ART VILLAGE Tilburg Noord by GROUP A architects

ART VILLAGE STEDENBOUWKUNDIG STRUCTUURONTWERP

TILBURG NOORD

21.06.2021

“DIT IS MIJN NOORD”

INHOUD INTRODUCTIE ART VILLAGE EN PACT

AANLEIDING

6 8

LIGGING IN TILBURG

LIGGING IN TILBURG-NOORD

LOPENDE PROJECTEN

DE PACT-DOORBRAAKINITIATIEVEN

DOELGROEPEN EN ACTIVITEITEN

FORWART-OPGAVE

DEELGEBIEDEN

AMBITIES

HUIDIGE SITUATIE

KWALITEITEN

KNELPUNTEN

DE DOELSTELLINGEN VAN PACT

PLINTEN OPENWERKEN

COLLECTIVITEIT

PLINTEN EN HET PARK

EEN FYSIEKE DOORBRAAK

VERDIPLEIN

PARKEREN

FORWART EN DE OPGAVE VOOR ART VILLAGE

CULTURE AS AN AGENT FOR SOCIAL TRANSFORMATION

CO-CREATIE

INSPIRATIE

EEN SPECIALE PLEK ICI IL Y A DES REGLES

66 66

ART VILLAGE ALS EXERCITIETERREIN

DE VERSCHILLENDE SYSTEMEN

RUIMTELIJKE SYSTEMEN

GEEL: RANDEN

BLAUW: CATWALK

KOBALT: MOUNTABLE SCULPTURES

INDIGO: URBAN SPORTS

ROOD: BACKBONE, BEWEGINGSKUNST

ORANJE: PODIA , PLATEAUS (URBAN STAGES)

GROEN: NEUTRALE RUIMTE

ALLE KLEUREN

ZONERING IN RUIMTE / TIJD

VERBINDINGEN MET DE HELE WIJK

UITVOERING IN MEERDERE FASEN

102

STRUCTUURONTWERP

104

BIJLAGEN

274

MAQUETTE

108

VOORBEELDPLATTEGRONDEN

276

PLANKAART

114

AANTALLEN EN VIERKANTE METERS

284

PARKEREN

290

BESTEMMINGSPLAN

294 298

FASE 1

120

MOUNTABLE SCULPTURES & CO-CREATIE

124

BOMEN

ATELIERS VERDIPLEIN

176

BEHEER / AFSLUITBAARHEID

302

URBAN FACTORY - BUITEN

178

HAALBAARHEIDSSTUDIE CONSTRUCTEUR

304

URBAN FACTORY - BINNEN

188

KLIC-MELDING

330

KETELHUIZEN ALS LANDMARKS

202

ANALYSE VAN DE BETEKENIS VAN RUIMTE

332

HET VERHOOGDE PODIUM

204

IN HET WERK VAN CORPO MAQUINA

332

206

IN HET WERK VAN FASHION CLASH

334

TRIBUNES, PADEN, VERLICHTING, GROEN

FASE 2 NOORD PARKZICHT

208 210 222

VERDIPLEIN

224

VILLA VERDI EN DE ATELIERS

228

VILLA VERDI EN DE VERDITUINEN

230

BLOK A+E

232

DE YPELAER

235 238

YEPELAER-TORENS

246

HET WISSELDORP

COMPLEET

338

REFERENTIES

342

236

CORELLI-BLOKKEN

ZUID

336

CONCLUSIONS, NOTES, AND REFERENCE

212

PARKHUB

MIDDEN

IN HET WERK VAN HET ZUIDELIJK TONEEL

254 256

258

SYSTEMEN OVERZICHT

260

COMPLEET

264

PLANKAART

270

BOVENAANZICHT

272

INTRODUCTIE ART VILLAGE EN PACT

Art Village en PACT

Met dit document presenteren we het Stedenbouwkundig Masterplan voor Ypelaerpark en omgeving, verder genoemd: Art Village. Het is het ontwerpresultaat van één van de doorbraakinitiatieven van PACT noord die voort komen uit de gesprekken met de wijkbewoners in de Wijkarena 2019 en vervolg 2020. Het startpunt voor Art Village ligt bij Corpo Máquina maar is al snel met diverse andere partijen uitgebreid wegens deelname aan de Europese subsidieselectie voor UIA ( Urban Innovative Actions). Het programma is onder de naam ForwART geselecteerd voor een subsidie van 4,3 Mj Euro waarbij de bestedingstermijn in principe loopt tot zomer 2023. De gemeente Tilburg voert het programma samen met volgende projectpartners uit: Corpo Máquina, Zuidelijk

INTRODUCTIE

Toneel, Fashion Clash, Contour de Twern, Onderwijsgroep Tilburg, Media Center, Politie, Wonen Breburg, Bouwfonds en Tranzo (UvT). ForwART vormt het cultureel maatscappelijke luik van het doorbraakinitiatief Art Village en vormt één samenhangende gebiedsontwikkeling met een woningbouwprogramma dat zowel nieuwbouw als transfomaties van bestaande woongebouwen betreft. Alle doorbraakinitiatieven, ook Art Village zijn onderwerp van studie voor de vorming van een langjarige samenwerking tussen Corporatie (WBB), marktpartijen (BPD en VW) en gemeente. Binnen deze tripartite worden de doorbraakinitiatieven als business cases bestaande uit fysieke en maatschappelijke componenten financieel doorgerekend en wordt bekeken welke

verdere stappen, juridisch, organisatorisch en financieel nodig zijn om tot realisatie te komen. Alle onderdelen van ForwART (fase 1)passen binnen het huidige bestemmingsplan, waarbij soms een vrijstelling nodig is. Dit hebben we bewust gedaan om te kunnen voldoen aan de tijdsdruk die UIA ons oplegt. Daarnaast vereisen alle woningbouwonderdelen een bestemmingsplanherziening (fase 2), maar vanwege het totaalbeeld van de gebiedsontwikkeling kiezen we ervoor het als geheel aan de gemeente te presenteren.

LIGGING IN TILBURG

Art Village Het masterplan Art Village bestrijkt een gebied in Stokhasselt, in Tilburg Noord. Het strekt zich uit van het Verdiplein tot het Ypelaerpark. Het Ypelaerpark (1) is een centrale, groene ruimte van Stokhasselt en Tilburg Noord, een belangrijke

stepping stone in de historisch gegroeiden routes vanaf het stadscentrum, via de kanaalzone, richting het buitengebied en het Landschapspark Pauwels in oprichting. Het Verdiplein (2) is het buurtwinkelcentrum van Stokhasselt, één van de drie winkelcentra in Tilburg Noord.

AANLEIDING

AANLEIDING AANLEIDING

LIGGING IN TILBURG-NOORD LOPENDE PROJECTEN Lopende projecten Er lopen verschillende projecten in Tilburg Noord. Dit masterplan Art Village is het resultaat van de PACTdoorbraakinitiatieven en de Europese UIA-subsidie in het kader van ForwART. Deze projecten worden hierna toegelicht. Het masterplan Art Village heeft geen directe raakvlakken met Panorama Lokaal. Met het project De Blauwe Ader heeft het zijdelings raakvlakken, waar het gaat om de waterafvoer en de waterberging van de Ypelaervijver.

PACT

AANLEIDING

DE BLAUWE ADER

PACT

LIGGING IN TILBURG-NOORD DE PACT-DOORBRAAKINITIATIEVEN PACT-doorbraakinitiatieven Vanuit PACT Noord is de centrale vraagstelling antwoorden te formuleren op de sociale, economische en culturele vraagstukken in dit gebied, zoals gesignaleerd in het ‘Manifest Tilburg-Noord in balans’ 2018. Vanuit het Arena proces Noord is onder leiding van Drift uiting gegeven aan de gewenste richting voor Noord. De wijkarena is ontstaan vanuit het zoeken naar alternatieve manieren van sturen en richting vinden, als antwoord op de huidige wijkwerking in het licht van de samenlevingsproblematiek. De gesprekken in de wijkarena hebben geleid tot een gewenst beeld van samenleven in Tilburg Noord op de horizon 2040 en hebben geleid tot de overtuiging welke transities noodzakelijk zijn in het sociale, economische, culturele en fysieke domein om daar naartoe te evolueren De leidende principes daarbij zijn: * Place to be; * Ontmoeting; * Power of the people: * Stabiliteit; zoals weergegeven het kompas

In termen van meer sectorale transities gaat het om: * Ontwikkeling lokale economie: van kwetsbaarheid naar ontplooiing; * Ontwikkelen sociale infrastructuur: van onbekend naar zichtbaar én verbonden; * Ontwikkeling lokale democratie: van inspraak naar zeggingschap; * Gebiedsontwikkeling: van geïsoleerde naar een gecombineerde functies; * Ontwikkeling beleid: van controle naar stabiliteit

In die wijkarena hebben deelnemers zich niet alleen uitgesproken over hun toekomstperspectief maar ook welke plekken en situaties met urgentie moeten worden aangepakt, de zogenoemde doorbraakinitiatieven. Deze lokaties zijn: * Ypelaerpark / Verdiplein; * De flats van Kapelmeesterlaan; * Food bij Mascagnistraat; * Stempelstudie: transformatie grondgebonden woningen. * Power of the people: versterking van de wijkorganisatie.

