Emile & Ferdinand 2019/3 (N°15)

Emile& Ferdinand Magazine van

2019/3 | N°15 Gratis magazine

Afgiftekantoor: 3000 Leuven Masspost | P919288

3

6 Justitie

Efficiëntere rechtspraak dankzij artificiële intelligentie Adrien van den Branden

En ook

N iet te missen data 

...

8 Notariaat

Digitale transformatie in het notariaat Interview met Paul Danneels

Innovatie

Bent u klaar voor de transformatie van de juridische wereld?

11

Advocatuur De impact van de hervorming van het ondernemingsrecht en de invoering van het WVV op de advocaatondernemer Bernard Dubois

14

Artificiële intelligentie Juridische vragen en overwegingen omtrent hoogtechnologische artificial intelligence Interview met Younes Sebbarh, Gilles Leyssen & Corneel Bogaert

EDITORIAAL

Veel

leesplezier!

Beste auteurs, beste klanten, Beste LEZERS, U heeft het derde en laatste nummer van de vierde jaargang in handen van Emile & Ferdinand, met alweer een mooie mix van bijdragen, met als rode draad Innovatie, in verschillende sectoren: magistratuur, advocatuur, notariaat, ...

COLOFON Hoofdredacteur Herman Verleyen Redactieteam Herman Verleyen, Bert Van Vaerenbergh, met medewerking van Anne-Laure Bastin Lay-out Julie-Cerise Moers (Cerise.be) © Larcier Verantwoordelijke uitgever Paul-Etienne Pimont Lefebvre Sarrut Belgium NV Hoogstraat 139, Loft 6 - 1000 Brussel Publiciteitsregie The Future is Now bvba Laurence Thomsin 0032 471 63 67 01 info@the-future-is-now.net Berichten die bestemd zijn voor de redactie kunnen worden verzonden via e-mail: emileenferdinand@larcier.com

2|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

Digitalisering, automatisering, uberisering, artificiële intelligentie, legal design, legal tech, blockchain, bots, smart contracts … Louter een hype? De uitdaging bestaat erin om innovatieve ideeën te transformeren in praktische hulpmiddelen die juridische en andere professionals efficiënter laten werken. Want hoewel bedrijven en professionals zich meer en meer bewust worden van deze veranderingen, heeft slechts een beperkt aantal onder hen reeds concrete acties ondernomen om de digitale transformatie vorm te geven, zoals blijkt uit een studie die Larcier op Europese schaal heeft uitgevoerd over innovatie. Download deze kosteloos (zie p. 4): u zal inzicht krijgen hoe juridische en fiscale professionals hun organisaties en bedrijfsmodellen aanpassen en zo inspelen op de mogelijkheden die de digitale transformatie biedt. Verder geven we u ook concrete tips mee voor een succesvolle digitale transformatie die een panel van innovatoren ons aanreikte.

Geen rijdende rechter maar een robotrechter? Kan artificiële intelligentie bijdragen tot een efficiëntere rechtsbedeling? Volgens Adrien van den Branden kunnen we met deze technologie het vermogen tot vonnissen automatiseren. Zo kunnen we de verhouding kwaliteit-kosten-snelheid van gerechtelijke

beslissingen optimaliseren, zonder blind te blijven voor de (beheersbare) risico’s van geautomatiseerde rechtspraak.

De hogervermelde technologieën en in het bijzonder blockchain zullen de rol van vertrouwde tussenpartijen grondig impacteren of zelfs doen verdwijnen.

Chief Transformation Officer Paul Danneels bereidt het notariaat voor op de enorme disruptie die hieruit wordt verwacht. Hij geeft uitleg bij de toepassing van de nieuwe technologieën in de notarispraktijk. Op welke manier veranderen ze de rol van de notaris? Kan die het verschil blijven maken?

Het beroep van advocaat wordt, net als andere vrije beroepen, ook geïmpacteerd door het veranderende ondernemingsrecht. Bernard Dubois licht de impact toe van de hervorming van het ondernemingsrecht en de invoering van het WVV op de advocaat-ondernemer.

Aangezien de invloed van Artificiële Intelligentie (AI)-systemen enkel zal toenemen, lijkt een aangepast juridisch statuut op termijn absoluut noodzakelijk.

De vraag rijst hoever we hierin moeten gaan. Als we van plan zijn om robots verantwoordelijk te stellen, dienen we deze dan ook te beschermen? De opkomst en toepassing van AI-systemen roept dan ook interessante vragen op inzake aansprakelijkheid, maar ook van ethiek.

Veel leesplezier!

De redactie van Emile & Ferdinand

Dit magazine is ook van u!

Aarzel niet om ons artikels over te maken. Ook uw suggesties of opmerkingen op gepubliceerde bijdragen zijn welkom!

Stuur ons uw berichten op: emileenferdinand@larcier.com

INNOVATIE

BENT U KLAAR

VOOR DE TRANSFORMATIE VAN DE JURIDISCHE WERELD? Digitalisering, automatisering, uberisering, artificiële intelligentie... u wordt met deze termen ongetwijfeld geconfronteerd in uw dagelijkse professionele praktijk.

Zelfs al ligt het woord innovatie op ieders lippen, het is niet altijd gemakkelijk om te weten waarover men het nu eigenlijk heeft, zeker in deze context van snelle veranderingen.

De juridische sector heeft meer nodig dan alleen maar ideeën. De uitdaging is om deze te transformeren in praktische hulpmiddelen die het mogelijk maken om juridische professionals beter en efficiënter te laten werken.

Hoewel men zich meer en meer bewust wordt van deze veranderingen, heeft slechts een beperkt aantal bedrijven en professionals reeds concrete acties ondernomen om de digitale transformatie vorm te geven.

Innovatie schept een aantal belangrijke opportuniteiten voor de juridische en de fiscale sector.

Innovatie leidt tot cliëntgerichte en gedifferentieerde diensten die door het gebruik van nieuwe technologieën beter zijn aangepast aan de behoeften van de cliënten. Ze creëert het potentieel voor legal design: van de automatisering van eenvoudige standaarddiensten (snelle,

goedkope en repetitieve routinetaken) tot premium diensten met toegevoegde waarde (maatwerk, consulting, volledige pakketten). De sector zal evolueren naar gespecialiseerde bedrijfsmodellen, multidisciplinaire teams en (zowel interne als externe) samenwerking.

Het gebruik van nieuwe technologieën kan aanleiding geven tot een hogere efficiëntie en competentie, een betere dienstverlening en een betere naleving

van de overheids- en wettelijke eisen/ compliance. Maar ook tot cliënten die hogere eisen stellen. De interne en externe procedures/processen zullen verder worden gerobotiseerd (fiscaal beheer, facturering). Geavanceerde technieken voor datamining (big data, artificial intelligence) kunnen het kennismanagement efficiënter en competenter maken. Op langere termijn bestaat er een potentieel voor blockchaintoepassingen (bv. intellectuele eigendom, smart contracts enz.).

En U? WAAR STAAT U OP HET VLAK VAN INNOVATIE? Ontdek het dankzij onze Europese studie over fiscale en juridische innovatie

...

2019|Nr.15|Emile & Ferdinand|3

INNOVATIE

...

Vanuit een permanente bekommernis om u dagdagelijks te ondersteunen, hebben de uitgeverijen Larcier, Intersentia, Bruylant en Indicator onlangs een studie op Europese schaal uitgevoerd over innovatie. Deze heeft als opzet om een balans op te maken en u te helpen beter te begrijpen hoe juridische en fiscale professionals hun organisaties en bedrijfsmodellen aanpassen en zo inspelen op de mogelijkheden die de digitale transformatie biedt.

Ontdek de resultaten van ons onderzoek en identificeer de belangrijkste trends en de innovaties die het meest relevant zijn in uw sector. Dompel u ook onder in de huidige en toekomstige uitdagingen voor de juridische en fiscale beroepen.

Maak kennis met de middelen die moeten aangewend worden om deze veranderingen met succes te omarmen.

