Poetry Workshop

Λογοτεχνική Μετάφραση και το Ποιητικό Εργαστήρι στο Αγγλικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών 1 Σε μια ευρύτερη θεώρηση της μετάφρασης ως μιας εξαιρετικά δημιουργικής διαδικασίας και στα πλαίσια της διδασκαλίας του μαθήματος της Λογοτεχνικής Μετάφρασης λειτούργησε, το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος Ακαδημαϊκού έτους, το «Ποιητικό Εργαστήρι» (Poetry Workshop) για τους φοιτητές του Ζ’ εξαμήνου. Με αυτό τον τρόπο, η επαφή των φοιτητών/τριών με μια ποικιλία λογοτεχνικών κειμένων και η πρακτική τους άσκηση στη μετάφραση πεζού και ποιητικού λόγου ως μέρους της διαδικασίας αξιολόγησής τους, εισήλθε, σε προαιρετική βάση, και στην περιοχή της παραγωγής πρωτότυπων λογοτεχνικών κειμένων. Το μάθημα της Λογοτεχνικής Μετάφρασης διδάσκεται από την Καθηγήτρια κ. Α. Παπακωνσταντίνου, η οποία, το εξάμηνο αυτό, επικουρείτο από τους Διδάκτορες Α. Πρωτοπαπά και Ε. Καμάτσου ενώ ο πρώτος ασχολήθηκε, ειδικότερα, με το «Ποιητικό Εργαστήρι». Σκοπός του μαθήματος της Λογοτεχνικής Μετάφρασης, ο οποίος περιγράφεται λεπτομερώς στον Οδηγό Σπουδών του Τμήματος, είναι η θεωρητική κατάρτιση των φοιτητών/τριών στη θεωρία της Μετάφρασης και η πρακτική τους άσκηση στη μετάφραση διαφορετικών ειδών λογοτεχνικού λόγου: πεζογραφία, ποίηση και θέατρο. Από θεωρητικής απόψεως γίνεται, καταρχήν, ιστορική αναδρομή στις σχετικές θεωρίες, ενώ στη συνέχεια η μετάφραση εξετάζεται ως προϊόν και διαδικασία. Η μεταφραστική διαδικασία προσεγγίζεται κάτω από το πρίσμα της διδασκαλίας και των στρατηγικών μάθησης και μελετώνται διαφορετικά κείμενα, τα οποία αποτελούν την αφετηρία σύνδεσης των θεωρητικών προσεγγίσεων με λογοτεχνικά κείμενα γραμμένα από διακεκριμένες μορφές στο χώρο της σύγχρονης λογοτεχνίας τόσο στην Ελλάδα όσο και σε αγγλόφωνες χώρες μεταφρασμένα από τη γλώσσα-πηγή στη γλώσσα-στόχο. Κείμενα συγγραφέων όπως οι Ernest Hemingway, Nanos Valaoritis, Robert Frost, Hilda Doolittle, Ezra Pound, Oscar Wilde και οι Κώστας Ταχτσής, Νίκος Καζαντζάκης, Κωνσταντίνος Καβάφης, Οδυσσέας Ελύτης, Γιώργος Σεφέρης, Ελένη ΧαβιαράΔημήτρης Κεχαΐδης, Γιώργος Σκούρτης μελετώνται ως σύγχρονες μορφές δημιουργικής γραφής, ενώ οι πολλαπλές μεταφράσεις έργων τους από δόκιμους μεταφραστές/τριες αποτελούν το πρότυπο πάνω στο οποίο εργάζονται οι φοιτητές/τριες προκειμένου να καταλήξουν στη συγγραφή των δικών τους μεταφράσεων. H διδακτέα ύλη περιλαμβάνει ένα κύριο θεωρητικό σύγγραμμα, Translemics: A Coursebook on Translation Studies, της Καθηγήτριας κ. Παπακωνσταντίνου, φυλλάδια (handouts) με εκπαιδευτικό υλικό και κατάλογο με προτεινόμενη έντυπη και ηλεκτρονική βιβλιογραφία. Το ανωτέρω σύγγραμμα αποτελεί ουσιαστική συμβολή στη θεωρητική προσέγγιση σημαντικών παραμέτρων στην εξέλιξη των ιδεών και της σύγχρονης 1

Τα κείμενα τα οποία έπονται του εισαγωγικού κειμένου αποτελούν εργασίες των φοιτητών στα πλαίσια του μαθήματος της Λογοτεχνικής Μετάφρασης και του Ποιητικού Εργαστηρίου. Το εισαγωγικό κείμενο, εκτός από το χωρίο το οποίο έχει ληφθεί από τον Οδηγό Σπουδών του Τμήματος, συνέγραψε ο Δρ. Αργυρός Πρωτοπαπάς, ο οποίος είχε και τη γενικότερη επιμέλεια του παρόντος άρθρου. Οποιεσδήποτε απόψεις ή συνδυασμοί ιδεών, οι οποίες εμφανίζονται στο εισαγωγικό κείμενο και εκτείνονται πέραν των συγκεκριμένων θέσεων που εκφράζονται στα αναφερόμενα γλωσσολογικά και φιλοσοφικά συγγράμματα, αποτελούν προσωπικές θεωρητικές τοποθετήσεις του συγγραφέα του κειμένου αυτού. Θα πρέπει επίσης να τονισθεί ότι οι μεταφράσεις λογοτεχνικών κειμένων που παρουσιάζονται στις επόμενες σελίδες αποτελούν μια μικρή επιλογή από τις ασκήσεις των φοιτητών στο μάθημα της Λογοτεχνικής Μετάφρασης και όχι δείγματα εργασίας επαγγελματιών μεταφραστών. Τέλος, διευκρινίζεται ότι η επιλογή των κειμένων έγινε από τις εργασίες των φοιτητών οι οποίοι ανταποκρίθηκαν έγκαιρα στην πρόσκληση για κατάθεσή τους σε ηλεκτρονική μορφή.

