Potworologia

POTWOROLOGIA.

ROZDZIA¸ I. OBSERWACJE STARO˚YTNYCH PISARZY.

PRZEDMOWA .

OpowieÊci o takich zwierz´tach, jak gryfy czy jednoro˝ce,

W POSZUKIWANIU NIEZWYK¸YCH STWORZE¡.

uwiecznione przez staro˝ytnych pisarzy, m.in. Pliniusza, do niedawna uwa˝ano za nieprawdziwe pog∏oski wynikajàce

W

1898 roku wyruszy∏em swym statkiem, „Hydrà”, w zaplanowanà na kilkanaÊcie miesi´cy podró˝ odkrywczà.

Celem wyprawy by∏o odnalezienie zwierzàt, które do tej pory wymyka∏y si´ uwadze przyrodników i innych uczonych.

Stworzenia te dotàd by∏y lekcewa˝àco okreÊlane mianem „legendarnych potworów” lub „mitycznych bestii”, tymczasem ku swemu zdziwieniu w ró˝nych zakàtkach Êwiata znalaz∏em ich bardzo wiele – ˝ywych, prawdziwych, rzeczywistych.

Swoje obserwacje, opisy i znaleziska zgromadzi∏em w tym oto tomie, który teraz oddaj´ do ràk czytelników z nadziejà, ˝e stanie si´ on przyczynkiem do rozwoju nowej szlachetnej dziedziny wiedzy – potworologii.

z pomylenia stworów mitycznych z gatunkami obserwowa-

Zwierz mityczny: mongolski krwio˝erczy pe∏zak

Zwierz prawdziwy: ˝mij (gatunek smoka)

Zwierz podobno mityczny: jednoro˝ec

Zwierz prawdziwy: nosoro˝ec

nymi na co dzieƒ (zob. po prawej). Jednak˝e – co zamierzam wykazaç – staro˝ytni obserwatorzy mogli mieç racj´.

GRYF Gryps vulgaris

Jak wiele innych tak zwanych potworów, gryf jest zwierz´ciem skrytym i spokojnym. Ujrzawszy go, warto jak najszybciej sporzàdziç niezb´dne notatki i szkice, poniewa˝ ju˝ po chwili gryf zapewne zniknie nam z oczu.

NIEKTÓRE dziwne stworzenia niewàtpliwie mieszkajà

a odleg∏oÊç sprawi∏a, ˝e nie zobaczyli ∏ap tego azjatyc-

wy∏àcznie w ludzkiej wyobraêni. Przyk∏adem mo˝e

kiego smoka. Z kolei jednoro˝ec jest jak najbardziej

byç

robak,

prawdziwy, choç niejednokrotnie bywa mylony z noso-

zwany krwio˝erczym pe∏zakiem, rzekomo mieszkajàcy

fioletowy,

po˝erajàcy

ludzi

pot´˝ny

ro˝cem. Co prawda niektóre gatunki jednoro˝ca wyglà-

w Mongolii. Ludzie, którzy go podobno „widzieli”,

dem przypominajà nieco swego dalekiego afrykaƒskiego

przypuszczalnie dostrzegli z daleka umykajàcego ˝mija,

kuzyna, ale zaliczajà si´ do osobnej rodziny ssaków.

Mo˝na bez obaw siedzieç obok ogona gryfa, byle go tylko za niego nie ciàgnàç!

Gryf lubi mocny, pokrzepiajàcy sen. JeÊli go obudzimy, zapewne nie b´dzie z tego zadowolony.

Z A WA R T O Â å .

Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i * * W poszukiwaniu niezwyk∏ych stworzeƒ * * Niezwyk∏e zwierz´ta làdowe . . . . . . . . . . . . . . . . ii * * Jednoro˝ec arabski – Nue – Chimera – Baku – Yeti – Behemot – Salamandra ognista * * Niezwyk∏e zwierz´ta wodne . . . . . . . . . . . . . . . . iii * * Kraken – Hippokamp – Wà˝ morski – Lewiatan – Bunyip – Wà˝ jeziorny – Hydrus * * Niezwyk∏e zwierz´ta latajàce . . . . . . . . . . . . . . . . iv * * Gryf – Skrzydlaty koƒ – Hipogryf – Rok – Kur upiór – Feniks * * Pó∏ ludzie, pó∏ zwierz´ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v * * Harpia – Sfinks – Mantykora – Cyklop – Gorgona – Centaur * * Gdzie szukaç niezwyk∏ych zwierzàt . . . . Dodatek I Przydatne zakl´cia i czary . . . . . . . . . Dodatek II Potworolodzy znani z historii . . . . . . . Dodatek III Praca potworologa . . . . . . . . . . . . . . . . . Pos∏owie

UWAGA NA SZARLATANÓW.

NOWOCZESNY SPRZ¢T.

Jako naukowiec powa˝nie zajmujàcy si´ potworologià,

Êwiata”. Tymczasem mierzàcy 114 stóp d∏ugoÊci szkielet

Dzi´ki post´powi nauka korzysta dzisiaj ze sprz´tu, który

musz´ przestrzec spo∏ecznoÊç przyrodników przed

okaza∏ si´ dzie∏em paleontologa-samouka i zarazem

pozwala bli˝ej poznaç wiele „mitycznych” stworzeƒ, co jeszcze

fa∏szywymi „potworami”, które szarlatani pokazujà

sprytnego oszusta, Alberta Kocha. Koch z∏o˝y∏ ogrom-

niedawno by∏o zadaniem niewykonalnym. Przyk∏adem jest

BRAK DOWODÓW.

publicznoÊci w celu wy∏udzenia pieni´dzy na rzekome

nego „w´˝a morskiego” z koÊci kilku zeuglodonów,

nowoczesny skafander nurka, dzi´ki któremu mo˝na stanàç

Podró˝ujàc po Êwiecie w poszukiwaniu tajemniczych

badania. Tak by∏o ze skamienia∏ym szkieletem niejakiego

przedstawicieli wymar∏ego gatunku wieloryba. Ludzie

oko w oko z mieszkaƒcami morskich g∏´bin.

stworzeƒ, znalaz∏em mnóstwo dowodów na ich

Hydrargosa, tj. „w∏adcy mórz”, który wystawiono

ch´tnie p∏acili po 50 centów za obejrzenie fa∏szywego

istnienie. Nie mog∏em wszak˝e sprawdziç, czy ka˝dy

w saloonie Apollo w Nowym Jorku w 1845 r. Zwierz´

potwora, naukowcy jednak szybko zdemaskowali

odrzucony przez nauk´ zwierz kiedyÊ ˝y∏ naprawd´,

okrzykni´to „najwi´kszym dziwem podmorskiego

oszustwo.

czy tylko zagoÊci∏ w ludzkiej wyobraêni. Podejrzewam na przyk∏ad, ˝e s∏ynny kreteƒski Minotaur w rzeczywistoÊci by∏ bardziej bykiem ni˝ cz∏owiekiem, nie mam jednak na to niezbitych dowodów.

M O R Z E A R K T Y C Z N E

Ko∏o podbiegunowe Draco occidentalis maritimus Salamandra ignis Ursus sasquatchus

R

O

P

U

Gryps vulgaris Equus volucer

E

Hippo campus

A

A

Z

J

A

Chimera japonicus

O C

A M E R Y K A P Ó ¸ N O C N A

E

O C E A N A T L A N T Y C K I

Zwrotnik Raka

N A

P

A W O I O

ÂWIATA

P

SW

NIEZWYK¸E ZWIERZ¢TA

D

N

Calamarius immensum draki

¸

E

A

W

K

NE

OCEAN INDYJSKI

Serpens aquadulcis

N Y O J

A M E R Y K A

RÓWNIK

Y

K

N

NW

R

O

Serpens monstruos

Phoenix arabica

F

U

A

Androsphinx volucer

Chimera leocapriserpens

Monoceros hippo arabicus

Ursus saxum

S

SE

S

Y: D AW C rake’a, OD WY A ó˝y dra D T dr O po N ´ as tr ca jà pokazu ∏àczy∏ jà do

