1
محتوا مقدمه __________________________________________________________________________ 1 بیماری خانواده ___________________________________________________________________ 5 آزمایش اعضای خانواده ____________________________________________________________ 6 بیماری خانوادگی اعتیاد _____________________________________________________________ 7 تبثيزات اػتيبد ثز كٕدكبٌ ____________________________________________________________ 7 تبثيزات اػتيبد ثزًْظز ______________________________________________________________ 8 ْى ٔاثظتگی ٔ زًبیت َبطبنى ___________________________________________________________ 9 ثٓجٕدی اس تبثيزات ٔیزاَگز اػتيبد ______________________________________________________ 9
تاثیرات اعتیاد بر خانواده ___________________________________________________________11 يمزرات خبَٕادِ _________________________________________________________________ 11 ثزٔس لٕاػذ خذیذ _________________________________________________________________ 11 تبثيزات ثز ازظبطبت ______________________________________________________________ 11 تبثيزات ثز ًْظز ٔ ٔانذیٍ ___________________________________________________________ 13 تبثيزات ثز کٕدکبٌ _______________________________________________________________ 13 طبیز تبثيزات يخزة ______________________________________________________________ 13
نقش های خانواده ________________________________________________________________16 َمغ ْبی يخزة خبَٕادِ ____________________________________________________________ 15 َمغ ْبی زفبظتی خبَٕادِ ___________________________________________________________ 15 ٔیژگی ْبی ػخـيتی َبطبنى _________________________________________________________ 18
کودکان اعتیاد ___________________________________________________________________02 تبثيزات اػتيبد ثز کٕدکبٌ ___________________________________________________________ 12 طبختبر َبطبنى خبَٕادِ ______________________________________________________________ 12 کًجٕد ارتجبطبت اثزثخغ ____________________________________________________________ 11 تبثيز آطيت ْب ثز کٕدکبٌ ____________________________________________________________ 11 ٔیژگی ْبی فزسَذاٌ ٔانذیٍ يؼتبد ______________________________________________________ 12 دٔراٌ ثشرگظبنی کٕدکبٌ اػتيبد _______________________________________________________ 14 نگرانی های خانواده ______________________________________________________________ 12 طاليت خظًی يؼتبد_______________________________________________________________ 15 طاليت رٔزی يؼتبد_______________________________________________________________ 17 رفتبرْبی يؼتبد__________________________________________________________________ 17 کبر يؼتبد _____________________________________________________________________ 18 ايٕريبنی يؼتبد __________________________________________________________________ 18
دٔطتبٌ يؼتبد ___________________________________________________________________ 18
آیا آنها معتادند؟ _________________________________________________________________02 ػالیى ْؼذار دُْذِ ________________________________________________________________ 19 ػالیى اػتيبد ____________________________________________________________________ 22 ٔطبیم يـزف يٕاد يخذر ___________________________________________________________ 21
اعتیاد و دروغگویی ______________________________________________________________20 چزا يؼتبداٌ درٔؽ يی گٕیُذ _________________________________________________________ 21 درٔؽ گٕیی ٔيبْيت ثيًبری اػتيبد _____________________________________________________ 21 تبثيزات درٔغگٕیی ثز اػضبی خبَٕادِ___________________________________________________ 24 راِ ْبی ؿسير يمبثهّ ثب درٔغگٕیی ____________________________________________________ 25
چگونه آنها را باز داریم؟ ___________________________________________________________27 أنٕیت يؼتبد در سَذگی ____________________________________________________________ 27 َبتٕاَی خبَٕادِ در ثزاثز اػتيبد ________________________________________________________ 28
نامه ای از یک معتاد ______________________________________________________________11 بهبودی خانواده _________________________________________________________________ 32
مسئولیت های بهبودی _____________________________________________________________11 يظئٕنيت ْبی يؼتبد _______________________________________________________________ 33 يظئٕنيت اػضبی خبَٕادِ ___________________________________________________________ 34
پذیرش کلید بهبودی ______________________________________________________________17 یک دیذگبِ خذیذ َظجت ثّ اػتيبد ________________________________________________________ 37 آغبس طفز ثّ طٕی ثٓجٕدی ___________________________________________________________ 38 راِ ْبی يٕثز در کًک ثّ يؼتبد _______________________________________________________ 39
اصول حمایت موثر _______________________________________________________________52 ػشیش ػًب اس یک ثيًبری رَح يی ثزد ___________________________________________________ 42 تبثيزات ثيًبری اػتيبد ثز رٔی اػضبی خبَٕادِ _____________________________________________ 41
آزمایش حمایت ناسالم _____________________________________________________________52 تعریف حمایت ناسالم ______________________________________________________________51 يٕالؼی كّ كًك كزدٌ کبرطبس َيظت ____________________________________________________ 43 تفبٔت ثيٍ زًبیت طبنى ٔ َبطبنى ________________________________________________________ 43 اثزات زًبیت َبطبنى ثز خبَٕادِ ________________________________________________________ 45 چگَٕگی خٕدداری اس زًبیت َبطبنى_____________________________________________________ 48
عوامل حمایت ناسالم ______________________________________________________________52 اييذ _________________________________________________________________________ 49 تزص ________________________________________________________________________ 49
ػؼك ٔ ػاللّ ___________________________________________________________________ 52 ازظبص گُبِ ____________________________________________________________________ 52 کُتزل________________________________________________________________________ 51 ْى ٔاثظتگی ____________________________________________________________________ 51 فزافکُی ______________________________________________________________________ 51
تعیین حد و مرز _________________________________________________________________60 يُظٕر اس زذ ٔ يزس چيظت ؟_________________________________________________________ 51 ًََّٕ ْبی زذ ٔ يزس ______________________________________________________________ 53 يشایبی زذ ٔ يزس ________________________________________________________________ 54 سه مرحله حد و مرز ______________________________________________________________ 27 تؼييٍ زذ ٔ يزس ْب _______________________________________________________________ 57 اخزای زذ ٔ يزس ْب ______________________________________________________________ 72 زفع ٔ ادايّ زذ ٔ يزسْب ___________________________________________________________ 71
عدم وابستگی عاطفی _____________________________________________________________72 ػذو ٔاثظتگی ػبطفی چيظت؟ _________________________________________________________ 72 خهٕگيزی اس ٔاثظتگی ػبطفی _________________________________________________________ 74
برقراری ارتباط سازنده ____________________________________________________________77 طزس ارتجبط َبيٕثز _______________________________________________________________ 77 اثشارْبی ارتجبط يٕثز _____________________________________________________________ 82 يجبَی أنيّ ارتجبط ثب يؼتبد ___________________________________________________________ 83
گروه های حمایت خانواده __________________________________________________________55 چزا اػضبی خبَٕادِ يؼتبداٌ ثّ ثٓجٕدی َيبس دارَذ؟ ___________________________________________ 84 گزِٔ ْبی زًبیت اس خبَٕادِ يؼتبداٌ چيظت؟ _______________________________________________ 87 11لذو گزِٔ ْبی زًبیت اس خبَٕادِ يؼتبداٌ _______________________________________________ 92
فهرست تصاویر و جدول ها __________________________________________________________21
-١مقدمه اعتیاد بیماری است که عالوه بر فرد معتاد ،بر سایر اعضای خانواده او نیز تاثیرات مخربی میی گیذارد و زنیدگی آنهیا را غییر طبیعی کرده و به تباهی می کشاند .این بخش حاوی اطالعاتی در باره چگونگی تاثیرات اعتیاد بر اعضیای خیانواده معتیاد میی باشد ،تا آن ها با ماهیت و واقعیت این بیمیاری آشینا شیده و دره بهتیری نسیبت بیه وضیعیت خیود ،و عزییز معتادشیان داشیته باشییند .خییود اعض یای خییانواده نیییز بییا آگییاهی از چگییونگی تییاثیرات بیمییاری اعتیییاد بییر زنییدگی شییان مییی تواننیید بییا اسییتفاده از ابزارهای بهبیودی بیه تیرمیم آسییی هیای آن پرداختیه تیا صیرفننر از اینعیه عضیو معتیاد خیانواده تمیایلی بیه پیاکی و بهبیودی داشته باشد یا نه ،خود بتوانند از یک زندگی سالم ،و پرثمر برخوردار شوند. بخش اعضای خانواده معتادان به ۲قسمت تقسیم شده است:
-۲بیماری خانواده در این بخش اطالعاتی در خصوص ماهیت و واقعیت بیماری اعتیاد ارائه شده اسیت تیا بیا آگیاهی از آن اعضیای خیانواده فیرد معتاد دره بهتری از شرایط عزیز معتادشان ،و تاثیرات این بیماری بر زندگی خودشان به دست بیاورند.
.١آزمایش اعضای خانواده آیا شما تحت تاثیر بیماری اعتیا د یکی از اعضای خانواده تان قرار گرفته و زندگی روزمره شما به مرز فروپاشی رسیده است؟ با پاسخ دادن به سواالت این آزمایش ،می توانید میزان تاثیر پذیری از این بیماری را در زندگی خود مشخص نمایید.
.۲بیماری خانوادگی اعتیاد اعتیاد نوعی بیماری است كه اغلب خانواده فرد معتاد را به مرز فروپاشی می كشاند ،ثبات و آرامش خانه را بر هم می زند ،اتحاد و یكدلی بین اعضای خانواده را از بین می برد ،سالمت جسمی و روانی آنها را به خطر می اندازد ،مشكالت مالی ایجاد می كند و شور و شوق را از خانواده می گیرد .اعتیاد می تواند زندگی خانواده را كامالً مختل كند و مشكالت زیانباری به وجود بیاورد كه تا پایان عمر ادامه پیدا کنند و به همین خاطر است كه از اعتیاد به عنوان بیماری خانودگی یاد می شود.
.3تاثیرات اعتیاد بر خانواده با وجود یک فرد معتاد در خانواده زندگی هر یک از افراد خانواده به نحوی صدمه می بیند ،به این دلیل که آنها برای ادامه حیات مجبور می شوند که تغییراتی در زندگی خود ایجاد کنند تا بتوانند با اثرات ویرانگر بیماری اعتیاد کنار بیایند. به همین دلیل این روش به مرور زمان باعث می شود تا زندگی خود آنها نیز به فالکت و بدبختی کشیده شود.
.4نقش اعضای خانواده زندگی کردن با یک معتاد باعث می شود تا اعضای خانواده به ناچار نقش ها و وظایف غیر معمولی بر عهده بگیرند و از جایگاه و وظایف اصلی خود غافل شوند .آنها مجبور به تغییر دادن نقش و اولویت های اصلی خود می شوند تا بتوانند در برابر آسیب ها و اثرات ویرانگر بیماری اعتیاد بقای خانواده خود را تضمین کنند.
.5کودکان اعتیاد آمار نشان می دهد که اعتیاد یک بیماری موروثی است که از نسلی به نسل بعدی منتقل می شود .با آنکه عوامل ژنتیکی نقش مهمی در مبتال شدن به بیماری اعتیاد ایفا می کنند ،اما فرزند یک معتاد قاعدتا الگوهای عاطفی ،روانی و رفتاری والدین خود را در زندگی دنبال می کند و به همین دلیل احتمال معتاد شدن وی نیز بیشتر از سایر افراد است.
1
.6نگرانی های خانواده خانواده های معتادان همواره با احساس شرم و گناه زندگی می کنند و اغلب تالش می کنند تا با هر وسیله ممکن عضو معتاد خانواده خود را از مصرف مواد مخدر باز دارند .آنها اغلب با نگرانی و ترس از اینکه چه بر سر خانواده و یا عزیز معتادشان خواهد آمد ،زندگی می کنند و به دلیل همین نگرانی ها است که زندگی اعضا خانواده به تدریج از هم گسیخته شده و بی سر و سامان می شود.
.7آیا آنها معتادند؟ بسیاری از اعضای خانواده معتادان ،اطالعاتی در خصوص عالئم و نشانه های بیماری اعتیاد ندارند و به همین دلیل قادر به تشخیص این بیماری در وجود عزیزانشان نیستند .بعالوه به خاطر توام بودن بیماری اعتیاد با شرم و گناه ، اعضای خانواده ترجیح می دهند که وجود این بیماری در خانواده خود را انکار کنند .اما شناخت بیماری اعتیاد ،اعضای خانواده را در وضعیتی قرار می دهد که بهتر می توانند به فرد معتاد کمک نماید.
.8اعتیاد و دروغگویی یکی از عال ئم روانی بیماری اعتیاد این است که یک معتاد برای حفط و ادامه دادن مصرف خود همواره در حال درو گفتن است .این وضعیت باعث می شود که اعضای خانواده فرد معتاد دچار سردرگمی شده و همواره از دروغگویی فرد معتاد رنج ببرند .با این حال ،اعضای خانواده فرد معتاد با شناخت طبیعت بیماری اعتیاد می توانند کمی تسلی یافته و دیدگاه بهتری نسبت به عزیز معتاد خودشان پیدا کنند.
.9چگونه آنها را بازداریم؟ اعضای خانواده با مشاهده تباه شدن زندگی عزیزشان بر اثر اعتیاد ،همه تالش خود را به کار می گیرند تا او را از مصرف مواد مخدر منصرف کنند .اما سرانجام متوجه می شوند که تمام سعی و تالششان بیهوده بوده است و علی رغم همه تالش هایشان ،فرد معتاد کماکان به مصرف مواد ادامه می دهد .واقعیت این است تا زمانی که فرد معتاد آمادگی و تمایل الزم برای ترک اعتیاد را نداشته باشد ،هیچکس و هیچ چیز نمی تواند وی را از ادامه مصرف مواد بازدارد.
.١1نامه ای به خانواده ام از یک معتاد بسیار بعید است که مشکالت خود را با با اعضا خانواده خود در میان بگذارد .در اکثر موارد او به دالیل مختلفی مانند ترس ،شرم و یا انکار ،مسئله اعتیاد و مشکالت متعاقب آن را برای کسی بازگو نمی کند .اما اگر او می توانست واقعیت اعتیاد خود را بپذیرد ،و لب به سخن گفتن باز کند احتماال چنین نامه ای برای اعضای خانواده خود می نوشت.
-3بهبودی خانواده با در ننر گرفتن اطالعات ارائیه شیده در قسیمت بیمیاری خیانواده ،ایین قسیمت نحیوه بهبیودی از تیاثیرات اعتییاد را در اختییار اعضای خانواده معتادان قرار می دهد .آن ها با اسیتفاده از ابزارهیای برنامیه هیای ١۲قیدمی حماییت از خیانواده نیه تنهیا میی توانند تمایل عزیز معتادشان برای پاه شدن از اعتیاد را افزایش دهند ،بلعه خود نیز از تاثیرات مخری ایین بیمیاری بهبیودی یافته و روش زندگی سالم تری را در پیش بگیرند.
.١مسئولیت های بهبودی بیشتر اوقات خانواده های ایرانی به سختی می پذیرند که اعتیاد یک بیماری است ،چرا که بر این باورند که "بیماری" محسوب كردن اعتیاد مساوی است با عدم مسئولیت پذیری معتاد در برابر مشکالت و رفتارهای نادرستی که از خود نشان می دهد .آنها انکار می کنند که زندگی خودشان نیز بر اثر این بیماری دچار نابسامانی و غیر قابل اداره شده است. اما حقیقت این است که یک معتاد تنها زمانی تمایل به ترک اعتیاد و بهبودی پیدا می کند که بپذیرد که از نوعی بیماری رنج می برد .در عین حال اعضای خانواده معتاد نیز در صورتی از یک زندگی سالم و پر ثمر بهره مند خواهند شد که مسئولیت تاثیرات این بیماری در زندگیشان را بپذیرند.