1

πρακτικής στον τομέα της Λογοτεχνικής Μετάφρασης, ενώ μέρος της διδασκαλίας και της ορολογίας, στα πλαίσια του Ποιητικού Εργαστηρίου, απορρέει από τις θεωρητικές αυτές θέσεις. Η σεμιναριακού τύπου, συνολικά οκτάωρη, διδασκαλία της Ποιητικής στο «Ποιητικό Εργαστήρι», βασίστηκε, κατά κύριο λόγο, στην ανασκόπηση θεωρητικών θέσεων και αισθητικών αντιλήψεων περί ποιήσεως από τον Πλάτωνα και τους Νεοπλατωνικούς φιλοσόφους και συγγραφείς, αλλά επεκτάθηκε σε σχετικές αναφορές στη θεωρία και ποιητική πρακτική των Ρομαντικών, κυρίως στο έργο του ποιητή P. B. Shelley.2 Εδώ εμφανίζονται και οι πρώτες avant la lettre σουρεαλιστικές απόπειρες. Η γενικότερη προβληματική του Εργαστηρίου, η οποία αντανακλάται και στην σχετική βιβλιογραφία, για την οποία επισταμένως ενημερώθηκαν οι φοιτητές, υποδηλώνεται και στον ίδιο τον τίτλο του: «Translating Angst into Text: The Physics and Metaphysics of Poetics».3 Ήδη, ο τίτλος αυτός, όπως και – λιγότερο εμφανώς – ο υπότιτλός του «The Translemics of Poetics», αντανακλά και την ψυχολογική ανησυχία και αμφιβολία, ως άγχος και εσωτερική πίεση (angst), που βιώνει ο επίδοξος μεταφραστής.4 Επομένως, διαπιστώνεται, ακόμα και φέροντας ως παράδειγμα την απλή αυτή διατύπωση που σκοπεύει, αρχικά, να εκφράσει την πιεστική τάση, ή το δημιουργικό άγχος, για την έκφραση συναισθημάτων και ιδεών του επίδοξου ποιητή/τριας, ότι η ίδια διατύπωση απηχεί και μιαν αντίστοιχη κατάσταση για τον μεταφραστή/τρια.5 Τόσο το κείμενο προς μετάφραση, όσο και το μη ακόμα πλήρως διατυπωμένο, εκκολαπτόμενο «εσωτερικό κείμενο» του ποιητή, αποτελεί, αρχικά, ένα δύσκολα προσεγγίσιμο «κείμενο-πρόβλημα» τιθέμενο προκλητικά απέναντί μας, κυριολεκτικά ένα «αντικείμενο» έντασης και, ταυτόχρονα, δημιουργικής προσήλωσης: με τη διαφορά ότι το πρώτο εμφανίζεται ήδη σε εξωτερικευμένη, ενώ το δεύτερο σε μη εξωτερικευμένη ακόμα, εσωτερική μορφή. Θα μπορούσαμε, επομένως, να αποδίδαμε ένα γενικότερο και πιο ευρύ περιεχόμενο στον όρο «μετάφραση» (translation) και να τον θεωρούσαμε, μεταξύ των άλλων, και ως ένα είδος «μεταστοιχείωσης» (transmutation, conversion: OED) πρωτογενών ιδεών και συναισθημάτων σε ποιητικό κείμενο. Στον υπότιτλο της διατύπωσης της προβληματικής των σεμιναρίων του Ποιητικού Εργαστηρίου, «The Translemics of Poetics», θα πρέπει να διευκρινιστεί η ιδιαίτερη 2

Βλ. Shelley’s Poetry and Prose, ed. D.H. Reiman, N. Fraistat (N. York and London: W.W. Norton & Co., 2002). Για τις αναφορές στα κλασικά κείμενα χρησιμοποιήθηκαν για μεν τους Πλατωνικούς διαλόγους κυρίως η σειρά Loeb του Harvard University Press, για δε τις Πλωτινικές Εννεάδες η σειρά Plotini Opera από τα Oxford Classical Texts. Ειδικότερα, για την ανάλυση του Πλατωνικού διαλόγου Φαίδρος, έγινε εκτεταμένη χρήση του δόκιμου συγγράμματος του Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, Πλάτωνος Φαίδρος: Εισαγωγή, Αρχαίο και Νέο Κείμενο με Σχόλια. Τρίτη έκδοση (Αθήνα: 1971).

3 Μια πιθανή απόδοση του τίτλου αυτού θα μπορούσε να είναι: «Μεταφράζοντας την Πιεστική Τάση για Έκφραση σε Κείμενο: Η Φυσική και η Μεταφυσική της Ποιητικής».

4 Η ιστορική-γλωσσολογική προέλευση του όρου, όπως επισημάνθηκε από την Καθηγήτρια κ. Α. Παπακωνσταντίνου, συχνά ανάγεται στους ήχους που παράγονται από το βρέφος κατά την εμπειρία της παροδικής αίσθησης ασφυξίας κατά την ώρα της γέννησης, και συγκεκριμένα κατά την κρίσιμη έξοδό του στον εξωτερικό κόσμο από την στενωπό του τραχήλου της μήτρας. Η παραγωγή αντίστοιχων λεξημάτων φαίνεται ότι συμβαίνει μέσω γλωσσολογικών μεταλλαγών βάσει μιας διαδικασίας ονοματοποιίας. Πράγματι, αντίστοιχα με το αρχαίο ελληνικό ρήμα «άγχω» (πιέζω, συσφίγγω, ’Ιλ. Γ. 371) και τα σχετικά παράγωγα, το ουσιαστικό angst έχει και γερμανική προέλευση (Old High German: angust = anguish; Old Frisian: angost = dread; High German: engi = narrow).

5 H ψυχολογική πίεση την οποία υφίσταται ο μεταφραστής, σύμφωνα με αυτό που αποκαλείται μυθολογία της μετάφρασης, παραλληλίζεται με το μαρτύριο του Σισύφου. Βλ. A. Papaconstantinou, Translemics: A Coursebook on Translation Studies (Athens: Hestia, 2004).

