Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում - Կիեւ, 2013 թ.

© ԳՈՒՐՏ Ռեսուրս կենտրոն, 2013.

«Մշակութային բաղադրիչով համայնքային զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում» ուղեցույցը ստեղծվել է քաղաքացիական հասարակության, տեղական համայնքների ղեկավարների եւ մշակութային հաստատությունների ներկայացուցիչների համար` «Հավասար հնարավորություններ ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի մշակութային իրավունքների իրականացման համար. հարստություն բազմազանության միջոցով» ծրագրի շրջանակներում: Ուղեցույցում ներկայացված է գյուղական համայնքների զարգացման մոդելը տեղական մշակութային հաստատությունների հիման վրա, ինչպես նաեւ համակարգված է նախագծի շրջանակներում մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակման փորձը: Մակետավորում եւ տպագրություն. Տպաքանակ.

Ուղեցույցը ստեղծվել է «Հավասար հնարավորություններ ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի մշակութային իրավունքների իրականացման համար. հարստություն բազմազանության միջոցով» ծրագրի շրջանակներում, որն իրականացվում է ԳՈւՐՏ Ռեսուրս կենտրոնի կողմից «Մշակույթ» ծրագրի շրջանակներում` Եվրամիության աջակցությամբ: Ուկրաինայում համայնքային զարգացմանն առնչվող հարցերով լրացուցիչ տեղեկությունների համար դիմեք ԳՈւՐՏ Ռեսուրս կենտրոն.

(044) 296-10-52 www.gurt.org.ua info@gurt.org.ua

5

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

Բովանդակություն էջ Ներածություն

6

Ազգային փոքրամասնությունների եւ հասարակության խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

14

Մշակութային բաղադրիչով համայնքային զարգացման ծրագրերի մշակում

38

Ծրագրերի կառավարում

54

Առաջնորդության եւ համագործակցության հիմնում

69

Լեհաստանի փորձը. Համայնքային զարգացում` տեղական մշակութային ենթակառուցվածքի օգտագործմամբ

77

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

6 Ներածություն

Խորհրդային Միության փլուզումը բնականաբար արդի­ ականացրեց նորաստեղծ ազգային պետություններում ազգային փոքրամասնությունների գոյակցության հարցը: Հաշվի առնելով նոր իրողությունները՝ հետխորհրդային երկրներում ճանաչվեցին միջազգային իրավական ակտեր եւ այլ փաստաթղթեր, որ­ ոնք կարգավորում են ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները եւ նրանց մշակութային ինքնության պահպանման խնդիրները: Ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանության ճանաչումը եւ միջազգային նորմերի հարգումը, սակայն, չհանգեցրեցին ազգային փոքրամասնությունների իրավ­ ունքների եւ նրանց՝ հասարակության բոլոր ասպեկտներում ընդգրկելու արդյունավետ մեխանիզմների իրականացմանը: Ըստ 2001 թվականի մարդահամարի, Ուկրաինայում ապրում է 130 ազգություն, այդ թվում `ուկրաինացիներ 77.8%, ռուսներ 17.3%, բելոռուսներ 0.6%, մոլդավացիներ 0.5%, Ղրիմի թաթարներ 0,5%, բուլղարներ 0,4%, հունգարացիներ, ռումինացիներ եւ լեհեր 0.3%, հրեաներ 0.2% եւ այլ ազգություններ: Ուկրաինայում գոյություն ունի ազգային փոքրամասնությունների ավելի քան 785 հասարակական կազմակերպություն, որոնցից 32-ը համապետական, իսկ մյուսները` տարածաշրջանային: Չնայած առաջին հայացքից ազգային եւ մշակութային փոքրամասնությունների բուռն գործունեությանը՝ Ուկրա­ ինան դեռեւս չունի միջազգային եւ միջմշակութային հա­ րաբերությունների իրականացման հստակ ծրագրեր ինչ­ պես ազգային, այնպես էլ տեղական մակարդակներում:

7

Ներածություն

Հասարակական կյանքում ազգային փոքրամասնությունների բացակայությունը կարելի է որոշել հեռացվածության ցուց­ անիշներով (Բոգարդուսի սանդղակով), որոնց համաձայն, բացառությամբ Ռուսաստանի եւ Բելառուսի, Ուկրաինայի քաղաքացիները չեն էլ ձգտում ազգային փոքրամասնություններին թույլատրել մուտք գործելու իրենց տարածք: 2011-2014 թվականների ընթացքում ԳՈւՐՏ Ռեսուրս կենտրոնը Եվրամիության ֆինանսական աջակցությամբ իրակա­ նացնում է «Հավասար հնարավորություններ ազգային փոք­ րամասնությունների եւ խոցելի խմբերի մշակութային իրավ­ունքների իրականացման համար. հարստություն բազմա­ զանության միջոցով» ծրագիր, որը նախատեսում է ներառնել Կիեւի մարզի (Ուկրաինա) եւ Հայաստանի 10-ական համայնք:

Նախագծի նպատակային խմբեր: • տեղական ինքնակառավարման մարմինների ներկա­ յացուցիչներ, • տեղական մշակութային հաստատությունների ներկա­ յացուցիչներ (ակումբների եւ մշակույթի տների ղեկավարներ), • մշակութային եւ ազգային փոքրամասնությունների տեղական առաջնորդներ ու հասարակական գործիչներ.

• հասարակության խոցելի անդամներ Ծրագրի նպատակն է զարգացնել Ուկրաինայի եւ Հայաստանի տեղական համայնքների մշակութային բազմազանությունը եւ աջակցել ազգային փոքրամասնությունների մշակույթի պահ­պանմանը` տեղական ինքնակառավարման մարմի­ նների, պետական մարմինների, հասարակական կազ­մակ­ երպությունների ղեկավարների, մշակութային հաս­տ­­­ա­տությո­ ւնների եւ տեղական համայնքների նախ­աձեռնությունների ակտիվության բարձրացման միջոցով:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

8

9

Ներածություն

Ծրագրի տեւողությունը 36 ամիս է՝ 2011 թ.-ի դեկտեմբերից մինչեւ 2014 թ.-ի դեկտեմբեր ամիսը:

20 հայ եւ ուկրաինացի մասնակիցների ուսումնական այց Լեհաստան:

ՄՈՏԵՑՈՒՄ

Մշակույթային զարգացման եւ մշակույթի ոլորտում նորար­ արական ծառայությունների ծրագրերի մշակում՝ օգտագործելով ՔՀԿ-ների կարողությունները եւ կենտ­րոնանալով մշակութային փոքրամասնությունների կա­րիքների վրա:

Ծրագրի իրականացումը յուրաքանչյուր երկրում ենթ­ադ­ րում էր հաշվի առնել տեղական պայմանների առանձ­ նահատկությունները: Ազգային եւ մշակութային փոքրա­ մասնությունների հակադրման փոխարեն մենք փնտրել ենք շփման կետեր, որտեղ տարբեր մշակույթներ լրացնում են միմյանց, եւ նրանց փոխազդեցությունը փոխշահավետ է: Ծրագրի շրջանակներում ԳՈւՐՏ-ը համայնքներին առաջարկել է արդյունավետ կառավարման գործիքներ, որոնք ապահովում են համայնքի բոլոր անդամների հավասար մասնակցությունը համայնքի զարգացման գործընթացում:

ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆ Ծրագրի շրջանակներում իրականացվել են ուսուցման դաս­ ընթացներ տեղական իշխանությունների, հասարակական կա­ զմակերպությունների 120 ներկայացուցիչների եւ մշա­կութային հաստատությունների ղեկավարների համար.

• Ազգային փոքրամասնությունների կարիքների գնահատում • Միջմշակութային կառավարում • Բազմամշակութային միջավայրում համայնքային զար­գացում • Մշակույթի ոլորտում կառավարման սկզբունքներ • Առաջնորդության եւ համագործակցության հիմնում • Ծրագրերի կառավարում • Համայնքի մշակութային ռեսուրսների կառավարում. Լեհա­ ստանի փորձը

Տեղական համայնքներում նոր փորձի ձեւավորման եւ կառավարման մշակույթի նպատակով, 2013 թ.-ի հունիս – հուլիս ամիսների ընթացքում Ուկրաինայի եւ Հայաստանի համայնքներում տեղի է ունեցել ընդհանուր հանդիպում «Բաց տարածություն» ձեւաչափով: «Բաց տարածությունը» ձեւաչափ է, որը թույլ է տալիս ժողովրդավարական ճանապարհով ծրագրել եւ հետագայում իրականացնել ցանկալի փոփոխություններ: Միջոցառման մասնակիցները փնտրում էին պատասխան «Ինչ նախաձեռնություններ են անհրաժեշտ իմ համայնքի մշակութային զարգացման համար» հարցին: «Բաց տարածությունը» համատեղել է տարբեր տար­ իքային խմբերի եւ մասնագիտությունների, տարբեր գաղա­ փարախոսություններ ու շահերի մարդկանց, ինչը թույլ է տվել որոշելու համայնքի մշակույթի կարիքները եւ միասին քննարկել նրանց իրականացման ուղիները: «Բաց տարածության» տեխնոլոգիան թույլ է տվել զգալու, որ ամեն միտք շատ կարեւոր է, եւ որ ցանկացած մասնակից կարողացել է քննարկման նպատակով առաջարկել իր թեման: Արդյունքում, համայնքի բնակիչները առաջարկել են տեղական նախաձեռնություններ, որոնք ապահովված են իրականացման կոնկրետ ծրագրերով:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

10

Տեղական նախաձեռնությունների աջակցություն Որոշ մշակութային նախաձեռնություններ, որոնք ծնվել են «Բաց տարածության» սահմաններում, նախագծի շրջանակներում ստացել են ֆինանսական աջակցություն, իսկ մնացած նախ­ աձեռնությունները, որոնք չեն պահանջում էական ֆինա­ նսա­վորում, իրականացվել են համայնքների կողմից: Ցանկը աջակցություն ստացած նախաձեռնությունները կարելի է գտնել նախագծի էջում. www.governance.org.ua/cult: Տեղեկատվական արշավ ՛՛Մշակութային բազմազանություն՛՛ թեմայով Տեղեկատվական արշավի նպատակն է բարձրացնել լայն լսարանի իրազեկությունը` կարեւորելով տեղական համայնքներում ազգ­ ային ինքնատիպությունը եւ մշակութային ինքնությունը: Ծրագիրը հնարավորություն ընձեռեց.

• Բարձրացնել 20 տեղական համայնքների կարողությունները ազգային մշակույթի զարգացման ոլորտում, • Մշակել եւ իրականացնել նորարարական ծառայություններ տեղական համայնքների մշակույթի ոլորտում.

• Մշակել համայնքային մշակույթի զարգացման ծրագրեր, որոնք հաշվի են առնում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի համայնքների անդամների մշակութային կարիքները: Ծրագիրը կոչված է նպաստելու Կիեւի մարզի (Ուկրաինա) եւ Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների մշակույթների զարգացմանը, ապահովելու ազգային ինքնության լիարժեք պահպանությունը եւ դեպի մշակութային բազմազանությունը հասարակության մեջ եղած հարգանքի աստիճանի բարձ­րացմանը:

11

Ներածություն

ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ

Եվրոպական Միությանը Արեւելյան գործընկերության շրջա­ նակներում «Մշակույթ» ծրագիր Կայք: http://www.euroeastculture.eu/

Նախագծի կատարող

ԳՈւՐՏ Ռեսուրս կենտրոն Կայք: http://gurt.org.ua/gurt/ ԳՈւՐՏ Ռեսուրս կենտրոն-ը հասարակական տեղեկատ­վության եւ փորձաքննության ազգային կենտրոն է: Զարգացնելով քաղաքացիական հասարակությունը 1995 թվականից՝ մենք պատրաստ ենք կառուցելու Ուկրաինան: ԳՈւՐՏ-ը աշխատում է տեղեկացված եւ հաջողակ Ուկրաինայի համար, որտեղ քաղաքացիական հասարակությունը ապա­հովում է քաղաքացիների արժանապատվությունը եւ վստահությունը տեղական եւ ազգային մակարդակներում: ԳՈւՐՏ-ը խաղում է, տեղեկատվության եւ կապի, ռեսուրսների հարթակի դերը ակտիվ մարդկանց շրջանում - Ուկրաինայի բոլոր մարզերում սոցիալական փոփոխությունների առա­ջնորդներ: ԳՈւՐՏ-ը ակտիվորեն ներգրավված է Ուկրաինայում սոցի­ ալական, ժողովրդավարական փոխակերպումներում:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

12

Օգտագործելով եւ զարգացելով քաղաքացիական հասա­ րակության ինստիտուտըները՝ ԳՈՒՐՏ-ը դառնում է ճանաչված ռեսուրս, կապի հարթակ եւ գիտելիքների բազա քաղաքացիական հասարակության եւ համայնքների ղեկավարների համար:

Գործընկերներ

Քաղաքացիական զարգացման և համագործակցության հիմն­ ադրամ (Հայաստան) Կայք: http://www.cdpf.am/

“ՀԿ կենտրոն” (Հայաստան) Կայք: http://www.ngoc.am/

Կիեւ մարզային պետական կառավարման մարմին Կայք: http://koda.gov.ua/

13

Ներածություն

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

14

15

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

համակարգ, որին կարելի է ուսումնասիրել՝ օգտագործելով գիտ­ական գործիքներ (հետազոտական մեթոդներ): Այս մոտ­ եցումը հետաքրքիր է նրանով, որ կարիքների գնահատումը իրականացվում է սոցիալական համակարգում, որն ունի հստակ կառույց, հարաբերություններ, գործընթացների, ռեսուրսներ եւ այլն:

Երբ համայնքում պլանավորվում է որեւէ նախաձեռնություն, պետք է ունենալ համոզվածություն, թե արդյոք այն կբավարարի համայնքում ապրող մարդկանց կարիքները: Պատասխանն այս հարցի հաճախ անտեսվում է, փաստարկելով, մի կողմից, որ տեղական ինքնակառավարման մարմինները քաջատեղյակ են համայնքի բոլոր կարիքներին/խնդիրներին, իսկ մյուս կողմից, որ այդ կարիքների ուսումնասիրումը ներառում է ծախսեր, որոնք կարող են օգտագործվել այլ նպատակներով:

Քաղաքական եւ իրավական մոտեցումը «Համայնք» հասկ­ ացության ընկալման համար. Համայնքը Տեղական ինքնակառավարման մարմինն է: Տեղական կառավարությունը տարածքային համայնքի` գյուղի բնակիչների կամ մի քանի գյուղերի, քաղաքների բնակիչների կամավոր միության, իրավունք է` գործող օրենսդրության շրջանակներում տեղական խնդիրները լուծելու: Ի դեպ, այս մոտեցումը թույլ է տալիս զբաղվել համայնքային զարգացման պլանավորմամբ, լուծել սոցիալական խնդիրներ, մշակել ծրագրեր եւ նախագծեր:

Այս գլխի խնդիրներն են. ա) դրդել համայնքի ներկայացուցիչներին գնահատել կարիքները, բ) կարիքները գնահատելու գործընթացը նկարագրել՝ օգտագո­ րծելով մի շարք օրինակներ, գ) կարիքների գնահատումը կատարել ուղղակի եւ արդյունավետ` նույնիսկ նվազագույն ռեսուրսներով: Տարածքային համայնքները այն բնակիչներն են, որոնք համա­ կցված մշտական բնակվում են գյուղի, քաղաքի շրջանակներում, որոնք անկախ վարչատարածքային միավորներ են, կամ մի քանի գյուղերի բնակիչների կամավոր միություն, որոնք ունեն միասնական վարչական կենտրոն: «Համայնք» հասկացության ընկալման սոցիոլոգիական մոտե­ ցումը. Համայնքը համարվում է հասարակական կամ համայնքային

«Համայնք» հասկացության ընկալման սոցիալ - մանկավարժակ­ ան մոտեցումը. Համայնքը սոցիալականացման գործոն է: Այս մոտեցումը ենթ­ադրում է խոցելի խմբերի սոցիալական բացառման բաց­ ակայություն եւ այդ խմբերի հասարակության մեջ ադապտացում եւ ինտեգրում:

Համայնքի հիմնական բնութագրերը.