2
.۲پذیرش کلید بهبودی پذیرش اعتیاد به عنوان یک بیماری ،کلید بهبود یافتن از تاثیرات مخرب اعتیاد بر اعضای خانواده است .زمانی که اعضای خانواده بپذیرند كه آنها مسبب اعتیاد عزیزشان نبوده و در برابر بیماری او ناتوان هستند ،سرانجام تسلیم شده و از تالش برای پاک کردن فرد معتاد دست بر می دارند .آن زمان است که خود اعضای خانواده می توانند مسیر بهبودی را آغاز کرده و زندگی بهتر و سالم تری را در پیش بگیرند.
.3اصول حمایت موثر اعضای خانواده اغلب به شیوه هایی به عضو معتاد خانواده کمک می کنند که هم به ضرر او و هم به ضرر خودشان تمام می شود .کمک کردن اعضای خانواده بر اساس این اعتقاد است که اعتیاد یک مشکل و ناهنجاری رفتاری است و اینکه آنها می تواند عزیز معتادشان را به ترک اعتیاد متقاعد کنند .اما اگر می خواهید برای دستیابی به بهبودی از عزیز معتادتان به صورت موثری حمایت کنید ،قبل از هر چیز باید بدانید که اعتیاد نوعی بیماری است و همانند هر بیماری دیگری راه و روش بهبودی مخصوص خود را دارد.
.4آزمایش حمایت ناسالم بیشتر اوقات اعضای خانواده به گونه ای به عزیز معتادشان کمک می کنند ،که ناخودآگاه باعث می شود وی به مصرف مواد ادامه دهد .این گونه کمک ها و حمایت های خانواده از عضو معتاد را حمایت ناسالم می نامند .با پاسخ دادن به سواالت این آزمایش مشخص خواهد شد كه آیا کمک های شما به فرد معتاد او را به پاك شدن تشویق می كند یا اینكه ناسالم است و باعث مواجه نشدن او با عواقب بیماری خود و پیشرفت اعتیاد او می شود.
.5تعریف حمایت ناسالم اکثر اوقات عدم آگاهی اعضای خانواده از نحوه کمک به عزیز معتادشان ،باعث می شوند تا او عواقب واقعی اعتیاد خود را تجربه نکرده و در نتیجه با مصرف روز افزون مواد حتی موجبات مرگ خود را فراهم آورد .دلیل این گونه حمایت های خانواده این باور غلط است که آنها قادر به کنترل کردن و مسئول زندگی فرد معتاد خانواده هستند .در عین حال، حمایت ناسالم از عضو معتاد خانواده سرانجام منجر به آشفتگی و غیر قابل اداره شدن زندگی خود اعضای خانواده نیز می شود.
.6عوامل حمایت ناسالم اعضای خانواده برای سامان دادن به زندگی آشفته ای که بر اثر اعتیاد گریبانگیر خود آنها شده است و به منظور دستیابی به یک زندگی خانوادگی ایده آل ،اقدام به حمایت ناسالم از فرد معتاد می کنند .اما در صورتی که انگیزه آنها برای حمایت از عضو معتاد بر مبنای منافع و خواسته های شخصی خودشان باشد ،همه این کمک ها محکوم به شکست و وخیم تر شدن اوضاع خانواده خواهد بود.
.7تعیین حد و مرز تعیین حد و مرز برای رفتار عضو معتاد خانواده یکی از مهمترین کارهایی است که خانواده او می توانند برای تامین آسایش و امنیت خود انجام دهند .این کار باعث می شود تا عزیز معتادتان بداند چه رفتارهایی برای شما قابل تحمل و پذیرفته است و شما برای زندگی کردن در کنار یکدیگر چه انتظاراتی از وی دارید .بعالوه زمانی که فرد معتاد بداند که برای رفتارهایش حد و مرزی وجود دارد احتمال اینکه از حالت انكار خارج شده و به پاك شدن از اعتیاد تمایل پیدا كند بیشتر خواهد شد.
.8سه مرحله حد و مرز تعیین حد و مرز برای رفتارهای ویرانگر فرد معتاد ،فرایندی است که به زمان و صبر و حوصله فراوان اعضای خانواده احتیاج دارد .محدودیت های تعیین شده برای رفتار فرد معتاد زمانی موثر و قابل اجرا خواهد بود که کامالً واضح و مشخص باشند .در این قسمت پیشنهادات و رهنمودهایی درباره سه مرحله تعیین و اجرای حد و مرز ارائه شده است که با استفاده از آنها اعضای خانواده و نزدیکان فرد معتاد می توانند امنیت و آسایش بیشتری برای خود ایجاد کنند.
3
.9عدم وابستگی عاطفی عدم وابستگی عاطفی به این معنی است که اعضای خانواده می توانند با خودداری از درگیر کردن خود در مسائل و مشکالت فرد معتاد تعادل عاطفی و روانی خود را حفظ کنند .عدم وابستگی عاطفی یکی از اصول مهم گروه های حمایت از خانواده است که به آنها کمک می کند تا خود را از رنج و عذابی که فرد معتاد در آن به سر می برد دور نگه دارند. عدم وابستگی عاطفی باعث می شود که اعضای خانواده با وجود زندگی در كنار عزیز معتادشان زندگی نسبتا مستقل تر و سالم تری را تجربه كنند.
.١1برقراری ارتباط سازنده صحبت کردن با یک فرد معتاد کار بسیار سختی است چون او برای ادامه دادن به مصرف مواد ،مشکالت خود را مخفی کرده و رفتار های جنون آمیز و آزار دهنده ای از خود نشان می دهد .به همین علت گفت و گوی منطقی با یک معتاد برای اعضای خانواده بسیار دشوار است ،اما با توجه به پیشنهادات و رهنمودهایی که در این صفحه در مورد نحوه برقراری ارتباط موثر با فرد معتاد ارائه شده است ،اعضای خانواده شانس بیشتری برای تشویق کردن او برای مقابله با بیماری اعتیادش خواهند داشت.
.١١گروه های حمایت خانواده بیماری اعتیاد زندگی فرد معتاد و نزدیكانش را به شدت آشفته و مختل می كند .گرچه ممكن است اعضای خانواده فرد معتاد تصور كنند كه این فرد معتاد است كه نیاز به کمک دارد ،اما واقعیت این است كه خود آنها نیز به شدت تحت تاثیراین بیماری قرار گرفته و برای التیام زخم های درونی خود و رها شدن از طرز فكر و رفتارهای ناسالم به كمك و حمایت نیاز دارند .در این قسمت اطالعاتی در مورد نحوه کمک رسانی گروه های حمایت از خانواده معتادان ،جهت کمک به آنها برای بهبود یافتن از تاثیرات بیماری اعتیاد ارائه شده است.
توجه داشته باشید: هر چند که قسیمت اعضیای خیانواده بیه طیور انحصیاری بیه اعتییاد بیه میواد مخیدر اشیاره دارد ،امیا اطالعییات و ابییزار هییای ارائییه شییده مییی تواننیید جهییت کمییک بییه بهبییودی از تییاثیرات هییر نییوت اعتیییاد دیگری نیز سودمند باشند. این مطالی بر اساس تجربیات کسانی گردآوری شده است که با اسیتفاده از برنامیه ١۲قیدم حماییت از خانوده در بهبودی به سر می برند .توجه داشته باشیید کیه ایین مطالیی جنبیه مقیررات و دسیتور العمل ندارد بلعه رهنمودهیا و پیشینهادهائی هسیتند کیه بیرای بسییاری از اعضیای خیانواده معتیادان موثر بوده اند.
4
-۲بیماری خانواده در این بخش اطالعاتی در خصوص ماهیت و واقعیت بیماری اعتیاد ارائه شده اسیت تیا بیا آگیاهی از آن اعضیای خیانواده فیرد معتاد دره بهتری از شرایط عزیز معتادشان ،و تاثیرات این بیماری بر زندگی خودشان به دست بیاورند.
5
-١-۲آزمایش اعضای خانواده آیب ػًب تحت تبثیز ثیًبری اعتیبد یکی اس اعضبی خبَٕادِ تبٌ قزار گزفتّ ٔ سَذگی رٔسيزِ ػًب ثّ يزس فزٔپبػی رطیذِ اطت؟ ثب پبطخ دادٌ ثّ طٕاالت ایٍ آسيبیغ ،يی تٕاَیذ يیشاٌ تبثیز پذیزی اس ایٍ ثیًبری را در سَذگی خٕد يؼخص ًَبییذ. :آسيبیغ اعضبی خبَٕادِ 1جذٔل
6
-۲-۲بیماری خانوادگی اعتیاد اعتیاد نوعی بیماری است كه اغلی خانواده فرد معتاد را به مرز فروپاشی می كشاند ،ثبات و آرامش خانه را بر هم می زنید، اتحاد و یكدلی بین اعضای خیانواده را از بیین میی بیرد ،سیالمت جسیمی و روانیی آنهیا را بیه خطیر میی انیدازد ،مشیكالت میالی ایجاد می كند و شور و شوق را از خانواده می گیرد .اعتیاد می تواند زندگی خانواده را كامالً مختل كنید و مشیكالت زیانبیاری به وجود بیاورد كه تا پایان عمر ادامه پیدا کنند و به همین خاطر است كه از اعتیاد به عنوان بیماری خانودگی یاد می شود.
تاثیرات اعتیاد بر كودكان تاثیرات اعتیاد بر همسر هم وابستگی و حمایت ناسالم بهبودی از تاثیرات ویرانگر اعتیاد
بیماری اعتیاد خانواده فرد معتاد را نیز به شكل های متفاوتی تحت تاثیر قرار می دهد .فرد معتاد با نوعی بیماری دست به گریبان است كه تا پایان عمر وی را به حال خود رها نكرده و زندگی او را به خطر خواهد .این بیماری بدون چون و چرا آبرو و حیثیت ،اموال و دارایی ها و روابط شخصی فرد معتاد را به باد خواهد داد و سرنوشتی جز جنون ،زندانی شدن و یا مرگ برای وی رقم نخواهد زد .اعضای خانواده فرد معتاد نیز از کودک و نوجوان گرفته تا همسر ،برادر یا خواهر ،پدر و مادر یا بستگان و دوستان نیز به شدت از بیماری اعتیاد یکی از اعضای خانواده رنج خواهند برد .بیماری اعتیاد هم زندگی فرد معتاد و هم اعضای خانواده وی را تهدید کرده و به ویرانی می كشاند.
تاثیرات اعتیاد بر كودكان
یک فرد معتاد می تواند زندگی سایر اعضای خانواده خود را کامالً از هم گسیخته نموده وآسیی هایی ایجاد کند که اثرات آن تا پایان عمر باقی بماند .بیماری اعتیاد یعی از والدین ،نه تنها زندگی خود آن ها را به ویرانی می کشد ،بلعه اثرات بسیار شدیدی نیز بر روی فرزندان آنها می گذارد .در ادامه تعدادی از اثرات مخری بیماری اعتیاد بر روی فرزندان پدر یا مادر معتاد شرح داده شده است:
بسیاری از کودکانی که والدین معتاد دارند از عوارض و کمبودهائی چون عدم اعتماد به نفس کافی ،تنهایی ،احساس گناه ،ناامیدی و درماندگی ،نگرانی از رها شدن به حال خود و افسردگی مزمن رنج می برند .بسیاری از کودکان خود را مقصر و مسئول مشکالت والدین خود دانسته و فکر می کنند که آنها باعث شده اند تا پدر یا مادر و یا هر دو آنها معتاد شوند .بیشتر فرزندان افراد معتاد به خاطر اینكه پدر یا مادرشان همواره بر مصرف مواد متمرکز بوده و عشق و محبت کافی را به آنها نداده و از تامین کردن نیازهای عاطفی آنان غافل بوده اند ،در سنین بزرگسالی بیشتر به سمت اعتیاد به مواد ،یا اعتیادهای رفتاری گرایش پیدا می کنند تا از این طریق بتوانند نیازهای ارضا نشده خود را برطرف کنند. کودکان خردسال والدین معتاد ممکن است دچار کابوس و خواب های آشفته شده یا دچار شب ادراری شده و بی اختیار گریه کنند .این احتمال نیز وجود دارد که آنها دوستی برای خود نداشته و به همین دلیل از رفتن به مدرسه نیز وحشت داشته باشند .فرزندان بزرگسال تر ممکن است از عوارض ناشی از افسردگی مانند وسواس برای نشان دادن شخصیتی کامل و بی نقص ،جمع کردن چیزهای بیهوده و بی مصرف ،دوری کردن از دیگران یا كمرویی بیش از اندازه رنج ببرند .مطالعات نشان می دهد به دلیل این کهفرزندان افراد معتاد فکر می کنند که با دیگران تفاوت دارند، شخصیت ضعیفی از خود به نمایش گذاشته و رفتاری شبیه به والدین معتادشان از خود بروز می دهند .فرزندان نوجوان والدین معتاد نیز ممکن است دچار انواع ترس های شدید و اضطراب شوند. فرزندان والدین معتاد در بیشتر مواقع در مدرسه مشکل دارند .محیط نابسامان و متشنج خانه باعث می شود که فرزندان نتوانند درس بخوانند و تکالیف خود را انجام دهند .این احتمال نیز وجود دارد که آنها به علت ناتوانی در بیان کردن نیازها و خواسته هایشان ،با مشکالت و افت تحصیلی روبرو شوند .اغلب فرزندانی که والدین آنها معتاد هستند ،در محیط مدرسه نمی توانند با معلمان و همکالسی های خود ارتباط برقرار کنند .آنها معموالً مردود شده و پس از درجا زدن پی در پی در یک دوره تحصیلی ،عاقبت ترک تحصیل می کنند. برخی از فرزندان والدین معتاد ،به عادت هایی مثل دروغگویی ،دزدی ،دعوا کردن و فرار از مدرسه روی می آورند .این گون ه کودکان در محیطی بسیار آشفته و نابسامان زندگی می کنند .آنها نمی دانند که والدین معتاد آنها چه رفتاری ازخود نشان خواهند داد و نمی توانند رفتار والدین خود را پیش بینی کنند ،به همین دلیل نمی دانند که خودشان باید چه رفتاری داشته باشند .آنها خود را مسئول معتاد شدن والدین خود دانسته و فکر می کنند که اگر رفتار خوبی داشته باشند و خوب درس بخوانند می توانند والدین خود را از مصرف مواد منصرف کنند .آنها برای دفاع از
7
خود کارهای خطرناک و خشونت آمیزی انجام می دهند .جلب رضایت دیگران و نشان دادن رفتاری بسیار خوب ازجمله اقدامات دیگری است که آنها برای در امان ماندن از خشم والدین خود انجام می دهند .بیشتر کودکانی که والدین معتاد دارند از اینکه نمی توانند پدر و مادر خود را از مشکالت ناشی از اعتیاد نجات دهند احساس گناه می کنند. به دلیل همراه بودن اعتیاد با جرم و خشونت ،در خانواده هایی که اعضای آن معتاد هستند رفتارهایی همچون داشتن روابط جنسی با محارم و نزدیكان ،تجاوز ،فحاشی ،بدرفتاری و کتک زدن رواج دارد .قربانیان تجاوز و روابط جنسی نامشروع ،خودشان را مسئول بالهایی می دانند که بر سرشان آمده است؛ وبه دلیالحساس گناه ،شرمندگی و ناامیدی که دچار آن هستند و برای فرار از رنج و عذابی که تحمل می کنند ،ممکن است خودشان نیز به مصرف مواد مخدر متوسل شوند .فرزندان افراد معتاد از لذت های معمول کودکانه محروم هستند و اگر به مشکالت آنها در همان دوران کودکی رسیدگی نشود بعدها در زندگی با مشکالت فراوانی روبرو خواهند شد .همچنین برخی از فرزندان اعتیاد در سنین بسیار پایین به روابط جنسی نامشروع روی می آورند و به همین دلیل با اتفاقاتی چون بارداری های ناخواستهو یا ابتال به بیماریهای مسری مانند ایدز و هپاتیت مواجه شوند. فرزندانی بزرگسالی که والدین آنها معت اد هستند ،به دلیل بزرگ شدن در یک خانواده معتاد ،اغلب از درک و شناخت ریشه مشکالت و گرفتاری های خود عاجز هستند .بسیاری از آنها دچار مشکالتی مانند افسردگی ،پرخاشگری و بی قراری می شوند .بررسی ها نشان داده است که اغلب آنها به مصرف انواع داروهای روانگردان روی آورده و نمی توانند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنند .غالبا آنها نیز مانند والدینشان افرادی شکست خورده و درمانده هستند که در بیشتر مواقع شغل های پیش پا افتاده برای خود انتخاب می کنند و تقریبا ً همه آنها نوعی برداشت منفی از خودشان دارند .فرزندان بزرگسال و الدین معتاد احساس می کنند که افرادی بی ارزش و پر از عیب و نقص هستند. آنها ممکن است در زندگی زناشوئی خود نیز با مشکل روبرو شوند؛ چراکه پدر یا مادر معتاد آنها فرد بی مسئولیتی بوده است که از تامین نیازهای اولیه فرزندانش خودداری کرده است. بسیاری از فرزندان ب زرگسال والدین معتاد به علت تجربه های تلخی که از اعتماد کردن به دیگران داشته اند ،قادر به برقراری روابط دوستانه و نزدیک با دیگران نیستند .آنها فکر می کنند اگر به دل ببندند یا عاشق کسی شوند این شخص نیز همانطور که والدین معتادش به او آزار رسانده است در آینده به وی آسیب خواهد رساند .متاسفانه تحقیقات نشان می دهند که بسیاری از فرزندان بالغ والدین معتاد اغلب با کسانی روابط نزدیک برقرار می کنند که معتاد هستند یا به نوعی از آنها سوء استفاده می کنند. احتمال گرایش به اعتیاد در فرزندان بزرگسال افراد معتاد ،چهار برابر بیشتر از فرزندان بزرگسال والدین غیر معتاد می باشد .باید توجه داشت که عوامل ژنتیکی و ناتوانی در برخورد صحیح با اضطراب و تشویش نیز از جمله عواملی هستند که در معتاد شدن فرد موثر هستند.