AANLEIDING

LIGGING IN TILBURG-NOORD DOELGROEPEN EN ACTIVITEITEN Het toekomstbeeld Parallel aan het arenaproces is een verkennende stedenbouwkundige studie van de wijk gemaakt die zich verbindt aan deze domeinen van het toekomstbeeld. In de studie stellen we voor de betekenis en het karakter van de openbare ruimte meer te articuleren en toe te wijzen aan doelgroepen en activiteiten. De studie stelt ook voor om bij de sociale woningvoorraad verder na te denken over collectiever wonen, om het woningaanbod te differentiëren en de culturele diversiteit van de wijk zichtbaar te maken. In de wijkarena zijn ook initiatieven gelanceerd die verrijkt zijn en toegevoegd.

VERDICHTING

Dit heeft geleid tot het opstellen van een aantal doorbraakinitiatieven die tevens inzicht moeten bieden hoe de belangrijkste spelers in het gebied, corporatie, gemeente en marktpartij(en) een langdurige samenwerking kunnen aangaan om de wijktransitie te kunnen realiseren. 1. Food bij Stokhasselt De openbare ruimte omvormen en herinrichten tot economisch-recreatief landschap met een brede waaier aan activiteiten omtrent Food om meer perspectief te bieden op lokale werkgelegenheid, sociale cohesie en culturele identiteit. 2. ArtVillage bij Ypelaerpark Het bestaande park door ontwikkelen tot een dynamische plek in de wijk voor jongeren met de dansstudio Corpo Máquina als centrale voorziening. De dansstudio is het vertrekpunt in de ontwikkeling en realisatie van een ArtVillage

VOORZIENINGEN WERK CULTUUR ONTMOETEN

waar jongeren een plek en ondersteuning wordt geboden die bijdraagt aan de ontwikkeling van een positief zelfbeeld en toekomstperspectief.

VERDICHTING

3. Collectiever wonen in flat Kapelmeesterlaan Mede op initiatief van WonenBreburg om één-ouder gezinnen te groeperen en sociaal te omkaderen met het oog op betere ontplooiingskansen voor ouders en kinderen op vlak van leren, werken, ontmoeten, recreëren en veiligheidsbeleving. 4. Collectiever wonen in een stempel grondgebonden woningen Mede op initiatief van WonenBreburg om de mogelijkheden van collectiever wonen

VERDICHTING KANAALPARK NOORD

in de breedte te onderzoeken en te komen tot woonconcepten die bijdragen aan woningdifferentiatie, sociale interactie en cohesie en expressie geven aan Tilburg Noord als multiculturele wijk. De Wijkarena Het selecteren en in een zogenaamde ‘arena’ bijeenbrengen van voorlopers, niche spelers, anders doeners die vanuit professionele of persoonlijke betrokkenheid vorm geven aan Tilburg-Noord heeft tot de formulering van de doorbraakinitiatieven geleid. Het vinden en voeden van deze arena van actoren die een andere richting voor Noord verwoorden en vormgeven verdient blijvend aandacht.

SMARIUSKADE 700 WONINGEN

AANLEIDING

3 ENCLAVES ?

4 1

VERDICHTING EN VERBINDING

VERDICHTING

LIGGING IN TILBURG-NOORD LOPENDE PROJECTEN Wijkzonering openbare ruimte De hiervoor toegelichte PACT-doorbraakinitiatieven en het masterplan voor Art Village sluiten aan bij de geplande wijkzonering. Hierin is de openbare ruimte in relatie tot de sociaal economische context (en kansen) gedefinieerd. De oorspronkelijke ideeën voor urban sports langs de Stokhasseltlaan zijn geïntegreerd in het ontwerp voor Art Village.

AANLEIDING

ForwART-OPGAVE

ForwArt is een project van drie jaar (juli 2020 tot en met juni 2023) dat met hulp van o.a. een Europese UIA-subsidie en de inzet van veel betrokkenen in Tilburg Noord wordt gerealiseerd. Elf culturele en maatschappelijke partners werken met de jongeren in Noord aan duurzame verandering en verbetering. Kunst, cultuur, talentontwikkeling en nieuwe culturele voorzieningen bouwen staan centraal. ForwArt sluit aan bij de grote gebiedsontwikkelingen in Tilburg (PACT).

ForwArt =

Ons doel:

•

Jongeren in Tilburg Noord aan zet

•

Nieuwe werkgelegenheid en opleidingskansen maken

•

Nieuwe kansen voor jonge ondernemers in cultuur

•

Jonge talenten ontdekken en laten zien

•

Bijzondere kunstprojecten en theaterproducties

•

Trots op Tilburg Noord aanwakkeren, nieuw élan laten

•

Plaats voor het ontwikkelen van (cultureel) vakmanschap en

•

ontstaan

creativiteit

•

Terugdringen van voortijdig schoolverlaten

Nieuwe landmarks en podia in het Ypelaerpark

•

Terugdringen van criminaliteit en ondermijning

Belangrijke spelregels van ForwArt :

De jongeren in Noord

•

Alle partners van ForwArt betrekken anderen (kunstenaars,

het ontstaan van ForwArt. Zij waren betrokken bij de

van de verschillende projecten en bouwplannen, zodat er

verschillende wijkarena’s in 2018 en 2019, toen ideeën

een steeds breder draagvlak komt voor de ontwikkelingen

werden verzameld om in Tilburg Noord een positieve

in Noord.

beweging in gang te zetten.

Alle projecten in ForwArt zijn bedoeld om ook na de pro-

•

Het upgraden van het gebied door het toevoe-

jectperiode voort te kunnen zetten, liefst door de jongeren

gen van landmarks, het mogelijk maken van meer

en bewoners van Tilburg Noord zelf.

culturele activiteiten en meer zicht op goede opleidingen en werkgelegenheid zijn de grootste wensen

De partners van ForwArt werken onderling nauw samen

van jongeren. De jongeren in Noord en hun wensen

aan de projecten en bouwplannen, we maken een geza-

en plannen blijven centraal staan in de aanpak van

menlijke beweging. •

Jongeren in Noord staan mede aan de basis van

organisaties, scholen, sportverenigingen) bij de uitvoering

ForwArt. Als ForwArt over drie jaar “eindigt”, moeten de jongeren van Noord zich de projecten hebben

We werken soms op de rand van wat er kan en mag, we

toegeëigend en overgenomen, met de hulp van de

vinden samen nieuwe manieren om dingen echt voor

organisaties die blijvend in Noord actief zijn.

elkaar te krijgen, in een fors tempo. •

ForwArt richt zich op globaal de groep jongeren in de leeftijd van 8 tot en met 23 jaar

AANLEIDING

D T IS DIT S MIJ M MIJN IJN IJJN

NOORD

.NU

DIT IIS S MIJN JN

NOORD

.NU

DIT D DI IT I IS IS MI M MIJN IJN IJN J

NOORD

.NU

DIT DI D IT IS IT S MIJ M MIJN IJJN N

NOORD

.NU

D T IS DIT S MIJN N

NOORD

.NU

DIT D DI IT IS IT IS MI MIJ MIJN M IJN IJN JN

NOORD

.NU

ForwART-OPGAVE

Wat gaan we doen: 1.

Het Zuidelijk Toneel, Corpo Máquina en Fashion Clash vestigen zich in Noord om met jongeren te werken aan nieuwe producties en voorstellingen.

We maken werkplaatsen voor ambacht en creatie waar jongeren ontwerpen, bouwen en leren.

Corpo Maquina en El Jackson Education zetten een programma op met wekelijkse activiteiten in een cross over van freestyle voetbal, theater en dans.

R-Newt en Het Zuidelijk Toneel organiseren met meiden uit Noord specifieke activiteiten rondom empowerment en cultuur.

R-newt is het Jongerenwerk in Tilburg Noord. R-Newt helpt talenten ontwikkelen, is actief en aanwezig in de wereld van jongeren en kinderen en pakt problemen preventief aan. Bij R-Newt werken jongeren via het open badges systeem aan hun (vervolg)opleiding of toekomstige werk.

Bij alle ontwikkelingen worden jongeren uit Tilburg Noord betrokken, bijvoorbeeld bij de planvorming van Art Village in het Ypelaerpark.

Fashion Clash werkt met studenten van ROC Tilburg aan het project Second Skin, vanuit de ontwerpstudio aan het Verdplein.

Kunstenaars als Joeri Happel (via Het Zuidelijk Toneel) en Nasser El Jackson (via Corpo Máquina) vestigen zich in Noord om langdurig met jongeren te werken aan nieuwe projecten, WonenBreburg stelt woningen beschikbaar voor artist-in-residencies.

