Utvandringa frå Eiken til Amerika 1846–1965
På garden Vik Austre i Eiken var det fem bruk i 1875. På det eine bruket, gnr 60 br 3, var det i 1875 eit husdyrhald på to kyr og ein sau. Det blei sådd 1/12 tønne rug, 1,5 tønne bladkorn (ei blanding av bygg og havre) og fem tønner poteter. Frå 1873 til 1893 voks det opp 10 barn her. 9 av desse utvandra til USA, og kun eitt av desse kom heim att til Noreg og Eiken. Dei fleste av gardane i Eiken var for små til å kunne brødfø den veksande befolkninga på siste halvdel av 1800-talet. Biletet er tatt tidleg på 1930-talet. Foto via Sigbjørn Vik
Toralf Tveiten
Utvandringa frå Eiken til Amerika 1846–1965
Vik Skule, 1896 Framme frå venstre: 1. Randi Gunleifsdotter Vik, 1886–1982, til USA. 2. Ukjent. 3. Ukjent. 4. Anna Eliasdotter Gletne, 1888–1967. 5. Berte Berntsdotter Blåka, 1887, til USA. 6. Anna Gunleifsdotter Vik, 1888–1967, til USA. 7. Torborg Olsdotter Grostøl, 1892, til USA. 8. Johan Gunleifson Vik, 1882, til USA. 9. Anna Olsdotter Vikhaugen, 1889–1975. 10. Karl Larsson Grostøl, 1889–1948. 11. Torstein Soneson Grostøl, 1888–1965. 12. Torkel Torkelson Blåka, 1884, til USA. 13. Andreas Stenerson Neset, 1885, til USA. 14. Lars Anstenson Vasland, 1886–1962. 15. Berg Sørenson Vik, 1888–1960. Bak frå venstre: 1. Maria Olsdotter Vikhaugen, 1883, til USA. 2. Siri Olsdotter Vikhaugen, 1886–1973, til USA. 3. Ukjent. 4. Gunhild Gunleifsdotter Vik, 1884–1973, til USA. 5. Anna Stenersdotter Neset, 1888–1934, til USA. 6. Lærar, Lars Tobias Håberg, 1853–1912. 7. Aksel Eliasson Gletne, 1883, til USA. 8. Ånen Olson Neset, 1882–1944. 9. Tobias Sørenson Vik, 1886–1970. 10. Fredrik Olsson Grostøl, 1884–1910.
Foto via Sigbjørn Vik
Utvandringa frü Eiken til Amerika 1846–1965 Av Toralf Tveiten
Toralf Tveiten
Utvandringa frå Eiken til Amerika 1846–1965
EIKEN, SEPTEMBER 2018
Framsidebilde: Foto Sigbjørn Vik
Det må ikkje kopierast frå denne boka uten avtale med utgjevar.
Utgjevar: Eiken Sogelag www.eiken-sogelag.no E-post: post@eiken-sogelag.no
Produksjon: Grafisk Partner - Kristiansand 38021612 - post@gpartner.no
ISBN 978-82-997957-2-2
Innhald Eiken Sogelag informerer og inspirerer . . . . . . . . . . . . Takk til Toralf Tveiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ei folkevandring tok til . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amerikafeber over bygda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Familiar som utvandra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Familiar som reiste saman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kvifor reiste dei? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Korleis reiste dei? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kvar slo dei seg ned? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Korleis gjekk det med eikdølane i det «lovande landet»? Kvar i Amerika bur «eikdølane» nå? . . . . . . . . . . . . . . . Gardane utvandrarane reiste frå . . . . . . . . . . . . . . . . . Namneliste over utvandrarane frå Eiken til Amerika . . . Folketal og utvandring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Litteratur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bildemateriale frå eikdølar i Amerika . . . . . . . . . . . . . Utvandrervise «Farvel, du moder Norge» . . . . . . . . . . . Bakerst i boka: Særtrykk av ein USA-reklame.
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
6 7 9 13 17 19 23 27 33 37 39 47 73 97 99 101 177
Eiken Sogelag informerer og inspirerer Med bokserien Gards- og ættesoge for Eiken har Eiken Sogelag utført eit stort og viktig arbeid som gjev ny kunnskap om bygda og bygdefolket gjennom mange generasjonar. Sogelaget fortener stor takk for denne bokserien på fire bøker. I denne gards- og ættesoga er det også mange opplysningar om utvandringa frå Eiken til Amerika. Emigrasjon frå ei lita innlandsbygd i utkanten av Europa til ei veksande stormakt på den andre sida av Atlanterhavet. Ei folkevandring som var større og meir omfattande enn me veit. Dette er kunnskap me treng i vår tid, når me les og høyrer om flyktningar og folkevandringar kvar einaste dag. Då treng me kunnskap om vår eiga historie. Den kan hjelpa oss til å forstå det som skjer i landet vårt og i verda omring oss. Tidlegare var heimstadlære eit viktig fag i skulen. Nå treng me dette faget meir enn nokon gong før. Det er kunnskap som kan hjelpa oss å forstå folkevandringane slik som vi ser og opplever dei i dag: Nokre er flyktningar. Andre er arbeidspendlarar. Men – alle er medmenneske. Kjenner me dei? Forstår me kva som driv dei? Mange kan finna slektningar på namnelistene i denne boka. Her er onklar og tanter, søskenbarn, besteforeldre, oldeforeldre og tippoldeforeldre. Slektsrøter som går heilt attende til 1700-talet. Dette er spor som kan føre til ukjende slektningar i Amerika. Eg vonar at Gards- og ættesoga for Eiken kan kome til nytte for mange som søkjer kunnskap om slekta, om heimbygda, om dei nære banda som finst mellom Eiken og Amerika. Det er kunnskap som kan hjelpa oss til å forstå meir av folkevandringane i vår tid. Eg takkar sogelaget for eit positivt og godt samarbeid om dette bokprosjektet.
