DROËBONE DRYBEANS
Inligtingsdag op die Hoëveld – 10 Vinkel en Koljander – 12 Meeting of the BIC in Puerto Rico – 14 Climbing beans in KZN – 18
WINTER 2012 UITGAWE/EDITION 44
DROËBONE DRYBEANS
bemarking • marketing
Inhoud • Contents Redaksionele Brief / Letter from the Editor 3 Bemarking / Marketing 4 6 8
WINTER 2012 UITGAWE/EDITION 44
Marksituasie / Market situation Die duiwel is in die detail An update on the bean scene in the Western Cape
> 32
DPO-Groep / DPO Group 10 Responsibilities taken seriously 12 Pampoene boer nie met bone nie Produksie / Production 14 Ukulinga versus OPS-RS2 16 Nuwe oesmetode van droëbone Navorsing / Research 18 Meeting of the Bean Improvement Cooperative 22 Gewone skroei saai verwoesting in droëbone-aanplantings 26 Climbing beans in KwaZulu-Natal
Droëbone Produsente Organisasie (DPO) aanvaar geen verantwoordelikheid vir aansprake wat in advertensies gemaak word deur ander liggame of organisasies nie. Geen artikel, foto of reproduksie-materiaal hierin mag sonder verlof van DPO gereproduseer word nie, ingevolge Artikel 12(7) van die Wet op Outeursreg van 1987. Vir hergebruik deur media kontak die redakteur. Regstellings word slegs oorweeg indien ‘n tipografiese fout die bemarkingswaarde van ‘n advertensie of promosie verminder. Voorbladfoto/Cover photograph Jedrie Harmse • 082 578 7257 Ontwerp en uitleg/Design and lay out Chilli Design • 012 332 3833 Drukwerk/Printinmg Seriti Printing • (012) 333 9757
Clive Trent - Redakteur/Editor 072 672 0201 Skryf aan/Write to: Posbus/PO Box 15587, Lynn East, 0039 Tel.: 012 808 1660, Faks/Fax: 012 808 1924 E-pos: admin@beans.co.za, Internet: www.beans.co.za
Landboubesigheid / AgriBusiness 28 US Dry bean facts 28 Prospective plannings report 29 Internasionale invloed op SA landbou Arbeidsake / Labour Matters 30 LWO-Nuusbrief / LWO Newsletter Aktueel / Topical
32 34 36 38 40
Indrukke van Argentinië Tannie Lena vertel Silwood Cordon Bleu School of Cookery Erkenning aan presteerders Tannie Lena vertel … Die muisgesin
Vir die dames / For the ladies 36 37 38 39
Pragtige jy! Celebs gee raad Sexy sonder sny Kinders + Speletjies = Verjaardagpret 'n Gesonde lewenstyl kan kanker voorkom
Winteruitgawe • nr 44
> 26 > 14
Dit is bemarkingstyd en pryse is hoog It’s marketing time and prices are high Redaksionele brief • Letter from the Editor Dit is weer bemarkingstyd. Ons het dan ook 'n aantal artikels wat op die bemarking van u produk fokus, in hierdie uitgawe ingesluit. Met inagneming van die hoë bonepryse wat tans behaal word – R10 000 plus per ton – sal dit interessant wees om te sien hoe die komende bemarkingseisoen gaan verloop. Meer hieroor in ons gebruiklike Markoorsig. 'n Nuwe wending in die bedryf is kontrakverbouing. Die gedagte is om 'n mate van stabiliteit in die markplek te verseker. Die boodskap is duidelik: Raak betrokke! Die huidige aktiwiteite van die DPO ter bereiking van ons lede en ter bevordering van u produk in die markplek geniet aandag.
Bearing in mind the high prices which beans are fetching at present – R10 000 plus per ton – it will be interesting to see how the coming marketing season will unfold. More on this subject in our usual Market Survey. A new trend in the industry is contract production. The idea is to ensure a measure of stability in the marketplace. The message is clear: Become involved! The present activities of the DPO to reach out to our members and to promote your product in the marketplace enjoy attention.
Veral opwindend is proewe wat tans ten opsigte van die direkte oes van bone onderneem word. Indien die oesmetode in die toekoms 'n realiteit word, sal dit vir u as produsent heelwat voordele, insluitende besparings, meebring.
Especially exciting are trials being undertaken at present with regard to the direct harvesting of beans. Should this method become a reality in future, it will bring about a number of advantages for you as producer – including savings.
Onthou, die sleutel tot sukses in die landbousektor is strategie en die vermoë om in 'n voortdurend veranderende mark aan te pas.
Remember, the key to the success in the agricultural sector is strategy and the ability to adapt in an ever changing market.
'n Baie suksesvolle 2012-bemarkingseisoen word u toegewens!
4
It is once again marketing time. We have therefore included a number of articles in this issue focussing on the marketing of your product.
Winter edition • nr 44
We wish you a very successful 2012 marketing season!
bemarking • marketing
Die duiwel is in die detail
Bone as 'n gewaskeuse in perspektief
Dr Willem Otto en Stefan Rothman, NWK Bpk
Die strewe na volhoubaarheid van gewasproduksie is elke produsent se doelwit. Hiermee saam is die ekonomiese en agronomiese impak wat wissel boustelsels op volhoubaarheid het ook bepalend wanneer dit kom by watter gewasse aangeplant word. Skommelings in produkpryse, siektedruk in monokultuurstelsels en die beweging na diversifisering in boerderystelsels het menige produsente ander opsies met betrekking tot gewaskeuses laat oorweeg en die aanplant van droëbone is een van die moont likhede. Droëbone is ‘n ideale wisselbougewas en navorsing het bewys dat die gewas die opbrengs van die opvolgende gewas in die rotasie verhoog. Dit maak dus ekonomiese sin om droëbone elke drie tot vier jaar in die wisselbou siklus in te pas.
Alle faktore moet effektief bestuur word Oor die akkerboupraktyke en be ginsels ten opsigte van droëboon
verbouing is reeds baie geskryf, en die kennis vir effektiewe beplan ning van ‘n produksieseisoen is beskikbaar. Bemestingsbeplan ning en effektiewe siektebeheer, asook geskikte kultivarkeuse, is in die geval van droëboonproduksie krities. Beskikbare kultivars word jaarliks in die Nasionale Droëbonekultivarproewe objek tief met mekaar vergelyk. In die NWK-bedieningsgebied word droëboonnavorsingproewe deur die Navorsingsafdeling van die Departement Landboubestuurs dienste reeds oor ‘n aantal jare uitgevoer (NWK, 2011). Hieruit is dit duidelik dat hoë vlakke van bestuursinsette in elke stap van produksie benodig word om te verseker dat groei en ontwikkeling optimaal bestuur word. Bewerkingspraktyke, bemes tingstoedienings en siektebeheer is belangrik, maar so ook die oesproses en die beskikbaarheid van toerusting tydens oes. Al die faktore moet effektief bestuur word om suksesvolle droëboon produksie te verseker. Die keuse
van die regte kultivar vir die spe sifieke omstandighede waar die aanplanting gedoen gaan word, is slegs die beginpunt van die produksieproses.
Bone bly ‘n gespesialiseerde produk Droëbone is en bly ‘n gespesiali seerde produk om te produseer, maar met goeie bestuur lewer dit ‘n hoë rendement op kapitaal belê (Anderson, 2009). In Suid Afrika word daar grotendeels drie groepe bone verbou: Rooi Gespikkelde bone, Kleinwit Inmaakbone en Grootwit Nierbone. Die grootste markaandeel is in Rooi Gespik kelde bone en die bone word gebruik vir kookdoeleindes deur die huisvrou. Droëbone is vir die verbruiker gerieflik as ver pakte bone of ‘n verskeidenheid ingemaakte produkte beskikbaar. Kleinwit Inmaakbone word vir inmaakdoeleindes gebruik en die aanvraag na die bone brei tans verder uit soos die vraag na geriefsprodukte deur verbruikers >>
“Boet, my oes staan op die land – waar kan ek dit verkoop kry?”
Winteruitgawe • nr 44
5
37 750 ha geskat, wat 5,13% minder as die vorige produksieseisoen is alhoewel die totale produksie 20,37% hoër as dié ten opsigte van die vorige seisoen geskat word (www. daff.gov.za/cropes timates). Die teleurstellende situasie is egter dat ‘n groot gedeelte van die bone wat vir plaaslike inmaak doeleindes bestem is, steeds ingevoer moet word. Die rede hiervoor is die beperkte beskikbaarheid van voldoende beskikbare tonne van aanvaar bare kwaliteit volgens aanvraag deur die inmaakbedrywe.
“Boet, my oes staan op die land – waar kan ek dit verkoop kry?” toeneem. Die Grootwit Nierbone word verpak en in winkels verkoop en tot ‘n mindere mate ingemaak. (www.nda.agric.za/docs/AMCP/ Dry BeanMVCP2010-2011.pdf ).
Beskikbaarheid van aanvaarbare kwaliteit onvoldoende Die Oesskattingskomitee (28 Februarie 2012) het die voorlopige totale oppervlakte die huidige sei soen onder droëbone beplant op
6
Winter edition • nr 44
Die vraag word dikwels gevra en dit is so dat die bemarking van die oes ook hoë bestuursinsette verg, met die handelaar wat u droëbone bemark ‘n belangrike skakel in die bemarkingsketting. Vooraf beves tiging van bemarkers en kopers, kultivarvoorkeure en -vereistes vir die spesifieke mark en die produk prys is belangrik. Bonepryse word in die mark op ondeursigtige wyse deur die kopers bepaal. Droëbone word nie op Safex
verhandel nie. Pryse kan dus nie op die beurs verskans word nie en daar is nie normaalweg voorseisoenkontrakte beskikbaar nie. Landboubesighede soos NWK Bpk. in die Noordwes provinsie fasiliteer die bemarking van die droëboonoes deur rug-aan-rug transaksies tussen produsente en kopers te sluit. Produsente onderhandel ook direk met die menigte klein en groter kopers van droëbone in die markomgewing. In die situasie is daar risiko’s ver skuil soos wisselende pryse wat aangebied word, laer volumes wat verkoop kan word, en ongelukkig ook die risiko van wanbetaling vir jou produk. Die produkprys in die mark word op ondeursigtige wyse deur die kopers self bepaal omdat die mark en pryse nie gereguleer is nie. Aankooppryse word op vervoer- en verpakkingskostes in in verhouding tot die prys van die ingevoerde produk gebaseer.
