<< insan ne okursa odur >>
duzeltilmis 10 derste kapitalizm.indd 1
30.9.2013 15:57:03
duzeltilmis 10 derste kapitalizm.indd 3
30.9.2013 15:57:03
GİRİŞ
Sadece “kapitalizm” kelimesini kullanmanın bile sizi etiketlemeye, hatta dışlamaya yettiği zamanlar o kadar uzak değildir. 1960’lı yıllarda, başvuru ders kitaplarından biri, Raymond Barre’ınki1, ihtiyatlıca “ademimerkeziyetçi ekonomi”den bahsetmeyi tercih ederek, terimi kullanmamaya özen gösteriyordu. Kamusal tartışmada kediye kedi demeye daha oldukça kısa bir süre önce karar verilmiştir. Alternatif küreselleşmecilerde neoliberalizmin ifşa edilmesi günümüzde yerini kapitalizmin alenen suçlanmasına bırakmakta ve mutlaka radikal olması gerekmeyen bütün bir dizi kitap artık kapitalizme ve yetersizliklerine açıkça göndermede bulunmakta tereddüt etmemektedir.2 Çağdaş kapitalizmin eleştirel analizine bir giriş olmayı amaçlayan bu kitap çok sayıda basit hedef güder. Birincisi kapitalizmi, kendi özniteliklerinden bazılarından –mesela kendisinden önce de var olan para ve piyasadan– ayırt ederek, kapitalizmin ne olduğunu tanımlamaktır. Bunun için, kapitalizmin 1 2
Raymond BARRE, Économie politique, Paris, PUF, “Thémis”, 1er éd. 1959. Jean-Luc GRÉAU, L’Avenir du capitalisme, Paris, Gallimard, janvier 2005, bu kitabı aynı yılın Ekim ayında tam bir yaylım ateşi takip eder: Jean PEYRELEVADE, Le Capitalisme total, Paris, Seuil, 2005; Patrick ARTUS et Marie-Paule VIRARD, Le Capitalisme est en train de s’autodétruire, Paris, La Découverte, 2005; Élie COHEN, Le Nouvel Âge du capitalisme: bulles, krachs et rebonds, Paris, Fayard, 2005.
duzeltilmis 10 derste kapitalizm.indd 9
30.9.2013 15:57:04
10 l 10 Derste Kapitalizm
doğuşuna ve tarihine hızlı bir geri dönüş gerekli olur. Ayrıca, kapitalizmin başat kuramsal tasarımlarını da, bunların sağlamlıktan fazlasıyla yoksun olduklarını göstermek için hatırlatmak gerekecektir. Bu dayanaksızlığın başlıca sebebi ise, iktisat biliminin, bir toplumsal örgütlenme tarzından öte bir şey olmayan bir sistemi, fiziğinkilerle aynı ölçüde kaçınılmaz bir yasalar bütününe indirgemek isteme iddiasının temelsizliğidir. Ardından, örneğin İsveç ve Çin kapitalizmleri gibi bu denli farklı cisimleşmelerin arasında neyin ortak olduğu sorusunu sormak gerekir. Eğer her ülkeye özgü özellikler ortak mekanizmalara baskın çıkıyorsa, o zaman kapitalizm kavrayışı içi boş bir kabuktan başka bir şey olmayacaktır. Keza eğer çağdaş kapitalizmin XIX. yüzyıl kapitalizmiyle gerçekten hiçbir alakası yoksa yine aynı şey geçerli olacaktır. Öyleyse, kapitalizmin hem değişmezlerini hem de somut biçimlerinin çeşitliliğini izah etmeyi başarmak gerekir. Kapitalizmin yakın tarihi bu zorlu görevin üstesinden gelmeye imkan verir. Bu tarih bizi, 1980’li yılların başındaki “büyük dönemeç” ile ayrılan (salt kolaylık sağlaması nedeniyle “görkemli otuz yıl” ve “neoliberal kapitalizm” olarak adlandırılacak) iki tarihsel evreyi ayırt etmeye götürür. Her iki durumda da kapitalizm söz konusu olmakla birlikte, işleyiş tarzı aynı değildir. Bu dönemleştirme önemlidir çünkü güncel krizi bir perspektife oturtmaya ve bu krizin aslında bir önceki