Omroep Tilburg leidt jonge T-reporters op die verslag doen van de ontwikkelingen in Noord.

10. De politie werkt samen met tal van groepen jongeren aan een betere verstandhouding en communicatie. 11. De tripartite-samenwerking tussen gemeente Tilburg, WonenBreburg en ACT! (marktpartijen Volker Wessels en BPD) bouwen rond het Ypelaerpark aan nieuwe voorzieningen voor het programma van ForwArt en ze zorgen voor een upgrade van het gebied. 12. Tranzo (Universiteit van Tilburg) meet en bewaakt de kwaliteit en de effectiviteit van de samenwerking in ForwArt. 13. Gemeente Tilburg zorgt voor een stevige verbinding van ForwArt met andere ontwikkelingen, onder andere de PACT-aanpak. 14. Gemeente Tilburg zorgt voor de organisatie van ForwArt als geheel

AANLEIDING

DEELGEBIEDEN

Deelgebieden Het Masterplan Art Village omvat verschillende deelgebieden, ieder met een eigen karakteristiek en uitdagingen. In het masterplan zal worden ingegaan op het Ypelaerpark, buurtcentrum De Ypelaer, De Corelli-blokken, Parkzicht, de Componistenlaan, winkelcentrum Verdiplein, Villa Verdi en de voormalige ULO-locatie aan de zuidkant van het Ypelaerpark. Tezamen vormen zij het toekomstige Art Village. In het volgende hoofdstuk worden de ambities voor Art Village toegelicht.

AANLEIDING

Winkelcentrum Verdiplein

Compo

Villa Verdi

nisten

laan

Parkzicht

Corell

i-blokk

De Ypelaer

Art Village Ypelaerpark

Voormalige ulo-locatie

KWALITEITEN EN KNELPUNTEN HUIDIGE SITUATIE KWALITEITEN Kwaliteiten De inrichting van het Yepelaerpark is in de halve eeuw sinds het park is aangelegd een paar keer ingrijpend veranderd. Maar een groot deel van de bomen die in de jaren 70 is geplant is gebleven en inmiddels volgroeid. Een flink aantal daarvan heeft majestueuze proporties: lommerrijk, geliefd bij de bewoners en passend bij een echt stadspark. De bomen zijn daarom een belangrijke drager in het ontwerp voor het Yepelaerpark. De architectuur van de aangrenzende gebouwen is rationeel en spreekt soms weinig tot de verbeelding. Maar er zijn subtiele, optimistische en lichtvoetige details die refereren aan het goede dat de wederopbouwperiode ook heeft voorgebracht. Deze kwaliteiten zijn wat ons betreft het startpunt van de transformatie. Nieuwe ingrepen zullen dienen om het optimisme en de lichtvoetigheid te versterken.

1. Volgroeide bomen, licht & schaduwwerking

9 7

9 1 5

2. Spiegeling van het water 3 2

11 6

8. Gebouwen met potentie, subtiele details

AMBITIES

7. Groen

5. Wonen aan het park

7. Groen

4. Ruimte

3. Grote entrees, het groen trekt de wijk in

6. Coulissenwerking

10.

11.

6. Nuts-gebouwtjes die zich lenen voor een tweede bestemming 33

AMBITIES AMBITIES

KWALITEITEN EN KNELPUNTEN HUIDIGE SITUATIE KNELPUNTEN Knelpunten De kwaliteiten van het park - de volgroeide bomen, de ruimte om samen dingen te ondernemen - vindt nauwelijks weerklank in de bestaande gebouwen. Natuurlijk is wijkcentrum De Ypelaer een plek waar veel georganiseerd wordt, maar het wijkcentrum vormt in deze opzet toch ook een eiland op zich en is redelijk gesloten. De overige gebouwen, en met name de plinten op maaiveld, zijn ook volledig gesloten en nodigen niet uit tot gebruik, tot collectiviteit of inspiratie. Dit zorgt ervoor dat de sociale veiligheid van het maaiveld onder druk staat: op stille tijdstippen zijn er te weinig “ogen”.

1. Wijkontsluitingswegen vormen barrières voor langzaam verkeer

Wat verder nodig is voor de ontwikkeling van een levendig en goed gebruikt stadspark, zijn noord-zuid verbindingen die het Ypelaerpark, het Verdiplein en het noorden van Stokhasselt op een toegankelijke en directe manier met elkaar verbinden.

5 9

3. Blinde plinten

11. Auto’s domineren maaiveld

12. Auto’s domineren maaiveld

4. Blinde plinten

AMBITIES

2. Extensief gebruikte kavels

5. Blinde plinten

7. Blinde plinten

8. Blinde plinten

6. Blinde plinten

9. Blinde plinten

10. Blinde plinten

13. Auto’s domineren maaiveld

14. Ontbrekende verbindingen Noord-Zuid 37

DE DOELSTELLIN PACT

AMBITIES AMBITIES

NGEN VAN

PLINTEN OPENWERKEN, COLLECTIVITEIT TOEVOEGEN PACT Kenmerken Parkzicht •

Prettige woonomgeving (park!)

•

Weinig collectiviteit

•

Eenzijdig programma

Doelstellingen as Ypelaerpark - Parkzicht - Verdiplein 1.

plek en ondersteuning voor jeugd

positieve rolmodellen uit de wijk

talentontwikkeling jeugd in de strijd tegen ondermijnende criminaliteit

voorzieningen in de wijk op peil

bevorderen werkgelegenheid

Collectiviteit in de plinten De galerijflats in Tilburg Noord zijn in de vorige eeuw volgens een vast stramien gebouwd. Er zijn blokken met 12 lagen appartementen, op een plint met twee lagen bergingen, zoals Parkzicht. En er zijn blokken met 6 lagen appartementen, op een plint met één laag bergingen, zoals de drie blokken aan de Corellistraat. Het nadeel van deze opzet is dat er geen levendigheid is op het maaiveld. Er is gras, of er zijn parkeerplaatsen. Bewoners hebben vanuit hun woning uitzicht op het groen, maar het blijft op afstand. Er zijn geen ontmoetingsplekken, geen duidelijke “places to be”. En daarmee wordt aan de “power of the people”, zoals dat in de PACT-doelen wordt omschreven, geen ruimte gegeven en blijft deze onzichtbaar. De ambitie is om in de plinten nieuw, collectief, programma te realiseren. Plekken waar mensen elkaar ontmoeten, waar kan worden gewerkt, gesport, lesgekregen, geëperimenteerd, gekookt of waar kleine, laagdrempelige voorzieningen op buurtniveau een plek vinden (gerund door lokale bewoners). Met deze ruimte voor collectiviteit en Nieuwe Economie ontstaat ook ruimte voor en ondersteuning van de jeugd. Het zijn plekken waar werk kan worden gemaakt van het ontwikkelen van positieve rolmodellen en talentontwikkeling in de strijd tegen ondermijnende criminaliteit. Het bevordert de werkgelegenheid en brengt de voorzieningen in de wijk op pijl. Bovendien kan de transformatie van de plinten ook het startpunt zijn voor een diverser woningaanbod en collectievere vormen van wonen. Om ruimte te bieden aan deze transformatie zullen de woningbergingen en het parkeren deels op een andere manier worden opgelost.

PACT |

AMBITIES

144 woningen (12 x 12)

op een plint met 2 lagen bergingen in een “groene” setting

Vier flatgebouwen van ieder 48 woningen (6 x 8)

op een plint met 1 laag bergingen in een groene setting

COLLECTIVITEIT IN RELATIE TOT DE BESTAANDE PLINTEN EN HET PARK PACT Programmeren van het maaiveld Door aanvullend programma tegen de bestaande plinten te maken kunnen nieuwe functies worden toegevoegd op het maaiveld. Dit programma biedt bewoners en bezoekers nieuwe bestemmingen en voegt “ogen” toe op straatniveau. Tegelijkertijd biedt het bewoners nieuwe (semi-) collectieve buitenruimtes. De bergingen kunnen in deze opzet gedeeltelijk worden gehandhaafd op de huidige positie.

Bestaande situatie: twee lagen met

Ambitie: Collectief programma en

bergingen en garages andere woonvormen aan beide zijdes als uitbreiding van de plint. Biedt bewoners nieuwe (semi-) collectieve buitenruimtes. Biedt bewoners en bezoekers nieuwe bestemmingen en 1. Bestaand

“ogen” op straatniveau

2. Nieuw

In dit voorbeeld uit Antwerpen worden de bergingen en entrees gehandhaafd op de bestaande plek, maar wordt met materiaalgebruik en zorgvuldige aansluitingen toch een uitnodigend, prettige uitstraling gerealiseerd. Links na renovatie, rechts origineel “Open plinten” ondanks aanwezigheid bergingen, wonen in het groen Rozemaai Antwerpen, Atelier Kempe-Thill.