BENT U BENIEUWD NAAR DE RESULTATEN VAN ONS ONDERZOEK?

We hebben namelijk een kwalitatieve en kwantitatieve vergelijkende studie uitgevoerd in 5 landen van de EU waaronder België en Luxemburg, waarbij we meer dan 1.500 professionals, opinieleiders en innovatoren uit verschillende juridische en fiscale domeinen hebben geïnterviewd.

Download gratis onze studie over innovatie www.larcier.com/nl/innovation

Nog een aantal quotes uit deze Europese innovatiestudie

“

Adrien van den Branden (Advocaat, oprichter & CEO van Companyon (www.companyon.eu)): "Een interessant onderwerp is de verandering in de structuur van advocatenkantoren. Vandaag de dag hebben advocatenkantoren een piramidale structuur met een paar partners aan de top, en verder medewerkers en veel juniors om taken uit te voeren met, enerzijds, de technologie en, aan de andere kant, functionele outsourcing naar 'juridische assistenten' die het ondankbare werk doen. Welnu, we zouden geleidelijk moeten komen tot een eenvoudigere structuur, met misschien hetzelfde aantal mensen in een kantoor, maar die andere taken zullen uitvoeren.”

4|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

“

Ine Lejeune (Advocaat, Gastprofessor V.U.B., Professor Universiteit Wenen (WU)): "We moeten rekening houden met de connectiviteit, met 24/7 diensten. We plaatsen onze bestellingen met één klik en we willen graag even gemakkelijk profiteren van advies. De tijdsdruk neemt toe, maar deze mag niet ten koste gaan van de nauwkeurigheid. U riskeert deze te verliezen in dit hectische tempo. Het is een grote bron van spanning."

INNOVATIE

Op 26 februari hebben we de resultaten van ons onderzoek gedeeld met onze klanten, auteurs en partners via een paneldiscussie onder leiding van erkende experten in innovatie in de legal en tax sector.

Talk about Innovation Deze focus op innovatie kwam ook tot uiting in het event “Talk about innovation – Preparing the future together” dat Larcier organiseerde op dinsdag 26 februari 2019 in het mooie kader van de Proximus Lounge te Evere.

Die avond werden op interactieve wijze de resultaten van de Europese studie voorgesteld, over de mate van innovatie in de Europese juridische en fiscale sector, en de verschillende uitdagingen voor de juridische en fiscale beroepspraktijk: digitalisering, automatisering, uberisering, artificiële intelligentie, legal design, smart contracts,…

Een panel van experten op het gebied van innovatie in legal en tax, gemodereerd door Christophe Deborsu, bespraken deze grote veranderingen die van invloed zijn op de juridische en fiscale sectoren alsook de belemmeringen voor innovatie: Philippe Vanclooster (Partner, PwC Belgium); Matthias Dobbelaere-Welvaert (momenteel chief creative van het legal tech & design agency Ethel), Adrien van den Branden (Advocaat, oprichter & CEO van Companyon (www.companyon.eu)), Nicolas Petit (Professor of law, Visiting Fellow, Stanford University Hoover Institution), Yves Bernaerts (IAB Tax Advisor, lector EPHEC) en Michaël Benesty (R&D Engineer – Applied Machine Learning (Lefebvre Sarrut)).

 U was er niet bij? (Her)beleef het event door onze video te bekijken.

ciplinariteit in de organisatiestructuur, investeren in nieuwe technologieën, een topmanagement aantrekken, talent aanmoedigen en openstaan voor nieuwe partnerschappen.

Zij deelden ook hun oplossingen voor een succesvolle digitale transformatie: met name het bevorderen van multidis-

2019|Nr.15|Emile & Ferdinand|5

JUSTITIE

Een efficiëntere rechtsbedeling dankzij artificiële intelligentie

Justitie wordt geconfronteerd met een vreselijke vaststelling: ze voldoet niet aan de verwachtingen van de burgers van de 21ste eeuw.

De Belgen zijn gewend geraakt aan snelle, betaalbare en kwalitatief goede online diensten. Bij justitie lijkt echter net het tegenovergestelde waar. Men evolueert daar in een wereld vol papier. Justitie is traag en duur en de kwaliteit van de rechterlijke uitspraken is (zeer) willekeurig.

Deze kloof, die met de dag groter wordt, zou wel eens het einde kunnen betekenen van justitie als openbare dienst, wanneer burgers de voorkeur geven aan particuliere geschillenbeslechting. Erger nog, de kans bestaat dat de rechtszoekenden door een gebrek aan middelen of geduld helemaal geen gerechtigheid meer zullen zoeken. Een verbetering van de werking van de rechtbanken en hoven is daarom absoluut noodzakelijk om het voortbestaan van de overheidsrechtspraak te waarborgen.

Hoe een betere justitie opbouwen?

Adrien van den Branden Advocaat bij de balie te Brussel | LL.M. (University of Cambridge) | Founder & CEO at Companyon (www.companyon.eu)

6|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

Te weinig rechters of advocaten vragen zich af wat een "goede" rechterlijke uitspraak betekent, omdat ze zich in hun eigen dagelijkse beslommeringen verdiepen. Alvorens we de enorme taak van de heropbouw van het gerechtelijk apparaat aanvatten, moeten de beoefenaars van juridische beroepen de hand in eigen boezem steken en zich de fundamentele vraag stellen wat de betekenis van hun beroep is: waarom doen ze hun werk of oefenen ze hun functie uit?

De afgelopen jaren heb ik mezelf deze bedenking gemaakt, gevoed door mijn ervaringen met justitie als digitaal opgeleide advocaat. Dit heeft mij ervan overtuigd dat de "juiste" rechterlijke be-

slissing een efficiënte beslissing is, d.w.z. een beslissing die de rechtzoekende de beste verhouding biedt tussen drie factoren: kwaliteit, kosten en snelheid. Een rechterlijke beslissing is goed als ze van aanvaardbare kwaliteit is, binnen een redelijke termijn en tegen een betaalbare prijs wordt geleverd. Het meten van de kwaliteit van een rechterlijke beslissing is een absoluut noodzakelijke (zij het delicate) oefening. Kwaliteit kan bijvoorbeeld worden beoordeeld aan de hand van criteria als transparantie, onpartijdigheid, onafhankelijkheid, luisteren, geweten, catharsis, betrouwbaarheid, enz. Deze kan echter ook worden beoordeeld op twee fundamentele dimensies (volgens de filosoof Aristoteles uit de klassieke oudheid): het vermogen om een geschil dat betrekking heeft op de min of meer strikte toepassing van de rechtsregel op te lossen (de zogenaamde "remediërende gerechtigheid") en het vermogen om een conflict tussen waarden op te lossen, zoals het conflict tussen de vrijheid van meningsuiting en het recht op menselijke waardigheid (de zogenaamde "verdelende gerechtigheid"). Ten slotte moet de beslissing van de rechtbank ook worden beoordeeld op de kostenfactoren (hoeveel kost de rechtszaak voor de rechtzoekende en de gemeenschap?) en de snelheid (hoe lang duurt het voor de rechtzoekende om een eindbeslissing te verkrijgen?).

Optimaliseren van de kwaliteit-kostensnelheidsverhouding van gerechtelijke beslissingen

De methode om justitie te redden van de overal om zich heen sluipende privatisering is duidelijk: het optimaliseren van de kwaliteit-kosten-snelheid van beslissingen. Een van de middelen om dit te

JUSTITIE

bereiken is artificiële intelligentie, d.w.z. een reeks algoritmen die bepaalde kenmerken van de menselijke intelligentie kunnen nabootsen, en die een interessant vooruitzicht op verbetering bieden.

Deze technologie maakt het mogelijk om de oordelende en rechtsprekende functie te automatiseren. Het vervangen van de menselijke rechter door een robotrechter is echter niet in alle gevallen wenselijk, verre van zelfs.

De toepassing van artificiële intelligentie op justitie is alleen aanvaardbaar als de daaruit voortvloeiende beslissingen efficiënter zijn dan die van de menselijke rechter alleen.