Aan wisselende markkragte uitgelewer Die droëboneprodusent is aan wisselende markkragte uitgelewer omdat produksiebegrotings en gelykbreekpunte met plant tyd teen ‘n geskatte produkprys bereken moet word wat nie noodwendig realiseer teen die tyd dat die oes verkoop word nie. Die produsent het egter ook die opsie om ná oestyd die pryse wat
bemarking • marketing
in die mark beskikbaar is, teen produksiebegrotings te evalueer, en indien sy minimum prysvlak nie behaal word nie, sy produk te stoor totdat pryse verbeter het. Die ander kant van die munt stuk is egter dat kontantvloei dan onder druk kan kom omdat produkte nie direk na oestyd in geld omgesit word nie. Die droë boneprodusent moet normaalweg meer tyd en geduld aan bemar king en soeke na die regte kopers en produkpryse bestee.
Toekomsfokus op gesondheidseienskappe en voedingswaarde Die internasionale toekomsfokus is op die gesondheidseienskappe en voedingswaarde van droëbone. Voedselproteïen as basis van diëte kan voedselvoorsiening in laer in komste huishoudings goedkoper en meer beskikbaar maak. Droëbone is ‘n goeie bron van plantproteïen, komplekse koolhidrate, oplosbare en onop losbare dieëtvesel, asook lae vet en soutinhoude en bevat geen cholesterol nie. Navorsing het bewys dat met gereelde gebruik van bone, cholesterolwaardes betekenisvol verlaag kan word (www.nda.agric.za/docs/AMCP/ Dry BeanMVCP2010-2011.pdf ). Om die doelwitte na te streef moet droëbone al meer ‘n groter deel van voedselprodukte uitmaak en veral die vesel, vitamiene en
die proteïenfraksie van bone is in aanvraag.
Nuwe unieke produkte nodig Om die verbruik verder aan te help en die vraag na droëbone te vergroot moet nuwe unieke produkte wat uit droëbone ge maak kan word, gesoek, nagevors en getoets word. Nuwe verwer kingstegnologie en -prosesse moet ontwikkel word om die produk se unieke eienskappe te ontgin en as produkte op die winkelrak te plaas. Die negatiewe persepsies rondom droëbone soos lang voorbereidingstye word ondersoek en daar word aan maniere gedink om dit te oorkom. Verder is die koolstofvoetspoor van landbou op almal se lippe en droëbone se regmatige plek in ‘n effektiewe wisselbousisteem kan hier ‘n betekenisvolle bydrae maak. Die laer waterverbruik van droë bone om proteïen te produseer in vergelyking met bees-, hoenderof varkvleis is ook ‘n pluspunt.
Moet op positiewe bydrae fokus Daar moet op die positiewe bydrae van droëbone tot gewas produksie gefokus word om uitbreiding in produksies aan te moedig. Alhoewel die uitbreiding in hektare onder droëbone deels bepaal word deur die pryse van
mielies en ander gewasse wat in huidige stelsels aangeplant word, speel die beskikbare hektare in ‘n gegewe wisselbousiklus ook ‘n rol. Min gewasse kan met droëbone kompeteer indien die winspoten siaal as ‘n persentasie van die direk te insette bereken word, terwyl droëbone oor die langtermyn ‘n beter belegging op opbrengs as sojabone kan realiseer.
Opsommend gesien Daar wink ‘n belowende toekoms vir droëbone wat met fokus op die belangrikheid van die gewas in gewasproduksiestelsels en die ver bruiker se kombuis en etenstafel verder uitgebou kan word. Vir verdere navae kan die outeurs gekontak word by 018 633 1143 of willem@nwk.co.za. 0-2011
Daar wink ‘n belowende toekoms vir droëbone.
Bronne Anderson, A, 2009. Kersfees- en Nuwejaarsboodskap. SA Droëbone, Ed. 39, Somer 2009, p3. Dry beans market chain value profile 2010-2011. www.nda.agric.za/docs/AMCP/Dry Bean MVCP2010-2011.pdf. NWK, 2011. Proefresultateverslag van Navorsingsafdeling, Departement Landboubestuursdienste.
Winteruitgawe • nr 44
7
Hoe belangrik is plaaslike produksie in die bepaling van pryse? Chris Kleingeld – Hoofbestuurder, DPO
Onstabiele en lae pryse op internasionale markte het intussen aanplantings internasionaal drasties laat daal.
D
it is algemeen bekend dat pryse van kom moditeite deur vraag en aanbod bepaal word. Met die kleiner wordende wêreld in terme van logistiek, het die dinamika van prysbepaling in terme van vraag en aanbod bin nelands egter drasties verander. Om hierdie stelling te illustreer word daar spesifiek na die droë bonebedryf in Suid-Afrika gekyk en veral na die gebeure van die afgelope paar maande. Suid-Afrika produseer al vir dekades droëbone. Droëbone word ook algemeen in Suid-Afrika verbruik. Die bydrae van die SuidAfrikaans geproduseerde droë bone relatief tot die verbruik het egter radikaal verander (Grafiek 1).
verbruik gelewer. Daar kan met reg gevra word watter invloed hierdie laer aanbod op pryse het.
Pryse het drasties gestyg Die pryse van droëbone het sedert 2005 drasties gestyg soos die prysindekslyn in Grafiek 1 aandui. Dit is ook duidelik dat die plaas like vraag na en aanbod van die produk min tot hierdie styging bygedra het omdat die relatiewe bydrae tot verbruik in dieselfde tydperk min of meer stabiel was. Ander markkragte bepaal dus die plaaslike prys van droëbone. Sekerlik die grootste rolspeler in hierdie prysmeganisme is die invoerpariteitsprys van droëbone vanuit China in Durban-hawe gelewer. Nog ‘n belangrike faktor is die beskikbaarheid van voorraad op streeksvlak. Dit is juis op hierdie vlak waar kontrakverbouing ‘n groot rol speel.
Soeke na meganismes om mark meer stabiel te laat funksioneer
Grafiek 1: Produsente se bydrae tot die plaaslike verbruik van droëbone in SuidAfrika
Sedert 1991 'n netto invoerder van bone Vir die tydperk 1970 tot 1991 het die plaaslike produsente voldoen de droëbone geproduseer om in die plaaslike vraag te voorsien. Suid-Afrika is egter sedert 1991 ‘n netto invoerder van droëbone. Vir die laaste tien jaar het die plaaslike produsente net twee uit die tien jaar meer as 50 persent van die
8
Winter edition • nr 44
Tydens die DPO-Kongres wat in September 2011 te Drakensberg Sun gehou is, het afgevaardig des dit duidelik gestel dat daar meganismes gevind moet word om die mark meer stabiel te laat funksioneer. Kontrakverbouing is as moontlikheid gesien. Na afloop van die Kongres is daar met hande laars oor die beginsel van kontrak te onderhandel. Tydens hierdie onderhandelinge was die handel ook positief oor die gedagte om meer stabiliteit in die mark te bewerkstellig. Kontrakte is dan ook tussen die handel en produsente vir lewering tydens oes onderteken. Lewering van hierdie kontrakte (± 4 500 ton) het tot gevolg gehad dat kopers
wat nie kontrakte onderteken het nie, beperkte toegang tot voor raad met die aanvang van die oes gehad het – hoofsaaklik omdat die vraag groter as die stroopkapasiteit was. Dit is ook so dat produsente met groter volumes meestal kontrakte geteken het. In die lig hiervan het daar met die aanvang van oes ‘n “tekort” aan voorraad op streeksvlak ontstaan wat pryse laat styg het. Onstabiele en lae pryse op internasionale markte het intus sen aanplantings internasionaal drasties laat daal. Die gevolglike tekorte op wêreldmarkte het inter nasionale pryse drasties laat styg. Hierdie stygings in die US$-prys en die groter vraag as verwag, het pryse verder gesteun.
Kontrakte in belang van die bedryf gelewer ten spyte van hoër markpryse Die produsente is sterk daarvan oortuig dat kontrakverbouing tot die stabilisering van die markte moet bydra en diegene wat kontrakte met die handel gesluit het, het dan ook, ten spyte van die huidige hoë bonepryse, hul kon trakte in belang van 'n meer sta biele toekomstige mark gelewer. Dit blyk tans dat die “tekorte” op streeksvlak wat die kontraktering van oeste veroorsaak het, wel pryse baie hoog laat styg het en die verwagting is dat kontrakte in die toekoms 'n groter bydrae sal maak om die mark te stabiliseer. Die plaaslike produksie van droëbone het baie potensiaal om in die vraag te voorsien. Uitbrei ding van die plaaslike produksie in verhouding tot verbruik is egter net moontlik indien die geweldige skommeling in die produsenteprys beter bestuur kan word.
bemarking • marketing
Winteruitgawe • nr 44
9
An update on the bean scene
in the Western Cape Pat Hagan – DPO Marketing Consultant Western Cape
Haricot could be a variety for which there could be a greater demand in the future.
With the rising cost of food, beans have also taken a knock. Tiger Brands’ 55% increase in the price of Red Speckled beans came into effect on 27 February this year. The current selling price of Red Speckled beans was R7-99 for 500g and with the increase this will go up to R11-30 for 500g. This will be the new cost to the consumers. What was a low cost protein at R7-99 for 500g, has now become less attractive.
Winter edition • nr 44
The price of haricot beans has dropped slightly and Checkers is selling haricot at R8-99, Spar at R8-99 and Pick 'n Pay at R9-35 for 500g. Haricot beans also cook quicker, so with the imminent hike in the electricity price, haricot beans may become more popular. Hopefully there will be a good supply of haricot – especially if the price remains as it is now. Haricot could be a variety for which there could be a greater demand in the future.
Painted Lady beans are still in short supply, and with winter ap proaching, this traditional Western Cape bean, needs to be readily available. It is also still expensive at R16-99/500g. Fruit and Veg City had no dry beans on the shelf last week as they were waiting for a delivery from the distribution centre. Let’s hope that we can rediscover beans in all the different communities in the Cape.
DPO-Groep • DPO Group
Responsibilities taken seriously
Clive Trent – DPO
As commodity organisation within the dry bean industry the DPO takes its responsibilities to the different sectors of the industry very seriously. These re sponsibilities include, inter alia, the promotion of beans as product in the interests of the producers and the trade and quality assurance in the interests of the consumer. The promotion and market development activities of the DPO are the responsibility of a Market ing Committee appointed express ly for this purpose. The Committee decided on Rediscover Beans as theme for the present marketing season and the following market ing activities are envisaged: • The marketing efforts of the DPO’s Marketing Consultants will continue to be concen trated in the three main urban centres, namely Pretoria and environs, the greater Johannes burg and the Western Cape. • A concerted effort will be made to convey a bean message to all decision makers, including the National Department of Health (Government hospitals); the Department of Correctional Services in an effort to include beans in prisons’ daily diets and mining houses with a view to including beans in the miners daily rations. • The possibility of promot ing beans at sport events in
KwaZulu-Natal where beans are readily consumed on a daily basis will be investigated. • A concerted effort will be made to improve the image of beans as a foodstuff – especially amongst the young children – Grades 4 to 5 – and to this end the National Department of
A concerted effort will be made to improve the image of beans as a foodstuff – especially amongst the young children – Grades 4 to 5. Education will be approached with a view to gaining access to schools and participation in feeding schemes at schools. • The health benefits offered by beans will be pertinently brought to the notice of medi cal schemes.