PACT |

AMBITIES

Vervlechten van park en gebouwen Het park eindigt nu abrupt tegen de gallerijflats. Er is een

plekken zijn waar jonge kinderen onder supervisie spelen,

harde overgang. De flats zijn stenig, er zijn geen entrees aan

een dakterras dat grenst aan het park en die artists-in-

de parkzijde. Door een zachtere overgang te maken, met en-

residence delen, of binnen/buitenruimtes die grenzen aan

trees aan de parkzijde en een stapsgewijze opbouw, kunnen

ateliers of werkplaatsen waarbij als het maar even kan de

het park en de flats een relatie met elkaar aangaan.

deuren worden opengezet. Door ook groen mee te ontwerpen in de onderste lagen

De daken van de nieuwe volumes vormen tegelijkertijd

worden het park en de gebouwen (Parkzicht en de blokken

collectieve en semi-collectieve buitenruimtes. Dit kunnen

aan de Corellistraat) met elkaar vervlochten.

Bestaande situatie: harde grens

Ambitie: Park “omhooggetrok-

2. Nieuw

1. Bestaand

ken” t.p.v. Parkzicht

O4A Paris Studios Brisac Gonzalez and Antoine Régnault

EEN FYSIEKE DOORBRAAK PACT Een fysieke doorbraak De gallerijflat Parkzicht staat als een muur van meer dan 100 meter lang aan de noordzijde van het Ypelaerpark. Wie vanaf winkelcentrum Verdiplein naar het park wil, moet om de flat heen lopen. Vanaf het Verdiplein is het park niet zichtbaar. En ook wijkcentrum de Ypelaer ligt wat verborgen achter Parkzicht. Het is de ambitie om met één of meerdere fysieke doorbraken, in de bestaande plint met bergingen, de muurwerking van Parkzicht op te heffen. Dit kan gecombineerd worden met een nieuwe, lichte entree tot Parkzicht, centraal gelegen, met zicht op het park. Een fysieke doorbraak zou nog andere voordelen hebben: het zal licht en transparantie brengen aan de noordzijde van Parkzicht en de doorwaadbaarheid van het hele gebied vergroten. Door de doorbraak te combineren met een toegang tot het winkelcentrum vanuit het noorden ontstaat één continue looproute die de verschillende plekken uit hun isolement haalt en verbindt. Er zijn verschillende doorbraken denkbaar, niet alleen in het verlengde van de Art Village as, maar ook richting de Ypelaervijver of wijkcentrum de Ypelaer.

winkelcentrum

de ypelear

ypelearvijver

Visuele relatie tussen... Wijkcentrum De Ypelaer en het Verdiplein

ypelearpark

De Ypelaervijver en het Verdiplein

Componistenlaan en Art Village as

ypelearpark

meerdere doorbaken?

PACT |

AMBITIES

In Kleiburg in Amsterdam is een doorbraak gemaakt met een vergelijkbare functie in een flat met een vergelijkbare draagstructuur. Kleiburg, Amsterdam NL Architects

VERDIPLEIN NIEUW PLAN Buurtwinkelcentrum Verdiplein In het bestemmingsplan uit de jaren 60 is te zien dat het

flank, in de geest van het originele bestemmingsplan.

buurtwinkelcentrum Verdiplein vanuit alle windstreken

Door woningen toe te voegen ontstaat er levendigheid

toegankelijk was en dat parkeren op de naastgelegen

en sociale controle in de avonduren.

plot was bedacht (waar zich nu Villa Verdi bevindt). Maar het winkelcentrum dat uiteindelijk zou worden gebouwd

Naast broodnodige voorzieningen als een goede

was veel meer gesloten, met de winkels gericht op een

supermarkt, zien wij ruimte voor nieuwe initiatieven.

binnenpleintje in het midden.

Dit kan een mix zijn van culturele broedplaatsen, van bottom-up geïnspireerde ondernemingen die de kans

Inmiddels beslaat parkeren het hele binnenpleintje

krijgen om zich te bewijzen, en kleinere maar kwalitatief

waardoor er weinig publieke ruimte overschiet. Ook zijn

hoogstaande winkels waar bijvoorbeeld de boeren uit

de looproutes naar het winkelcentrum smal. Het terrein is

de buurt hun waar vers van het land verkopen aan de

ingericht op de auto.

mensen in Tilburg Noord.

Tegelijkertijd zijn er kleinschaligere winkels die uitnodigen om “even snel” langs te fietsen verschenen op nieuwe plekken aan de buitenzijde (zoals “world food corner” Ken Food). De ambitie is om het winkelcentrum weer open te werken richting de wijk en nieuwe bruggen te slaan die uitnodigen om niet met de auto, maar juist te voet of met de fiets te komen. De auto blijft welkom, maar kan een plek krijgen in de

Origineel bestemmingsplan

componistenlaan

Oorspronkelijk gebouwd

componistenlaan

Huidige situatie

PACT |

In dit voorbeeld: tweezijdig geörienteerde winkels en voorzieningen

AMBITIES

Huidige situatie: een vrijwel gesloten achterzijde 47

PARKEREN PACT Anders omgaan met parkeren Het gebied tussen Verdiplein en Parkzicht heeft in de

Het merendeel van de auto’s kan een plek krijgen in een

huidige situatie primair een parkeerfunctie: er zijn ruim 230

nieuw te bouwen parkeerhuis. Wij zien dit parkeerhuis

parkeerplaatsen aanwezig.

tegelijk als een mobiliteitshub, waar deelauto’s en -fietsen beschikbaar zijn, maar waar je ook pakketjes kunt afhalen,

Om de ambities van de groene as Ypelaerpark - Parkzicht

of je fiets kunt laten repareren in een “repair café”.

- Verdiplein te realiseren, maar ook om de ideeën over collectiviteit en uitnodigende ontmoetingsplekken

Het resterende gedeelte van de parkeerplaatsen krijgt

voor bezoekers en bewoners te verwezenlijken, zal een

een groene materialisatie, met halfverharding of heggen,

transformatie van de openbare ruimte nodig zijn. Dit

ingepast in een groene setting.

betekent: meer ruimte voor fietsers, voetgangers, jong en oud, maar minder ruimte voor auto’s.

Verdiplein rand: ca. 40 pp Verdiplein: ca. 84 pp

Correllistraat: ca. 45 pp

Parkzicht op straat: ca. 63 pp

Nieuwe mobiliteitshub met buurtfunctie aan de oostzijde (3 lagen). 32 lagen lagen

Gecombineerd met een nieuwe entree voor Parkzicht.

= nieuwe entree parkzicht

PACT |

AMBITIES

Voorbeelden: parkeren op maaiveld accepteren, maar anders vormgeven, opnemen in het groen

Voorbeelden: Gevels van nieuwe parkeerhuis gebruiken als sport- en speeltoestel of gevels halfopen materialiseren zodat lucht en groen zichtbaar blijven

Parkeerhuis halfverzonken in het park

SHARED SPACE COMPONISTENLAAN EN DIRIGENTENLAAN Wijkontsluitingswegen als shared space: De nieuwe langzaam verkeersroutes die een brug slaan tussen het Ypelaerpark, het Verdiplein en de wijken ten noorden en zuiden hiervan, kruisen de Dirigentenlaan en de Componistenlaan. Met name de eerste weg is een brede strook asfalt, ingericht op de maat van de auto. Het is de ambitie om samen met de nieuwe Noord-Zuidas voor langzaam verkeer ook de groene parkruimte te verlengen richting het noorden en het zuiden. Om dit te realiseren kunnen de Componistenlaan en de Dirigentenlaan een groen profiel krijgen en ingericht worden als shared space, waar auto’s te gast zijn.

Museumpark (-straat): autoluw met meer ruimte voor wandelaars en fietsers Rotterdam Groen links

AMBITIES

Componistenlaan

Structuurontwerp jaren 60

Dirigentenlaan

Street profile

+11.22m

+8.42m

Street profile

+14.02m

+5.62m +4.50m +2.82m

3,1

7,1

12,6

8,1

7,9

3,6

4,5

4,8

2,5

9,5

2,8

2,6

2,7

5,1

6,2

2,4

6,3

2,6

22,8

4,8

6,4

68,5

Doorsnede Parkzicht / Verdiplein Huidige situatie: véél ruimte voor de auto 51

ForwART en de voor Art Village ForwArt onderzoekt hoe cultuur als tool kan worden ingezet voor sociale transformatie. Het zet zich in voor het opbouwen van een cultureel ecosysteem in Tilburg-Noord dat jongeren moet helpen de intrinsieke cultuur die hen eigen is een herkenbare vorm te geven en op die manier hun kansen en welzijn te vergroten. De bestaande structuur van Tilburg Noord, met alle mooie, broederlijke maar ook rauwe facetten, vormt de inspiratiebron voor veel van het goede dat de wijk voortbrengt en is inherent aan deze intrinsieke jeugdcultuur.