Als we de prestaties van mens en machine vergelijken op basis van alle criteria van de "juiste" rechterlijke uitspraak, dan stellen we vast dat de robot efficiëntere beslissingen neemt dan de menselijke rechter in geschillen waarvan de oplossing afhankelijk is van de min of meer strikte toepassing van de rechtsregel (d.w.z. die welke voortvloeien uit remediërende gerechtigheid). Deze geschillen leiden voornamelijk tot de vaststelling van een boete, van een schadevergoeding of van een termijn. Het resultaat zijn dan verkeersboetes, alimentatieuitkeringen, betalingstermijnen, enz. De menselijke rechter neemt efficiëntere beslissingen dan de robotrechter in geschillen die een waardeconflict moeten oplossen (d.w.z. die welke voortkomen uit verdelende gerechtigheid), bijvoorbeeld processen over smaad, criminaliteit en de meeste misdaden en misdrijven.

Door de geschillen te projecteren op een as van verdelende gerechtigheid / remediërende gerechtigheid kunnen we een scheidingslijn aangeven tussen geschillen die moeten worden geautomatiseerd (en die we kunnen toevertrouwen aan de robotrechter) en geschillen die niet mogen worden geautomatiseerd (die we beter in de handen van de menselijke rechter laten liggen). Voor tussengeschillen (die voortkomen uit zowel remediërende gerechtigheid als verdelende gerechtigheid), zal de mogelijkheid om ze

Civiele zaken

Verdelende gerechtigheid

Oneerlijke marktpraktijken Echtscheidingen Hoederecht Verzet tegen handelsmerken Verhuur van onroerend goed Online aankopen

Burenconflicten Erfenissen Alimentatie

Loongeschillen Onrechtmatige ontslagen Ontslagvergoedingen Inning van vorderingen

Strafzaken Terrorisme

Eerroof

Moorden Fraude Ontvoeringen Stalking

Inbraken Niet automatiseren

Misbruik van vennootschapsgoederen

Lichamelijk letsel (verkeersongevallen)

Automatiseren

Gebrek aan Rijden onder autoverzekering invloed van alcohol Overdreven snelheid Remediërende

gerechtigheid

te automatiseren afhankelijk zijn van de politieke gevoeligheid van een bepaalde bevolking.

De (beheersbare) risico’s van geautomatiseerde rechtspraak

Hoe veelbelovend het ook lijkt, geautomatiseerde rechtspraak is niet zonder risico. De implementatie ervan kan bijvoorbeeld het recht op een eerlijk proces ondermijnen. Ze kan leiden tot een verlies van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht of tot een algehele ontgoocheling bij de actoren van justitie.

Deze risico's zijn beheersbaar indien passende maatregelen worden genomen om het optreden van negatieve gevolgen zoveel mogelijk te beperken. De invoering van een speciaal beroep op de menselijke rechter in geschillen die door de robotrechter worden beslecht, de bekendmaking van de onderliggende logica van de algoritmen en de controle ervan door een onafhankelijke instantie zijn slechts enkele voorbeelden van dit soort maatregelen.

Op deze moeizame weg van de robotisering van justitie zullen belanghebbenden zich op belangrijke punten moeten posi-

tioneren. De rechters, de advocaten, de partijen in het proces en de politici van het land moeten deze kwesties behandelen en justitie op toekomstige veranderingen voorbereiden.

Les robots à l'assaut de la justice L'intelligence artificielle au service des justiciables Adrien van den Branden Met een voorwoord van Jean-Pierre Buyle Editie 2019 - 162 p.

Meer info op www.larcier.com

2019|Nr.15|Emile & Ferdinand|7

NOTARIAAT

Digitale Transformatie

in het Notariaat “

Blockchain, artificiële intelligentie en bots gaan de komende jaren ons leven en werk grondig veranderen. Zo zal blockchain de rol van vertrouwde tussenpartijen doen verdwijnen of op zijn minst tot een herdefiniëring van hun werking leiden.

Ook het notariaat wil voorbereid zijn op de enorme disruptie die dat met zich mee zal brengen. Daarom is er sinds twee jaar een Chief Transformation Officer in dienst bij Fednot. Dat werpt zijn vruchten af, want onlangs won Fednot de prestigieuze Corporate IT Award voor ‘Best Customer Experience’ met Biddit, eStox, chatbots, enz.

We vroegen wat uitleg aan Paul Danneels over de toepassing van de nieuwe technologieën in de notarispraktijk.

Paul Danneels Chief Transformation Officer bij Fednot

8|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

Emile & Ferdinand: Wat doet een Chief Transformation Officer precies?

Paul Danneels: Fednot ontwikkelt al jaren digita-

le toepassingen ten bate van het notariaat zodat deze het steeds toenemende takenpakket efficiënt kan blijven verwerken. Het gaat meestal om het digitaal ondersteunen van bestaande kantoorprocessen. Mijn job bestaat er in om na te gaan welke digitale diensten onze klanten verwachten in de toekomst en die te vertalen naar oplossingen die de aanwezige kennis en data over kantoren heen toepassen.

Wat zijn technologieën die het notariaat goed in de gaten moet houden?

“

Twee zaken die over enkele jaren ongetwijfeld een belangrijke rol gaan spelen in het notariaat, zijn artificiële intelligentie (AI) en blockchain.

AI gaat over de manier waarop je alle informatie waarover je beschikt, laat interpreteren door intelligente robots, zowel ten dienste van de notaris, als voor de cliënten. Blockchain is een methode voor het uitschakelen van administratie, om bijvoorbeeld contracten en transacties in absolute transparantie te bewaren. Die twee technologieën zijn de laatste jaren enorm geëvolueerd én betaalbaar geworden.

Artificiële intelligentie, wordt voor de notaris een onontbeerlijk hulpmiddel. Eenvoudig gesteld, doet artificiële intelligentie niet meer dan het beste uit de ervaringen van alle notarissen “detecteren” en “toepassen”. Dankzij artificiële intelligentie wordt het bijvoorbeeld mogelijk om ontelbare overeenkomsten over fusies van vennootschappen te scannen en daar de best mogelijke clausules uit te halen. De toekomstige notaris zal dus veel meer dan nu en in ‘real time’ gebruik kunnen maken van de collectieve kennis die de beroepsgroep heeft opgebouwd.

Zo krijgt de burger of de ondernemer ook voor complexe of niet-alledaagse problemen meteen oplossingen aangereikt.

Blockchain maakt het mogelijk om goederen van de ene naar de andere persoon over te dragen en daarover afspraken vast te leggen zonder dat er nog een onafhankelijke partij aan te

NOTARIAAT

“

pas komt. Blockchain is echter nog minder matuur dan AI en zal pas de komende jaren echt inzetbaar zijn. We hebben net zoals voor AI pilootprojecten gedaan met de blockchaintechnologie en we hebben de toepassingsmogelijkheden en valkuilen rond blockchain uitgegeven bij Larcier in boekvorm. Er zijn immers nog heel wat onbeantwoorde vragen: wie kijkt erop toe dat er correcte informatie in de blockchain wordt ingevoegd?

Wie controleert of de koper wel de persoon is die hij beweert te zijn? Wie toetst of de koper de draagwijdte van zijn aankoop ten volle beseft? Wie waakt erover dat de afspraken tussen partijen evenwichtig zijn, geen van de partijen zich bij de neus laat nemen en de afspraken niet uitmonden in betwistingen?

“

Wat zijn dan concrete projecten die worden gerealiseerd?

Vorig jaar in september werd Biddit gelanceerd, een platform voor een interactieve verkoop van vastgoed.

Ondertussen werden meer dan 4000 panden via dit platform verkocht, Biddit komt immers tegemoet aan de reële vragen rond transparantie en snelheid van kopers en verkopers. De biedingen gebeuren anoniem maar zijn bindend en de verkoopsakte wordt binnen de 10 dagen na het afsluiten van de veiling verleden.