apa, awca do ƒczona m ach. eczy. Wyd Ta nieuko stworzeni ód jego rz Êr w na io w ez yk∏ych alez wyruszy∏ iedzy o ni zosta∏a zn w ek at ia st en ˝e ac , go celu wzbog roku. le, prócz te ksià˝ki w niespe∏na mo niewie ci∏ w ciàgu wie wiado ra ró w yp w po i ej O sam 1898 roku u 10 marca z Liverpool

O C E A N S P O KO J N Y

„HYDRA”

Monstrum marsupialis

A U S T R A L I A

Zwrotnik Kozioro˝ca

POTWOROLOGIA.

R O Z D Z I A ¸ V.

1. ˚aba (wykluwa si´ jako pozbawiona koƒczyn kijanka, potem wyrastajà jej dwie tylne nogi, a nast´pnie dwie przednie).

2. Litera S. 3. Gwiazdy.

4. Jutro.

5. S∏ownik.

6. Przezi´bienie i ka˝dà innà chorob´.

7. Sfinks (pierwsza, druga, trzecia itd. to litery, których nale˝y szukaç w podanych wyrazach).

8. Rz´sa.

PÓ¸ LUDZIE, PÓ¸ ZWIERZ¢TA .

Z

wyczaje stworzeƒ o pó∏ludzkiej naturze do tej pory wymyka∏y si´ naukowym wyjaÊnieniom, a brak zrozumienia ze strony Êwiata nauki sprawia∏, ˝e w niektórych kr´gach negowano istnienie pó∏ ludzi, pó∏ zwierzàt. Jedna z niepo-twierdzonych teorii zak∏ada, ˝e owe dziwne zwierz´ta zwykle polowa∏y na ludzi i dlatego wykszta∏ci∏y cechy upodabniajàce je do cz∏owieka – ˝eby si´ lepiej kamuflowaç i wzbudzaç zaufanie nieÊwiadomych

GATUNKI SFINKSA .

Androsphinx – z g∏owà cz∏owieka

Criosphinx – z g∏owà barana

O DPOWIEDZI .

4

Hierocosphinx – z g∏owà soko∏a SFINKS Androsphinx volucer SPOÂRÓD trzech znanych gatunków sfinksa ten

B´dàc w rejonie wyst´powania harpii, nale˝y si´ powstrzymaç od urzàdzania popasów i wyciàgania prowiantu.

jako jedyny opanowa∏ ludzkà mow´ i w dodatku

Poni˝sza ilustracja przedstawia hipotetyczny rozwój zwierzàt o ludzkich cechach

znalaz∏ upodobanie w zadawaniu zagadek. Ka˝dy

(na przyk∏adzie sfinksa) zachodzàcy równolegle do ewolucji rodzaju ludzkiego.

gatunek ma odmian´ skrzydlatà.

Na ka˝dym etapie rozwoju istoty ludzkie mog∏y próbowaç kontaktu ze zwierzem,

GNIAZDO: w cieniu ska∏, a czasami w staro˝ytnych ruinach. WYMIARY DOROS¸EGO OSOBNIKA:

HARPIA Daemon volucer S¸YNIE z tego, ˝e atakuje podró˝nych podczas popasu – kradnie im prowiant, a je˝eli czegoÊ nie zdo∏a porwaç, zanieczyszcza to swoimi cuchnàcymi odchodami. Kto wybiera si´ na spotkanie z harpiami, koniecznie powinien si´ zaopatrzyç w porzàdny parasol.