2

σημασία του όρου translemics. Εδώ, ο όρος αυτός χρησιμοποιείται με την ανωτέρω πολύ ευρύτερη έννοια. Αν και το δεύτερο συνθετικό του εμφανώς υποδηλώνει γλωσσολογικές έννοιες, όπως phonemics, το έντονο δημιουργικό άγχος και η εσωτερική πίεση για την έκφραση συναισθημάτων και ιδεών σε ποιητικό κείμενο μπορεί να αναχθεί στον όρο translemics ως polemics: είναι, ακριβώς, ένα «κείμενοπρόβλημα», που απαιτεί άμεση, «μαχητική» αντιμετώπιση. Πάντως και ο όρος phonemics αποδίδει στον όρο translemics μια φωνητική απόχρωση που, σε αντίθεση με τον πεζό λόγο, μπορεί να είναι εξαιρετικά σημαντική στην προφορική απόδοση του ποιητικού λόγου. Κατά την έναρξη των σεμιναρίων του Ποιητικού Εργαστηρίου έγιναν, βεβαίως, βασικές εννοιολογικές διακρίσεις, όπως αυτή μεταξύ πεζού και ποιητικού λόγου, με τα, συχνά, δυσδιάκριτα μεταξύ τους όρια. Επίσης διευκρινίστηκε το περιεχόμενο των όρων «The Metaphysics of Poetics» (Η Μεταφυσική-Γνωσιολογική πλευρά της Ποιητικής: πρωτογενής διαδικασία σύλληψης και αρχικής γλωσσικής διαμόρφωσης ερεθισμάτων και συναισθημάτων/ιδεών), και «The Physics of Poetics» (Η Φυσική της Ποιητικής: γλωσσική επεξεργασία, μορφική και μετρική δόμηση, και τελική επιμέλεια του ποιητικού κειμένου). Στα πλαίσια αυτά έγιναν εκτεταμένες αναφορές στα γνωσιολογικά (epistemological) και αισθητικά δεδομένα που περιέχονται στους Πλατωνικούς διαλόγους Ίων και Φαίδρος και σε αντίστοιχα χωρία από τις Εννεάδες του Αλεξανδρινού Νεοπλατωνικού φιλόσοφου Πλωτίνου (204-270 A.D.). Στα πλαίσια της επιστημονικής ενημέρωσης των φοιτητών και μετά από συγκεκριμένη πρόσκληση της Καθηγήτριας κ. Παπακωνσταντίνου και πρωτοβουλία της Δρος Καμάτσου, επισκέφθηκαν την τάξη της Λογοτεχνικής Μετάφρασης, σε ξεχωριστές και προγραμματισμένες επισκέψεις-ομιλίες, δύο σημαντικές ποιήτριες. Πρώτα επισκέφθηκε το Τμήμα η επί σειράν ετών καθιερωμένη ποιήτρια και μεταφράστρια Κατερίνα Αγγελάκη-Rooke (11/12/2007). Στις αρχές Ιανουαρίου, παρουσίασε την ποίησή της η γνωστή ποιήτρια, αλλά και Καθηγήτρια Αμερικανικής Λογοτεχνίας και Ποιητικής Συγγραφικής του Αγγλικού Τμήματος, Λιάνα Σακελλίου (8/1/2008). Τις ποιητικές αναγνώσεις έκλεισε, στο τελευταίο μάθημα του εξαμήνου, ο ποιητής Αργυρός Πρωτοπαπάς (22/1/2008), εισηγητής στις παραδόσεις Ποιητικής στο «Ποιητικό Εργαστήρι». Και οι τρεις ποιητές, αφού αρχικά ανέπτυξαν τις θεωρητικές τους θέσεις ως προς την συγγραφή και τη μετάφραση της ποίησης, από προσωπική ο καθένας οπτική, διάβασαν χαρακτηριστικά δείγματα της ποίησής τους. Περιγραφές των αναγνώσεων παρατίθενται στο άρθρο αυτό σε αντίστοιχα κείμενα των φοιτητών, τα οποία και συμπεριλαμβάνονταν στο σύνολο των υπό αξιολόγηση εργασιών οι οποίες τους ανατέθηκαν από την Καθηγήτρια κ. Παπακωνσταντίνου. Από τις ασκήσεις των φοιτητών/τριών στην ποιητική γραφή, στα πλαίσια του Ποιητικού Εργαστηρίου, ξεχώρισαν ιδιαίτερα δύο κείμενα τα οποία και παρατίθενται εδώ. Το θέμα ήταν η συγγραφή ποιητικού μονολόγου, νοερά απευθυνόμενου στον νεαρό Φαίδρο, τον ήρωα του ομώνυμου Πλατωνικού διαλόγου. Οι φοιτητές/τριες έπρεπε να επικεντρωθούν στη σχέση μεταξύ αισθητικών (Κάλλος) και ηθικών κατηγοριών (Αγαθόν), που απορρέουν από τη διττή αυτή υπόσταση των Πλατωνικών ειδών (ιδεατών μορφών), όπως αυτές αντανακλώνται στα – έμψυχα κατά κύριο λόγο – υλικά σώματα και μορφές. Το βασικό ερώτημα που τίθεται, πιο συγκεκριμένα, είναι ο τρόπος με τον οποίον το ωραίο, η ομορφιά, εσωτερική ή/και εξωτερική, σχετίζεται με την ευτυχία και την ευδαιμονία, την κατάκτηση, δηλαδή, της αιωνιότητας, ήτοι της υπέρβασης της προσωρινότητας των υλικών και ηθικών αξιών.

3

Εδώ, η ποιητική έκφραση, ως μια σύνθετη και συναρπαστική γλωσσική εξωτερίκευση ιδεών, ορμών, και συναισθημάτων, τα οποία εάν δεν εκφράζονταν θα υπέβοσκαν αδιατύπωτα σηματοδοτώντας ένα κενό έκφρασης και ύπαρξης, γίνονται γέφυρες επικοινωνίας με τον συνάνθρωπο. Αναδύονται δραματικά σε μια αέναη διαδικασία μεταμόρφωσης, αλλά, δυνητικά, και αμοιβαίας πλήρωσης. Όλα αυτά, βεβαίως, εκτυλίσσονται πάντα σε ένα περιβάλλον εύθραυστης ισορροπίας. Αυτό το είδος της εύθραυστης ισορροπίας και επικοινωνίας είναι ήδη στο επίκεντρο του προβληματισμού στο Φαίδρο, όπου, όμως, σε αντίθεση με τον προβληματισμό των δυο ποιημάτων, εδράζεται σε μια ακλόνητη μεταφυσική αρχή. Στα ποιήματα αυτά, η επικοινωνία είναι αμφίβολη, πρέπει να κερδηθεί μέσα από μια επώδυνη διαδικασία, μια δραματική ψυχική κατάθεση. Στο πρώτο από τα δύο, μάλιστα, η ποιητική persona βρίσκεται σε αδιέξοδο: ή θα κρέμεται για πάντα μετέωρη στη μοναξιά του κόσμου από ένα βρόγχο αφηρημένης λογικής, ή θα τολμήσει να δώσει το χέρι στον άλλο. Το κείμενο, μια άσκηση ποιητικής σύνθεσης, της οποίας η έκταση καθορίστηκε σε τουλάχιστον εκατό λέξεις, θα έπρεπε να τελειώνει με τις λέξεις «is it ‘not’ beauty the way to eternity?» και να αρχίζει με τις λέξεις «Dear Phaedrus».