Dit jaar in mei volgde de lancering van een digitaal effectenplatform eStox, dit in samenwerking met het Instituut van de Accountants en Belastingconsulenten (IAB). Met deze nieuwe tool maakt Fednot resoluut komaf met de nadelen van de traditionele, papieren “aandelenregisters”, waarin de opgeslagen gegevens vaak niet “up-to-date” zijn of om andere redenen minder betrouwbaar zijn.

Dit nieuwe platform maakt het voor de bestuurders van vennootschappen stukken eenvoudiger om de aandeelhouders samen te roepen voor een algemene vergadering. Verder maakt het digitaal effectenplatform het voor bestuurders van vennootschappen mogelijk om te voldoen aan de verplichtingen in het raam van de Europese regels in de strijd tegen witwassen en fraudebestrijding (UBO). Via de tool kunnen bedrijven aan de FOD Financiën doorgeven wie de uiteindelijke begun-

Het online platform ‘Biddit’ koppelt gebruiksvriendelijkheid aan de vastgoedexpertise en vertrouwensfunctie van de notaris die de verkoop organiseert.

Er zijn nog heel wat onbeantwoorde fundamentele juridische vragen bij de toepassing van blockchain: wie kijkt erop toe dat er correcte informatie in de blockchain wordt ingevoegd?

Wie controleert of de koper wel de persoon is die hij beweert te zijn? Wie toetst of de koper de draagwijdte van zijn aankoop ten volle beseft? Wie waakt erover dat de afspraken tussen partijen evenwichtig zijn, …

”

stigden van de vennootschap zijn en welke aandeelhouders bijvoorbeeld, een participatie van meer dan 25 procent in de vennootschap aanhouden. De notarissen en de accountants staan voortaan in voor een correcte registratie van alle gegevens over de effectenhouders. Zo worden discussies vermeden, bijvoorbeeld over de vraag wie precies effectenhouder is, sinds wanneer, en/of de houder zijn effecten op een rechtmatige manier heeft verkregen.

“

En in de verdere toekomst?

In 2030 zullen papieren overeenkomsten vervangen zijn door digitaal gevormde akten. Partijen zullen hun afspraken niet meer bezegelen met de pen, doch alleen nog elektronisch handtekenen. Authentieke akten worden vandaag al niet meer bewaard in stoffige achterkamertjes maar in een eigen digitaal archief waar straks naast akten ook andere waardevolle informatie zal worden bewaard zoals een video testament, arbeidscontracten of aandelenoptieplannen, afspraken met leveranciers en andere zakenpartners, … Tegen dan zal de burger, en alleen hij, beslissen met wie hij de gegevens uit deze digitale kluis deelt. Meer dan ooit zal er nood zijn aan een notaris die kan certifiëren wat ‘echt’ is, en die de link legt tussen de virtuele wereld en de werkelijkheid.

eStox: Ontdek de voordelen in vergelijking met de traditionele ‘aandelenregisters’

...

2019|Nr.15|Emile & Ferdinand|9

NOTARIAAT

...

AI zal de huidige vastgoedbarometer vervangen en trends detecteren, aanbevelingen doen, richtprijzen opstellen en zo verder. En dat is dan gebaseerd op veel meer informatie dan diegene die we vandaag gebruiken. In onze barometers gebruiken we nu “gemiddelden” voor bepaalde wijken, maar de realiteit is natuurlijk veel complexer dan dat. Hoe meer data we inzetten, hoe nauwkeuriger die informatie wordt. Bij AI denk ik ook aan het automatiseren van een eerste contact met de burger.

Een bot zou bijvoorbeeld aanbevelingen kunnen doen over de clausules of aandachtspunten die zeker opgenomen moeten worden in je huwelijkscontract. Je gaat met de bot een dialoog aan, je vertelt hem je verhaal en hij doet een suggestie. En hij kan ook aangeven wanneer het toch best is om bij de notaris langs te gaan om de aandachtspunten verder te bespreken. Op die manier is de robot verantwoordelijk voor “eerstelijnshulp”, triviale vragen en standaardprocedures, de medewerkers voor “tweedelijnshulp” en de expertise van de notaris is al “derdelijnshulp”.

Dit zal desondanks een impact hebben op de mensen in het notariaat.

“

Het werkterrein van veel medewerkers en de manier waarop ze werken, zal veranderen. Een robot gaat suggesties doen, zodat kennis meer verspreid wordt over experten en niet-experten. De toegankelijkheid van informatie zal heel sterk toenemen, zozeer zelfs dat er misschien ook externe partijen en partners bij betrokken geraken. Dat hoeft niet te betekenen dat er minder mensen in het notariaat gaan werken, wel dat hun rol zal veranderen. Dat geldt trouwens ook voor de notaris zelf. Nu moet hij alles weten over alles. Ik denk dat er in toekomst veel meer specialisatie zal zijn in het notariaat.

We gaan er voor zorgen dat we minstens evenveel inspanningen leveren in het overbrengen van deze transitie naar de duizend notariskantoren, als in het ontwikkelen van de nieuwe diensten zelf. De notariskantoren zullen er heel dicht bij betrokken worden door hen te consulteren over hoe we diensten kunnen integreren in hun manier van werken. Daarover zullen, over de kantoren heen, ervaringen uitgewisseld worden, zodat iedereen de opportuniteiten kan aanwijzen. Dat wordt een werk van lange adem en iedereen zal op zijn ritme mee kunnen. De notaris kan in de toekomst het verschil blijven maken. Daarin zal de human touch essentieel blijven. Die moet de notaris grijpen, met zijn kennis van context, zijn ervaring en zijn juridische vaardigheden. Zijn rol zal niet door een app of een robot vervangen worden.

10|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

Paul Danneels werkte mee aan ‘Blockchain en smart contracts - Impact op de notaris als vertrouwde tussenpersoon?’

Blockchain en smart contracts - Impact op de notaris als vertrouwde tussenpersoon?

2019 – 113 p.

Blockchain is een revolutionaire technologie die de rol van vertrouwde tussenpartijen zal doen verdwijnen of op zijn minst tot een herdefiniëring van hun werking zal leiden. Er zijn echter nog heel wat fundamentele, juridische vragen die vooralsnog onduidelijk of onbeantwoord zijn: de impact van de Algemene verordening gegevensbescherming (GDPR), de rechtsgevolgen van een smart contract, het toepasselijke rechtssysteem bij internationale transacties ...

Dit Cahier geeft u alvast een degelijke basis om inzicht te verwerven in hoe de technologie werkt, wat de belangrijkste juridische implicaties zijn en hoe groot de te verwachten impact op het notariaat zal zijn.

Verdere lectuur:

Blockchain in de juridische wereld: enkele toepassingen Bloemlezing van recente bijdragen uit tijdschriften en monografieën over de impact van blockchain en aanverwante technologieën op de juridische wereld: de gevolgen voor het contractenrecht, financieel recht (virtuele en cryptomunten), fiscaal recht (kadaster), ...

2019 - 176 p.

ADVOCATUUR

Impact van

de hervorming van het ondernemingsrecht en de invoering van het WVV

op de advocaatondernemer De laatste jaren heeft de organisatie en de uitoefening van het beroep van advocaat heel wat wijzigingen ondergaan. Deze zijn voornamelijk het gevolg van de algemene evolutie van het vrije beroep van de advocaat met haar eigen specifieke kenmerken, naar een echte advocaat-ondernemer die onderworpen is aan de geplogenheden van het hedendaagse ondernemingsrecht.

Bernard Dubois Advocaat bij de balie te Gent

Daar waar het vroeger eerder ongepast was om een advocaat omwille van de intellectuele aard van zijn beroep als een “gewone” ondernemer te beschouwen, is dit vandaag de dag niet meer dan normaal. Overigens, reeds geruime tijd oordeelt het Hof van Cassatie dat advocaten ondernemers zijn en dat de Orde van Vlaamse Balies bijgevolg als een ondernemersvereniging kan worden be-

schouwd (zie Cass. 25 september 2003 – C.03.0139.N). Voor jonge advocaten is het aura van de advocaat als notabele in het dorp of de stad die geheel losstaat van het ondernemersleven trouwens een beeld uit lang vervlogen tijden. De hedendaagse advocaat is een moderne dienstenverstrekker die net zoals elke andere ondernemer kan terugplooien

...