GNIAZDO: w skalnych szczelinach, zwykle wystawione na wiatr. WYMIARY DOROS¸EGO OSOBNIKA:

5 stóp d∏ugoÊci; rozpi´toÊç skrzyde∏ – 8 stóp. WYGLÑD:

przera˝ajàcy ptak o g∏owie i twarzy wiedêmy. ATAKUJE: szponami i jadowitymi

Sporzàdzajàc zapiski ze swej podró˝y odkrywczej odbytej w 1492 roku, Krzysztof Kolumb odnotowa∏ spotkanie z syrenami i doda∏, ˝e spodziewa∏ si´, i˝ b´dà bardziej uwodzicielskie.

Byç mo˝e ujrza∏ nie syreny, lecz manaty.

TEORIA EWOLUCJI RÓWNOLEG¸EJ.

nie majàc ÊwiadomoÊci, czym to grozi.

6 stóp d∏ugoÊci, 3–5 stóp wysokoÊci. WYGLÑD: ma lwie cia∏o i ludzkà

g∏ow´. ATAKUJE: pazurami i zagadkami. PO˚YWIENIE: uwielbia ludzkie mi´so, ale nie rzuca si´ na cz∏owieka, który wygra z nim pojedynek na zagadki.

NIEKTÓRE sfinksy potrafià si´ pos∏ugiwaç ludzkà mowà i fakt ten nie ulega ju˝ dziÊ wàtpliwoÊci, jako ˝e potwierdzi∏y go udokumentowane doÊwiadczenia licznych Êmia∏ków. Ku mej najwy˝szej radoÊci zdo∏a∏em potwierdziç, ˝e zwierz´ta te, podobnie jak smoki, lubujà si´ w zadawaniu arcytrudnych zagadek.

odchodami, które zrzuca na ludzkie zapasy ˝ywnoÊci, by je zatruç. PO˚YWIENIE: wszelka padlina i zwierz´ta bli-

MANTYKORA Mantichora horribilis TO WYJÑTKOWE zwierz´ jest tak samo niebezpieczne

skie Êmierci.

od przodu, gdzie w jego paszczy sro˝à si´ trzy rz´dy

SYRENY I TRYTONY.

z´bów, jak i od ty∏u, poniewa˝ z zakoƒczenia ogona celnie strzela w przeciwnika jadowitymi kolcami.

Niewiele wiadomo o prawdziwych syrenach i trytonach. Jedynie

GNIAZDO: w jaskini. WYMIARY DOROS¸EGO OSOBNIKA: 10 stóp d∏ugoÊci, 6–7 stóp

nieliczne osoby, które je widzia∏y, prze˝y∏y, by opowiedzieç o spotka-

wysokoÊci. WYGLÑD: rudy lew z ogonem przypominajàcym zaodw∏ok skorpiona

niu i zaÊwiadczyç, ˝e nie sà to istoty mityczne. Syreni Êpiew dzia∏a na

oraz z ludzkà g∏owà wyposa˝onà w straszliwe z´by. ATAKUJE: pazurami,

ludzi hipnotyzujàco – zauroczeni ˝eglarze i rybacy podà˝ajà za nim

jadowitymi kolcami i z´bami. PO˚YWIENIE: g∏ównie ma∏py i jelenie, ale woli ludzi.

w morskie g∏´biny i ju˝ nie wracajà. Syreny nie majà jednak z∏ych zamiarów; po prostu nie rozumiejà, ˝e ludzie nie mogà oddychaç pod wodà. I podobnie jak cz∏owiek nie prze˝yje zbyt d∏ugo w morskiej toni bez sprz´tu nurkowego, tak i syrena czy tryton nie majà szans na przetrwanie na làdzie.

Jadowite kolce, które mantykora wystrzeliwuje z zakoƒczenia ogona, stajà si´ niewidoczne, gdy tylko si´ znajdà w powietrzu. Sà tak twarde, ˝e mo˝na je wykorzystaç do zszywania smoczej skóry.

POTWOROLOGIA.