AMBITIES AMBITIES

opgave Hier hoort een bepaalde afwezigheid van “ontwerp” bij. De overmaat en kaalte die voortkomen uit het functionalisme uit de vorige eeuw zijn in deze juist een inspiratiebron, een voedingsbodem. Tegelijkertijd betekent dat niet het omgekeerde: dat alle ruimtelijke inverventies per definitie gedoemd zijn afbreuk te doen aan deze voedingsbodem. Wij zien het als uitdaging de ingrepen te vinden die het speelveld vergroten, die de jeugd en anderen in het park uitdagen, maar tegelijkertijd door hen begrepen worden als iets dat “van hen” is, of dat in ieder geval zou kunnen zijn voortgekomen uit hun eigen fascinaties; dat het ruimtelijke vormen en constructies zijn die er altijd al geweest hadden kunnen of moeten zijn.

Het gaat hierbij om heel basale zaken, zoals een dak tegen de regen en enige beschutting, zodat je verder kunt met je vrienden als het regent en niet naar huis hoeft. Om een podium, waar het licht vanzelf aangaat als je dichterbij komt. Maar ook een overdekte plek die in de wintermaanden een klein beetje comfort geeft zodat er bijeenkomsten georganiseerd kunnen worden die in de andere maanden in de buitenlucht plaatsvinden. Uit welke verschillende ruimtelijke systemen bestaat Art Village? Op welke principes is Art Village gebaseerd, hoe permanent of hoe veranderlijk is het karakter van de ingrepen? Hoe verhoudt het zich tot het werk van de culturele partners die het Ypelaerpark als oefenterrein zullen gaan gebruiken?

ANALYSE (1) CULTURE AS AN AGENT FOR SOCIAL TRANSFORMATION

HOE KAN CULTURE AS AN AGENT FOR SOCIAL TRANSFORMATION, ZOALS OMSCHREVEN IN DE UIA-SUBSIDIE, WORDEN BEGREPEN EN BEREIKT?

= WIE ? WAT?

HEDENDAAGSE KUNST

NOMADISCH

VISITING ARTISTS

KORTSTONDIG

karakter

HEDENDAAGSE KUNST | ERFGOED

LE URE EIT ULT + C ERSIT ” DIV ENT AG N“

HOE?

tie duc Pro

L VA

CO-CREATIE CREATIEVE CREATIEF PLACEMAKING ACTIVISME

IT RSITE DIVE E L E LTUR NT” + CU “AGE N A V ROL

INNOVATIEVE RESULTATEN

WAT IS DE ROL VAN RUIMTELIJKE ONTWERPOPLOSSINGEN BIJ HET BEÏNVLOEDEN VAN HET CO-CREATIEVE PROCES, MET ALS DOEL OM SOCIAAL-CULTURELE VEERKRACHT TE BEREIKEN?

RUIMTELIJK ONTWERP

FACILITEER HET PROCES STIMULEER DE KUNSTENAARS VERSTERK DE UITWISSELING Verwijzingen: Bijlage | p.338-343

ForwART |

AMBITIES

AANPASSINGSVERMOGEN & POTENTIE om te veranderen terwijl de LOKALE IDENTITEIT

BEHOUDEN blijft

Herinneringen

UITWISSELEN \

vastleggen

PERMANENTE KUNST

grotere schaal

Bewustzijn op

LOKALE KUNSTENAARS EN GEMEENSCHAP

/ BEWAREN

ZICHTBAAR MAKEN

SOCIALE INNOVATIE & TRANSFORMATIE

+ SOCIALE COHESIE & VERSTERKING VAN DE COLLECTIEVE IDENTITEIT

SOCIAAL-CULTURELE VEERKRACHT 55

ANALYSE (2) CULTURE AS AN AGENT FOR SOCIAL TRANSFORMATION

“It would be a challenge to see how different makers collaborate in an outdoor setting, more playful and not in between four walls which can limit creativity” (Piet Menu) “We hebben al heel veel theaters op basis van het black box concept” (Piet Menu)

BETEKENIS

PERMANENT

ACTIVITEIT

GEVOEL / IDENTITEIT TIJDELIJK

FUNCTIONELE DIVERSITEIT

CULTURELE PLEK

TIJDELIJK PERMANENT

? TIJDELIJK

PERMANENT ?

RUIMTE DE FYSIEKE OMGEVING TIJDELIJK PERMANENT

3 2 1 2 1 3

De variabelen die een rol spelen

Handelingsrichting - verschillende trajecten:

+++

SUCCESVOLLE CULTURELE PLEK

SOCIAALCULTURELE VEERKRACHT

Piet’s (HZT) wishes for performance and training space opposite of the black box theater concept C & E : ZIJN HET TEGENOVERGESTELDE VAN HET “BLACK BOX” THEATER CONCEPT

BETEKENIS - ACTIVITEIT - RUIMTE

ACTIVITEIT - RUIMTE - BETEKENIS

RUIMTE - BETEKENIS - ACTIVITEIT

BETEKENIS - RUIMTE - ACTIVITEIT

RUIMTE - ACTIVITEIT - BETEKENIS

ACTIVITEIT - BETEKENIS - RUIMTE Verwijzingen: Bijlage | p.338-343

ForwART |

AMBITIES

Conclusie van de verschillende handelingsrichtingen In het werk van de culturele partners komen de C en E trajecten het minst vaak voor. De RUIMTE is niet vaak het beginpunt voor creatieve inhoud. Doel van de ingrepen van Art Village: de ruimte stimuleert en faciliteert het creatieproces, er worden affordance

spaces gecreëerd met uitnodigende kwaliteiten.

In his book The Ecological Approach To Visual Perception, James J.Gibson (1979) explains the Theory of Affordances, to answer “Why has man changed the shapes and substances of his environment?” and that is because man wants “to change what it affords him”. As a result, a Modified Natural Environment is created. For example, the creation of “horizontal, flat, extended, rigid surfaces afford support for posture that is a prerequisite to other behaviors. (J.Gibson,1979 in I. Sanyal, 2016) “Affordances are one of the theories of perception in Environmental Psychology. According to Gibson, affordances are how we perceive environments as ways to afford us our needs. When an environment meets almost all of an individual’s needs, it is an ecological niche, and If an environment does not provide or afford, the necessary items then individuals are less likely to interact with the environment. It is important when designing spaces to consider a variety of affordances so the environment can appeal to a variety of optimal levels of affordances.” (R. Martin, 2017) In other terms “affordances are relations between the abilities of animals and features of the environment. As relations, affordances are both real and perceivable but are not properties of either the environment or the animal “(A. Chemero, 2010) Affordance space is a space with invitational qualities that attracts certain animals of the environment into certain niches, allowing them to perform certain behaviors in that environment. It is when space becomes a habitat for the animal. Therefore, spatial design should provide invitational qualities (clues) that can be perceived differently by individuals which allows different animals to inhabit the environment in different ways.

Dance or exercise on the perimeter of a square | square dance 1067-1968 Bruce Nauman

ANALYSE (3) CO-CREATIE

CORPO MÁQUINA

3 GROEPEN

SECOND SKIN

HET ZUIDELIJK TONEEL VERENIGD

NICHES

PLATEAUS

CREATIEF ONDERNEMERSCHAP

CREATIEVE PLACEMAKING

Invisible Cities 1972 Italo Calvino

Dorotea

Zora

ForwART |

AMBITIES

|“NICHES ALS STIJGENDE PLATEAUS” ? Niches in de omgeving en “affordance spaces” (J. Gibson)

GRENSVERLEGGENDE PLATEAUS

FRACTAAL PLATEAU

CREATIEF ACTIVISME

OP EEN INTERNATIONALE SCHAAL

WERELD EU NL TIL

Zenobia

Zoe Verwijzingen: Bijlage | p.338-343 59

CULTURE AS AN AGENT FOR SOCIAL TRANSFORMATION INSPIRATIE

Fenix Factory Performance 2018 Art Break

ForwART |

AMBITIES

RUIMTELIJKE POEZIE CREËREN DE GRENZEN TUSSEN KUNSTENAARS EN PUBLIEK LATEN DOEN VERVAGEN

HET CREËREN VAN HABITATS TIJDELIJK | PERMANENT?

CULTURE AS AN AGENT FOR SOCIAL TRANSFORMATION INSPIRATIE

Loud Shadows | Liquid Events Oerol Festival The Netherlands, 9 - 18 June 2017 Joint project of Kate Moore, The Stolz, LeineRoebana and Plastique Fantastique

ForwART |

AMBITIES

RUIMTELIJKE POEZIE CREËREN DE GRENZEN TUSSEN KUNSTENAARS EN PUBLIEK LATEN DOEN VERVAGEN

HET CREËREN VAN HABITATS TIJDELIJK | PERMANENT?