Further possibilities envisaged are: • Obtaining more information with regard to the availability of the product in the retail as well as the present bean prices and the quality of the products offered for sale in the retail. This would involve, inter alia, a three-month survey of the sale of beans in the retail, evaluation of the quality of the products offered for sale and feedback provided to the suppliers • Closer liaison with the big suppliers (canners and pre-packers) to encourage interaction and a sharing of useful information • Approaching universities with regard to the possibility of students engaging in a study of, inter alia, the quality and especially the shelf life of the different bean brands in order to determine the difference between the locally produced beans and imported Chinese beans with special reference to cooking quality • Placing of dry bean advertisements in suitable publications • Publishing a leaflet with pertinent facts about the health benefits and nutritional value of beans in Black languages for distribution at clinics • The drafting of a handy publication containing cost-effective recipes, including traditional recipes, and a seven-day menu-plan in Black languages – preferably Zulu/Xhosa and a Sotho language – which publication is to be made available, inter alia, by the DPO’s Marketing Consultant in the greater Johannesburg area.
Winteruitgawe • nr 44
11
Jedrie Harmse
Pampoene plant nie bone nie Jedrie Harmse
Gideon Anderson, voorsitter van die Droëbone Produsente Organisasie op wie se plaas die inligtingsdag gehou is.
“Net boere wat op die voorpunt is, gaan dit in landbou, maak. Die boere wat vandag nog boer, is ouens wat kan boer.”
12
“Nie enige pampoen kan bone plant nie,” het Gideon Anderson, voorsitter van die Droëbone Produsente Organisasie by ‘n Mpumalanga-streeksvergadering van die DPO op 23 Februarie gesê. Die vergadering is op sy plaas Zon nebloem in die Middelburg-distrik gehou. “Vanjaar is dit die boere se beurt, kopers sal maar moet buig, want die bemarkingseisoen is vir ‘n keer in die produsente se guns,” het hy gesê. Gideon het sy teleurstelling in die klein opkoms van boere op die inligtingsdag uitgespreek en gesê hierdie dae word juis gehou om boere ingelig te hou oor wat in die bonemark gebeur. “Die eerste boer wat sy bone teen ‘n te lae prys verkoop, maak die prys vir die seisoen teen daardie lae prys vas. Boere moet ingelig wees om goeie bemar kingsbesluite te kan neem. Net boere wat op die voorpunt is, gaan dit in landbou maak. Die boere wat vandag nog boer, is ouens wat kan boer,” het hy gesê.
Winter edition • nr 44
‘n Groot deel van die boeredag is aan die besigtiging en bespre king van kultivarproewe wat op Gideon se plaas gedoen is, gewy. ‘n Baie interessante demonstrasie van verskillende strooptegnieke is ook gelewer. Die hoofbestuurder van die DPO, Chris Kleingeld, het oor ‘n aantal DPO-aangeleenthede ge praat. Hy het boere wat belangstel in kontrakverbouing genooi om die DPO te kontak. Volgens hom bring kontrakverbouing meer sta biliteit mee en dit pas die handel ook. Hy het egter gemaan dat ‘n sinvolle prysstruktuur hiervoor in plek moet wees.
Die laaste vyf jaar Chris het ook verduidelik dat die laaste vyf jaar in die bonebedryf eintlik abnormaal was en dat die hoër mielieprys bonehektare laat afneem het. “Wisselende opbrengs is maar eenmaal die risiko in die bonebedryf, maar vanjaar lyk dit of die opbrengs sowat 20% hoër as verlede jaar kan wees. Vanjaar is
die derde minste bone in die laaste twaalf jaar geplant,” het hy gesê. “Onthou die bonemark ver ander elke dag en produsente het nie baie tyd om oor pryse na te dink nie,” het hy verder gewaarsku. Verbruik het oor die laaste aantal jare gedaal omdat daar nie voor raad is nie. Omdat pryse ekstern bepaal word, kan Suid-Afrikaanse produsente drie keer die huidige hoeveelheid bone plant. Oor prysverwagtinge het Chris gesê dat prysstygings verwag kan word, maar dat die kleinhandelspryse eers sal moet styg voordat die produsenteprys sal volg. Riaan van Rensburg van Beanex het produsente aanbeveel om nie hulle bone in enige sakke te gooi nie. “Nuwe sakke kos jou maar R40 per ton. Boere moet onthou dit is kos waarmee hulle werk, laat die bone na bone ruik en nie na kunsmis nie. Sommige boere gebruik reissakke, maar die sakke bevat olie wat die sakke van mekaar laat afgly wan neer dit gestapel word,” het hy gesê.
DPO-Groep • DPO Group
Daar is deeglike notas gemaak oor die prestasies van die verskillende kultivars.
Bo en onder: Cieflex-snyer om bone in windrye te plaas.
Produsente het die geleentheid gehad om die resultate van drie verskillende strooptegnieke tydens 'n praktiese oesdemonstrasie te besigtig.
Bo: Piquet-snyer agter die trekker – dit is tans die gewildste metode om bone meganies in windrye te plaas.
Bo: 'n 'Transfer line' – om bone in windrye om te draai om afdroging van plante te bevorder. Winteruitgawe • nr 44
13
Vinkel & koljander Ukulinga versus OPS RS2 Mossie Mostert – Produksiebeampte, DPO
Hierdie twee lang-seisoen kultivars wat vir die meeste produsente nie onderskeibaar is nie, presteer ook bykans dieselfde. Indien u na die resultate van die kultivarproewe van die afgelope (2010/2011) seisoen kyk, sal u merk dat die gemiddelde op brengs van die kultivar Ukulinga oor al die kultivarproewe 1 770.2 kg per hektaar was teenoor die 1 749.9 kg per hektaar van die kultivar OPS RS2 – dus ‘n verskil van 20.3 kg per hektaar ten gunste van die kultivar Ukulinga. Een van ons produsente in die Oos-Vrystaat het beide die kultivars langsmekaar op dieselfde land gevestig met die gedagte om die aanplantings direk te stroop. Tot op hede is dit nie moontlik om
te sê wie is wie nie, net die wit pen wat aandui wie staan waar. Die DPO sal strooptyd sy weegkar neem en probeer bepaal wie die beste presteer. Beide hierdie kultivars word jaarliks in die kultivarproewe ingesluit, maar tot op hede het die eienaars (bemarkers) van Ukulinga nog nie hul kultivar by die strook proewe ingesluit nie – vandaar die belangstelling in die resultate waar die twee kultivars langsmekaar staan. Beide die kultivars het lang groeiseisoene en moet verkieslik aan die begin van November gevestig word sodat hulle ‘n volle 120 dae het – dit wil sê voor die eerste ryp kom – om hul vermoëns te kan bewys.
Dit kom duidelik na vore dat die regop-groeiers soos OPS-RS2, RS5, PAN 116 en PAN 9249 onder besproeiing die toppresteerders onder droëlandtoestande (PAN 128, DBS 360, DBS 310 en PAN 9249 – wat hier ook goed presteer)
kon klop. Die besproeiingsproewe word in 76 cm rye teenoor die 91 cm rye in die geval van die droëlandproewe geplant en dit is waarskynlik die rede waarom hulle beter as die rankertipes presteer.
Droëland en besproeiing Mossie Mostert – Produksiebeampte, DPO
Die volgende is ‘n interessante vergelyking van die resultate van die 2011-kultivarproewe in die Oos-Vrystaat, Mpumalanga, Noordwes en Limpopo in terme van verbouing onder droëland toestande en onder besproeiing:
Droëland (Ton per hektaar)
Onder besproeiing (Ton per hektaar)
No
Kultivar
Harrismith
Ermelo
Middelburg
Gemiddeld Rang
Grootpan**
Bela Bela
Gemiddeld
Rang
1
PAN 148
2.40
2.07
3.64
2.70
8
0.98
3.70
2.34
8
2
PAN 128
2.59
1.97
4.69
3.08
1
1.68
3.85
2.77
5
3
PAN 116
2.54
1.53
3.18
2.42
12
2.91
3.01
2.96
4
4
PAN 139
2.40
2.02
3.18
2.53
11
2.09
2.58
2.34
8
5
RS5
2.86
2.07
2.88
2.60
10
2.41
4.32
3.37
1
6
PAN 9249
3.00
2.03
3.55
2.86
4
2.44
3.53
2.99
3
7
Kranskop
2.80
1.86
3.21
2.62
9
1.37
3.15
2.26
10
8
OPS-RS4
3.01
1.32
4.16
2.83
5
1.54
3.16
2.35
7
9
OPS-RS2
2.78
1.98
3.40
2.72
7
2.21
4.04
3.13
2
10
DBS 360
2.57
1.96
4.26
2.93
2
1.03
4.02
2.53
6
11
DBS 310
3.31
1.99
3.39
2.90
3
1.39
2.31
1.85
12
12
Kranskop HR1
2.94
1.97
3.39
2.77
6
1.18
3.28
2.23
11
2.77
1.90
3.66
2.75
1.77
3.41
2.59
Gemiddeld van proef
** Die opbrengs by Grootpan was baie laag as gevolg van die oormatige reëns wat laat in die seisoen voorgekom het.
14
Winter edition • nr 44
Nuwe oesmetode
produksie • production
van droëbone
Bok van Zyl – Vrystaat-Sentraal-gebied
“Die hoofdoel van die proef was om te bepaal wat die oesverlies tussen die twee oesmetodes sal wees.”