• ընդհանուր վիճակ. Նրանք, ովքեր պատկանում են համայնքներին, ունեն ընդհա­ նուր հատկանիշներ, որոնք կապ ունեն իրար հետ, դա կարող է լինել բնակության վայրը (տարբերակում են ռեզիդենտ եւ ոչ ռեզիդենտ), դասակարգը, ազգությունը, կրոնը, շահերը կամ որեւէ այլ հատկանիշ:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

16

• հարաբերությունների ցանց. Համայնքները ներառում են բոլոր հնարավոր կապերը, չեն սահմանափակվում միայն աշխատանքով, կամ պարզապես քաղաքականությամբ, կամ միայն սպորտով, այն կարող է լինել ընդհանուր գործողություն (բնապահպանական, մշա­ կութային, քաղաքական), ինքնօգնության խմբերի ստեղծում, բարիդրացիություն եւ այլն: • կոլեկտիվ գործողություն. Մարդիկ ունեն ընդհանուր հետաքրքրություն եւ կարողանում են կազ­մակերպել կոլեկտիվ գործողություն, այսինքն՝ համ­ այնքը կարող է կազմակերպել իրենց տարածքը կոշտ կենցաղային թափոններով աղտոտումը կանխելու, շրջակա միջավայրին վնասակար գործարանի շինարարությունը կան­ խելու եւ այլ գործողություններ: • ձեւավորված ինքնություն. Մարդիկ համայնքում ստանում են հասարակական ինքն­ ություն, որը տալիս է որոշակի հուզականություն, մի մեծ միա­վորի պատկանելու պատասխանատվության եւ դրան հավ­ատարմության որոշակի զգացում: Այն ձեւավորում է համայնքին պատկանելու հպարտության զգացում: Համայնքի կառուցվածքը Համայնքի կառուցվածքի հստակ պատկերացումը կնպաստի ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքները ուսումնասիրելու համար նախնական տեղեկությունների հավաք­ ագրման գործընթացին: Կան ֆորմալ եւ ոչ ֆորմալ համայնքային կառույցների բնութագրեր: • Ֆորմալ բնութագրեր. պաշտոնական տեղեկություններ համայնքի տեղական ինքնակառավարման, կրթ­ական, մշակութային եւ առողջապահական, կրոն­ական կազմակերպությունների, հիմնարկների/կազմակ­երպությունների, ԶԼՄ-ների, գործարար

17

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

եւ ոչ առեւտրային կազմակերպությունների մասին, որոնք գտնվում են իր տար­ածքում: Կարեւոր է նաեւ համայնքի մասին վիճակագրությունը՝ համայնքի տարածքը (մակերեսը), թվաքանակը, բնակչության կազմը, զբաղմունքը (աշխատանք), առողջապահությունը եւ այլն: • Ոչ ֆորմալ բնութագրեր. տեղեկություն առկա սոցիալական խմբերի (չընդգրկված պաշտոնական գրանցամատյանում), ինչպիսիք են կրոնական, քաղաքական, ռասայական, էթնիկական, դասակարգային, մշակութային կամ ենթամշակո­ ւթային: Այս բնութագրերը սերտորեն կապված են համայնքին պատկանելու զգացման հետ, այն է, մարդկանց մեծ մասը սիրում կամ չի սիրում իրենց համայնքում, օրինակ` կարող ենք հաճախ լսել, որ այս կամ այն քաղաքը «հայտնի է» մեծ թվով ալկոհոլամոլներով, թմրամոլներով, կանանց գերակշռմամբ (քանի որ համայնքի բոլոր տղամարդիկ մեկնել են արտագնա աշխատանքի), ծեր մարդկանց գերակշռմամբ (բոլոր երիտասարդները մեկնել են խոշոր քաղաքներ), բարձր մակարդակի հանցագործությամբ, կամ հակառակը, գյուղերին կամ քաղաքներին տալիս են դրական հատկանիշները. ամե­­նամաքուր քաղաքը, առավել գեղեցիկ գյուղը, սնկային տարածք, էկոլոգիապես մաքուր տարածք, երգեցիկ գյուղ եւ այլն: Բացի այդ, ոչ ֆորմալ հատկանիշները ներառում են վստահության կամ անվստահության մակարդակը տեղական ինքնակառավարման մարմինների հանդեպ (գյուղապետ, քաղաքապետ), ով ունի համայնքում մեծ հեղինակություն, արտաքին ազդեցություններ եւ այլն:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

18

Սոցիալապես խոցելի խմբեր. անհատներ կամ սոցիալական խմբեր, որտեղ ավելի բարձր է սոցիալ-տնտեսական գործոնների ազդեցության մակարդակը՝ տնտեսական կորուստներ (տն­ տեսական ճգնաժամ, վարկեր, կազմակերպությունների սնա­նկություն եւ այլն), շրջակա միջավայր (պինդ, հեղուկ թափոններով աղտոտվածություն, սողանքներ, ջրհեղեղներ, երաշտներ, համաճարակներ եւ այլն), արդյունաբերական (արտադրական օբյեկտներում, խողովակաշարերում, պահեստ­ ներում արտակարգ իրավիճակներ եւ աղետներ եւ այլն) եւ ժամանակակից կյանքի այլ գործոններ: Սոցիալապես խոցելի խմբերին, որոնք ունեն պետության օգնության կարիքը, պատկանում են. թոշակառուները, հաշ­ մանդամները, երեխաների հետ ընտանիքները, որբերը, երիտ­ ասարդությունը, գործազուրկները, Չեռնոբիլի վթարից տուժ­ ածները, աղքատները եւ խոցելի հատվածների բնակչութ­յունը (անօթեւաններ, թմրամոլներ, ալկոհոլից կախված մար­դիկ եւ հանցագործներ), ազգային փոքրամասնությունները, փա­ խստականները եւ այլն: Կարիքներ – անհրաժեշտ պայմաններ անձի գոյության եւ ինքնապահովման համար: Այդ պայմանների ապահովումը դրվում է համայնքի վրա, որում ապրում են խոցելի խմբերը: Կարիքի տեսակները.

• նյութական. սնունդ, հագուստ, կենցաղային իրեր, բնակարան (դրանք համարվում են հիմնական) • հոգեւոր. կրթություն, վերապատրաստում, արվեստ, գիտո­ ւթյուն • սոցիալական. առողջապահություն, երեխաների կրթություն, ազատ ժամանակ (ժամանց), պատշաճ աշխատանքային եւ ուսման պայմաններ

19

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

Սոցիալական խնդիր - («խնդիր» - հունարեն problema – խոչընդոտ, խնդիր, բարդություն) տեղական համայնքների կամ առանձին բաղադրիչների ամբողջական կամ մասնակիորեն կարիքների եւ շահերի անբավարարվածություն, որոնք ձեւակերպվում են որպես սոցիալական խնդիր, որը պետք է լուծվի: Պարզեցված տեսքով սոցիալական խնդիրը կարող է սահմանվել որպես անհամապատասխանություն ունեցվացքի եւ անհրաժեշտության միջեւ:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

նշում

նշում

20

21

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

Առանձին խմբերի կարիքների օրինակներ.

• Հաճախ շփոթյում են խնդիրը կար­

իքների հետ: Պետք է հիշել, որ կարիքը այն է, ինչը բացակայում է, եւ խնդիրը, այն է որը պետք է լուծել:

• Չեք կարող մատնանշել փողի անհ­ րաժեշտության մասին, քանի որ փողի տրամադրումը, սովորաբար, չի հանգեցնում սոցիալական խնդիր­ ների լուծմանը:

• Գործնականում, դուք կարող եք հանդիպել տերմինների, որ­ ոնք օգտագործվում են խո­ցելի խմբերին սահմանելու համ­ ար, օրինակ՝ «հաճախորդի կա­ րգավիճակ» (գործազուրկ, բազ­ մազավակ ընտանիքների եւ այլն), «հաճախորդ երկակի կարգավ­ իճակով» (գործազուրկ + թմրամոլ, ցածր եկամուտ + զառամյալ տարիք), «հաճախորդներ եռակի կարգավիճակով» (անտուն + ալ­ կոհոլից կախված + նախկին բանտարկյալ): Որքան բարձր է հա­ ճախորդի կարգավիճակը, այնքան նա ավելի խոցելի է եւ կարիք ունի պետության օգնության:

Կարիքների տեսակները Խոցելի խմբեր

Նյութական

Հոգեւոր

Պատկառելի տարիքի մարդիկ

Դեղեր, սնունդ, բնակարանային վերանորոգում

Մշակույթ, կրթություն

Սոցիալական ծառայություններ, առողջապահություն, զբաղվածություն

Ունակությունների եւ կարողությունների վերականգնում, կրթություն

Վերականգնում, սոցիալական հարաբերությունների վերականգնում, աշխատանք

Թմրամոլներ

Սոցիալական

Ազգային փոքրամաս­ նությունների ներկայացուցիչներ

Տուն

Ազգային մշակույթի եւ կրոնի պահպանում, կրթություն, լեզվի ուսուցում

Բժշկական օգնություն եւ տեղական պայմաններին հարմարվողականություն, համայնքում ինտեգրում

Բազմազավակ ընտանիքներ

Բնակարանի ընդլայնում, սնունդ, հագուստ, կահույք, դեղորայք

Երեխաների կրթություն (մանկապարտեզներ, դպրոցներ)

Ծնողների զբաղվածություն, բժշկական օգնություն, երեխաների դաստիարակում

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

22

23

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

Գնահատումը համարվում է հիմնարար տեխնոլոգիա, որը նպա­ տակամղված է որոշել հաճախորդների կարիքները, համակարգել ծառայություների մոնիտորինգը (օգնություն, աջակցություն, եւ այլն) եւ հասնել արդյունքների, վերլուծել ֆինանսական ծախսերը եւ կանխատեսոել տնտեսական շահերը, ինչպես նաեւ համակարգել հիմնական տեղեկատվության հավաքագրման գործընթացը, որն անհրաժեշտ է հաճախորդի (հաճախորդի խումբ) հետ արդյունավետ աշխատանքի հետագա պլանավորման եւ կյանքի բարդ հանգամանքների հաղթահարման համար: Կյանքի բարդ հանգամանքներում գտնվող անձանց կարիքների գնահատման նպատակն է.

• Սահմանել անձանց իրավիճակի կամ կարգավիճակի համա­ պատասխանթյունը չափանիշներին, որոնք ապահովում են մատչելիություն դեպի հիմնական սոցիալական ծառայո­ ւթյունները եւ այդ ծառայություններից օգտվելու նրանց իրավունքները: • Ձեւավորել համայնքի եւ նրա բնակիչների ներկա վիճակին ադեկվատ ծառայությունների փաթեթը, սահմանել անվճար ծառայությունների չափը, որոնք վճարվում են պետական բյուջեից, սահմանել լրացուցիչ վճարովի ծառայություններ եւ ուղղորդել ջանքերը` լուծելու տեղական համայնքի կար­ իքները: • Համայնքային զարգացման ռեսուրսների արդյունավետ պլան­ ավորում: Ըստ էության, այս նպատակով կարելի է ստա­ նալ համայնքային մակարդակով սոցիալական նախագծեր եւ ծրագրեր, սահմանել գերակայությունները, գտնել գործը­ նկերներ եւ կատարողներ եւ այլն: • Իրականում, գնահատումը իրականացվում է այսպես կոչված «սոցիալական ախտորոշման» համար եւ սահմանում է «բուժ­ ման» միջոցները:

Գնահատման սկզբունքները

Գնահատումը հիմնված է հետեւյալ սկզբունքների եւ արժեքների վրա.

• Մատչելիություն (հաճախորդների, տեղեկությունների), • Կամավոր (չի գործում որեւէ պարտադրում, ոչ մի մանիպո­ ւլյացիա, ոչ մի ահաբեկում եւ այլն), • Մարդասիրություն (հարգալից եւ հանդուրժող վերաբերմունք տեղական համայնքի նկատմամբ), • Գաղտնիություն (համայնքի բնակիչների մասին տեղեկությ­ ունների գաղտնապահություն եւ այլն), • Կանխարգելիչ ուղղվածութուն (չվնասել, իրավիճակը փոխելու մոտիվացիան), • Համագործակցություն (աշխատանք համայնքի հետ), • Հետեւողականություն (տվյալների պարբերական հավաքագ­ րում), • Մարդու, երեխայի եւ ընտանիքի իրավունքների երաշխավոր­ ված պաշտպանություն, • Համայնքի բնակիչների շահերի առաջնահերթություն, հաշվի առնելով նրանց տեսակետները.

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

24

25

Գնահատման գործընթաց. պահանջներ Համակարգվածություն.

• Խիստ կարգ (ծրագիր, տարածք, պայմաններ), • Հաճախականություն (պարբերականություն).

• Կարիքների վերագնահատման դեպքում նույն տեխնիկայի եւ գործիքների օգտագործում: Գիտական հիմնավորում.

• Գիտական նորմեր եւ ստանդարտներ • Փորձարկում եւ հարմարվողականություն: Անաչառություն.

• Տվյալների հավաքագրման բազմազանություն աղբյուրներ, տարբեր մեթոդներ), • Համադրություն եւ համեմատություն: Ճշմարտություն.

• Տեղեկությունների հավաստի աղբյուրներ, • Տվյալների ստուգում: Հիմնավորվածություն.

• Ինտեգրված մոտեցում, • Բազմամասնագիտական թիմ: Տեւողություն.

• Գնահատման գործընթացի համակարգում, • «Փազլների» տեղադրում, • Առաջնահերթությունների ստեղծում:

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

Անվտանգություն.

• Չվնասել, • Մեթոդների սահմանում, • Վայրի սահմանում: Արդյունավետություն.

• Խնդիրների ու կարիքների արդիականացում, • Լուծումների ընտրություն:

նշում (տարբեր

նշում

• Գնահատման բոլոր սկզբունքները,

արժեքները եւ պահանջները պետք է օգտագործել որպես «պրիզմա», որի միջոցով պետք է բաց թողնել գնահատման գործիքները` այն գործնականում օգտագործելուց առ­ աջ: • Գնահատման գործընթացի պահա­ նջները բավականին կոշտ են, քա­ նի որ ծրագրի պլանավորման առաջնահերթության ընտրությունը լուրջ հիմնավորումներ է պահանջում իրենց եւ համայնքի համար:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

26

Գնահատման ընթացակարգը.

• Ո՞վ է անցկացնելու գնահատումը. (սեփական ուժերով, սոցի­ոլոգիական/ հետազոտական գործակալություն, այլ կազմակերպություն): • Որտե՞ղ է անցկացվելու գնահատումը. (մատչելի տարածք, որտեղ հարցվողները կհրավիրվեն, «ԴՌՆԻՑ ԴՈՒՌ», առա­վել մարդաշատ վայրերում, հասարակական կազմակերպություն­ ներում եւ այլն): • Ի՞նչ ասպեկտներ պետք է գնահատել: • Ի՞նչ ձեւեր եւ փաստաթղթերը են օգտագործվում գնահատման արդյունքների արձանագրման համար (հարցաշար` լրա­ ցված համայնքի բնակիչների կողմից. հարցաշար` կիսահա­ րցազրույցի ձեւով, արձանագրթյուն էլեկտրոնային կրիչի վրա, հարցաշար` լրացված ինտերնետում եւ այլն): • Որո՞նք են գնահատման առավել համապատասխան եւ հարմար մեթոդներն ու միջոցները: • Ի՞նչպես օգտագործել ստացված տեղեկատվությունը:

Համայնքում գնահատման մոտեցումները.

• Նկարագրական Տալիս է մի գաղափար համայնքի բնույթի մասին (տես ֆորմալ եւ ոչ ֆորմալ համայնքային բնութագրեր): • Համայնքի անդամների բավարարվածության աստիճան. Կարիքների ուսումնասիրության այլընտրանք, Համայնքի բավարարվածության աստիճանի գնահատում, որպես բնակության վայրի, բժշկական, կրթական, մշակութային հաստատությունների, հանգստի, եւ այլն (օրինակ, «Բողոքների եւ առաջարկությունների գիրք»):

27

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

• Համայնքային ծառայությունների ուսումնասիրության հնար­ ավորություններ. Առկա մշակութային եւ սոցիալական ենթակառուցվածքների եւ խոցելի խմբերին ծառայությունների վերլուծություն (ի դեպ, սա սահմանում է «առաջարկներ» մշակութային եւ սոցի­ ալական ոլորտներում` համեմատելով դրանք խոցելի խմբերի «կարիքների» հետ):

Կարիքների գնահատման մեթոդների բնութագրեր Բոլոր տեսակի գնահատումների ընթացքում (կարիքներ, գոր­ ծընթաց, արդյունք/ ազդեցություն) օգտագործվում են մեթոդների խմբեր, որոնք բնութագրվում են որպես օբյեկտիվ եւ քանակական, ինչպես նաեւ սուբյեկտիվ եւ որակական: Սովորաբար, բոլոր մեթոդները հարաբերակցվում են միմյանց հետ.

• Օբյեկտիվ. Գնահատում, որի վրա չեն ազդել զգացմունքներ, մեկնաբա­ նություններ, կամ սնահավատություններ, հիմնված է փաստե­ րի վրա: Օրինակ, եկամուտների եւ ծախսերի գնահատում: • Սուբյեկտիվ. Գնահատում, որի վրա ազդում են գնահատող անձի տպավո­ րությունները եւ կարծիքները: Օրինակ, հարցազրույց համայնքի բնակիչների հետ, դիտա­ րկում: • Քանակական. Այս արդյունքները կարող են սովորաբար արտահայտված լինել թվերով: Օրինակ, եկամուտների ընդհանուր գումարը կամ կենցա­ ղային ծախսերը, ազգային փոքրամասնությունների ներկայ­ ացուցիչների թվաքանակը:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

28

• Որակական. Այս արդյունքները, որպես կանոն, չեն կարող արտահայտել թվերով: Օրինակ, վերապատրաստումից հետո աշխատանքի բարելավ­ ում:

Գնահատման մեթոդների բնութագրեր.