Eiken og Kristiansand, februar 2018 Toralf Tveiten
Takk til Toralf Tveiten Sommaren 2017 blei Eiken Sogelag kontakta av Toralf Tveiten. Han hadde skrive ein artikkel om Amerika-utvandringa frå Eiken basert på Gards- og ættesoge for Eiken. Gro Seland laga ein reportasje om dette i God Helg, Fædrelandsvennen, 21. september 2017. Toralf Tveiten har brukt gards- og ættesoga som primærkjelde. Det han fann der, har han supplert med nye funn i Emigrantprotokollane og Kyrkjebøkene. Tveiten har illustrert teksta med kart, bilete og grafiske oversikter. Dette gjer stoffet svært oversiktleg og lesarvennleg. Eiken Sogelag og Toralf Tveiten veit at dette ikkje er det siste og endelege ordet som er skrive om utvandringa frå Eiken. Tveiten har brukt nye kjelder og tilført nye opplysningar. Seinare granskarar vil sikkert finna meir. Ein stor takk til Toralf Tveiten som har gjort det muleg å gi ut denne boka. Også stor takk til fotograf Sigbjørn Vik. Han har bidrege med lokale bilete og ilustrasjonar frå si private samling. I tillegg vil me takka alle eikdølar som har lånt oss bilete til bruk i boka. Toralf Tveiten er forfattar. Eiken Sogelag er utgjevar.
Eiken og Kristiansand, september 2018 Eiken Sogelag
Ei folkevandring tok til Gards- og ættesoge for Eiken gjev oss opplysningar om 793 personar som emigrerte til Amerika i tida frå 1846 til 1965. Vi kan lesa kvar i Eiken dei hadde heimplassane sine før dei reiste. Sjå side 44 og fylgjande. Når vi undersøkjer i Emigrantprotokollane og i Kyrkjebøkene, har vi funne litt over 100 personar i tillegg til dei som er nemnde i Gards- og ættesoga. I alt ser det ut til å ha vore 909 eikdølar som emigrerte i denne perioden. Det er eit svært høgt tal frå ei lita bygd med eit folketal på om lag 900 personar. Noko liknande er visst ikkje dokumentert tidlegare i norsk utvandrarhistorie. På side 64 og utover har me samla namna på alle desse utvandrarane og ført dei opp i ei alfabetisk namneliste, slik at det skal vere lett å finne fram til personar ein veit namnet på. Men: – Kven var dei? Kvifor reiste dei? Kvar slo dei seg ned « då dei kom til «det lovande landet»? Kartet på neste side syner kor mange som reiste frå kvar av dei 40 gardane i Eiken. Nokre reiste frå hus og heim som hadde vore i slekta i mange generasjonar. I dag er det ikkje fastbuande folk på alle desse gardane. Fleire gardsbruk er nedlagde. Utvandringa medverka til det. Hobbesland og Skeie ligg sentralt i bygda med mange innbyggarar og gode gardsbruk etter tilhøva i Eiken. Likevel reiste over 60 personar frå begge desse to gardane. Men på topp i lista over utvandrarar ligg garden Vatne med 71 personar. Det var frå denne garden den første utvandraren reiste i 1846, Asbjørn Anderson Vatne. 1862 er det året som toppar den første utvandrarbølja frå Eiken. Då var det 24 personar som tok den dristige avgjerda og reiste frå heimbygda i von om å få eit betre liv. Den neste bøljetoppen kom 30 år seinare, på 1890-talet. I det 10-året var det 149 eikdølar som vinka farvel til foreldre, sysken og naboar.
9
Utvandringa frå gardane i Eiken i tidsromet 1846 til 1965.
Kart: Pål Tveiten
Oppstillinga nedanfor syner kor mange som reiste kvart 10-år frå 1840 til 1965. Tabellen er basert på 634 av dei 910 personane som emigrerte i denne perioden. Vi veit ikkje reisedatoen for alle. 1840-åra ............. 1850-åra ............. 1860-åra ............. 1870-åra ............. 1880-åra ............. 1890-åra ............. 1900-åra ............. 10
1 28 32 11 85 149 145
person personar personar personar personar personar personar
1910-åra ............. 1920-åra ............. 1930-åra ............. 1940-åra ............. 1950-åra ............. 1960-åra ............. Til saman.........
78 82 9 1 6 7 634
personar personar personar person personar personar personar