Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim ﾃ僕ﾃｧﾃｼ 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 1
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim ﾃ僕ﾃｧﾃｼ 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 3
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 4
Laura Cerrato (Yazar) Şiir ve denemeleriyle, felsefe ve sosyal bilimler alanında doktorası bulunan Laura Cerrato, Buenos Aires Üniversitesi’nde İngiliz Edebiyatı öğretmenliği yapmaktadır. Beckett hakkında Samuel Beckett’in poetikasının kaynaklarına dair iki kitap kalem aldı: Apuntes para una teoría de la despalabra (FCE, 1999) ve Samuel Beckett: el primer siglo (Colihue, 2007). Bunun yanı sıra ülkesinde ve uluslararası yayınlar için yazarla ilgili olarak sayısız makale yazdı. Altı şiir kitabı bulunmaktadır. Otredades y Palabras en el espejo adlı en yakın tarihli kitabı Fernand Verhesen tarafından Comme un miroir qui s’attarde (Kanada) adıyla Fransızca’ya tercüme edildi. Edebiyat denemelerinden oluşan iki kitabı daha yayınlandı. Arjantin Buenos Aires Üniversitesi’nde Samuel Beckett’in eserleri üzerine araştırma projelerini yönetmekte ve aynı zamanda Beckett üzerine uzmanlaşmış bir derginin yazı işlerini yürütmektedir.
Enrique Alcatena (Çizer) 1957'de Buenos Aires'te doğdu. 1975’ten beri çizgi roman çizerliği yapmaktadır. Kimi zaman kendi senaryolarını çizdi kimi zamansa Eduardo Mazzitelli, Ricardo Barreiro, Robin Wood, Chuck Dixon, Alan Grant gibi pek çok senaryo yazarıyla birlikte çalıştı. Eura (İtalya), DC Thompson ve Fleetway (Britanya), Bastei (Almanya), Albin Michel (Fransa), DC Comics, Marvel, Dark House ve Eclipse (ABD) yayınevleriyle çalıştı. Arjantin’de Ediciones Record, Editorial Columba ve Producciones García Ferré yayınevleriyle birlikte çalışmalar yaptı. Hacha adlı derginin kurucusu ve yöneticisi oldu. Bu serideki Yeni Başlayanlar için Spinoza kitabının da çizerliğini yaptı (2008). Saliha Nilüfer (Çevirmen) 1972, İstanbul doğumlu. İngilizce ve İspanyolca'dan çeviriler yapıyor. İlk şiirleri Kitap-lık, Ludingirra’da; ilk romanı Sebastian Knight Bir Endülüs Hikâyesi Pan Yayıncılık tarafından 2006’da yayımlandı. Çevirileri: İnsanın Bir Dakikası (Stanislaw Lem), Tuhaf Zamanlar (Eric Hobsbawm), Nietzsche’nin İdeası (Fernando Savater), Dünya ve Ben (Juan Jose Millas), Cennet Başka Yerde (Mario Vargas Llosa), Neden New York Neden İstanbul (Ahmet Gürsoy), Yasak Bölge ve Çekişme Diyarında (Juan Goytisolo), Bütün İnsanlar Yalancıdır (Alberto Manguel). Not: Şiir çevirilerindeki yardımlarından dolayı Suat Kemal Angı'ya teşekkür ederiz.
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 5
Anlamsız olanın anlamı. Samuel Beckett (1906-1989) bir keresinde, eserlerinin bir hastane binasında gırtlak kanserinden mustarip bir hastanın haykırışıyla aynı anlama geldiğini söylemişti. bağırmaktan
aciz
olanın haYkırışı işte bu absürdün ta kendisidir.
bir
şeYin absürd
olduğunu söYlemek
absürdür çünkü bu bir değer Yargısı anlamına gelir.
aYnı
zamanda
gerçek olandan
da söz edilemez.