تاثیرات اعتیاد برهمسر
بیماری اعتیاد اثرات منفی بسیار زیادی بر همسر فرد معتاد می گذارد .همسر فرد معتاد نیز ممکن است به احساساتی چون :دلسوزی به حال خود ،گوشه گیری و انزوا ،خودداری از مشارکت در اجتماع ،احساس تنفر، افسردگی ،خستگی مفرط و بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی دیگر مبتال شود .در بسیاری از مواقع همسر فرد معتاد مجبور می شود که هم نقش پدر را بازی کند و هم مسئولیت مادر بودن را بر عهده بگیرد .فردی که همسرش معتاد است در واقع مسئولیتی را که باید والدین بطور مشترک بر عهده بگیرند به تنهائی بر دوش می کشد؛ و بنابراین ممکن است از خود ناسازگاری نشان داده ،دائما شکایت کرده و یا نسبت به فرزندان بی توجه باشد. مواجه شدن با مشکالت اقتصادی و مالی از دیگر مسائلی است که همسر یک فرد معتاد با آن روبرو می شود .ممکن است او به علت مبالغ زیادی که خرج مواد مخدر می شود یا بیکار شدن همسرش ،از بسیاری از امکانات زندگی محروم شود .در بیشتر موارد همسر معتاد راه های دیگری برای رفع احتیاجات مالی خود پیدا می كند .به عنوان مثال او ممكن است همزمان به ٢یا ٣كار مختلف مشغول شود .ممكن است از خانواده خود تقاضای کمک کرده و یا برای تامین معیشت خانواده خود اقدام به دزدی کردن از دیگران بکند .ممكن است اشیای قیمتی و یا اثاثیه منزل خود را بفروشد تا از این طریق بتوانند چرخ زندگی را بگرداند .در بعضی موارد ممکن است اقدام به قرض کردن، وام گرفتن و یا نزول کردن پول نموده تا بتواند شكم خود و فرزندانشان را سیر كند .اگرچه ممكن است برخی از این مثال ها افراطی به نظر برسند ،ولی روشهایی هستند كه ممکن است در شرایط استیصال ،همسر یک فرد معتاد برای كسب درآمد انجام دهد.
8
اعتیاد یکی از مهمترین علت های طالق می باشد .مطالعات انجام شده بر روی خانواده های معتادان نشان می دهد که اختالفات خانوادگی و زناشوئی اغلب به دلیل بیماری اعتیاد به وجود می آیند .در عین حال همین بررسی ها نشان می دهد که همسر و یا حتی فرزندان فرد معتاد نیز ممکن است در معتاد شدن فرد یا تشدید اعتیاد وی تاثیر گذار باشند .برخی از خانواده ها برای این که کانون خانواده از هم پاشیده نشود و برای جلوگیری از بروز مشکالت جدی خانوادگی ،به فرد معتاد اجازه می دهند که به مصرف مواد ادامه دهد. انکار کردن از جمله مهمترین مسائلی است که معتادان و اعضای خانواده آنها با آن روبرو هستند .اعضای خانواده برای توجیه کردن یا منطقی نشان دادن اعتیاد عضو معتاد ،وجود مشکل را انکار می کنند .انکار کردن در مراحل اولیه قابل درک است ،چراکه هر خانواده ای خواهان حمایت از اعضای خود می باشد .با این حال ،زمانی می رسد که انکار کردن زندگی اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد .وقتی اعضای خانواده ،اعتیاد فردی که کامالً واضح و مشخص است را انكار کرده و از درخواست کمک خودداری می کنند ،این رفتار آنها ممکن است تاثیرات منفی فراوانی روی فرزندان خانواده بگذارد. همسر فرد معتاد نیز گاهی از فرط عصبانیت و یا به دلیل تنفر و انزجار از همسر خود به مصرف مواد مخدر، الکل و یا قرص های آرام بخش روی می آورد ،و یا نسبت به فرزندان خود خشونت ورزیده و اقدام به تنبیه بدنی آنها می نماید .در نهایت زمانی که اثرات مخرب بیماری اعتیاد بر روح و روان وی چیره شود به نحوی که خود را تنها و بی پناه ب پندارد و نتواند مصائب و مشکالت پیش رو را تحمل کند ،ممکن است دست به خودکشی زده تا خود را از عذاب این بیماری خالص نماید.
هم وابستگی و حمایت ناسالم
در بسیاری از مواقع اعضای خانواده فرد معتاد ،همانند یک برده در خدمت بیماری اعتیاد قرار گرفته و خود نیز به نوعی به بیماری اعتیاد وابستگی پیدا می کنند که به این حالت هم وابستگی گفته می شود .به بیان دیگر ،هم وابستگی نوعی اعتیاد ناخودآگاه به رفتارهای غیرمتعارف یک فرد دیگر است .در بیشتر مواقع فردی كه به دیگری وابسته می شود و تحت كنترل وی قرار می گیرد ،برای نیازها و خواسته های شخصی خود اهمیت كمتری قائل شده و همه تالش خود صرف برآورده کردن نیازهای دیگران می نماید .بسیاری از معتادان در دوره های کوتاهی مصرف مواد را متوقف می کنند و در این دوره حالت و رفتار خوبی از خود نشان می دهند و همین کار باعث می شود تا كسی كه به فرد معتاد وابستگی متقابل دارد (مثالً همسر معتاد) امیدوار شده و تصور کند که مشکل وی برطرف شده است. اعضای خانواده فرد معتاد که به وی وابسته هستند همه تالش خود را می کنند تا معتاد بودن وی را مخفی کرده و اعتبار و آبروی خانواده را حفظ کنند و تصویری از یک خانواده کامل و بی عیب و نقص از خود به نمایش بگذارند. همسر و فرزندان فرد معتاد معموالً سعی می کنند که با کسی دوست نشده و کسی را با خود به خانه نیاورند ،تا مشکالت ناشی از اعتیاد یکی از اعضای خانواده مخفی بماند. افراد وابسته در خانواده فرد معتاد به طور ناخواسته به مددکار یا حمایت كننده ناسالم تبدیل می شوند .حمایت كننده ناسالم به کسی گفته می شود که نمی خواهد اعتیاد فردی را كه برایش عزیز است بپذیرد و به همین دلیل آن را انكار کرده و تالش می كند تا مشكالت ناشی از اعتیاد عزیزش را برطرف كند .برای مثال او وظایف و مسئولیت های فرد معتاد را بر عهده می گیرد و كارهائی كه خود معتاد باید انجام دهد را برایش انجام می دهد .این شخص همه تالش خود را به كار می بندد تا نشان دهد كه عزیزش هیچ مشكلی ندارد و برای اینكه دیگران و مخصوصا ً افرادی كه با فرد معتاد سروكار دارند (برای مثال مسئولین مدرسه ،مدیران ،همكاران وی) متوجه اعتیاد او نشده و برایش گرفتاری ایجاد نشود خراب كاری های او را تصحیح كرده و حتی اقدام به درو گفتن می کند .حمایت های ناسالمی كه اعضای خانواده از فرد معتاد می کنند ،باعث می شود تا وی راحت تر به اعتیاد خود ادامه دهد.
بهبودی از تاثیرات ویرانگر اعتیاد
عالوه بر انجمن هایی چون انجمن معتادان گمنام كه یک برنامه بهبودی و حمایتی به فرد معتاد ارائه می كنند، اعضای خانواده معتاد نیز به حمایت و بهبودی نیاز دارند تا بتوانند به ترمیم خرابی هایی كه در اثر اعتیاد عزیزشان در زندگی آنها به وجود آمده پرداخته و احترام و اعتماد به نفس از دست رفته خود را باز یابند و یک زندگی توام با كامیابی و خوشبختی را دوباره تجربه كنند .انجمن نارانان ) ، (Nar-Anonانجمن االنان ) (Al- Anonو انجمن خانواده های گمنام ) ،(FAگروه های موفق ۲٢قدمی هستند كه از اعضای خانواده معتادان پشتیبانی و حمایت می کنند .این انجمن های خانواده متشکل از اعضایی هستند که مصرف مواد مخدر یا روان گردان و یا داشتن اعتیادهای رفتاری یكی از اعضای خانواده یا دوستانشان ،زندگی آنها را مختل و دچار مشكل كرده باشد .هدف این انجمن ها کمک کردن به خانواده و نزدیکان افرادی است که یا درحال حاضر معتاد هستند و یا در گذشته درگیر مشکل مواد مخدر بوده اند .این کمک ها از طریق فراهم نمودن حمایت متقابل و ایجاد فضایی که بشود در آن تجربیات و تشویش های خود را با دیگران در میان گذاشت ،در اختیار اعضای خانواده فرد معتاد قرار داده می شوند .در فضای
9
گروهی ،اعضا یاد می گیرند که چطور مشکلی که زندگی شان را غیر قابل اداره نموده و به آشفتگی کشیده است را حل كنند .حضور در جلسات حمایت از خانواده معتادان به اعضا کمک می کند تا نگرش و طرز برخورد صحیح و یکنواختی را نسبت به یک معتاد در پیش بگیرند .این طرز فکر ،اغلب اعضا را آگاه می کند که شخص معتاد برای زندگی بدون مواد مخدر به كمك و حمایت سالم نیاز دارد .تجربه نشان داده است که ماهیت بیماری اعتیاد به گونه ای است که عواقب و مشکالت آن گریبانگیر همه اعضای خانواده می شود .اعضای خانواده نیز گاها افكار و تصمیمات نادرست دارند و در نتیجه در زندگی خود دائما با شكست مواجه می شوند .مثالً ممکن است خانواده فرد معتاد ،به خاطر اعتیاد یكی از اعضا ،فرزندشان را به ازدواج ناخواسته مجبور کنند .ممكن است آنها بخاطر تاثیرات اعتیاد فرزندانشان را از تحصیل منع کرده و اجازه رفتن به مدرسه را به وی ندهند ،و یا حتی ممكن است که به خاطر حفظ آبرو شهر و دیار خود را ترك کرده یا شغل خود را تغییر دهند. برای کمک به کودکان خانواده های معتاد نیز انجمن های ۲٢قدمی گمنام همچون االتین ( ) Al-Ateenو ناراتین ( ) Nar-Ateenتاسیس شده اند .همه گروه های حمایت از خانواده های افراد معتاد بر اساس ۲٢قدم الکلی های گمنام بنا نهاده شده است و هدف آن ها این است كه اعضای خانواده معتاد بدانند كه آنها نه تنها مسئول اعتیاد اعضای خانواده و نزدیکان خود نیستند بلكه هیچ قدرتی نیز برای كنترل فرد معتاد ندارد .دراین انجمن ها به اعضای خانواده معتادان یاد داده می شود كه چه فرد معتاد بهبودی پیدا بکند یا نکند ،خانواده وی می توانند برای خودشان یك زندگی سالم و طبیعی داشته باشند .هدف اصلی این گروه ها کمک به اعضای خانواده افراد معتاد برای درک این واقعیت است که آنها مسئول اعتیاد عزیزانشان و مشكالتی که فرد معتاد از آنها رنج می برد نیستند و این که بهبودی اعضای خانواده ارتباطی به بهبود پیدا کردن و پاک شدن فرد معتاد ندارد. بیماری اعتیاد ،همه اعضای خانواده ،از کودکی که هنوز به دنیا نیامده است ،تا همسر فرد معتاد را تحت تاثیر قرار می دهد .بهبودی از تاثیرات ویرانگر بیماری اعتیاد روندی است که به فرد معتاد محدود نمی شود بلکه اعضای خان واده را نیز در بر می گیرد .خوشبختانه بسیاری از اعضای آسیب دیده خانواده های معتادان با استفاده از کمک ها و حمایت های گروه هایی همچون انجمن های حمایت از خانواده معتادان توانسته اند رخم های خود را التیام بخشیده و به زندگی عادی بازگردند.
برای آشنایی اعضای خانواده افراد معتاد ،در قسمت بهبودی خانواده اطالعات بسیاری در خصوص نحوه بهبودی اعضای خانواده معتادان با استفاده از ابزارها و برنامه های ١۲قدمی ارائه شده است .اعضای خانواده به وسیله ابزارهای بهبودی برنامه های ١۲قدمی یاد می گیرند كه چطور می توانند دست از كنترل معتاد برداشته و بین او و رفتارهای ناشایست او تمایز قائل شوند .آنها یاد می گیرند كه چطور با كمك گرفتن از یك نیروی مافوق و سپردن اراده و زندگیشان به دست او می توانند روال جدیدی برای حل مشكالت خود در زندگی را آغاز نمایند و بدین ترتیی از احساس ناتوانی و استیصال فاصله گرفته و یک زندگی جدید سرشار از آرامش و آزادی را تجربه کنند.
