielem ludu, przekazującym wartości uniwersalne, a misja sztuki polega na kultywowaniu tradycji starych mistrzów. Jednak przekonania te zaczęto podważać: najpierw uwidoczniło się to w romantyzmie Euge`ne’a Delacroix i jego zwolenników, mających subiektywne, swobodniejsze, bardziej oryginalne podejście do malarstwa, następnie w realizmie, postulującym wierność naturze i preferującym tematy współczesne. Tendencje występujące w obu tych kierunkach artystycznych wpłynęły na rozwój malarstwa impresjonistycznego.

Wielu młodych artystów malujących obrazy o nietypowej tematyce, w nowatorskim stylu, zabiegało o przyjęcie na Salon, jednak jury odrzucało

ich prace. Stopniowo zaczęło się to zmieniać. Następował powolny upadek autorytetu Akademii, a na rynku dzieł sztuki pojawiła się konkurencja, dzięki której sukces przestał zależeć od instancji wyższych. Zmiany gustu odbiorców oraz polityki w odniesieniu do sztuki wraz z reformami w Akademii i Ecole des Beaux-Arts otworzyły przyszłym impresjonistom drogę do sukcesu. W latach 50. XIX w. powszechne niezadowolenie z konserwatywnej polityki jury Salonu doprowadziło do publicznych manifestacji artystów i przedstawienia przez nich propozycji reform.

W 1863 r. cesarz Napoleon III zdobył się na radykalny krok i nieprzyjęte prace polecił wystawić na Salonie Odrzuconych (Salon des Refusés). Ecole została zreformowana i wprowadzono bardziej liberalne metody nauczania.

W końcu lat 60. XIX w. zmarło wielu członków Akademii Francuskiej.

Momentem przełomowym i symbolicznym końcem starego porządku stała się śmierć Ingres’a w 1867 r. Francuski świat sztuki zmieniał się.

Z czasem impresjonistów uznano za największych artystów epoki i doceniono ich wielki wkład w rozwój sztuki nowoczesnej.

Jean-Léona Gérôme’a jest typowym przykładem malarstwa neoklasycystycznego, nauczanego w szkołach, a sprzecznego z duchem impresjonizmu.

Poniżej z lewej Eugène Delacroix miał olbrzy-

mi wpływ na impresjonistów. Sam, znajdując się pod wpływem Rubensa, namalował obraz w stylu flamandzkiego mistrza oparty na poemacie Byrona. Śmierć Sardanapala (1827–1828) cechuje dynamizm i brawura rzadko spotykane w dziełach artystów współczesnych Delacroix. Żywiołowa kolorystyka obrazu wywarła głębokie wrażenie na Monecie, Cézannie i Renoirze.

Klasyczny idealizm a realizm Rysunek Honoré Daumiera, opublikowany w 1855 r. w czasopiśmie Le Charivari, był satyrą na walkę między „szkołą starożytną” a „nowoczesną”. Daumier, karykaturzysta i malarz łączony z realizmem, wymyślił slogan: Il faut être de son temps (trzeba iść z duchem czasu). Realizm był rozległym, zróżnicowanym ruchem o wielu tendencjach, niekiedy powiązanych z malarstwem akademickim. Ich wspólną cechą było przekonanie, że sztuka powinna odtwarzać rzeczywistość, a nie opierać się na przejętych od poprzedników regułach i konwencjach artystycznych. Podczas gdy klasycy wybierali tematy osadzone w starożytności, realiści zasadniczo woleli tematykę współczesną i sceny z otaczającego ich życia.

7

Przykład Maneta E

Powyżej Pracownia Maneta w Batignolles (1870)

Fantina-Latoura jest hołdem oddanym Manetowi przez malarza należącego do jego najbliższego otoczenia. Obraz świadczy o znaczeniu Maneta dla młodszego pokolenia impresjonistów. Pokazuje, jak przyglądają się oni powstawaniu portretu pisarza Zachariego Astruca. W głębi widzimy niemieckiego malarza Ottona Scholderera, Pierre-Auguste’a Renoira (na tle ramy wiszącej za nim na ścianie), pisarza Emila Zolę, Edmonda Maître’a, Frédérica Bazille’a i Claude’a Moneta.

