001-007 ARCHITETTURA_cro.qxd
5/12/2006
12:22 AM
Page 1
001-007 ARCHITETTURA_cro.qxd
5/12/2006
12:22 AM
Page 2
© 2003 Giunti Editore S.p.A. Florence-Milano, prvo izdanje Za Hrvatsku: © 2006 Stanek d.o.o., Vara`din E-mail: info@stanek.hr Tel.: 042 207 151 www.stanek.hr
Arhitektura Marco Bussagli (Naiv izvornika: Capire l’Architettura)
Lektura i korektura: Diana Grebli~ki-Miculini} Stru~na redaktura: mr.sc. Iva Muraj, dipl.ing.arh. Preveli: Mihajlo Timko, Jasna Rode{ Urednica hrvatskog izdanja: Jelena Dodo{ Priprema za tisak: MI[ Zagreb ISBN: 953-6926-34-2
Glavna urednica talijanskog izdanja: Gloria Fossi Ilustracije: Enrico Albisetti Crte`i i karte: Enrico Albisetti, Sergio Biagi Oblikovanje stranica: Franco Barbini
Sva prava pridr`ana. Ni jedan dio ove knjige ne smije se reproducirai ili prenositi ni u kojem obliku ili sredstvima, elektronskim i mehani~kim, uklju~uju}i fotokopiranje, snimanje ili bilo kakav sustav spremanja informacija, bez dozvole izdava~a.
CIP – Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i sveu~ili{na knji`nica – Zagreb UDK 72(091) BUSSAGLI, Marco Arhitektura/Marco Bussagli; preveli Mihajlo Timko, Jasno Rode{>. – Vara`din: Stanek, 2006. Prijevod djela: Capire l’architettura. – Kazalo. ISBN 953-6926-32-6 I. Arhititektura -- Povijest 460406040
001-007 ARCHITETTURA_cro.qxd
5/12/2006
12:22 AM
Page 3
Marco Bussagli
Arhitektura
001-007 ARCHITETTURA_cro.qxd
5/12/2006
12:22 AM
Page 4
Sadr`aj PRVI DIO
[to je arhitektura? ^OVJEK I PROSTOR Prirodni i humani okoli{ Od teritorija do grada Kratka povijest urbanizma Ljepota u gradnji Glazba i arhitektura Arhitektura i teorija proporcija Arhitektura i antropomorfizam Arhitektura i industrijski dizajn Arhitektura i dekoracija Arhitektura i priroda Vrt
10 12 16 18 20 22 26 30 32 36 38
GRA\EVINE I TIPOLOGIOJE Nastambe Sakralne gra|evine Javne zgrade Vojno graditeljstvo Tornjevi, neboderi i svjetionici Kolektivna arhitektura Zgrade za proizvodnju Zgrade za uslu`ne djelatnosti Prometna infrastruktura Zgrade za trgovinu Grobno graditeljstvo
42 46 50 52 54 56 64 66 68 72 74
TEHNIKE, MATERIJALI I STRUKTURE Arhitektura u drvu Arhitektura u kamenu Arhitektura u opeci Graditeljstvo u armiranom betonu i prefabriciranim elementima Arhitektura u `eljezu, ~eliku i staklu Stup i drugi vertikalni elementi Kapitel Arhitrav i ostali horizontalni elementi
78 80 82 84 85 86 88 90
Luk Svod i krovne plohe Kupola Pro~elje Vrata, portal i trijem Prozor i vitraj Tlocrti i planimetrije
92 94 96 98 100 102 104
STILOVI Antika 108 Arhitektonski redovi Kr{}anska i bizantska arhitektura Barbarska arhitektura Islamska arhitektura Arapsko-normanska, maurska i mozarapska arhitektura Romani~ka arhitektura Goti~ka arhitektura Kineska arhitektura Renesansna arhitektura Od manirizma do baroka Iz kasnog baroka u rokoko Izvorna indijska arhitektura Pretkolumbovska arhitektura Neoklasicisti~ka arhitektura
114 118 120 122 124 126 130 136 138 146 150 152 154 156
DRUGI DIO
Civilizacije, djela, protagonisti Narodi neolitika i etnografske kulture Egip}ani Piramide Civilizacije doline Inda Zemlja izme|u dviju rijeka Narodi s Iranske visoravni Kre}ani i Mikenci Etru{~ani Sedam ~uda anti~koga svijeta Gr~ka i Rim: usporedbe arhitekture
200 202 204 206 208 210 214 216 218 220
001-007 ARCHITETTURA_cro.qxd
