Nota Versterking Herinnering Gelderland 1940-1944/1945 WO2

Ing. 6 januari 2016 PS2016-20 2016-000434 PS 2 maart 2016

Nota Versterking Herinnering Gelderland 1940-1944/1945

5 januari 2016 Joost Rosendaal, Radboud Universiteit Nijmegen Trekker Herinneringstoerisme Gelderland

Inleiding Voor de in historie geïnteresseerde bezoeker, voor hen die verhalen met diepgang over vrede en vrijheid zoeken, maar ook voor de recreatieve toerist die zich wil laten verrassen door mooie, indringende, avontuurlijke en spannende beelden en belevenissen is de provincie Gelderland als een openluchtmuseum van de Tweede Wereldoorlog.

Van september 1944 tot mei 1945 neemt deze regio een bijzondere plaats in binnen het grote, internationale verhaal van de Tweede Wereldoorlog. Met Limburg, Noord-Brabant en Zeeland was Gelderland gedurende de laatste acht maanden van de oorlog het belangrijke noordelijk frontgebied in West-Europa. De provincie mag op één lijn gesteld worden met Normandië (D-Day, juni-augustus 1944, twee en een halve maand strijd) en de Ardennen (Ardennenoffensief, december-januari 1944, een maand strijd).

Als strijdgebied is Gelderland ook binnen Nederland uitzonderlijk. Het begon met de operaties Market en Garden, die in hun aanvankelijk objectief mislukten: de Slag om Arnhem liep voor de geallieerden uit op een fiasco, maar de strijd om Nijmegen werd door hen gewonnen. ‘Arnhem’ werd ondanks de geallieerde nederlaag een internationaal bekend begrip en referentiepunt. Met Nijmegen als uitvalsbasis konden de geallieerden in februari 1945 het grootste landoffensief aan het westelijk front lanceren. Ongeveer een half miljoen militairen trokken via Groesbeek het Rijnland binnen. Na zeven weken strijd wisten de troepen op 24 maart 1945 bij Wesel de oversteek over de Rijn te maken, die een half jaar eerder bij Arnhem was mislukt. Terwijl de hoofdmacht verder Duitsland introk, viel de linkerflank van vooral uit Canadezen bestaande troepen het oosten van Nederland binnen. In april richtte deze strijd zich op Gelderland boven de rivieren en vervolgens via Overijssel naar het noorden van Nederland. Op 5/6 mei capituleerde in Wageningen de bevelhebber van de Duitse troepen in Nederland en kwam er een eind aan vijf jaar bezetting.

Deze laatste acht maanden van de oorlog kunnen voor Gelderland als een unique selling point worden aangemerkt. Daarnaast biedt de provincie nog vele plaatsen die herinneren aan bezetting, onderdrukking en vervolging door het nationaalsocialistisch regime en de gevolgen van het verwoestende oorlogsgeweld. In het bijzonder dienen hier genoemd te worden de meidagen van 1940 met het begin van de Duitse bezetting in onder meer Wageningen, Ede en Scherpenzeel (de Grebbeberglinie), in Neder-Betuwe (de Betuwestelling) en in Heumen (de Maas-Waalstelling); vervolging, verzet en onderduik in onder meer Aalten, Elburg en Apeldoorn (Apeldoornsche Bosch en Ereveld Loenen); de Duitse bezetter in onder meer Deelen (Fliegerhorst) en Apeldoorn (bunker Seyss Inquart); collaboratie in onder meer Lunteren en Ellecom; slachtoffers van represailles (Putten, Woeste Hoeve en Varsseveld) en van bombardementen (Nijmegen, Arnhem, Doetinchem en Zutphen). Deze gebeurtenissen en de plekken waar ze hebben plaatsgevonden doen beseffen hoe belangrijk de bevrijding was.

Betekenis Gelders herinneringstoerisme Nergens in Nederland zijn de sporen van oorlog en bevrijding zo talrijk, divers en zichtbaar als in Gelderland. Jaarlijks komen vele tienduizenden geïnteresseerden in groeiende aantallen naar de provincie om dit verhaal te beleven op de plaats waar het gebeurde. Ook voor de eigen inwoners zijn er locaties waar de oorlog steeds weer opnieuw is te herdenken, te beleven en te ontdekken. Musea, monumenten, begraafplaatsen en het sporenrijke landschap

vormen daarmee een belangrijke stimulans voor dit herinneringstoerisme van de Tweede Wereldoorlog.

Het herinneringstoerisme is echter geworteld in een meer diepgaande en immateriële behoefte: het stilstaan bij de waarden en normen waarop de samenleving is gefundeerd. De spiegel van de Tweede Wereldoorlog biedt reflectie op begrippen als democratie, mensenrechten, vrijheid en vrede. Het herdenken heeft ook betekenis voor het heden en de toekomst.

Het overdragen van deze morele begrippen heeft een grote maatschappelijke betekenis. Educatie voor jong en oud is nauw verbonden aan het herinneringstoerisme, zonder dat dit belerend of betuttelend moet zijn. Het leerzame verleden en historische interesse zijn een voedingsbodem voor dit toerisme.

De tastbaarheid van het verleden is ook voor toekomstige generaties van belang en het is een taak om dit erfgoed over te dragen door het vast te leggen, zorgvuldig te beheren en toegankelijk te maken. Dit erfgoed is de kern waarop de oorlogsherinnering is gebaseerd.

Kennis en een goede interpretatie zijn essentieel voor de kwaliteit. Zonder een verantwoorde inhoud verliest het erfgoed aan betekenis en waarde.

Herinneringstoerisme van de Tweede Wereldoorlog biedt voor Gelderland belangrijke economische, educatieve, morele en cultuurhistorische mogelijkheden. De militaire en civiele gebeurtenissen in deze provincie gedurende de periode september 1944 tot mei 1945 zijn uniek voor het geallieerde front in West-Europa. Met indrukwekkende en belangrijke herinneringsplaatsen aan de bezettingsperiode kan hier een verhaal gepresenteerd worden dat een boodschap biedt voor toekomstige generaties. Om deze potentiële kracht volledig tot zijn recht te laten komen zijn investeringen noodzakelijk in een innovatieve en duurzame structuur, waarbij versterking van aanbod, samenhang, samenwerking en inhoudelijke kwaliteitsgarantie voorop staan.

Versterking herinnering Tweede Wereldoorlog De veelzijdigheid van het Gelderse oorlogsverhaal maakt dat de herinnering hieraan zich niet beperkt tot twee of drie locaties. De aantrekkelijkheid is juist gelegen in de verbinding tussen een groot aantal herinneringsplaatsen. Onder de vele organisaties – musea, stichtingen, gemeenten, instellingen – die zich met de Tweede Wereldoorlog in Gelderland bezighouden (zie bijlage) leeft dit besef en bestaat een groot enthousiasme om gezamenlijk hieraan te werken. Voor een deel gebeurt dit al binnen twee grotere clusters: het Airborne-cluster rond de Slag om Arnhem (Arnhem, Renkum, Ede en Overbetuwe) en het Rijk van Nijmegencluster rond de slag om de Waalbruggen (Nijmegen, Groesbeek Wijchen en Beuningen met mogelijk Heumen en Lingewaard). Daarnaast zijn er kleinere eenheden te onderscheiden met een bijzonder karakter. Zo werken de gemeenten Wageningen, Ede, Renkum en Rhenen reeds samen rond de herinnering aan de meidagen van 1940 en 1945.

Om de brede samenwerking verder vorm te geven en te stimuleren is een Gelders coördinatiepunt nodig. Behalve een plaats van uitwisseling van kennis, concrete plannen en ervaringen, dient dit de onderlinge samenhang te bevorderen. Dit is immers de voorwaarde voor het sterker profileren van de Gelderse herinnering aan WO2. De leiding voor dit Gelders coördinatiepunt dient te liggen bij de Radboud Universiteit, Erfgoed Gelderland en Omroep Gelderland, provincie-brede instellingen die hiertoe nauw zullen samenwerken. Dit coördinatiepunt zal vorm gaan geven aan het hierna te bespreken digitaal netwerk, het historisch expertisecentrum en het overkoepelende educatie- en publieksproject, in samenwerking met de Liberation Route Europe en het regionaal toerismebureau RBT-KAN,

die veel ervaring hebben op het gebied van marketing en toerisme. Er zal regelmatige afstemming plaatsvinden met vertegenwoordigers van de twee grote clusters en de kleinere eenheden.

De herinneringscultuur en -infrastructuur van de Tweede Wereldoorlog komen voort uit het maatschappelijk middenveld van sterk op vrijwilligers steunende initiatieven. Deze vrijwilligers vormen nog steeds de kracht en het draagvlak waarop de herinnering van de Tweede Wereldoorlog leeft en levendig blijft.

De afgelopen jaren, met als belangrijk markeringspunt de 70e herdenking van Market Garden in 2014, is steeds duidelijker geworden dat verdere samenwerking binnen de provincie zeer gewenst is. De door het RBT-KAN geïnitieerde Stichting Liberation Route Europe heeft hier baanbrekend werk verricht. Ideeën, plannen en initiatieven van onder meer Erfgoed Gelderland, Omroep Gelderland en De Gelderlander hebben deze samenwerking verder op provinciaal niveau bevorderd, terwijl regionaal een groeiende afstemming is van de plannen om de herinnering in al zijn facetten te versterken.

Hierbij wordt niet alleen over de regionale, maar ook over de provinciale en nationale grenzen gekeken. Operatie Market Garden begon immers niet pas bij de brug van Grave en de Grebbeberg ligt dan wel in Utrecht, maar de strijd om de Grebbelinie vond ook in Gelderland plaats. Het Rijnlandoffensief was in Duitsland, maar de troepen kwamen uit het Rijk van Nijmegen en Oost-Nederland werd bevrijd door Canadezen, maar deze kwamen uit Duitsland.

De Tweede Wereldoorlog is geen nationale, Nederlandse aangelegenheid, maar is Europees en globaal. Hiervoor is internationaal steeds meer aandacht. Het herinneringstoerisme in Gelderland kan hier goed bij aansluiten. Zo heeft de provincie ook het Indische oorlogsverhaal binnen haar grenzen. Voor toekomstige generaties zal dit niet-nationale aspect steeds belangrijker worden.

Tijdens twee werkconferenties die door de provincie belegd werden op 4 september (Ede) en 12 november 2015 (Arnhem) bleek een groot enthousiasme van de deelnemers (musea, gemeenten, stichtingen, ondernemers, etc.) om de oorlogsherinnering in Gelderland een nieuwe impuls te geven. Deze nota is het resultaat van de inbreng die deze partijen naar voren hebben gebracht.

Om het herinneringstoerisme en de bijzondere betekenis van het Gelders oorlogsverleden te versterken zijn investeringen nodig. Bij deze structuurversterking worden hierna vier verschillende domeinen onderscheiden: inhoud en kennis; erfgoed en musea; educatie en publieksbereik; herdenking en toerisme. Deze sluiten aan bij het landelijke beleid zoals geformuleerd in de nota die de commissie Versterking Herinnering WOII onder voorzitterschap van Job Cohen in maart 2015 presenteerde aan de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Nadrukkelijk dient hierbij opgemerkt te worden dat deze domeinverdeling niet betekent dat een instelling of organisatie haar activiteiten tot slechts één domein beperkt. Zo hebben musea naast een erfgoedbeheerfunctie ook een educatieve taak en zijn zij vaak ook betrokken bij herdenkingen en kennisverwerving.

1. Inhoud en kennis Zonder inhoud valt er niets te herinneren. Kennis van het verleden vormt het uitgangspunt van iedere historische presentatie. Overzicht en beschikbaarheid van authentieke bronnen zijn hiervoor van essentieel belang. Wetenschappelijke expertise is noodzakelijk om deze bronnen op hun juiste merites te beoordelen en in een verantwoord, samenhangend narratief te presenteren. Over de Tweede Wereldoorlog is weliswaar digitaal al veel beschikbaar, maar dit blijft nog steeds een klein deel van de grote hoeveelheid aan informatie die in fysieke vorm bestaat.