Po prawej Śniadanie na trawie (1862–1863) Maneta

było dla impresjonistów głównym punktem odniesienia. Cézanne, Renoir i Monet namalowali liczne wariacje na temat tego dzieła.

Umieszczając klasyczny motyw w nowoczesnym otoczeniu, Manet utorował drogę do nowego traktowania aktu w malarstwie współczesnym.

Na impresjonistów oddziaływały też w znacznym stopniu świeżość i spontaniczny charakter techniki tego artysty.

10

douard Manet zajmuje ważną pozycję w historii impresjonizmu jako jeden z jego głównych animatorów, co widać na obrazie Fantina-Latoura Pracownia Maneta w Batignolles (1870) przedstawiającym malarza otoczonego przez wielbicieli, wśród których znajdują się Bazille, Renoir, Monet oraz znaczący pisarze naturalizmu: Zola i Champfleury. Manet pod wpływem Moneta i Morisot upodobnił sposób prowadzenia pędzla oraz tematykę prac do warsztatu malarskiego młodszych wiekiem artystów i stał się jednym z największych propagatorów impresjonizmu. Powszechnie był uważany za przywódcę malarzy impresjonistycznych, chociaż nigdy nie uczestniczył w ich wystawach zbiorowych. Uważał, że do prezentowania jego prac odpowiedniejszy jest Salon i wystawy indywidualne. Poeta Stéphane Mallarmé wspomniał o tym w artykule opublikowanym w 1874 r., w którym podkreślił determinację Maneta chcącego uwolnić się od wyuczonych reguł artystycznych, ujrzeć naturę innym okiem i pokazać jej wizualne piękno bez uprzedzeń. Na temat warsztatu malarza pisał: „Każde dzieło powinno być nowym tworem wyobraźni (…) oko powinno zapomnieć

Edouard Manet 1832–1883 o wszystkim, co wcześniej widziało i uczyć się od nowa (…) jak gdyby to był pierwszy raz”.

W 1863 r. Manet namalował dwa obrazy, zwracające na niego uwagę odbiorców i inspirujące młodsze pokolenie twórców, przyszłych impresjonistów: Śniadanie na trawie, znane też jako Kąpiel, oraz Olimpię.

Obydwa dzieła, często uznawane za punkt wyjścia nowoczesnego malarstwa i wielokrotnie naśladowane, podobnie jak wiele innych obrazów Maneta z tego okresu, wyraźnie odwołują się do źródeł tradycyjnych.

Pierwszoplanowa grupa w Śniadaniu na trawie jest wzorowana na trzech siedzących postaciach bóstw rzek znajdujących się po prawej stronie sztychu Raimondiego Sąd Parysa (1529), wykonanego według zaginionego obrazu Rafaela, oraz na Koncercie wiejskim (1508) Tycjana. Olimpia nawiązuje do Wenus z Urbino (1538) Tycjana. W obu przypadkach Manet pod wpływem poety Charlesa Baudelaire’a umieścił motywy źródłowe w kontekście współczesnej mu Francji. W Śniadaniu na trawie poprzez przekształcenie bóstw rzek Rafaela w piknikujących paryżan zestawił akt kobiecy z postaciami ubranymi we współczesne stroje.

Edouard Manet, syn urzędnika państwowego, urodził się w Paryżu. Zdobył gruntowne wykształcenie, miał dobre maniery i poczucie humoru. Jego obrazy cechuje znajomość tradycji oraz dowcip i ironia. Mimo że był zwolennikiem reform w malarstwie i wyznawcą lewicowych, republikańskich poglądów, bardzo mu zależało na oficjalnym uznaniu. Kiedy w końcu otrzymał Legię Honorową, najwyższe odznaczenie państwowe, jakie mogło być przyznane artyście, skarżył się, że moment ten nadszedł zbyt późno, aby zrekompensować 20 lat artystycznych niepowodzeń.