U sal u herinner aan my proewe oor die moontlikheid om bone direk te stroop en my te leurstelling met my bevinding dat die direkte metode om bone met ‘n spesiale tafel te stroop, onder huidige omstandighede met die huidige kultivars nie sal werk nie. Die persentasie vermorsing was naby aan 50 persent. My gevolgtrekking was dat om bone direk van die land af te stroop, kultivars verg wat hul peule hoog van die grond af dra. Dit het toe vir my geblyk dat spesiale kulti vars vir die doel geteel sal moet word of dat kultivars wat aan die vereistes voldoen, oorsee geïdenti fiseer en ingevoer sal moet word. ‘n Boer laat hom egter nie so maklik ontmoedig nie! Ek het dan
ook besluit om ‘n verdere proef met betrekking tot die oesmetode te onderneem. Die verdere proef het kortliks die volgende behels: • ‘n Aanplanting van die regop groeier Ukulinga wat op hierdie stadium, wat groeiwyse betref, baie belowend vir direkte stroop blyk te wees aangesien die peule vuurhoutjieboks lengte van die grond af is • ‘n Aanplanting langsaan van die kultivar OPS-RS2 wat ook dui op ‘n sterk moontlikheid om direk gestroop te word • Die bone is in 70 cm rye uitme kaar geplant en die verwagting is dus dat die wind nie enige invloed ten opsigte van die omval van die plante sal hê nie.
• Vir die oesproses is daar in die geval van die konvensionele metode van oes van ’n Pickettsnyer gebruik gemaak en in die geval van die direkte oesme tode is ‘n Axial Flow-stroper met die Flexi-head strooptafel aangewend. Die hoofdoel van die proef was om te bepaal wat die oesverlies tussen die twee oesmetodes sal wees. Die aanduidings is dat die direkte stroopmetode ‘n 13,8% groter oesverlies as die Pickettsnyer tot gevolg het. Ek is daarvan oortuig dat met ‘n paar klein aanpassings en veranderings die oesverliespersentasie in die geval van die direkte metode sal daal.
Winteruitgawe • nr 44
15
Meeting of the Bean Improvement Cooperative Dr Deidré Fourie – ARC Grain Crops Institute
A watchtower in the fort of El Morro, guarding San Juan
US territory and was founded in 1521. It has a tropical climate with an average temperature of 26.6°C and rainfall of 1,289 mm. The Bean Improvement Cooperative (BIC) hosted its 26th biennial meeting in San Juan, Puerto Rico from 30 October to 4 November 2011. BIC is an international organization of bean research based in the USA. More than a hundred and twenty par ticipants from different countries (including the USA, Spain, France, Brazil, Mexico, Colombia, Belgium, the Dominican Republic and Cana da) participated in the meeting. Puerto Rico is a small island located in the Caribbean Sea and is only 100 miles long and 35 miles wide. San Juan, the capital of Puerto Rico, is the oldest city on
16
Winter edition • nr 44
The programme The meeting is solely based on bean research and it kicked off with a symposium on abiotic stresses followed by presentations on bean genomics, breeding, germ plasma evaluation, plant pathology, entomology, nutrition and utilization. A total of 38 oral and 41 poster presentations of an excellent standard were presented. A highlight of the meeting was a field trip to visit the Latin American/Caribbean Regional Bean Nursery at Isabela, a research site of the USDA. This gave partici pants the opportunity to see the performance of advanced material
from the respective breeding pro grammes in the USA and Colom bia in the field. A few promising lines with upright growth type and disease resistance were observed and seed of these lines will be requested for possible use in our local breeding programme.
Also interesting Attending the BIC meeting in Puerto Rico was a wonderful experience and the Pan African Bean Research Alliance (PABRA) is gratefully acknowledged for fund ing the trip. Good contacts were made and old contacts strength ened. Furthermore, information which will add great value to the bean breeding programme at the ARC Grain Crops Institute was exchanged.
navorsing • research
Bean breeders from France.
Dr Steve Beebe (Colombia) explains the characteristics of bean lines from CIAT.
Bean lines from USDA.
Matters of interest
Participants of BIC meeting during field day.
Drs Jim Beaver - right (Puerto Rico) and Paul Gepts -left (California) inspect disease symptoms on bean leaves.
Also interesting was exploring old San Juan, a 465-year-old neighbourhood originally conceived as a military stronghold. It is a charming residential and commercial district with streets paved with cobbled stones. The Puerto Rican cuisine was also something to enjoy and is somewhat similar to Spanish, Cuban and Mexican cuisine where they mingle flavours and ingredients passed from generation to generation among the different ethnic groups which settled on the island.
Winteruitgawe • nr 44
17
Gewone skroei
saai verwoesting
in droëbone-aanplantings Dr Deidré Fourie: LNR-Instituut vir Graangewasse en Mossie Mostert: DPO
Die siekte kan vinnig deur wind, stortbuie, windgedrewe oorhoofse besproeiings, insekte, voëls, diere, mense en implemente na ander aanplantings versprei.
G
ewone bakteriese skroei was die afgelope seisoen besonder ernstig in droëbone-aanplantings, veral in Mpumalanga. Dit kan hoof saaklik toegeskryf word aan die warm toestande wat geheers het. Gewone skroei is saadgedraagd en besmette saad is gewoonlik die primêre bron van besmet ting – daarom word produsente aangeraai om ten alle tye siektevry gesertifiseerde saad te plant.
Kan wel op ander wyses versprei word Besmette saad is egter nie die enigste wyse waarop skroei oorge dra word nie. Indien daar skroei in die omgewing voorkom (byvoor beeld in ander aanplantings wat nie met siektevrye saad geplant was nie), kan die siekte vinnig deur wind, stortbuie, windgedrewe oorhoofse besproeiings, insekte, voëls, diere, mense en implemente na ander aanplantings versprei. Die organisme wat die siekte veroorsaak, kan ook vir lang tye in plantreste, opslagbone en selfs onkruide oorleef wat veroorsaak dat die siekte in die omgewing versprei.
Beheer met kopermiddels Sodra die eerste simptome van skroei in ‘n aanplanting waarge neem word, moet koperbevat tende middels so gou as moontlik gespuit word. Kopermiddels sal eg ter nie effektief wees indien skroei reeds in ‘n aanplanting gevestig is nie – dit sal slegs verhoed dat die siekte verder versprei. Die beste beheer met koper middels word verkry indien dit voorkomend toegedien word, met ander woorde, so gou as moontlik na opkoms met weeklikse opvolg bespuitings tot en met oes. Goeie benatting van die plante met die chemiese middel is egter van die uiterste belang om te verseker dat die hele plant met die koper bedek
18
Winter edition • nr 44
navorsing • research
word. Dit is wel in die literatuur aangeteken dat vetvleksiekte en bakteriese bruinvlek beter as gewone skroei op koper reageer.
Ander voorsorgmaatreëls Ander voorsorgmaatreëls wat ‘n produsent kan tref, is om bewe ging en bewerking in lande met skroei-simptome tot die minimum te beperk – veral vroeg oggend as die lande nat is. Implemente moet ontsmet word nadat dit in ‘n besmette land gebruik is – dit geld ook vir oor pakke, skoene en klere. Moet glad nie saad van besmette aanplan tings terughou nie en hou lande waarop siektes voorgekom het, vir die volgende drie jaar vry van bone. Gewone skroei in droeboonland
Blaarletsels
Gewone skroei peulsimptome
Winteruitgawe • nr 44
19
Climbing beans in KwaZulu-Natal Gugu Khali: Cedara Agricultural Research Station and Dr Deidré Fourie: ARC Grain Crops Institute
Project leaders from other sites took part during trellising
The climbing beans have a higher potential to recover from the effects of drought, and have a longer life cycle resulting in efficient land use, surplus harvest, increased household income and improved food security.
20
Winter edition • nr 44
C
limbing beans are fairly unknown to most farmers in South Africa. However, it has been shown that climbers are more im portant for intensified production compared with the bush bean. Extensive research by the Interna tional Centre for Agriculture in the Tropics (CIAT) and the Pan-Africa Bean Research Alliance (PABRA) has shown that new climbing bean varieties can yield two to three times more than the bush type. Furthermore, new varieties grow in poor soils and are wellsuited to warmer, mid-altitude
regions and also exhibit better resistance to fungal foliar and root rot diseases. The climbing beans have a higher potential to recover from the effects of drought, and have a longer life cycle resulting in efficient land use, surplus harvest, increased household income and improved food security.
Trial in KwaZulu-Natal A climbing bean nursery was received from PABRA and planted at Nkundusi in northern KwaZuluNatal during the 2010/11 season. This on-farm trial acted as a
navorsing • research
Qalakahle Project members (Nkundusi area)
Beans after trellising at Nkundusi
nursery to multiply seed for future planting in other localities, as well as to introduce climbing beans to small-scale farmers in KwaZuluNatal. The trial consisted of 17 varieties planted in four replicates consisting of 4m row plots. Good germination (100%) was obtained and the farmers were excited about it. As this was the first trial planted in KwaZulu-Natal, farmers from other sites (community project leaders) were invited to observe the trellising of the beans and received training on a number of technologies relevant to climbing
Climbing beans at Cedara Research Station, 2012
bean production. They also shared their experiences during moni toring and evaluation sessions conducted during the growing season. The trials were kept free of weeds and no diseases were observed during the growing season. The beans yielded well considering that the beans were planted in this environment for the first time and sufficient seed was obtained to enable us to plant these varieties at three different sites (Mpande, Swaymane and the Research Station at Cedara) during the 2011/12 planting season.
Older participants reluctant to continue Although a number of farmers were eager to plant climbing beans, the farmers at Nkundusi were reluctant to continue with the trial due to the fact that only six women in the community were involved and most of them are aged, have other fields/responsi bilities as individuals to take care of and the weeding and trellising took a great deal of their time. They might reconsider if readymade poles are made available to them. Winteruitgawe • nr 44
21
US Dry Bean Facts
International news 22
With 6% of world output, the United States is the sixth-larg est producer of dry edible beans, behind Brazil, India, China, Burma and Mexico. Together, the States of North Dakota and Michigan account for half of US produc tion. In 2011, the US produced nearly 900,000 MT of dry beans. Americans consume nearly 3 kilos of dry beans per capita per year. In 2011, the US exported more than 450,000 MT of dry beans. The principal export markets for the US are Mexico, Canada, the UK, the Dominican Republic, Italy, Spain and Japan. In 2011, the US imported 198,000 MT of dry beans, principally from Canada, China and Mexico. (Source: USDA and Global Trade Atlas)
Winter edition • nr 44
Prospective Plantings Report, March 30, 2012
USDA, National Agricultural Statistics Service Crop Area Planted, 2011 and 2012 All Dry Beans
2011
2012
(hectares)
(hectares)
% change
488,020
675,790
38%
Estimates are for the full 2012 crop year.
US growers of dry beans intend to plant 675,790 hectares in 2012, up 38% from last year, but 13% below 2010. Expected area planted for all garbanzo beans is 74,500 hectares up 38% from last season. Small chickpea area, at 25,500 hectares, is 71% higher than 2011. Large chickpea acreage, at 49,000 hectares, is expected to be 26% above last year. Planted area is estimated to be higher in 13 of the 18 States in the dry bean pro duction regions. In the top five producing States (Idaho, Michigan, Min nesota, Nebraska and North Dakota), planted area is expected to be up from last season. However, despite continued strong prices and demand, competition from other crops has limited planting intentions.