Yüzmek
hakikattir
ve aYnı zamanda boğulmak da…
Bağırmaktan aciz olan insanın haykırışı Beckett’in yazınına damgasını vuran özelliktir. Tam da bu zafiyetin ifade etmek için ve ifade aracı olarak kullanılması, onu absürd duyarlıkla bağlantılandırır - tıpkı Nobel ödüllü Camus’nün ve bizzat Beckett’in belirttiği gibi. Camus, “hayatın ancak bir anlamı olmadığında tam olarak yaşandığını” belirtmişti. 5
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 6
İyimserliği. Beckett açısından tehlikelerle dolu insanlık durumu kaosla karakterizedir. Bu kaos, karmaşa veya dağınıklık, onların dışında kalan herhangi bir şey ortaya koyma imkansızlığını doğurur. İnsanoğlu hakikat ve yalan, hür irade ve alın yazısı gibi birbirine zıt önermelerle tartışır. En çok bilinen eseri, Godot’yu Beklerken’in başkahramanlarından Vladimir, diğer kahraman Estragon’a İsa’nın yanında çarmıha gerilen iki hırsızla ve İnciller’le aynı fikirde olup olmadığını sorar. nasıl
olur da
incil
vaizlerinden sadece biri
söYlenenlere bakılırsa
hırsızlardan biri Yakalanmış biri kurtulmuş.
iYi, ne olmuş.
aYnı
fikirde
değiller.
hepsi
bu.
kurtarılan hırsızdan söz eder, diğer ikisi hiçbir hırsızdan bahsetmez ve
ötekine gelince ikisinin de onu taciz ettiğini söYler?
neden
insanlar
diğerlerine değil de kurtarılmış o iYi hırsız hikaYesine
daha çok inanıYor?
insanlar
budala Ya da cahil.
Vladimir’in bu uyuşmazlık karşısında ve halkın sadece vaiz Lucas’a inanma konusunda yersiz ve bariz biçimde emin olması karşısında yaşadığı şaşkınlık eserin ana noktalarından biridir. Bu, aynı zamanda Beckett’in tüm eserleri açısından geçerli, değişmez bir kaygıdır: münhasıran düşüncenin klişeleriyle desteklenen iyimserlik. 6
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 7
Belki… Gerçek dramayı inşa eden bu belirsizliktir. Trajik kader üzerine klasik inanışlar ve kefareti inkar eden Kalvinist, protestan ya da jansenciler* kesinliği olanaklı kılmaktadır. Beckett, “karanlıklarla örülü talihine etrafını saran ışık haleleriyle yol alan” Racine’in Fedra’sını örnek olarak verir. Bunun tam aksine topyekün kurtuluşa inananlar için de aynısı geçerlidir. Sadece beyazın varlığıdır, bizim siyaha inanmamızı sağlayan ve bunun tam tersi de geçerlidir. iYimserlik
değildir
benim gücüm kuvvetim, daima depresif olacağım.
eserimdeki anahtar kelime
‘belki’dir. şaYet
sadece karanlık
olsaYdı her şeY
apaYdınlık olurdu, ama aYnı zamanda hem ışık hem de karanlık
olduğunda aYnı zamanda
açıklanamaz olanla karşı karşıYaYızdır.