Jednak jeszcze przed śmiercią w 1883 r. zaliczono go do grona największych współczesnych artystów francuskich. Fotografia Nadara doskonale oddaje wyrafinowany gust haute bourgeois Maneta i jego modny status bywalca.

Poniżej Koncert w ogrodach Tuileries (1862)

powstał prawdopodobnie w odpowiedzi na wezwanie Charlesa Baudelaire’a do malowania współczesnego życia i uwiecznienia jego mód i zwyczajów.

Wśród popularnych postaci w przedstawionym tłumie znajduje się pisarz i krytyk Théophile Gautier, popularny kompozytor Jacques Offenbach oraz brat Maneta, Eugène, który poślubił później Berthe Morisot, a także Baudelaire i jak się wydaje sam Manet (na skraju obrazu po lewej).

Poniżej Café-concert (1878–1880)

Po prawej Kompozycja Parasolek

Edouarda Maneta, podobnie jak dzieło Renoira (po prawej) i Degasa (na sąsiedniej stronie po lewej), przedstawia typową scenę z paryskiego życia. Tym razem stali bywalcy popijają wieczornego drinka, słuchając śpiewaczki widocznej w tle.

postaci w Kobietach w kawiarni, wieczorem. Ta wieloznaczność wskazuje, że impresjoniści kładli silny nacisk na wizualne aspekty życia toczącego się wokół nich, rezygnując z anegdoty i malarstwa narracyjnego uprawianego przez wielu im współczesnych. Impresja „wycinka życia” jest dla obrońców tego kierunku znakiem uczciwości i prawdy twórczej. George Rivie`re uznał, że obraz Kobiety w kawiarni, wieczorem stanowi „niezwykle ważną kartę historii”.

Powyżej Kompozycja obrazu Degasa Kobiety

w kawiarni, wieczorem (1877) sugeruje przypadkowość wybranej scenki przedstawiającej kilka kobiet w kawiarni. Ulotność chwili podkreślają sylwetki przechodzących postaci. Niemniej jednak im dłużej przyglądamy się temu obrazowi, tym bardziej jesteśmy skłonni do spekulacji na temat ukazanych na nim kobiet i tego, co robią w paryskiej kawiarence tak wystrojone. Ostatnie interpretacje łączą ten obraz z zainteresowaniem Degasa tematyką prostytucji.

16

(ok. 1881–1885) Renoira stanowi przykład zastosowania ujęcia migawkowego często wykorzystywanego przez impresjonistów.

Odnosi się wrażenie, że artysta uchwycił krótki moment, kiedy jego wzrok przyciągnęła mijająca go na ulicy młoda kobieta z koszykiem.

Constantin Guys 1805–1892 Esej Malarz życia nowoczesnego Baudelaire’a opisuje pracę Constantina Guysa (pseudonim M.G.), popularnego ilustratora i przyjaciela poety, który pracował jako dziennikarz w Illustrated London News, gdzie zajmował się wojną krymską. Guys był najbardziej znany z rysunków przedstawiających paryską codzienność, wykonanych szybkimi, impresjonistycznymi pociągnięciami ołówka, piórka lub pędzla umoczonego w akwareli. Wiele z nich przedstawia styl życia ówczesnej haute bourgeoisie.

Guysa interesowała przede wszystkim najnowsza moda, elegancko ubrane kobiety i mężczyźni, ale ukazywał także życie biedoty paryskiej.

ZAŁĄCZNIKI

1. Znaczący artykuł Charlesa Baudelaire’a Malarz życia nowoczesnego napisany między listopadem 1859 r. a lutym 1860 r. i opublikowany w trzech częściach w Le Figaro 26 i 29 listopada oraz 3 grudnia 1863 r. (tłumaczenie s. 70).