CULTURE AS AN AGENT FOR SOCIAL TRANSFORMATION INSPIRATIE

Hannes Van Severen

UITNODIGENDE MYSTERIES I Will Stop Loving You 2012 Malin Holmerg Wanas Foundation photo: Gerome Galland

ForwART |

AMBITIES

EEN SPECIALE PLEK ICI IL Y A DES REGLES

AMBITIES

La Tourette 1961 Le Corbusier

De entree tot Art Village Art Village wordt een speciale plek, waar je voelt dat er van alles mogelijk is en unieke dingen gebeuren, maar waar ook bepaalde regels gelden. De randen van het park verdienen om die reden extra aandacht. Het zijn de plekken die de entree tot Art Village markeren, die een gevoel van vrijheid benadrukken, maar die ook het idee uitdragen: ici il y a des regles

EEN SPECIALE PLEK ICI IL Y A DES REGLES

AMBITIES

ENTREE TOT EEN MYSTIEKE PLEK 4

EEN SPECIALE PLEK ICI IL Y A DES REGLES

STAP 1

STAP 2

Entree wordt gemarkeerd door mountable

Randen kunnen op termijn verder verdichten

sculptures, poorten of poortgebouwen

ITALO CALVINO INVISIBLE CITIES

AMBITIES

Vanuit de randen naar binnen (en naar buiten) De randen van Art Village worden gemarkeerd door poorten of poortgebouwen of door mountable sculptures: sculpturale objecten die met de jeugd worden gebouwd en die intrigerende vormen hebben die uitnodigen om beklommen te worden. De randen kunnen in de loop van de tijd verder verdichten. Vanuit de randen wordt het binnengebied geactiveerd. Dit gebeurt op het niveau van het ontwerp (aan de randen van het park beginnen routes die je meenemen verder het park in), maar ook bevinden zich in de randen de faciliteiten die ondersteunend zijn voor alles wat in het park bedacht en op touw gezet wordt door de bewoners, bezoekers en culturele partners van ForwART.

STAP 3 De randen zijn ook aanjager van ontwikkelingen in de wijk. De dynamiek werkt in twee richtingen

ART VILLAGE MANIFFESTEERT ZICH VANUIT DE RANDEN niet alleen naar het hart, maar OOK NAAR de wijk TOE

ART VILLAGE ALS EXERCITIETERREIN

Art Village als Exercitieterrein In Art Village wordt geoefend, geëxperimenteerd, gespeeld en voorgedragen. De grenzen tussen deze activiteiten vervagen en lopen in elkaar over. De ruimtelijke metafoor die ons inspireert is die van het circus: een steeds veranderend, bont en kleurrijk “dorp”, waarbij de samenwerking tussen de artiesten en de jeugd centraal staat en waar wonen, werken en spelen hand in hand met elkaar gaan. Het ontwerp voor Art Village wordt niet in beton gegoten. De uitdaging is ervoor te zorgen dat de juiste condities aanwezig zijn, maar er ook voldoende vrijheid is en ruimte wordt gecreëerd voor activiteiten die niet van tevoren bedacht zijn.

AMBITIES

L L

“Circus analogie interessant. Daar wonen de artiesten ook dicht bij het circus. Moet denken aan Circus Circulo.” (Hugo Vrijdag)

“What is a performance? As a resident, you might learn and replicate what performers do (=long-term learning method).” (Piet Menu)

INDICATOREN VOOR EEN CULTURELE PLEK

DE VERSCHILLENDE SYSTEMEN ACHTER ART VILLAGE TIJDELIJK VS. PERMANENT +

BETEKENIS

ACTIVITEIT

BETEKENIS

ACTIVITEIT

GEVOEL / IDENTITEIT

PROGRAMMA / FUNCTIE

GEVOEL / IDENTITEIT

PROGRAMMA / FUNCTIE

RUIMTE

DE FYSIEKE OMGEVING

PERMANENT

KENMERKEN

URBAN SPORTS

HARDE RANDEN / GRENZEN BEWONERS (ALLE LEEFTIJDEN) ARTISTS’ RESIDENCIES

THE CATWALK LINEAIRE ROUTE VAN A NAAR B

De verschillende systemen achter Art Village Art Village is ontworpen met in gedachten verschillende

Hoe meer naar rechts een systeem staat, hoe tijdelijker of

systemen, die zich laten indelen op een schaal die loopt van

veranderlijker het is. Dit heeft gevolgen voor de ruimtelijke

“permanent” naar “tijdelijk”.

vorm, en betekent dat er veel ruimte zit in de activiteiten

Hoe meer naar links een systeem staat, hoe permanenter

die er plaatsvinden en de betekenis van deze activiteiten.

het is. Dit geldt voor de ruimtelijke vorm, maar ook voor

Voorbeeld: de mountable sculptures, die gemaakt worden

de activiteiten die er plaatsvinden en de betekenis van

door de jeugd, zijn constant in verandering en daarmee

deze activiteiten. Voorbeeld: de bebouwde randen van

is ook de betekenis van de mountable sculptures en

het Ypelaerpark. Een deel van deze gebouwen bestaat al

de activiteit die er ondernomen wordt permanent in

(bijna 50 jaar), maar er worden ook nieuwe gebouwen en

verandering. De verschillende systemen worden hierna per

constructies toegevoegd, gebouwd voor een periode van

stuk toegelicht.

misschien wel 100 jaar. Dit proces vraagt een langere adem en als de gebouwen er eenmaal staan zijn ze niet 1, 2, 3 weer te veranderen.

AMBITIES

BETEKENIS

ACTIVITEIT

BETEKENIS

ACTIVITEIT

GEVOEL / IDENTITEIT

PROGRAMMA / FUNCTIE

GEVOEL / IDENTITEIT

PROGRAMMA / FUNCTIE

RUIMTE

DE FYSIEKE OMGEVING

TIJDELIJK DE JEUGD ALS MAKER MOUNTABLE SCULPTURES

BEWEGINGSKUNSTEN

MYSTERIEUZE PROMENADE & KNOOPPUNTEN

ONBESTEMDE RUIMTE SHARED SPACE

DYNAMISCH |

NOMADISCH + KORTSTONDIG

ART VILLAGE

STATISCH | BEHOUD VAN IDENTITEIT+ EFFICIËNTIE

AMBITIES

RUIMTELIJKE SYSTEMEN GEEL: RANDEN HARDE RANDEN / GRENZEN FUNCTIE: LEVEN + MAKEN LANGZAAMSTE GROEI EN VERANDERING

Aan de randen van Art Village worden bestaande gebouwen opgewaardeerd en nieuwe gebouwen toegevoegd. Het is de ambitie om woningen toe te voegen voor starters (kleine woningen), mensen die al wat ouder zijn en willen doorgroeien (grotere woningen) en mensen die een hybride

woonvorm zoeken (co-living, drie-generatie-woningen, werken aan huis). Kortom: alle soorten woningen die nu niet rond het Ypelaerpark aanwezig zijn. Bij alle ingrepen proberen we zo veel mogelijk flexibiliteit toe te voegen, voor nieuwe woon-(werk-)vormen in de toekomst. Alle nieuwbouw langs de randen van het park wordt uitgevoerd in hout. Ook de kunstenaars uit het Artists’ residencies programma van ForwART krijgen een plek rondom het park, tussen de huidige bewoners. Juist die huidige bewoners zijn belangrijk voor Art Village. Het zijn de artiesten van morgen.

“Iedereen moet zich kunstenaar voelen. Zet artists-in-residence niet in kooi, niet apart, maar juist tussen de mensen die er al wonen.” (Piet Menu) 2

“EVERYBODY COULD BE AN ARTIST” ARTISTS-IN-RESIDENCE EN HUIDIGE BEWONERS MENGEN

AMBITIES

RUIMTELIJKE SYSTEMEN BLAUW: CATWALK LINEAIRE ORGANISATIE VAN A NAAR B CATWALK

DUIDELIJKE FUNCTIE: VERBINDEN LANGZAME GROEI EN VERANDERING Een groot deel van de nieuw te vormen Noord-Zuidas, die Stokhasselt, Verdiplein en Ypelaerpark met elkaar verbindt, wordt vormgegeven als catwalk: een lange rechte lijn die de verbinding benadrukt, maar die ook gebruikt kan worden om te paraderen, om te showen.

De catwalk begint aan de noordzijde bij de ateliers van Fashion Clash, in de Verdituin en loopt vanaf daar onder Parkzicht door tot aan de zuidrand van het Ypelaerpark. Parallel aan de catwalk loopt het kobalt-kleurige systeem: een speelsere route met mountable sculptures, die samen met de jeugd wordt gebouwd (zie verderop).