2019|Nr.15|Emile & Ferdinand|11

ADVOCATUUR

...

“

op de mogelijkheden die het ondernemingsrecht hem biedt, weliswaar binnen de krijtlijnen die door de balie en de deontologie worden uitgezet.

Het concept van de advocaat-ondernemer vertaalt zich zowel extern in de verhouding van de advocaat tot derden (en dan in het bijzonder tot zijn cliënteel), als intern wat de organisatie van het beroep betreft.

Vooreerst brengt het statuut van ondernemer verschillende gevolgen met zich mee in de externe verhouding van de advocaat ten overstaan van derden. Zowel de informatieverplichtingen zoals destijds reeds voorzien door de Dienstenwet (thans overgenomen in Boek III van het Wetboek van Economisch Recht – WER) als de bepalingen inzake marktpraktijken en consumentenbescherming uit Boek VI WER getuigen van het feit dat de advocaat-ondernemer er wettelijk toe gehouden is zijn beroep uit te oefenen met transparantie en informatieplicht als uitgangspunten. Dat de Wet houdende hervorming van het ondernemingsrecht (WHO) van 15 april 2018 het Boek XIV WER ophief en zo de prestaties van vrije beroepers voor de intellectuele prestaties die kenmerkend zijn voor hun beroep niet langer afzonderlijk behandelt, maar daarentegen onderbrengt onder de regels die van toepassing zijn op alle ondernemers, getuigt van voormelde evolutie.

Naast de gevolgen in de externe verhoudingen impliceert het ondernemerschap ook een grote verandering in de interne organisatie van het beroep.

Nog voor het handelsrecht en de begrippen koopman, daden van koophandel en handelaar – die in hoofdzaak steunden op het Wetboek van Koophandel – werden vervangen door het ondernemingsrecht en het moderne ondernemersbegrip, werden de prestaties van advocaten reeds per 1 januari 2014 onderworpen aan een BTW-plicht ten belope van 21%.

12|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

elet op de evolutie van de advocaat G naar de advocaat-ondernemer en gelet op de risico’s die dit inherent met zich meebrengt is de eventuele keuze voor het uitoefenen van het beroep via een vennootschap, actueler dan ooit tevoren.

”

Met de afschaffing van de bestaande BTW-vrijstelling voor de advocatuur conformeerde de Belgische wetgever zich aan de Europese rechtspraak ter zake.

Net zoals andere ondernemers dienden advocaten vanaf dat ogenblik 21% BTW aan te rekenen op hun ereloonstaten, ongeacht of de gehoudene van deze factuur zelf een ondernemer (BTW-plichtige) dan wel een privaat (niet BTW-plichtig) persoon was.

De overgang van het vrije beroep van advocaat naar een modern ondernemersbegrip werd vervolgens mede gestalte gegeven door het hervormingsdrieluik van het ondernemingsrecht sensu latu van Minister van Justitie Koen Geens: (1) het gewijzigde insolventierecht, (2) de wet houdende de hervorming van het ondernemingsrecht en (3) de hervorming van het vennootschapsrecht.

Als eerste werd in de Belgische rechtsorde een nieuw insolventierecht ingevoerd door middel van een nieuw Boek XX WER. Voortaan kunnen ook advocaten – net zoals alle andere ondernemers – in faling worden verklaard. Een tweede stap werd gezet met de inwerkingtreding van de WHO per 1 november 2018 en omvatte onder meer de afschaffing van het onderscheid tussen burgerlijke en handelszaken, de invoering van het ondernemersbegrip (en de afschaffing van de begrippen koopman en handelaar) en de bevoegdheid van de ondernemingsrechtbanken voor geschillen tussen en

tegen ondernemingen (m.i.v. advocaten). Het derde luik van de hervorming werd besloten met de invoering van het nieuwe Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (WVV) per 1 mei 2019 waardoor de bestaande vennootschapsen verenigingswetgeving grondig werd hervormd en gemoderniseerd.

Gelet op de evolutie van de advocaat naar de advocaat-ondernemer en gelet op de risico’s die dit inherent met zich meebrengt, is de eventuele keuze voor het uitoefenen van het beroep via een vennootschap, actueler dan ooit tevoren. In artikel 74 van de OVB Codex Deontologie (versie bijgewerkt tot BS 03.06.2019) wordt dit ook voorzien, al werd in dit artikel nog geen rekening gehouden met de afschaffing van het onderscheid tussen burgerlijke en handelsvennootschappen.

Het WVV brengt een groot aantal wijzigingen mee voor de organisatie en de werking van vennootschappen en heeft onvermijdelijk ook een weerslag op de advocaat die zijn beroep via een vennootschap organiseert. De BVBA wordt omgevormd tot de Besloten Vennootschap (BV) en de EBVBA wordt een modaliteit van de BV. De advocaat-ondernemer dient de statuten van zijn vennootschap aan te passen in functie van de nieuwe wettelijke bepalingen. Zo is er in de BV niet langer sprake van een minimumkapitaal en dient winstuitkering te gebeuren via een voorafgaande balansen liquiditeitstest.

ADVOCATUUR

Het WVV heeft overigens niet enkel een impact op de advocatenvennootschap maar op eenzelfde wijze ook op de samenwerkingsverbanden tussen advocaten (cf. associaties, groeperingen, netwerken) die georganiseerd zijn onder de vorm van een vennootschap. Opmerkelijk hierbij is dat de organisatie van een associatie van advocaten onder de vorm van de CVBA tot het verleden behoort al kan de BV wel nagenoeg als een voormalige CVBA worden gemodelleerd.

De organisatie van het beroep via de balies, een kwalitatief inhoudelijk gecontroleerde beroepsopleiding en een systeem van permanente vorming kunnen hier zeker toe bijdragen, net zoals een moderne deontologie. Wat dat laatste betreft lijkt het nieuwe reglement

Het geheel van voormelde wijzigingen betekent uiteraard niet dat de specifieke kenmerken van de advocatuur niet moeten behouden blijven. Meer zelfs, ze dienen zonder meer te worden uitgespeeld als een troef die de advocaat-ondernemer onderscheidt van andere juridische dienstverleners.

samenwerkingsverbanden en multidisciplinair samenwerken (in werking per 13 september 2019) dat onder meer voorziet in de mogelijke samenwerking tussen advocaten en niet-advocaten en het lidmaatschap van een advocaat van meerdere groeperingen en/of associaties, zeker een stap in de goede richting.

Mr. Bernard Dubois geeft in het boek ‘De Vennootschap & het advocatenkantoor’ een overzicht van de wijzigingen ingevolge het WVV die een impact hebben op de professionele vennootschap van de advocaat en de groeperingen en associaties van advocaten die onder de vorm van een vennootschap zijn georganiseerd. De auteur geeft hierbij ook aan hoe met deze wijzigingen praktisch moet worden omgegaan.

Januari 2020 - circa 100 p.

op www.larcier.com/nl/witboeken

2019|Nr.15|Emile & Ferdinand|13

ARTIFICIĂ‹LE INTELLIGENTIE

Juridische vragen en overwegingen omtrent hoogtechnologische artificial intelligence Younes Sebbarh Advocaat Baker McKenzie

Gilles Leyssen Advocaat EY Law

Corneel Bogaert Belgian National Trainee bij ESA

14|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

Aangezien de invloed van ArtificiĂŤle Intelligentie (AI)-systemen enkel zal toenemen, lijkt een aangepast juridisch statuut op termijn absoluut noodzakelijk.

De vraag rijst hoever we hierin moeten gaan. Als we van plan zijn om robots verantwoordelijk te stellen, dienen we deze dan ook te beschermen? De opkomst en toepassing van AI-systemen roept dan ook interessante vragen op inzake aansprakelijkheid, maar ook van ethiek.