2. Szkic z 1877 r. wykonany przez Degasa akwarelą, pastelem i tuszem, przedstawiający popularną śpiewaczkę i jej pianistę.

.

Między miastem, wybrzezem i portem

Po lewej Manet namalował obraz Na plaży

w 1873 r. podczas krótkiego rodzinnego pobytu w Berck-sur-Mer, małym nadmorskim miasteczku w północnej Francji. Za modele postaci odpoczywających na plaży posłużyli żona Suzanne i brat Eugène. Obraz powstawał bezpośrednio w plenerze, o czym świadczą ziarenka piasku wmieszane w farbę. Jego kompozycja przypomina niektóre obrazy Moneta o podobnej tematyce, ale ma ciemniejszą tonację, a jego melancholijny nastrój wyróżnia go spośród innych prac impresjonistów.

Po lewej Ukazując międzyna-

rodowe flagi trzepoczące na wietrze oraz spacerujące postacie zajęte rozmową, Monet za pomocą niewielu środków wyrazu oddaje urokliwy, modny i kosmopolityczny charakter życia nadmorskich hoteli. Hôtel des Roches Noires był ulubionym miejscem amerykańskich turystów, stąd w dali widoczna jest amerykańska flaga.

Poniżej Taras w Sainte-Adresse

(1867) jest jednym z najważniejszych obrazów Moneta o tematyce morskiej i przykładem wykorzystywania przez artystę wysoko położonych punktów obserwacyjnych oraz użycia kolorów podstawowych. Monet łączy tutaj długotrwałe zainteresowanie pejzażem morskim z przedstawianiem modnej burżuazji w ogrodach, co stanowi bardziej efemeryczny element jego kariery. Obraz wskazuje na to, że Monet znał pejzaże nadmorskie Maneta, Courbeta i Whistlera, a także drzeworyty japońskie, takie jak Sazaido w świątyni Gohyaku Rakanji Hokusai’ego (po prawej).

W

18

latach 60. i 70. XIX w. malarstwo impresjonistyczne zaczęło rozszerzać tematykę. Pojawiły się w nim motywy marynistyczne.

Francuskie porty i życie w nadmorskich kurortach stały się tematami wielu prac Maneta i Morisot z lat 70. Były także trwałym elementem obrazów Moneta. W połowie wieku malarstwo marynistyczne od dawna przeżywające okres schyłkowy ograniczało się głównie do przedstawiania sztormów, malowanych przez malarzy romantycznych takich jak Euge`ne Isabey i Paul Huet. Jednak w latach 60. pojawił się nowy, inny sposób ukazywania wybrzeża, związany z modą na wakacje nadmorskie i przekształcaniem osad rybackich w ośrodki turystyczne. Sceny z plaży w Trouville, wioski rybackiej na wybrzeżu Normandii, malowane przez Euge`ne’a Boudina,

Plaża w Trouville

Drzeworyty japońskie

Obraz został namalowany w czerwcu 1870 r. w Trouville podczas podróży poślubnej Moneta i Camille Doncieux, głównej postaci obrazu, z synem Jeanem (urodzonym w 1867 r.), na którego obecność dyskretnie wskazuje brązowy dziecięcy bucik plażowy wiszący na krześle znajdującym się na pierwszym planie.

Drugą postacią może być Marie-Anne, żona Boudina, ponieważ obie pary tego lata spędziły razem wiele czasu.

Ziarenka piasku w warstwach farby dowodzą, że obraz był malowany w plenerze przy wiejącym wietrze. Malowanie płynnymi, niewielkimi pociągnięciami pędzla i współczesna tematyka są typowe dla prac Moneta z tego okresu.

Drzeworyty japońskie wywarły znaczny wpływ na wielu malarzy impresjonistycznych i dostarczyły im nowych pomysłów. Dekoracyjny charakter i kompozycja rycin odbiegały od zachodnich konwencji malarskich. „Obcięcia” brzegów oraz asymetria obrazu, częste w malarstwie impresjonistycznym, wywodzą się ze sztuki japońskiej.