Zaman içinde genç Beckett mizacının bu kasvetli yanını kabullenir ve eserlerinde ondan olumlu yönde faydalanmayı öğrenir. Hüsranın insanlığın alınyazısı gibi kesin ve mutlak oluşu onun için yegane tesellidir ve bu onu yaratmaya sevk eder. Dokuz roman, otuz iki tiyatro oyunu, sayısız şiir ve düzyazıdan ve birtakım eleştiri metinlerinden oluşan eserleri o dönemde mevcut olan absürd anlayışına hatırı sayılır zenginlik katmıştır. Bir sapma daha yaparak absürdün de ötesine geçer. Gerek yaşamında gerek yarattığı karakterlerde bu daha sonra yansımasını bulacaktır. * Cizvitler’e karşı ortaya çıkan, temelinde Augustinus’un öğretileri bulunan yazgı karşısında güçsüzlüğü telkin eden öğreti -çn. 7
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 8
Bir agnostik. Samuel Barclay Beckett Foxrock’ta Dublin’de (İrlanda) hali vakti yerinde bir protestan ailede doğdu. Çoğunluğu fakir ve katolik olan bir toplumda bu durum, çocukluğundan itibaren onda bir marjinallik unsuru oluşturdu. Doğum tarihine ilişkin birbirine zıt yorumlar mevcuttu. Kendisi daima doğum gününü 13 Nisan 1906 olarak verirken (kutsal bir cuma günü) nüfus kağıdına göre tarih 13 Mayıs’tır, babasının dediğine göre bir ay geç yazılmıştır. Ailelerin kayıtlarıyla da desteklenen biyografisine göre, bu ya babasının ya da nüfus müdürlüğünün bir hatasıdır. Beckett daima kutsal cuma tarihini benimsemişti. Bu kimine göre, ‘mite’ bir katkı, kimine göreyse varoluşun ‘tutku ve ölüm’ olarak metaforu ya da Kempis’in Kurtarıcı İsa’nın İzinde adlı eserine atıftır. Bu tema Godot’yu Beklerken eserinde mevcuttur.
ama YalınaYak da YürüYemezsin.
tüm bunların isa’Yla ne alakası var şimdi? isa’Yla kendini kıYaslaYamazsın
isa
Yapmıştı bunu
tüm
haYatım boYunca
ben kendimi onunla kıYaslaYacağım!
Kimi eleştirmenlerin iddia ettiği gibi ne nihilist ne de Godot’yu Beklerken kitabında bir Hıristiyanlık yorumu bulan diğerlerinin belirttiği gibi inançlı biri değildir Beckett; o bir agnostiktir. Kesinliğin olmayışı, çok erken evrelerinden itibaren eserine damgasını vurduğu gibi varoluşçu arayışına da karakterini vermiştir. 8
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 66
Değişken. Beckett gibi Watt da etrafını çevreleyen ve üzerine musallat olan soru işaretleri nedeniyle endişeler içinde sürdürür hayatını. Doğru bir tarzda algılamanın güçlüğü ve böylelikle de hakikate erişebilmek onun birincil takıntılarındandır.
baY knott
bile tam
manasıYla
algılanamıYor.
asla
tamamı görülmüYor.
değişken.
bir
gün bir bakmışım
baY knott
bana uzun boYlu, şişman, soluk benizli, esmer biri olarak
görünmüş.
bir
diğer gün bir
bakmışım uzun boYlu, zaYıf, soluk benizli ve sarışın.
bir
sonraki
gün kısa boYlu, kızıl ve siYah
saçlı…
ve
böYle sürüp gidiYor.
aYnısı
merdivenle de
oluYor.
asla
aYnı
nitelikte basamakları Yok merdivenin.
Beckett, Watt’ın Bay Knott’u algılayış biçimlerinin değişkenlerini ve kombinasyonlarını kılı kırk yaran sayfalarca katalogda biriktirir ve sarih olmaya çalıştıkça Bay Knott’un portresi daha muğlak bir hal alır. 66
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 86
Nafile olan. sanırım daha önceki duruşu için ancak bram van velde’nin örneğiYle Yanıt verilebilir. sanatçı olmanın, başka hiç kimsenin göze
almaYacağı denli hüsrana uğramaYı kabullenmek olduğunu söYleYen ilk kişidir.
dünYa
bir haYal kırıklığı ve
bunun inkar edilmesi kaçak dövüş demektir Ya da ev ekonomisi…
bunu
açıklaYabilir miYim
bilmiYorum:
boş
Yere ifade etmeYi
deneYebilirsiniz diYe boş Yere
söYlemeYi denediğim çok biçim var.