Landboubesigheid AgriBusiness
Internasionale invloed op SA landbou Daar word algemeen na die stand van landbou in Suid-Afrika verwys en vrae word gevra oor hoe die huidige landbousituasie daar uitsien. Voordat hierdie vrae beantwoord kan word, is dit belangrik om perspektief te kry oor wat die “drywers” van landbou- en kommo diteitsmarkte is.
P
rodusente produseer in ’n omgewing waar die prysbepaling van insette sowel as uitsette tot ’n groot mate bepaal word deur faktore wat buite hulle beheer is. Baie van hierdie faktore het ook hul oorsprong in die internasio nale omgewing. Dit veroorsaak dat produsente binne die landbouomgewing ingelig moet wees oor veranderlikes in die internasionale landbou-omgewing. Landbou word ook sterk beïnvloed deur die makro-ekonomiese omgewing.
Produsente word dus gedwing om te weet hoe die internasionale makro-ekonomiese omgewing en landbou-omgewing daar uitsien, sowel as die plaaslike makro-eko nomiese- en landbou-omgewings en ook die interaksie wat daar tussen die onderskeie omgewings bestaan. Die feit dat voedsel soos mielies en suikerriet deesdae vir die produksie van etanol gebruik word, het meegebring dat die mielie- en suikermarkte nou ook aan energie markskommelinge blootgestel word en nie net skommelinge in die voedsel mark nie. So word die pryse van oliesade ook deur die ru-oliemark beïnvloed. Daarom is dit belangrik om die stand van al hierdie markte by besluitneming binne die boerdery-omgewing in ag te neem.
Ekonomiese oorsig Die wêreldekonomie word oor heers deur die VSA, die Euro-sone en China. Hierdie ekonomieë dra onderskeidelik ± 21,5%; 19% en 10% tot die totale wêreldekonomie by. In terme van handel is China vir onderskeidelik 11% en 14% van die totale wêreldinvoere en -uitvoere
verantwoordelik. Dit bring mee dat enige negatiewe impak op een van hierdie streke dienooreen komstig die ander en so ook die res van die wêreld sal beïnvloed. Na die finansiële krisis in 2009 het dit aanvanklik gelyk of die eko nomiese herstel heelwat vinniger gaan wees as wat daar aanvanklik verwag is. Hierdie verwagting was egter vinnig gedemp met die ontstaan van die skuld krisis in die Euro-sone wat deur Griekeland gelei is. Dit het ’n oorspoel-effek teweeg gebring wat die hele Euro-sone negatief beïnvloed het. Die impak hiervan op die res van die wêreld het veroorsaak dat wêreldekono miese groei afwaarts aangepas het. Volgens die IMF se Septem ber 2011 ekonomiese vooruit skouing was die verwagting dat wêreldekonomiese groei vir 2012 ongeveer 4% sou wees. Hierdie syfer is egter in Janu arie vanjaar met 0,75% afwaarts aangepas. Die skuldkrisis in die Eurosone gee ook daartoe aanleiding dat hulle as gevolg van lae beskikbaarheid van krediet vanaf die banksektor, en die hoë koste van kapitaal, onder druk sal bly. Afhangend van die intensiteit van hierdie laer groei in die Euro-sone, kan dit ’n ernstige negatiewe impak op wêreldgroei veroorsaak. Dit sluit ook nie die moontlikheid uit vir die Eurosone om wel in ’n resessie te gaan nie – veral aangesien ’n hele paar van die lidlande alreeds in ’n resessie is.
Produsente moet weet hoe die internasionale makro-ekonomiese omgewing en landbou-omgewing daar uitsien, want die pryse van oliesade word selfs deur die ru-oliemark beïnvloed.
Handelsvennote Handelsvennote van die Eurosone is ook negatief deur die ekonomiese afswaai geraak. Afhangende van hoe lank en hoe >>
Winteruitgawe • nr 44
23
Hoër rentekoerse sal ook die aantreklikheid van Suid-Afrika as 'n beleggings bestemming verbeter.
intens die afswaai in die Euro-sone is, kan dit die res van wêreld se ekonomiese groei verder negatief beïnvloed. Ongeveer 17% van totale Europese invoere het hul oorsprong in China. In terme van Chinese uitvoere was ongeveer 21,4% van totale Chinese uitvoere na die EU uitgevoer. Verdere eko nomiese afswaai in die EU sal dus dienooreenkomstig ’n negatiewe impak op uitvoere uit China hê. So iets sal heel moontlik ’n oorspoeleffek binne die Chinese ekonomie teweeg bring en kan moontlik plaaslike vraag ook negatief beïn vloed. Volgens die IMF se World Economic Outlook wat in Januarie 2012 vrygestel is, word verwag dat ekonomiese groei in China vir 2012 ongeveer 8,2% gaan wees. Die IMF waarsku egter dat sou die Euro-sone in ’n ernstige resessie ingaan, China se ekonomiese groeikoers tot so laag as 4,2% kan daal. So iets sal egter net in uiterste omstandighede realiseer. Ekono miese groei in China vir 2011 was ongeveer 9,2%. China is egter in ’n effense beter posisie, aange sien hulle geld in die ekonomie beskikbaar kan stel en sodoende spandering stimuleer en so ’n ligte tot matige potensiële afswaai in ekonomiese groei buffer.
Positiewe verwikkeling In die VSA blyk dit egter of die ekonomiese situasie daar meer positief is. Verbruikersvraag na diskresionêre produkte is aan die toeneem. Werkloosheidskoerse was ook die afgelope paar weke konstant in die omgewing van 8,2%. Hierdie positiewe verwikkel ing op die plaaslike front in die VSA veroorsaak dat die ekonomie nie so erg negatief deur slegte nuus uit die EU beïnvloed word nie.
24
Winter edition • nr 44
Tesame met al hierdie verwik kelinge, het oliepryse ook die afgelope paar maande aansienlike stygings getoon met die onseker heid wat tans in Iran heers. Verdere onstabiliteit in die streek kan daar toe aanleiding gee dat die prys van olie steeds verder kan styg, wat dan op sy beurt ook verdere druk op ekonomiese aktiwiteit kan plaas.
Ekonomiese groei in SA Op die plaaslike vlak het ekono miese groei verlede jaar ook onder druk gekom. Die EU en China is onderskeidelik die grootste uitvoerbestemmings vir SuidAfrikaanse produkte. Die situasie in die EU was ’n groot bydraende faktor in hierdie laer ekonomiese groei gewees, maar so ook die tsunami-skade in Japan wat ’n negatiewe impak op vervaardi ging in Suid-Afrika gehad het. Na sterk ekonomiese groei van 4,6% gedurende die eerste kwartaal verlede jaar het dit na 1% en 1,7% onderskeidelik gedurende die tweede en derde kwartale terug gesak waarna dit weer tot 3,2% in die vierde kwartaal gestyg het. Sterk verbruikerspandering was ’n groot bydraende faktor wat ekono miese groei aanbetref. Met druk uit die EU en moontlike hoër inflasie is die verwagte ekonomiese groei vir 2012 vanaf 3,4% (Oktober 2011) na ongeveer 2,7% (Maart 2012) afwaarts aangepas. Rentekoerse in Suid-Afrika is met ’n repokoers vanaf Desember 2010 van 5,5% relatief laag. Met inflasie wat van baie lae vlakke – 3,8% aan die begin van 2011 – na vlakke bo die 6% beweeg het wat buite die Reserwe Bank se teiken is, kan verwag word dat rente koerse heel moontlik later die jaar verhoog sal word. Hoër voedsel-
en energiekostes sal daartoe bydra dat inflasie heel moontlik vir die volgende 12 maande bo die 6%vlak sal bly. Suid-Afrika se hoë rentekoerse (in vergelyking met dié van die res van die wêreld) veroorsaak dat goeie opbrengste hier verkry kan word. Die hoër potensiële opbrengste hier, tesame met hoër apatiet vir risiko van beleggers gaan heel moontlik veroorsaak dat kapitaal die land sal invloei en dus tot ’n sterker Rand bydra. Hoër rentekoerse sal ook die aantrek likheid van Suid-Afrika as ’n beleg gingsbestemming verbeter. Dit is dus moontlik dat die wisselkoers later die jaar nader aan R7 teenoor die VSA$ kan beweeg.
Kommoditeite Internasionaal het die vraag na sagte kommoditeite die laaste paar jaar aansienlik toegeneem. Die toename in vraag was tot so mate dat voorraadvlakke van onder andere mielies tot rekord lae vlakke gedaal het en daar kommer was dat produksiekapasiteit nie in die groeiende vraag na voedsel sou kon voorsien nie. Hierdie sterk toename in vraag was veral gedryf deur die sterk ekonomiese groei wat in China en ander ontwik kelende lande plaasgevind het. Die sterk toename in vraag en lae voorraadvlakke het noodwen dig tot gevolg gehad dat graan pryse skerp begin toeneem het. Die skerp styging in vraag en pryse het noodwendig ’n responsaksie tot gevolg gehad. Produksie van koring het tot so mate toegeneem dat voor raadvlakke rekord hoogtes bereik het. So ook wil dit voorkom asof mielieproduksie die komende seisoen ook nuwe rekord hoogtes gaan bereik, veral met hoër as
Landboubesigheid AgriBusiness
verwagte aanplantings in die VSA. Die produksie van oliesade het die afgelope paar jaar ook aansienlik toegeneem. Sojaboonproduksie het tot so mate toegeneem dat eindvoorraadvlakke die afgelope paar jaar ook konstant hoër was. Hierdie verhoogde produksie is nou weer op vlakke waar dit voor raadvlakke heel moontlik gaan laat toeneem, en dienooreenkomstig pryse heel moontlik laer sal laat neig. Oor die algemeen wil dit voorkom asof kommoditeitspryse as gevolg van hierdie verhoogde produksievlakke internasionaal besig is om in ’n dalende fase in te gaan. Op die plaaslike mark is die situasie egter effens anders. Daar kan verwag word dat mieliepryse relatief hoog sal bly – veral as gevolg van ’n verwagte kleiner mielie-oes wat daartoe aanleiding kan gee dat mieliepryse sterk ondersteuning gaan kry en verder vanaf uitvoerpariteit weg beweeg, en dit ten spyte van laer interna sionale pryse wat verwag word. Wat koring aanbetref, is Suid-Afrika ’n netto invoerder. Pryse beweeg dus gewoonlik baie na aan invoerpariteit en be hoort bestaande vlakke te hand haaf. Hoë wêreldvoorraadsyfers gaan heel moontlik veroorsaak dat opwaartse potensiaal vir die plaaslike koringpryse ook moontlik beperk gaan wees. Oliesadepryse gaan op die korttermyn heel moontlik ondersteuning kry – veral as gevolg van hoër ruoliepryse – maar op die langer termyn behoort pryse as gevolg van laer internasionale pryse ook sywaarts en moontlik laer te beweeg. Die feit dat die Rand moontlik teenoor die VSA$ kan versterk, sal ook ’n beperking op die opwaartse prys potensiaal in die plaaslike mark plaas.