Liczne odniesienia do wschodnich rycin dają się zauważyć w pracach Maneta, Degasa i Moneta. Ten ostatni posiadał dużą kolekcję drzeworytów, a jego obrazy tarasu w Sainte-Adresse i mostu japońskiego, który zbudował w latach 90. XIX w. w swym ogrodzie w Giverny, świadczą o długotrwałym wpływie tej sztuki na artystę.

przedstawiające tę nową formę wypoczynku i związane z nią przyjemności, cechuje widowiskowość, a namalowana natura jest ulotna i nastrojowa. Obrazy takie jak Molo i przystań w Trouville (1863) stanowiły ważny etap w życiu Moneta, który po spotkaniu z Boudinem w Hawrze pod koniec lat 50. zaczął przejmować jego tematykę i sposób widzenia świata, a później przekonał się do malowania w plenerze. Do przedstawiania wybrzeża i portów, tak jak w Widoku na morze (1869) Berthe Morisot ukazującym port w Lorient, zachęciły też impresjonistów pejzaże morskie Jongkinda, holenderskiego pejzażysty, z którym Monet nawiązał trwałą przyjaźń.

Pokazywanie Normandii i różnych nadmorskich miejscowości przez pisarzy i malarzy spowodowało wzrost zainteresowania paryżan tym regionem i spopularyzowało wybrzeże. W latach 70. wiele miejsc stało się znanymi kurortami z modnymi hotelami i restauracjami odwiedzanymi głównie przez klientelę miejską oraz obcokrajowców. Napływ przybyszów szybko i radykalnie zmieniał otoczenie, zacierając granice między życiem miejskim i wiejskim. Trouville zaczęło być znane jako „Boulevard des Italiens normandzkich plaż”, co było aluzją do jednego z modnych bulwarów Paryża. Hôtel des Roches Noires, Trouville (1869) Moneta oddaje w uderzający sposób nową, komercyjną atmosferę wybrzeża normandzkiego, pokazując jeden z najnowszych i najbardziej

luksusowych hoteli, którego fasada i taras zdominowały brzeg morski w Trouville. Swobodne operowanie farbą, różnorodną w tonacji i teksturze, oraz szybkie, płynne pociągnięcia pędzla oddają znakomity nastrój uczestników przedstawianej sceny.

Artysta jednak czyni to bez emocji, pokazując zamożnych gości hotelu z punktu widzenia kogoś z zewnątrz, przyglądającego się z daleka, a nie kogoś, kto jest w bliskich stosunkach z malowanymi postaciami.

Do końca lat 90. XIX w. ukazywanie wybrzeża morskiego nadal było ważnym tematem podejmowanym przez impresjonistów, lecz później nastąpiły znaczne zmiany w doborze motywów.

Na obrazach Moneta z lat 80. XIX w. przedstawiających wybrzeże normandzkie w Fécamp, Pourville i Etretat widać wyraźne odejście od tematyki hoteli, wakacji i spacerów, będących wcześniej w centrum uwagi artysty. Teraz interesowały go wyłącznie elementy linii brzegowej, urwiska, zadziwiające kształty skał oraz przypływy i odpływy morza, oglądane i przedstawiane w różnych warunkach pogodowych. Renoir nadal przedstawiał modnych plażowiczów, nawiązując do idyllicznej, arkadyjskiej metaforyki przeszłości i nie zwracał uwagi na ukształtowanie wybrzeża. Jedynie Caillebotte powielał te same motywy regionalne, którymi impresjonizm zajmował się w latach 60. XIX w.

19

Impresjonizm a postać I

mpresjonizm jest często utożsamiany z malarstwem pejzażowym. Przywodzi na myśl widoki wsi skąpanej w słońcu i wibrujące refleksy świetlne na falującej powierzchni wody. To pokazuje, jak bardzo kierunek ten łączony jest z malarstwem Moneta. Takie skojarzenia pojawiły się u odbiorców stosunkowo wcześnie, już w latach 70. XIX w., kiedy Monet zaczął być uznawany za głównego przedstawiciela tego nurtu.