• Հարցումներ - տվյալների հավաքագրման մեթոդ, որը թույլ է տալիս սահմանել համայնքի անդամների հետ վստահելի հարաբերություններ, եթե համապատասխանում է պահանջ­ ներին, այսինքն՝ հարցվողի հարցերի ցանկը ունի դրական բնութագիր, ներառում է բաց եւ փակ հարցեր, պարզելու, հսկողության, հարցեր, ընդհանուր եւ թեմատիկ բնույթի հարցեր եւ այլն: Հարցումները լինում են հարցում եւ հարցազրույցներ.

• Հարցումը նախատեսվում է հարցաշարի լրացում հարցվողների (տեղեկության կրիչների) կողմից:

• Հարցազրույց – մեթոդ, որի ընթացքում պատասխանողը (տեղեկության կրիչը) պատասխանում է հարցերին բանավոր, եւ հարցազրույց վարողը գրառում է պատասխանները: • Դիտարկում – առաջնային տեղեկությունների հավաքման մեթոդ, որը հիմնվում է ուղղորդված, համակարգված ան­ միջական վերահսկված գործընթացների, երեւույթների, իրավիճակներոի, փաստերի, նպատակների եւ խնդիրների հետազոտման վրա, որոնք կարող են ստուգվել եւ վերահսկվել: Դիտարկման առանձնահատկությունն այն է, որ թույլ է տալիս արձանագրել վարքերը, իրադարձությունները կատարման ժամանակ:

29

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

• Թեստավորում – մեթոդ է, որը նախատեսված է կատարել ստանդարտացված խնդիրներ, որը թույլ է տալիս չափել համայնքի անդամների անհատական հատկանիշները, ինչպ­ ես նաեւ գիտելիքները, հմտությունները: Թեստավորումը տարբերվում է հարցումից, նրանով որ, ցույց է տալիս համայնքի ներկայացուցիչների ընդհանրացված վարպետությունը կյ­ անքի ոլորտներում (գիտական, մասնագիտական, հանգստի եւ այլն):

• Ֆոկուս խումբ (կենտրոնացված խմբի հարցազրույց) – տվյալների հավաքագրման որակական մեթոդ, որը ներառում է նպատակային խմբի ստեղծում, որը ժամանակի ընթացքում սահմանված սցենարով քննարկում է խնդիրը: • Տվյալների կրկնակի վերլուծություն – օգտագործում է տվյալների այլ ուսումնասիրություններ (համապատասխան կազմակերպությունների կարիքների գնահատում, հաշվե­ տվություններ, մեդիա բովանդակության վերլուծություն եւ այլն): • Սոցիալական ցուցանիշների վերլուծություն - տարիք, զբա­ ղմունք, եկամուտ, հիվանդություն եւ այլն: Տեղեկատվության աղբյուրեր.

• Վիճակագրության կառավարում • Կրթական հաստատություններ • Մշակութային հաստատություններ • Բժշկական հաստատություններ • Իրավապահ մարմիններ • Սոցիալական հաստատություններ

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

30

Փաստաթղթերի վերլուծություն – վարչական փաստաթղթերի քննություն (ներառյալ քաղաքացիների եւ կազմակերպությունների դիմումներ, հետադարձ կապ հաճախորդներից, անձնակազմի հաշվետվություններ): Գործիքներին ներկայացվող պահանջներ Կարիքների գնահատման գործիքներ մշակելիս, անհրաժեշտ է հիշել. ա) ընտրված մեթոդաբանությունը պետք է լինի հուսալի, գիտ­ ականորեն հիմնվորված, գործնականում ապացուցելի եւ պետք է օգնի հասնել նպատակին, բ) պետք է լինի «խնայողական», այսինքն, հնարավորություն ընձեռի ստանալ մանրամասն տեղեկատվություն հնարավոր նվազագույն ռեսուրսներով, գ) պետք է լինի համեմատաբար հեշտ տվյալները ձեռք բերելու եւ մեկնաբանելու համար, հարմար լինի հետագա օգտագործման համար, ովքեր նմանատիպ խնդիրներ լուծելու փոքրիկ փորձ ունեն: Գնահատման ձեւերի հիմնական կանոնները.

• Հարմարավետ բլանկեր (ցանկալի 1-2 էջ); • Դրական ասպեկտների վրա կենտրոնացում (օրինակ, «Ի՞նչն է համայնքում վատ» հարցի փոխարեն պետք է լինի «Ե՞րբ է համայնքը ունեցել մեծագույն ծաղկում»).

• Հարցերի այլընտրանքային պատասխաններ.

• Հասկանալի լեզու եւ ոչ երկիմաստ մեկնաբանություններ: Կարիքների գնահատման բովանդակություն.

• Համայնքի բնակիչների անհատական կարիքներ • Անմիջական միջավայրի ներուժ (ինչպես կարելի է ներգրավել համայնքի բնակիչներին` իրականացնելու զարգացման նա­ խաձեռնություններ)

31

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

• Համայնքային հնարավորություններ (Ինչ ռեսուրսներ կան համայնքի բնակիչների կարիքները հոգալու համար): Կարիքների գնահատման դժվարությունները.

• սահմանափակ հասանելիություն որոշ խմբերի համ­ար (օրին­ ակ՝ ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուց­իչներ), • գործիքների մշակում (դժվար է ընտրել գնահատման լավա­ գույն եղանակը), • կարիքների սահմանում` հիմնականում նյութական բնույթի (ոչ թե «Ապրել ուսուցանելու փոխարեն, ավելի լավ է օգնել նյութապես»), • կարիքների սահմանում, որոնք դժվար է ապահովել (կառու­ ցել նոր ակումբ, լողավազան, սրճարան, բարձրացնել կեն­ սաթոշակները եւ այլն), • չափազանց մեծ/փոքր պահանջարկ որոշակի ծառայությ­ ունների համար.

• խնդիրի համակարգման հետագա ջանքեր:

Կարիքների գնահատման օրինակներ 1. «Իմ երազների գյուղը» Նպատակ. գնահատել համայնքի հետագա զարգացման համար բնակչության կարիքները: Գնահատման մեթոդ. բնակչության հարցում: Գործիքներ: Տնային աշխատանք միջին եւ ավագ դպրոցների ուսանողների համար «Իմ երազների գյուղը» թեմայով շարա­ դրություն: Կատարում. Սովորաբար փոքր համայնքներում կան մեկ (երկու) դպրոցներ, որում (որոնցում) ուսանում են երեխաներ, որոնք ներկայացնում են գրեթե ամեն տուն եւ ծածկում են գրեթե ողջ բնակչությունը: Դուք կարող եք բանակցել ուսուցիչների հետ եւ

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

32

բարձր դասարանների ուսանողներին տալ տանը շարադրություն գրել, որը կլուսաբանի համայնքի բնակիչների 80-90%-ի կարծիքը: Դրական է.

• արագ է եւ պահանջում է քիչ ռեսուրսներ, • կարող է գործածել, մշակել մեկ անձ, • կարող է ստանալ համայնքի գրեթե կատարյալ պատկերը՝ հաշվի առնելով ենթակառուցվածքների, ծառայությունների եւ այլնի կարիքները: Բացասական է.

• հիմնականում նշվում են կապիտալ օբյեկտներ (ջրամատա­ կարարում, փողոցների լուսավորություն, գազ, աղբավայր, լողավազան, եւ այլն), • հաշվի չեն առնվում խոցելի բնակչության կարիքները: 2. Սոցիալական ծառայությունների պլանավորում Նպատակ. որոշել համայնքի սոցիալական ծառայությունների պահանջարկի միտումները 5 տարի ժամկետով: Գնահատման մեթոդ. սոցիալական ցուցանիշների, ֆոկուս խմբի վերլուծություն: Գործիքներ. ուղեցույց (սցենար) ֆոկուս-խմբի համար, վերջին 5 տարիների վիճակագրություն: Կատարում. վերջին 5 տարիների սոցիալական ցուցանիշների վերլուծությունը կարող է ցույց տալ համայնքի խոցելի խմբերի թվաքանակի միտումների մասին (օրինակ, բնակչության ծերա­ ցումը, ՄԻԱՎ-հիվանդների թվի աճ, համայնքում բնակչության նվազում եւ այլն): Քննության արդյունքները, վերլուծությունը ուղղորդվում է ֆոկուս-խմբին, ուր պետք է հրավիրել համայնքի սոցիալական ոլորտի մասնագետներին:

33

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

Դրական է.

• արագ է եւ մատչելի, • կարող եք համեմատել մեթոդների արդյունքները, • կարող եք ստանալ սոցիալական ծառայությունների զարգ­ ացման սցենարները մասնագետների կողմից: Բացասական է.

• փորձագետների միջեւ «վերմակը քաշելու» հավանականություն, երբ խոսքը վերաբերում է բյուջեի վերաբաշխմանը: 3. «Հետադարձ կապ» Նպատակը. վերլուծել գյուղական մշակութային հաստատ­ ությունների, գյուղական խորհրդի կամ սոցիալական հաստատ­ ությունների այցելուների ծառայությունների ողջ շարքը: Գնահատման մեթոդ. բնակչության հարցում: Գործիքներ. Հարցաշար: Կատարում. Սարքավորել հատուկ արկղ` այցելուների լրացված հարցաթերթիկներ հավաքելու նպատակով: Հարցաշարը պե­ տք է ունենա հարցերի բլոկ` խոցելի խմբերի կարիքները եւ ինչպես նաեւ պահանջվող ծառայությունների ցանկությունները բացահայտելու նպատակով: Կարեւոր գործոն է գնահատման գործընթացում անանունության ապահովումը (քանի որ վեր­ ահսկողության դեպքում կարող է ներկայացվել ոչ այնքան հավաստի տեղեկատվություն): Դրական է.

• թանկ չէ (պատրաստել արկղեր եւ պատճենել հարցաթերթ­ իկներ), • խոցելի խմբերի ներգրավում (որոնք ի վիճակի են այցելել նշված հաստատությունները),

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

34

• դժվար չէ մշակել հարցաթերթիկները, պարբերաբար վերց­ նելով նրանց արկղից: Բացասական է.

• երկարատեւ գործընթաց է (1-12 ամիս) • կա այցելուների կողմից կրկնակի հարցաթերթիկ նետելու վտանգ, քանի որ դժվար է վերահսկել, թե որքան հարցաթերթիկ է լրացվում մեկ անձի կողմից: • հնարավոր չէ գնահատել այն մարդկանց կարիքները, ովքեր չեն հաճախում մշակութային հաստատություններ:

նշում

նշում

• Կարիքների գնահատման գործիքն­

երի եւ մեթոդի ընտրությունը կա­ խված է նրանից, թե ինչ ենք անելու, ձեռք բերված մեր տվյալների հետ: • Ամեն դեպքում, կարիքների գնահա­ տման արդյունքները հիմք են լինելու համայնքում նոր նախագծերի եւ ծրագրերի պլանավորման համար: (տես հաջորդ բաժին) • Համայնքի բնակիչների կարիքների գնահատումը կարելի է համեմատել բիզնեսում շուկայի հետազոտության հետ, երբ նախատեսվում է շուկայում նոր ապրանքի կամ ծառայության ներդրում:

35

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

Կարիքների գնահատման արդյունքների օգտագործումը համ­այնքում ծառայությունների պլանավորման համար Համայնքի բնակիչների իրական կարիքների գնահատման արդյունքներիը օգտագործվում են ծառայությունների պլանավ­ որման համար: Իրականում տեղի է ունենում մարքեթինգային 4P բանաձեւի կիրառում (Product – ապրանք, Place – տեղ, Price – գին, Promotion – առաջխաղացում), որը կախված է հետազոտության արդյունքներից.

• Ապրանք (ծառայություն) – ինչ պետք է արտադրվի, եւ ինչպես է դա վերաբերում համայնքի կարիքներին: • Գտնվելու վայրը (մատչելիություն) – Ինչպես է պլանա­ վորվում ծառայությունների մատակարարման վայրը կամ ինչպես պետք է կազմակերպել համայնքի բնակիչներին ծառայությունների «առաքումը»: • Գինը (արժեքը) – ով կվճարի նոր ծառայությունների ստե­ ղծումը եւ մատուցումը: Դա կլինի համայնքը, թե գյուղական խոր­հուրդը: Եթե վճարում է համայնքի բնակիչը, ինչ գին է նա պատրաստ վճարել ծառայության համար: • Առաջխաղացում (համայնքի բնակիչների լուսաբանությ­ ուն) – Ինչպես համայնքում մարդիկ կստանան տեղեկա­ տվություն նոր ծառայությունների մասին:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

36

Կարիքների գնահատման ընդհանուր դրույթներ • Կարիքների գնահատումը հիմք է հետագա գործողությունների համար: «Գնահատում գնահատման համար» կարող է լինել վտանգավոր համայնքի խոցելի խմբերի համար: • Գնահատման ծրագիր կազմելիս, չպետք է մոռանալ բաղ­ ադրիչների մարքեթինգային 4P բանաձեւի մասին, որը պետք է դրսեւորվի խնդիրների գնահատման գործիքներում (հարցազրույցներ, հարցաթերթիկներ, հարցումներ, ֆոկուս խմբերի սցենարներ): • Գնահատման գործընթացը պետք է լինի պարզ բոլորին, որպեսզի իրավիճակն ավելի չշփոթեցնի: Խուսափեք երկիմաստ հարցերից: Հրապարակայնությունը եւ թափանցիկթյունը ողջո­ ւնելի են: • Գնահատման գործիքների ընտրության ժամանակ պետք է կենտրոնանալ դրական ասպեկտների վրա: • Գնահատել անհրաժեշտ է, այնպես որ ոչ մի կասկած չլինի տվյալների հավաքագրման օրինականության մասին: • Դժվարությունների դեպքում պետք է դիմել մասնագետների (սոցիոլոգներ, հոգեբաններ, սոցիալական աշխատողներ, իրավաբանները եւ այլն): Համայնքում միշտ էլ կարելի է գտնել նրանց: • Կարիքների գնահատումը երկարատեւ գործընթաց է, որն իրականացվում է կանոնավոր պարբերականությամբ: Մարդ­ իկ միշտ պահանջներ ունեն. բավարարված կարիքներին փոխարինում են նոր կարիքները:

37

Համայնքներում ազգային փոքրամասնությունների եւ խոցելի խմբերի կարիքների գնահատում

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

38 Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում

Համայնքների զարգացման հիմնական ոլորտների բացահայտում եւ վերլուծթյուն Համայնքային զարգացումը հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե անդամները պատրաստ են իրենց եւ իրենց ջանքերը ներդնել համայնքում: Համայնքները երբեք չեն ձեւավորվում վերեւից կամ դրսից. Արտաքին աջակցությունը կարող է տրվել համայնքների զարգացման համար, սակայն դա չի կարող որոշել համայնքի զարգացման ուղղությունը: Սա չի նշանակում, որ համայնքը կարիք չունի օտարերկրյա ներդրումների, բայց կարեւոր է հասկանալ, որ արտաքին ռեսո­ւ րսները կլինեն ավելի արդյունավետ, եթե համայնքը մոբիլիզացված է եւ տեսնում է, որ անհրաժեշտ են լրացուցիչ ռեսուրսներ կայուն զարգացման համար: Համայնքային զա­ րգա­ցումը ներքին ռեսուրսների միջոցով պահպանում է համայնքի ուժեղ ավանդույթները, տնտեսական զարգացումը պլանավորման հեռանկարները: Զարգացումը, որը հիմնված է ներքին ռեսուրսների վրա, ունի հետեւյալ առավելությունները.