Samevatting Oor die algemeen wil dit voorkom asof stabiliteit weer besig is om na die wêreld se finansiële markte terug te keer. Dit is egter ’n feit dat die situasie baie versigtig “bestuur” moet word aangesien die beweegruimte vir afwykings baie klein is, en sou daar ernstige negatiewe afwykings voorkom, kan dit potensieel ’n wesenlike impak op die wêreldekonomie teweeg bring. Met Suid-Afrika se groot blootstelling aan veral Eu ropa, kan die impak op Suid-Afrika ook substansieel wees. Wat graanmarkte betref, wil dit voorkom asof die plaaslike markte nie noodwendig die internasio
nale mark gaan volg nie, maar wel moontlik ondersteuning kry van veral die huidige droë situasie wat ons in die somersaaigebiede sien. Hoër produksievlakke interna sionaal en ’n moontlike sterker Rand gaan heel moontlik ook die opwaartse prysbeweging in die plaaslike mark beperk. Dit is dus duidelik dat met die onsekerheid wat tans steeds in wêreldmarkte heers, sowel as die veranderings wat besig is om in die landboumarkte plaas te vind, volatiliteit oor die algemeen ge durende die volgende 12 maande hoog sal bly. Dit sal vereis dat produsente goed deurdagte besluite sal moet neem ten einde volhoubaar te bly produseer.
Die produksie van oliesade het die afgelope paar jaar ook aansienlik toegeneem. Sojaboonproduk sie het tot so mate toegeneem dat eindvoorraad vlakke die afgelope paar jaar ook konstant hoër was.
Winteruitgawe • nr 44
25
26
Winter edition • nr 44
bemarking • marketing
Winteruitgawe • nr 44
27
28
Winter edition • nr 44
arbeidsake labour matters
Winteruitgawe • nr 44
29
30
Winter edition • nr 44
Winteruitgawe • nr 44
31
Argentinië Tot diep in 2011, het die naam Argentinië by my beperkte,maarverbeeldingrykebeeldeopgeroep. Soos Evita Peron se baie skoene. Of die artikel in die Huisgenoot lank, lank gelede van die Afrikanerswathulleselfdaargevestighet. By die artikel was daar foto’s van rooi beesteenlangbeen-Afrikanerkinders. Ofekdinkaandienasionalerugbyspan van die Argentyne - die Pumas. En aan daardie hartroerende lied oor die baie politieke nonsens. En behalwe dat ek ook geweet het dis iewers in die SuidAmerikas,wasditomtrental.
Marieta Botha, Bestuurder: Laboratoriumdienste, het verlede jaar weer haar vlerke gesprei en die wêreld in gevlieg – die keer na Argentinië. Hier is haar indrukke.
32
Winter edition • nr 44
'n Robuuste land Argentinië? Dis ’n robuuste land. Alles lyk so half on klaar. Soos growwe pleisterwerk. En als tjierie-tjierie so bietjie. So of dit iewers olie kort. Min pretensies en onopgesmuk. Als so bietjie agter die tyd of effens laat. Alhoewel Buenos Aires in tydskrifte opgehemel word as ’n plek van modes en glans, het ek min daarvan gesien. Die armoede het hier ook nie verbygegaan nie. ’n Wêreldstad met sy bo- en on derdorp. Die duisende, piepklein opeengestapelde huisies van die ghetto’s teenoor die hotelle met die Spaanse en Italiaanse fasades vir die superrykes. Die oorvloed groen parke met klassieke beeldhouwerke van gevalle helde en beskermengele onderstreep die ruimtes van die stad. Die paaie is breed en met bome gelaan. Dis groen mense hierdie. En soos die Europeërs hou die Argentyne van hulle kuns. Dit sien mens veral in Camanita met sy neongeverfde geboue en boheemse inwoners. En honde, oral. Nie straathonde nie, maar opgevoede keffers met uitgeborselde krulle en die geleerdheid om op bevel te sit en te staan. En dan die verdagte dames met die mooi bene in die visnetkouse en die goedkoop strooi meisierokke. Met hulle metgeselle. Hare geolie en
agteroor, dubbelborspak en hol van rug. Die dansers van die dans van passie. Die Tango. En hierdie mense kan jol. Laaaang ure. Vir ’n gevryery op straat deins hulle ook nie terug nie. Katoliek of te not. Seker maar al daai warm Latynse bloed. Die mense Die Argentyne kan ek nie as spesifiek van voorkoms soos die Portugese of die Nore of ’n besondere et niese groep beskryf nie. Hulle lyk enigiets van kortgat Italianer, lenige blonde Sweed, donker Mexikaner verby tot by karamelvel haakneus Peruaan. Die taal hoofsaaklik Spaans. Kommunikasie in Engels is ’n taalkundige fiasko. Hulle vriendelikheid en gewoon heid was opvallend. Die Europese terughoudenheid ontbreek. Argentyne is aardse mense. Onopgesmuk. En die vrouens lyk nie of hulle van die hongerte doodgaan nie. Hierdie volk eet dan karamel en koek vir ontbyt! En vleis. Hope daarvan! Groente is ’n halwe patat, heel gebakte ui en aartappels. Als so in die skil. Hope brood! Die Argentyne is sjokolade meesters. Wie het dit geweet? Ek dink min mense geniet hulle kos soos die Argentyne. Tot die plekname klink soos iets wat geëet kan word: Plaza de Mayo. Bariloche (uitspraak: Bar-ie-lou-kie). Lago Laca. En ek verstaan van my vriende dat die wyn onverbeterlik is. Hoofsaaklik rooi. Argentiniërs haas nie om ’n tafel want 7de Laan gaan netnou opkom nie. En hulle lawaai - nes ons. Die juweel van die land Patagonië is die juweel van die land. Laat ek nou maar bely - tot verlede jaar sou die naam Patagonië my aan die Nuwe Testament en Paulus se voetspore laat dink het. Tot my hengelaarsvriende my van hierdie hengelaarsparadys bewus gemaak het. Water en ys en nog water en ys. Met die hemelhoë Andes altyd iewers op die horison. Hoogste pieke steeds onder die sneeu. Die plantegroei tipiese konifers. Tydens my besoek was alles vaal. Na ’n paar dae was almal van ons asvaal, asblond en asmaties. Die nagevolge van die vulkaanaktiwiteit in die buurland Chile. Maar ’n belewenis van ’n leeftyd. Die meeste dorpies grens aan een of ander meer.
aktueel • topical
Dorpe met name soos San Martin de los Andes. Of El Calafate. Toeriste dorpe met die Europese voorkoms. Houtsnee-afwerkings aan die geboue en versorgde blombeddings. Oral is daar kafeterias waar jy kan kof fie drink en ’n dekadente stuk koek eet. Die hotelle – tipies platteland en onopgesmuk met klipmure en kaggels. Weer iets van die growwe pleister en tjierietjierie. Die kos onverbeterlik. ’n Patagoniese Asado (braai) is nie te versmaai nie. Magtige gletser en waterval Die Perito Moreno-gletser dryf op Lago Argentino soos styfgeklopte eierwit. Massas daarvan. Met blou en pers refleksies van die ongelooflikste skakerings. ’n Lewende organisme wat kreun en kraak soos ’n oerdier. Die Upsala-gletser. ’n Hele 1 000 km2 groot. Omring met digte mis en koue. Misterieus. Angs wekkend. ’n Mini-tsunami wanneer ’n reuse stuk ys afbreek en in die meer val. Die magtige, magtige Iguazu-valle aan die grens met Brazilië. Nog water. 2 700 m wyd en 72 m hoog. Massas water wat neerdruis. Misreën en klewende tropiese hitte. En swart voëls met sielvolle blou oë en neutkraker
oranje bekke. Plante met name soos prawntails en ander orgidieë. En duisende toeriste …waarvan ek een was. Kosbare herinninge My besoek aan Argentinië het my gelaat met kosbare herinneringe aan ’n land sonder pretensies. Herinneringe van onbedorwe mense wat die kuns verstaan van geduldig vir verlore bagasie te wag. Van honde wat LUISTER. Ek onthou ruimte en vryheid. Die gevoel dat die uurglas hier in Suid-Amerika so bietjie stadiger uitloop as in die res van die wêreld. Ek onthou dat ek veilig gevoel het. Dat ek tuis gevoel het. En dat dit oukei is om karamel vir ontbyt te eet.
Winteruitgawe • nr 44
33
34
Winter edition • nr 44
Presteerders kry erkenning
aktueel • topical
Clive Trent – DPO
Chris Kleingeld en Reneé Pieterse, die naas-wenner.
Chris Kleingeld en Leanri van Zyl, die wenner.
Die eerstejaar voedingstudente aan die NoordwesUniversiteit te Potchefstroom word elke jaar in terme van punte behaal beoordeel en die twee toppresteerders word dan tydens 'n spesiale erkenningsfunksie vir hulle harde werk beloon en wel by wyse van kontantpryse en 'n resepteboek. Die erkennings funksie is op 20 Oktober 2011 by die Universiteit aangebied. Die DPO is jaarliks by die erken ningsfunksie betrokke en tree as
die borg van die kontantpryse en skenker van die resepteboek op. Die resepteboek is natuurlik die alom gewilde resepteboek van die DPO, Bone Renaissance: Die intelligente koskeuse, 'n omvattende publikasie wat ook heelwat nut tige inligting in verband met bone as produk bevat. Die volgende twee presteer ders het in 2011 die eerste en tweede pryse behaal, naamlik Leanri van Zyl, ‘n BSc Menslike Bewegingskunde-student wat
96% vir die vak Voeding behaal het en Reneé Pieterse, wat tans met haar BSc Dieetkunde-graad aan die Universiteit besig is en wat die vak Voeding met ʼn punt van 92% geslaag het. Die kontantpryse en resepte boek is tydens die funksie deur die Hoofbestuurder van die DPO, Chris Kleingeld, oorhandig. Baie geluk julle twee en sterkte met julle studies vorentoe!