ARTIFICIËLE INTELLIGENTIE

“

Emile & Ferdinand: Voor een goed begrip van de problematiek: hoe zouden jullie ‘kunstmatige intelligentie’ of artificial intelligence (hierna: “AI”) omschrijven?

“

Het begrip ‘kunstmatig’ slaat op de artificiële, niet-biologische bron die dergelijke intelligentie bevat, zoals bijvoorbeeld computers, drones, robots en tal van andere systemen die specifieke taken kunnen uitvoeren. Met ‘intelligentie’ bedoelt men het vermogen om voorspellingen te doen en om uiterst complexe taken uit te voeren. In feite zijn het voornamelijk algoritmes (en dus ééntjes en nulletjes) die aan de grondslag liggen van AI. Met de komst van Big Data (de beschikbaarheid van een enorme hoeveelheden informatie) is de effectiviteit van zulke algoritmes enorm toegenomen. Bovendien kunnen AI-systemen aan de hand van machine learning, waarbij de systemen zelf verbeteren en bijleren zonder daartoe geprogrammeerd te zijn, sneller patronen herkennen en daardoor betere beslissingen nemen. Met zogenaamde deep learning gaat AI zelfs nog een stap verder en maakt het gebruik van algoritmes bestaande uit verschillende lagen van artificiële neurale netwerken die hun biologische tegenhanger kunnen nabootsen.

Blijkbaar zijn de algoritmes al zeer geavanceerd?

“

Voor een passende illustratie die aantoont waartoe moderne AI-systemen in staat zijn, moeten we naar de algoritmes van DeepMind Technologies grijpen die werden aangewend voor één van de meest complexe bordspellen ooit. Op basis van training data, gebaseerd op de zetten van menselijke topspelers, werd een systeem geprogrammeerd dat ook continu beter werd doordat het steeds tegen oudere versies van zichzelf speelde. Binnen drie dagen tijd versloeg het systeem een oudere versie van zichzelf dat reeds had gewonnen van de beste speler ter wereld. De verdere verbetering van het programma werd dan ook bereikt door het resterende zwakke element uit de training data te halen: de menselijke factor.

Maar AI is een mes dat snijdt aan twee kanten. Om het in de woorden van Stephen Hawking uit te drukken: “Artificial intelligence is likely to be either the best or worst thing to happen to humanity.” Enerzijds biedt het gebruik van AI nu al immens veel mogelijkheden die leiden tot een hogere welvaart voor de mensheid. Anderzijds brengt het ook een aantal uitdagingen met zich mee op het gebied van werkgelegenheid, veiligheid en privacy. De mate waarin AI in de toekomst aanleiding zal geven tot zulke problemen hangt voor een groot deel af van de onderliggende reglementering.

In het geval waarbij de nieuwe

generatie robots autonome beslissingen kunnen nemen op basis van hun aanpassingsen leervermogen, zouden de traditionele regels van het aansprakelijkheidsrecht niet meer kunnen volstaan. Op lange termijn stelt men zelfs voor om een elektronische persoonlijkheid te creëren zodat robots over een specifieke rechtspersoonlijkheid kunnen beschikken.

”

Hoe moeten we dergelijke ontwikkelingen inpassen binnen ons bestaand rechtssysteem? Is er al wetgevend ingrijpen?

“

Het ongeval door de zelfrijdende auto van Uber, met de tragische dood van Elaine Herzberg tot gevolg, maakte pijnlijk duidelijk dat er een juridische component is aan vooruitgang. Ook de discussie rond de zin en onzin van robotrechten kan zich ontplooien in de nabije toekomst, des te meer wanneer het onderscheid tussen mens en robot dreigt te vervagen.

Er is al enige tijd aandacht voor de juridische implicaties van AI, met dien verstande dat het vraagstuk omtrent de aansprakelijkheid voor schadelijke handelingen van robots de hoofdrol opeist. Zo bracht het Europees Parlement in 2017 een ontwerpresolutie uit waarin een aantal aanbevelingen werden uitgewerkt over civielrechtelijke regels inzake robotica.

De resolutie stelt onder andere de invoering van een EU-systeem ter registratie van geavanceerde robots voor op basis van onderscheidingscriteria zoals autonomie en het vermogen om zelf te leren. Door de toenemende autonomie van robots kunnen zij minder beschouwd worden als eenvoudige werktuigen die gebruikt worden door de mens. De bestaande regels inzake productaansprakelijkheid gelden namelijk enkel voor gevallen waar de oorzaak van het handelen of niet-handelen van een robot teruggevoerd kan worden op een specifieke menselijke actor, zoals de fabrikant, de bediener of de eigenaar. In het geval waarbij de nieuwe generatie robots autonome beslissingen kunnen nemen op basis van hun aanpassings- en leervermo-

...

2019|Nr.15|Emile & Ferdinand|15

ARTIFICIËLE INTELLIGENTIE

...

gen, met een zekere onvoorspelbaarheid van hun gedrag als gevolg, zouden de traditionele regels van het aansprakelijkheidsrecht niet meer kunnen volstaan. Op lange termijn stelt men zelfs voor om een elektronische persoonlijkheid te creëren zodat robots over een specifieke rechtspersoonlijkheid kunnen beschikken.

Bestaat er consensus over de creatie van een specifieke rechtspersoonlijkheid?

“

Niet iedereen is het eens dat een dergelijke nieuwe categorie dient te worden opgericht. Uit een open brief blijkt dat tal van experten opperen voor een beginsel van transparantie zodat de grondslag van een met behulp van AI genomen beslissing steeds achterhaald kan worden. Geavanceerde robots zouden daarom moeten worden uitgerust met een “black box” die de gegevens registreert van elke handeling die de machine uitvoert en het redeneringsproces erachter. Zodra de verantwoordelijkheid is vastgesteld, kan de aansprakelijkheid worden bepaald evenredig aan het niveau van de aan de robot gegeven instructies en de mate van autonomie.

Het voorbeeld van de zelfrijdende auto toont ook aan dat de relatie tussen moraliteit en rationaliteit niet meer louter filosofisch is. In bepaalde gevallen moet het besturingssysteem een keuze maken tussen het frontaal inrijden op een tegenligger, dan wel uitwijken op een voetganger. Het systeem beslist daarbij uiteindelijk over het lot van de inzittenden en omstaanders.

Een uitdaging in dit verband is om AI-systemen op een zodanige manier te ontwerpen zodat hun waarden overeenkomen met die van de mens. Het is in dit kader dat gepleit wordt voor de oprichting van een handvest voor robotica, bestaande uit een gedragscode voor robotica-ingenieurs, een code voor commissies voor onderzoeksethiek die roboticaprotocollen beoordelen, en modellicenties voor ontwerpers en gebruikers. Als

16|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

aanvulling op de juridische aanbevelingen zouden in het handvest ethische kwesties rond ontwikkeling, ontwerp, productie, gebruik en wijziging van robots aan bod komen.

Aangezien de invloed van AI-systemen enkel zal toenemen, lijkt ons inziens op termijn een aangepast juridisch statuut noodzakelijk. De vraag rijst hoever we hierin moeten gaan. Als we van plan zijn om robots verantwoordelijk te stellen, dienen we deze dan ook te beschermen? Waar trekken we in de toekomst überhaupt nog de grens tussen mens en robot? Stel dat robots ooit “bewust” worden, hebben zij dan ook een recht op “leven”?

Interessante vragen met verstrekkende gevolgen. Zal het bijzondere statuut van de mens eroderen indien we robots bepaalde ‘mensen’rechten toekennen?

“

Hier en daar wordt het idee opgeworpen om rechten voor robots te creëren vergelijkbaar aan mensenrechten.

De rechtvaardiging om onszelf mensenrechten toe te kennen spruit voort uit de gedachte van biologische superioriteit tegenover andere levensvormen. In de nabije toekomst is het echter niet ondenkbaar dat AI een status zal verwerven dat een zekere bescherming vraagt. In hoeverre deze bescherming het huidige niveau van mensenrechten zal benaderen is niet duidelijk.