Dear Phaedrus, the end of the world is hanging from my head.

I’m giving you my hand and you’re cutting the string.

I don’t know you, neither do you and you don’t encourage me, not even for a moment.

I’m losing my world and the world of others.

I don’t know you, neither do you that’s why my joy cannot depend on you. a new cobweb and a newer dullsville a new contact with the sweet round about a new cobweb and a different string.

I don’t damn-ify you for pushing me over besides I’m here, I still remain here. and I will live, I will see, I will speak with the abstracted.

I will find the continuity even if not being in the visibility range, I’m not frightened or I may be. when I will be I might remember you for a while I might feel secure in the presence of one I don’t know you, neither do you but you will be in my heart let yourself exist for me let this be the beginning in the middle of the void; in the middle of the string; of the head.

I will make up the world and beautify it and I’ll be a beautiful figure in it and when everything is going to be beautified then, all should be meant to live forever is “not” beauty the way to eternity? Ελένη Ηλία-Καλπία

4

Dear Phaedrus, my heart and my logic may speak differently , but they sound the same beauty to me . . .

Because everything reflects your beauty , and calls my own duty . . .

To speak out loud my destiny is not in fact my duty, but this is truly my beauty . . .

And what is really eternity , if it is not the echo of beauty ?

The echo that crosses the boundaries of reality , isn’t it a travel of exotic and ideal beauty ?

Like the travel when I look into your eyes and I almost touch eternity . . .

And what if I don’t speak logically ?

My poetry and my love speak of beauty , so, our beauty is the way to eternity . . . Ελπίδα Σχίζα _____________________ Τα κείμενα που ακολουθούν αποτελούν μεταφραστικές προσπάθειες, στον ποιητικό λόγο, από την Ελληνική στην Αγγλική γλώσσα και τανάπαλιν. Αποτελούν επιλογή από τις εβδομαδιαίες υποχρεωτικές ασκήσεις (Weekly Assignments), οι οποίες, όπως διευκρινίστηκε και πιο πάνω, δόθηκαν στους φοιτητές του Ζ’ εξαμήνου από την Καθηγήτρια κ. Α. Παπακωνσταντίνου στα πλαίσια του μαθήματος της Λογοτεχνικής Μετάφρασης.

5

Μεταφράσεις

Fire and ice Robert Frost Some say the world will end in fire, Some say in ice.

From what I’ve tasted of desire I hold with those who favor fire.

But if it had to perish twice, I think I know enough of hate To say that for destruction ice Is also great And would suffice.

Φωτιά και Πάγος (Μτφρ. Νίκη Νιούτσικου ) Μες στη φωτιά, κάποιοι μας λένε, ο κόσμος θα χαθεί, Κι άλλοι, πάλι, στον πάγο. Όμως εγώ, απ’ τις βαθιές επιθυμίες που έχω γευτεί Είμαι μ’ εκείνους που διαλέγουν τη φωτιά. Αν θα ’πρεπε ο κόσμος, όμως, δυο φορές ν’ αφανιστεί, Σας λέω πως, γνωρίζοντας το μίσος αρκετά, Κι ο πάγος, για τρανή τέτοια, διπλή καταστροφή Ισάξιος είναι Κι επαρκεί.

_____________________

6

Trilogy Hilda Doolittle (Από Αγγλικά σε Ελληνικά)

Now it appears very clear that the Holy Ghost, childhood’s mysterious enigma, is the Dream; that way of inspiration is always open, and open to everyone; it acts as go-between, interpreter, it explains symbols of the past in to-day’s imagery, it merges the distant future with most distant antiquity, states economically in a simple dream-equation the most profound philosophy, discloses the alchemist’s secret and follows the Mague in the desert.

7

Τριλογία (Μτφρ. Ελπίδα Σχίζα) Τώρα φανερώνεται ότι το Άγιον Πνεύμα, το μυστηριώδες αίνιγμα της παιδικής ηλικίας είναι το Όνειρο ότι ο δρόμος της έμπνευσης είναι πάντα ανοιχτός, και ανοιχτός σε όλους, ενεργώντας σαν μεσολαβητής, σαν διερμηνέας Αυτό εξηγεί τα σύμβολα του παρελθόντος με τις εικόνες του σήμερα Αυτό ενώνει το απώτερο μέλλον με την πιο μακρινή αρχαιότητα μνημονεύει με οικονομία μέσα από μία απλή εξίσωση ονείρων την πιο απόκρυφη φιλοσοφία, ξεκλειδώνει το μυστικό του αλχημιστή και ακολουθεί το Μάγο μέσα στην έρημο.

_____________________

8

Μεταφράζοντας σε Έρωτα της Ζωής το Τέλος Στον Π.Σ. Κατερίνα Αγγελάκη-Rooke (Από Ελληνικά σε Αγγλικά) Επειδή με τη δική μου γλώσσα δεν μπορώ να σ’ αγγίξω μεταγλωττίζω το πάθος μου. Δεν μπορώ να σε μεταλάβω και σε μετουσιώνω, δεν μπορώ να σε ξεντύσω έτσι σε ντύνω μ’ αλλόφωνη φαντασία. Στα φτερά σου από κάτω δεν μπορώ να κουρνιάσω γι’ αυτό γύρω σου πετάω και του λεξικού σου γυρνάω τις σελίδες. Πώς απογυμνώνεσαι θέλω να μάθω πώς ξανοίγεσαι γι’ αυτό μες τις γραμμές σου ψάχνω συνήθειες τα φρούτα που αγαπάς μυρουδιές που προτιμάς κορίτσια που ξεφυλλίζεις. Τα σημάδια σου ποτέ μου δεν θα δω γυμνά εργάζομαι λοιπόν σκληρά πάνω στα επίθετά σου για να τα’ απαγγείλω σ’ αλλόθρησκη λαλιά. Πάλιωσε όμως η δική μου ιστορία Κανένα ράφι δεν στολίζει ο τόμος μου και τώρα εσένα φαντάζομαι με δέρμα σπάνιο ολόδετο σε ξένη βιβλιοθήκη. Επειδή δεν έπρεπε ποτέ ν’ αφεθώ στην ασυδοσία της νοσταλγίας και να γράψω αυτό το ποίημα τον γκρίζο ουρανό διαβάζω σε ηλιόλουστη μετάφραση. Ρόδος, 16 / 3 / 02

9

Translating the End of Life into Love To P.S. (Μτφρ. Ελπίδα Σχίζα)

Because with my language I cannot touch you I translate my own passion.