D O DAT E K I .

PU¸APKI NA ZWIERZ¢TA .

GDZIE SZUKAå NIEZWYK¸YCH ZWIERZÑT.

W

szystkich potworologów nieodmiennie zdumiewa ró˝norodnoÊç niezwyk∏ych stworzeƒ wyst´pujàcych na ca∏ym Êwiecie. Niektórzy naukowcy szacujà liczb´ niezwyk∏ych gatunków na ponad szeÊçdziesiàt tysi´cy. Ka˝da ksià˝ka porusza-

jàca t´ tematyk´ si∏à rzeczy musi byç do pewnego stopnia wybiórcza. W niniejszym dziele omówi∏em tylko te zwierz´ta, które sam doÊç dok∏adnie pozna∏em. W Dodatkach wspominam zaÊ o tych, które mia∏em okazj´ ujrzeç jedynie przelotnie.

ZASADY TROPIENIA .

NIEZB¢DNY SPRZ¢T.

Ka˝de z niezwyk∏ych zwierzàt wspomnianych na ni-

Nietrudno b´dzie zgromadziç sprz´t potrzebny do ba-

niejszych stronicach zostawia po sobie Êlady: tropy,

dania niezwyk∏ych stworzeƒ w terenie i do zapisy-

niezjedzone pozosta∏oÊci ofiar, legendy itp. Wybie-

wania notatek z obserwacji. Najwa˝niejsze przedmioty

rajàc si´ na poszukiwanie jakiegokolwiek zwierz´cia,

pokazano poni˝ej. B´dàc na tropie zwierz´cia, trzeba

Do niedawna w morskie g∏´biny zapuszczali si´ jedynie

nale˝y sobie sporzàdziç list´ Êladów, jakie mamy szan-

mieç na uwadze, ˝e z wyjàtkiem najbardziej zacie-

po∏awiacze pere∏. DziÊ, kiedy badacze majà do dyspo-

s´ zobaczyç. Na przyk∏ad w przypadku jakulusa –

k∏ych drapie˝ców istoty te stronià raczej od spotkaƒ

zycji skafander nurka, otwierajà si´ przed nimi nowe,

skrzydlatego zwierz´cia, które wyglàdem przypomina

z ludêmi. Dlatego tropiciel powinien zawsze trzymaç si´

szerokie mo˝liwoÊci prowadzenia prac podwodnych.

nieopierzonego lotop∏aza – warto si´ rozglàdaç za zdo-

pod wiatr wzgl´dem zwierz´cia, by zwi´kszyç szanse

U˝ywajàc skafandra, nale˝y jednak uwa˝aç, bo obcià-

byczà nabità na pal oraz za ka∏u˝ami ró˝owych od-

na spotkanie.

˝one o∏owiem buty nie pozwalajà na zbyt szybkà uciecz-

chodów. O aktywnoÊci hydrusa zaÊ Êwiadczà tropy

k´. Spotkanie z ˝ar∏ocznym potworem morskim mo-

odciÊni´te w rzecznym mule oraz wygryzione od

˝e si´ skoƒczyç, jak w powiedzeniu: „umar∏ w butach”.

Rozliczni pseudonaukowcy budujà przemyÊlne pu∏apki,

wolnoÊç. Jednak wi´kszoÊç uczciwych potworologów

w które majà nadziej´ z∏apaç takie czy inne niezwyk∏e

zadowala si´ obserwacjami, które mo˝e poczyniç w na-

zwierz´. JeÊli badacz ma dobre intencje i spore doÊwiad-

turalnym otoczeniu zwierz´cia. JeÊli wi´c znajdziemy

czenie, schwytanemu stworzeniu zapewne nie stanie si´

pu∏apk´, mo˝emy byç niemal pewni, ˝e zastawi∏ jà

nic z∏ego i wkrótce po ogl´dzinach zwierz wróci na

cz∏owiek, który ∏apie niezwyk∏e zwierz´ta dla zysku.