Investeringen: - Netwerk oorlogsbronnen Gelderland (digitale infrastructuur): In een digitale omgeving wordt een zo volledig mogelijk overzicht gegeven van de bronnen over de Tweede Wereldoorlog: niet alleen archieven en literatuur, maar ook voorwerpen, films, foto’s, geluid, verhalen en oorlogssporen; niet alleen bronnen die in Gelderland zelf aanwezig zijn (Gelders Archief, regionale archieven, websites CollectieGelderland en mijnGelderland) maar ook die zich over deze provincie elders bevinden, in Nederland (NIOD, Nationaal Archief, Beeld en Geluid) en in het buitenland (Duitsland, Groot-BrittanniÍ, Canada, Verenigde Staten).

Reeds bestaande archieftoegangen, foto-, film-, voorwerp- en verhalendatabanken zullen hierin geĂŻntegreerd worden. Belangrijke archieven en collecties worden digitaal beschikbaar gesteld en ontsloten. Via crowdsourcing in het hierna te noemen publieksgerichte project kan in wisselwerking met een breed publiek verder informatie worden toegevoegd. Ook zal aansluiting gezocht worden met lokale databanken. gezocht.

Dit digitale netwerk oorlogsbronnen Gelderland sluit aan op het landelijk netwerk dat vanuit het NIOD (Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies) op verzoek van het ministerie in ontwikkeling is en zal als regionale hub een voorbeeld en voortrekkersrol vervullen.

Het landelijke netwerk oorlogsbronnen, dat deel uitmaakt van de nationale strategie digitaal erfgoed van het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap, levert de kennis en de technische infrastructuur, waar het netwerk Gelderland bij aan kan sluiten, zodat dit niet zelf ontwikkeld hoeft te worden. Dit netwerk zal gevormd worden door Erfgoed Gelderland en de Radboud Universiteit in samenwerking met archieven en musea.

-

Historisch expertisecentrum Gelderland WO2 (inhoudelijke kwaliteitsnorm): Veel materiaal over de oorlog is niet in een juiste context ontsloten of overgeleverd.

Voor een goede interpretatie, bronkritische benadering en inkadering binnen een nationaal en internationaal perspectief zijn onderzoek en expertise nodig. De expertise aanwezig aan de Radboud Universiteit staat garant voor een kwaliteitsnorm en voor een samenhangend verhaal over Gelderland in de Tweede Wereldoorlog binnen de bredere Nederlandse en Europese context. Dit expertisecentrum helpt bij de ontwikkeling van het netwerk oorlogsbronnen, het opstellen van een begrippenlijst voor metadata zodat er verbindingslijnen tussen databanken gemaakt kunnen worden, en het in kaart brengen van onderduik- en verzetsnetwerken. Als instelling is het faciliterend in onderzoek en scholing voor musea, gemeenten, herinneringscentra, herdenkingsstichtingen en andere organisaties.

Bij scholing (workshops) valt in het bijzonder te denken aan de vele vrijwilligers zonder wier enthousiasme en inzet het herinneringstoerisme in Gelderland nooit succesvol kon en kan worden. Zij bepalen mede de kwaliteit. In dergelijke scholing heeft Erfgoed Gelderland reeds de nodige ervaring. De kennisinstellingen en databanken kunnen ook een vraagbaak zijn voor nabestaanden van oorlogsslachtoffers en historisch geïnteresseerden.

2. Erfgoed en musea Een belangrijke drager van het inhoudelijke verhaal van de oorlog vormt het erfgoed: monumenten, musea, voorwerpen en fysieke herinneringsplaatsen zoals gebouwen, verdedigingswerken, begraafplaatsen en het landschap. Hier wordt het oorlogsverhaal tastbaar. Het erfgoed is feitelijk de intermediair voor de overdracht van inhoud naar publiek.

Deze overdracht wordt met name verzorgd door musea, herinneringscentra, instellingen en stichtingen die het WO2-verhaal als corebusiness hebben. Zij vertalen het verhaal in een voor het publiek (doelgroep) aantrekkelijk product: een tentoonstelling, een herdenking, recreatieve fietstochten, een evenement, etc. Zorg voor het erfgoed én de vertalers van het erfgoed is daarom van essentieel belang.

Musea: Binnen Gelderland zijn er drie musea die van (inter)nationale betekenis zijn voor het verhaal van de Tweede Wereldoorlog en mede door hun professionaliteit de parels van het herinneringstoerisme vormen: Investeringen: o Airborne Museum Hartenstein: hoewel hier nog niet zolang geleden een belangrijke vernieuwing heeft plaatsgevonden, zullen er vanuit het oogpunt van kwaliteit steeds weer aanpassingen nodig zijn om de leidende rol van het museum binnen het samenwerkingsverband van de Slag om Arnhem blijvend te kunnen laten vervullen. Met grote, aansprekende tentoonstellingen zal steeds opnieuw het publiek naar deze locatie worden getrokken en daarmee het toerisme in bredere zin stimuleren. o Indisch Herinneringscentrum Bronbeek: Gelderland is de meest Indische provincie van Nederland. Het Indische oorlogsverhaal geeft diepte en een bij uitstek internationale dimensie aan de oorlogsherinnering. Behoud van dit herinneringscentrum voor Gelderland is van groot belang. Projecten als het digitaal kenniscentrum Repatriëring verdienen ondersteunen. o Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945: reeds jaren een gevestigd museum dat de strijd van Market Garden en het Rijnlandoffensief in een bredere context plaatst. Het heeft mede door de ligging nabij Duitsland een internationale potentie en ambitie. Een noodzakelijke vernieuwing is jarenlang uitgesteld.

Begin 2015 zijn plannen gepresenteerd voor nieuwbouw voor ‘Het Verhaal van Oorlog en Vrijheid zonder Grenzen’ waarbij innovatie en moderne presentatietechnieken gecombineerd worden met authenticiteit in historische objecten en verhalen. Vanuit een multiperspectieve kennisoverdracht, ervaren/beleven en interactie wil het museum historisch besef tot stand te brengen in relatie tot de hedendaagse vraagstukken rond vrijheid, democratie en mensenrechten. Op korte termijn zijn al investeringen nodig om onderdelen voor de nieuwe presentatie te realiseren. Investering in een nieuw museum dient als een van de topprioriteiten in het stimuleren van het herinneringstoerisme te worden aangemerkt.

-

De veelzijdigheid van de provinciale oorlogsherinnering is niet beperkt tot deze drie musea. Kleinere musea die voldoen aan bepaalde kwaliteitseisen moeten geholpen worden in hun inhoudelijke focus, presentatie, collectiebeheer en fysiek onderkomen.

Twee musea die hierbij in het bijzonder genoemd kunnen worden en investeringen behoeven zijn: o Onderduikmuseum Markt 12, Aalten: dit Nederlands-Duits museum biedt informatie over het verzet en de vanuit Aalten en Winterswijk opgezette Landelijke Organisatie voor Onderduikers, en over de bevrijding van de Achterhoek in maart en april 1945. Het onderduikdorp Aalten is van landelijke betekenis en het museum heeft een internationale uitstraling. Een verdere professionalisering is hier noodzakelijk. o Museum Vliegbasis Deelen: dit museum gelegen op de grens van Arnhem en Ede is van bijzondere (inter)nationale betekenis. Fliegerhorst Deelen speelde een belangrijke rol in de Duitse verdediging tijdens de oorlog. Veel sporen hiervan worden in het museum en omringende landschap bewaard. Gelegen op de Hoge Veluwe is het een unieke locatie met een grote toeristische potentie zeker als het gekoppeld wordt aan het Duitse verhaal van de bommenoorlog.

Hier zijn verdere professionalisering en openstelling nodig.

Monumenten en herinneringscentra: Naast musea beschikt Gelderland meer dan andere provincies over monumenten ter herinnering aan de oorlog. Zeker zo belangrijk als de herdenkingstekens zijn de monumentale overblijfselen van de oorlog. Ook deze zijn talrijk en voor het herinneringstoerisme van grote waarde: het zijn immers de locaties waar mensen heen willen. Niet zelden verkeren deze locaties in zorgelijke toestand en dreigen ze zonder investeringen verloren te gaan. Op sommige plaatsen is nadere informatie nodig om het bijzondere karakter van de plaats te markeren. De verbinding tussen deze locaties en al meer ontwikkelde en gevestigde herinneringsplaatsen is noodzakelijk voor een goede ontwikkeling van de herdenkingsbeleving en het toerisme.

Investeringen: o Restauratiefonds WO2: Belangrijke monumentale oorlogsplaatsen die zorg behoeven zijn onder meer: de Diogenesbunker (Schaarsbergen), SS-opleidingskamp Avegoor (Ellecom), de muur van Mussert (Lunteren), de Betuwestelling (Neder-Betuwe) en de bunker van Seyss Inquart (Apeldoorn). o Stimuleringsfonds informatiecentra WO2: Bij een aantal van deze monumenten is het noodzakelijk dat er ook nadere informatie beschikbaar is. Dit kan in de vorm van een centrum, zoals die reeds bestaan bij het Ereveld Loenen, in Driel (Polen) en in Putten. Een aantal informatiecentra verdient nadere invulling, ondersteuning of vernieuwing onder meer: voor de evacuatie van Arnhem en de Veluwezoom (Eusebiuskerk), voor de capitulatie (Hotel de Wereld, Wageningen), voor het bombardement van 22 februari 1944 (800 doden, Nijmegen), voor het afvoeren van 1100 patiĂŤnten en verplegers van de Joodse psychiatrische inrichting Apeldoornsche Bosch (Apeldoorn) en voor de represaillerazzia van Putten op 2 oktober 1944 (ruim 550 doden). o Versterking clusters Market Garden: Een bijzondere investering is nodig voor de versterking van het toerisme dat samenhangt met operatie Market Garden, meer in het bijzonder de Slag om Arnhem en de strijd om de Waalbruggen in Nijmegen.

-

- een Slag om Arnhem-paviljoen en het ontwikkelen van ruimtes voor public history in de stad.

- project Dropzone op de Ginkelse Heide (Ede), met een informatiefunctie, een landmark en een toeristisch concept.

- een informatiecentrum de Oversteek bij Nijmegen met informatie over de Waalcrossing Archeologisch erfgoed: De laatste jaren is er meer en meer aandacht voor de sporen van de oorlog die niet direct zichtbaar of herkenbaar zijn. Zo werden in Nijmegen de restanten van een belangrijke wegblokkade bij de Waalbrug ontdekt, op de Duivelsberg (Berg en Dal) loopgraven uit oktober 1944 en zijn rond Oosterbeek talrijke vondsten gedaan die herinneren aan de strijd in de septemberdagen van 1944. Om het onderzoek hiernaar te bevorderen en belangrijke vondsten veilig te stellen en/of zichtbaar te maken zijn investeringen nodig.

3. Educatie en publieksbereik Het inhoudelijke verhaal en het erfgoed van de oorlog dienen vertaald te worden naar het publiek. Publieksbereik en educatie zijn essentieel voor musea, het herdenken en herinneringstoerisme. De betekenisgeving van de Tweede Wereldoorlog in het heden en in de toekomst en de belangrijke functie die deze vervult in burgerschapsvorming hebben nationaal en provinciaal reeds geleid tot veel onderwijsprojecten. Vernieuwing en eigentijdse vertalingen blijven hier steeds noodzakelijk, maar een inventarisatie en kennis van de reeds bestaande projecten en hun effectiviteit zijn van belang. Onderzoek heeft uitgewezen dat de effectiviteit van activiteiten groot is wanneer aangesloten wordt bij de actualiteit in de wereld en met name bij de eigen leefwereld.