krize, 1970’li yılların ortasının krizine getirilen çözümlerin krizi olduğunu göstermeye olanak tanır. Bu önerme “kriz” teriminin çeşitli anlamlarının daha kesin tanımlandığı anlamına gelir. Ama aynı zamanda, alternatif bir çözümün olmaması nedeniyle bir “kaotik düzenleme” evresine giren yürürlükteki kapitalizmin içinde bulunduğu çıkmazı aydınlatma avantajına da sahiptir. Son olarak, bu dönemleştirme dünya ekonomisinin yapılanmasının tarihiyle büyük ölçüde örtüşür. Kapitalizm gezegenin tamamını hakimiyeti altına almıştır ve bu küreselleşme, dünya mimarisini temelden değiştirir. Bu kitabın ana fikri kapitalizmin bir “azalan getiriler” çağına girmiş olmasıdır. Şeytanın avukatlığını yapmayı göze alarak, kapitalizmin emek üretkenliğinde, bizzat kendi dinamizminin temel etkeni olan muazzam bir artışa yol açmış olduğu hatırlatılacaktır. Ancak,
duzeltilmis 10 derste kapitalizm.indd 10
30.9.2013 15:57:04
Giriş l 11
bu üretkenlik artışlarının yayılması ve bunların insani ilerlemeye dönüştürülmesi hemen her zaman toplumsal mücadelelerin baskısı altında elde edilmiştir. Bu yeniden bölüşüm günümüzde güç ilişkilerinde emeğin aleyhine ve sermayenin lehine bir bozulmayı yansıtan eşitsizliklerin yükselişi tarafından büyük ölçüde frenlenmektedir. Ama daha da temelde, çağdaş kapitalizmin, insan ihtiyaçlarının tatminini kendi mantığıyla bütünleştirmekten gitgide daha da aciz hale geldiği görülmektedir; tersine, dünyanın, kimi temel ihtiyaçların bertaraf edilmesine yol açan metalaştırılmasıyla tepki vermektedir: Daha düşük bir kârlılığa neden olacaksa, hiç üretmemek ya da yatırım yapmamak evladır. Son olarak, kapitalist mantıkla bağdaşabilir yegane çözümler olan piyasacı çözümler iklimsel ısınmanın tehditlerine cevap vermekte açıkça yetersiz kalmaktadır. Çağdaş kapitalizm tüm bu nedenlerden dolayı meşruiyetini yitirmektedir ve kapitalizmin etkinlik ilkesi günümüzde insanlığın karşı karşıya olduğu büyük sorunlarla karşılaştırıldığında çok sınırlı, hatta akıldışı görünmektedir.
KAPİTALİZM KRİZDEYMİŞ...
duzeltilmis 10 derste kapitalizm.indd 11
PSİKOTERAPİYE GİTSE YA, BEN EVLİLİĞİMİ BU SAYEDE KURTARMIŞTIM!
30.9.2013 15:57:04
12 l 10 Derste Kapitalizm
İzleyen bölümlerin her biri başlı başına bir kitabı veya birden fazla kitabı hak edecektir ve bu bölümlerin konuları zengin bir literatür doğurmuştur. Bu kitap kapitalizmin değişik veçhelerini olabildiğince bağlamlı bir tarzda ilişkilendirmeye çalışmaktadır. İşte bu nedenle, betimleyici yaklaşımlara ve daha kuramsal çözümlemelere dönüşümlü olarak yer vermektedir. Yine bu nedenle, çok sayıda referansa yer verilmektedir. Bu atıflar kullanılan kaynakları vermek, belli sayıda argümanı doğrulamak veya gerektiğinde ek gelişmelere göndermede bulunmak için gereklidir. Kaynakçanın tamamına ve internet bağlantılarına aşağıdaki adresten erişilebilir: http://hussonet.free.fr/capibib.htm.
duzeltilmis 10 derste kapitalizm.indd 12
30.9.2013 15:57:04
Kemankeş Mahallesi Mumhane Caddesi No: 39/39 Karaköy 34425 Beyoğlu - İstanbul +90 212 244 48 87 info@habituskitap.com www.habituskitap.com
duzeltilmis 10 derste kapitalizm.indd 256
30.9.2013 15:57:21