I cannot come in communion with you and I transubstantiate you , I cannot strip you naked so, I dress you with allophone fantasy.

Under your wings I cannot perch thus I fly around you and I turn the pages of your dictionary.

How you are stripped I want to know how you unbosom yourself so, within your lines I search for habits the fruits you love smells you prefer girls you leaf through.

Never will I see your marks naked so, I work hard on your adjectives to recite them in heathen speech.

But my story became shabby my volume does not embellish any shelf and now I imagine you with a unique leather all bound in a foreign library.

Because never should I have been left in the impunity of nostalgia and in writing this poem I read the grey sky in sunny translation .

Rhodes, 16 / 3 / 02

_____________________

10

Archipelagoes Derek Walcott (Από Αγγλικά σε Ελληνικά) At the end of this sentence, rain will begin.

At the rain’s edge, a sail.

Slowly the sail will lose sight of islands; into a mist will go the belief in the harbours of an entire race.

The ten-years war is finished.

Helen’s hair a grey cloud.

Troy a white ashpit By the drizzling sea.

The drizzle tightens like the strings of a harp.

A man with clouded eyes picks up the rain and plucks the first line of the Odyssey.

Αρχιπέλαγα (Μτφρ. Σοφία Λιατζιβήρη)6 Στο τέλος αυτής της πρότασης θα αρχίσει η βροχή. Στην άκρη της βροχής, ένα ιστίο. Σιγά-σιγά το ιστίο τη θέα θα χάσει των νησιών Μες στην ομίχλη θα χαθεί η πίστη στους αρχαίους λιμένες Μιας ολόκληρης φυλής. Τέλειωσε ο κύκλος του δεκάχρονου πολέμου. Της Ελένης τα μαλλιά ένα γκρίζο σύννεφο. Μια τεφροδόχος λευκή, η Τροία Μες στο θαλασσινό ανεμοβρόχι. Όπως τεντώνονται της άρπας οι χορδές, το ανεμοβρόχι δυναμώνει. Και με συννεφιασμένα μάτια ένας άντρας τη σηκώνει Και ανακρούει τον πρώτο στίχο της Οδύσσειας.

_____________________

6

Το κείμενο της μετάφρασης, σε μερικά σημεία, συμπληρωματικά διαμορφώθηκε από τον επιμελητή των κειμένων.

11

Κεριά Κωνσταντίνου Π. Καβάφη7 (Από Ελληνικά σε Αγγλικά) Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας σα μια σειρά κεράκια αναμένα – χρυσά, ζεστά και ζωηρά κεράκια. Η περασμένες μέρες πίσω μένουν, μια θλιβερή γραμμή κεριών σβησμένων∙ τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη, κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά. Δεν θέλω να βλέπω, με λυπεί η μορφή των, και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι. Εμπρός κυττάζω τ’ αναμένα μου κεριά. Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω τί γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει, τί γρήγορα που τα σβηστά κεριά πληθαίνουν.

Candles (Μτφρ. Σοφία Λιατζιβήρη) The days of the future stand before us In a row of little candles lit; Golden, warm and vivid candles.

The days of the past stay behind, Like a sad line of burnt-out candles: The ones closer, are still smoking, Cold candles, melted and bent now.

I cannot stand the sight of them, their shapes hurt me, And so does the memory of their first light.

I look ahead at the ones still lit instead.

I do not want to turn and see in horror How fast the darkened line grows, How fast the number of the burnt-out candles multiplies. ________________ 7

Εκτός από την ιδιόρρυθμη Καβαφική ορθογραφία, η οποία έγινε προσπάθεια να αποτυπωθεί με ακρίβεια, οι τόνοι και τα πνεύματα του ποιητή ήταν δύσκολο να αποδοθούν στο πρωτότυπο Ελληνικό κείμενο για τεχνικούς λόγους.

12

Αλεξανδρινοί βασιλείς Κωνσταντίνου Π. Καβάφη (Από Ελληνικά σε Αγγλικά) Μαζεύθηκαν οι Αλεξανδρινοί να δουν της Κλεοπάτρας τα παιδιά, τον Καισαρίωνα, και τα μικρά του αδέρφια, Αλέξανδρο και Πτολεμαίο, που πρώτη φορά τα βγάζαν έξω στο Γυμνάσιο, εκεί να τα κηρύξουν βασιλείς, μες στη λαμπρή παράταξη των στρατιωτών. Ο Αλέξανδρος – τον είπαν βασιλέα της Αρμενίας, της Μηδίας, και των Πάρθων. Ο Πτολεμαίος – τον είπαν βασιλέα της Κιλικίας, της Συρίας, και της Φοινίκης. Ο Καισαρίων στέκονταν πιο εμπροστά, ντυμένος σε μετάξι τριανταφυλλί, στο στήθος του ανθοδέσμη από υακίνθους, η ζώνη του διπλή σειρά σαπφείρων κι αμεθύστων, δεμένα τα ποδήματά του μ’ άσπρες κορδέλλες κεντημένες με ροδόχροα μαργαριτάρια. Αυτόν τον είπαν πιότερο από τους μικρούς, αυτόν τον είπαν Βασιλέα των Βασιλέων. Οι Αλεξανδρινοί έννοιωθαν βέβαια που ήσαν λόγια αυτά και θεατρικά. Αλλά η μέρα ήτανε ζεστή και ποιητική, ο ουρανός ένα γαλάζιο ανοιχτό, το Αλεξανδρινό Γυμνάσιον ένα θριαμβικό κατόρθωμα της τέχνης, των αυλικών η πολυτέλεια έκτακτη, ο Καισαρίων όλο χάρις κ’ εμορφιά (της Κλεοπάτρας υιός, αίμα των Λαγιδών)· κ’ οι Αλεξανδρινοί έτρεχαν πια στην εορτή, κ’ ενθουσιάζονταν, κ’ επευφημούσαν ελληνικά, κ’ αιγυπτιακά, και ποιοί εβραίικα, γοητευμένοι με τ’ ωραίο θέαμα – μ’ όλο που βέβαια ήξευραν τι άξιζαν αυτά, τι κούφια λόγια ήσανε αυτές η βασιλείες.