5/12/2006
Atenska Akropola Rimski forumi Akvedukti Velika sveti{ta Kazali{ta i amfiteatri Panteon Mauzolej sv. Kostance Konstantinopolis Aja Sofija Teodorikov mauzolej Hram na stijeni u Jeruzalemu Arhitektura u stijeni Palatinska kapela u Aachenu Dvorci Omejida Angkor Borobudur Khajuraho Hildesheim Cluny i Citeaux Fontenay Durham Modena Pisa Arles Cônques Sveti Marko Monreale Santiago de Compostela Chartres Benedetto Antelami Villard de Honnecourt Katedrala u Sieni i katedrala u Orvietu Todi Brugges Canterbury Lübeck Arnolfo di Cambio i Giottto Parleri Alhambra Peking i Zabranjeni grad Filippo Brunelleschi Vojvodska pala~a u Urbinu Leon Battista Alberti Donato Bramante
12:22 AM
222 224 226 228 230 232 234 236 238 240 242 244 246 248 250 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 266 268 270 272 274 275 276 277 278 280 282 284 286 288 290 292
Page 5
Rafael Sanzio Michelangelo Buonarroti Sveti Petar Olmeki, Tolteci, Azteki, Maje i Inke Andrea Palladio Gianlorenzo Bernini Francesco Borromini Kraljevski dvorac u Versaillesu Taj Mahal Christopher Wren Johann Balthasar Neumann Thomas Jefferson Etienne-Louis Boullée i Claude-Nicolas Ledoux Giacomo Quarenghi Giuseppe Valadier John Nash Giuseppe Sacconi i Vittoriano Eugène-Emmanuel Viollet-le-Duc Parlament Gustave Eiffel Charles Rennie Mackintosh Antoni Gaudí Antonio Sant’Elia Louis Henry Sullivan Frank Lloyd Wright Carska vila u Katsuri Marcello Piacentini Le Corbusier Walter Gropius Ludwig Mies van der Rohe Alvar Aalto Brasilia Zgrada opere u Sydneyu Kenzo Tange Arata Isozaki Louvre i Ieoh Ming Pei Robert Venturi Frank Owen Gehry Renzo Piano Santiago Calatrava
294 296 298 300 302 304 306 308 310 312 314 316
KAZALO IMENA
375
318 320 322 324 326 328 328 330 332 334 336 338 340 342 344 346 348 350 352 354 356 358 360 362 364 366 368 370 372
001-007 ARCHITETTURA_cro.qxd
5/12/2006
12:22 AM
Page 6
001-007 ARCHITETTURA_cro.qxd
5/12/2006
12:22 AM
Page 7
PRVI DIO
[to je arhitektura? rhitektura je umjetnost (i u smislu tehnike) koja konstrukcijskim metodama i sredstvima stvara funkcionalne prostore u skladu s potrebama ljudskog roda. Ona polazi od stambenih potreba zajednice i pojedinca, me|utim ne ograni~ava se samo na njih. Poticaj za gradnjom {to je uslijedio nakon primarne i prirodne potrebe za pronala`enjem pogodnog skloni{ta suo~ava se s ~itavim nizom aspekata koji ~ine sadr`aj ove knjige i koji su oduvijek uvjetovali arhitektonsku praksu. Odre|ena se gra|evina, primjerice, ne mo`e projektirati bez promi{ljanja problema prostora bilo u odnosu na geografsku situaciju, klimu i raspolo`ive materijale, bilo u
A
odnosu na organizaciju unutra{njih i vanjskih prostora same konstrukcije. Oni, uz specifi~nu funkciju odre|ene gra|evine, o~ito moraju voditi ra~una i o anatomskoj gra|i ~ovjeka: stadion koji mo`e primiti na stotine ljudi imat }e druk~ije karakteristike od privatnog stana ili pak crkve. Drugi va`ni aspekt odnosi se na tehniku gradnje koja se mijenjala kroz stolje}a ovisno o razli~itim mogu}nostima iskori{tavanja materijala. Na stil neke gra|evine nadalje utje~u povijesni kontekst te umjetni~ka i kulturna stremljenja odre|ene epohe. Sve to doprinosi stvaranju jezika arhitekture koji je prema gra|evini u istom odnosu kao knji`evnost prema pojedinome napisanom djelu.