Publieksoverdracht beperkt zich niet tot de schoolgaande jeugd. Onder alle leeftijden is er behoefte aan betekenisvolle verhalen over de oorlog. Bij al deze projecten dient echter steeds de inhoudelijke kwaliteitsnorm voorop te staan, zowel wat betreft het inhoudelijke verhaal, de methodiek als de werkvorm.

Investeringen: - Multimediaal project Verhalen van de oorlog en verhalen van de vrijheid. Als vervolg op het succesvolle project Weg naar de bevrijding, organiseert Omroep Gelderland een ‘digitaal platform’ dat het publieksgerichte perspectief geeft aan het eerder genoemde digitaal netwerk bronnen en het expertisecentrum. Via crowdsourcing enerzijds en het leveren van content anderzijds, bestaat er een wisselwerking. Het platform waarbij meerdere keren per jaar thema’s centraal staan bestaat onder andere uit een website, Tv-programma’s, een Facebookpagina, andere social media, een app, krantenartikelen en radio-items. Met een dagelijks bereik van honderdduizenden mensen is het een belangrijke stimulans voor het herinneringstoerisme. Jongeren krijgen de mogelijkheid om hun eigen verhalen te maken over de betekenis van de oorlog, maar vooral ook over de betekenis van de vrijheid.

- Stimuleren individuele en vernieuwende projecten om jongeren te betrekken: o Ereveld Vol Leven (Nationaal Ereveld Loenen, Oorlogsgravenstichting). Dit project introduceert een nieuwe vorm van herdenken. Vanuit het principe van familieopstelling worden jongeren direct betrokken bij de verhalen achter de personen die begraven liggen op het Ereveld. Door een landelijk uitgezonden Tv-programma zal hiermee een groot publiek worden bereikt. o De escaperoom voor de vrijheid, ervaringsruimte (Aaltens Onderduikmuseum) - Ondersteunen van het maatschappelijk middenveld. Een belangrijke aanbod aan educatieve en toeristische activiteiten, zoals wandel- en fietsroutes, spellen en

tentoonstellingen, komt vanuit de samenleving tot stand. Stichtingen, gilden, verenigingen, platforms en individuele vrijwilligers richten zich met hun aanbod vaak op één bepaalde (lokale) gebeurtenis of facet van het oorlogsverhaal zoals de slag om de Grebbeberg, de evacuaties of wederopbouwarchitectuur. Deze erfgoedpartners zorgen voor een grote diversiteit en daardoor aantrekkelijkheid in het aanbod.

4. Herdenking en toerisme Herdenken, beseffen en burgerschapsbeleving zijn nauw verbonden. Deze vertaling van de mogelijkheden die Gelderland biedt worden onder meer gestroomlijnd in evenementen. Het herinneringstoerisme is niet alleen afhankelijk van het aanbod, maar ook van de vraag en behoefte van het publiek en de organisaties die zorg dragen voor dit toerisme. Steeds dient afstemming plaats te vinden en dienen de toeristische mogelijkheden onder de aandacht te worden gebracht door marketing. Samenwerking en het benadrukken van samenhang zijn hierbij essentieel. Het succes van de Liberation Route Europe geeft hier blijk van. Er zal voortgebouwd worden op de reeds bestaande en ontwikkelde infrastructuur van het herinneringstoerisme.

Investeringen: - Portals: Om bezoekers toegang te geven tot de mogelijkheden van het herinneringstoerisme in Gelderland zijn portals nodig. Deze sluiten aan bij wat reeds door de LRE is verricht.

Hier wordt naast inhoudelijke ook praktische informatie gegeven. Deze portaalfunctie kan op meerdere locaties benaderd en aangeboden worden, maar wordt voor de onderlinge samenhang binnen de regioclusters van de Airbornegemeenten en het Rijk van Nijmegen gecoördineerd. In presentatie en organisatie zijn ze verbonden met de hoofdmusea van de clusters: het Airborne Museum Hartenstein en het Nationaal Bevrijdingsmuseum. Ze verwijzen naar elkaar, maar ook naar de kleinere eenheden met hun informatiecentra zoals die over het begin van WO2 bij de Grebbeberg, het einde van de oorlog in Wageningen, het Indische oorlogsverhaal en de plaatsen van vervolging, van verzet en van burgerleed.

- Marketing: Liberation Route Europe vervult een belangrijke rol in de marketing. In combinatie met de brede toeristische marketing dienen arrangementen aangeboden te worden. o Een gezamenlijke presentatie van de krachtige Gelderse verhaallijnen binnen de Liberation Route Europe. o Een Gelders contactpersoon of contactorganisatie voor de Liberation Route Europe, zoals ook andere provincies kennen. o Een gezamenlijke jaarprogrammering met eenzelfde thema geeft een grotere eenheid en gezicht aan de marketing .

- Toeristische infrastructuur: In de regionale en provinciale samenwerking is nodig: o Aansluiting van de provincie bij de LRE, zoals andere provincies dat reeds gedaan hebben, om optimaal van dit netwerk te profiteren o Versterking van samenhang in aanbod en uitstraling (routes, bebording) o Gebruik maken van aanbod van derden (maatschappelijke organisaties) o Het verder ontwikkelen van attractieve fiets- en wandelroutes en deze combineren met bestaande routes en luisterstenen. o Coördinatiefunctie binnen de regio (stimuleren, informeren en afstemmen): klein en slagvaardig. o Het hanteren van een kwaliteitslabel op het gebied van gidsen, arrangementen, horeca, musea en locaties.

-

o Goede parkeergelegenheid en toegankelijkheid voor tourbussen. o Bevorderen van toerbusverbindingen tussen de belangrijkste musea en locaties en inhoudelijke toertochten. o Financiële prikkels voor het bezoeken van meerdere locaties door passepartouts.

Herdenken: De vormen van herdenken zijn sinds 1945 steeds veranderd. Ook in de toekomst dienen deze niet statisch te zijn. Bij het toekomstgericht herdenken zal ook de verbinding met de actualiteit wenselijk zijn. Wandel- en fietstochten bieden actieve vormen. De Bridge to Liberation (Arnhem) en de Sunset March (Nijmegen) zijn nieuwe manieren van herdenken.

Samenvatting Voor de in historie geïnteresseerde bezoeker, voor hen die verhalen met diepgang over vrede en vrijheid zoeken, maar ook voor de recreatieve toerist die zich wil laten verrassen door mooie, indringende, avontuurlijke en spannende beelden en belevenissen is de provincie Gelderland als een openluchtmuseum van de Tweede Wereldoorlog.

Vooral gedurende de periode van september 1944 tot mei 1945 neemt deze regio een bijzondere plaats in binnen het grote, internationale verhaal van de Tweede Wereldoorlog en kan de provincie gemakkelijk op één lijn gesteld worden met Normandië (D-Day) en de Ardennen Als strijdgebied is Gelderland ook binnen Nederland uitzonderlijk. Nergens zijn de sporen van oorlog en bevrijding zo talrijk, divers en zichtbaar. Jaarlijks trekken vele duizenden geïnteresseerden in groeiende aantallen naar de provincie om dit verhaal op de plaats waar het gebeurde te beleven.

De herdenking van de Tweede Wereldoorlog in Gelderland verdient versterking.

Hiermee sluit de provincie aan bij een maatschappelijk breed beleefd gevoel en een landelijke tendens. Gelderse musea, instellingen en organisaties die zich richten op de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog slaan daarom hun handen ineen. Door samenwerking wordt die herinnering krachtiger, herkenbaarder en kwalitatief sterker.

Samenwerking vindt plaats in een tweetal regionale clusters: rond de Slag om Arnhem en rond de slag om de Waalbruggen ende start van het Rijnlandoffensief in de regio Nijmegen. Maar daarnaast zijn er ook kleinere eenheden die aandacht verdienen: de capitulatie in Wageningen, de razzia in Putten, de deportatie van de patiënten van de Joodse inrichting Apeldoornsche Bosch, onderduikdorp Aalten, Fliegerhorst Deelen, het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek en het Ereveld in Loenen. Deze clusters en eenheden zullen hun verhaal met elkaar afstemmen.

Een samenhangend verhaal en ook de mogelijkheden om dit verder te ontdekken moeten op een aantal plaatsen gepresenteerd worden. In de clusters zullen informatiecentra een belangrijke rol spelen. Binnen het cluster Arnhem-Oosterbeek zijn al vergevorderde plannen om dit vorm te geven met onder meer een informatiepaviljoen aan de Rijn en ook binnen het cluster Nijmegen-Groesbeek wordt gekeken naar een gezamenlijk informatiecentrum.

Voor het behoud en opknappen van historische plekken en gebouwen is een restauratiefonds nodig, terwijl via een stimuleringsfonds informatiepunten bij bijzondere locaties gerealiseerd moeten worden. Met het Airbornemuseum in Oosterbeek vormt het Nationaal Bevrijdingsmuseum in Groesbeek de publiekstrekker bij uitstek. De vernieuwing van het Nationaal Bevrijdingsmuseum is daarom een topprioriteit.

Verantwoording en dank Deze nota is samengesteld door een regiegroep bestaande uit Joost Rosendaal (Radboud Universiteit, voorzitter), Guus van Kleef (Omroep Gelderland), Marc Wingens (Erfgoed Gelderland) en Henk de Jong (Provincie Gelderland, secretaris). Zij is tot stand gekomen en gebaseerd op de enthousiaste en spontane inbreng van vele betrokken partijen, waarvan een aantal al blijk gaf van onderlinge afstemming en samenwerking zoals De Slag om Arnhem (gemeente Ede, gemeente Overbetuwe, gemeente Renkum, gemeente Arnhem, Stichting Airborne Museum, Stichting Airborne Herdenkingen, Stichting Airborne Feelings, Airborne Wandeltoch/PSVR, Stichting Eusebius Arnhem, Stichting Driel - Polen, Stichting Bridge to Liberation, Stichting War Requiem - Bridge to the Future) en het Rijk van Nijmegen (gemeente Groesbeek, gemeente Nijmegen en Nationaal Bevrijdingsmuseum). Verdere inbreng kwam onder meer van het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek, Museum Vliegveld Deelen, Markt 12 – de Aaltense Musea, de Oorlogsgravenstichting, Omroep Gelderland, Erfgoed Gelderland, het NIOD en Stuurgroep Bevrijdingstoerisme en Vredeseducatie (Wageningen, Ede, Renkum en Rhenen).

Inhoud en Kennis: organisaties Plaats Radboud Universiteit, Expertisecentrum WO2 Nijmegen

Naam Joost Rosendaal

E-mailadres j.rosendaal@let.ru.nl

Achtergrond De Radboud Universiteit is een brede, internationaal georiënteerde en studentgerichte onderzoeksuniversiteit. Samen met Radboudumc scheppen we een intellectueel klimaat dat onze medewerkers en studenten inspireert en uitdaagt. Zo kunnen de prestaties worden geleverd die de wetenschap verder brengen en de samenleving ten goede komen.

Radboud Universiteit, hgl. Gelderse Geschiedenis

Nijmegen

Dolly Verhoeven

d.verhoeven@storia.nl

Dolly Verhoeven is per 1 november 2014 benoemd tot hoogleraar Gelderse geschiedenis aan de Radboud Universiteit. De leeropdracht wordt gefinancierd door de provincie Gelderland. Verhoeven zal de kennis versterken over de geschiedenis en de cultuur van Gelderland door het bevorderen van (amateur)initiatieven op het gebied van geschiedschrijving van Gelderland in combinatie met publieksgerichte spreiding van kennis.

Erfgoed Gelderland

Arnhem

Marc Wingens

m.wingens@gelderserfgoed.nl

Gelders Archief

Arnhem

Fred van Kan

f.vankan@geldersarchief.nl

Erfgoed Gelderland is een coöperatie van ruim 140 Gelderse erfgoedorganisaties, waaronder musea, archieven en erfgoedcentra.