11
-3-۲تاثیرات اعتیاد بر خانواده با وجود یک فرد معتاد در خانواده زندگی هر یک از افراد خانواده به نحوی صدمه می بیند ،به این دلیل که آنها برای ادامه حیات مجبور می شوند که تغییراتی در زندگی خود ایجاد کنند تا بتوانند با اثرات ویرانگر بیماری اعتیاد کنار بیایند .به همین دلیل این روش به مرور زمان باعث می شود تا زندگی خود آنها نیز به فالکت و بدبختی کشیده شود.
مقررات خانواده بروز قواعد جدید تاثیرات بر احساسات تاثیرات بر همسر و والدین تاثیرات بر کودکان سایر تاثیرات مخرب
مقررات خانواده قواعد و مقرراتی که اعضای خانواده را به یکدیگر پیوند می دهد چه خوب و چه بد ،به مرور زمان ،و بدون آنکه درباره آنها گفتگو و توافقی صورت گرفته باشد ایجاد شده اند .همسر ،والدین ،فرزندان و دیگر اعضای خانواده با توجه به قواعد حاکم بر خانواده یاد می گیرند آنگونه که از آنها انتظار می رود رفتارکنند و به همین علت رفتارهای آنها قابل پیش بینی می شود و در نتیجه فضایی در خانواده ایجاد می شود که همه اعضا در آن احساس آرامش و امنیت می کنند .پی بردن به نقش این قواعد و مقررات خانوادگی در هنگام مواجهه با رویدادها مختلف ،یکی از کلیدی ترین مسائل ،برای درک و شناخت نحوه اثرگذاری اعتیاد بر خانواده ،و چگونگی بروز عکس العمل های مخرب و ناسالم توسط آنان است. بیماری اعتیاد دارای یک روند تدریجی است و به آرامی از مصرف تفننی و مقطعی ،به مصرف جدی و دائمی تبدیل می شود .از این رو بسیاری از افرادی که مصرف مواد مخدر را آغاز می کنند ،نمی دانند که دچار شدن به بیماری اعتیاد را در پیش رو دارند .به طور معمول فرد مبتال از پیشرفت بیماری در خود مطلع نیست و زمانی متوجه این موضوع می شود که دیگر دیر شده است .اعضای خانواده نیز معموالً نمی دانند که چه بالیی برسرعزیزشان می آید و تنها زمانی متوجه این موضوع می شوند که تغییرات ناخوشایندی در رفتار و حاالت روانی او ایجاد شده است .متاسفانه اعضای خانواده برای دلگرمی خود و روبرو نشدن با واقعیت ،تالش می کنند تا موضوع را کوچک جلوه داده و با خود بگویند که این حاالت به تدریج از بین خواهد رفت و عضو معتاد خانواده مصرف مواد را قطع خواهد کرد . با شدت گرفتن اعتیاد ،فرد معتاد به ناچار وقت و انرژی بیشتری برای تهیه و مصرف مواد و یا ترک آن صرف می کند .تهیه و مصرف مواد به تنها مساله مهم زندگی فرد معتاد بدل شده و او به تدریج رابطه خود با اعضای خانواده را کم تر می کند. در عوض رابطه بین فرد معتاد و مواد مخدر ،به مفهومی بسیار واقعی به بخشی از محیط خانواده تبدیل می شود .اعضای خانواده ممکن است تا حدودی متوجه بروز برخی از تغییرات باشند ،اما به طور کلی قادر به تعیین این که چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است نمی باشند .آنها فقط متوجه این نکته می شوند که خانه دیگر جای امنی برای آنها نیست و تشویش ،تنش ،و اضطراب ،به جای ایمنی و آسایش حکمفرما شده است و آ ن شخصی که در گذشته کامال او را می شناختند ،به فردی بداخالق و تندخو ،یا فردی بسیار خسته و ناتوان تبدیل شده است که تمایلی برای معاشرت با اعضای خانواده خود نیز ندارد.
بروز قواعد جدید هر یک از اعضای خانواده معتاد در واکنش به تغییرات شدید شخصیتی و رفتاریفرد معتاد ،به طور ناخواسته روش بخصوصی را برای مقابله با عواقب و پی آمدهای ناشی از اعتیاد او انتخاب می کند و این راهکارها و عکس العمل ها به تدریج به بخشی از رفتار و خلق و خوی خانواده تبدیل می شود .همسر ،والدین و فرزندانی که معتاد نیستند اغلب ناچار می شوند تا نیازهای خود و دیگر اعضای خانواده را نادیده گرفته و مثال برای اینکه مشاجره ای بین اعضای خانواده به وجود نیاید رفتارهای درد سرآفرین عضو معتاد را توجیه و یا تحمل نمایند .سیستم خانواده غالبا ً از ویژگی های بیمارگونه خاصی تبع یت می کند .افراد برای بقای خود و خانواده نقش هایی که به آنان تحمیل شده را می پذیرند ،غافل از اینکه با این کار در واقع به استمرار و پایداری رفتار بیمار گونه در فرد معتاد کمک کرده اند .معموال مقررات و قواعد حاکم بر خانواده که پیش از معتاد شدن یکی از اعضا ،امنیت و توانایی روبرو شدن با مشکالت را در خانواده تامین می کرد ،کارایی خود را از دست داده و به تدریج مقررات و قوانین جدیدی جایگزین آنها می شوند و همه اعضا از آن تبعیت می کنند:
11
قانون اول -حرف نزن :همه اعضا مسائل و مشکالتی که به موجب رفتارهای نامطلوب ناشی از بیماری اعتیاد در خانواده به وجود آمده است را می بینند ،اما هیچکس در مورد آن ها صحبت نمی کند. قانون دوم -احساس نعن :افراد خانواده احساس خود را سرکوب می کنند ،به عبارت دیگر جرات پرداختن به احساسات واقعی خود (مانند شادی ،غم ،خشم ،عشق ،محبت و )...را ندارند. قانون سوم -به هیچعس اعتماد نک ن :افراد خانواده ناچار می شوند که صادق نباشند ونه تنها به دیگران ،بلکه به خودشان هم درو بگویند. اعضای خانواده با استفاده از مقررات جدید خواه ناخواه رفتار های جدیدی در پیش می گیرند و برای سازگار کردن خود با شرایط تازه و کاستن از تاثیرات بیماری اعتیاد بر فرد معتاد و سایر اعضا خانواده ،راه و روش خاصی را انتخاب می کنند. این مقررات جدید در واقع بر اثر اجبار و ناچاری و به منظور حفظ کانون خانواده ایجاد می شوند و اغلب برای آسایش و رفاه خانواده زیان بار هستند .مثال همانطور که قبالً ذکر شد ،طبق مقررات جدید همسر فرد معتاد مجبور می شود که به تنهایی تمام امور خانه و مسئولیت های رها شده ی همسر خود را نیز بر عهده بگیرد .درخانواده هایی که پدر و مادرهر دو به بیماری اعتیاد مبتال هستند ،گاهی این مسئولیت ها را فرزند بزرگتر آنها بر عهده می گیرد .با آنکه این نوع تغییرات موجب دگرگونی زندگی و باعث ناراحتی و آزار اعضای خانواده می شوند ،اما در نهایت به بخشی از قوانین نانوشته ی حاکم بر خانواده تبدیل می شوند .این قوانین و مقررات بخشی از تاثیرات بیماری اعتیاد بر خانواده است ،که سرانجام زندگی آنها را غیر قابل اداره و ویران نموده و به سالمت و آسایش همه افراد خانواده آسیب وارد می کند.
تاثیرات بر احساسات زمانی که یکی از اعضای خانواده معتاد می شود ،سایر اعضا نیز هر یک به نوعی تحت تاثیر عواقب اعتیاد او قرار می گیرند .بیماری اعتیاد بر روح و روان و رفتارهای هر یک از اعضای خانواده تاثیر گذاشته و زندگی آنها را نیز از حالت عادی خارج می کند .برای مثال همسر فرد معتاد به دلیل عهده دار شدن وظایف همسر خود مثال در رابطه با تامین هزینه های جاری زندگی ،قادر به تامین خواسته ها و نیازهای روحی فرزندان خود که از بی مهری و بی توجهی والدین رنج می برند نبوده ،و از این بابت همواره احساس گناه می کند .یا مادری که به علت اعتیاد پسر خود همواره نگران است تالش می کند تا برای پنهان نگه داشتن اعتیاد فرزندش ،از دیگران دوری کرده و گوشه نشین شود. مجموعه ای از عواطف و احساسات ویرانگر وجود دارند که سالمت روانی ،رفتاری و کیفیت زندگی اعضای خانواده را به علت زندگی کردن در کنار فرد معتاد به خطر می اندازند .این گونه احساسات و رفتار ها عبارتند از: :تبثیزات احظبطی اعتیبد ثز خبَٕادِ 1ػکم
12
.١احساس گناه اعضای خانواده و نزدیکان فرد معتاد ،ممکن است تصور کنند که برخوردها و رفتارهای نادرست آنان در گذشته موجب اعتیاد عزیز معتادشان شده است ،و به همین علت همواره با احساس گناه زندگی کنند .باید توجه داشت که افراد معتاد همواره تالش می کنند تا از احساس گناه افراد خانواده سوء استفاده کرده و برای توجیه اعتیاد خود و ادامه دادن به مصرف مواد ،آنها را مسئول اعتیاد خود معرفی کنند .احساس گناه و عذاب وجدان در بین اعضای خانواده باعث می شود تا آنها به طور ناسالم و زیانباری از فرد معتاد حمایت کنند ،یعنی رفتاری را در پیش بگیرند که ناخودآگاه موجب شود تا فرد معتاد به اعتیاد خود ادامه دهد .برای مثال مادری که احساس می کند مادر خوبی برای فرزندش نبوده است و نتوانسته است او را به خوبی تربیت کند ،یا مادری که احساس می کند پسر خود را به اندازه کافی دوست نداشته و به وی محبت نکرده است و به همین علت پسرش معتاد شده؛ تالش می کند تا اعتیاد فرزند خود را توجیه یا پنهان کرده و مسئولیت هایی که پسرش باید بر عهده بگیرد را خودش عهده دار شود .مثال به وی کمک مالی کرده و هزینه های زندگی او را تامین کند ،و یا برای رها شدن از دردسرهایی که ایجاد کرده است کمک کند .این نوع رفتارها و حمایت های ناسالم باعث می شود تا فرد معتاد به طور جدی با عواقب ناگوار بیماری خود رو به رو نشده و به همین دلیل به مصرف مواد و اعتیاد خود ادامه دهد.
.۲خشم هنگامی که اعضای خانواده فرد معتاد با چالش های بی پایان بیماری اعتیاد روبرو می شوند ،معموال احساس درماندگی، ناامیدی و خشم به آن ها دست می دهد .خشم و عصبانیت از اینکه چرا چنین بالیی بر سر عزیزشان آمده است و سر خوردگی و نا امیدی به این دلیل که هر چه تالش می کنند ،فرد معتاد خانواده واقعیت ،شرایط و وضعیت خود را درک نکرده و تالشی برای بهبودی خود نمی کند .اعضای خانواده از رفتارهای نادرست و گاها شرم آور فرد معتاد ،و خسارات و آسیب های فراوانی که به خانواده می رساند دچار خشم و ناراحتی شده و از اینکه نمی توانند برای این مشکالت راه چاره ای پیدا کنند عذاب کشیده و به ستوه می آیند .با وجود همه تالش های بی وقفه اعضای خانواده ،عضو معتاد همچنان به رفتار های آزار دهنده خود ادامه می دهد و آنها نیز برای حفظ آبروی خانواده تالش می کنند تا مسائل و مشکالت را از دید سایرین پنهان کنند.
.3انعار و شرمندگی در بسیاری از موارد معتاد بودن یکی از افراد خانواده باعث سرافکندگی ،شرمساری و از بین رفتن آبروی آن خانواده تلقی می شود .هنوز هم بسیاری از مردم اعتیاد را یک مشکل اخالقی به حساب آورده و آن را موجب سرافکندگی و ضعف خانواده می دانند .بسیاری از اعضای خانواده فرد معتاد نمی دانند که اعتیاد در اصل یک بیماری است و به همین دلیل اطالعی از راه و روش درمان و بهبودی از آن نیز ندارند .افراد خانواده یک معتاد دچار انواع احساسات ناخوشایند و آزار دهنده می شوند که یکی از عمده ترین آنها احساس شرمندگی است .آنها به جای این که واقعیت ها را درباره اعتیاد عزیزشان بپذیرند به انکار کردن اعتیاد و مشکالتی که برای خانواده ایجاد کرده است متوسل می شوند .انکار کردن یا نادیده گرفتن حقایق ،معموالً نوعی وسیله دفاعی غیر ارادی و روشی است که افراد برای حفظ کانون خانواده و مخفی نگه داشتن اعتیاد یکی از اعضای خود به آن متوسل می شوند.
.4اضطرای و تشویش زندگی در کنار یک فرد معتاد بسیار اضطراب آور است .اعضای خانواده نمی دانند که شخص معتاد هر لحظه چه رفتاری از خود نشان خواهد داد .ممکن است فرد معتاد در حالت نشئگی به شخصی بسیار خشن و خطرناک تبدیل شود که همه از او ترسیده و فرار کنند ،و لحظه ای بعد مجددا به انسانی آرام و خوش اخالق مبدل شود .به علت ماهیت بیماری اعتیاد ،بیشتر معتادان افرادی غیر قابل اعتماد ،خشمگین ،فریبکار و حیله گر می شوند و در واقع ثبات شخصیت و ثبات اخالقی ندارند و اعضای خانواده نمی دانند که چگونه باید با وی رفتار کرده و کنار بیایند .به همین دلیل اعضای خانواده فرد معتاد بیشتر اوقات در حالت سردرگمی ،اضطراب و شرایطی جنون آمیز زندگی می کنند .هنگامی که فرد معتاد برای خرید مواد به دزدی و خالف دست می زند ،زمانی که به علت نشئگی دچار حادثه می شود ،و وقتی که رفتارهای خشن در پیش می گیرد و با دیگران و اعضای خانواده خود کتک کاری می کند ،اعضای خانواده و نزدیکان او هستند که از روی دلسوزی و یا حفظ آبرو ،اقدام به نجات او می کنند .فرد معتادی که در دنیای توهم و خیال سیر می کند به هیچ وجه متوجه رفتارهای مخرب و معتاد گونه خود نیست و بیشتر اوقات این اعضای خانواده او هستند که با اضطراب و تشویش فراوان ،ناچار به کنارآمدن با واقعیت های ناشی از بیماری اعتیاد بوده و در نتیجه همواره در رنج و عذاب به سر ببرند.