Het is wel duidelijk dat AI in aanmerking kan komen voor een vorm van bescherming zonder dat zij een intellect gelijkaardig aan dat van de mens bezit. Hier kan de vergelijking worden gemaakt met dieren. Zij worden niet op gelijke hoogte geplaatst met de mens maar kunnen toch rekenen op bescherming. Het gaat hierbij veeleer om welzijn. Dierenbescherming betekent dus niet de juridische gelijkheid tussen mens en dier, maar gaat eerder uit van een verantwoordelijkheid en zorgplicht van de

ARTIFICIËLE INTELLIGENTIE

“

mens. Onnodig dierenleed vermijden en voldoende zorg waarborgen is dus een menselijke plicht. Dit laat wel toe dat dieren worden aangewend ten voordele van het menselijk belang, hetgeen aantoont dat ons systeem van rechten en plichten intrinsiek menselijk is. Denk in deze context aan een wetenschapper die een hoogtechnologische robot ontwikkelt die pijn kan voelen. Is het ethisch verantwoord om zulk niet-biologisch wezen te laten lijden, of moet, mutatis mutandis, onnodig leed worden vermeden? Al is het maar omdat wij een bepaalde natuurrechtelijke verantwoordelijkheid hebben om het juiste te doen.

Laat ons een stap verder gaan: hoe moeten we omgaan met AI-systemen die het menselijk intellect bereiken of zelfs evenaren?

“

“Singulariteit” is het begrip dat duidt op de cascade waarbij AI zichzelf verder zal verbeteren en ontwikkelen waardoor het op een bepaald moment het menselijk denkvermogen zal inhalen. Dus de kans dat het op termijn zal gebeuren is reëel. Wat is er dan nog dat de mens zo uniek maakt ten opzichte van AI of dieren?

Wat ons bijzonder maakt is de menselijke geest. Het komt erop neer dat de mens over een speciaal soort bewustzijn beschikt waardoor mensenrechten automatisch van toepassing zijn. Dit is iets waar machines nog niet over kunnen beschikken. Bewustzijn is de ervaring om iemand of iets te zijn. Het is zich bewust zijn van zijn eigen omgeving en het gaat gepaard met een vorm van vrije wil. Als onze geest niets meer blijkt te zijn dan ons brein, dan zullen algoritmes in het tijdperk van Big Data ons al snel overklassen. Als blijkt dat onze geest toch meer is dan enkel en alleen het brein, dan kan het bewustzijn ons blijven onderscheiden tot zover AI over een gelijkaardige geest kan beschikken. Als het echter mogelijk wordt om een gelijkwaardig bewustzijn te creëren bij robots dan zal het onderscheid met de mens uiteindelijk vervagen, en moeten zij op één of andere manier dus rechten krijgen die hen beschermt in hun “zijn”. Het probleem hierbij is dat zulke AI-robots op veel vlakken beter zullen zijn dan de mensheid, waardoor de kans bestaat dat de mens niet meer het superieure “wezen” zal zijn op deze planeet; met alle gevolgen van dien.

Wat zal dan nog het onderscheid zijn tussen robots en mensen?

“

Momenteel hebben machines nog aan-en-uitknoppen.

In de toekomst zou dit echter kunnen veranderen wanneer systemen bestaan uit zulke complexe neurale netwerken

Als het echter mogelijk wordt om een gelijkwaardig bewustzijn te creëren bij robots dan zal het onderscheid met de mens uiteindelijk vervagen, en moeten zij op één of andere manier dus rechten krijgen die hen beschermt in hun “zijn”.

”

dat het eenvoudig uitschakelen niet meer mogelijk wordt. Bovendien kan men niet uitsluiten dat dergelijke systemen zich op basis van emoties op een zodanige wijze gaan gedragen om uitschakeling te voorkomen, of dat er een gevoelsrelatie ontstaat tussen mens en robot. Vooral bij kwetsbare groepen, zoals kinderen, ouderen en personen met een beperking kan een dergelijke gevoelsrelatie emotionele of fysieke gevolgen hebben.

Wetgevers en beleidsmakers moeten rekening houden met bovenstaande risico’s en overwegingen.

Jullie schetsten een beeld van op zichzelf staande robots die het menselijk kenvermogen evenaren of zelfs over een gelijkwaardig bewustzijn zullen beschikken. Zijn er ook scenario’s mogelijk die in de richting gaan van directe impact, m.n. waarbij het menselijke lichaam, en in het bijzonder onze hersenen, worden aangepast door middel van AI en robotica?

“

De evolutie waarin AI de mens verandert, is inderdaad al ingezet. DNA-sequenties en genen kunnen worden aangepast en chronische ziektes kunnen worden behandeld op basis van AI. Verder bestaan er reeds symbioses tussen brein en technologie voor het tegengaan van Parkinson en epilepsie. Dergelijke ontwikkelingen zetten toekomstbeelden, zoals die van zogenaamde supermensen met verhoogde weerstand en capaciteiten, steeds meer kracht bij. Ook cyborgs maken al deel uit van de realiteit. In 2007 werd Neil Harbisson namelijk de eerste mens die officieel door een overheid werd erkend als cyborg. De man heeft een geïmplanteerde antenne in zijn schedel waarmee hij meer kan dan wat mensen of computers alleen kunnen. In 2010 werd hij medeoprichter van de Cyborg Foundation, een internationale organisatie die opkomt voor cyborgrechten. Met de ontwikkeling van implanteerbare breincomputers, bedoeld om cognitieve capaciteiten op het internet over te zetten, tonen projecten zoals Neuralink bovendien aan dat science fiction weleens science fact zou kunnen worden.

...

2019|Nr.15|Emile & Ferdinand|17

ARTIFICIËLE INTELLIGENTIE Deze bijdrage verscheen ook in Actua Leges.

...

Dit gesleutel aan het menselijk lichaam levert opportuniteiten. Maar houdt de vermenging van mens en machine ook risico’s in? Hoe ziet u de verdere evolutie van cyborgs?

“

Door het potentieel van robotica verwacht men grote vooruitgang op het gebied van herstel en vervanging van beschadigde organen en lichaamsfuncties. Met alle mogelijkheden die rechtstreeks op het lichaam kunnen worden gedragen of in het lichaam worden geïmplanteerd zou onze opvatting van een gezond mensenlichaam totaal kunnen wijzigen. Bij een dergelijke aanpassing van het lichaam horen inderdaad ook risico's zoals het hacken, uitschakelen of wissen van het geheugen van de in het menselijk lichaam geïntegreerde systemen.

Aangezien hierdoor de gezondheid en in extreme gevallen zelfs het leven van mensen in gevaar kan komen, zal een verdere regulering van robotica nog belangrijker worden.

Misschien vormt de verdere ontwikkeling van cyborgs wel de toekomst van de mensheid. In plaats van te streven naar een computer of een robot die alles beter kan dan wij, zouden we de mens geavanceerder kunnen maken aan de hand van AI-eigenschappen waardoor we de optimale samenwerking tussen natuurlijke en kunstmatige intelligentie creëren. Toekomstige machines zouden cyborgs kunnen zijn, bestaande uit zowel organisch materiaal als kunstmatige onderdelen, terwijl mensen worden aangepast en verbeterd met kunstmatige onderdelen.

Het onderscheid tussen mens en machine zou op deze manier weleens kunnen vervagen. Een term als persoonlijkheid gaat misschien een heel andere betekenis krijgen wanneer het mogelijk wordt om een gedigitaliseerd brein over te zetten en te bewaren op een computer. In een wereld waarin mens en machine vermengd worden, zal het onderscheid tussen de twee steeds kleiner worden.

Zeer recentelijk kondigde wetenschapper Dr. Peter Scott-Morgan, die door een ongeneeslijke ziekte nog maar één jaar te leven heeft, aan dat hij zijn lichaam en geest wil transformeren in een robot en dat dit proces reeds in werking werd gezet.