Erfgoed Gelderland adviseert de erfgoedsector, m.n. over de zorg voor en het zichtbaar maken van collecties, daarnaast voert het projecten uit, o.a. op het vlak van erfgoededucatie en oral history.

Het Gelders Archief is een betrouwbare partner voor het beheren van de collecties (zowel fysiek als digitaal) van en voor zijn publieke en particuliere relaties. Door optimalisering van de toegankelijkheid van de collectie, draagt het bij aan een transparante overheid en aan kennisverspreiding over het verleden van Gelderland. De collectie bestaat uit historische documenten (papier, audiovisueel, digitaal) uit en over Gelderland en de gemeenten Arnhem, Renkum, Rheden, Rozendaal en Overbetuwe. Het oudste stuk dateert uit 1076, het jongste uit de 21e eeuw.

Regionaal Archief Nijmegen

Nijmegen

Claartje van Well, Rob Camps, Ernest Verhees

gemeente@nijmegen.nl

Gemeentearchief Ede

Ede

Peter van Beek

gemeentearchief@ede.nl

CODA-archief, Apeldoorn

Apeldoorn

Carin Reinders

Erfgoedcentrum 'De Rozet', Arnhem

Arnhem

Margriet van Leeuwen

Regionaal Archief Zutphen

Zutphen

Femia Siero

Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers

Doetinchem

Femia Siero

Historische interessepunten De opleiding Actuele geschiedenis 1500-heden besteedt ook aandacht aan de Tweede Wereldoorlog.

Onder de leden van de coöperatie bevinden zich ruim 30 Gelderse musea, archieven, historische verenigingen en erfgoedcentra die zich met de Tweede Wereldoorlog bezig houden.

De Gelderse historie van 1000 na Christus tot nu, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Voor het antwoord op alle kleine en grote vragen over de geschiedenis van De geschiedenis van Nijmegen, waaronder de Nijmegen en omgeving kunt u terecht bij het Regionaal Archief Nijmegen. In Tweede Wereldoorlog de Digitale Studiezaal zoekt u door verschillende collecties. Tevens kunt u veel informatie vinden over de geschiedenis van Nijmegen in de Historische Atlas en in de kennisbank van het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis.

Het Gemeentearchief Ede en Scherpenzeel bewaart de archieven van de gemeente Ede met de kernen Bennekom, Lunteren, Otterlo, Wekerom, Harskamp, Ederveen, De Klomp, De Valk, een klein gedeelte van Hoenderloo en Gelders Veenendaal (tot 1967) en de Gemeente Scherpenzeel. Ook vindt u hier vele particuliere archieven, documentatieverzamelingen, kranten, boeken, kaarten en foto’s. Het merendeel van deze archiefstukken is openbaar en is in te zien in de studiezaal. Tevens is een groot deel van de bronnen digitaal ontsloten. c.reinders@coda-apeldoorn.nl CODA Archief is het historisch documentatiecentrum van de stad Apeldoorn. CODA vervult de functie van gemeentearchief en bewaart ruim vijf kilometer aan archieven en vele meters beeldmateriaal. De archieven zijn van de stedelijke overheid en van particuliere instellingen, verenigingen en bedrijven die iets met Apeldoorn te maken hebben. De ruim 350 archieven zijn voor iedereen toegankelijk. m.vanleeuwen@bibliotheekarnhem. Het Erfgoedcentrum vertelt u het verhaal van Arnhem en omgeving in een nl permanente presentatie met behulp van objecten en multimediale presentaties. Dit krijgt verdieping door een unieke collectie boeken, tijdschriften en kranten over Gelderland waarin u zelf op zoek kunt gaan naar bronnenmateriaal en informatie. regionaalarchief@zutphen.nl Het Regionaal Archief Zutphen is een openbare archiefdienst met enkele wettelijke taken. Voor de gemeenten Brummen, Lochem en Zutphen bewaart het RAZ historische informatie en stelt deze beschikbaar. info@ecal.nu Het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers is een rijke bron van informatie over streekcultuur en -historie in de vorm van archieven, beeldcollecties, boeken en documentatie. Je kunt er onder meer terecht voor het uitzoeken van je stamboom, gegevens over gebouwen, dorpen, steden en wijken, boerderij- en veldnamen, geschiedenis van kerken, verenigingen en families en het nalezen van oude kranten.

De geschiedenis van Ede, Barneveld en Scherpenzeel, waaronder de Tweede Wereldoorlog

De geschiedenis van Apeldoorn, familiegeschiedenissen, Apeldoorn en de oorlog in samenwerking met Stichting Bevrijding '45, te vinden op website www.apeldoornendeoorlog.nl.

Exposities gericht op geschiedenis van Arnhem met oorlog in het bijzonder, bv.: Slag om Arnhem, De Lege stad 13 septemter - 4 januari 2015

De geschiedenis van Zutphen, waaronder de Tweede Wereldoorlog De geschiedenis van de Achterhoek, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Inhoud en Kennis: organisaties NIOD, Amsterdam

Plaats Amsterdam

Naam Puck Huitsing

E-mailadres p.huitsing@niod.knaw.nl

Netwerk Oorlogsbronnen

Amsterdam

Edwin Klijn

e.klijn@niod.knaw.nl

Platform Militaire Historie, Ede

Ede

Ed van Seters

info@platformmhe.nl

Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH)

Den Haag

Piet Kamphuis

nimh@mindef.nl

Stichting Informatie Wereldoorlog Twee (STIWOT)

Badhoevedorp

Barry van Veen

barry@stiwot.nl

Stichting Musea en Herinneringscentra '40-'45 Amsterdam

Max Meijer

max@timeamsterdam.com

Nationaal Comité 4 en 5 mei, Amsterdam

Amsterdam

J. Van Kooten

j.vankooten@4en5mei.nl

Historische Vereniging Numaga

Nijmegen

dr. Joep van Gennip secretaris@numaga.nl

Historisch Genootschap Prodesse Conamur

Arnhem

Meet Becker

prodesseconamur@gmail.com

Achtergrond Het instituut werd op 8 mei 1945 opgericht om door middel van onafhankelijk onderzoek de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en Nederlands-Indië in kaart te brengen. Op 9 december 2010 fuseerde het NIOD met het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies en zijn beide organisaties verder gegaan onder de naam NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.

Het Netwerk Oorlogsbronnen heeft als doel het gebruik van Tweede Wereldoorlog-collecties in Nederland te stimuleren. Door één digitale zoekingang tot alle relevante collecties te ontwikkelen, biedt het Netwerk een overzichtelijke en eenvoudige toegang aan professionele onderzoekers en het brede publiek. Het Netwerk Oorlogsbronnen verbindt niet alleen collecties, maar ook collectiebeherende organisaties en personen. Door organiseren van jaarlijkse Netwerkdagen biedt het Netwerk een platform voor het uitwisselen van kennis en ervaring.

Historische interessepunten Geschiedenis 20ste en 21ste eeuw. Centraal uitwerking van oorlogen, de Holocaust en andere genociden

STIWOT (Stichting Informatie Wereldoorlog Twee) is een stichting die zich bezighoudt met het vrij of zo goedkoop mogelijk verstrekken van informatie over de Tweede Wereldoorlog aan iedereen die daarin geïnteresseerd is. De stichting heeft het bevorderen van kennis over de Tweede Wereldoorlog op zowel militair, politiek, economisch, cultureel als maatschappelijk gebied bij een breed publiek als doel.

Negen Nederlandse musea en herinneringscentra, waaronder Indisch Herinneringscentrum Bronbeek, Airborne Museum 'Hartenstein' en Nationaal Bevrijdingsmuseum, die zich richten op de periode 1940 -1945 hebben de handen ineen geslagen. Zij hadden - mede gevoed door externe ontwikkelingen - de behoefte minder vrijblijvend dan voorheen de krachten te bundelen. Door samenwerking willen zij nu hun belangen behartigen.

Daartoe is de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 opgericht, afgekort SMH 40 - 45.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is op 27 november 1987 bij Koninklijk Besluit ingesteld. De belangrijkste taken zijn richting, inhoud en vorm geven aan herdenken en vieren: 4 en 5 mei. Met ingang van 2011 heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport het pakket van het Nationaal Comité uitgebreid met zes nieuwe taken op het gebied van het levend houden van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog: toegepast onderzoek, internationale herinnering, ondersteuning van organisaties van oorlogsgetroffenen, infrastructuur educatie en voorlichting, en de uitvoering van subsidieregelingen op het terrein van reünies en lotgenotencontacten en educatie en voorlichting.

Numaga is de historische vereniging van Nijmegen en omgeving. Als historisch kennisplatform bevordert Numaga het onderzoek naar het Nijmeegs verleden.Ook verzorgt Numaga publicaties en organiseert het lezingen en andere activiteiten voor een breed publiek.

Het Arnhems Historisch Genootschap Prodesse Conamur ("Wij trachten van nut te zijn") is de vereniging van en voor mensen met belangstelling voor de geschiedenis van de stad Arnhem. Het genootschap, opgericht op 15 oktober 1792, heeft als doel de beoefening van geschiedenis en oudheidkunde met betrekking tot Arnhem, en verspreiding van de kennis daarvan.

Alles over de Tweede Wereldoorlog is te vinden bij onze projecten.

Het VWS-programma Erfgoed van de Oorlog (20072010) richtte zich op het behoud van erfgoedmateriaal uit en rond de Tweede Wereldoorlog in Nederland, Nederlands-Indië, Suriname en de Nederlandse Antillen. In 221 projecten werden archieven geconserveerd, ontsloten en gedigitaliseerd, ooggetuigenverhalen vastgelegd en een variëteit aan lokale, regionale en nationale oorlogsbronnen toegankelijk gemaakt. Het Netwerk Oorlogsbronnen bouwt voort op het programma Erfgoed van de Oorlog.

Ede kent een rijke militaire historie. Het Platform Militaire Historie Ede stelt De militaire historie van Ede zich ten doel deze verder te documenteren en toegankelijk te houden voor de Edese bevolking en andere belangstellenden. Bovendien kunnen activiteiten en projecten door het platform worden ondersteund.

Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie is een gespecialiseerd kennis-De geschiedenis van de Nederlandse strijdkrachten en onderzoekscentrum op het gebied van de Nederlandse militaire van de Tachtigjarige Oorlog tot nu geschiedenis. Het NIMH beheert een unieke militair-historische collectie en maakt deze toegankelijk voor een breed publiek. Daarnaast publiceert het instituut wetenschappelijke studies en verzorgt het onderwijs en lezingen.

De Tweede Wereldoorlog

Herdenking en bevrijding van Nederland in de Tweede Wereldoorlog

Geschiedenis van Nijmegen, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Geschiedenis van Arnhem, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Inhoud en Kennis: organisaties Heemkunde Renkum

Plaats Oosterbeek

Naam mevr. H.C.G. de Roder-Mouton

E-mailadres derodermouton@hetnet.nl

Vereniging Oud Ede

Ede

Historische Kring Driel

Driel

Miny van der Zande www.historischekringdriel.nl

Stichting Puttens Historisch Genootschap

Putten

Piet Zevenhuijzen

stg.phg@kpnmail.nl

Oud Wageningen

Wageningen

Mink Reitsma

info@oudwageningen.nl

Historische Vereniging Deutekom

Doetinchem

Ton Boland

ton.boland@kpn.nl

Historische Vereniging Zutphen

Zutphen

Arend Jan Reijers

aj.reijers@upcmail.nl

Vereniging Oud Apeldoorn

Apeldoorn

Miny van der Zande www.verenigingoudapeldoorn.nl

Heemkundekring Groesbeek

Groesbeek

Bram den Boer

contact@oudede.nl

denboer.bram@gmail.com

Achtergrond Heemkunde Renkum houdt zich bezig met de geschiedenis van de gemeente Renkum, waartoe de kerkdorpen Doorwerth, Heelsum, Heveadorp, Oosterbeek, Renkum en Wolfheze behoren.