13
تاثیرات بر همسر و والدین واکنش هایی که ممکن است والدین یا همسر فرد معتاد در مقابله با او از خود نشان دهند به شرح زیر هستند:
وظایف و مسئولیت هایی که قبالً بر عهده فرد معتاد بوده است را بر عهده می گیرند. تالش می کنند تا وجود اعتیاد در خانواده را از دیگران پنهان کرده و حتی خودشان نیز این مشکل را انکار کنند؛ چرا که پذیرش این موضوع برای آنها بسیار دشوار است. تصور می کنند که اگر فرد معتاد دست از مصرف مواد برداشته و یا میزان مصرف آن را کنترل کند همه مشکالت آنان حل خواهد شد .آنها به خیال بافی روی آورده و همه مشکالت خانواده را بر گردن فرد معتاد می اندازند. به نوعی خود را مسئول و مسبب معتاد شدن عزیزشان دانسته و با حمایت ناسالم ،او را قادر می سازند تا اعتیاد خود را ادامه دهد. رفتاری توام با تنفر و خشم علیه فرد معتاد در پیش می گیرند. به خاطر احساس شرم و بی آبرویی ارتباط با دوستان و همکاران و افراد خارج از خانواده را کاهش داده و گوشه گیری و انزوا را به روابط اجتماعی خود ترجیح می دهند. اعتماد به نفس ،و احترام به خودشان را از دست می دهند.
تاثیرات بر کودکان تاثیرات ویرانگری که اعتیاد پدر یا مادر ممکن است بر روی کودکان بگذارد به شرح زیر هستند :
به علت ترس یا احساس شرم و خجالت ،از ارتباط و فعالیت های مشترک با دوستانشان به ویژه در محیط خانواده خودداری می کنند. به خاطر سردرگمی درخصوص چگونگی رفتار با پدر یا مادر ،از محیط خانه می گریزند .برای آنها خانه یک محیط امن نبوده و مکانی خطرناک به حساب می آید ،چون ممکن است رفتار فرد معتاد هر لحظه به شدت تغییر کند. از هیچ گونه حمایت عاطفی یا فیزیکی برخوردار نمی باشند چون والدین معتاد آنها تنها به فکر تهیه و مصرف مواد و نشئگی خود هستند .در بسیاری از مواقع فرزندان والدین معتاد خودشان نیز معتاد می شوند تا ازاین طریق بتوانند فضای ناسالم خانواده را تحمل نمایند. به دلیل اینکه کودکان تنها با رفتارهای منفی و شیطنت آمیز می توانند توجه ومحبت والدین را به خود جلب کنند، بدین خاطر همواره تالش می کنند تا از این طریق به خواسته های خود برسند. فرزند در ارتباط با والدینش احساس سردرگمی و اضطراب می کند چون یکی از آنها ) پدر یا مادر( را دوست دارد و از دیگری بیزار است .اصوالً والدین معتاد هنگام مشاجره و دعوا کردن با یكدیگر از فرزندانشان بر ضد یکدیگر استفاده می کنند .در این شرایط کودک نمی داند که طرف کدام یك از آنها را باید بگیرد و به همین خاطر در وضعیت ناگواری قرار می گیرد. فرزند احساس می کند که هیچ ارزش و اهمیتی ندارد و احساس گیجی و سردرگمی در وی افزایش می یابد. کودکان والدین معتاد معموال نمی توانند به دیگران اعتماد کنند .آن ها ارزشهای اجتماعی را به درستی پذیرا نبوده و با همساالن عادی خود سازگاری ندارند .به نظافت و لباس پوشیدن خود توجه کافی نمی کنند و معموالً دچار ترک تحصیل یا افت تحصیلی می شوند .آنها اغلب اوقات خود را بیهوده هدر داده و یا جذب همساالن بزهکار می شوند.
سایر تاثیرات مخری سایر تاثیرات منفی و مخرب بیماری اعتیاد بر اعضای خانواده ،موارد زیر را شامل می شود:
باورهای غیر منطقی احساس از دست دادن عقل و ابتال به جنون احساس گناه و تقصیر ناتوانی در اعتماد به دیگران احساس عدم امنیت شخصی احساس آسیب پذیری ترس از موفقیت و شکست ناتوانی در خطر پذیری
14
خودداری کردن از انجام کارها به خاطر ترس از شكست ناتوانی در پذیرفتن واقعیت ها و کنار آمدن با آنها ناتوانی در لذت بردن از زندگی ترس دائمی ناتوانی در پذیرش مسئولیت های شخصی انکار کردن مسائل و مشکالت خشم غیر قابل کنترل ناتوانی در پذیرفتن تغییرات در زندگی ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران وحشت از پذیرفته نشدن از سوی دیگران احساس نیاز شدید به تائید شدن از سوی دیگران ناتوانی در بیان خواسته های خود احساس بدبختی و قربانی بودن در زندگی تمایل به نافرمانی و نادیده گرفتن نظم اجتماعی و قوانین مشكل داشتن در برقراری رابطه جنسی ناتوانی در حل مشكالت و اختالفات با دیگران ناتوانی در بخشیدن و نادیده گرفتن خطاهای دیگران خیالبافی و زندگی كردن در رویا خودداری از برقراری ارتباط و گفتگو با دیگران نشان دادن رفتارهای افراطی از قبیل کمال گرایی ،منظم بودن ،وسواس ،کمرویی و انعطاف ناپذیری
15
-٤-۲نقش های خانواده سَذگی کزدٌ ثب یک يعتبد ثبعث يی ػٕد تب اعضبی خبَٕادِ ثّ َبچبر َقغ ْب ٔ ٔظبیف غیز يعًٕنی ثز عٓذِ ثگیزَذ ٔ اس جبیگبِ ٔ ٔظبیف اصهی خٕد غبفم ػَٕذ .آَٓب يججٕر ثّ تغییز دادٌ َقغ ٔ أنٕیت ْبی اصهی خٕد يی ػَٕذ تب ثتٕاَُذ در ثزاثز آطیت ْب ٔ اثزات ٔیزاَگز ثیًبری اعتیبد ثقبی خبَٕادِ خٕد را تضًیٍ کُُذ.
َمغ ْبی يخزة خبَٕادِ َمغ ْبی زفبظتی خبَٕادِ ٔیژگی ْبی ػخـيتی َبطبنى
نقش های مخری خانواده سيبَی کّ یک يؼتبد در خبَٕادِ ٔخٕد دارد ،ثّ ػهت تبثيزات ثيًبری اػتيبد ٔ رفتبرْبی يخزة فزد يؼتبد ،لٕاػذ ٔ يمزراتی کّ ثزای زفع ايُيت ٔ سَذگی ػبدی خبَٕادِ ٔخٕد دارَذ يختم يی ػَٕذ .ثّ ایٍ تزتيت تک تک اػضب ْٕیت اؿهی ٔ آسادی ػًم خٕد را اس دطت يی دُْذ ٔ دیگز ًَی تٕاَُذ آٌ طٕر کّ دٔطت دارَذ سَذگی کُُذ ثّ ایٍ خبطز کّ ثبیذ يمذاری اس ٔلت ٔ اَزژی خٕد را ثزای طز ٔ طبيبٌ دادٌ کبرْب ٔ ثزطزف طبختٍ يظبئم ٔ يؼکالتی کّ ػضٕ يؼتبد خبَٕادِ ثّ ٔخٕد يی آٔرد ؿزف کُُذ .در ایٍ ييبٌ تغييزاتی کّ در َمغ ْب ٔ لٕاػذ زبکى ثزخبَٕادِ ثز اثز ٔخٕد یک يؼتبد ثّ ٔخٕد يی آیذ ،خٕاِ َبخٕاِ ثبػث ثزٔس ثی ثجبتی ،ثی َظًی ،ثذگًبَی ٔ طبیز يٕارد غيز لبثم پيغ ثيُی اس ایٍ دطت يی ػٕد .يثالً يًكٍ اطت کّ فزد يؼتبد ثّ دنيم َبتٕاَی ٔ ثيكبری يدجٕر ثّ سَذگی کزدٌ در کُبر ٔانذیٍ ثّ ًْزاِ ًْظز ٔ فزسَذاَغ ثٕدِ ٔ آَٓب را ٔادار ثّ تبييٍ يخبرج سَذگی خٕد ًَبیذ .در ایٍ خب ٔانذیٍ أ ثّ خبی ایُكّ ثّ ايٕرات دیگزی َظيز پزداختٍ ثّ ثميّ فزسَذاَؼبٌ يؼغٕل ثبػُذ يی ثبیظت دائى در زبل رطيذٌ ثّ سَذگی ػضٕ يؼتبد خبَٕادِ ثٕدِ ٔ اس دیگز فزسَذاٌ خٕد غبفم ػَٕذ .فزسَذاٌ دیگز َيش ثّ ًْيٍ دنيم كًتز يٕرد تٕخّ لزار گزفتّ ٔ دچبر إَاع آػفتگی ْبی رٔزی ٔ رٔاَی يی ػَٕذ. ثّ ػهت ثزْى خٕردٌ َظى طجيؼی ٔ تؼبدل خبَٕادِْ ،ز یک اس اػضبی آٌ َمؼی را ثز ػٓذِ يی گيزَذ کّ ثب َمغ يؼًٕل آَٓب تفبٔت دارد .ثزای يثبل ،اگز پذر خبَٕادِ انکهی ثبػذ در آٌ ؿٕرت يبدر کّ ثّ طٕر يؼًٕل ٔظيفّ اع خبَّ داری ٔ تزثيت فزسَذاٌ اطت ،يدجٕر يی ػٕد کّ َمغ َبٌ آٔر خبَّ را ثز ػٓذِ ثگيزد .فزدی کّ ثّ يؼزٔثبت انکهی يؼتبد اطت طز اَدبو رفتبری ًْبَُذ رفتبر یک کٕدک درد طز آفزیٍ ٔ طزکغ را در پيغ يی گيزد .در ایٍ ييبٌ فزسَذاٌ خبَٕادِ َيش َمؼی يتفبٔت اس آَچّ کّ ثبیذ داػتّ ثبػُذ ثز ػٓذِ يی گيزَذ تب ثّ يبدر خٕد کّ تالع يی کُذ چزش سَذگی را ثگزداَذ ٔ اس فزٔپبػی خبَٕادِ خهٕگيزی کُذ کًک کُُذ .يؼًٕلً یکی اس فزسَذاٌ ثّ فزسَذ لٓزيبٌ در سييُّ تسـيم یب كبر تجذیم يی ػٕد ٔ در خبرج اس يسيظ خبَّ ثّ يٕفميت ْبی سیبدی دطت پيذا يی کُذ .فزسَذ دیگز کّ يؼًٕلً کٕچکتز اس دیگزاٌ اطت َمغ دنمك خبَّ را ثز ػٓذِ يی گيزد ٔ ثب کبرْب ،يظخزِ ثبسی ْب ٔ ػيطُت ْبی خٕد طؼی يی کُذ تب اس تُغ ٔ درگيزی در خبَّ پيؼگيزی کُذ .اخجبر ْزیک اس اػضبی خبَٕادِ ثزای ایفبی َمؼی يتفبٔت اس َمغ يؼًٕل خٕد ثبػث يی ػٕد تب آَٓب ٔظيفّ اؿهی خٕد را ثّ دطت فزايٕػی ثظپبرَذ .ثزای يثبل ،ف زسَذاٌ خبَٕادِ ثّ خبی ایُکّ افزادی طجيؼی ٔ ػبدی ثبػُذ ثّ ػهت يختم ػذٌ سَذگی ػبدی خبَٕادِ ثّ افزادی ثب رفتبر طبختگی ٔ غيز يؼًٕل تجذیم يی ػَٕذ .راثطّ ييبٌ سٌ ٔ ػْٕز کّ ثبیذ ثب زًبیت اس یکذیگز ًْزاِ ثبػذ ثّ راثطّ ای خـًبَّ ٔ آسار دُْذِ تجذیم يی ػٕد. طزافکُذگی ٔ ػزيظبری کّ اس پيبيذْبی ثيًبری اػتيبد اطت ،ثبػث يی ػٕد تب اػضبی خبَٕادِ فزد يؼتبد اس اختًبع فبؿهّ ثگيزَذ ٔ تالع کُُذ تب اػتيبد ػضٕ خبَٕادِ را اس دیگزاٌ يخفی َگّ دارَذ .ثزای ایٍ کّ دیگزاٌ يتٕخّ َؼَٕذ کّ یکی اس اػضبی خبَٕادِ يؼتبد اطت لٕاػذ خبؿی در خبَٕادِ ایدبد يی ػٕد تب ْيچ یک اس اػضبی خبَٕادِ درثبرِ ٔخٕد اػتيبد در خبَّ چيشی ثّ دیگزاٌ َگٕیُذ .آَٓب ثّ دیگزاٌ اػتًبد ًَی کُُذ ٔ راس سَذگی خٕد را ثب ْيچ کض درييبٌ ًَی گذارَذ .آَٓب ًّْ تالع خٕد ثزای زفع ظبْز را ثؼًم يی آٔرَذ ٔ تـٕیزی اس خبَٕادِ خٕد ثزای دیگزاٌ ثّ ًَبیغ يی گذارَذ کّ ثب ٔالؼيت فبؿهّ ثظيبر سیبدی دارد.
نقش های حفانتی خانواده اػضبی خبَٕادِ فزد يؼتبد ثزای يسبفظت ٔ خهٕگيزی اس َبثٕدی خبَٕادِ ،ثّ طٕر َبخٕد آگبِ ْزیک َمغ خبؿی را ثز ػٓذِ يی گيزَذ تب اس ْى گظيختّ ػذٌ سَذگی خبَٕادگيؼبٌ خهٕگيزی کزدِ ٔ ثّ زيبت خٕد ادايّ دُْذْ .ز چُذ ثز ػٓذِ گزفتٍ ایٍ َمغ ْب ثبػث يی ػٕد تب آَٓب ثتٕاَُذ اس تبثيزات ثيًبری اػتيبد ثز سَذگی ػبٌ در ايبٌ ثٕدِ ٔ در يٕالؼی ثب رفتبرْبی فزد يؼتبد در يسيظ خبَٕادِ کُبر ثيبیُذ ،ايب در ثهُذ يذت ایفبی َمؼی کّ ثزخالف ييم ثبطُی آَٓب اطت ثبػث يی ػٕد تب خٕػجختی ٔ ػبديبَی ٔ ػخـيت اؿهی خٕدػبٌ ثّ دطت فزايٕػی طپزدِ ػٕد.
16
در ایُجب ثّ چُذ ًََّٕ اس َقغ ْبیی کّ اعضبی خبَٕادِ ثزای َجبت خبَٕادِ اس َبثٕدی ٔ فزٔپبػی ثز عٓذِ يی گیزَذ اػبرِ ػذِ اطت: َ :قغ ْبی حفبظتی خبَٕادِ يعتبداٌ 2ػکم
.1حبيی َبدرطت
ایٍ فزد يؼًٕلً ؿًيًی تزیٍ ٔ َشدیک تزیٍ ػضٕ خبَٕادِ ثّ فزد يؼتبد اطت .ایٍ ػخؾ َبخٕدآگبِ کبرْبیی را اَدبو يی دْذ کّ در َتيدّ آَٓب ثبػث يی ػٕد فزد يؼتبد ثذٌٔ آَکّ اس َتيدّ ػًم ٔیزاَگز خٕد درص ػجزت ثگيزد ثّ يـزف يٕاد يخذر ادايّ دْذ .ثزای يثبل یک زًبیت کُُذِ َبدرطت يًکٍ اطت رٔی کبرْبی َبخٕػبیُذی کّ فزد يؼتبد اَدبو يی دْذ طزپٕع ثگذارَذ یب ثزای ایُکّ ثزای فزد يؼتبد يؼکهی ثّ ٔخٕد َيبیذ ثّ تٕخيّ کبرْبی أ پزداختّ ٔ یب زتی يظئٕنيت اػتجبْبتی کّ فزد يؼتبد يزتکت ػذِ اطت را ثز ػٓذِ ثگيزد .افزادی کّ ثّ طٕر َبطبنى اس يؼتبد زًبیت يی کُُذ ،اس ایٍ خٓت ثّ ایٍ گَّٕ فذاکبری ْب دطت يی سَُذ کّ اس آطيت رطيذٌ ثّ خبَٕادِ خهٕگيزی ػذِ ٔ اس ثزٔس ػٕالت ٔ پی آيذْبی اػتيبد ػشیشػبٌ پيؼگيزی كُُذ .ثّ ًْيٍ ػهت اطت كّ آَٓب ثّ َبچبر ثزای يسبفظت ٔ َگٓذاری اس خبَٕادِ ،يؼکالت ٔ دردطزطبسی ْبی فزد يجتال ثّ اػتيبد را رٔثزاِ كزدِ تب در ثزاثز آطيت ْبی اػتيبد يـٌٕ ثًبَُذ .يثالً اگز ػْٕز يؼتبد اس کبرکزدٌ ٔ تبييٍ يخبرج خبَٕادِ طفزِ ثزٔدًْ ،ظز یب پذر ٔ يبدر ٔی ْشیُّ ْبی خبری سَذگی ٔی يثال كزایّ خبَّ ،لجٕف آة ٔ ثزق ٔ تهفٍ ٔ ...را پزداخت ًَٕدِ تب اس فزٔپبػی کبٌَٕ خبَٕادِ خهٕگيزی کُُذ.