• համայնքային զարգացման ռազմավարությունը հիմնված է այն փաստի վրա, թե ինչ կա համայնքներում, բնակիչների հնարավորությունները, որը դարձնում է այդ գործընթացը

39

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում

առավել հնարավոր, • զարգացումը կենտրոնացած է «ներքին խնդիրների» վրա, որը առաջացնում է սեփականության իրավունքի զգացում եւ կարող է բավարարել կարիքները, • քանի որ գործընթացը ելնում է ներքին ռեսուրսներից, ապա այն պետք է հիմնված լինի հարաբերությունների վրա, որը համայնքի մոբիլիզացիայի շեշտադրումներից մեկն է: Որպես հետեւանք, բարձրանում է համայնքում վստահության մակ­ արդակը: Մարդիկ, ովքեր գիտակցաբար զբաղված են համայնքայի ռեսուրսների մոբիլիզացիայի հարցերով, պետք է մշտապես հոգ տանեն հարաբերությունների թարմացման համար եւ մշտապես հիշեն, որ այդ հարաբերությունները մշտապես հիմն­ ված են կողմերի առավելությունների վրա եւ, ոչ թե` նրանց թերությունների ու կարիքների վրա: Համայնքային ռեսուրսների ձեւավորման քարտեզ Գրեթե բոլոր օբյեկտները եւ երեւույթները, որոնք շրջապատում են մարդկանց համարվում են ռեսուրսային տարածք, ուստի, ցանկացած դեպքում, հիմնական նպատակաը անհրաժեշտ միջոցների եւ դրանց օգտագործման որոշումն է: Ռեսուրսներ – ցանկացած աղբյուր եւ նախադրյալ` մարդկանց ֆիզիկական եւ հոգեւոր կարիքները բավարարելու համար, որոնք կարելի է իրականացվել գոյություն ունեցող տեխնոլոգիաների եւ սոցիալ – տնտեսական հարաբերությունների դեպքում: Լայն առումով, ռեսուրսները համարվում են որպես աղբյուրներ, որոնք տարբեր կոմբինացիաներով կարող են դառնալ աղբյուր եւ զինանոց գործիքների եւ հնարավորությունների համար, որոնք կարող են օգտագործվել որոշակի խնդիրների կամ աշխատանքների համար:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

40

41

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում

Համայնքային ռեսուրսների քարտեզի ձեւավորումը ելակետ է համայնքի մոբիլիզացիայի գործընթացում: Սկսած գործընթացը պետք է դարձել անդադար: Մոբիլիզացված է կոչել այն համայնքը, որը սկսում է լուծել համայնքային խնդիրները այս հարցով. «Ինչ ռեսուրսներ մենք ունենք, որպեսզի ինքնուրույն լուծենք տվյալ խնդիրը»:

Սա երկար եւ աշխատատար գործընթաց է, որը քարտեզների հեղինակներից պահանջում է աշխատասիրությունն ու հանդ­ ուրժողականություն, տալիս է համայնքային հնարավորութ­ յունների նոր պատկերը: Կարեւոր է ճանաչել տարբեր մարդկանց հնարավորությունները, ինչպես վառ ու հայտնի անձանց, նաեւ նրանց, ովքեր իրենց համարում են համայնքում առանձնացված:

Համայնքային ռեսուրսների քարտեզի օրինակ

Հաջորդ քայլը, տաղանդներին ու հմուտ անհատներին հաշվ­ առնելուց հետո պետք է նաեւ անցկացնել կազմակերպված խմբերի հաշվառում, որտեղ մարդիկ հավաքվում են հարցեր քննարկելու կամ կիսելու ընդհանուր շահերը: Այս խմբերը, որոնք կարեւոր գործիք են եւ անցել են խմբավորման առաջին փուլը, կարող են վերահասցեագրել իրենց մտադրությունները:

Բիզնես կառույցներ

Տեղական հաստատություններ Կրոնական կազմակերպություններ

Մանկական եւ ուսումնական հաստատություններ

Քաղաքացիների միավորում

Տեղական հանգստի օբյեկտներ

Կանայք եւ տղամարդիկ Ժամանցի բնական վայրեր

Մարդիկ փայլուն հնարավորություններով

Երիտասարդություն

Մշակույթի կազմակերպություններ Առողջապահական հաստատություններ

Արվեստագետներ

Գրադարան

Հայտնի մարդիկ

Այնուհետեւ կարելի էձեւավորել համայնքային ռեսուրսների հիմքերը, գրանցելով համայնքի բոլոր ֆորմալ ինստիտուտները` գրադարան, զբոսայգիներ, դպրոցներ, արխիվներ, թատրոններ, ակումբներ եւ այլն: Ինստիտուցիոնալ ռեսուրսների քարտեզա­ գրումը շատ ավելի հեշտ է, բայց այն անհրաժեշտ քայլ է մեխանիզմների ճշգրտման համար, որը թույլ է տալիս որոշակիորեն ազդել համայնքի ֆորմալ հաստատությունների եւ ոչ ֆորմալ խմբերի վրա:

Տարեց մարդիկ

Ազգային փոքրամասնություններ Այլ ուսումնական հաստատություններ

Եվ, իհարկե, համայնքային ռեսուրսների քարտեզի մեկ այլ մասն է հողատարածքը, շենքերը, ենթակառուցվածքները, որոնք համայնքի ռեսուրսներն են, քանի որ համայնքի բարեկեցությունը կախված է տեղական տնտեսության կարողություններից:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

42

Մշակութային ռեսուրսների քարտեզագրման ընթացքում կարեւոր է որոշել, թե համայնքի տարբեր խմբեր եւ կառույցներ ինչ արժեք են ներկայացում: Երիտասարդությու. Ավելի մեծ ուշադրություն պետք է դարձվի երիտասարդների յուրահատուկ էներգիային եւ ստեղծագործա­ կան ներուժին: «Մեծահասակների պրագմատիզմի» առումով, տարեց մարդիկ երիտասարդներին հաճախ դնում են գործնական փորձի բացակայության եւ «դեռահաս մտքի» փաստի առաջ, հաճախ անտեսելով նոր սերնդի հնարավորությունները: Երի­տա ­ սարդներին համայնքային խնդիրներից հեռացնելու հանգամանքը նվազեցնում է նրանց՝ ապագայում համայնքի ակտիվ անդամ դառնալու հնարավորությունները: Հետեւաբար, քարտեզգրման ընթացքում կարեւոր տեղ պետք է հատկացվի երիտասարդների հմտությունների, կարողությունների ուսու­ մնասիրությանը: Անհրաժեշտ է քննարկել տարբեր շահեր ունեցող խմբերի, կրոնական հաստատությունների, մշակութային հաստատությունների, հասարակական կազմակերպությունների (գրադարան, մարզական խմբերի, դպրոցներ եւ այլն) հետ երիտասարդների հնարավոր հարաբերությունները: Մեծահասակներ. Ժամանակակից հասարակության մեջ կենս­աթոշակային տարիքի մարդիկ հաճախ դուրս են մնում հասարակական կյանքից: Նրանց հաճախ համարում են որպես առողջության եւ սոցիալական ծառայությունների սպա­ ռողներ: Մեր պրագմատիկ ժամանակներում հազվադեպ են հետաքրքրվում նախորդ սերնդի գաղափարներով, սակայն պնդումը, որ նրանք իմաստության եւ փորձի աղբյուր են, փորձարկվել է դարեր շարունակ:

43

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում

Փայլուն հնարավորություններով մարդիկ. Սրանք մարդիկ են, ովքեր ողջ կյանքը ապրում են պիտակներով: Չնայած նրանք նույնպես ունեն արժանապատվություն, խորը զգացմունքներ եւ հասարակության մեջ ուզում են լինել սոցիալապես ակտիվ, ներգրավված, օգտակար: Անհրաժեշտ է արդյունավետ հարա­ բերություններ հաստատել այդ մարդկանց հետ: Կանայք եւ տղամարդիկ. Համայնքում ապրող ցուցանիշները կանանց եւ տղամարդկանց, միայնակ տղամարդկանց եւ կանանց քանակական ցուցանիշներ: Ինչպես էլ պնդենք գենդերային բազմազանության եւ նմանության մասին, այնուամենայնիվ, գենդերային սոցիալական շրջանակը հաճախ սահմանափակում է տղամարդկանց եւ կանանց: Ըստ այդմ, պետք է հաշվի առնել այդ հատկանիշները եւ գենդերը դիտարկել որպես համայնքային զարգացման ծրագրերի ռեսուրս: Տաղանդավոր մարդիկ. Յուրաքանչյուր համայնքում միշտ էլ կան տաղանդավոր մարդիկ, սակայն նրանք միշտ չէ, որ իրենց համարում են որպես այդպիսին: Սակայն համայնքի կյանքի զարգացման գործում այդ անձանց ներդրումը անգին է: Կարեւոր է խրախուսել այդ մարդկանց ինքնարտահայտվելու հնարավորությունները` իրենց արժեքներին եւ համայնքի ավա­նդույթներին համապատասխան, որը կարող է առաջացնել միասնության զգացում եւ օգնել ստեղծելու համայնքի զարգա­ցման ծրագրեր: Ազգային փոքրամասնություններ. Նրանք էթնիկ ժառանգության կրողներն են: Իսկ զարգացումը արմատավորված է իմաս­ տության, գիտելիքների ու ժողովրդական մշակույթի կենդանի գործընթացների մեջ:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

44

Տեղական կրոնական հաստատություններ. Նրանք ունեն շատ ռեսուրսներ, որոնք կարող են օգտագործվել համայնքի մոբիլիզացիայի գործընթացում: Տեղական հաստատություններ. Տեղական հաստատությունների համապարփակ ուսումնասիրությունը կտրամադրի կարեւոր տեղեկություններ: Պարզապես մի քանի շինությունների ցանկը քիչ բան կտեղեկացնի: Անհրաժեշտ է մանրամասն եւ ճշգրիտ վերլուծություն: Օրինակ, տեղական դպրոց.

• Տարածք. Դպրոցում կարող են հանդիպել տարբեր խմբերի մարդիկ: Դպրոցը կարող է լինել համայնքի գործունեության կենտրոն, որտեղ ծնունդ է առնում համայնքի գործունեությունը: • Նյութեր եւ սարքավորումներ. Համակարգիչները, պատճենա­ հանման սարքերը կարող են օգտագործվել համայնքի խմբերի գործունեության աջակցության համար: • Աշխատողներ վարձելու քաղաքականություն. Դպրոցը կարող է աշխատանքի ընդունել տեղացիներին: • Լրացուցիչ դասընթացներ մեծահասակների համար. Երեկոյան դասընթացներ անհատների կամ խմբե­րի համար, ովքեր ցանկանում են մասնակցել հ ա մ ա յ ն ք ­ա յ ի ն զարգացմանը: • Ո ւ ս ո ւ ց ի չ ն ե ր . Գիտելիքները եւ դասավանդման փորձը կարող են էական ներ­դրում լինել համայնքա­ յին զարգացմանը:

45

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում

Համայնքի մշակութային ենթակառուցվածքներ: Դրանք են ակ­ ումբները, կինոթատրոնները, թանգարանները, գրադարան­ները, պատկերասրահները եւ այգիները: Այն բոլոր տեղերը, որտեղ դուք կարող եք անցկացնել ձեր ժամանակը: Մշակութային ենթակառուցվածքի սեփականատերերը հիմնականում տարա­ ծքային համայնքներն են: Հետեւաբար, պետք է ձեւավորել համայնքի քաղաքական կամքը այդ հաստատությունների ապ­ ագայի նկատմամբ: Ստեղծել քաղաքացիական ակտիվության կենտրոններ (տեղական գործունեության կենտրոններ) – կառ­ ույցներ, որոնք կարող են սովորեցնել, պաշտպանել, միավորել, համախմբել եւ զարգացնել համայնքը: Մշակութային միջավայր. Ինչ պետք է հաշվի առնել: Համայնքի մշակութային միջավայրը, որտեղ ներկայացված են տարբեր ազգություններ եւ էթնիկ խմբեր, միատարր չէ: Այն բնութագրվում է որպես տարբեր մշակույթների խառնուրդ, չունի ֆորմալ կառույցներ, հարաբերությունները կանոնակարգված չեն, շփման ձեւերը լայն են, բազմակողմանի եւ տարբեր մակարդակներով: Նրանք, ովքեր զբաղվում են համայնքի զարգացմամբ, պե­ տք է սովորեն հաշվի առնել համայնքի բոլոր ազգային փոքր­ ամասնությունների առանձնահատկությունները` զար­գացման պլանավորման ժամանակ:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

46

47

Համայնքի զարգացման ծրագրի մշակում Տեղական համայնքների մշտապես զարգացման եւ այդ գործըն­ թացների ընթացում արտաքին ազդեցություններին արձ­ագ­ անքելու գործիքներից մեկը տեղական համայնքի զարգա­ ցմա­ն ծրագիրն է: Այլ կերպ ասած, ստեղծել պլանավոր­ման ռազմավարական ծրագիր, այն է՝ ստեղծել է ալգորիթմ, համ­ ակարգային կառավարման եւ իրագործման ռազմավարական ծրագիր: Սխեմատիկ պատկերվում է հետեւյալ կերպ. Ապագայի տեսլականը

Տարածքային համայնքների առաքելությունը

Ռազմավարական ուղղություններ

Ռազմավարական նպատակներ SWOT վերլուծություն Խնդիրներ (տնտեսական, բնապահպանական, սոցիալական եւ այլն Ինստիտուցիոնալ պայմաններեի եւ շահագրգիռ կողմերի սահմանում

Ռազմավարական խնդիրներ Նախագծեր

Ռազմավարության կառավարման իրականացում Հանրային մոնիտորինգի համակարգ Ռազմավարության թարմացման համակարգը

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում

Ներկայացնելով ներքին ռեսուրսների հաշվին համայնքների կառուցման մոտեցումը, կարեւոր է հիշել, որ համայնքային զարգացման պլանավորման գործընթացը պետք է հիմնված լինի բացառապես համայնքի կարիքների, շահերի եւ կարողությո­ ւնների վրա: Դա նշանակում է, որ զարգացման ծրագրի ստեղծման բոլոր քայլերը պետք է տեղի ունենան թիմում, որը բաղկացած է տեղական ինքնակառավարման մարմիններների, հասարակ­ ական կազմակերպությունների, ձեռնարկությունների ներկ­ այացուցիչներից, որոնց գործունեությունը կախված է տեղա­ կան ռեսուրսներից եւ ռեսուրսների քարտեզում նշված այլ խմբերից (երիտասարդթյուն, տարեց մարդիկ, ազգային փոքր­ ամասնությունների ներկայացուցիչներ եւ այլ խոցելի խմբեր): Զարգացման ծրագրի իրականացումը պետք է նույնպես դրվի համայնքի անդամների ուսերին: Ռեսուրսների եւ դաշնակիցների ներգրավում հնարավոր է, բայց համայնքի ներգրավվածությունը հնարավորություն է տալիս պարզելու, թե այն ինչ ռեսուրսներ ունի տնօրինելու, ինչ է բացակայում, ինչին է հանրությունը պատրաստ նվիրելու ժամանակ եւ էներգիա:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

48

49

Համայնքային զարգացման ծրագիր մշակելիս՝ պետք է դրսեւորվի հետևյալ մոտեցումը.

նշում • Դուք չեք կարող մշակել ծրագրեր

ուրիշների համար:

• Մենք կարող ենք պլանավորել ինչ -

որ բան միայն մեզ համար:

նշում Համայնքային զարգացման ծրագրի մշակումը պահանջում է պլանավորում տարբեր մակարդակներում, եւ յուրաքանչյուր մակարդակում պետք է ստուգվի, թե արդյոք ծրագրերը չեն մշակվում ուրիշների համար: Համայնքի ինտեգրված ծրագրերը, որոնք նպատակաուղղված են լուծելու որոշակի խնդիրներ, կամ հասնել զարգացման նպատակներին, մշակված են ցանկալի ապագայի ընդհանուր տեսլականին համապատասխան: Նրանք պետք է օգնեն համայնքին գալու ընդհանուր համաձայնության` համայնքի կոնկրետ խնդ­իրների եւ նպատակների ռազմավարությունների ուղղությամբ: Որպեսզի համայնքայի ինտեգրված ծրագրերը աշխատեն պահանջվում է, որ.

• Համայնքի խմբերը, միավորումները, ընտանիքները, անհատն­ երը ներկայացնեն իրենց ծրագրերը, որից հետո դրանք կլինեն ինտեգրված ծրագրի մաս,

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում

• Համայնքի խմբերը, միավորումները, ընտանիքները, անհա­ տները ներկայացնեն իրենց ծրագրերը, որից հետո դրանք կլինեն ինտեգրված ծրագրի մաս, • Պաշտոնական կառույցները նաեւ պետք է մշակեն գոր­ ծողությունների պլան, որը նրանք պատրաստվում են իրակա­ նացնել` աջակցելու համար համայնքի մասնակցությանը իրենց զարգացման գործընթացներին եւ կատարելու իրենց դերը համայնքում միասնական պլանի իրականացման գործընթացում: Նրանք չպետք է պլանավորեն, թե ինչպես եւ ինչ պետք է անեն «Համայնքի անդամները», նրանք պետք է սահմանեն խնդիրներ:

Համայնքի ռազմավարական զարգացման ծրագրի պլանները պետք է ունենան հետևյալ կառուցվածքը. Ստորեւ բերված է մի օրինակ, թե ինչպես պետք է նկարագրել այն բաղադրիչները, որոնք սովորաբար ընդգրկված են ծրագրերի պլաններում.

1. Նպատակի կամ տեսլականի ձեւակերպում – նկարագրում է համայնքի զարգացման ընդհանուր տեսլականը, որը ձեռք է բերվել բոլոր ներգրավված կողմերի եւ խմբերի քննարկումների ընթացքում: 2. Ուղղորդող սկզբունքներ – արժեքների եւ ձգտումների ձե­ ւակերպում, որոնք ուղղորդելու են պլանային ծրագրի գործունեությունը: 3. Ցանկություններ – կոնկրետ քայլերի կամ գործողությունների ձեւակերպում, որոնք պետք է ձեռնարկվեն նպատակների եւ տեսլականի իրականացման համար: 4. Խնդիրներ – նրանք պետք է հստակեցնեն նպատակները, քայլերը, միջոցառումները, որոնք հնարավոր է կոնկրետացնել եւ չափել:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

50

5. Ռազմավարություններ –հատուկ միջոցառումներ, որոնք պետք է իրականացնեն մեկ կամ ավելի խնդիրներ կամ ձգտումներ: Մինչդեռ տեսլականը, ձգտումները եւ նպատակները չեն փոխվում ժամանակի ընթացքում, ռազմավարությունը պետք է պարբերաբար վերանայել եւ փոփոխել, եթե անհրաժեշտ է հասնել ցանկալի արդյունքի: 6. Գործունեության տեսակներ – գործունեության նկարագրում, որը նախատեսված են ընտրված ռազմավարությունների իրագործման համար: Պետք է հստակ փաստել, թե ով, ինչ և երբ պետք է անի ցանկալի արդյունքին հասնելու համար: 7. Ուսումնական պլան – այս բաղադրիչը պետք է նկարագրի, թե ով եւ ինչ պետք է սովորի` ծրագրային պլանի իրականացման նպատակով, եւ ինչպես պետք է կատարվի ուսուցումը: 8. Մոնիտորինգի եւ գնահատման պլան – այս մասը նկար­ ագրում է, ընդհանուր առումով, գործընթացի հաջո­ ղու­թյան ցուցանիշները, որոնք պետք է օգտագործվեն խնդիրների ուղղությամբ կատարվող փոփոխություններն ու գործիքները չափելու համար, որոնք կարող են վերահսկել այդ գործունեությունը եւ ռազմավարությունը, ինչպես նա­ եւ գնահատման ռազմավարություններ, որոնք կարող է օգտագործվել պարբերաբար ետ նայելու եւ զարգացման արդյունավետությունը գնահատելու համար: Պլան կազմելու ընթացքում պետք է հիշել.