De Vereniging Oud Ede is op 10 september 1924 opgericht en telt ruim 800 leden. Zij stelt zich ten doel het culturele erfgoed van de gemeente Ede te bewaken en te bewaren voor de toekomst.

De Historische Kring Driel heeft als doel het bevorderen van de belangstelling voor en het vergroten van de kennis omtrent de geschiedenis van het dorp Driel en de directe omgevin, evenalsc het stimuleren en nastreven van behoud en bescherming van het Drielse erfgoed.

Historische interessepunten Geschiedenis van de gemeente Renkum, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Het Puttens Historisch Genootschap (PHG) is een stichting die als koepel fungeert voor allerlei activiteiten op historisch gebied van Putten. Het PHG heeft twee musea opgericht, te weten: Historisch Museum 'De Tien Malen', gericht op het ontstaan en de ontwikkeling van Putten, en Museumboerderij 'Mariahoeve', gericht op het leven en werken op een boerderij rond 1900.

De historische Vereniging Oud Wageningen is opgericht op 17 april 1973 met als belangrijkste doelstelling: de kennis bevorderen over de geschiedenis van Wageningen.

Deutekom houdt de historie van Doetinchem levend door een afwisselend aanbod van lezingen en rondleidingen en door het kwartaaltijdschrift Kronyck. Deutekom verleent medewerking aan historische publicaties en heeft regelmatig contact met verwante organisaties.

Zoals de naam zegt, houdt de Historische Vereniging Zutphen zich bezig met de beoefening van de geschiedenis van Zutphen en de onmiddellijke omgeving.

De doelstelling van de vereniging is in eerste instantie het verstevigen van de band tussen de Apeldoorners. Daarnaast wil de vereniging beelden en herinneringen van historisch Apeldoorn verzamelen, ranschikken en vasthouden. Kortom, het behartigen van de cultuurhistorische belangen.

Geschiedenis van Putten, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Geschiedenis van de gemeente Ede, waaronder de Tweede Wereldoorlog Geschiedenis van Driel, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Geschiedenis van Wageningen, waaronder de Tweede Wereldoorlog Geschiedenis van Doetinchem, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Geschiedenis van Zutphen, waaronder de Tweede Wereldoorlog Geschiedenis van Apeldoorn, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Geschiedenis van Groesbeek, waaronder de Tweede De heemkundekring heeft als centrale doelstelling: het bevorderen van kennis van en belangstelling voor de geschiedenis van de (per 1 januari 2015 Wereldoorlog voormalige) gemeente Groesbeek en zijn bevolking.

Educatie en publieksbereik:organisaties

Plaats

Omroep Gelderland Arnhem Radboud Universiteit, Expertisecentrum WO2 (zie onder Inhoud en kennis) Erfgoed Gelderland (zie onder Inhoud en kennis)

Naam

E-mailadres

Guus van Kleef

g.vankleef@gld.nl

Educatief Centrum Hotel de Wereld

Wageningen

M.J.E.M. Jager

voorzitter@hotel-dewereld.nl

International Guild of Battlefield Guides

Kenninghall, Norfolk, Verenigd Koninkrijk

W. Boersma

w.boersma@wxs.nl

Stuurgroep Bevrijdingstoerisme en Vredeseducatie

Wageningen, Ede, Renkum en Rhenen

Liesbeth de Jong

liesbeth.de.jong@wageningen.nl

Achtergrond Omroep Gelderland is erop gericht zoveel mogelijk Gelderlanders te bereiken met uitzendingen via de diverse media. De kern: Omroep Gelderland is de betrouwbare, informatieve familiezender, die meldt en uitlegt wat er gebeurt in de provincie.

In en rond Hotel 'De Wereld' wordt op 5 mei al bijna zeventig jaar het einde van de oorlogshandelingen in Nederland herdacht. In het gebouw, een rijksmonument en sinds eind februari 2004 weer in gebruik als hotel/restaurant, wordt de zaal waar de onderhandelingen in mei 1945 plaatsvonden, voor de huidige en toekomstige generaties in nagenoeg oorspronkelijke staat gehouden. Nu, bijna zeventig jaar na de bevrijding, maakt eerbiedig herdenken meer en meer plaats voor actief overdenken. Hotel 'De Wereld' vervult daarin een belangrijke rol. Anders dan voorheen, met veel zeggingskracht, het hele jaar door. De basis daarvoor ligt er.

Aan de ene kant is er de symboliek van het gebouw, in het bijzonder van de 'Capitulatiezaal': opening naar een periode van opbouw en hernieuwde vrede. Aan de andere kant wijst de naam van het gebouw in de richting van mondiaal denken.

Het Internationale Gilde van Slagveldgidsen is er voor iedere slagveldgids en voor zij die plannen hebben dat te worden. Wij streven er naar om de praktijk van het slagveldgidsen te analyseren, te ontwikkelen en de kennis erover te verbreden.

Daarnaast bieden wij een ideale omgeving om andere slagveldgidsen te ontmoeten waardoor informatie, kennis en expertise over legio onderwerpen kan worden uitgewisseld.

Wij bieden u de mogelijk zich professioneel verder te bekwamen en geven u inzicht in nieuwe benaderingen en interessegebieden. Op dit moment hebben we leden in het Verenigd Koninkrijk, Canada, Zuid-Afrika, Nieuw Zeeland, AustraliĂŤ, BelgiĂŤ, Frankrijk, Luxemburg en Nederland. Naar welk slag je interesse ook uitgaat, bij ons zul je zeker andere leden treffen die jouw passie en enthousiasme voor geschiedenis en gidsen delen.

Bevrijdingstoerisme is een project dat vanaf 2012 veel ervaring heeft opgedaan in de WO2-erfgoedsector en waarin structuurversterking, toekomstgericht herdenken, vernieuwing en toegankelijk maken van het verhaal centraal stonden. Het heeft laten zien hoe samenwerking met WO2erfgoed (maatschappelijke) organisaties succesvol kan worden. Het project is inmiddels afgelopen.

Historische interessepunten

De Tweede Wereldoorlog

Meerdere slagvelden, waaronder die van de Tweede Wereldoorlog

Tweede Wereldoorlog en de actualiteit

Erfgoed en musea: organisaties Indisch Herinneringscentrum Bronbeek

Plaats Arnhem

Naam Yvonne van Genugten

E-mailadres info@indischherinneringscentrum.nl

Airborne Museum 'Hartenstein'

Oosterbeek

Sarah Thurlings

sthurlings@airbornemuseum.nl

Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 Groesbeek

Wiel Lenders

info@bevrijdingsmuseum.nl

Museum Vliegbasis Deelen

Arnhem

Jan Roodzant

j.roodzant@chello.nl

Aaltense Musea (Onderduikmuseum)

Aalten

Gerda Brethouwer

gerdabrethouwer@aaltensemusea.nl

Museum Sjoel Elburg

Elburg

Tom Bergstra

secretariaat@sjoelelburg.nl

Achtergrond Nederlands Indië: een land dat niet meer bestaat, een verleden dat nog volop leeft. Het Indisch Herinneringscentrum laat u kennis maken met de Archipel, met de verschrikkingen in de periode 1941 - 1949 en met de veerkrachtige Indische gemeenschap die zich wereldwijd heeft verspreid. Door samenwerking, voorlichting en educatie krijgt dit hoofdstuk van onze vaderlandse geschiedenis de aandacht die het verdient.

Het Airborne Museum is hét museum over de Slag om Arnhem van september 1944, gehuisvest in de imposante 19eeeuwse Villa Hartenstein (het voormalige hoofdkwartier van de Britse generaal Urquhart tijdens de Slag). Het museum biedt historie en beleving. De verhalen van toen worden verteld door burgers en veteranen. Het museum geeft inzicht in de beslissingen van de leiders, van gewone militairen en de burgers die bij de Slag betrokken waren.

Tussen heuvels en bossen is het verleden tot leven gebracht in het Bevrijdingsmuseum, ten zuidoosten van Nijmegen en Arnhem. In het museum maak je de aanloop naar de oorlog mee, ervaar je de bezettingstijd, vier je de Bevrijding en zie je de wederopbouw van Nederland en Europa. Door middel van geuren, interactieve presentaties, diorama’s, modellen, originele films en geluidsfragmenten wordt de bevrijding op boeiende wijze verbeeld. Het museum toont aan jong en oud de actuele betekenis van democratie, vrijheid en mensenrechten.

Museum Vliegbasis Deelen is gevestigd aan de Hoenderloseweg 10, een schitterende zichtlocatie aan de weg HoenderlooSchaarsbergen. Toepasselijk, want het is een voormalig Duits gebouw, later Canadees en daaropvolgend weer Nederlands. Het kreeg recent de monumentenstatus. Alle voorwerpen, foto’s, uniformen etc. die te vinden zijn in het museum, zijn geheel authentiek, meestal als resultaat van soms jarenlang onderzoek. Daardoor is Museum Deelen “het Museum vol verhalen”. Ieder onderzoek maakt dat ieder object een verhaal heeft dat wij ook graag in persoonlijke rondleidingen overbrengen. De oorsprong voor het museum ligt in de Stichting DAEG, die zo’n 25 jaar geleden vliegtuigbergingen uitvoerde, met name om vermiste bemanningen te bergen.

Euregionaal onderduikmuseum Markt 12 verhaalt over het leven van een gemeenschap in ongewone tijden: de Tweede Wereldoorlog. In het museum Markt 12 wordt een beeld gegeven van het dagelijks leven van burgers in de bezettingsjaren 1940-1945. In de gemeente Aalten zijn destijds een zeer hoog aantal onderduikers ondergebracht. In het museum zijn de verhalen van mensen in oorlogstijd interactief te ervaren.

Museum Sjoel Elburg is een verhalenmuseum over het leven van twaalf Joodse families die vanaf 1700 in Elburg hebben gewoond. Het museum biedt een historisch perspectief voor een actueel thema: integratie en verdraagzaamheid. Het museum presenteert de Joodse geschiedenis op een dynamische, onorthodoxe, boeiende en eigenzinnige wijze en laat daarmee een eigen museaal geluid horen.

Historische interessepunten Nederlands Indië in de Tweede Wereldoorlog

Arnhem in de Tweede Wereldoorlog, in het bijzonder de Slag om Arnhem De bevrijding van Nederland en Europa in de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog, met name het Duitse perspectief

Onderduiken tijdens de Tweede Wereldoorlog

De Joodse geschiedenis van Elburg, met nadruk op de Tweede Wereldoorlog

Erfgoed en musea: organisaties Nederlands Openluchtmuseum

Plaats Arnhem

Naam Willem Bijleveld

E-mailadres w.bijleveld@openluchtmuseum.nl

Achtergrond Het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem vangt de geschiedenis. In authentieke gebouwen, voorwerpen en ware verhalen. We nemen u mee op een reis door de tijd. Van twee eeuwen geleden tot heel recent. U komt er ogen te kort.

De mensen van het museum lijken zo uit het verleden te zijn weggelopen. Trots op hun erfgoed, inspireren ze u met hun verhalen. Gaan uw kinderen ‘aan het werk’ op het kindererf of toch liever spelen op het mooie Zaanse plein? Worden het poffertjes met poedersuiker, stevige huisgemaakte soep, of toch die verse krentenbol van de bakker? En hoe reizen we vandaag? Pak de historische tram of wandel door de tijd.

Historische interessepunten Het museum heeft tijdens en na de Slag om Arnhem onderdak geboden aan 600 evacués. Vanaf 2017 toont het museum het Canonvenster Tweede Wereldoorlog.

CODA-museum

Apeldoorn

Carin Reinders

c.reinders@coda-apeldoorn.nl

In CODA Museum zijn uiteenlopende tentoonstellingen van zowel (inter)nationale als ook regionale kunstenaars te bewonderen. Met steeds wisselende exposities waarin sieraden en kunst van en op papier centraal staan, is CODA Museum een bezoek meer dan waard!

Belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen, ontwikkelen en doorgeven van kennis, geschiedenis van Apeldoorn (waaronder de Tweede Wereldoorlog)

Museum het Valkhof

Nijmegen

Arend Jan Weijsters

aj.weijsters@museumhetvalkhof.nl

Museum Het Valkhof heeft vaste collecties Archeologie, Oude en Moderne Kunst. Ook is er een uitgebreide, gespecialiseerde bibliotheek met bijbehorende leeszaal. Hier kunt u terecht voor achtergronden van de verschillende verzamelgebieden.

De geschiedenis van Nijmegen, waaronder de Tweede Wereldoorlog

Historisch Museum Ede

Ede

Ben Hilgers

info@historischmuseumede.nl

Het Historisch Museum Ede heeft een uitgebreide verzameling collectiestukken. Deze voorwerpen hebben betrekking op Geschiedenis van Ede, de geschiedenis en de ontwikkeling van Ede. De omvangrijke verzameling is onderverdeeld in vijf deelcollecties. Een waaronder de Tweede gedeelte van de collectie wordt in de vaste presentatie van het museum getoond. Veel voorwerpen daarentegen zijn Wereldoorlog opgeborgen in het depot en worden alleen opgesteld gedurende een wisseltentoonstelling.

Stedelijk Museum Zutphen

Zutphen

Tiana Wilhelm

t.wilhelm@zutphen.nl

Het Stedelijk Museum Zutphen is een cultuurhistorisch museum dat de geschiedenis van Zutphen en de huidige Achterhoek verzamelt en in beeld brengt. Het museum bezit een grote variatie aan objecten, waaronder schilderijen en prenten, kerkelijke kunst, archeologische en historische voorwerpen, kunstnijverheid, textiel en speelgoed.

Maaike Kool

info@stadsmuseumdoetinchem.nl

In het hartje van Doetinchem vindt u het Stadsmuseum Doetinchem. Bent u geïnteresseerd in de ontwikkeling van de stad De geschiedenis van Doetinchem? Hoe deze stad van een 'agrarische nederzetting' uitgroeide tot een stad met grote regionale uitstraling? Of Doetinchem, waaronder de wilt u weten hoe groot het belang was van Drukkerij Misset en Bandenfabriek Vedestein voor de ontwikkeling van de stad Tweede Wereldoorlog Doetinchem? Het Stadsmuseum nodigt u uit.

Jelle Vervloet

bestuur@casteelsepoort.nl

De Casteelse Poort is het cultuurhistorisch cemtrum van de stad Wageningen. Naast permanente exposities over het rijke verleden van Wageningen biedt het museum kortlopende tentoonstellingen over speciale onderwerpen uit de plaatselijke historie. Aan het museum is bovendien een galerie verbonden, het Koetshuis, waar kunstenaars hun werk tonen en te koop aanbieden.

Stadsmuseum Doetinchem

Historisch Museum 'De Casteelse Poort'

Wageningen

Reconstructie van de 'Verdwenen Stad', het gedeelte van Zutphen dat op 14 oktober 1944 gebombardeerd werd.

De geschiedenis van Wageningen; een permanente tentoonstelling betreft de geschiedenis van Wageningen in deTweede Wereldoorlog.

Erfgoed en musea: organisaties Informatiecentrum Driel en Polen

Plaats Driel

Naam Arno Baltussen

Arnhems Oorlogsmuseum '40 - '45

Arnhem

A.H. Pieters, E.G.J Peeters en J.M.G. van Beek

Museum De Maurits 1940-1945

Doesburg

E-mailadres arnobaltussen@planet.nl

Achtergrond Het Informatiecentrum De Polen van Driel belicht de strijd van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij het dorp Driel tijdens Operatie Market Garden. Tevens gaat het in op het ontstaan van de Poolse brigade, de oneervolle behandeling van deze Polen na het mislukken van de operatie en de vriendschappelijke band die is ontstaan uit dankbaarheid tussen de Drielse bevolking en de Poolse parachutisten.

Het Arnhems Oorlogsmuseum geeft behalve een algemeen overzicht vooral een zo nauwkeurig mogelijk beeld van wat er zich allemaal in Arnhem en omgeving heeft afgespeeld tijdens de oorlogsjaren. Het doel van dit particuliere museum is om de herinnering aan deze belangrijke episode in de geschiedenis levend te houden en een unieke collectie te bewaren voor het nageslacht.

Dit museum over de Tweede Wereldoorlog is een particulier museum. Alle voorwerpen zijn verkregen door ruil of schenking. Als stille getuigen van die oorlogsjaren zijn er gevechtsvoorwerpen, communicatiemiddelen, tijdschriften, propagandamateriaal, persoonsbewijzen, illegale blaadjes enz. te zien.

Historische interessepunten Driel in de Tweede Wereldoorlog en de hulp van de Polen Arnhem in de Tweede Wereldoorlog

Voorwerpen uit de Tweede Wereldoorlog

Erfgoed en musea: organisaties Glider Collection Wolfheze

Plaats Wolfheze

Naam Paul Hendriks

E-mailadres silentwings@online.nl

Stichting Nederlands Artilleriemuseum

t Harde

Stichting Historische Collectie Korps Nationale Reserve

Ede

Museum Korps Rijdende Artillerie

Apeldoorn

M. van Pelt

museum.kra@mindef.nl

Stichting Museum der Koninklijke Marechaussee

Buren

Dhr. R. van der Heijden

postbus@marechausseemuseum.nl

Infomatiecentrum Slag om Arnhem (onderdeel Airborn Museum)

Arnhem

Stichting Het Verscholen Dorp

Nunspeet

Dick Baas

d.baas01@chello.nl

Buitenplaats Koningsweg

Arnhem

Hans Jungerius

hansnl@hansjungerius.nl

Stichting Eusebius

Arnhem

Hans Winters

info@eusebius.nl

Collectie '40 - '45

Beekbergen

René & Germa Broere

info@collectie4045.nl

info@hckva.nl

info@airbornemuseum.nl onder vermelding Infocentrum

Militair historisch museum 'De Veteraan' Eefde 1935 - 1945 Achterhoeks Museum 1940 - 1945 (de Hengelo collectie gaat naar het Oorlogsmuseum in Overloon) Betuws Oorlogsmuseum 'The Island' Heteren

Jean Kreunen

info@achterhoeksmuseum1940-1945.nl

Marcel ten Bömer

info@betuwsoorlogsmuseum.nl

Achtergrond Glider Collection Wolfheze laat zien wat een zweefvliegtuig van toen is. Door middel van grote originele stukken, tastbare herinneringen, foto's en verhalen geeft Glider Collection Wofheze inzicht in de verschillende types zweefvliegtuigen, het gebruik van deze gliders en de omvang van de operatie.

Het Nederlands Artillerie Museum geeft een duidelijk beeld van de geschiedenis van het Wapen der Artillerie. Het is een stichting met als doelstelling het bijeenbrengen, conserveren en tentoonstellen van voorwerpen die bij de Nederlandse Artillerie werden en worden gebruikt. Het Nederlands Artilleriemuseum informeert over het Wapen der Artillerie voor doeleinden van traditiehandhaving, studie, educatie en genoegen.

Het museum toont een historische collectie die de vrijwillige militaire inzet van burgers ter bescherming van Nederland in beeld brengt. Getoond worden onder meer uniformen, vlaggen, wapens, voertuigen, boeken en objecten die toebehoorden aan de Rijksschutterijen (1813-1907) en aan de Vrijwillige Landstormkorpsen (1914-1940), de voorgangers van het huidige Korps Nationale Reserve In 1879 zijn officieren van het Korps begonnen voorwerpen en documenten te verzamelen die representatief werden geacht voor het uitbeelden van de geschiedenis van het KRA. In het museum wordt een beeld geschetst van de roemrijke geschiedenis van het Korps met historische documenten en boekwerken, schilderijen, oude handvuurwapens, militaire attributen en gebruiksvoorwerpen en voorbeelden van vroegere uniformen.

Het Museum der Koninklijke Marechaussee is het oudste politiemuseum van Nederland; het is in 1936 door kolonel b.d. der Koninklijke Marechaussee M.C. van Houten opgericht. Vanaf 1972 is het ondergebracht in het prachtige, 400 jaar oude, voormalige Koninklijk Weeshuis in het historische vestingstadje Buren (Gld). De collectie van het museum vertelt het verhaal van de oprichting van het Corps Maréchaussée in 1814 tot het Wapen der Koninklijke Marechaussee van vandaag. Van de marechaussees te voet en te paard uit de Napoleontische tijd tot de uiterst moderne, gemotoriseerde Marechaussee van nu.

Aan de voet van de brug, op deze historische plek, bevindt zich sinds september 2007 het Informatiecentrum 'Slag om Arnhem'. Hier zie je unieke beelden en geluidsfragmenten van getuigen: burgers evenals Geallieerde en Duitse militairen.

Zij vertellen wat ze hebben gezien, gehoord en beleefd in die gruwelijke septemberdagen van 1944. Indringende en meeslepende verhalen – échte verhalen. Het Informatiecentrum ‘Slag om Arnhem’ is onderdeel van Airborne Museum ‘Hartenstein’ in Oosterbeek, waar het hele verhaal van de Slag om Arnhem verteld en getoond wordt.

Het onderduikerskamp 'Pas-Opkamp', ook wel bekend als het Verscholen-Dorp, werd in de oorlogsjaren opgericht.

Initiatiefnemers waren de familie Bakker uit Nunspeet en de advocaat E.H. von Baumhauer uit Vierhouten. Het kamp bestond uit 9 hutten verscholen in een zeer dicht bos van jonge dennen. De stichting 'Het Verscholen Dorp' werd tijdens een vergadering op 27 november 1991 opgericht ten huize Hendriks in Vierhouten. Zij hadden een expositie in een schuur bij hun huis met de naam 'De Ouwe Schuure'. De expositie gaf een klein overzicht van de historie van het onderduikerskamp aan de 'Pas-opweg' bij Vierhouten.

Het op de Veluwe gesitueerde Kamp Koningsweg Noord (KKN) en de Zeven Provinciën (ZP ) zijn twee van de voormalig militaire complexen die door de Dienst Landelijk Gebied verkregen zijn om ze in samenwerking met de Dienst Domeinen te herontwikkelen. De tijdens de Tweede Wereldoorlog gerealiseerde gebouwen zijn als ensemble een Rijksmonument.

Een deel van de later toegevoegde bouwwerken alsmede het landschap van vóór de bouw van de complexen zijn ook van cultuurhistorische waarde.

De Grote of Eusebiuskerk bepaalt al meer dan vijf eeuwen het stadsgezicht van Arnhem en vertelt de geschiedenis van de Gelderse hoofdstad vanaf de middeleeuwen tot aan de Tweede Wereldoorlog en de Wederopbouw. De Eusebiuskerk is zowel historisch als eigentijds en wordt veelvuldig gebruikt voor uiteenlopende activiteiten en evenementen. Tevens heeft de Eusebiuskerk regelmatig (tijdelijke) tentoonstellingen over de geschiedenis van de Eusebiuskerk en de Slag om Arnhem.

Stichting Collectie '40-'45 is een verzameling van merendeels voorwerpen uit Nederland en met name de Veluwe die na de oorlog "achtergebleven" zijn. De collectie laat vooral spontane giften zien, schenkingen met vaak een persoonlijk verhaal. Dit verhaal vertellen wij u graag.

Hoe zagen soldaten eruit voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog? Wat namen zij allemaal mee tijdens de gevechten?

Op die vragen krijgt de bezoeker antwoord in Militair Historisch Museum 'De Veteraan'. De militair van vroeger krijgt hier uitgebreid de aandacht.

Museum met een collectie van voorwerpen uit de Tweede Wereldoorlog die in de regio verzameld zijn.