.0قٓزيبٌ لٓزيبٌ در ثيؼتز يٕالغ فزسَذ ثشرگتز خبَٕادِ اطت .ایٍ ػضٕ خبَٕادِ کظی اطت کّ در کبرْبی خبرج اس خبَّ ثّ خبَٕادِ کًک يی کُذ .ثزای يثبل يًکٍ اطت ثب ٔخٕد کى طٍ ٔ طبل ثٕدٌ ثّ خبی پذريؼتبد کّ دیگز لبدر ثّ کبر کزدٌ َيظت یب تٍ ثّ کبر ًَی دْذ ،يظئٕنيت َبٌ آٔری خبَّ را ثز ػٓذِ ثگيزد .لٓزيبٌ خبَٕادِ يًكٍ اطت ثزای ایٍ کّ يبدرع را اس اَذِٔ ٔ اضطزاثی کّ ثز اثز يؼتبد ػذٌ ػْٕزع دچبر آٌ ػذِ َدبت دْذَ ،مغ ػْٕز غيز ٔالؼی ٔ طبختگی را ثزای يبدرع ثبسی کُذ .ایٍ ػخؾ ثب كًك ثّ ثزآٔردِ ػذٌ َيبسْبی ػبطفی ٔ ازظبطی يبدرع ثّ أ لٕت لهت ٔ دنذاری يی دْذ .فزد لٓزيبٌ خبَٕادِ يؼًٕلً اس ػمم ٔ يظئٕنيت پذیزی ثبلئی ثزخٕردار اطت .ايب در ٔالغ ،آَٓب در درٌٔ خٕد ازظبص خٕة ٔ يثجتی َذارَذ؛ چزاکّ َيبسْبی ػخـی خٕدػبٌ را رْب کزدِ ٔ تًبو ٔلت ٔ اَزژی خٕد را ثزای زفع خبَٕادِ ٔ پيؼگيزی اس اثزات ٔیزاَگز ثيًبری اػتيبد ؿزف يی کُُذ.
.2ثالگزداٌ ثالگزداٌ ػضٕی اس خبَٕادِ اطت کّ ثميّ افزاد ثزای فزار اس يؼكم اؿهی اػتيبد در خبَٕادِ أ را يظئٕل ًّْ يؼکالت ٔ ثذثختی ْب يی داَُذ .اػضبی خبَٕاد ثّ ایٍ دنيم کّ خزات ٔ ػٓبيت رٔثزٔ ػذٌ ٔ اػتزاف ثّ فزد يؼتبد را َذارد ،ػضٕ ثالگزداٌ خبَٕادِ لزثبَی کزدِ ٔ ًّْ خؼى ٔ ػـجبَيت خٕد را طز أ خبنی يی كُُذ .اس ایٍ فزد ثب ؿفت ْبی فزسَذ "ثذػگٌٕ" ٔ "درد طز آفزیٍ" َيش یبد يی ػٕد ٔی فزدی اطت کّ ثّ يزٔر سيبٌ ثيؼتز دچبر درطز ٔ يؼکم يی ػٕد ٔ ظبْزاً تٕخٓی َيش ثّ ٔضؼيت خٕد َذارد .ایٍ ازتًبل ٔخٕد دارد كّ ػضٕ لزثبَی خبَٕادِ ثزای ایُكّ ثتٕاَذ يظبئم ٔ يؼكالتی كّ در خبَٕادِ ثب آَٓب رٔثزٔ ػذِ اطت را تسًم كُذ خٕد َيش ثّ اػتيبد رٔی ثيبٔرد.
17
.1فزسَذ فزايٕع ػذِ
ایٍ ػضٕ خبَٕادِ يؼًٕلً طبکت تزیٍ ٔ يُشٔی تزیٍ فزسَذ خبَٕادِ اطت ٔ کًتز اس فزسَذاٌ دیگز اس يٓز ٔ يسجت ٔانذیٍ ثزخٕردار يی ثبػذْ .يچ یك اس اػضبی خبَٕادِ ثّ فزسَذ فزايٕع ػذِ تٕخٓی َؼبٌ ًَی دُْذ ٔ خٕد أ َيش يًکٍ اطت طبػت ْب خٕد را اس دیذ دیگزاٌ پُٓبٌ َگّ دارد .آَٓب یبد يی گيزَذ کّ در يٕرد ْيچ چيشی طٕال َکُُذ ،يجبدا دیگز اػضبی خبَٕادِ اس دطت آَٓب َبرازت ػَٕذ ٔ در ضًٍ يی داَُذ کّ ثٓتزیٍ کبر ثزای دٔر يبَذٌ اس درد طز ،ززف ػُٕی ٔ َؼبٌ دادٌ رفتبرْب خٕة اطت .ایٍ گَّٕ فزسَذاٌ ثّ ػهت گٕػّ گيزی ٔ دٔر َگّ داػتٍ خٕد اس چؼى دیگز اػضبی خبَٕادِ يؼًٕلً ثّ دطت فزايٕػی طپزدِ يی ػَٕذ .در ػيٍ زبل فزسَذ فزايٕع ػذِ ثّ دنيم دٔر ثٕدٌ اس دیگز اػضبی خبَٕادِ ،کًتز اس يٓز ٔ يسجت آَٓب ثزخٕردار يی ػٕد .ضزة انًثم يؼزٔفی ٔخٕد دارد کّ يی گٕیذ " :اس دل ثزٔد ْز آَکّ اس دیذِ رٔد ".
.5عشیش درداَّ
َمغ ػشیش درداَّ خبَٕادِ را اؿٕلً کٕچکتزیٍ ػضٕ خبَٕادِ ثز ػٓذِ يی گيزد .ثب گذػت سيبٌ ثّ خبطز ػذت یبفتٍ اػتيبد در خبَٕادِ ٔ اثزات ٔیزاَگز آٌ ثز رٔی طبیز اػضب ،ػزایظ سَذگی آَٓب رٔس ثّ رٔس دػٕار تز يی گزدد .در ایٍ يززهّ اػضبی ثشرگتز يؼًٕلً خٕد را ثب ػزایظ اػتيبد طبسگبر کزدِ ٔ َمؼی کّ ثزای ادايّ زيبت خبَٕادِ لسو اطت را ثز ػٓذِ يی گيزَذ .در ایٍ ييبٌ ًّْ اػضبی خبَٕادِ تالع يی کُُذ تب اس کٕچکتزیٍ فزسَذ خبَٕادِ ثّ ثٓتزیٍ ػکم يًکٍ يزالجت کُُذ .آَٓب يًکٍ اطت يؼتبد ثٕدٌ یكی اس اػضبی خبَٕادِ را اس ٔی يخفی َگّ داػتّ ٔ ثّ درٔؽ ٔإًَد کُُذ کّ ًّْ چيش رٔ ثّ راِ اطت ٔ يؼکهی در کبر َيظت ٔ یب يؼکالت را کٕچک خهِٕ دُْذ.
ویژگی های شخصیتی ناسالم عالِٔ ثز َقغ ْبی فٕق كّ ثّ طٕر َب آگبْبَّ ثّ اعضبی خبَٕادِ ثزای ادايّ سَذگی ٔ يقبثهّ ثب آطیت ْب ٔ اثزات اعتیبد كًك يی كُُذَ ،قغ ْبی َبطبنى ٔ َبخٕػبیُذ دیگزی َیش ٔجٕد دارَذ کّ ثزای يقبثهّ ثب آطیت ْبی َبػی اس اعتیبد ٔ حفبظت اس خبَٕادِ در ثزاثز ایٍ آطیت ْب ،در ثیٍ اعضبی خبَٕادِ يعتبداٌ رٔاج دارَذ: ٔ :یژگی ْبی ػخصیتی َبطبنى خبَٕادِ يعتبداٌ 3ػکم
.1آثزٔدار ایٍ ػضٕ ثزای آثزٔ ٔ زيثيت خبَٕادِ در اختًبع اًْيت فزأاَی لبیم اطت .ثزای أ ایُکّ دیگزاٌ چگَّٕ در يٕرد خبَٕادِ أ لضبٔت يی کُُذ ثظيبر يٓى ثٕدِ ٔ اس لضبٔت دیگزاٌ در ایٍ يٕرد ثظيبر ثيًُبک اطت .ایٍ ػضٕ ثزای كبطتٍ اس ييشاٌ طزافکُذگی ٔ ػزيُذگی خبَٕادِ ثّ ػهت داػتٍ یك ػضٕ يؼتبد ،تالع يی كُذ تب در سَذگی ػخـی ٔ كبری خٕد ثّ يٕفميت ْبی چؼًگيزی دطت پيذا كُذ .ایٍ ػضٕ در ٔالغ فزدی اطت كّ يی خٕاْذ ًّْ اختًبع ٔ يسيظ پيزايٌٕ أ ثبٔر كُُذ كّ خبَٕادِ اع َّ تُٓب ْيچ يؼكهی َذارد ،ثهكّ ثظيبر يٕفك ثٕدِ ٔ اس ازتزاو سیبدی َيش ثزخٕرداراطت.
18
.0دردطز طبس ایٍ ػضٕ خبَٕادِ يؼًٕل رفتبری غيزيظئٕلَّ اس خٕد َؼبٌ يی دْذ ٔ در سَذگی ًْٕارِ ثب يؼكم رٔثزٔ ثٕدِ ٔيٕفميت چُذاَی َيش کظت ًَی کُذٔ .ی ْى در يسيظ خبَٕادِ ٔ ْى خبرج اس آٌ يؼكالت ٔ دردطز ْبیی ایدبد يی كُذ تب تٕخّ يزدو ثّ كبرْبی ٔی خهت ػذِ ٔ اس يؼكم ٔالؼی خبَٕادِ كّ ًْبٌ ثيًبری اػتيبد اطت غبفم ػَٕذ .يثال خٕاْز فزد يؼتبد ثزای ایٍ کّ تٕخّ دیگزاٌ را ثّ خٕد خهت کزدِ ٔ ثز اػتيبد ثزادر خٕد طزپٕع ثگذارد ،ثطٕر يکزر اس خبَّ فزار يی کُذ .ایٍ ػضٕ خبَٕادِ ثب لجٕل ایٍ َمغ ،ثزای ادايّ دادٌ فزد يؼتبد ثّ يـزف يٕاد سيبٌ ثيؼتزی يی خزد.
.2دنقك
یكی اس افزاد خبَٕادِ كّ يؼًٕلً كٕچكتزیٍ ػضٕ خبَٕادِ َيش ْظت ،اس خٕد رفتبری كًذی َؼبٌ يی دْذ تب تٕخّ دیگزاٌ را اس يؼكم اؿهی خبَٕادِ كّ اػتيبد اطت ثّ طًت خٕد خهت کزدِ ٔ اخبسِ َذْذ كظبَی كّ ثب خبَٕادِ آَٓب ارتجبط دارَذ يتٕخّ آػفتگی ٔ َبثظبيبَی َبػی اس ثيًبری اػتيبد ػَٕذ .ػضٕ دنمك خبَٕادِ يؼًٕلً ثب ػكهك درآٔردٌ ،خٕک گفتٍ ٔ اَدبو کبرْبی خُذِ آٔر، ثزای يثجت تز کزدٌ فضبی خبَٕادِ تالع يی کُذ .أ ایٍ َمغ را يی پذیزد تب فؼبرْبی رٔزی ٔ رٔاَی ٔارد آيذِ ثّ خبَٕادِ ثز اثز ثيًبری اػتيبد را کبْغ دْذ.
َ .1بجی
ایٍ ػضٕ كّ يؼًٕلً يبدر خبَٕادِ آٌ را ثز ػٓذِ يی گيزد ،فزدی اطت کٓجيغ اس دیگزاٌ خٕد را در ثزاثز اػتيبد ػضٕ يؼتبد يظئٕل يی داَذ ٔ ثّ ًْيٍ ػهت ًْٕارِ تالع يی كُذ تب ثب کًک ثّ فزد يؼتبد ،أضبع خبَّ را آراو کزدِ ٔ اس ػذت َگزاَی ْب ٔ آطيت ْبیی كّ خبَٕادِ ثب آَٓب دطت ثّ گزیجبٌ اطت ثکبْذ .ایٍ ػضٕ ثّ ػهت َبتٕاَی در تسًم يؼكالت رٔاَی َبػی اس ٔخٕد فزد يؼتبد در خبَٕادِ طؼی يی كُذ تب َمغ یک يُدی را ثبسی کزدِ ٔ أضبع را طز ٔ طبيبٌ دْذ؛ ٔ ثّ ًْيٍ يُظٕرْ ،ز کبری کّ اس دطتغ ثز ثيبیذ زتی ثّ ليًت آطيت رطبَذٌ ثّ خظى ٔ رٔذ خٕد اَدبو يی دْذ .ثّ ػُٕاٌ يثبل ثزای ایٍ کّ يؼکالت يبنی خبَٕادِ را کبْغ دْذ ،الذاو ثّ اَدبو کبرْبی طخت ٔ طبلت فزطب يی کُذ تب فؼبری ثّ طبیز اػضبی خبَٕادِ ثّ خـٕؽ فزسَذاٌ ٔارد َؼٕد.