• Պլանը պետք է լինի ամբողջական, որպեսզի իրականացման գործընթացում չլինեն դադարներ, քանի որ պարզ չէ, թե ինչ պետք է անել: • Պետք է սահմանել պատասխանատու անձիք, որպեսզի իրա­ կանացման գործընթացում չլինեն շփոթություններ: • Ֆունկցիոնալ ծրագիրը խթանում է բոլոր լիազորված անձանց հաշվետվողականությունը: Կարեւոր է, որ ծրագիրն լինի արդյունավետ, այլ ոչ թե դրված լինի դարակում:

51

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում

Տեսլականի զարգացման օրինակներ Կիեւի մարզի Բորդյանսկի շրջանի Դրուժնյա գյուղ Ստեղծել բավարար միջավայր տեղական մակարդակում երկա­րաժամկետ սոցիալ – տնտեսական զարգացման համ­ ար` ինքնակառավարման հզորացման, համայնքի անդամնե­ րի նախաձեռնությունների խթանման, եւ տեղական ինքնակա­ ռավարման զարգացման միջոցով: Կիեւի մարզի Բորդյանսկի շրջանի Նովի Կորոգոդ գյուղ Կառուցել կոմպակտ ժամանակակից գյուղ, պահելով իս­ կական ավանդույթները, մասնավորապես, աջակցել գյուղատ­ նտեսության զարգացմանը, ստեղծել հարմարավետ միջավայր գյուղի բնակիչների համար, երիտասարդ մարդկանց համար կազմակերպել մարզական եւ մշակութային ժամանց: Համայնքային զարգացման ծրագրի վերահսկում եւ գնահատում Համայնքային զարգացման ծրագիրը երկարաժամկետ գործընթաց է, որը պահանջում է արդյունքների եւ կատարված անհրաժեշտ փոփոխությունների, միջամտության վերահսկողություն: Մոնիտորինգի եւ գնահատման նպատակն է հետեւել համա­ յնքային զարգացման ծրագրերի իրականացման արդյունքներին եւ տեղեկատվության տրամադրել նրանց, ովքեր որոշումներ են կայացում: Տարբերություններ.

• Մոնիտորինգը պատասխանում է հետեւյա հարցին. «Ինչպես են ընթանում գործերը»: Սա սովորական ամենօրյա գործընթաց է, որի ընթացքում համեմատվում է ներկայիս իրավիճակը ծրագրայինի հետ:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

52

• Գնահատումը պատասխանում է հետեւյա հարցերին. «Հետո ինչ» եւ «Ինչու»: Գնահատումը մոնիտորինգի համեմատությամբ ապահովում է խորը վերլուծություն, թե ինչ է տեղի ունենում: Օրինակ, գործազրկության նվազեցման ծրագրի մոնիտորինգը ցույց տվեց, որ X անձ անցել են մասնագիտական պատրաստում եւ ծախսվել է Y հազար UAH, որոնցից աշխատանք է ստացել Z անձ: Այս ծրագրի գնահատման նպատակն է հասկանալ, թե ինչ է փոխվել մասնագիտական պատրաստում անցած մարդկանց կյանքում, («Հետո ինչ») եւ, որն է պատճառը, որ աշխատանք ստացածների %-ը ցածր է նպատակայից երկու անգամ («Ինչու»): Մոնիտորինգը – հիմնական տվյալների (ցուցանիշների) պար­ բերաբար հավաքման եւ վերլուծության գործընթացը է, որը պետք է սահմանի քննության գործընթացում կատարված փոփո­ խությունները: Մոնիտորինգի հիմնական նպատակն է բարելավել պլանի մշակման կառավարումը: Մոնիտորինգի խնդիրն է ժամանակին հայտնաբերել ծրագրի շեղումները, ճշգրտել եւ լուծել խնդիրները իրականացման գործընթացում: Մոնիտորինգի համակարգի կառուցումն անհրաժեշտ է, քանի որ ծրագրի իրականացման ընթացքում հարկ է.

• բացահայտել չափման ցուցանիշներ (ցուցանիշները), որով կարելի է հետեւել ծրագրի ընթացքին, • հաստատել մոնիտորինգի տեղեկատվության աղբյուրը (կազ­ մակերպություններ, խմբեր, անհատներ, փաստաթղթեր եւ այլն), • ընտրել տեղեկատվության հավաքման մեթոդները, • որոշել տեղեկատվության հավաքագրման հաճախականու­ թյունը եւ ժամկետները,

53

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում

• նշանակել պատասխանատուներ տեղեկատվություն ստան­ ալու համար, եւ պայմանավորվել նրանց հետ, ովքեր կապ­ ահովեն այս տեղեկատվությունը, • պարզել ստացված տվյալների մշակման եւ վերլուծության տեխնոլոգիաները • պլանավորել, թե ինչպես եւ ով կարող է փոխանցել մոնիտ­ որինգի արդյունքները, եւ ովքեր եւ ինչպես պետք է դրանք օգտագործել, • հաշվել մոնիտորինգի բյուջետային ծախսերը: Ցանկացած մոնիտորինգի հիմքը ցուցանիշներն են, որոնք չափ­ ում են գործընթացի կամ երեւույթի իրականացումը: Ինչ վերաբերում է համայնքային զարգացման ծրագրերի իրակա­ նացման մոնիտորինգի համար անհրաժեշտ ցուցանիշներին, գոյություն չունի ունիվերսալ ցանկ: Բայց կան ընդհանուր պահանջներ. Ցուցանիշը պետք է.

• լինի չափելի որոշակի քանակական միավորներով (օրեր, անձ եւ այլն), • համապատասխանի կանոնավորության պահանջներին, հաշվի առնի երեւույթների հաճախականությունը եւ փուլայ­ նությունը, • ապահովի ստուգվելու հնարավորություն` անկախ գնահա­ տման կամ այլ մեթոդներից, • լինի մատչելի եւ գործնական տեղեկությունների հավաքման ժամանակ (ցուցանիշների հավաքման ծախսերը պետք է լինի ցածր), • լինի տեղին եւ համատեքստին համարժեք, որը համապատ­ ասխանում է քննարկման թեմային եւ պետք է տրամաբանորեն կապված լինի նպատակներին, որոնք հետագծված են, • լինի զգայուն փոփոխություններին, որոնք պետք է չափել, եւ չենթարկվել կողմնակի գործոնների:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

54 Ծրագրի կառավարման

55

Ծրագրի կառավարման

Ծրագրի փուլային կառուցվածք Քայլ 1. Նախաձեռնում

Ինչ է ծրագիրը. Ծրագիրը սահմանափակ ժամկետներում գործընթաց է, որը իրա­ կանացվում է եզակի նպատակների եւ խնդիրների իրագործման համար, որն ունի սահմանված սկիզբ եւ ավարտ, եւ սովորաբար սահմանափակվում է ֆինանսավորմամբ կամ արդյունքներին հասնելով: Ծրագրի կառավարման հիմնական նպատակն է հասնել ծրա­ գրի բոլոր նպատակներին եւ խնդիրների իրականացմանը, միաժամանակ կատարելով բոլոր պարտականությունները: Ծրագրի տիպիկ սահմանափակումներ են սահմանները եւ բովանդակությունը, ժամանակը եւ բյուջեն: Ծրագրերի բնութագրերը.

• նպատակներին հասնելու կենտրոնացում • փոխկապակցված գործունեության համակարգված իրական­ ացում • սահմանափակ ժամանակ • եզակիություն Ծրագիրը առաջին հերթին արդյունք է, որը հետեւանք է մի շարք փոխկապակցված գործընթացների: Ծրագիրը միշտ ուղղված է ապագայինև նման է ցանկալի ապագայի պրոյեկցիային:

Քայլ 2. Ձեւակերպում եւ պլանավորում Քայլ 3. Իրականացում Քայ 4. Ավարտ

Քայլ 1. Նախաձեռնում Ծրագրի նախաձեռնության ընթացքում պետք է սահմանվի.

• Ծրագրի սոցիալական կարիքներ / խնդրի նկարագրություն, • Ով կշահի, • Ցանկալի փոփոխություններ, • Ծրագրի նպատակները, • Հնարավորություններ, • Հնարավոր ռիսկերը, • Փոխգործակցություն նմանատիպ նախաձեռնությունների հետ, • Հիմնական թիրախային խմբեր (ներքին եւ արտաքին), • Ակնկալվող արդյունքներ, • Իրականացման ժամանակացույցի գործունեություն, • Կողմնորոշված բյուջե, • ֆինանսավորման պոտենցիալ աղբյուրների վերլուծություն, • Նմանատիպ նախաձեռնությունների հաջողությունների եւ անհա­ջողությունների վերլուծություն տեղական/ազգային/ միջա­զգային մակարդակով:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

56

57

Ծրագրի պլանավորման եւ իրականացման ընթացքու կարող է օգտագործվել SWOT գործիքը:

Ծրագրի կառավարման

Ձեր կազմակերպության ուժեղ եւ թույլ կողմերը

SWOT-վերլուծության սխեման.

Ուժեղ կողմեր, կամ այն, ինչ մենք կա­ Թույլ կողմերը կամ այն, ինչ մեզ պետք է րող ենք առաջարկել մեր պոտենցիալ համագործակցությնունից գործընկերներին

SWOT-վերլուծություն (անգլերեն հապավում Strengths (ու­ժեղ կողմեր), Weaknesses (թույլ կողմերը), Opportunities (հնարա­ վորություններ), Threats (սպառնալիքները):

Ի՞նչ կարող եք իրոք լավ անել (համա­ Ի՞նչ դեռ հնարավոր չէ անել (Ընդլայնել պատասխան առաջարկներ կամ որո­ գործունեությունը) շակի ծառայություններ).

Կազմակերպության / Համայնքի ներսում

ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԵՐԸ ՑՈՒՑԱԴՐԵԼ

ԹՈՒՅԼ ԿՈՂՄԵՐԸ ԾԱԾԿԵԼ

Կազմակերպությունից/ Համայնքից

ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՕԳՏԱԳՈՐԾԵԼ

ՍՊԱՌՆԱԼԻՔՆԵՐԻՆ ՀԱԿԱԶԴԵԼ

Ի՞նչ եք ավելի լավ անում, քան մյու­ սները. (ներգրավել կամավորների կամ հարաբերություններ հաստատել բիզնեսի հետ).

Ի՞նչ դուք դեռ չգիտեք անել? (կապեր հաստատել իշխանությունների հետ, կամ կառուցել հարաբերություններ լրատ­վամիջոցների հետ).

Ի՞նչ ռեսուրսներ ունեք. (տարածքներ, Ի՞նչ ռեսուրսներ են բացակայում. անձնակազմ, կոնտակտներ, ծառայու­ (մասնագետներ, ֆինանսների, տեխնոլ­ թյունից օգտվողների աջակցություն). ոգիական լուծումներ). Որո՞նք են Ձեր կազմակերպության/ համայնքի դրական ասպեկտները. (հստակ սահմանված ռազմավարություն, հրապարակայնություն, հաճախորդների կողմնորոշում).

կազմակերպության ո՞ր որակի վրա դուք այնքան էլ վստահ չեք. (առանց ֆինանսավորման գործունեության շարունակություն, ֆինանսական աջա­ կցության ներգրավել).

Հնարավորությունները եւ սպառնալիքները, որպես վերլուծու­ թյան մաս, պահանջում են կազմակերպության/համայնքի վրա ազդող արտաքին գործոնների մանրամասն ուսումնասիրություն: Հաճախ հնարավորությունները թակում են դուռը, բայց չեն բաց­ ում, եւ պոտենցիալ ռիսկերը վերածվում են իրական վնասի:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

58

59 SMART չափանիշներ

Հնարավորություններ եւ սպառնալիքներ

Սպառնալիքներ

Հնարավորություններ

Հաճախորդներ եւ նշանակալից միջավայր

Մրցակիցներ եւ դաշնակիցներ

Ծրագրի կառավարման

Սոցիալական, մշակութային, տնտեսական, քաղաքական եւ տեխնոլոգիական պայմաններ, որոնք ազդում են Կազմակերպության/ համայնքի վրա

Հաճախորդներ եւ նշանակալից միջավայր Ինչ հնարավորություններ ունի կազմակերպությունը / համայնքը հաճախորդների հետ աշխատելու. (հաճախորդների ավելացում, վճարովի ծառայությունների մատուցմուն).

Սոցիալական, մշակութային, տնտեսական, քաղաքական եւ տեխնոլոգիական պայմաններ, որոնք ազդում են Կազմակերպության/ համայնքի վրա

Սոցիալական, մշակութային, տնտեսական, քաղաքական եւ տեխնոլոգիական պայմաններ, որոնք ազդում են Կազմակերպության/ համայնքի վրա Ինչ հնարավորություններ է տալիս միջավայրը կազմակերպությանը/ համայնքին. (բիզնեսի նվիրատվությունների ներգրավում, ինտերնետային տեխնոլոգիաների օգտագործումը եւ բարենպաստ քաղաքական միջավայր քաղաքացիական հասարակության համար)

Ինչ սպառնալիքներ կան կազմակերպությունում / համայնքում (սպասարկման որակի վատթարացում, ժամանակի եւ միջոցների նվազում).

Ինչ սպառնալիքները կան կազմակերպությունում /համայնքում մրցակիցների ու դաշնակիցների մասին. (բարձր գնագոյացում, ցածր տեղեկացվածություն, որոշակի ռեսուրսների բացակայություն).

Ինչ սպառնալիքները կան շրջակա միջավայրում (Անկատար հարկային օրենսդրություն ոչ առեւտրային կազմակերպությունների համար, սոցիալական քայքայում եւ ցածր հասարակական գործունեություն).

Ծրագրի նպատակների ձեւակերպման ընթացքում պետք է ստ­ու­գել, թե արդյոք նրանք կարող են ձեւակերպվել: Սա կարող է կատարվել օգտագործելով SMART չափանիշները: Հետաքրքրական է, որ «SMART» թարգմանվում է որպես խելացի: SMART - ը անգլերեն հապավում է: Specific (հատուկ) – Հատուկ նշանակում է, որ նպատակների ձեւակերպման արդյունքը պատասխանել է «ինչ անել» հար­ ցին: Նպատակը պետք է շարադրվի այնպես, որ դրա մեկնա­բան­ ությունը լինի միանշանակ: Measurable (չափելի) – չափանիշների գնահատելիություն: Երբ խոսքը վերաբերում է քանակական չափումներին, անհրաժեշտ է գործել որոշակի թվերով (տոկոսներ, միջին, ժամանակ, արտաքին ստանդարտ): Attainable (հասանելի) - նպատակները պետք է լինեն հավակնոտ, բայց ապավինեն ողջախոհությանը եւ հաշվի առնեա արտաքին միջավայրի միտումները: Քանի որ յուրաքանչյուր նպատակ ներառում է փոփոխություն, ապա ակնկալվում է, որ այդ նախագծի թիմը պետք է դրանց հասնելու համաձայնեցված ջանքեր գործադրի: Relevant (համապատասխան) - նպատակների համապատասխա­ նությունը պետք է պատասխանի հետևյալ հարցին. «Արդյոք նրանք կարեւոր է հասնել ավելի բարձր նպատակներին կամ առաքելությունը կազմակերպության առաքելութանը»: Time-bounded (հստակ ժամ) – նպատակները պետք է ունենան կոնկրետ ժամկետ, հակառակ դեպքում կա վտանգ, որ նրանց երբեք չեն կարողանա հասնել:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

60

Ծրագրի կառավարման մարմինները Ծրագրի կառավարման մարմիններն են, սովորաբար, Վերստ­ ու­գող Խորհուրդը եւ ծրագրի թիմը: Վերահսկիչ խորհու­րդը ռազմավարական եւ «քաղաքական» մարմին է, որը նպատա­ կահարմար է ստեղծել հիմնականում մեծ եւ երկարաժամկետ ծրագրերում. Դիտորդական խորհուրդը վերահսկում է նախագծի մշակումը: Վերահսկիչ խորհրդի գործառույթները կարող են ներառել.