Die DPO se resepteboek, Bone Renaissance: Die intelligente koskeuse is by die DPO se kantore in Pretoria verkrygbaar. Tel: 012 819 8100.
Winteruitgawe • nr 44
35
cook • smul • recipe • kruie • sumptuous • smaaklik • nibble • kook • peckish • bederf • munch • cook • smul • recipe • kruie • sumptuous • smaaklik • nibble • kook • peckish • bederf • munch • cook • smul • recipe • kruie • sumptuous • smaaklik • nibble •
Students design Super salads Silwood Cordon Bleu School of Cookery Pat Hagan, Marketing Consultant Western Cape
"I have been running a recipe development cookery competition at Silwood Cordon Bleu School for Cookery since 2004," says Pat Hagan, Marketing Consultant West ern Cape. "Every year we choose a different theme ranging from starters to salads, main courses, tapas, desserts. We have always had recipes of a very high standard and this is evident from the photos below of the top dish developed in 2011 when we chose salads. The winner was Marijke Duminey. The second prize went to Luzaan Uys and the third to Matthew Todoff."
Winner's recipe
• It is a compulsory competition for all second year students. • The students have to use prepacked dry beans. No tinned beans are allowed. • They have to put the empty bean packet next to the salad when the judging takes place. • It is important for the students to realize that this is a bean competition and that it is necessary to see the beans in the dish.
The Silwood Cordon Bleu School of Cookery has a very good reputation all over the world and their students are highly sought after. I have formed a great relationship with the principal and lectur ers at Silwood over the years. It is a family business at which the students are taught in a very homely atmosphere everything which they need to know about being a good chef. I look forward to working with them again this year and the competition date is 1 October 2012.
Orange, pumpkin seed and goats cheese bean salad with a smoked vinaigrette by Marijke Duminy
Serves: 5 Starter Servings Preparation Time: • Overnight (for soaking the beans) • Overnight (for marinating the beans) • 10 minutes (for the vinaigrette) • 10 minutes (for preparation of the salad) Cooking Time: 45 minutes to 1 hour (for cooking the beans) Ingredients Vinaigrette 1 Tablespoon Dijon Mustard 1 Tablespoon Red Wine Vinegar 200ml Sunflower oil Maldon Smoked Salt to Taste 15g Chopped Spring Onion 15g Chopped Chives 10g Chopped Chervil
36
The criteria for the competition are:
Winter edition • nr 44
Salad 1 ½ Cups Dry Chickpeas ½ Cup Dry Red Kidney Beans 5 Large, Ripe Oranges 300g Chevin ½ Cup Pumpkin Seeds 100g Wild Rocket Specialised Equipment: Handheld blender Method Vinaigrette 1. Mix the mustard and red wine vinegar together. 2. Using a handheld blender, emulsify the oil into the mixture. 3. Season with the smoked salt and stir in the spring onions, chives and chervil. Salad 1. Cover the chickpeas and red kidney beans in cold water and leave to soak overnight.
2. Drain well, place in a large pot, cover with water and bring to the boil. Simmer until the beans are soft but still firm. Drain and cool. 3. Mix the cooked beans with the vinaigrette and leave to marinade, preferably overnight, but otherwise for as long as is practically possible (at least 3 hours). 4. Segment the oranges. 5. In a small, very hot pan, dry-fry the pumpkin seeds until they pop a little and are well-toasted. 6. Gently crumble the chevin into generous, soft dollops. 7. Gently, fold the orange segments, cheese and seeds into the bean mixture. To Serve: • Wash the rocket well and place on a platter. • Gently scoop the salad on top of the leaves. • Garnish with sprigs of chervil.
Tannie Lena vertel …
M
Die Muisgesin
aatjies, op die plaas waar Karel en Marie woon, woon daar ook baie diere. Maar daar is veral een dierfamilie wat nie so graag gesien wil word nie. Dit is die muis-familie wat in die stoor en pak kamer woon. Daar is ‘n pa-muis, ‘n ma-muis en ‘n hele klomp kindermuise. Ma-muis waarsku gereeld haar kinders om baie stil te beweeg want as iemand hulle sien, dan word daar muis-oorlog verklaar. En as dit gebeur, is geen muis sy lewe seker nie. Hulle is ook baie bang vir die groot kat wat ook op die plaas woon. Hy is gedurig honger en op soek na iets wat gejag en geëet kan word en hy hou baie van muisvleis. Op ‘n dag roep ma-muis haar kinders bymekaar. Sy vertel vir hulle dat daar so pas hope mielies in die stoor ingedra is. Die hoenders, duiwe, varke en eende gaan vir die volgende jaar daarmee gevoer word. Sy sê: “Ons moet almal ‘n plekkie kry waar ons kan wegkruip, en net sodra alles stil en veilig is, dan vreet ons elkeen ‘n klein gaatjie in ‘n sak en dra die mielies na ons huisie toe. So kan ons ook ‘n kosvoor raad versamel.” Die muise is baie opgewonde en gou begin hulle om saam te werk. Een van die seuntjie-muise het skoon vergeet dat hy alles stilletjies moet doen. Hy vreet sommer hier aan die voorkant van die sakke ‘n gat en begin mielies uithaal. Hy het nooit gesien dat die groot kat in die sonnetjie op die venster bank lê en slaap nie.
om die hamermeul geval het, op te pik. Die muis skrik sy as af en hy hol reguit na sy ma toe en vertel haar wat so pas gebeur het. Sy hartjie klop sommer baie vinnig na die groot skrik. Ma-muis is sommer kwaad en gee hom ‘n oorveeg omdat hy so onverskillig is en nie sy groot muis-ore oopmaak as sy praat nie. Die kat is sommer baie kwaad vir die hoenderhen en haar kuikens wat vir muis afgeskrik het. Nou is hy sy muis-maaltyd kwyt en hy dink: “Ek vreet som mer een van die kuikens op”. Maar die hoenderhen pof haar vere op en jaag hom weg. Druipstert loop die kat na die groot huis toe. Hy wens so hy kon praat want dan sou hy vir Karel en Marie vertel het dat daar weer muise in die stoor is wat die mielies vreet. Karel vryf hom oor sy kop en Marie gooi vir hom ‘n piering melk in. Hy drink sy maag vol en gaan lê op die stoep in die son. Hy sal vanaand maar weer probeer om ‘n muis te vang en dan kan hy sommer baie lekker eet.
Die les in hierdie storie is: “As ma-muis praat, moet kindermuise luister.”
Die kat word stadig wakker toe hy iets op die vloer hoor val. Hy loer deur sy skrefiesoë en dit neem ‘n rukkie voor hy die muis by die mieliesak sien. Hy gly stadig van die vensterbank af en bekruip die muis. Die volgende oomblik kom die klein bruin hoenderhennetjie en haar kuikens by die stoor ingestap. Hulle kom die fyn mieliepitte wat onder
Winteruitgawe • nr 44
37
Pragtige jy!
Celebs gee raad SA Droëbone het by drie bekendes gaan aanklop om uit te vind wat hulle skoonheidsgeheime is. Hier is hulle wenke om soos ’n voorbladmeisie te lyk.
(aktrise en sangeres)
• Moet nooit met grimering aan gaan slaap nie. • Gebruik altyd ’n sonbrand middel. • Skilfer (exfoliate) ten minste een keer ’n week jou vel af.
Natasha Joubert
(sangeres en voormalige mev VerenigdeNasies Suid-Afrika) "Alhoewel ek baie bevoorreg is dat al my skoonheidsprodukte en grimering geborg word, glo ek dat skoonheid van binne kom."
Charlize Berg (sangeres)
• Eet altyd so gesond as moontlik. • Drink baie water. • Oefen gereeld (al is dit net ’n middagstappie).
Keep it secret ... Make-up secret ~
It is very important to always ap ply sunscreen under foundation because even if there is a sun protection factor in the founda tion, it still contains oil which can leave sunspots over time.
Body beauty secret ~
Double up your cleanser and exfo liater on your upper arms and your legs and thighs for special nights out keeping your skin shiny and glowing throughout the night.
38
Elizma Theron
Winter edition • nr 44
Bright-eyed &
bushy-tailed Hair secret ~ On days that you don’t have time to shampoo, apply treatment to your hair and either make a braid or a high ponytail with a fancy head band. The treatment protects and gives nourishment to your hair while keeping the frizz at bay. (Adele Hendricks is a hair and make-up artist at Spoilt Hair and Beauty.)
vir die dames for the ladies Dr Nathali Morrow het haar kennis as mediese dokter ingespan om 'n nie-chirurgiese kosmetieseen gewigskliniek op die been te bring. SA Droëbone het by haar gaan uitvind wat die nuutste op dié front is.
Sexy sonder sny
Vir meer inligting skakel 012 347 4006 of stuur 'n e-pos na info@skineffects.co.za
E
k is in my middel 40’s. Wat sal jy aanbeveel om fyn lyntjies te verbloem en my vel weer stywer te maak?
Dr Morrow: 'n Roller met klein naalde word gebruik om die vel se kollageen-afskeiding te bevorder. Dit sal plooitjies opvul en die vel weer “plomp” laat vertoon. Die tegniek staan as velnaalde (skin needling) bekend. Na die behandeling word 'n serum aangewend om die vel se kollageen-afskeiding verder aan te moedig.
A
s tiener het ek met akute aknee gesukkel. Vandag sit ek nog steeds met letsels en onooglike merke. Wat staan my te doen?
Dr Morrow: 'n Fyn snynaald met 'n skerp punt word tydens die dompelbevrydingsprosedure (dimple release procedure) gebruik om onder andere selluliethobbels of -dompels, diepliggende fronsplooie en akute akneemerke van die onderste weefsel te verwyder. Dit klink dalk pynlik, maar ons verdoof die vel vooraf. Of ons kan 'n sogenaamde stempel (stamp) met lang naalde gebruik om kollageengroei te stimuleer en sodoende die merke op te vul.
E
k hoor so baie mense praat van peels. Waarvoor word dit gebruik?
Dr Morrow: 'n Velverjongingskil (skin renewel peel) word ingespan om sonskade, aktiewe aknee, aknee-merke, litte kens, fyn lyne, plooie, pigmentasie en selfs swartkoppies mee te behandel. Afskilfering is daarvoor bekend dat dit die vel se tekstuur verbeter, 'n vel wat te veel olie produseer, inhibeer en verstopte porieë ontblok.