W latach 60. XIX w. tematyka prac Moneta była bardzo zróżnicowana, pojawiały się na nich nawet ambitne przedstawienia postaci. Jednak od końca lat 70. artysta zaczął zawężać tematykę i porzucił malowanie ludzi na rzecz pejzaży wiejskich. Skupiał się na kolorycie prac, grze światła i nastroju. Zaniechanie przez Moneta umieszczania postaci na obrazach wskazuje na jego wątpliwości, że można ująć ten motyw w sposób impresjonistyczny.

Już obraz Camille i Jean na wzgórzu (1875), przedstawiający żonę i syna artysty, jest dowodem niewiary Moneta w możliwość pogodzenia chęci traktowania wszystkich elementów kompozycji jednakowo z wymogami, jakie narzuca przedstawianie postaci. Człowiek na obrazach Moneta jest niemal tylko dyskretnym punktem w pejzażu, wskaźnikiem skali lub miejsca (miasto, przedmieście lub wieś), które reprezentuje. Poza Sisleyem, podobnie jak Monet unikającym malowania postaci, większość impresjonistów uważała to za nieodłączny element twórczości.

Mimo że pod koniec lat 70. XIX w. wielu krytyków ceniło uczciwość impresjonistów w pokazywaniu natury i uznawało ich wkład w odnowę malarstwa francuskiego oraz w rozwój nowych technik i form kompozycyjnych, nawet oni nie byli pewni, czy jest to styl pozwalający na przedstawianie postaci. „Niekształtność” wynikająca z impresjonistycznego zaabsorbowania światłem i przekonanie, że liczy się ogólny efekt, a nie szczegół oraz odrzucenie wyróżniania postaci spośród innych elementów kompozycji, rzadziej niż można było się tego spodziewać, prowadziły do powstawania obrazów ukazujących psychologiczną głębię jednostek. Oczekiwaniom tym odpowiadały tylko prace Degasa i Caillebotte’a.

Kiedy na Salonie w 1868 r. Manet pokazał Portret Emila Zoli (1867), Théophile Thoré napisał: „Jego wadą jest rodzaj panteizmu, który nie przydaje większej wagi głowie niż pantoflom, co sprawia, że czasami wiązka kwiatów jest ważniejsza od twarzy kobiety (…) wszystko jest namalowane w sposób jednolity”.

Na obrazach impresjonistów nastrój lub osobowość pozujących postaci oddawała tonacja obrazu lub namalowane na nim przedmioty.

Ograniczało się to jednak do przekazania wrażeń czysto wizualnych.

Przeważnie portrety nie wyrażały stanu

Akt Akt był najważniejszym tematem sztuki francuskiej jeszcze długo po wyjściu z mody malarstwa historycznego i zaniku wpływów Akademii. Biegłość w malowaniu żywych postaci i zdobycie umiejętności przedstawiania ludzkiego ciała były uważane za ostateczny test doskonałości artystycznej. Studenci w ramach ćwiczeń wykonywali studia aktów męskich z żywego modela, lecz na nowym, dziewiętnastowiecznym rynku sztuki przeważały akty kobiece. Salon zdominowały obrazy kąpiących się kobiet, najczęściej nawiązujące do tematów klasycznych i mitologii. Jedynie czasami pokazywano je w bardziej współczesnym otoczeniu.

Po lewej Na namalowanym przez siebie portrecie Emila

Zoli Manet wśród przedmiotów na biurku umieścił broszurę z artykułem napisanym przez Zolę w 1867 r. w obronie malarza. W tle artysta namalował japońską rycinę, fragment sztychu Velázqueza Triumf Bachusa (będący źródłem do obrazu Stary muzyk, 1862) oraz reprodukcję swej własnej Olimpii.