AMBITIES

RUIMTELIJKE SYSTEMEN KOBALT: MOUNTABLE SCULPTURES MOUNTABLE SCULPTURES FUNCTIE EVOLUEERT: ALTERNATIEVE VORMEN VAN MAKEN, SAMENWERKEN EN ONTMOETEN ALTIJD ONDER CONSTRUCTIE

In de oostflank van het park, waar de grootste bomen staan, en in de Verdituin bij het Verdiplein zullen samen

met de jongeren van Tilburg Noord constructies worden gebouwd die erom vragen beklommen en verkend te worden. Het zijn mountable sculptures, die zonder al te veel randwoorwaarden (anders dan de veiligheid) samen worden bedacht, gebouwd, geëxploiteerd, veranderd, gedemonteerd en weer gemonteerd... Het levert verrassende vormen op die in je geheugen blijven hangen. Maar los daarvan, het is vooral een aanleiding om daadwerkelijk samen aan iets te bouwen, jouw talenten en die van anderen te ontdekken en het zijn daarmee ook belangrijke ontmoetingsplekken voor de jeugd. In de randen van het park zal een werkplaats worden

geopend waar grotere constructies in binnen-condities kunnen worden voorbereid. Ook Fashion Clash participeert in het proces, door vanuit de mogelijkheden van canvas een alternatieve invulling te geven aan wanden en overspanningen.

“Er is ook behoefte aan ander soort type ruimte. Een werkplaats, een plek voor decorbouw, een plek waar werk wordt gecreëerd.” (Hugo Vrijdag)

RUIMTELIJKE SYSTEMEN KOBALT: MOUNTABLE SCULPTURES

AMBITIES

Het groeipark Ngong Road Kenia. Een tweebaansweg die welgestelde forensen van het zakencentrum van Nairobi naar een buitenwijk voert. In de bermen hebben vaklieden hun zelfgemaakte meubels uitgestald. ‘Jua Kali’ stijl zoals dat wordt genoemd. Letterlijk betekent het ‘Onder de hete zon’. Een werkplaats in de openlucht waar creatieve en ondernemende vaklieden, onderhandelen met klanten. Een plek waar het maken wordt geëtaleerd. Met dit inspirerende voorbeeld in gedachten, ontwikkelt Tilburg Noord een eigen straat in het Ypelaerpark. Na gesprekken met jongeren uit de wijk, kregen de eerste ideeën vorm. Een straat, dwars door het park, verheven boven het maaiveld. Een houten voetgangersbrug die functies met elkaar verbindt. Speelplekken, verblijfsplekken, rustplekken. Kortom functies die een park aantrekkelijk maken. Maar ook maakplekken, werkplaatsen en ateliers waar jongeren een vak leren en waar ruimte is voor ondernemerschap. Want die wens is er bij de jongeren; ‘We willen een goede baan, een vak leren met een toekomstperspectief.” Zou het kunnen? Een park wat zichzelf creëert en jongeren opleidt. Een duurzaam park, ontworpen en opgebouwd door haar gebruikers. Het programma van eisen sluit naadloos aan bij de behoeften van de bewoners die het park zelf onderhouden en doorontwikkelen. Een park dat nooit af is en uitnodigt om nieuwe verhalen te bedenken. Nieuwe ideeën en ondernemingen die het park ook in de toekomst verrijken. De eerste ideeën zijn teruggegeven aan de jongeren van Tilburg Noord. Hun eigen, ideeën vertaald naar ontwerpen opgetekend in potlood. Vervolgens kunnen de bewoners plannen toevoegen. Gedachten over hun park waarin ze kunnen spelen en verblijven. Maar ook ideeën over verdienmodellen. Spelenderwijs kristalliseert het ontwerp zich samen met de jongeren, senioren, kinderen en hun ouders uit. Er worden keuzes gemaakt en er ontstaan nieuwe plannen die het totaalconcept completeren. Wat missen we nog? En wat is er overbodig of onhaalbaar? Een rijke optelsom van ideeën, gevoed vanuit diverse culturen.

AMBITIES

RUIMTELIJKE SYSTEMEN INDIGO: URBAN SPORTS URBAN SPORTS FUNCTIE GEDEFINIEERD: SPELEN, TRAINEN

SNELLE GROEI EN VERANDERING Art Village wordt geïnspireerd door hybride vormen van en crossovers tussen urban sports en bewegingskunsten en

theater. De plek die de jeugd op dit moment het meest omarmd heeft en waar ze een collectieve vorm van verantwoordelijkheid voor voelt is het Cruyff Court aan de zuidzijde. Deze plek is “van hen” en uit gesprekken kwam naar voren dat ze er echt van balen als er iets stuk is. Deze vorm van trots en gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel willen we verder uitbouwen. In het masterplan voor het Yepelaerpark wordt méér ruimte gemaakt voor de urban sports. Dit omvat niet alleen

voetbal, maar verschillende vormen van sport: basketball, klimmen, boulderen, skaten, ... Ook worden er zitplekken of kleine tribunes opgenomen in het inrichtingsplan van het park, om even uit te rusten of te kijken naar anderen. Voor de wintermaanden nemen we in het plan een overdekte, beschutte sportvloer op. Dit kan gelijk een

uitvalsbasis zijn voor de crossover van freestyle voetbal en theater van Iman El Jackson.

“Waar kan er worden gevoetbald met kinderen?” (Heleen Volman)

AMBITIES

RUIMTELIJKE SYSTEMEN ROOD: BACKBONE, BEWEGINGSKUNSTEN MYSTERIEUZE PROMENADE INDICATIEVE FUNCTIE: VERBINDEN, ONTDEKKEN SNELLE GROEI EN VERANDERING

Het rode systeem is ontworpen om vanaf de randen heldere en intrigerende routes het park in te bieden. De meanderende paden nodigen uit het park te verkennen en te ontdekken. De routes rijgen de plekken voor urban sports en de podia aaneen en zijn zelf een ruimtelijke crossover tussen beide. Op het gladde, gekleurde asfalt kan worden hardgelopen, geskeelered, geflaneerd

en gefreerund, maar ook impromptu voorstellingen gegeven. Speciale aandacht zal uitgaan naar lage, kleurrijke begroeiing en het toevoegen van enig landschappelijk hoogtereliëf langs de routes. Het park zal hiermee meer uit verschillende “kamers” gaan bestaan en groter lijken dan het is. Ook zal verlichting langs de routes worden toegevoegd, zodat het ‘s avonds en ‘s nachts zo prettig mogelijk is.

AMBITIES

RUIMTELIJKE SYSTEMEN ORANJE: PODIA , PLATEAUS (URBAN STAGES) KNOOPPUNTEN

INDICATIEVE FUNCTIE: TRAINEN, SPELEN, UITVOEREN SNELLE GROEI EN VERANDERING

Verspreid over het park worden plekken, podia en plateaus gemaakt die een theatrale kwaliteit hebben. Dit varieert van

heel subtiel (een plek tussen de bomen) tot heel expliciet (een royaal podium met een tribune). In feite is het gehele Ypelaerpark (en Tilburg Noord) één groot

speelveld van de bewegingskunsten, maar in het masterplan wordt een aantal ruimtelijke condities toegevoegd aan het Ypelaerpark. Zo worden plekken gemaakt die hóóg zijn (waar je goed uitzicht hebt maar je dus ook zelf vol in het zicht bent) of die juist láág zijn (onder de waterlijn). Een aantal plekken kan (hele) grote groepen toeschouwers herbergen, andere

plekken zijn juist heel intien. Deze “affordance spaces” worden met elkaar verbonden door meanderende routes door het park (zie rode systeem), waarbij het steeds de opzet is de bezoekers van het park niet op afstand te zetten, maar deelgenoot te laten worden van het oefenen en het opvoeren.

“Speel met inzoomen en uitzoomen: wat betekent het als er 20.000 mensen staan te kijken en wat betekent het als er 20 mensen staan te kijken?”

Y 4

RUIMTELIJKE SYSTEMEN ORANJE: PODIA , PLATEAUS (URBAN STAGES)

1- BETON

2- ASFALT

3- METAAL

4- HOUT

5- AARDE

MATERIALEN...

ZIEN EN GEZIEN WORDEN

Het is de ambitie van Corpo Máquina om drie podia van dezelfde afmetingen te hebben, waarbij de context steeds anders is en dus het oefenen en opvoeren op een subtiele manier verandert. Twee van deze podia kunnen binnen zijn, waarbij de eerste zich in een intieme studio bevindt en de tweede zich in een grotere ruimte bevindt waar ook andere activiteiten plaatsvinden. Het derde podium bevindt zich in het park.

“we still want to work with the theaters in the city but we need an independant facility. A sport corner / stage as an integral part of being, a common practie, a familiar thing“.