• նախագծի ռազմավարական ուղղության սահմանում, • առանցքային թիրախային խմբերի (ԶԼՄ, բիզնես, այլ դոնորներ, կազմակերպության հաճախորդներ) հետ ռազմավարության հաստատում, • ծրագրային ուղղությունների փոփոխությունների հաստատում, • բյուջեի փոփոխությունների հաստատում, • ծրագրի դիտարկում եւ հսկում, • ճգնաժամային իրավիճակներում ղեկավարության ստանձ­ նում: Վերահսկիչ խորհուրդը հանդիպում է քննարկելու եւ հաստատելու ռազմավարական որոշումներ: Վերահսկիչ խորհրդի բոլոր որոշումները հաստատվում են փաստաթղթերով: Ծրագրի թիմը Ծրագրի թիմը մարմին է, որը պատասխանատու է ծրագրի գործու­ նեության իրականացման համար: Այն բաղկացած է նախագծային մենեջերներից, աշխատողներից եւ մասնագե­տներից: Եթե նախագիծն իրականացվում է մի քանի կազմակերպու­ թյունների կողմից, նպատակահարմար է իրականացնել

61

Ծրագրի կառավարման

նախագծային մենեջերների կանոնավոր հանդիպումներ (օրին­ ակ, ամիսը երկու անգամ), որոնք պետք է որոշեն հաջորդ խնդիրները, դրանց ժամկետները եւ իրականացման համար պատասխանատուներին: Յուրաքանչյուր հանդիպմ­ան արդյու­ նքները պետք է փաստաթղթավորել եւ արձանագրո­ւ թյունները ուղարկել թիմի բոլոր անդամներին: Ծրագրի կառավարման գործառույթները.

• նախագծի համակարգում, • գործունեության կառավարում, • ժամանակի կառավարում.

• Ֆինանսական ռեսուրսների կառավարում, • Որակի կառավարում, • մարդկային ռեսուրսների կառավարում, • կապի կառավարում.

• ռիսկերի կառավարում.

• պայմանագրերի (համաձայնագրերի) կառավարում:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

62

63

Քայլ 2. Ծրագրի ձեւակերպում եւ պլանավորում Ծրագրի իրականացման պլանավորման մեթոդներ • Ծրագրի տրամաբանական սխեմա – սահմանում է ծրագրի կառուցվածքը, ներքին տրամաբանությունն ու ռիսկ­ երը, ձեւա­կերպում է ցուցանիշները.

• Գործունեության պլան – միջոցառ­ ումների հերթականության, տեւողու­ թյան, պարտականությունն­երի ցու­ ցակի սահմանում, • ռեսուրսների ներգրավման պլան – բյուջեի անհրաժեշտ ռեսուրսների բա­ցահայտում (կապված է գործու­ նեության ծրագրին):

Ծրագրի կառավարման

Տրամաբանական սխեմա: • Ապահովում է ծրագրի հստակ նպատակները (այսինքն, այն, ինչ մենք փորձում ենք փոխել հասարակությունում), • Սահմանում է մոնիթորինգի եւ գնահատման ողջ գործընթացում նպատակների ձեռքբերման նպատակով, • ուշադրությունը կենտրոնացնում է ենթադրությունների/ռիս­ կերի վրա:

Տրամաբանական սխեմայի ուղղահայաց/ հորիզոնական տրամաբանություն Ուղղահայաց տրամաբանություն

Ծրագրի կառուցվածքը

ցուցանիշներ

ստուգման միջոցներ

ենթադրություններ/ ռիսկեր

նպատակ նպատակներ Արդյունքներ

Ծրագրի տրամաբանական սխեմա Տրամաբանական սխեմայի վրա հիմնված մոտեցում (Logical framework approach) – Այս մեթոդը հիմնված է արդյունքների պլանավորման վրա, որը տրամաբանորեն կապում է ծրագրի/ նախագծի պլանավորման հիմնական բաղադրիչները: Տրա­ մաբանական սխեման նախատեսում է պլանավորման բաղա­ դրիչների ստեղծում եւ ազդեցության ցուցանիշների օգտագործում մոնիտորինգի եւ գնահատման նպատակով (Համաշխարհային բանկի սահմանում):

գործունեություն/ միջոցառումները

գործիքներ Հորիզոնական տրամաբանություն

արժեք

Նախապայմաններ

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

64

Փոքր ծրագրերի պլանավորման նպատակով կարելի է օգտագործել պարզեցված սխեմա, որը ցույց է տալիս հարաբերությունները եւ փոխկապակցվածթյունը ծրագրի նպատակնների, խնդիրների, ակն­կալվող արդյունքների եւ ցուցանիշների միջեւ: Ծրագրի նպատակ/խնդիր Ակնկալվող արդյունքներ

Ցուցանիշներ

Ծրագրի նպատակ

Երկարաժամկետ արդյունք 1

Ցուցանիշ 1

Խնդիր 1

Կարճաժամկետ արդյունք 1

Ցուցանիշ 1 Ցուցանիշ 2

Խնդիր 2

Ծրագրի կառավարման

65

Կարճաժամկետ արդյունք 2

Ցուցանիշ 2

Կարճաժամկետ արդյունք 1

Ցուցանիշ 1

Կարճաժամկետ արդյունք 2

Ցուցանիշ 2

ԾՐԱԳՐԵՐԻ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐ. ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ Ծրագիրն իրական արդյունքների վերածելու համար պետք է գտնել միջոցներ այն իրականացնելու համար. ֆինանսավորման աղբյուր կարող են հանդիսանալ շահագրգիռ կողմերը, այս­ ինքն, նրանք, ովքեր հետաքրքրված են հասնելու ծրագրի նպա­ տակներին:

Քայլ 3. Ծրագրի իրականացում Ծրագրի իրականացումը բաղկացած է ծրագրում նշված անհ­ րաժեշտ միջոցառումների իրականացման գործընթացներից` ծրա­գրի նպատակներին հասնելու համար: Իրականացման գործ­ ընթացը ներառում է մարդկանց ու ռեսուրսների համակարգում, միաժամանակ կատարելով ծրագրի խնդիրները, ըստ ծրագրի կառավարման պլանի: Կարեւոր է այս փուլում ծրագրի թիմի վստահության մակարդակի դերը: Հնչեցնելով ակնկալիքները, բոլոր շահագրգիռ կողմերի դերերը եւ օգուտները` նրանք ստանում վստահություն: Ակնկալիքները եւ դերերը կարելի է սահմանել ըստ սխեմայի, որտեղ յուրաքանչյուր շահագրգիռ կողմ սահմանում է իր դերն ու օգուտները, որ ստանում է ծրագրի իրականացումից: Դեր. ծրագրի իրականացումից շահ Դեր. ծրագրի իրականացումից շահ Իշխան ություն

Ռեսուրսների ներգրավման խնդիրներ.

• Ներգրավել ռեսուրսներ • Բարձրացնել ծրագրի իրազեկությունը • Ներգրավել նախագծի համար նոր կամավորներ • Հավաքել նոր գաղափարներ ապագա ծրագրերի համար • Ամրապնդել հասարակության վստահությունը:

Դեր. ծրագրի իրականացումից շահ

Ծրագրի հիմնական կատարողը

Ծրագրի գործընկեր Շահառու

Դեր. ծրագրի իրականացումից շահ

Դեր. ծրագրի իրականացումից շահ Մրցակից

Դոնոր

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

66

Այստեղ կարեւոր են գործողությունների համակարգում, ճշ­ տա­­պահություն, տեղեկատվություն, մյուս կողմին լսելու պա­ տրաստակամություն, ստանձնած պարտավորությունների կա­ տարում հասկացությունները: Ծրագրի իրականացման արդյունավետ միջոցներից է Գանտի աղյուսակը: Գանտի աղյուսակ – դիագրամների հայտնի տեսակ է, որն օգտագործվում է ցույց տալու ցանկացած նախագծի պլանը, աշխատանքների ժամանակացույցը: Աղյուսակի առաջին ձեւը մշակվել է Հենրի Լ Գանտի կողմից 1910 թ.-ին: Գանտի աղյուսակ – գրաֆիկական հատված, տեղադրված ժամանակացույցի հորիզոնական սանդղակի վրա: Յուրաքանչյուր հատվածը համապատասխանում է կոնկրետ խնդրի: Առաջա­ դրանքները տեղադրվում են ուղղահայաց: Հատվածի սկիզբը, վերջը եւ երկարությունը համապատասխանում են խնդրի սկզբ­ ին, վերջին եւ տեւողությանը: Գանտի որոշ աղյուսակներ նաեւ ցույց են տալիս խնդիրների միջեւ կապը: Աղյուսակը կարող է օգտագործվել աշխատանքի ներկայիս վիճակը ներկայացնելու համար: Ուղղանկյունը, որ համապ­ ատասխանում է աշխատանքին, ընդգծում է, նշելով աշխատ­ անքի տոկոսը, ցույց է տալով ուղղահայաց գիծ, որը համապ­ ատասխանում է «այսօր» վիճակին:

Ծրագրի կառավարման

67 №

գործունեության / ամիս

1

Ծրագրի սկիզբ, ծրագրի մասին տեղեկացնելու հնարավորություն

2

Ուսուցման ծրագրի մշակում եւ ուսումնական նյութերի պատրաստում

3

Ուսուցման անցկացում

4

Համայնքին տեղեկացում

5

Հաշվետվություն

1

2

3

4

5

6

7

Քայ 4. Ծրագրի ավարտ Ավարտը ներառում է ծրագրի ֆորմալ փակում: Այն ներառում է.

• նախագծի փակում – նախագծի փակումից հետո ցանկացած գործունեության ավարտ, • պայմանագրի փակում – նախագծի յուրաքանչյուր պայման­ ագիր ավարտ, վճարում, այդ թվում `ցանկացած բաց հարցերի լուծում, • հաշվետվությունների կազմում – ֆինանսական եւ նկարագր­ ական զեկույցի պատրաստում: Ծրագրի ավարտ - հարցեր ստուգման համար.

• Արդյո՞ք եղել է նախագծի փոփոխություն • Արդյո՞ք արտադրվել են բոլոր նախատեսված ապրանքները: Արդյոք ստացել են այն թիրախային խմբերը, որոնց համար նրանք ստեղծվել են: • Արդյո՞ք ապահովվել է ծրագրի հետագա կենսագործունեու­ թյունը: Փաստագրված են արդյոք ծրագրի ձեռքբերումներն ու ձախո­ ղումները:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

68

• Կա արդյո՞ք զեկույց դոնորների համար: • Կա արդյո՞ք ծրագիր հետագա ազդեցությանը գնահատում: • Արդյո՞ք նախագծի փաստաթղթերը արխիվացվ ել են:

69

Լիդերությունը և գործընկերության կառուցումը

Լիդերությունը և գործընկերության կառուցումը

Ծրագրի մոնիտորինգ եւ գնահատում Ծրագիրը հիմնականում խոստում է.

• թիրախային խմբին, • դոնորներին, • ծրագիրը իրագործող կազմակերպությանը: Մոնիտորինգը եւ գնահատումը մի գործընթաց է, որը թույլ է տալիս ապացուցել ինքներդ ձեզ եւ ուրիշներին, որ ձեր ծրագիրը փաստացիորեն հանգեցրել է նախատեսվող փոփոխությունների: Գնահատումը պահանջում է.

• Չափում, • նախնական տվյալներ` ձեր գործունեության սկզբում իրերի դրությանը մասին, • նպատակներ (ստուգողական ցուցանիշներ) • սկսել առաջին օրվանից (նախագծի նախպատրաստումից ....)

Փոփոխությունների ներմուծումը հասարակություն Փոփոխությունների ներմուծումը միաժամանակ տեղի չի ուն­ ենում, քանի որ ցանկացած հասարակություն կազմված է անձ­ անցից, որոնցից յուրաքանչյուրը շատ կամ քիչ կերպով են պատ­ րաստ փոփոխությունների: Լիդերը,ով պետք է տանի իր ետևից հանդիպում է հասարակության հետևյալ մակարդակների ներա­ կայացուցիչների.

• Նորարարներ (3 %); • Սկզբնական հետևողներ (13%); • Սկզբնական մեծամասնություն (34%); • Վերջնական մեծամասնություն (34%); • Նրանք ովքեր մնում են ետևում (16%). Հասկանալի է,որ ցանկալի փոփոխությունների համար ծախսվող ռեսուրսները չպետք է գերազանցեն հասանելիքի <<արժեքը>>: Փոփոխությունների բարեհաջող ներմուծումը կարելի է պատկ­ երել հետևյալ անհավասարությամբ A * B * C > D, որտեղ А = գործերի ընթացքի հանդեպ դժգոհությունն է ՝պահանջ В = ապագայում ցանկալի կարգավիճակը՝ հեռանկարներ հնարա­ վորություններ С = գործնական ճանապարհը մեթոդ լիդեր ռեսուրսներ D = ինչ գնով պետք է ներմուծվեն փոփոխությունները

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

70

Լևինի փոփոխությունների տեսությունը Փոփոխությունների շատ ժամանակակից մոդելներ հիմնվում են Կու­րտ Լևինի փոփոխությունների տեսության վրա,ով հան­ դիսանում է <<սոցիալական հոգեբանության>> հիմնադիրը: Նա 1930-ական թթ. արտագաղթել է Գերմանիայից դեպի ԱՄՆ: Լևինը հետազոտում էր խմբերը` կենտրոնանալով մարդկանց վրա փոփոխությունների ընթացքում ազդող գործոնների վրա: Լևինի առաջարկած հիմնական ենթադրությունները հետևյալն են.

• Ուժերի անհրաժեշտ հավասարություն, որոնք պահապանում են իրավիճակը, իսկ փոփոխությունները պահանջում են տվյալ ուժերի վերաբաժանում, • Փոփոխություններին ըդդիմանալը համարվում է բացարձակ բնական երևույթ • Փոփոխությունները որպես այդպիսին առաջին հերթին համա­ րվում են քաղաքական խնդիր, • Փոփոխությունները ժամանակի կարիք ունեն Հետևաբար առանձնացնում են բարեհաջող փոփոխությունների երեք փուլ • Հալեցման • Շարժման • Կրկնակի Սառեցման Առաջին՝ հալեցման փուլն իր մեջ ներառում է երեք ենթափուլ: 1. Փոփոխությունների անհրաժեշտության մանդատի համաձ­ այնեցում,որը նշանակում է վստահության նվաճում, աշխատող խմբի կազմավորում և ապագա հիմնական ցուցանիշների հաստատում:

71

Լիդերությունը և գործընկերության կառուցումը

2. Փոփոխությունների իրականացման պայմանների գիտակ­ ցում, որը նշանակում է կազմակերպչական և անձնական գործոնների հաշվի առնելը,պարզելը , թե ում վրա են ազդում փոփոխությունները և մոնիթորինգի պայմանների սահմանումը: 3. Համոզմունքի ճանապարհով փոփոխությունների առաջացման համար լարվածության ստեղծումը,համոզմունքը, որ իրա­ վիճակը չի համապատասխանում գոյություն ունեցող պայմա­ ններին, իսկ նոր իրավիճակը առավելություններ ունի: Հաջորդ ենթափուլը՝շարժումը, ենթադրում է գործունեության երեք հիմնական ձև, ինչպիսիք են ուսումնասիրում, ներդրում, չափում, գնահատում, ուղղում: Վերջին երրորդ ենթափուլը՝ կրկնակի սառեցումը, ներառում է գործունեության չորս ձև: 1. Արդյունքերի ներկայացում 2. Նոր ընթացակարգերի սահմանում և տարածում 3. Հասարակության զարգացման տեսլականի և զարգացման հեռանկարների վերանայումը 4. Նոր իրավիճակի առավելությունների բացատրությունը

Փոփոխությունների հարացույցի հիմնական դասերը: Դաս 1. Չի կարելի ղեկավարել նշանակալից գործընթացները: Որքան ավելի բարդ է փոփոխությունը,այնքան ավելի դժվար է նրանց վրա ազդելը: Դաս 2. Փոփոխությունը՝ ճամփորդություն է ոչ թե սխեմա: Փոփոխությունը միագիծ չէ, անվստահ, ներգրավիչ, իսկ ժաման­ ակ առ ժամանակ, նաև անհամբեր:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

72

Դաս 3. Խնդիրները մեր ընկերներն են: Խնդիրներից չես փախչի և մենք չենք կարղ սովորել առանց նրանց: Դաս 4. Տեսլականը և ռազմավարական պլանավորումը գալիս են որպես հետևանք`: ոչ հասուն տեսլական և պլանավորում ենթադրելով: Դաս 5. Ինդիվիդուալիզմն ու կոլլեկտիվիզմը պետք է ունենան միևնույն ուժը: Չկա ընտրություն մեկուսացման և հավաքական մտածելակերպի միջև: Դաս 6. Ոչ կենտրոնացումը և ոչ էլ ապակենտրոնացումը չեն գործում: Երկու ռազմավարութուններն էլ անհրաժեշտ են վերևից ներքև և ներքևից վերև ՝ վերընթաց և վարընթաց: Դաս 7. Ավելի լայն հասարակության հետ շփումն անհրաժեշտ է հաջողության համար: Լավագույն կազմակերպությունները սովորում են իրենց իսկ ներսում, ինչպես նաև կազմակերպութ­ յունից դուրս: Դաս 8. Յուրաքանչյուրը համարվում է փոփոխությունների կրողը: Փոփոխությունները չափազանց կարևոր են , դրանք փոր­ ձագետների վրա թողնելու համար:

73

Լիդերությունը և գործընկերության կառուցումը

Գործընկերությունների կառուցումը: Վստահության մոդելները: Գործընկերության ամրապնդումը վստահության միջոցով : Վստահության և Գործընկերության վերակառուցումը համարվում է ցանկացած գործի վարման կարևոր հմտություններից մեկը: Լիդերը պետք է ձևավորի կապերի ցանկացած տեսակներ, եթե այդ կապերի անհրաժեշտությունը կա: Եթե մենք ցանկանում ենք հասնել հա­ Ագահ և անկուշտ վայրի ջողության, մենք պետք է հայ­ կենդանիները ուղղակի տնաբերենք և տարածենք վերանում են Եթե վստահություն մեր բոլոր մտաբերենք կենդանական փոխհարաբերություններում: աշխարհի էվոլյուցիան, Գործընկերությունը կտեսնենք,որ միայն հարաբերությունների տեսակն­ համագործակցությամբ ենք երից մեկն է, իսկ ուղղորդելն ու մենք ժամանակի ընթացքում լիդերությունը՝ հաջորդ երկուսը: վեր բարձրանում: Ցանկացած տեսակ սահմանվում է մի շարք չափանիշներով, Մարգարետ Ջ. Ուայթլի պայմանավորվածություններով և պահանջներով: Մեզ ցանկալի է կառուցել իրական վստա­ հություն, այլ ոչ թե ուղղակի վստահություն կամ կույր վստա­ հություն: Ֆերնանդո Ֆլորենսը իր <<Ստեղծում ենք վստահության մթնոլորտ բիզնեսում, քաղաքականության մեջ, հարաբերություններում և կյանքում>> գրքում, մեզ է ներկայացնում որոշակի տարբե­ րություններ.