Naar zijn woorden: "I'm about to be turned into Peter 2.0. And when I say 'Peter 2.0', I mean 'a Cyborg'. And when I say 'Cyborg', I don't just mean any old cyborg, you understand, but by far the most advanced human cybernetic organism ever created in 13.8 billion years. I'm scheduled to become the world's very first full Cyborg."

18|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

Exclusief voor abonnees van Strada lex focussen specialisten op actuele topics uit verschillende takken van het recht via het online tijdschrift Actua Leges.

Deze berichten brengen u op zeer regelmatige basis korte en vlot leesbare artikels rond wetgeving, rechtspraak, rechtsleer en actualiteit binnen de meeste rechtstakken: Personen- en familierecht, Sociaal recht, Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Strafrecht, Vennootschapsrecht, Fiscaal recht, IP/ICT,….

Bent u abonnee op Strada lex en wenst u op de hoogte gehouden te worden van nieuwe bijdragen?

Schrijf u dan in via Actua Leges e-alert.

Alle takken van het recht worden opgevolgd in deze informatieve nieuwsbrieven. Om u snel en tegelijk grondig te informeren worden per rechtstak 2 berichten per maand (uitgezonderd in juli en augustus) gepubliceerd, waarin specialisten ter zake focussen op een actuele blikvanger.

Voor uw gebruiksgemak verloopt deze informatiestroom volledig elektronisch: u kan deze berichten consulteren op Strada lex onder het tabblad Tijdschriften via Actua Leges, mooi geordend per rechtstak.

Dankzij deze nieuwe kosteloze toevoeging aan het reeds ruime aanbod van Strada lex ontvangt u als abonnee hapklare bijdragen die snel inspelen op de actuele thema’s binnen deze rechtstak of die pertinente topics bespreken.

Lees ook eerdere bijdragen van deze auteurs in Actua leges: > C. BOGAERT en Y. SEBBARH, “Commerciële exploitatie van grondstoffen in de kosmische ruimte”, Actua Leges, nr. 2019/30. > K . VERHAEGHE en G. LEYSSEN, “De zoektocht naar fiscale antwoorden op de digitale economie”, Actua Leges, nr. 2019/27. > DEGRAVE en Y. SEBBARH, “Een IPO-proces in vogelvlucht”, Actua Leges, nr. 2019/17. > G. LEYSSEN en Y. SEBBARH, “De taxshelter voor de gamingindustrie wordt gedownload”, Actua Leges, nr. 2019/12

RAADPLEEG UW TIJDSCHRIFT Emile & Ferdinand OVERAL EN ALTIJD

RAADPLEEG UW TIJDSCHRIFT EMILE & FERDINAND, IN DE APP LARCIER JOURNALS

NIEUW & GRATIS

APP LARCIER JOURNALS

DANKZIJ DE APP LARCIER JOURNALS KUNT U OVERAL EN OP ELK MOMENT TOEGANG KRIJGEN TOT DE VOLLEDIGE RIJKDOM VAN UW TIJDSCHRIFTEN De app Larcier Journals geeft u overal en op elk moment toegang tot de inhoud van uw tijdschriften op uw smartphone of tablet (iOS- en Android-versies beschikbaar). Dankzij de app wordt uw collectie van tijdschriften mobiel. Raadpleeg gemakkelijk uw Larcier tijdschriften, waar u ook bent, online of offline.

Download de app Larcier Journals uit de App Store of Google Play Store en installeer deze op uw smartphone of tablet. Het aanmaken van uw account in de app geeft u automatisch toegang tot uw gratis tijdschrift Emile & Ferdinand (Nederlandse en Franse versies) en het gratis tijdschrift Managing Lawyer.

Ontdek de andere tijdschriften die beschikbaar zijn in de app op www.larcier.com/nl/app-larcier-journals

www.larcier.com/nl/app-larcier-journals

SAVE THE DATES*

➔ DAG VAN DE CBN 2019 20 november 2019 - Auditorium KBC Brussel Sadi Podevijn, Filip Hendrickx, Charles-Ly Laurant en Thibault Melin ➔ C URSUS: DE EERSTE BELEGGINGSFOUT IS NIET TE BELEGGEN 22 november 2019 - 3Square Zwijnaarde Arne Gutermann ➔ S ERVO-TRAINING HOUD STRESS EN BURN-OUT OP EEN AFSTAND (TWEE CURSUSDAGEN) 22 november en 6 december 2019 - Koningsteen Kapelleop-den-Bos Jeff Keustermans ➔ S TUDIENAMIDDAG DE VENNOOTSCHAP &: DE AANSPRAKELIJKHEID VAN HAAR BESTUURDERS 26 november 2019 - 3Square Zwijnaarde Frédéric Delbar, Jan Delanote, Stijn De Meulenaer en Thomas Vandenberghe ➔ S TUDIENAMIDDAG: OVERHEIDSOPDRACHTEN: OVERZICHT VAN RECHTSPRAAK 28 november 2019 - Salons van Edel Antwerpen Peter Flamey en Elke Casteleyn ➔ S TUDIENAMIDDAG: VEREFFENING-VERDELING: PROCEDURELE TOPICS 29 november 2019 - STAM Gent Bart Van den Bergh ➔ STUDIEDAG: INTERNATIONALE FISCALITEIT: EEN UPDATE 29 november 2019 - 3Square Zwijnaarde Werner Huygen, Bernard Peeters, Henk Verstraete, Ine Lejeune en Véronique De Brabanter ➔ S TUDIEDAG: OMGEVINGSRECHT: 3 ACTUELE TOPICS IN DE KIJKER 6 december 2019 - 3Square Zwijnaarde Steve Ronse, Bart De Becker en Michiel Deweirdt

➔ STUDIENAMIDDAG: VERJARING EN AANSPRAKELIJKHEID 12 december 2019 - Holiday Inn Gent Expo Gent Ignace Claeys en Thijs Tanghe ➔ L UNCHSEMINARIE: OVERHEIDSOPDRACHTEN VOOR NIETSPECIALISTEN: DO’S AND DON’TS* 16 januari 2020 - Loyens & Loeff Brussel Valentijn De Boe en Felix Feyt ➔ S TUDIENAMIDDAG: DE RECHTSPLEGINGSVERGOEDING ANNO 2020* 24 januari 2020 - Faculty Club Leuven Bart Van den Bergh ➔ STUDIEDAG GRENSOVERSCHRIJDENDE TEWERKSTELLING* 20 maart 2020 - Holiday Inn Gent Expo Bruno De Pauw, Sophie Maes, Bart Elias, Filip Van Praet en Nicolaas Vermandel ➔ STUDIENAMIDDAG: ECHTSCHEIDING: TWEE ACTUELE TOPICS* 11 juni 2020 - Salons van Edel Antwerpen Steven Brouwers en Sofie Longerstay

➔ LUNCHSEMINARIE: MEDEWERKERS: BELANGRIJKSTE KAPITAAL EN ACHILLESHIEL VAN ELK NOTARIAAT. UITDAGINGEN OP VLAK VAN PERSONEELSBEHEER*

6 februari 2020 - Faculty Club Leuven Barend Blondé, Pieter-Jan Desmit en Steven Renette

* Raadpleeg ook www.intersentia.be/opleidingen

➔ STUDIENAMIDDAG: ACTUALIA BESLAG- EN EXECUTIERECHT 10 december 2019 - 3Square Zwijnaarde Kris Wagner, Joke Baeck en Stephane Criel

> SURF NAAR www.larcier.com/nl om de interviews met onze auteurs

INFORMATIE EN INSCHRIJVINGEN: training@larcier.com Online inschrijven via www.larcier.com/nl/opleidingen.html

Follow us on

en redactieleden te ontdekken, en kom er alles te weten over de komende events en onze nieuwe publicaties

GAZLARNL15 ISBN : 978-1-1010-2789-9

20|Emile & Ferdinand|Nr.15|2019

Bent u nog niet geabonneerd op Emile & Ferdinand?

Abonneer u gratis via het online inschrijfformulier op https://www.larcier.com/ nl/in-de-kijker/emile-ferdinand.html