Historische interessepunten Zweefvliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog Geschiedenis van het Wapen der Artillerie

Geschiedenis Korps Nationale Reserve

Geschiedenis van het Korps Rijdende Artillerie

Geschiedenis van de Koninklijke Marechaussee

Slag om Arnhem

Het Verscholen Dorp tijdens de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog, met name het Duitse perspectief

Geschiedenis van Arnhem en de kerk door de tijd heen, waaronder ook de Tweede Wereldoorlog, met een tentoonstelling hierover Voorwerpen uit de Tweede Wereldoorlog Alles over soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog De Tweede Wereldoorlog in de Achterhoek

De Betuwe, 18 september 1944 tot 5 mei 1945. Het gebied tussen Arnhem en Nijmegen: 'The Island'. Er werd hard De Tweede Wereldoorlog in gevochten door Geallieerden en Duitsers, in totaal streden er 16 verschillende nationaliteiten in dit gebied. In het Betuws de Betuwe Oorlogsmuseum “The Island” is een volledig overzicht van deze aangrijpende geschiedenis. Te zien zijn onder andere 5 diorama’s waarin alle 16 verschillende nationaliteiten zijn verwerkt. Wapens, fotomateriaal en vele persoonlijke items maken het geheel compleet. Veel voorwerpen zijn geschonken door veteranen en inwoners van deze omgeving.

Erfgoed en musea: organisaties AVOG crashmuseum 1940 - 1945

Plaats Lievelde

Naam J.J.M. Geerdink

E-mailadres info@crashmuseum.nl

Oorlogsmuseum Niemandsland

Gendt

Robie Braam

info@museumniemandsland.nl

Maas en Waal Museum 1939 - 1945

Winssen

A. van Hulst

maasenwaalsmuseum39-45@online.nl

Het museum heeft een ruime collectie documentatie, afgewisseld met foto's, kaarten, affiches, uniformen en andere Geschiedenis van het Land van uitrustingsstukken. Verder zijn er tal van gebruiksvoorwerpen die typisch zijn voor de periode en/of streek. Ook beschikt Maas en Waal in de Tweede het museum over een eigen documentatiecentrum/archief en een uitgebreide bibliotheek waar men zelf onderzoek kan Wereldoorlog verrichten naar de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Er zijn verschillende diorama's waar u het dagelijkse leven in die periode kunt zien.

Het museum beoogt een beeld te geven van de Tweede Wereldoorlog zoals die door gewone burgers en militairen is ervaren.

In de Gedachtenisruimte is een expositie te vinden over de gebeurtenissen van 1 en 2 oktober 1944 (met name de razzia waarbij een groot deel van de Puttense mannelijke bevolking is weggevoerd). Op 9 juni 1992 is de Gedachtenisruimte geopend door de toenmalige burgemeester A.J. Berkhout. In de ruimte is een expositie te vinden over de gebeurtenissen van 1 en 2 oktober 1944.

De Duitse bunker in het Valkhofpark te Nijmegen is opengesteld voor publiek. Er is een expositie ingericht van en over de activiteiten gedurende de periode dat deze bunker in gebruik is geweest. De bunker is feestelijk geopend in de zomer van 2015.

Museum 'Opdat wij niet vergeten 1939 - Zelhem 1945' Gedachtenisruimte Putten

Jaap Gordijn

museum@opdatwijnietvergeten.nl

Gert van Dompseler

info@oktober44.nl

Stichting Valkhofbunker

Frank Egberts

info@valkhofbunker.nl

Nijmegen

Achtergrond AVOG werd opgericht in 1972 door Jan Geerdinck en Peter Monasso. Beiden waren toen al actief met het verzamelen van vliegtuigwrakken en de geschiedenis daarvan. Korte tijd later sloot Jan Mateman zich bij de initiatiefnemers aan. In 1981 was de collectie omvangrijk genoeg voor de opening van het eerste AVOG’s CRASH MUSEUM in Lievelde en in 1994 werd de organisatie omgezet in een stichting.

Oorlogsmuseum Niemandsland, gehuisvest in het imposante oude gemeentehuis van Gendt, biedt u een blik terug in de tijd om de oorlogshistorie en beleving van de Tweede Wereldoorlog in een zo realistisch mogelijk beeld weer te geven. In de geheel vernieuwde presentatie komen verhalen tot leven van zowel de Britse, Poolse, Engelse, Amerikaanse en Duitse militairen, als die van de burgers die doodsangst doorstonden. Het museum toont een grote collectie authentieke uniformen, documenten, en foto’s. Veel voorwerpen zijn geschonken door veteranen en inwoners van deze omgeving.

Historische interessepunten Vliegtuigwrakken uit de Tweede Wereldoorlog, gevonden in de Achterhoek De Tweede Wereldoorlog in de Betuwe

De Tweede Wereldoorlog Putten op 1 en 2 oktober 1944 en de nasleep

Geschiedenis van de bunker tijdens de Tweede Wereldoorlog

Herdenken en Toerisme: organisaties Stichting Liberation Route Europe

plaats Elst

Naam Victoria van Krieken

E-mailadres v.vankrieken@liberationroute.com

RBT KAN

Elst

Jurriaan de Mol

j.demol@rbtkan.nl

Visit Veluwe

Elst

Bastiaan Overeem

info@visitveluwe.nl

Regionaal Bureau voor Toerisme Rivierenland

Dodewaard

Richard de Bruin

directie@rivierenland.biz

Stichting Achterhoek Toerisme Wageningen 45

Borculo Wageningen

Manuel Hezeman Ed Dumrese

info@achterhoek.nl ed.dumrese@wageningen.nl

Stichting Airborne Herdenkingen Stichting Airborne Feelings

Zetten Oosterbeek

Ton Hover Paul Tirion

ton.hover6@gmail.com paultirion@outlook.com

Stichting War Requiem - Bridge to the Future

Oosterbeek

Dick van der Meer

info@dickvandermeer.nl

Jeugdconferentie YOUCEE

Ede

Ab Ringma

abringma@planet.nl

Stichting Oktober '44

Putten

Gert van Dompseler

info@oktober44.nl

Stichting Evacuatie 1944 - 1945

Apeldoorn

Dhr F. Reinders

reinders@simpc.nl

Battlefield Tours

Groningen

Joël Stoppels

info@battlefieldtours.nu

Achtergrond Liberation Route Europe is een steeds uitbreidende internationale herdenkingsroute die mijlpalen uit de moderne Europese geschiedenis met elkaar verbindt. De route vormt een schakel tussen de belangrijkste regio’s tijdens de opmars van de geallieerden.

Door middel van vernieuwende marketing- en promotieinspanningen meer bezoekers genereren die langer blijven, meer besteden en tot herhalingsbezoek overgaan, om zo het toeristisch marktaandeel van de regio Arnhem-Nijmegen in het algemeen en dat van de diverse deelgebieden in het bijzonder te vergroten.

Historische interessepunten De bevrijding van Europa door de geallieerden

Bevordering van het herinneringstoerisme in de regio Arnhem-Nijmegen door middel van Liberation Route Europe

Stuifzand, prachtige bossen, uitgestrekte heidevelden, schaapskuddes en zacht stromende beken... Dat is de Veluwe! Maar de Veluwe biedt meer! Topattracties, beroemde musea, historische stadjes, moderne accommodaties, culinair genieten en volop gelegenheid om actief te zijn in de adembenemend mooie Veluwse natuur. De Veluwe staat voor actief, avontuurlijk, ontspannend en uitdagend. Maar ook voor verleidelijk lekker. En dat alles op nog geen uurtje rijden van de Randstad. Kom, ontdek en beleef de Veluwe!

Stichting Regionaal Bureau voor Toerisme (RBT) Rivierenland is opgericht in 2004 en is aangewezen als dé organisatie voor toerisme en recreatie in de regio Rivierenland. De zelfstandige stichting is tot stand gekomen op initiatief van de gemeenten van de regio Rivierenland, de provincie Gelderland en het bedrijfsleven.

Nederland leeft al jaren in Vrede en Vrijheid, dat lijkt een vanzelfsprekendheid. Wij willen de aandacht blijven vestigen op het feit dat Vrede en Vrijheid niet vanzelfsprekend zijn, door stil te staan bij de momenten waar heel Nederland haar huidige Vrede en Vrijheid herkreeg; de capitulaties. Diegenen, die zich hebben ingezet voor onze Vrede en Vrijheid te eren en te herdenken. Respect te tonen voor diegenen, die zich namens ons land hebben ingezet voor Vrede en Vrijheid, waar ook ter wereld. Bewust te zijn van onze Vrede en Vrijheid door dit te vieren. Een platform te bieden voor discussie over aspecten, die Vrede en Vrijheid kunnen bevorderen, waar ook ter wereld.

Het herdenken van de Airborne luchtlandingen in september 1944.

De Stichting Airborne Feelings, september 1944, is een netwerkorganisatie voor gemeenten, organisaties, particulieren, bedrijven die met name in de maand september activiteiten (willen) ontplooien in relatie tot de Slag om Arnhem.

Stichting War Requiem - Bridge to the Future heeft als doel om bewustwording op het gebied van oorlog, vrede en vrijheid te stimuleren. Vanuit de herinnering aan de Slag om Arnhem wil zij een brug slaan naar de toekomst. Dit jaar organiseerde de stichting voor de 10e keer de Conferentie Bridge to the Future en ondersteunt zij de uitvoering van de muziektheatervoorstelling De Thuiskomst van De Plaats.

Van 16 tot 21 september 2014 vond in Arnhem en Oosterbeek de internationale jeugdconferentie YOUCEE plaats. YOUCEE is bedoeld voor scholieren uit verscheidene Europese landen in de leeftijd van 16-19 jaar. YOUCEE is de afkorting van 'European Youth Conference: commemoration across borders'. De conferentie wil meer aandacht voor de prijs die is betaald voor een vrij en democratisch Europa en de Europese identiteit.

Stichting Oktober 44 heeft als doel het levend houden van de geschiedenis van de gebeurtenissen in Putten gedurende de bezettingsjaren 1940 -1945, in het bijzonder de gebeurtenissen op 1 en 2 oktober 1944 (met name de razzia waarbij een groot deel van de Puttense mannelijke bevolking is weggevoerd). Op 9 juni 1992 is de Gedachtenisruimte geopend door de toenmalige burgemeester A.J. Berkhout. In de ruimte is een expositie te vinden over de gebeurtenissen van 1 en 2 oktober 1944.

De Stichting Evacuatie 1944-45 is opgericht ter herinnering aan de evacuatie van Arnhemmers die in 1944 onderdak vonden in Apeldoorn en omliggende dorpen.

Battlefield Tours wil kennis delen met mensen die geïnteresseerd zijn in de Tweede Wereldoorlog. “De zware strijd in Nederland verdient het om niet vergeten te worden,” vindt oprichter Stoppels. Onder de naam Battlefield Tours Groningen begon hij in de zomer van 2012 met zijn rondleidingen.

De gehele Tweede Wereldoorlog, voornamelijk de bevrijding

Slag om Arnhem Slag om Arnhem

Slag om Arnhem

Slag om Arnhem

De geschiedenis van Putten in de Tweede Wereldoorlog

Evacuatie in de Tweede Wereldoorlog De Tweede Wereldoorlog in Nederland

Herdenken en Toerisme: organisaties Sunsetmarch

plaats Nijmegen

Naam Tim Ruijling

E-mailadres www.sunsetmarch.nl

Achtergrond Historische interessepunten Sunset March is een dagelijks eerbetoon aan de geallieerde militairen, die gevochten hebben De Waalcrossing in de Tweede Wereldoorlog voor de vrijheid van Nederland. In Nijmegen is een nieuwe stadsbrug gebouwd: de Oversteek. Vlakbij het deel van de Waal waar op 20 september 1944 Amerikaanse militairen van US 82nd Airborne de Waal zijn overgestoken naar de noordzijde. Tijdens deze zogenaamde "Waalcrossing" zijn 48 geallieerde militairen omgekomen. De verlichting van deze nieuwe brug is heel speciaal. Er staan 48 paren lichtmasten op de brug. Rond het tijdstip van zonsondergang worden deze lichtmasten, paar voor paar, na elkaar ontstoken in het tempo van een trage mars. In totaal duurt het ontsteken bijna 12 minuten.