13

Alexandrian Kings (Μτφρ. Νεκταρία Σιάκουλη)

The Alexandrians were gathered to see Cleopatra’s children, Caesarion and his little brothers, Alexander and Ptolemy, who were exposed for the first time in public view in the Gymnasium, to be crowned in the grand array of the troops.

Alexander – they named him king of Armenia, Media and the Parthians.

Ptolemy – they named him king of Celicia, Syria and Phoenicia.

Caesarion was standing more to the front, dressed in rose-coloured silk, a nosegay of hyacinths on his chest, his belt a double row of sapphires and amethysts, his shoes fastened with white ribbons, embroidered with rosy pearls.

Him, they named more than the younger ones, Him, they named King of Kings.

The Alexandrians surely felt that all this was just words, just part of a performance.

But the day was poetic and warm, the sky a light blue, the Alexandrian Gymnasium a triumphant achievement of art, the courtiers’ opulence, exquisite.

Caesarion full of grace and beauty (son of Cleopatra, blood of the Lagids); and the Alexandrians were rushing to the feast, filled with excitement, cheering in Greek, in Egyptian, and some in Hebrew, enchanted by the beautiful spectacle – even though they knew the merit of it all, what idle words these kingships were.

_____________________

14

Ozymandias8 Percy Bysshe Shelley (Από Αγγλικά σε Ελληνικά) I met a traveler from an antique land, Who said – “Two vast and trunkless legs of stone Stand in the desart . . . . Near them, on the sand, Half sunk a shattered visage lies, whose frown, And wrinkled lip, and sneer of cold command, Tell that its sculptor well those passions read Which yet survive, stamped on these lifeless things, The hand that mocked them, and the heart that fed; And on the pedestal, these words appear: My name is Ozymandias, King of Kings, Look on my Works, ye Mighty, and despair!

Nothing beside remains. Round the decay Of that colossal Wreck, boundless and bare The lone level sands stretch far away.”

Οζυμανδίας (Μτφρ. Νεκταρία Σιάκουλη) Κάποτε, γνώρισα έναν ταξιδιώτη από γη αρχαία και μακρινή, Που μου είπε – «Δύο γιγάντια πόδια, πέτρινα, χωρίς κορμό Στέκουν στην έρημο….Εκεί σιμά, πάνω στην άμμο, Κείται ένα πρόσωπο μισοβυθισμένο και φθαρμένο, του οποίου Το ρυτιδιασμένο χείλος γελά περιφρονητικά και ψυχρά διατάζει, Μαρτυρώντας πως ο δημιουργός του γνώριζε καλά από πάθη Που μένουν ζωντανά εντυπωμένα πάνω σε πέτρα άψυχη, Φτιαγμένα από χέρι που χλεύασε την καρδιά που τα έθρεψε. Και στο βάθρο χαραγμένα τα παρακάτω λόγια: Είμαι ο Οζυμανδίας, ο Βασιλέας των Βασιλέων, Κοιτάξτε σεις οι Ισχυροί τα Έργα μου και απελπιστείτε! Τίποτε άλλο δεν απομένει. Γύρω από τη φθορά Αυτού του κολοσσιαίου ερειπίου, απέραντη, γυμνή Απλώνεται ως πέρα ερημική, η επίπεδη άμμος». _____________________

8

Οζυμανδίας ήταν το Ελληνικό όνομα του Φαραώ Ραμσή ΙΙ (1304-1237 π.X.), με τον οποίο ο Μωϋσής ήρθε σε σύγκρουση τον καιρό της εξόδου. Ο Shelley (1792-1822), που εδώ άδραξε, γι’ άλλη μια φορά, την ευκαιρία να εκφράσει τα αντιμοναρχικά και αντιτυρρανικά του αισθήματα, προφανώς έγραψε το σονέτο αυτό προς το τέλος του 1817. Λίγο μετά, στις αρχές του 1818, έφυγε από την Αγγλία για να εγκατασταθεί μόνιμα, και μέχρι τέλους της σύντομης ζωής του, στην Ιταλία, με τη σύζυγό του Mary Shelley, τη γνωστή συγγραφέα του Frankenstein (σημ. τ. επιμ.).