Jak dotàd pu∏apki zastawiane na Wielkà Stop´ nie przynios∏y po˝àdanego rezultatu. Z∏apaç si´ da∏ jedynie pechowy „potworolog”, który sp´dzi∏ w uwi´zieniu a˝ trzy dni, zanim go uwolni∏ przechodzàcy nieopodal traper.

Êrodka cia∏a martwych krokodyli.

ZWIERZ¢:

Etykiety JAKULUS Serpens volucer

sargasso

SZCZEGÓ¸Y:

Koperty na próbki

DATA:

Notatnik

18 lutego 1898 roku

Szpadel

Atlantyk

CZAS:

WARUNKI POGODOWE:

Słonecznie i ciepło

Wielu naukowców uważa, że

nasz pokład, skuszony wodorostową przynętą,

daje nam fotografia. Majàc z sobà w terenie aparat, nale˝y robiç zdj´cia jak najcz´Êciej, mimo ˝e niezwyk∏e zwierz´ta na ogó∏ kiepsko wychodzà na fotografii,

Z odpowiednich materia∏ów bez trudu zbudujemy przydatnà kryjówk´, z której spokojnie b´dziemy mogli obserwowaç niezwyk∏e zwierz´. Powy˝ej pokazano, jak jakulus przegania ze swojego terytorium smoka kar∏owatego.

˝e mo˝na jà zap´dzaç do ogniska, by potwierdziç t´ znanà oczywistoÊç.

dziś tego taki pewien. Ten, który wyskoczył na

Warto korzystaç z ekscytujàcych mo˝liwoÊci, jakie

by si´ zbytnio nie zbli˝yç do groênego stworzenia.

˝e salamandra ognista potrafi prze˝yç w wysokich temperaturach, nie oznacza,

sargasso jest smokiem, lecz sam nie jestem już

FOTOGRAFIA .

fa∏szerstwami. Fotografujàc, koniecznie trzeba uwa˝aç,

Nie ulega wàtpliwoÊci, ˝e wszystkie zwierz´ta nale˝y traktowaç z szacunkiem. Fakt,

Morze Sargassowe, środkowy

10 rano

OBSERWACJE:

a uwiecznione na kliszy, nierzadko wydajà si´ wr´cz

17-letni samiec, 8 stóp

LOKALIZACJA:

O∏ówek do szkicowania

NIEW¸AÂCIWE TRAKTOWANIE ZWIERZÑT.

Ró˝nego rodzaju sieci TrudnoÊç obserwowania zwierzàt cz´sto polega na tym, ˝eby si´ nie daç wciàgnàç w zaciek∏e walki stworzeƒ b´dàcych zaprzysi´g∏ymi wrogami.

wyglądał raczej jak ogromny skrzydlaty konik morski i zamiast zionąć ogniem, wypuścił z pyska strumień fioletowego atramentu.

Odniosłem wrażenie, że nie może oddychać

powietrzem atmosferycznym, toteż wypuściłem go z powrotem do wody, gdzie szybko zniknął.

OCHRONA ZAGRO˚ONYCH GATUNKÓW. Potworolog, ˝eby naprawd´ zas∏ugiwaç na miano nieposzlakowanego naukowca, powinien si´ troszczyç o ochron´ zwierzàt b´dàcych przedmiotem jego badaƒ. Wiele niezwyk∏ych stworzeƒ jest pi´knych, inne odznaczajà si´ nieopisanà szpetotà, lecz wszystkie bez wyjàtku sà rzadkie i zas∏ugujà na ochron´. Je˝eli nie podejmiemy odpowiednich kroków, liczba szeÊçdziesi´ciu tysi´cy gatunków szybko mo˝e stopnieç do pi´çdziesi´ciu kilku. Zatem prowadzàc badania, zawsze nale˝y si´ upewniç, ˝e zwierz´ciu nie grozi ˝aden uszczerbek na zdrowiu.