• Ուղղակի վստահությունը սահմանվում է այսպես ՝ Ես ուղղակի վստահում եմ քեզ: Դու միշտ կլինես իմ կոքին, դու երբեք չես լքի ինձ դժվարին պահին, դժբախտության մեջ:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

74

• Կույր վստահությունը թույլ է տալիս խորամանկություններ. Ես պետք է ցույց տամ, որ դու արժանի ես վստահության, եթե նույնիսկ դա այդպես չէ: • Իրական վստահությունը ձևավորվում է համոզված լինել­ ու վրա, այն անկեղծ է, չի բացառում դավաճանության հնար­ ավորությունը:

75

Լիդերությունը և գործընկերության կառուցումը

Վստահության կառուցման տարրերը Անկեղծություն

Կարողունակություն

Հուսալիություն

Հոգատարություն

Սովորաբար վստահությունը դիտարկում են որպես վերա­ բերմունք կամ դիրք ընդհանրապես ինչ-որ մեկի հանդեպ, այն­ ուամենայնիվ, վստահություն հասկացությունը ունի մի քանի ասպեկտ.

Որպեսզի վտսահությունը լինի իրական, այն պետք է լինի նախասահմանված: Օրինակ ՝ ես քեզ վստահում եմ մի ծրագրի ղեկավարությունը, բայց ես քեզ չեմ վստահում հասարակության զարգացման պլանի ներմուծումը: Նաև կարևոր է անվստահության մասին խոսելը, չխուսափելը այդ թեմայից: Վստահությունը ինքնաբուխ և կամայական զգացմունք է: Դա այն չէ, ինչը մենք զարգացնում ենք որպես հավակնոտ և ներքին երևույթ: Վստահությունը ամրապնդվում է հարաբերություններում, դա այլոց բարօրության մասին իրական անհանգստության ցուցա­ դրումն է և պարտավորությունների խիստ պահպանումը:

• Անկեղծություն – ենթադրում է, որ անհատը բաց է և անկեղծ իր մտադրություններում և փոխհարաբերություններում: • Կարողունակություն – ենթադրում է, որ անհատը կարող է գոր­­ծել որոշակի ոլորտում կամ գործունեության ճյուղում սահմանված չափորոշիչների համաձայն: • Հուսալիություն – եթադրում է, որ անհատը գործի իմացությամբ է կատարում իր խոստումները: Այդպիսի մարդը ժամանակին է իրականացնում իր խոստումները կամ էլ միևնույն ժամանակ առաջարկում է այլընտրանքային լուծումներ, հրաժարվում նրանից, ինչն ի վիճակի չէ իրագործել: • Հոգատարություն – ենթադրում է, որ անհատը հոգ է տանում մեկ այլ անհատի ապագա բարօրության մասին, հարգանք է տածում նրա հանդեպ որպես գործընկերոջ: Լինում են դեպքեր, երբ Դուք վստահում եք մարդուն որոշակի ասպեկտներում, բայց չեք զգում վստահություն այլ ասպեկտների հանդեպ:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

77

76

Լիդերությունը և գործընկերության կառուցումը

Վստահության վերականգնում Վստահության բարձր մակարդակ Զուտ գործնական հարաբերություններ

• Ուղղված

Գործընկերություն ընդհանուր մասնակցություն

Ավելին իմանալ միմյանց մասին

առաջադրանքների կատարման վրա

• Համաձայնագրի

պայմաններն ամեն ինչից վեր են

• ոչ պարտադիր • արդյունավետ • փոխադարձ

Ռիսկի դիմել — տալ առաջադրանքեր և կատարել դրանք

համաձայնություն

Մտքերի արտահայտում —

Համաձայնել սահմանափակումներին

ներել և ներողությունն ընդունել

Թույլ պատասխանատվությու փոխհարաբերություններում

վստահության վերականգնում

Պատասխանատվություն փոխհարաբերություններում

Գործի անցնելու ժամանակն է Դադար

Փոխադարձ պարտակա­ նություններ:

Սխալները հաճախակի հանգե­ցնում են անվստահության, հի­ ասթափության, վրդովմունքի, ջղայնության կամ համագոր­ ծակցությունից հրաժարման: Գոյո­ւ թյուն ունի վստահության մթնոլորտի, հարգանքի և խոսքի ազատության վերականգնման երկու միջոց՝ ներողություն և ներում: Եթե ինչ-որ մեկը սխալ է թույլ տվել կատարել է խախտում, շահագործում, թույլ է տվել սխալ միտք և այլն նա կարող է ներողություն խնդրել: Ներողություն: Ես ընդունում եմ, որ անցել եմ որոշակի գործողությունների, որոնք վիրավորել են, ցավեցրել, նվաստացրել, թերագնահատել, նեղացրել, խայտառակել են Ձեզ: Ես իրականացրել եմ այդ կամ չեմ իրականացրել ոչ կանխամտածված, ես խոստանում եմ նման բան թույլ չտալ հետագայում: Ես ներողություն եմ խնդրում: Եթե ինչ որ մեկը սխալ է թույլ տվել, նեղացրել կամ նվաստացրել է ինչ որ մեկին, ներողությունը հնարավորություն կտա վերականգնել լավ հարաբերությունները: Ներում:

Վիրավորական կախվածություն

• Վիրավորանք • Մերժում • Ոչ պիտանի լինելու զգացում Վստահության ցածր մակարդակ

Ես խոստանում եմ անարդար չվարվել, թույլ չտալ սխալներ, որպեսզի արդարացնեմ իմ կողմից Ձեր հանդեպ իրականացրած սխալ գործողությունները ապագայում: Ես նաև պարտավորվում եմ ապագայում չհիշել կատարված պատահարի մասին: Սա խոստում չէ կատարվածը մոռանալու վերաբերյալ, սա անձնական պարտավորություն է չգնալ դեմ այն մարդուն, ով տվյալ դեպքում Ձեր դեմ է գործել, և ում Դուք ներում եք:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

79

78 Լիդերությունը և մենեջմենտը գործընկերության զարգացման կոնտեքստում: Գործընկերության շրջանը և պարտավորությունների կառավարումը

Գիտակցված լիդերություն Լիդերությունը ակտիվ գիտակցության վիճակ է, որը բաղկացած է երեք փոխկապակցված բաղադրիչներից. մարմին, գիտակցված ներկայություն և լեզու: Եթե այս երեք բաղադրիչները ներդա­ շնակորեն վերաբաշխված են, նրանք հիմք են դնում իրական լիդ­ երի ձևավորման համար:

Ներկայություն

• Ամբողջական կերխով

իրականցվում է կապը մարդկանց միջև • Ապահովվում է հարաբերությունների պարզությունը • Կա հնարավորույթուն մարդկանց մեր կողմը տանելու • Հերքվում է երևակայականը

Մարմին

• Իրականացվում է ղեկավարում

•

•

շնչառության դիրքի ժեստերի Պահպանվում են սովորությունները և վստահությունը Արտացոլվում է հոգեվիճակը

Լեզու

• Գաղափարները դառնում են

•

•

իրականություն Արդյունավետ հեռարձակման համար անհրաժեշտ է գիտակցված վերաբերմունք և ուղղորդվածություն Կա հնարավորություն ազդելու համոզմունքի տրամադրածության և այլ մարդկանց գործողությունների միջոցով

Լեհաստանի փորձը. Համայնքային զարգացում` տեղական մշակութային ենթակառուցվածքի օգտագործմամբ

Լիդերության երեք բաղադրիչները: Մարմին: Մարմինը տեսանելիորեն վկայում է անհատի ան­ ձնական առողջության և բարօրության, նրան բնորոշ կար­ գապահության, անհատի ամենօրյա գործունեության մասին և ընդգծում է լիդերության արտահայտումները: Մարդու մարմինը ոչ միայն ունակ է գործել, այն զգում և արտահայտում է հոգեվիճակը: Եթե բառերով մենք մի գաղափար ենք փոխանցում, իսկ մեր մարմինը մեկ այլ բան է ցուցադրում, այսպիսի անհամապատասխանությունը հանգեցնում է հարաբերությու­ ններում անվստահության և անորոշության: Ներկայություն: Սա մի անըմբռնելի հատկանիշ է, որը գրավում է այլ մարդկանց, քանի որ նրա շնորհիվ շփումը իսկապես հնարավոր է դառնում: Լիդերները պետք է իրենց մեջ զարգացնեն այնպիսի հմտություններ, ինչպիսիք են միտքը հիմնավորելու ունակությունը, հստակ արտահայտվելը, խորը մտածելը հանուն նրա, որպեսզի լիովին ներգրավված լինեն իրենց գործի մեջ նույնիսկ ամենադժվարին և անելանելի իրավիճակներում: Լավ զարգացած նեկայությունը հնարավորություն է տալիս լիդերին առավել արդյունավետ և ազատ շարժվել, անկախ այն բանից թե ինչպիսի որակներ և երևակայական գծեր կցանկանային ունենալ մարդիկ և ինչպիսի կերպար կուզեին արտացոլել: Լեզու: Լեզուն շփման միջոց է, որի շնորհիվ մարդիկ կարծիքն­երի փոխանակում են կատարում: Մեթոդը, որով լիդերները արտահ­ այտում են իրենց վերաբերմունքը աշխարհի նկատմամբ, բացում կամ էլ փակում է դեպի գործողություն տանող ճանապարհը: Լիդերներն իրենց մեջ զարգացնում են լեզվական միջոցներ օգտագործելու հմտությունը, որպեսզի այլոց գործողության մղեն: Պետք է նաև շատ լավ գիտակցել այն, որ նույնիսկ մի քանի սխալ ընտրված բառերը կարող են կտոր-կտոր անել ապագան:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

81

80

Մեր ասվածը գիտակցելը կարևորագույնն վստահության ձևավորման համար:

Համագործակցության ցիկլ

ու

նն

ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Կատարողը կամ բաժանորդը կարող են.

• Պարտավորություններ վերցնել • Պարտավորություններ ընդունել • Մերժել • Կատարել այլընտրանքային առաջարկ • Պահանջել է բացատրություն • ընդունել («Իսկ եթե»)

ը

եր

Կ հ ատ ա այտ ա վա ա րո րտ րա ղի ի րու մա թ սի յու ն ն

Բա հա ժա կա րց նոր առ մ կ ումն դի աջ ատ եր ար ա ը կու րող թյ ի ու նն ե Գոհունակություն Հետադարձ կապ • Ի՞նչն է աշխատել • Ի՞նչը չի աշխատում Կատարողը կարող է • վերա փոխել աշխատանքը • Կատարել այլ գործողություններ հաճախորդի

Փ պ ոխ ա ա րտ դա ա րձ վո րու թյ

Հաջող համագործակցությունը պահանջում է փոխադարձ պարտավորություններ տեսլականի եւ գործողություն ներդաշնակության համար

Փ բա ոխ հա վա ադ յտ րա ար ա ր ձ րա վա րու ծու թյ թյ ու ա ն ն

է

համարվում

Գործընկերության շրջան:

ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆ Լսում Համատեղ ստեղծում

րը

ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏՈՒՄ Ո՞րն է նախագծի տեսլականը Ի՞նչը կբավարարի երկու կողմերին էլ

Լեհաստանի փորձը. Համայնքային զարգացում` տեղական մշակութային ենթակառուցվածքի օգտագործմամբ

ԿԱՏԱՐՈՒՄ Կատարողը կարող է • ուժը կորցրած ճանաչել խոստումը •պահանջել պայմանների վերանայում Բաժանորդը կարող է •հետ կանչել հարցումները

Գործնական հարաբերությունները, որոնք մշտապես և հաջող կերպով «Ղեկավարելը դա զարգանում են, ձեռտնու են բոլորին: ուղղորդվողի երթուղին Ամենահաջող գործընկերությունը ընտրելը չէ, դա կապերի զարգանում է այն ժամանակ, երբ ձևավորումն է նրա երկու կողմերն էլ խորապես հետ­ և շրջապատի միջև»: աքրքրված են և նշանակալի ջան­ Ստյուարտ Խելլեր քեր են գործադրում ընդհանուր տեսլականի ձևավորման համար: Եթե գրաֆիկի տեսքով պատկերացնեք հաջող գործընկերությունը, վերցնելով որպ­ ես հիմք մի հստակ մոդել, Դուք կտեսնեք, որ ցանկացած գործընկերություն անցնում է որոշակի փուլերով և բնորոշվում է որոշակի առաջընթացերով: Այս մոդելն անվանում են Գործ­ ընկերության շրջան: Գնահատելով առաջադրանքների իրականացումը մո­ դելի նախագծի համաձայն, Դուք կնկատեք որ հաճախոր­ դը և նախագծի կատարողը ունեն սահմանված գործա­ ռույթներ և պարտավորություններ, նրանք կրում են ընդ­հանուր պատասխանտվություն գործողությունների փոխահ­ ամաձայնության համար հանուն փոխշահավետ գործընկերության ձևավորման: Գործըկերության ցիկլ մոդելի օգտագործումը կարող է նպաստել որակի, արտադրողականության, ինչպես նաև խմբի անդամների տրամադրվածության նշանակալի լավացման, նաև կարող է օգնել նվազեցնել ժամանակը նախագծի որոշակի ցիկլի ավարտման համար:

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

83

82

Որտեղ է հնարավոր սխալվել նախագիծը պլանավորելու և ներմուծելու ընթացքում.

• Նախագծի գործառույթների և դերի անհասկանալի լինելը. Ով է համարվում նախագծի տվյալ բաղադրիչի պատվիրատուն: • Համատեղորեն համաձայնեցված և ընդունելի պայմանների բացակայություն. Ես ճիշտ եմ համարում հաշվետվության հանձնումը բյուջեի կարճ տարբերակը նրան կցելով • Ոչ հստակ սահմանված պարտավորությունները. Մենք կար­­ծես վեցրեցինք այս առաջադրանքը պատվիրատուից աջակցություն ցուցաբերելու խոստում չվերցնելով, որը մեզ բավականին անհրաժեշտ է • Օպերացիոն կոնֆլիկտներ. Ինձ համար անհասկանալի, թե որ­տեղ են իրականում առաջանում նեղ տեղերը, որոնց պա­ տճառով մենք այսքան դանդաղում ենք և խախտում նախագծի իրականացման ժամկետները : Պարտավորությունը բանալի հասկանալու համար:

է

գործընկերության

ցիկլը

Եթե Դուք արդյունավետորեն եք ղեկավարում Ձեր պարտավոր­ ությունները, Դուք խորացնում եք ուրիշների կողմից Ձեր հանդեպ վստահությունը: Պարտավորությունները սահմանվում են որպես ապագայի ընդհանուր տեսլական: Եթե մենք ասում ենք, որ կկատարենք X պլանը Y ժամանակահատվածում, ապա մենք պետք է կազմակերպենք մեր գործունեությունն այնպես, որ X պլանն իսկապես իրականացվի: Փոխադարձ համաձայնությամբ մենք մեզ վրա ենք վերցնում որոշակի ժամանակահատվածում սահմանված գործողություններ կատարելու պարտավորությունը, որպեսզի դառնանք համախոհներ:

Լեհաստանի փորձը. Համայնքային զարգացում` տեղական մշակութային ենթակառուցվածքի օգտագործմամբ

Պարտավորությունների ղեկավարումը իրականացվում և գնահ­ ատվում է հետևյալ չափանիշների համաձայն.