15

Επισκέψεις τριών Λογοτεχνών στην Τάξη της Λογοτεχνικής Μετάφρασης ως Μέρους της Ενημέρωσης των Φοιτητών επί Θεμάτων Μεταφραστικής και Συγγραφικής Τέχνης Η Ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Rouke Την 11η Δεκεμβρίου, στο μάθημα Λογοτεχνική Μετάφραση, μετά από πρόσκληση της Καθηγήτριας κ. Αναστασίας Παπακωνσταντίνου και πρωτοβουλία της Δρος κ. Ε. Καμάτσου, οι φοιτητές υποδέχθηκαν μια σημαντική μορφή της ποίησης – και των γραμμάτων εν γένει – την ποιήτρια και μεταφράστρια κ. Κατερίνα Αγγελάκη-Rooke. Η διάλεξη της κυρίας Αγγελάκη-Rooke ξεκίνησε με μια σύντομη περιγραφή της ζωής της, όπου, μεταξύ άλλων, ανέφερε ότι ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν ο πνευματικός της πατέρας. Ακολούθησε μια εμπεριστατωμένη τεχνική ανάλυση μεταφραστικών προβλημάτων που ανακύπτουν όταν πρόκειται για τη μετάφραση της ποίησης. Μάλιστα, η κ. Αγγελάκη-Rooke χρησιμοποίησε πολλά χαρακτηριστικά παραδείγματα που διαφώτισαν περαιτέρω την θεωρητική ανάλυση. Ένα απ’ αυτά ήταν, όπως είπε, ότι κάποτε αναγκάστηκε να μεταφράσει στα ελληνικά την έκφραση «my sister sun» με τη διατύπωση «η αδερφή μου η ηλιαχτίδα», αφού ο ήλιος δεν είναι θηλυκού γένους στα ελληνικά. Σ’ αυτό το πλαίσιο, έγινε και μια συζήτηση για τις διάφορες εκδοχές στη μετάφραση του ποιήματός της Μεταφράζοντας σε Έρωτα της Ζωής το Τέλος (Translating Life’s End into Love) από τους φοιτητές, το οποίο είχε περιληφθεί στις διάφορες μεταφραστικές ασκήσεις που είχαν δοθεί στους φοιτητές από την Καθηγήτρια κ. Παπακωνσταντίνου. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι φοιτητές θέλησαν να ρωτήσουν και για το ποιητικό έργο της κυρίας Αγγελάκη-Rooke για το οποίο βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης το 1985. Σε μια φιλική συζήτηση η ποιήτρια μίλησε για τα αγαπημένα της θέματα, για τις πηγές έμπνευσης και του συμβολισμού της ποίησής της. Μας εξήγησε, επίσης, ότι ποτέ δεν γράφει ποίηση «βάσει προγράμματος», αλλά μόνον όταν αισθάνεται την ανάγκη να αποτυπώσει τα συναισθήματά της ή τις ιδέες της στο χαρτί. Αυτό, όπως είπε, μπορεί να συμβεί μια φορά κάθε δυο χρόνια, ή κάθε μέρα επί έξι μήνες. Σε γενικές γραμμές, συμφώνησε στο ότι η διάθεση για ποιητική έκφραση εμπεριέχει ένα είδος angst. Κατόπιν, συμβολικά επιχειρώντας μια σύγκριση μεταξύ ποίησης και μετάφρασης, αλλά και μια νύξη σχετικά με τη σοβαρότητα του μεταφραστικού έργου, διατύπωσε και πάλι το απόφθεγμα του Robert Frost «Poetry is what’s lost in translation» (Ποίηση είναι ότι χάνεται στη μετάφραση). Πριν περατώσει τη διάλεξή της η κυρία Αγγελάκη-Ρουκ διάβασε δυο ποιήματά της από τη συλλογή: Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης. Η ποίηση της είναι διάχυτη από δυναμισμό και διαύγεια νοήματος. Είναι ευδιάκριτη η έντονη και κυριολεκτική αποτύπωση των λέξεων, που φέρνει στο νου τον στίχο του Σεφέρη «δεν θέλω τίποτα άλλο από το να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη». Η ερμηνευτική των ποιημάτων της έχει αφετηρία τη υπαρξιακή στάση ζωής και προορισμό τον μεταφυσικό απολογισμό. Σε αυτή τη συνάντηση, οι φοιτητές του μαθήματος της Λογοτεχνικής Μετάφρασης είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν όχι μόνο μια εξαιρετική εκπρόσωπο της ποίησης αλλά και έναν εκπληκτικό άνθρωπο. Κωνσταντίνα Σαρρή

16

Η Ποιήτρια Λιάνα Σακελλίου9 Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα διάλεξη στην τάξη μας, στις 8 Ιανουαρίου, ομιλήτρια ήταν η κ. Λιάνα Σακελλίου, ποιήτρια και καθηγήτρια της Αμερικανικής Λογοτεχνίας και Συγγραφικής στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Βιβλία με ποιήματα, δοκίμια, άρθρα και μεταφράσεις της έχουν κυκλοφορήσει ευρύτατα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ήδη, στα πλαίσια της πρακτικής άσκησης στο μάθημα της Λογοτεχνικής Μετάφρασης, με την καθοδήγηση της Καθηγ. κ. Παπακωνσταντίνου, οι φοιτητές είχαν ασχοληθεί στην τάξη και με ένα εξαιρετικό δείγμα μετάφρασης της ποίησης της Hilda Doolittle από την κ. Σακελλίου. Η ενδιαφέρουσα αυτή διάλεξη ξεκίνησε με την ανάγνωση ποιημάτων από την ίδια από δύο ποιητικές συλλογές της: Αφές Ρέουσες (Νεφέλη 1992), και Πάρε με σαν Φωτογραφία (Τυπωθήτω 2004). Αρχικά διάβασε το ποίημα Αχλύς της Σαντορίνης, το οποίο έχει τύχει μεγάλης απήχησης στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά, παρ’ όλ’ αυτά, η ίδια δεν το θεωρεί ως ένα από τα καλύτερά της. Μετά την ανάγνωση των ποιημάτων Σύνθεση και Παραλλαγές, η Καθηγήτρια κ. Παπακωνσταντίνου, επεσήμανε ότι γίνεται αντιληπτό, ότι η ποίηση της κυρίας Σακελλίου χαρακτηρίζεται από σπάνιες και πρωτότυπες λέξεις, που της προσδίδουν μια ιδιαίτερη ομορφιά. Η ποιητική συλλογή Πάρε με σαν Φωτογραφία περιέχει ποιήματα με πολλές σαφώς ερωτικές εικόνες, που ταξιδεύουν πολυσήμαντα σε ποικίλες περιοχές της ιστορίας και των αισθημάτων, με πολλή πίκρα, αγάπη και λυρισμό, αλλά και με ένταση, αποφασιστικότητα και πάθος. Η πρωτοτυπία, ωστόσο, αυτής της ποιητικής συλλογής έγκειται στο ότι τα ποιήματα συνοδεύονται και, τρόπον τινά, εικονογραφούνται από φωτογραφίες ανθέων της διάσημης Αμερικανίδας φωτογράφου Elena Sheehan. Με πάνω από 50 εκθέσεις στις ΗΠΑ και αλλού, αλλά και με δεκάδες δημοσιεύσεις, η Elena Sheehan συγκαταλέγεται στις κορυφαίες στυλίστριες της φωτογραφίας των καιρών μας και πρότεινε η ίδια συνεργασία στην ποιήτρια. Κάθε ποίημα έχει κάτω από αυτό ένα τίτλο, και όλα μαζί μοιάζουν με εκθέματα, που, από κάτω, έχουν λεζάντες. Τα ποιήματα που διάβασε είναι τα: Emily Dickinson και Ο Ποιητής Καθισμένος σε Ανάκλιντρο, Αλεξάνδρεια 1930, ένα ποίημα για τον Καβάφη (που μαζί με την Hilda Doolittle αποτελούν τους πιο αγαπημένους της ποιητές) και είναι βασισμένο στον πίνακα που υπάρχει στο πίσω μέρος της φωτογραφίας όπου φαίνεται ο ποιητής να στοχάζεται κοιτώντας τα παπούτσια του. Αυτή η φωτογραφία αρέσει πολύ στην ποιήτρια και σκέφτεται να τη συμπεριλάβει σε κάποια επόμενη συλλογή της. Ακολούθησε η ανάγνωση του ποιήματος Μαστογραφία με Θέμα τη Μητρότητα, που είναι βασισμένο στη Μόνα Λίζα και το Λεονάρντο ντα Βίντσι, και έχει μια νύξη για τον τρόμο με τον οποίο έρχεται αντιμέτωπη η γυναίκα αν παρουσιαστεί κάτι άσχημο στη μαστογραφία της. Ωραία εικόνα του ποιήματος, όπως επισημαίνει και η κυρία Παπακωνσταντίνου, είναι ο διάλογος που φαίνεται να έχει η Μόνα Λίζα με τον ντα Βίντσι: «με λέει Λίζα, τον λέω Λεονάρντο». Η διάλεξη τελείωσε με την ανάγνωση ενός ποιήματος που άρεσε στους φοιτητές ιδιαιτέρως: Ευλύγιστα Πέταλα οι Λέξεις. Διονυσία - Ελένη Τουντοπούλου 9