.5تبییذ طهت ثّ طٕر يؼًٕل کظبَی کّ در خبَٕادِ ایٍ َمغ را ثز ػٓذِ دارَذ افزادی ْظتُذ کّ ظزفيت ٔ لبثهيت گفتٍ کهًّ َّ را َذارَذ ٔ ثّ ًْيٍ دنيم ًْٕارِ تظهيى خٕاطتّ ْب ٔ درخٕاطت ْبی َبيؼمٕل دیگزاٌ ثخـٕؽ ػضٕ يؼتبد خبَٕادِ يی ػَٕذ .ثزای ػضٕ تبیيذ طهت خبَٕادِ ثظيبر يٓى اطت كّ دیگزاٌ درثبرِ خبَٕادِ ٔی چّ تـٕری دارَذ ٔ ًْٕارِ تالع يی كُذ تب خٕد را ثزای ًّْ ثی َمؾ ٔ كبيم َؼبٌ دْذ .در خبَٕادِ ْبی يؼتبداٌ يؼًٕلً ایٍ َمغ را ًْظز یب يبدر خبَٕادِ ثز ػٓذِ دارد ،ثزای آَٓب تبیيذ کبرْبیؼبٌ تٕطظ دیگزاٌ ٔ ایُکّ طبیزیٍ در يٕرد آَٓب چگَّٕ فکز يی کُُذ ثظيبريٓى اطت .ثّ ػُٕاٌ يثبل ٔلتی کّ فزسَذ يؼتبد اس يبدرع پٕل طهت يی کُذ ،يبدر لذرت يخبنفت کزدٌ را َذارد .فزد يؼتبد ثزای أ لظى يی خٕرد کّ ایٍ آخزیٍ ثبر اطت کّ اس أ درخٕاطت پٕل يی کُذ ٔ يبدر َيش َشد ثب َيت يسجت کزدٌ ثّ أ کًک يی کُذ .در يثبل دیگز يی تٕاٌ ثّ ًْيٍ رٔع ثزای ًْظزاٌ يؼتبداٌ اػبرِ ًَٕد.
.6يُكز
ایٍ ػضٕ كبيالً اػتيبد یكی اس اػضبی خبَٕادِ را يُكز يی ػٕد ٔ ثّ دنيم يـبنر ػخـی ٔ یب ثزای زفع آثزٔی خبَٕادِ در اختًبع ثّ ْيچ ػُٕاٌ ًَی پذیزد کّ يؼكهی ثّ َبو اػتيبد در خبَٕادِ اع ٔخٕد دارد .چُيٍ ػخـی ْز ٔلت كّ دیگزاٌ درثبرِ ایٍ يؼكم ززف يی سَُذ تالع يی كُذ تب طخُبٌ آَٓب را َؼُيذِ گزفتّ ٔ یب اَکبر کُذ .يؼًٕلً ایٍ پذر خبَٕادِ اطت كّ چُيٍ ثزخٕردی ثب يؼكم اػتيبد يی كُذ ،چٌٕ ًَی خٕاْذ ثپذیزد كّ پظز یب دختزع ثّ ثيًبری اػتيبد يجتال ْظتُذ .آَٓب اػتيبد فزسَذاَغ را ثزای خٕد ٔ خبَٕادِ خٕد يٕخت طزافُكُذگی ٔ ػزيظبری يی داَذ ٔ ثّ ًْيٍ ػهت تالع يی کُُذ تب ازظبطبت خٕد را يٓبر كزدِ ٔ ثب اَكبر كزدٌ يؼكم اػتيبدٔ ،إًَد کُُذ كّ چُيٍ يؼکهی اطبطب ٔخٕد َذارد .فزد يُکز اػتيبد ،طؼی يی کُذ در خبَٕدِ ٔاختًبع ًْيؼّ رفتبری يؼمٕل ٔ ػبدی اس خٕد َؼبٌ دْذٔ .خٕد چُيٍ َمؼی در خبَٕادِ ،یکی اس يًٓتزیٍ دلیم ادايّ دار ػذٌ ٔ طٕلَی تزػذٌ يـزف يٕاد تٕطظ ػضٕ يؼتبد خبَٕادِ يی ثبػذ .در خٕايغ پذر طبلر يبَُذ خبيؼّ ایزاَيبٌ، ٔخٕد چُيٍ َمؼی ثبػث يی ػٕد تب خبَٕادِ َيش ثّ پيزٔی اس پذر ،يؼکم اػتيبد ػشیش ثيًبرػبٌ را اَکبر کزدِ ٔ اس تالع ثزای دريبٌ أ َيش خٕدداری کُُذ ٔ ثذیٍ تزتيت ثبػث ثّ تؼٕیك افتبدٌ تزک اػتيبد ٔی ػَٕذ .اس طزفی ،اگز ػضٕ يؼتبد خبَٕادِ الذاو ثّ تزک اػتيبد کزدِ ٔ رَٔذ ثٓجٕدی را در پيغ ثگيزد ،يؼًٕل ػضٕ يُکز (يثالً پذر خبَٕادِ) رٔال ثٓجٕدی را خذی َگزفتّ ٔ یب در ػزایطی يبَغ اس اَدبو آٌ يی ػٕد .ثزای يثبل يًکٍ اطت ػضٕ يؼتبد خبَٕادِ ثزَبيّ ثٓجٕدی خٕد را اس طزیك اَدًٍ ْبی 11لذيی آغبس ًَٕدِ ثبػذ ٔنی ثّ دنيم ایٍ کّ ػضٕ اَکبر کُُذِ ًَی خٕاْذ ثبٔر کُذ کّ أ ثّ ثيًبری اػتيبد يجتال اطت اس رفتٍ أ ثّ خهظبت يًبَؼت ثؼًم يی آٔرد.
19
-٥-۲کودکان اعتیاد آمار نشان می دهد که اعتیاد یک بیماری موروثی است که از نسلی به نسل بعدی منتقل می شود .با آنعه عوامل ژنتیعی نقش مهمی در مبتال شدن به بیماری اعتیاد ایفا می کنند ،اما فرزند یک معتاد قاعدتا الگوهای عاطفی ،روانی و رفتاری والدین خود را در زندگی دنبال می کند و به همین دلیل احتمال معتاد شدن وی نیز بیشتر از سایر افراد است.
تاثیرات اعتیاد بر کودکان ساختار ناسالم خانواده کمبود ارتباطات اثربخش تاثیر آسیب ها بر کودکان ویژگی های فرزندان والدین معتاد دوران بزرگسالی کودکان اعتیاد
تاثیرات اعتیاد بر کودکان
زندگی کردن در خانواده هایی که با مشکل اعتیاد روبرو هستند اغلب بسیار دشواراست و به همین علت در خانواده های آسیب دیده از اعتیاد ،افراد با انواع مشکالت عاطفی ،روحی ،روانی و اختالل های رفتاری روبرو می شوند. بیماری اعتیاد ،اعضای خانواده فرد معتادرا تحت فشارهای عصبی غیر عادی قرار می دهد .بر اثر اقدامات و رفتارهای ترسناک و غیر منتظره -که از ویژگی های زندگی با یک فرد معتاد است -روند معمولی زندگی در این خانواده ها مختل می شود .آنچه که در باره خانواده معتادان گفته می شود با آنچه که حقیقتا آنها به چشم خود می بینید و تجربه می کنند متفاوت بوده و با نگاهی دقیق تر متوجه می شویم که درون زندگی خانواده معتاد با بیرون آن تفاوت بسیار دارد .فرد معتاد یا اعضای خانواده او برای حفظ شالوده و بنیان خانواده ای که به تدریج در حال از هم پاشیده شدن است ،ممکن است مسائل را وارونه جلوه دهند ،صحنه سازی کنند و یا حتی وجود اعتیاد و مشکالت ناشی از آن در خانواده خود را انکار کنند .همه ابعاد زندگی خانوادگی بر اثر مبتال شدن یک یا چند عضو خانواده به بیماری اعتیاد با مشکل روبرو شده و اعضای خانواده به تدریج کنترل اوضاع را از دست می دهند .بر اثر انکار کردن مصائب و مشكالت ناشی از اعتیاد ،مسائل جزئی و پیش پا افتاده مهم جلوه می کنند و مسائل مهم و جدی کم اهمیت و ناچیز شمرده می شوند و بدین ترتیب کنترل مشکالت از دست اعضای خانواده خارج می شود. حضور در محیط آشفته و خطرناکی که زندگی خانواده معتادان را دربر گرفته است ،باعث می شود تا احساس نیاز و وابستگی کودکان به والدین خود؛ با ترس و نگرانی همراه باشدکودکان خانواده های معتاد در دوران جوانی ممکن است با هیجانات و احساسات شدید روحی روانی روبرو شده و به علت عدم برخورداری از حمایت و تربیت مناسب خانوادگی نتوانند این مسائل و مشکالت روانی را درک و آنها را حل و فصل کنند؛ در نتیجه معموال نوجوانی که در یک خانواده معتاد پرورش یافته است رفتارهای تدافعی شدیدی از جمله :نادیده گرفتن احساسات خود ،انکار وجود مشکالت ،مقصر دانستن دیگران ،توجیه کردن و منطقی جلوه دادن مشکالت ،روشنفکر نمائی ،کنترل شدید ،انزوا طلبی و گوشه گیری ،ظاهر سازی یا خوددرمانی با هدف کنترل آشفتگی درونی را در پیش می گیرد.
ساختار ناسالم خانواده
خانواده های عادی از قابلیت برقراری و حفظ ثبات در خانواده یا نظم بخشی درونی خانواده -که در اصطالح علمی به آن هوموستازی گفته می شود -برخوردار هستند .اما زمانی که پای اعتیاد به دورن خانواده باز می شود، آنها دیگر نمی توانند مثل گذشته مسائل خود را سر و سامان دهند و در نتیجه نحوه برخورد آنها با مسائل و مشکالت عاطفی به شدت تغییر می کند .خانواده به عنوان یک نهاد ،معموالً تالش می کند تا در درون خود تعادل و توازن ایجاد کند ،اما در خانواده ای که یکی از اعضای آن معتاد است ،این توازن و تعادل برهم می خورد .فرد معتاد به خاطر مسائل و مشکالتی که هم برای خود و هم برای اعضای خانواده اش ایجاد می کند ،باعث می شود تا زندگی همه اعضای خانواده حالت غیر عادی پیدا کند .اعضای خانواده معتاد تالش می کنند تا واقعیت زندگیشان را از خودشان ،از فرزندانشان و از بستگان و اطرافیانشان مخفی نگه دارند .با آشفته شدن و بهم ریختن نظم زندگی خانوادگی ،اعتماد و باور اعضای خانواده از بین می رود و آنها دیگر نمی توانند پیش بینی کنند که با چه حوادث و رویدادهایی روبرو خواهند شد .در این خانواده ها به حرف ها و وعده های هیچکس نمی توان اعتماد کرد و کسانی که اعضای خانواده برای برخورداری از ثبات و آرامش باید به آنها تکیه کنند ،رفتاری در پیش می گیرند که ارزش و اعتباری ندارد .در چنین خانواده هائی کودکان و بزرگساالن نمی دانند که به چه کسی می توانند اعتماد کنند .با پیشرفت و شدیدتری شدن بیماری اعتیاد ،اعضای خانواده فرد معتاد نیز الگوهای رفتاری خاصی در پیش می گیرند
21
و همین رفتارها به تدریج باعث آشفتگی و ناکارآمدی بیشتر می شود .در این گونه خانواده ها معموالً کودکان به حال خود رها شده و مجبور می شوند تا خودشان گلیم خود را از آب بیرون بکشند و مشکالتشان را حل کنند .در چنین خانواده ای هر کس که بخواهد به طور علنی با بیماری اعتیاد مقابله و مبارزه کند به عنوان خائن محسوب می شود. به همین علت اعضای خانواده ممکن است در دنیای درونی خود فرو بروند یا اینکه برای جلب توجه و محبت سایر اعضا یا والدین معتادشان با یکدیگر رقابت کنند .به علت خالی بودن جای یک فرد بزرگسال قابل اعتماد در خانواده، ممکن است کودکان خودشان نقش والدین را بازی کرده و برای جبران کردن محبت والدین ،خودشاناز یکدیگر مراقبت و مواظبت کنند. خانواده هایی که با بیماری اعتیاد دست به گریبان هستند ،با محدودیت های عاطفی و روانی روبرو می شوند. اعضای این خانواده ها نمی توانند به راحتی حرف های دلشان را به یکدیگر بزنند و ابراز وجود کنند چون از آن می ترسند که حرف هایشان به وقوع یک فاجعه منجر شود .اعضای چنین خانواده هایی برای اینکه از گرفتاری های فرد معتاد در امان باشند اغلب احساسات واقعی خود را مخفی می کنند .همه اعضا بسیج می شوند تا رفتارهای غیر قابل کنترل معتاد را مهار نمایند .آن ها هر روشی که به فکرشان برسد را امتحان می کنند تا معتاد را به قطع مصرف مواد و ترک کردن اعتیاد ترغیب کنند .آنها ممکن است با خشم و عصبانیت با او رفتار کنند یا او را تنبیه و یا طرد کنند .در واقع آنها برای مهار کردن اعتیاد و پیشگیری از متالشی شدن خانواده هر کاری که از دستشان بر بیاید را انجام می دهند .زندگی روزمره در این شرایط باعث می شود که اعضای خانواده بطور مداوم در یک حالت التهاب و خطر زندگی کنند و به همین علت آسایش و آرامش همه آن ها برهم می خورد .همه گوش به زنگ هستند که مبادا فرد معتاد با رفتارهای پر خطرش بالئی بر سر خود یا دیگر اعضای خانواده بیاورد .آن ها همیشه در هراس هستند که فرد معتاد جرم و جنایتی مرتکب نشود یا برای تهیه پول مواد اثاثیه منزل یا سایر اموال خانواده را به سرقت نبرد .کودکانی که در این شرایط بزرگ می شوند ،همیشه مراقب هستند تا خود را از هر گونه خطر جانی نجات داده و در مواقع بحرانی برای خود پناهگاهی پیدا کنند.
کمبود ارتباطات اثربخش
هیچ یک از اعضای خانواده معتاد حاضر نیست که درباره مشكل اعتیاد در خانواده صحبت کند چون قبول کردن و روبرو شدن با این موضوع برای اعضای خانواده بسیار سخت و دردناک است .به همین دلیل آنها به تدریج از یکدیگر فاصله گرفته و ارتباطشان کم می شود .با این حال ،زمانی که احساسات دردناک آن ها روی هم انباشته می شوند به یکباره عکس العمل هایی غیر عادی و شدید از خود نشان می دهند .بروز چنین رفتارهای غیر ارادی و خشن از اعضا ،خانواده را به مرکز تولید و ایجاد بی وقفه آسیب ها و ضربات روحی و روانی تبدیل می نماید. ضربات روحی و روانی به بخشی از زندگی روزمره هر یک از اعضای خانواده تبدیل شده و باعث می شود تا آنها نتوانند رفتاری متوازن و متعادل با یکدیگر داشته باشند .احساس گناه و شرمساری اعضای خانواده از رفتارهای غیر عادی و نامعقول عضو معتاد ،به همراه فشارهای عصبی که برای انکار اعتیاد عزیزشان متحمل می شوند ،باعث می شود تا آنها از درخواست کمک خودداری کنند .به همین علت است که اعضای چنین خانواده هائی در زندگی فعلی و آینده خود با انواع مختلف مشکالت روبرو می شوند .فرزندان خانواده های معتاد ممکن است نقش ها و مسئولیت هایی که وظیفه پدر و مادر آن ها است را عهده دار شوند و به دلیل اینکه اطالعات زیادی در خصوص نحوه کنار آمدن با مسائل و مشکالت ندارند ،احتماال در ارتباط برقرار کردن با دیگران یا در محیط کارشان نیز دچار مشکالت زیادی می شوند. زمانی که هیچ یک از اعضای خانواده درباره آنچه که بر سرشان آمده است صحبت نمی کند ،کودکان مجبور می شوند تا خودشان به این فکر بیفتند که چگونه می توانند مشکل اعتیاد و اثرات ناشی از آن را به تنهایی حل نمایند. اگرچه که صحبت کردن در خصوص همه مسائلی که در خانواده به وجود می آید ضروری نیست ،اما عدم موشکافی و صحبت کردن در مورد مسائل مهم باعث بروز سوء تفاهم ،سردرگمی و یا کج خیالی اعضای خانواده می شود .صحبت کردن و تجزیه و تحلیل مشکالت باعث می شود تا از بروز عصبانیت در خانواده پیشگیری شده و از تا حدودی از بروز مسائل و مشکالت روحی و روانی در مراحل بعدی زندگی جلوگیری گردد. مسائل و مشکالتی که خانواده معتاد با آنها روبرو اس موقتی نبوده و بلکه بدون وقفه ادامه دارد .برای کودکانی که در یک خانواده معتاد رشد می کنند ،ممکن است هیچ نقطه امن و پناه گاهی وجود نداشته باشد؛ چون افرادی که کودکان باید به آغوش آنها پناه ببرند خودشان از مشکالت ناشی از بیماری اعتیاد در عذاب هستند و نمی توان از آنها انتظار داشت که بتوانند توجه و محبت کافی به کودکان داشته و آن ها را به طور کامل تحت حمایت خود قرار دهند. اگر برای بهبودی عضو معتاد خانواده اقدامی صورت نگیرد ،تاثیرات ناشی از اعتیاد و رفتارهای ناهنجار و غیر معقولی که اعضای خانواده برای کنار آمدن با فرد معتاد و زندگی خانوادگی در پیش می گیرند به رفتاری عادی و دائمی تبدیل می شود .افراد خانواده معتاد همواره با ذهنی آشفته و دردناک زندگی می کنند و همیشه یا می خواهند از
21
محیط خانه فرار کنند یا در برابر دیگر اعضا عصبانی و پرخاشگر می شوند .در صورت طوالنی شدن زندگی در این شرایط ناخوشایند ،اعضای خانواده در معرض مبتال شده به انواع مشکالت روحی و روانی قرار خواهند گرفت.