PRIVATE STUDIO

(Guilheme Miotto)

“Intimiteit… is er genoeg?” (Heleen Volman)

AMBITIES

Met de positie van de verschillende podia en speelplekken kan gespeeld 5CX

worden de positie van de artiesten (hoog, laag), maar ook met de positie van het publiek (rondom, in het midden, als onderdeel van de artiesten. En

1BZ

ook het materiaal van het speelveld is belangrijk: we variëren met materialen met een verschillend gevoel, akoestiek en uitstraling. 24DY

34BW

“Speel met kijken en bekeken worden”

34AV

(Piet Menu)

HET MAKEN VAN CONTRASTEN

OPEN AIR

OPEN SPACE

2. URBAN FACTORY | BINNEN

3. PARK COLLECTIEVE RUIMTE | BUITEN RUIMTELIJK CONCEPT PODIUM- EN BEWEGINGSKUNSTEN 91

AMBITIES

RUIMTELIJKE SYSTEMEN GROEN: NEUTRALE RUIMTE ONBESTEMDE RUIMTE GEEN SPECIFIEKE FUNCTIE VRIJ GEBRUIK ZEER SNELLE GROEI EN VERANDERING Een belangrijke kwaliteit van het park is nu al aanwezig: het biedt ruimte voor spontane initiatieven. Voor het spelen van jeu de boules, voor

yoga, of een picknick... Het is ook een plek voor dieren en planten en bomen. Het is de ambitie om op een paar plekken landschappelijk reliëf toe te voegen (tot maximaal 1,50 m hoog) om het park ruimtelijk spannender te maken (coulissenwerking). Dit kan gecombineerd worden met zitplekken. In de huidige situatie is er een groot contrast tussen de zomer (groen, lommerrijk) en de winter (relatief kaal). We zetten in op het toevoegen van

groenblijvende bomen en struiken om het park ook in de winter een uitnodigende plek te laten zijn. Er zullen struiken en bloemen worden toegevoegd voor een completer ecosysteem. De kansen en mogelijkheden van de waterpartij zijn nog in onderzoek.

RUIMTELIJKE SYSTEMEN ALLE KLEUREN

AMBITIES

Samen vormen de verschillende ruimtelijke systemen die op de vorige pagina’s zijn toegelicht Art Village. Sommige onderdelen zullen, eenmaal gerealiseerd, fysiek nauwelijks veranderen, maar robuuste dragers zijn van het plan. Andere onderdelen zullen zichtbaar van dag tot dag veranderen en evolueren. Weer andere onderdelen zullen misschien fysiek niet veranderen, maar hier zal het gebruik elke dag anders zijn en daarmee zal ook de betekenis voor de inwoners van Tilburg Noord veranderen en groeien. De jongeren van nu, zijn de artiesten van morgen en staan overmorgen aan de basis van nieuwe activiteiten. Een deel van het plan zal al heel snel kunnen worden gerealiseerd, een ander deel zal meer tijd nodig hebben. Maar de verschillende onderdelen vormen wel één samenhangend ruimtelijk geheel.

ZONERING IN RUIMTE MAAR OOK IN TIJD PLEKKEN EN SEIZOENEN

AMBITIES

“Bet on double use over the seasons. A stage in the spring can be a swimming spot in the summer. Multifunctionality”

VERBINDINGEN MET DE HELE WIJK ROUTES IN VIER WINDRICHTINGEN

AMBITIES

De vindbaarheid en aanwezigheid van het park in Tilburg Noord is nu niet heel groot. Je fietst of loopt gemakkelijk om het park heen. Het is de ambitie om Art Village, als tool voor sociale transformatie, voelbaar en aanwezig te laten zijn in heel Tilburg Noord. In PACT-verband zijn daarom routes uitgewerkt die vanuit vier windstreken vanuit de wijk, naar Art Village leiden. Het idee is dat een (team van) (licht)kunstenaar(s)/ grafisch ontwerper(s)/architect(en)/bewoners een serie sculpturen, speelobjecten of lichtinstallaties ontwerpt en maakt, waarmee deze routes worden gemarkeerd. Elk object “wijst” in de richting van Art Village. Telkens als je één van deze markers gepaseerd bent, komt de volgende in beeld,

waardoor je als je de markers volgt vanzelf in Art Village terecht komt.

AMBITIES

UITVOERING IN MEERDERE FASEN EEN ADAPTIEF ONTWERP

FASE 1

complexe ingrepen

PACT

wn. deel 1 verdiplein

A.I.R.

relatief overzichtelijke ingrepen

mountable sculptures d a n s

A.I.R.

U.I.A. bestemmingsplanwijziging planuitwerking

AMBITIES

FASE 2 Het stedenbouwkundig masterplan Art Village, en de ambities die hieraan ten grondslag liggen, vormt een

parkzicht

integraal geheel, maar is een optelsom van onderdelen die met verschillende snelheden zullen worden

wonen deel 2

gerealiseerd.

wonen deel x

De ForwART onderdelen hebben een vliegende start

Villa Verdi

gekregen vanuit de UIA-subsidie. De culturele partners zijn al actief in de wijk, er wordt intensief met de de jeugd overlegd en aan het Verdiplein is een start gemaakt met de Ateliers. Deze ambities kunnen binnen A.I.R. A.I.R. A.I.R.

bestemmingsplan worden verwezenlijkt. Dit is fase 1. Ook de Urban Factory lijkt in fase 1 te kunnen worden gerealiseerd.

dans +

In fase 1 wordt voorgesorteerd op de ambities uit de PACT-doorbraakinitiatieven.

De PACT-doorbraakinitiatieven zijn complexer, passen niet binnen het bestaande bestemmingsplan en hiervoor moeten nog diverse participatietrajecten worden doorlopen. Dit is fase 2. Het stedenbouwkundig masterplan Art Village is voor fase 2 opgezet als raamwerk dat richting geeft en inzicht in de (on)mogelijkheden. Het

tijd

masterplan voor fase 2 biedt ruimte voor een verdere uitwerking en invulling.

In het volgende hoofdstuk worden fase 1 en fase 2 apart van elkaar toegelicht, inclusief de onderliggende deelprojecten.

103

HUIDIGE SITUATIE

STRUCTUURONTWERP

107

MAQUETTE HUIDIGE SITUATIE

STRUCTUURONTWERP

109

MAQUETTE FASE 1

STRUCTUURONTWERP

Fase 1 omvat alle onderdelen van Art Village die binnen bestemmingsplan kunnen worden gerealiseerd.

111

MAQUETTE FASE 2

STRUCTUURONTWERP

Fase 2 omvat alle onderdelen van Art Village die samenhangen met een bestemmingsplanwijziging.

113

PLANKAART HUIDIGE SITUATIE

ROSSINISTRAAT

VIVALDISTRAAT

STRUCTUURONTWERP

COMPONISTENLAAN

LAAN

STOKHASSELT

CORELLISTRAAT

DIRIGENTENLAAN

BELLINISTRAAT

115

100

PLANKAART FASE 1

Fase 1 omvat alle onderdelen van Art Village die binnen bestemmingsplan kunnen worden gerealiseerd. Dit zijn de complete inrichting van het park, met (half)verharding, bomen en struiken, reliëf en verlichting (1), aanpassingen aan de oevers van de Ypelaervijver (2), de Mountable

Sculptures (O), de binnenlocatie (Q) en de buitenlocatie (L) van de

Urban Factory, de Máquinatuin (6), de Ateliers aan het Verdiplein (B), het cosmetisch transformeren van de bestaande ketelhuizen tot landmarks (X) en diverse oefenen speelplekken (urban stages) in het park (T).

VIVALDISTRAAT

ROSSINISTRAAT

STRUCTUURONTWERP

COMPONISTENLAAN

LAAN

STOKHASSELT

CORELLISTRAAT

2 T

3 1 X

DIRIGENTENLAAN

BELLINISTRAAT

6 X 0

100

117

PLANKAART FASE 2

Fase 2 omvat alle onderdelen van Art Village die samenhangen met de bestemmingsplanwijziging. Dit zijn de aanpassingen van de plinten van de Corelli-blokken (R), de nieuwe plinten, koppen, entree en ontsluiting van Parkzicht (F, G en H) inclusief de doorbraken (7 en 8), de vergroende zuidgevel en het dak van Parkzicht (Z), de Parkhub (i), de transformatie van de Ypelaer (Y) de uitbreiding van Villa Verdi (E) en de transformatie van de noordelijke vleugel van het Verdiplein (A), de uitbreiding van de westelijke vleugel van het Verdiplein (D), de transformatie van het Verdiplein zelf (C en 11), de verdituinen (4 en 5) inclusief de Tuinkamer (W), de Ypelaertorens (J), en het Wisseldorp (P) al dan niet met ondergrondse parkeergarage. Ook zijn de plaatselijke transformatie van de Componistenlaan (9) en de Dirigentenlaan (10) en de aansluitende openbare ruimte onderdeel van Fase 2. In totaal worden in fase 2 circa 350 woningen toegevoegd. (Deze cijfers zijn gebaseerd op de vlekkenplannen per blok en kunnen in de verdere uitwerking worden bijgesteld.)

VIVALDISTRAAT

ROSSINISTRAAT

STRUCTUURONTWERP

COMPONISTENLAAN 8

7 G

Z H

STOKHASSELT

LAAN

CORELLISTRAAT

L R

2 J

1 X

DIRIGENTENLAAN

BELLINISTRAAT

6 X 0

100

119

FASE 1

Mountable Sculp Co-creatie

STRUCTUURONTWERP STRUCTUURONTWERP

ptures &

123