Poniżej z lewej Kobieta w kąpieli (1870), wystawiona na

Salonie w 1870 r., pochodzi z cyklu prac, w których Renoir za przykładem Maneta we współczesnym akcie w oczywisty sposób nawiązał do tradycji. Pomysł obrazu wiele zawdzięcza dziełom Maneta i Courbeta, ale obfite kształty kobiety przypominają postacie Rubensa.

Poniżej Bal w Moulin de la Galette (1876) Renoira jest

jednym z najbardziej znanych obrazów wczesnego impresjonizmu. Sceną tej ambitnej kompozycji, której artysta wykonał trzy wersje, jest popularna sala taneczna na Montmartrze, wówczas znajdującym się na obrzeżach Paryża. Renoir chodził tam na niedzielne bale, które zaczynały się za dnia, a kończyły późno w nocy. Ciepłe słoneczne plamki na obrazie oddają wesołą, artystyczną atmosferę tego miejsca.

Na sąsiedniej stronie u góry Kąpiący się (1876–1877) to

najważniejsze dzieło przygotowane przez Cézanne’a na trzecią wystawę impresjonistów w 1877 r. Wskazuje ono na zamiar malowania monumentalnych aktów w klasycznych pozach przy użyciu swobodnej techniki impresjonistycznej.

Na sąsiedniej stronie na dole Bazille był jednym z nie-

licznych impresjonistów malujących nagie postacie męskie. Obraz pokazuje pływających, mocujących się i opalających nad potokiem mężczyzn. Został namalowany pod wpływem Courbeta i być może spowodował zainteresowanie się Cézanne’a tą tematyką. Mimo przedwczesnej śmierci Bazille’a jego malarstwo przyczyniło się w dużym stopniu do rozwoju impresjonizmu.

Naga kobieta w słońcu Naga kobieta w słońcu Renoira ukazuje starania artysty, żeby połączyć motyw aktu z charakterystycznym dla impresjonistów malowaniem zjawisk atmosferycznych w plenerze. Obraz był ostro krytykowany na drugiej wystawie impresjonistów.

W często cytowanym artykule konserwatywny krytyk Albert Woolf ironizował: „Idźcie i spróbujcie wyjaśnić Renoirowi, że kobiecy tułów nie jest masą rozkładającego się ciała”.

Inny krytyk napisał: „Zarzućmy welon na Wenus [Renoira], którą powinien schować za zasłoną”.

umysłu portretowanych i nic nie mówiły o ich statusie społecznym, zawodzie czy możliwościach.

Ocena impresjonistycznego traktowania postaci była szczególnie ostra w odniesieniu do aktów, które wciąż były głównym tematem malarstwa francuskiego. Krytycy wysoko cenili sceny z życia współczesnego malowane przez Renoira, takie jak Bal w Moulin de la Galette (1876), za umiejętne pokazywanie paryżan wywodzących się z różnych warstw społecznych oraz atrakcji nowoczesnego życia, ale jego akty, na przykład Naga kobieta w słońcu (1876), nie spotkały się z przychylnością recenzentów. Mimo to Renoir, Cézanne i kilku innych impresjonistów uważali akt za integralną część własnej twórczości. W połowie lat 70.

XIX w. Cézanne rozpoczął malowanie serii obrazów przedstawiających kąpiących się. Ten temat przewija się przez całą jego twórczość. Artysta chciał w ten sposób dowieść, że impresjonizm pozwala na harmonijne zestawienie aktu z naturą.

Poniżej Obraz Moneta przedstawia

jego pierwszą żonę Camille i syna Jeana na wiejskim spacerze. Poza Camille, która odwraca się, by spojrzeć na malarza, ma wyrażać ulotność uwiecznionej chwili.

W latach 60 i 70. XIX w. Monet wiele razy malował postacie, ale uznał, że nie robi tego wystarczająco dobrze i od lat 80. XIX w. zajął się wyłącznie malowaniem pejzaży.