Ressam Tal Coat, Masson ve Bram Van Velde hakkındaki bu son derece aydınlatıcı fikirler aynı zamanda Beckett’in kendi estetik anlayışının kısa ve öz biçimde sergilenmesidir. Onun için sanatsal yaratı, yaratıcının peşinen yenileceğini bildiği süregelen yıkım karşısında imkansız mücadeleden ibarettir. Buna karşın bir dürtü onu da dışavuruma mecbur kılar, her ne kadar ‘arzu ve önermeyle ışıl ışıl o yaratıklar’ gibi aldatıcı şeylere inanmasa da. 86
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 87
Godot Beckett Godot’yu Beklerken oyununu Fransızca olarak 1948 ve 1949 arasında yazdı ve ilk olarak 1953’te sahneye kondu. Onu Molloy ve Malone Ölüyor kitaplarından sonra ve Adlandırılamayan kitabından önce, bu meşakkatli iş arasında bir mola olarak yazdığını söyler. Malone Ölüyor kitabının kaleme alınması kendi kendine dair takıntılı ve amansız bir sorgulama ve arayış içerir. O kadar ki arkadaşları ve Suzanne kitabı bitirirken sonunda Beckett’in öleceğini düşünecek noktaya gelir. Beckett romanlarıyla yeni bir anlatı biçiminin temellerini hissettiyse, Godot kitabıyla birlikte tiyatro anlayışına dair yeni bir biçim kurmuştur.
dahiYane! pascal’ın düşüncelerini
gratellını
kardeşlerin bir skeci arasına Yedirmek.
bu
iYi
Yazar karşısında
şapkamı çıkarırım:
ki burada.
nihaYet tiYatro Yeni
bir manaYa kavuştu.
pöh! sadece kötü bir joYce taklidi bu!
de bir
şeY olmuYor
Yuuuh Yuuh!
daha
doğrusu
hiçbir şeY
anlaşılmıYor.
İlk sahneye konmasının akabinde muhtelif türde eleştiriler alır ve halka gelince: Yuhalamalar gelir. Öte yandan kopan büyük kıyamet eserin tanınmasına yarar. Godot’dan sonra tiyatro artık eskisi gibi olmayacaktır. Aynı biçimde Beckett de gerek kazandığı ün gerekse de mali açıdan bir daha eskisi gibi olmaz. 87
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:37 Page 88
Her şey beklemekten ibaret. Fransa’da sahneye konmasının akabinde çıkan tartışmalara rağmen eser dolaysız bir başarı getirir ve Beckett’in ismini tüm dünyaya duyurur. Buna karşılık ABD’de Alan Schneider’in yaptığı uyarlama tam anlamıyla bir fiyasko olmuştu ve onu izleyen sahnelemelerde de durum çok değişmedi. ABD’deki bu başarısızlığına rağmen en sıra dışı durum 1957’de San Quintin hapisanesinde yapılan gösterimdi. Eser sadece erkek oyuncu gerektirmesi hasebiyle biraz şans eseri seçilmişti. Mahkumlar karmaşık yorumlar ve konudan sapan bir dolu teori içinde kaybolup giden New Yorklu eleştirmenlere adamakıllı bir ders vermiş oldu. beklemekle ilgili bir oYun
evet
benim için af beklemek. hâlâ godot’Yu bekliYoruz ve bunu YapmaYı sürdürüYoruz. doğru,
bu benim de dün akşam
hissettiğim şeY
88
ben
temYizin
sonucunu
bekliYorum.
bana
mektup
beklemek Yeter.
ben
de
haftalık Yemek paketini
bekliYorum.
Beckett para Principiantes_NEJAT.qxp_Bizim Ölçü 12.5x19 2.02.2015 11:38 Page 176
Kemankeş Mahallesi Mumhane Caddesi No: 39/39 Karaköy 34425 Beyoğlu - İstanbul +90 212 244 48 87 info@habituskitap.com www.habituskitap.com