Nationaal Ereveld Loenen, p/a Oorlogsgravenstichting Den Haag

G. Flieringa

gflieringa@ogs.nl

Liberation Tour

Groesbeek

Bert Eikelenboom

berteikelenboom@hotmail.com

Between Dutch and Deutsch

Oosterbeek

Ingrid Maan-Eulink

info@betweendutchdeutsch.nl

In 1947 besloot de Nederlandse regering de stoffelijke resten van de Nederlanders die in De Tweede Wereldoorlog Duitsland waren omgekomen, over te brengen naar Nederland. Deze slachtoffers rustten op vijandelijke bodem en hadden vaak geen behoorlijke begrafenis gehad. Om dit besluit uit te kunnen voeren, begon de Oorlogsgravenstichting in 1948 met de aanleg van een ereveld in Loenen (gemeente Apeldoorn). Op 18 oktober 1949 opende Prinses Wilhelmina het ereveld waar nu bijna 4.000 Nederlanders begraven liggen.

De geschiedenis van Groesbeek van 1944 en "Ik ben Bert Eikelenboom. In 2008 ben ik in Groesbeek komen wonen en dat was niet in zo 1945 maar een straat, maar het was de Generaal Gavinstraat. Als geboren en getogen Rotterdammer wist ik niet wie deze Generaal was en al helemaal niet wat hij in Groesbeek had gedaan. Aan het eind van mijn straat liep ik tegen zijn monument aan en op een wandeling tegen het beeld ‘evacuatie’. Mijn interesse was gewekt en ik wilde meer weten van de historie van deze omgeving. Na mijn opleiding tot gids in het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 ben ik mijn bedrijf Liberation Tour gestart om het verhaal van deze prachtige omgeving door te geven."

Between Dutch & Deutsch organiseert sinds vijf jaar de ‘Belevenistour Slag om Arnhem vanuit De Tweede Wereldoorlog en de relatie tussen Duits perspectief’ en geeft lezingen over dit thema. Het gaat daarbij om de persoonlijke Nederland en Duitsland belevenissen van Duitse Arnhem-veteranen: hoe hebben zij de gebeurtenissen in 1944 ervaren en hoe dragen zij de herinnering aan de oorlog met zich mee? Tevens doet Between Dutch & Deutsch militair- en cultuurhistorisch onderzoek: hoe kunnen kunst, wetenschap, religie en politiek de geschiedenis beïnvloeden en hoe groot is de impact van de Tweede Wereldoorlog op de Nederlandse- en Duitse samenleving? Traumaverwerking en ontwikkelingen rondom het herdenkingsthema maken deel uit van het onderzoek.

Airborne Battlewheels

Oosterbeek

Stichting Exodus Wandelevenement en Exodus Comité Huissen

Martien van Hemmen

martienvanhemmen@gmail.com

Stichting Never Forget Them

Heteren

Martin Veggelers

martin@never-forget-them.nl

Stichting Joods Erfgoed Wageningen

Wageningen

Jaap Meijer

info@joodserfgoedwageningen.nl

Stichting de Greb

Almere

Bernier Cornielje

info@grebbeberg.nl

Airborne Battle Wheels Oosterbeek werd opgericht in 1996 om de voertuigen die werden Slag om Arnhem gebruikt in de Slag om Arnhem te bewaren. We doen dit om de herinnering aan hen die vochten voor onze vrijheid in leven te houden. Voor de veteranen, hun families en de toekomstige generaties.

De website is een platform waarbij de verplichte evacuatie in het najaar van 1944 en de De Tweede Wereldoorlog in Huissen terugkomst in de maanden mei/juni 1945 het centrale thema vormen. Evenals de hevige strijd die er plaats gevonden heeft. Ter herinnering hieraan wordt jaarlijks in het voorjaar de Exodus-wandeltocht vanuit Huissen (Over-Betuwe) georganiseerd. Er worden samen met de wandeltocht allerlei activiteiten georganiseerd, zoals een kleine expositie, voertuigen uit de Tweede Wereldoorlog, muzikale omlijsting van doedelzakspelers, concerten op de markt en een bloemlegging bij het Massagraf te Huissen.

Stichting 'Never Forget Them' houdt zich bezig met het herdenken van gevechten die in de De Tweede Wereldoorlog in de Betuwe Betuwe hebben plaatsgevonden tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Betuwe is ons voornaamste werkgebied, maar ook buiten de Betuwe komt u ons tegen. Wij vinden het belangrijk dat we de gebeurtenissen van toen kunnen doorgeven aan de nieuwe generatie, zoals de oude generatie die aan ons doorgegeven heeft.

Het doel van de Stichting Joods Erfgoed Wageningen en omstreken is het bevorderen van de De Tweede Wereldoorlog en de Joodse instandhouding, herstel of restauratie van alles dat herinnert aan de (grotendeels voormalige) Gemeenschap in Wageningen Joodse gemeenschap in Wageningen en omgeving, inclusief gedenktekens en mondelinge en schriftelijke overleveringen.

De slag om de Grebbeberg in de Tweede Stichting de Greb is een verband waarbinnen een aantal specialisten, inzake de Tweede Wereldoorlog in Nederland in Mei 1940, zich hebben verenigd. Een deel van de leden houdt Wereldoorlog zich bezig met presentaties, lezingen en rondleidingen op het voormalige slagveld bij de Grebbeberg, een ander deel is gespecialiseerd in de kennis van kazematten, authentieke wapens, voertuigen uit de Tweede Wereldoorlog en reënactment, en het laatste deel specialisten houdt zich vooral met de krijgsgeschiedenis, militaire genealogie en webpresentatie bezig.

Herdenken en Toerisme: organisaties Stichting Grebbelinie

plaats Ede

Naam Bert Rietberg

E-mailadres info@grebbelinie.nl

Achtergrond Historische interessepunten Op 6 december 2002 is de Stichting Grebbelinie opgericht. De initiatiefnemers besloten dat Zet zich in voor het beschermen en vergroten het nodig was om de linie die ons land meer dan tweehonderd jaar gediend heeft, nu zelf te van de kennis van de Grebbelinie. verdedigen. In een periode waarin de Gelderse Vallei meer dan ooit ‘randje Randstad' begint te worden, industriegebieden uitbreiden en nieuwbouwwijken verrijzen, is het goed bewust om te gaan met de beschikbare ruimte. We vinden het van belang mee te denken in de groene plannen rond de Grebbelinie, die ontwikkeld worden op diverse niveaus.

Stichting Bevrijding '45

Apeldoorn

Jan Huizinga

bevrijding45@chello.nl

De Stichting heeft ten doel het organiseren van activiteiten die verband houden met de bevrijding van Apeldoorn in april 1945.

De bevrijding in Apeldoorn

Gemeenten met WOII-marketing Airborne gemeenten Gemeente Ede Gemeente Overbetuwe Gemeente Renkum Gemeente Arnhem Overige gemeenten Gemeente Nijmegen Gemeente Wageningen Gemeente Groesbeek Gemeente Putten

Plaats

Naam

E-mailadres

Ede Overbetuwe Renkum Arnhem

Truus Lockhorn R. Janssen Brigitte van Veggel Alex Kerver

truus.lockhorn@ede.nl r.janssen@overbetuwe.nl b.van.veggel@renkum.nl alex.kerver@arnhem.nl

Nijmegen Wageningen Groesbeek Putten

A. Voskens Liesbeth de Jong Martine Norden J. Roose

a.voskens@nijmegen.nl liesbeth.de.jong@wageningen.nl m.norden@groesbeek.nl jroose@putten.nl

Belangrijke erfgoedlocaties John Frost-brug Waalbrug Brug de Oversteek Diogenes-bunker 'Muur van Mussert' Hotel de Wereld Kamp Avegoor Betuwestelling Bunker van Seyss Inquart terrein Het Apeldoornsche Bosch

Plaats Arnhem Nijmegen Nijmegen Arnhem Lunteren Wageningen Ellecom Kesteren - Ochten Apeldoorn Apeldoorn

Naam -

E-mailadres -

J.A. van Gils (Erfgoedvereniging Heemschut, info@heemschut.nl voor het behoud van erfgoed monumenten).

M.J.E.M. Jager voorzitter@hotel-dewereld.nl

Versterken van de herinnering aan WO2 door samen te werken Een krachtiger herinnering, die herkenbaarder en kwalitatief sterker wordt door samen te werken in twee regionale clusters, het oprichten van een restauratiefonds en een Gelders Coördinatiepunt. Gelderse musea en organisaties slaan hiermee hun handen ineen om zo de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog te versterken. Voor de versterking hiervan zijn ook investeringen nodig, zo stellen zij in een nota die vandaag aan de Gelderse gedeputeerde Jan Jacob van Dijk is aangeboden. Deze nota is opgesteld door een regiegroep, met inbreng van een groot aantal organisaties en gemeenten in Gelderland.

Regionale clusters In twee regionale clusters gaan partijen samenwerken. Een rond de slag om Arnhem en een rond de slag om de Waalbruggen met het Rijnlandoffensief. Daarnaast verdienen ook kleinere eenheden die aandacht, zoals de capitulatie in Wageningen, de razzia in Putten, de joodse inrichting Apeldoornsche Bosch, onderduikdorp Aalten, Fliegerhorst Deelen, het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek en het Ereveld in Loenen. Deze clusters en eenheden stemmen hun verhaal met elkaar af. Hierdoor ontstaan mogelijkheden om de verhalen rond WO2 te verdiepen. In de clusters spelen informatiecentra een belangrijke rol. Binnen het cluster Arnhem-Oosterbeek zijn al vergevorderde plannen om dit onder meer vorm te geven met een informatiepaviljoen aan de Rijn en ook binnen het cluster NijmegenGroesbeek zijn plannen voor een dergelijk informatiecentrum.

Prioriteit Publiekstrekkers en parels bij uitstek zijn het Airbornemuseum in Oosterbeek en het Nationaal Bevrijdingsmuseum in Groesbeek. De vernieuwing van het Nationaal Bevrijdingsmuseum is daarom een topprioriteit. Voor het behoud en opknappen van historische plekken en gebouwen is een restauratiefonds nodig, terwijl via een stimuleringsfonds informatiepunten bij bijzondere locaties gerealiseerd moeten worden.

Gelders coördinatiepunt Een herinnering zonder goede inhoud en kennis heeft geen fundament. Een Gelders coördinatiepunt, gedragen door Radboud Universiteit, Erfgoed Gelderland en Omroep Gelderland, bevordert de samenwerking en inhoudelijke samenhang, staat garant voor de kwaliteit en is faciliterend aan musea, organisaties, gemeenten en geïnteresseerden door middel van cursussen, wetenschappelijk verantwoorde databanken en inhoudelijke adviezen. Het publiek zal bij het geschiedverhaal betrokken worden door educatieve en interactieve publieksprojecten.

Regiegroep Een regiegroep vanuit Radboud Universiteit, Erfgoed Gelderland en Omroep Gelderland onder leiding van historicus Joost Rosendaal heeft de inbreng van een groot aantal organisaties en gemeenten samengebracht in de nota Versterking herinnering Gelderland 1940-1944/1945.

Gelderland heeft een uniek oorlogsverhaal. Vanaf operatie Market Garden in september 1944 tot de capitulatie van de Duitse bezetter in Wageningen op 5/6 mei 1945 was de provincie gedurende acht maanden het strijdtoneel van het westelijk front. Gelderland heeft daarmee een gelijke plaats als Normandië en de Ardennen, en is terecht de bakermat van de internationale Liberation Route Europe.

Jaarlijks komen dan ook vele duizenden bezoekers naar de provincie om dit slagveld met zijn musea en monumenten te bezichtigen.