• Պատասխանատվություն • Հաճախորդի բավարարում • Շահույթ/ Օգուտ • Աշխատակիցների բավարարում Պարտավորության հիմնական ընտրանքները Գոյություն ունեն պարտավորության երեք հիմնական պարամետր ՝ ով, ինչ, երբ: Ով: Եթե վերցվում է ցանկացած պարտավորություն, մենք սահմանում ենք երկու դեր՝ պատվիրատու և կատարող: Պարտ­ վիրատուն մի սուբյեկտ է, ում պահանջները իրականցվում են և ով պետք է ցիկլի վերջում հայտնի իր բավարարվածության մասին: Կատարողը մի սուբյեկտ է, ով իր վրա է վերցնում կատարելու համաձայնությունն այնպիսի կերպ, որպեսզի պատվիրատուն հայտնի իր բավարարվածության մասին: Պարտավորությունը միշտ իրականացվում է հատուկ անձի կողմից, որի վրա էլ դրված է պատասխանատվությունը: Կոմիտեները, օրինակ` չեն իրականացնում պարտավորություններ: Սակայն, նրանք նշանակում են իրենց անդամներից պատասխանատու անձի, ով պետք է կատարի պարտավորությունները կոմիտեի անունից: Դնելով սահմանված պարտավորությունը հատուկ անձի վրա՝ մենք ապահովում ենք իրականցման պատասխանատվության հստակ սահմանման անհրաժեշտությունը: Ինչ: Պատվիրատուի պարտավորությունը կատարողի նկատմամբ և հակառակը որոշվում են փոխհամաձայնեցված պայմանների տեսանկյունից: Կատարվում է պատվեր, հաճախորդը հստակ սահմանում է, թե ինչ է պետք առաջին հերթին, ինչպես նաև հայտնում է պատվերի ծավալի մասին: Կատարողը պետք է

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

84

համապատասխանաբար հետաքրքրվի ինչպիսի ռեսուրսներ են անհրաժեշտ առաջադրանքի իրականացման համար. Ժամանակ, գումար, նյութեր, մարդկային ռեսուրսներ և այլն, որպեսզի բավարար կերպով իրականացվի պատվերը: Աշխատանքների ընդունման պայմանները պետք է սահմանել և ձևավորել շատ հստակ. եթե դա արված չէ, ենթադրվում է, որ նրանք համարվում են հասարակության կողմից հայտնի և ընդունված պահանջներ. օրինակ՝ եթե մենակ խնդրում ենք ներկայացնել շաբաթական հաշվետվություն, մենք կարող նշել փաստաթղթի ձևաչափը և ծավալը, բայց մենք առանձին չենք նշում, որ այն պետք է հավաքել տեքստային խմբագրիչով, այլ ոչ թե ձեռագիր: Որքան շատ է ակնկալվում պարտավորության կատարումից, կամ որքան քիչ կողմերը գիտեն իրար, այքան ավելի կարևոր է սահմանել աշխատանքների ընդունման պայմանները, որպեսզի նվազեցվեն թյուրիմացությունները կողմերի միջև: Երբ: Եվ պատվիրատուն և կատարողը այնպես թե այնպես գիտակցում են, որ առաջադրանքը պետք է կատարել որոշակի ժամանակի և ամսաթվի սահմաններում:

Գործընկերության ցիկլի փուլերը: Նախապատրաստում: Գործընկերության ցիկլի առաջին փուլը համարվում է նախ­ ապատրաստումը, որը սկսվում է պատվիրատուի կամ կատա­ րողի կողմից նախաձեռնության առաջադրմամբ: Նախապ­ ատրաստման փուլում անհրաժեշտ է սահմանել պատվերի ընթացքում առաջացած խնդիրները և բացել պատվիրատուի պահանջների և կարիքների բավարարման հնարավորությունը, ինչպես նաև ձևակերպել վերցված պարտավորությորնների բավարարման պայմանները: Այս գործընթացը իրականացվում հետևյալ երեք միջոցներից մեկի օգնությամբ:

85

Լեհաստանի փորձը. Համայնքային զարգացում` տեղական մշակութային ենթակառուցվածքի օգտագործմամբ

• Պատվիրատուն կարող է ինքնուրույն գտնել բացթողումները, իսկ հետագայում տեղեկացնել դրանց մասին կատարողին, • Կատարողը կարող է գտնել` պատվիրատուին ներկայացնելով համապատսխան ցանկությունը • Պատվիրատուն և կատարողը կարող են միասին քննարկել անհետաձգելի հարցերը: Ցանկացած դեպքում արդյունքը կլինի առաջարկության կամ հարցման ներկայացումը, որոնց կատարման պայմանները որոշվում են պատվիրատուի հատուկ կարիքներից ելնելով: Ուսումնասիրում: Այս փուլի ընթացքում պատվիրատուն և կատարողը ուսումն­ ասիրում և մանրակրկիտ կերպով հետազոտում են ընդհանուր փոխըմբռնման նախագծի վերաբերյալ երկու կարծիքները: Սա ընդհանուր ստեղծագործույոււն է, քանի որ նրանք համատեղ իրականցնում են ամբողջական գործընկերության բնույթը: Բանակցություններ: Հենց որ պատվիրատուն կատարել է հարցումը, կամ կատ­ արողը ներկայացրել է ենթադրություն, երկու կողմերը կար­ ող են անցնել գործընկերության ցիկլի հաջորդ փուլին՝ բանա­ կցություններին: Տվյալ փուլի ընթացքում քննարկվում և ուղղվում են փոխհամաձայնեցման հասնելու պայմանները: Նկատեք, որ քննարկվում են և պատվիրատուի և կատարողի պայմանները, անկախ այն բանից, թե ով է հանդիսացել հանդիպման նախաձեռնողը: Կատարողը կարող է միայն հայտնել իր վրա գործելու պարտավորություն վերցնելու պատր­ աստակամությունը այն դեպքում, երբ կատարողը ապահովել է անհրաժեշտ ռեսուրսներով: Բանակցությունների ընթացքը ինքը կարող է աջակցել հարաբերությունների ամրապնդմանը: Բանակցությունների անցկացման հետ մեկտեղ երկու կողմերն

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

86

էլ ունեն հնարավորություն առաջնություն տալու իրենց կա­ րիքներին և մտածելու միջոցներ նրանց բավարարման հա­ մար: Բանակցությունները համապատսխան պայմանների ստեղծման փուլն է` պահանջների բավարարման նպատակով: Բանակցությունների փուլն ավարտվում է փոխադարձ պարտ­ ավորությունների ընդունմամբ. այո կամ ոչ: Պատվիրատուի և կատարողի կողմից փոխադարձ պարտա­ վորությունները վերցնելուց հետո սկսվում է գործընկերության ցիկլի երրորդ փուլը: Այս փուլը ավարտվում է աշխատանքի փաստացի կատարումից հետո, որը սահմանվում է հարցմամբ կամ առաջարկությամբ: Կատարման փուլն ավարտվում է այն ժամանակ, երբ կատարողը հայտնում է պատվիրատուին, որ աշխատանքը կատարված է: Այս փուլում պատվիրատուն կարող է պահանջել կատարողից ներկայացնել իրականացման հաստատում: Օրինակ` պատվիրատուն հետաքրքրվում է, թե որտեղ է պահվում հաշվետվությունը, որը կազմվել է իր պատվերով, իսկ կատարողը պատասխանում է, որ հաշվետվությունը կցված է վերջին հաղորդագրության ներդիրի մեջ, որն ուղարկվել է իրեն էլէկտրոնային փոստով, կամ էլ պահվում է մեկ այլ վայրում, որն հարկավոր է նշել: Կատարողը նաև ունի հնարավորություն վերանայելու կատարման պայմանները այլընտրանքային առաջարկի դեպքում: Այս փուլում պատվիրատուն և կա­տարողը վերանայում են նախնական բավարարվածության պայմանները և որոշում, թե կա­ րելի է արդյոք համարել դրանք իրագործված: Փուլն ավարտվում է պատվերի կատարման վերաբերյալ պատվիրատուի կամ էլ կատարողի կողմից բավարա­րվածության ընդհանուր հայտար­ արությամբ կամ հակառակը:

87

Լեհաստանի փորձը. Համայնքային զարգացում` տեղական մշակութային ենթակառուցվածքի օգտագործմամբ

Հարկավոր է նկատել, որ կատարման մասին դիմումը և ընդունման ակտը տարբեր են: Այո, պատվիրատուն կարող է ընդունել կատարողից աշխատանքի ավարտման մասին դիմումը, և միաժամանակ չհայտնել իր բավարարված լինելը պայմանների կատարմամբ: Օրինակ` հաշվետվությունը պատրաստվել և ներկ­այացվել է համաձայնեցված ամսաթվին, սակայն միաժամանկ չկա հնարավորություն այն վերանայելու, քանի որ ժամանակը քիչ է: Սոցիալական պայմանականությունները պահանջում են, որպեսզի պատվիրատուն ամենաքիչը շնորհ­ ակալ լինի կատարողին կատարած աշխատանքի համար: Նկատեք, որ պաշտոնապես սկսված ցիկլը ավարտվում է միայն պատվիրատուի կողմից ավարտման պաշտոնական հայտարարության պայմանով:

Գործըկներության ցիկլի վերլուծությունը Գործընկերության ցիկլը բաղկացած է մի շարք գործողութ­ յուններից: Նրանք բաժանվում են չորս թուլերի և թույլ են տալիս նախաձեռնման, կառավարման և ավարտման գործո­ ղությունների տասներկու հնարավորություններ: Այս գործո­ ղություններից յուրաքանչյուրը խաղում է իր յուրահատուկ դերը գործընկերության բավարարվածության խորացման գործում:

Գործընկերության ցիկլը սկսվում երկու գործողությունների իրականացումից՝ հարցումների կամ առաջարկների ներկայա­ ցում, որոնց համատասխան, որոշվում են պատվիրատուի և կատարողի դերերը, գործառույթները: • Հարցում: Պատվիրատուն, ով նախաձեռնել է գործընկերության ցիկլը, ներկայացնելով կատարողին հարցում, ինչը ուղղակի

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

88

կամ անուղղակի սահմանում է պատվիրատուի որոշակի պահանջներ և կարիքներ: • Առաջարկություն: Հարցումը կարող է նաև նախաձեռնել կատարողը առաջարկության տեսքով: Այդ դեպքում կատա­ րողը նախատեսում է պատվիրատուի պահանջները և մշակում է առաջարկություն դրանք բավարարելու համար: Առա­ջարկությունը ներառում է պայմանական խոստում պատվիրատուին կատարելու սահմանված պայմանները:

Գործընկերության ցիկլի զարգացման բանակցությունների փուլի ընքացում, սովորաբար. առաջանում են գործըկներության հինգ ենթադրվող քայլեր.

• Հակառակ առաջարկ: Առաջարկին կամ հարցմանն ի պատ­ ասխան պատվիրատուն կամ կատարողը կարող է մերժել կատարման պայմանները և առաջարկել դրանց լուծման այլը­ նտրանքային ուղիներ: • Պարտավորություն պարտավորության նկատմամբ: Ցանկա­ ցած պահի կատարողը կամ պատվիրատուն կարող են խոս­ տանալ ամսաթվեր պարտավորության կատարման համար համաձայնեցված ժամկետում, այլ ոչ թե այն անել միանգամից: Օրինակ՝ Ես Ձեզ կտեղեկացնեմ կարող եմ ես ներկա լինել հանդիպմանը: Ինձ պետք վերանայել իմ օրացույցը:\ • Հարցման բացատրություն: Ցանկացած պահի այս կամ այն կողմը կարող է կանգնեցնել իրականացումը և պահանջել առավել մանրամասն բացատրություն այն մասին, թե ին­ չի կարքի ունի մյուս կողմը: Բանակցությունների փուլն ավարտվում է հարցման կամ առաջարկության ընդունմամբ կամ մերժմամբ: • Ընդունում: Ընդունումը կամ դրական պատասխանը նշանակ­

89

Լեհաստանի փորձը. Համայնքային զարգացում` տեղական մշակութային ենթակառուցվածքի օգտագործմամբ

ում է, որ կողմն իր վրա է վերցնում համաձայնեցված պայմանների իրականացման պարտավորությունը: • Մերժում: Մերժումը կամ բացասական պատասխանը նշան­ ակում է, որ կողմը չի ընդունում համաձայնեցված պայմանների իրականացման պարտավորությունը:

Գոյություն ունեն գործողությունների երեք տեսակ, որոնք մեծ մասամբ կապված են գործընկերության ցիկլի կատարման փուլի հետ: • Մերժում: Եթե հետագայում կատարողը, ով սկզբում խոս­ տացել է կատարել հարցումը, չի ցանկանում կամ չի կարող իրականացնել պայմանը, նա կարող է հետ կանչել իր պարտավորությունը: • Չեղյալ համարում: Պատվիրատուն, ով սկզբում իրականացնում է հարցումը կարող է ցանկացած պահի այն չեղյալ համարել կամ հրաժարվել կատարողի առաջարկից: • Կատարման հավաստում: Կատարման փուլն ավարտվում է համաձայնեցված պայմանների կատարման մասին կատար­ ողի հավաստամամբ: • Հետադարձ կապ: Այս փուլի ընթացքում կամ ցանկացած այլ ժամանակ կատարողը և պատվիրատուն կարող են ապահովել միմյանց հետադարձ կապով` դրանով իսկ նպաստելով հա­ րցման բավարարման իրագործման ապահովմանը: Այո, պատվիրատուն կարող է նկատել, որ գործընկերության ցիկլը սխալ ուղով է ընթանում ինչ-որ տեղ, կամ էլ հավաստել, որ կատարողը չի հատկացնում իրեն բավարար տեղեկատվություն նախագծի իրականացաման ընթացքում: Կատարողը կարող է հակառակ պատասխան տալ պատվիրատուին, օրինակ` պատվիրատուի հետ հնարավոր չէ հանդիպել և քննարկել

91

90

Կատարված է

Կատարման նոր ժամկետը

Կատարման ժամկետը

Կատարման առաջադրանքներ և պահանջներ

Երկու կողմերն ել պետք է հոգ տանեն միմյանց արդյունքների հասնելու հաջողության և փոխհարաբերությունների ձևավորման մասին: Եթե ցիկլը բարեհաջող է իրականացվում, բոլոր հետաքրքրված կողմերը կսկսեն սովորել, հասնել արդյունքների և զգալ բավարարվածություն նրանից, ինչին հասել են: Ի շնորհիվ այսպիսի մթնոլորտի, մարդիկ հետագայում կաշխատեն միմյանց հետ շատ ավելի մեծ շահույթով, հայտնաբերելով գործողությունմների համաձայնեցում և ստեղծագործական հավանկություն:

Գործառույթներ և պարտավորություններ

Բացի գործողություններից, որոնք տարվում են դեպի ավա­ րտը, գոյություն ունեն նաև գործողություններ, որոնց շնրո­հիվ հաղթահարվում են խնդիրները գործողությունների համա­ ձայնեցման ժամանակ և վերականգնվում է ընդունված կարգը: Այս գործողությունների շնորհիվ կողմերը պետք է հնարավորություն ստանան միմյանց հանդեպ վստահությունը վերականգնելու: • Ներողություն: Խոստովանությունն է այն բանի, որ պարտ­ ավորությունը չի կատարվել կամ թույլ են տրվել որոշակի սխալներ: Մենք ներողություն ենք խնդրում հանուն վստահելի գործընկերային հարաբերությունների պահպանման: • Ներում և խոստում հետագայում այդ սխալի համար չնախատել:

Լեհաստանի փորձը. Համայնքային զարգացում` տեղական մշակութային ենթակառուցվածքի օգտագործմամբ

Հստակ սահմանելով դերերը, բավարարման պայմանները, և ժամանակային չափանիշները` յուրաքանչյուր պարտավորո­ ւթյուն մենք որոշում ենք, թե ինչ չի բավականացնում և առաջարկում ենք ավարտման աշխատանքների կառավարման արդյունավետ ուղիներ: Ցիկլի սխեմատիկ ներկայացման արդյունքը համարվում է տեղնոլոգիական գործընթացի արդյունավետ մշակման կատ­ արելագործումը, որը հանգեց­նում է զգալի առաջնընթացների` որակի լավացման, արդյուն­ավետության բարձրացման, գործո­ ղությունների առավել հստակ կոորդինացիայի և նախագծի իրականցման ժամկետների կրճատման:

Կատարող

նախագծի իրականցման ընթացքը կամ էլ, եթե նրանք վերջին հաշվով հանդիպում են, պատվիրատուն հարցին հատկացնում է բավական քիչ ժամանակ և այլն:

Ամսաթիվ

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում

Մշակութային բաղադրիչով համայնքի զարգացման ծրագրերի մշակում եւ իրականացում - Կիեւ, 2013 թ.

© ԳՈՒՐՏ Ռեսուրս կենտրոն, 2013.

Կիեւ, 2013 թ. նախագիծ և տպագրություն — պատճենների քանակը —