Die Amerikaanse aktrise Angelina Jolie het sulke pragtige lippies. Ek hunker ook na goed gedefinieerde en volrond lippe. Hoe gemaak? Dr Morrow: Vullers kan gebruik word om lippe meer definisie en volume vir 'n sogenaamde pouteffek te gee. Die prosedure kan ook gebruik word om mondhoekies wat deur gravitasie geaffekteer is, te lig, sowel as om fyn lyne en plooie vir 'n ontspanne jeugdige voorkoms op te vul. Winteruitgawe • nr 44
39
Kinders + Speletjies = Verjaardagpret Wees my gas
Skielik is dit weer daardie tyd van die jaar: Jou kleinding se verjaardag is op hande en al jou kreatiewe sappe het verdamp. Moenie bekommerd wees nie. SA Droëbone wys jou dat die reël van ’n kinderpartytjie eintlik kinderspeletjies is.
40
Laat die kunstenaar in jou na vore kom deur unieke partytjieuitnodigings te skep. Probeer die volgende as jou seun verjaar – heg die uitnodiging aan ’n oogklap, bandana of skulp vas as jul ’n seerowertema beplan. Indien jou dogter ’n ‘prinsespartytjie’ wil hê, stuur ’n tiara of towerstaf saam met die uitnodiging …
Partytjie met ’n verskil Wat van ’n pretdag by die diereof botaniese tuin? Of wat van ’n boeresportdag: toutrek, sak-, eier- en 3-beenresie? Jy kan selfs ’n springkasteel of waterwurm huur of poppekas hou. Wees egter voor bereid: Kinders raak gou verveeld. Maak dus seker dat daar genoeg speletjies en dinge is om te doen. Sorg ook dat daar ’n Plan B vir rugsteun is, indien dit byvoorbeeld begin reën of dinge nie uitwerk soos wat beplan is nie.
Kos is op die tafel Vermy eetgoed wat baie suiker bevat. Kies eerder gesonder opsies soos klein pizzas, hamburgers en worsbroodjies. Nog ’n idee is om verskillende soorte vrugte op ’n sosatiestokkie te ryg en dit vir die gaste voor te sit.
Winter edition • nr 44
Vyf wenner-wenke
1. Indien jou kind oud genoeg is, betrek hom/haar by die reëlings. Vra
jou kind se advies oor hoe hy/sy die dag wil vier en wie genooi moet word. 2. Jonger kinders se ouers sal tien teen een ook die partytjie bywoon, moet daarom nie die verrigting te lank uitrek nie. ’n Partytjie van twee ure is meer as genoeg vir babas en kleuters. 3. Neem genoeg foto’s. Indien moontlik, maak ’n video-opname. ’n Professionele fotograaf kan hiervoor ingespan word of jy kan jou eie kamera gebruik. 4. Jy kan verrassing- of dankie-sêpakkies koop of self maak. Indien jy besluit om dit self te doen, loop lig vir ballonne en speelgoed wat baie klein is. Kinders kan maklik verstik. 5. Maak gebruik van dit wat jy het of verander dit wat jy reeds het in dit wat benodig word. Komaan, raak kreatief en gee jou verbeelding vrye teuels.
Yum-yum! Maak kolwyntjies in ’n japtrap en laat die gaste dan sommer hul eie kolwyntjies versier. Daar is ’n verskeidenheid produkte op die mark beskikbaar, van 100s and 1000s tot plastiekversiersuiker wat hiervoor ingespan kan word. Bestanddele 2 eiers 1 ½ koppie meel ¾ koppie suiker ½ koppie melk ½ koppie olie 2 teelepels bakpoeier ½ teelepel sout
Metode: Voorverhit die oond op 180°C. Meng al die bestanddele. Klop die bestanddele totdat die mengsel klontloos is. Skep die deeg in die gesmeerde papierhouertjies wat reeds in die muffinpan geplaas is. Bak die kolwyntjies vir nagenoeg 15 minute tot gaar en goudbruin.
vir die dames for the ladies
Let op dié algemene simptome
'n Gesonde lewenstyl kan kanker voorkom Nici Harmse
Wenke om kanker te voorkom • Hou op rook of, nog beter, moet nooit begin nie.
Die meeste van ons ken iemand wat kanker het of was al self met die siekte gekonfronteer. Dié artikel verskaf wenke oor hoe om kanker te voorkom. Dr Carl Albrecht, die hoofnavorser by die Kankervereniging van Suid-Afrika, het die lys wenke saamgestel. Hierdie is dinge wat die meeste mense kan doen sonder om baie geld uit te gee.
• Balanseer voedselinname met oefening. Om oorgewig te wees, moet vermy word. • Kies om onverfynde stysel te eet, soos byvoor beeld bruin rys en volgraanbrood. • Verminder suikerinname. • Verminder soutinname. Ons eet ongeveer tien keer soveel sout as wat ons nodig het. • Verminder inname van diervette, in die vorm van vleis óf suiwelprodukte. • Eet meer boontjies. • Verhoog foliensuur-inname. Dit word onder andere in spinasie aangetref. • Verhoog omega-3 vetsuur-inname. Gebruik canola-olie in plaas van sonneblomolie. • Eet baie vrugte en groente. • Eet meer tamaties. Een van tamaties se vele gesondheidsvoordele is goeie beskerming teen prostaatkanker. (Navorsers is dit nie eens oor die kankerwerende eienskappe van tamaties nie, maar almal stem saam dat dit voedsaam is, so jy kan nie ’n fout maak nie.) • Gebruik olyfolie op slaaie – koudgeperste, ekstra suiwer olyfolie.
jy moet gereeld jou dokter besoek sodat hy jou algemene gesond heidstoestand kan nagaan. Moenie eers wag totdat probleme opduik nie. Daarby moet jy ook weet dat die volgende simptome tekens van kanker kan wees (nie noodwendig kanker is nie, maar nietemin belangrik genoeg is om die gevaarligte te laat flikker): • Veranderings in die gewoontes sover dit opelyf en die leegmaak van die blaas aanbetref; • ’n seerplek wat nie gesond word nie; • ongewone bloeding of uitskeiding; • ’n verdikking of klont in die bors of enige ander liggaamsdeel; • slegte spysvertering of wanneer ’n mens swaar sluk; • ’n duidelike verandering in ’n vratjie of moesie; • ’n knaende gehoes of heesheid; • onverklaarbare veranderings in die gewig. By kinders kan die waarskuwingstekens taamlik van dié by grootmense verskil omdat hulle in die reël die slagoffers van ander soorte kankers is. Die meeste kankers by kinders word op een of meer van die volgende maniere merk baar en dit is belangrik om ’n dokter of hospitaal te nader as sulke simptome ondervind word: • Gereelde, aanhoudende pyn; • koors wat nie bedaar nie; • die voorkoms van ’n abnormale massa of knop; • bloedvlekkies onder die vel;
• ’n Glas goeie rooiwyn elke dag hou duidelike gesondheidsvoordele in.
• verandering in die ewewig, manier van loop of die persoonlikheid;
• Drink tee.
• verandering in die oë, byvoorbeeld waar die kind skielik skeel kyk;
• Vermy te veel sonblootstelling, of, nog beter, moenie sonder voldoende beskerming in die son uitgaan nie. As enige simptome wat op kanker kan dui (kyk die tabel hiernaas) vir meer as twee weke aanhou, besoek jou huisdokter.
• ernstige bleekheid of waar die bleekheid lank aanhou; • skeeftrekking van die gesig.
Winteruitgawe • nr 44
41
SA Droë Bone gee een eksemplaar van Kissmas in Mosambiek, met die komplimente van LAPA Uitgewers weg. Stuur 'n e-pos met jou naam, posadres en telefoonnommer na admin@beans.co.za Gebruik die woorde Kissmas in Mosambiek as die onderwerp van die e-pos. Die eerste e-pos wat ontvang word, sal die boek ontvang.
"Die volk moet geleer word om te LEES," hoor ons byna daagliks uit die monde van die pedagoge en ons weet dit en ons stem saam. Maar wat kan ons tog lees, veral in Afrikaans!?
Gelukkig is daar 'n uitgewer met die antwoord: LAPA-Uitge wers. Het u geweet LAPA staan vir Lees Afrikaans Praat Afrikaans? Het u geweet dat LAPA boeke uitgee vir elkeen se belangstellings? Van liefdesverhale tot boeke oor sweiswerk – hulle het alles. Gaan loer gerus op hulle webwerf www. lapa.co.za - jy gaan iets daar kry om te lees. Ons wil lesers van SA Droë boene blootstel aan al die heerlike Afrikaanse boeke wat beskikbaar is. In hierdie uitgawe blaai ons deur die wonderlike reisverhaal
uittreksel
van Johan Löttering, Kissmas in Mosambiek. Dit is ’n boeiende verhaal van twee broers se onvergeetlike avontuur op soek na daardie enkele rare en unieke voëls. Nooit het hulle besef dat hierdie Afrikatrip sou verander in ’n twee en twintig dae oorle wingstryd nie. Dit is in gemaklike vertelstyl geskryf wat die leser van die eerste bladsy af boei, en kortkort tot introspeksie roep. Dit is ’n moet-lees vir elke Suid-Afrikaner wat in negatiwiteit en pessimisme verval het en beswaarlik daagliks iets positiefs ervaar.
wat met my ge “Het jy gehoor r beur het?” aan die ande Rufus se stem ig er w be telefoon is kant van die ing noue ontkom sy n toe hy va begin vertel. nk n my nie indi “Ek het. Ek ka te im sl y m er om nie,” sê ek sond hou. t. Ek jou kom praa “Ek móét met het Ek . ak ster gera het die pad by ” p. stam t my kop hard ge dadelik. Ek he er m m so om “K ek r aa M . ter,” sê ek tyd om te luis tronk iemand in ’n os so voel self in woonstelletjie in my klein e di in is t my hu Pretoria. Ek he t oe m en r oo rl egskeiding ve n va weer noodgedwonge n. gi be af voor
LAPA se boeke is beskikbaar by die meeste toonaangewende boekhandelaars in die land. Jy kan ook boeke telefonies 012 401 0700, e-pos of op die webblad bestel, www.lapa.co.za
42
Winter edition • nr 44
jy spesies kort “Hoeveel voël ?” al ha thonderd te s nog om jou ag jie et bb ri ek twee vra ek terwyl er m m so t he oi. Ek op die kole go na ls en verlang se ge n gi g net be no s on ou dae toe daardie goeie t. he er rondgeto saam so baie ftig,” nderd en vy ho so “Nog s. antwoord Rufu en eet ek waar ek w n “Oukei, da .” jy Desember is ” r? aa “W ons Op tot waar “Mosambiek. n da en e ni n er ka nie meer verd de an ostelike Hoogl af deur die O in klink Krismis oe van Zim. H r jou?” Mosambiek vi