Ευχαριστίες εκφράζονται προς τη Λιάνα Σακελλίου για τη συμβολή της στον τελικό έλεγχο δύο φοιτητικών κειμένων του άρθρου αυτού, πριν τη δημοσίευσή τους.

17

Ο Ποιητής Αργυρός Πρωτοπαπάς Στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνικής Μετάφρασης της Καθηγήτριας κ. Αναστασίας Παπακωνσταντίνου, οι τελειόφοιτοι φοιτητές της Αγγλικής Φιλολογίας παρακολούθησαν, στις 22 Ιανουαρίου, μια ανάγνωση της γραφής του Αργυρού Πρωτοπαπά, ποιητή, Διδάκτορα στην Αγγλική Ρομαντική Ποίηση, και εισηγητή των σεμιναριακών διαλέξεων, κατά τη διάρκεια του λήξαντος εξαμήνου, με γενικό τίτλο «Ποιητικό Εργαστήρι» (The Poetry Workshop). Το Εργαστήρι λειτούργησε και ως εκκολαπτήριο εν δυνάμει ποιητών ή ακόμη ως εφαλτήριο για την εξοικείωση με την ποιητική έκφραση και τη μετάφρασή της. Για τους τελειόφοιτους φοιτητές και εκείνους των μεγαλυτέρων ετών γενικότερα, ο κ. Πρωτοπαπάς είναι γνωστός και ως μεταφραστής από την επιτυχημένη συμβολή του σε μια παλαιότερη δίγλωσση έκδοση της ποίησης του μεγάλου Ιρλανδού νομπελίστα ποιητή W. B. Yeats (70 Ερωτικά. Αθήνα: Εστία, 2000). Προηγήθηκε μια συνοπτική εισαγωγή από τον ποιητή σχετική με τις κυρίαρχες θεωρητικές καταβολές και την τεχνοτροπία των συλλογών στις οποίες ανήκαν τα ποιήματα που αναγνώσθηκαν. Η εισαγωγή αυτή αφομοιώθηκε ευχάριστα, αφού είχε ήδη προηγηθεί, κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, στο Ποιητικό Εργαστήρι, η διερεύνηση των θεωρητικών καταβολών και της ποιητικής παράδοσης του Δυτικού πολιτισμού, στην οποία εντάσσεται και η ποίηση του Αργυρού Πρωτοπαπά. Κατόπιν αναγνώσθηκαν συνολικά επτά ποιήματα από τις Αγγλικές του συλλογές The Bassett Notebooks (Τα Τετράδια του Bassett 1988-1995) και Lost Arion (Χαμένος Αρίων 2004-2008), όπως και από τις Ελληνικές Οδυσσεύς Άναξ (Ulysses Rex 1995-1999) και την τριλογία Το Απόλυτο κι Άφθαρτο (Absolute and Imperishable 2004-2007). Η απαγγελία, όσο και η ακουστική επαφή με τα ποιήματα γενικότερα, αποπνέει μια έντονη μουσικότητα και γνήσια δραματικότητα, που ενσωματώνεται μέσα στην αρχιτεκτονική της σύνθετης μεταφοράς. Ειδικότερα, η χρήση της σύνθετης μεταφοράς σε διάφορα θεματικά και νοηματικά επίπεδα, η οποία, όπως μας εξήγησε ο ποιητής, συνιστά μια ιδιόμορφη επέκταση και ανάπλαση της αντίστοιχης τεχνοτροπίας (conceit) των Άγγλων Μεταφυσικών ποιητών, χαρίζει στη γραφή του μια χειμαρρώδη πολυπλοκότητα. Τόσο στα Αγγλικά όσο και στα Ελληνικά πρόσφατα ποιήματα, η ρωμαλέα αντιστικτική ακουστική εντύπωση, η ραγδαία διαδοχή εικόνων, και η υπερβατική διάσταση δημιουργούν μια ανάταση, μια μεταφυσική μεταρσίωση. Αυτή η προωθημένης τεχνοτροπίας σύνθεση, όμως, είναι πλήρως δομημένη και νοηματικά άρτια. Βεβαίως, στα ποιήματα του Αργυρού Πρωτοπαπά είναι πρόδηλος ένας μεταφυσικής χροιάς ερωτισμός, που απελευθερώνεται μέσα από τις δαιδαλώδεις μεταφορές, και φαίνεται να πηγάζει αυθόρμητα, ως ένα είδος επικής ψυχογραφίας συναισθημάτων. Αυτός ο μεταφυσικός ερωτισμός βιώνεται μέσα από την καθαρότητα μιας σπάνιας αντιστικτικής αισθητικής, κυρίως γλωσσικής και μουσικής κατηγορίας. Η παρουσία και ανάγνωση του ποιητή κ. Πρωτοπαπά, πέρα από την εξαιρετικά ευχάριστη εμπειρία της ακρόασης, συνέβαλε διττά στο μάθημα της Λογοτεχνικής Μετάφρασης. Αφ’ενός, υπήρξε μια πρακτική απεικόνιση συγκεκριμένων θεωρητικών αρχών διδαχθέντων κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, ενώ, αφ’ετέρου, ώθησε τους μελλοντικούς μεταφραστές να αναλογισθούν, γι’ άλλη μια φορά, τη σοβαρότητα του εγχειρήματος μετάφρασης αντίστοιχα πολύπλοκων λογοτεχνικών έργων. Δημήτρης Κοκορόσκος 18