تاثیر آسیی ها بر کودکان ضربات روحی و روانی می تواند هم جسم و هم روح انسان را تحت تاثیر قرار دهد .اضطراب شدید می تواند قسمتی از سیستم عصبی مغز انسان كه احساسات و هیجانات را كنترل می كند ( سیستم لیمبیك ) را مختل كند .از آنجا که سیسم لیمبیك وظایف بسیار مهمی چون کنترل و تنظیم حاالت روحی و روانی ،اشتها و خواب انسان را بر عهده دارد در صورت مختل شدن فعالیت آن ،رفتار و خلق و خوی اعضای خانواده معتاد نیز به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد .بر هم خوردن تعاد ل درونی و روانی انسان می تواند به ایجاد ترس ،خشم و غم و اندوه منجر شود. عدم توانایی در کنترل حاالت روانی ممکن است به بروز اضطراب و افسردگی مزمن یا انواع مختلف اعتیادهای مواد مصرفی (اعتیاد به الکل ،اعتیاد به مواد مخدر) و یا اعتیادهای رفتاری (اعتیاد به سکس ،اعتیاد به قمار ،اعتیاد به غذا ،هم وابستگی) منجر شود. وارد آمدن ضربه های روحی و روانی در دوران کودکی گاها بر رشد فکری و عقلی کودک نیز تاثیرات مخربی می گذارد که عوارض آن تا مدت ها در وجود او باقی می مانند .اگرچه محیط پیرامون ما تا حدودی در شکل گیری جسم و روح ما نقش دارد ،اما تربیت و محیط خانواده نقش اصلی را در شکل گیری شخصیت انسان بازی می کنند. کوچک ترین رفتار و برخورد والدین با یکدیگر یا کسانی که مسئولیت سرپرستی کودک را بر عهده دارند ،در شکل گیری شخصیت و خلق و خوی کودک و رشد فکری و جسمی او تاثیر می گذارد .در حقیقت رویدادها و تجربیات دوران کودکی از چنان قدرت و نفوذی برخوردار هستند که در تمامی طول عمر ،ما را به حال خود رها نمی کنند و رفتار و کردار ما را تحت تاثیر قرار می دهند .در واقع محیطی که ما در آن زندگی می کنیم سیستم لیمبیك و وضعیت روحی و روانی ما را شکل می دهد .امیگدال یعنی آن قسمت از مغز انسان كه واكنش های مربوط به درگیری ،فرار ،و بی حرکت ماندن را بر عهده دارد در ابتدای تولد شکل گرفته و كامالً فعال می باشد .به این ترتیب کامال منطقی است كه یك نوزاد ،كامالً به درد و رنجی كه به او وارد می شود واكنش نشان می دهد .بخش هیپوكمپوس مغز كه وظیفه ارزیابی و تجزیه تحلیل رفتارها را بر عهده دارد و تشخیص می دهد كه آیا خطری انسان را تهدید می كند یا نه ،تا پیش از چهار یا پنج سالگی به طور كامل فعال نمی شود .عالوه بر این ،قسمت کورتکس پریفرانتال ،تا قبل از رسیدن كودك به سن یازده سالگی یا اندكی بیشتر كامل نمی شود .به این ترتیب هنگامی که كودكی دچار ترس می شود ،به هیچ وجه درك نمی كند كه چه حادثه ای در اطراف وی رخ داده است .کودکان از توانائی الزم برای درك و شناخت عاملی كه باعث ترس می شود و میزان خطری كه آنها را تهدید می كند محروم هستند .به همین دلیل آنها برای كمك به برقراری آرامش خود ،به یك عامل بیرونی نیاز دارند و این عامل در بیشتر مواقع والدین کودک هستند .حتی یك حیوان دست آموز خانگی یا یك خردسال بزرگتر دیگر نیز می تواند برای به دست آوردن آرامش به كودكی كه دچار ترس و نگرانی شده است كمك كند .اگر كودكی كه دچار ترس و وحشت شده است از حمایت اطرافیانش برای به دست آوردن آرامش محروم باشد ،ذهن وی با یک مشكل جدی روبرو می شود؛ چرا که درک و فهم او به اندازه كافی برای درك مسائل و رویدادهائی كه در اطرافش می گذرد رشد نكرده است .این گونه رخدادها در ذهن و حافظه كودك غیر قابل درك و هضم بوده و لذا اثرات مانداگاری در ذهن وی می گذارند. سیستم های عصبی ما انسان ها حالت کامال مستقل ندارند ،بلكه با سیستم های عصبی كسانی كه در اطراف ما قرار دارند نیز در ارتباط هستند و همین ارتباط به ما كمك می كند تا جسم و روان خود را كنترل کرده و تحت نظم و قاعده درآوریم .كودكان به ارتباط بی وقفه عاطفی و احساسی با والدین خود نیاز دارند تا شخصیت آنها برای انتخاب راه و مسیر مورد نظرشان رشد کرده و تکامل یابد .به بیان دیگر تنها از طریق روابط موثر و موفقیت آمیز است كه ما می توانیم از استقالل فكری الزم برخوردار شویم .در شرایطی که یكی از والدین معتاد است و و الگوی خوبی برای ایجاد توازن و تعادل در رفتار سایر اعضای خانواده محسوب نمی شود ،كودكان در فراگیری مهارت های زندگی با مشكل روبرو می شوند .در چنین خانواده هایی ،كودكان از هر آنچه که در اطرافشان می گذرد تاثیر می پذیرند .حوادثی كه در اطراف كودکان و درمحیط خانواده آنان رخ می دهد نه تنها در روح و روان آنها تاثیر می گذارد ،بلكه سیستم عصبی آنها را نیز تحت تاثیر قرار داده و در اغلب موارد به ایجاد مشكالت روحی و روانی و اختالالت دوران پس از ضربه های روحی منجر می شود.
22
ویژگی های فرزندان والدین معتاد توانائی فرار از خطرات فرضی یا واقعی از جمله عواملی است كه به دلیل اختالل های دوران پس از آسیب های روحی و روانی بروز می کند .كودكانی كه توسط والدین معتاد پرورش یافته اند نمی توانند به راحتی از خطرات و حوادث هولناك فرار كند و در این شرایط هیچ ابزاری نیز برای دفاع از خود در اختیار ندارند و در ضمن نمی توانند درك كنند كه چرا با آنها بدرفتاری می شود .به همین علت این گونه كودكان در دوران بزرگسالی نیز نمی توانند خود را با اوضاع و احوال و محیط اطرافشان هماهنگ و سازگار كنند چون در دوران كودكی والدین آنها معتاد بوده و مهارت های زندگی را به آنها آموزش نداده اند. زمانی که این اشخاص بزرگ می شوند ممعن است ویژگی ها و خصوصیت زیر در آنها به وجود بیاید: .١درماندگی :این گونه افراد در کودکی همواره تالش کرده اند که والدینشان را راضی کنند تا شاید رفتارهای بهتری از خود نشان بدهند .از آنجایی که به علت وجود بیماری اعتیاد ،اغلب این تالش ها بی نتیجه بوده و با شکست مواجه شده اند ،این کودکان در بزرگسالی خود نیز در برابر نامالیمات زندگی احساس درماندگی و بیچارگی می نمایند .تسلیم شدن آنان در برابر بیماری اعتیاد ،در دوران کودکی ،باعث می شود تا آنها همواره در برابر مشکالت زندگی به راحتی تسلیم شوند. .۲افسردگی :احساس غم و اندوه درونی و احساساتی كه فرصت بروز یافتن و نشان داده شدن پیدا نكرده اند ،دنیای درونی انسان را تحت تاثیر قرار داده و به ایجاد نوعی سیستم دفاعی در برابر اضطراب منجر می شوند .خشم ،عصبانیت و اندوهی كه امكان بروز دادن و برطرف ساختن آنها وجود ندارد سبب می شود تا کودکان اعتیاد به علت پرورش یافتن در کنار والدین معتاد احساسات واقعی خود را نشان ندهند و غم و غصه های خود را به درون خود ریخته و به انزوا و افسردگی دچار شوند. .3اضطرای :این افراد در کودكی از اضطراب و نگرانی شدید رنج برده اند و در زندگی هرگز از اعتماد به نفس و تعادل روحی و روانی کافی برخوردار نبوده اند .به دلیل اینکه رفتار پدر یا مادر معتاد آنها هر لحظه در حال تغییر بوده است ،آنها از یک زندگی متعادل و قابل اطمینان محروم بوده اند .بر اثر اضطراب و نگرانی های بی وقفه و بیش از اندازه ،آسایش این افراد بر هم خورده و همواره در نگرانی و اضطراب از وقوع اتفاقات ناگوار به سر می برند. .4سرکوی احساسات :در افرادی که در خانواده های معتاد بزرگ شده اند به عنوان یك راه حل دفاعی نوعی سردی در بروز احساسات و درخود فرو رفتن به وجود می آید .زندگی کردن در کنار والدین معتاد موجب می شود تا کودکان در دروان بزرگسالی رفتاری غیر قابل پیش بینی از خود بروز دهند و احتمال معتاد شدن آنها به مواد مخدر به علت عذاب و مشکالتی که در دوران کودکی متحمل شده اند بیشتر شود .این گونه افراد معموالً در برابر مشکالت زندگی واکنشی از خود نشان نداده و احساسات واقعی خود را پنهان می کنند. .5استدالل غیر منطقی :کودکان اعتیاد به علت بزرگ شدن در یک خانواده معتاد ،درک درست و صحیحی از اتفاقاتی که در اطراف آنها افتاده است نداشته اند .به همین علت در دوران بزرگسالی نیز کنار آمدن با وقایع و رویدادها زندگی برای آنها سخت و دشوار است چراکه هیچ ابزاری برای کنار آمدن با مشکالت به صورت منطقی در اختیار نداشته اند. .6عدم اعتماد در ارتباطات :فرزندان خانواده های معتاد پس از رسیدن به سن بلو نیز بر اثر اختالل های شدید در دوران كودكی و رابطه متكی بر وابستگی شدید و شرایط غیر عادی زندگی ،نمی توانند به دیگران اعتماد کنند و همیشه تصور می کنند که دیگران می خواهند به آنها صدمه بزنند .آسیب های روانی ،احساسات سرکوب شده و گوشه گیری همراه با ترس در دوران کودکی باعث می شود تا این گونه کودکان در دوران بلو همان رفتار دوران کودکی را تکرار کرده و به علت گوشه گیری و انزوا ،خود را از توجه و محبت دیگران محروم نمایند. .7بدگمانی :افرادی که در خانواده های معتاد بزرگ شده اند همیشه در اضطراب و نگرانی به سر می برند و از آن می ترسند که مبادا اتفاق ناگواری رخ دهد .به همین علت دلیل آن ها همواره با ترس و نگرانی رفتار و سخنان دیگران را زیر نظر دارند تا در صورت بروز خطر بتوانند خود را نجات دهند. .8وابستگی های ناسالم :این اشخاص به دلیل این که در کودکی از داشتن رابطه متعادل با پدر و مادرشان محروم بوده اند و هیچ وقت مورد حمایت قرار نگرفته اند تا شخصیت محکم و استواری داشته باشند در بزرگسالی نیز نمی توانند رابطه سالمی با دیگران برقرارکنند .آنها در بعضی از مواقع نقش یک قربانی را بازی می کنند که همیشه محتاج تائید شدن توسط دیگران است .آنها با دیگران به دعوا و مشاجره می پردازند و نمی توانند با همنوعان خود روابطی معقول و سالم داشته باشند.
23
.9طرز فعر افراطی :در مغز فرزندان بالغ والدین معتاد سیستم لیمبیک آسیب دیده است و در نتیجه آن ها در زمینه های مختلف از جمله فكر کردن و بروز دادن احساسات خود دچار مشکل می شوند .این گونه افراد در زندگی به نشان دادن رفتارهای افراطی گرایش دارند و همه چیز را به صورت صفر و یک یا سیاه و سفید می بینند و نمی توانند دیدگاه متعادلی نسبت به زندگی داشته باشند. .١1بی ثباتی احساسی :افرادی که در خانواده های معتاد بزرگ شده اند ،چون در کودکی همیشه با عصبانیت و پرخاش بی دلیل والدینشان روبرو بوده اند دعوا و مشاجره را از آنها یاد می گیرند ،و یا به افرادی زود رنجی تبدیل می شوند که به هیچ رفتار ناخوشایندی علیه خود واکنش نشان نمی دهند .این گونه رفتارها نشان می دهد که آنها در دوران کودکی آسیب های روحی و روانی جدی متحمل شده اند. .١١رفتارهای خطرناك :کودکانی که در خانواده های معتاد پرورش یافته اند در بزرگسالی رفتارهای ناهنجاری چون رانندگی با سرعت بیش از اندازه ،رفتارهای جنسی مخاطره آمیز ،ولخرجی ،زد و خورد ،یا رفتارهای دیگری كه زندگی فرد را به خطر می اندازد از خود نشان می دهند .این گونه رفتار ها بیانگر آسیب های درونی است که فرد از آنها رنج می برد. .١۲عدم ارتباط عاطفی :جوانی که در یک خانواده معتاد بزرگ شده است نمی تواند بین مسائل و اتفاقات رابطه منطقی برقرار کند و همیشه حالتی آشفته و بهم ریخته دارد .همین آشفتگی درونی باعث می شود تا در زمینه های مختلف از عشق و دوستی گرفته تا خشم و نفرت رفتارهای افراطی و شدیدی از خود نشان دهد. .١3احساس گناه :زمانی که کودکان خانواده های معتاد بزرگ می شوند ،از اینکه برای نجات خود ،والدینشان را ترک کرده و خانه را رها کرده اند به نوعی احساس گناه می کنند. .١٤معانیزم های دفاعی :دوری کردن از دیگر اعضای خانواده ،انکار کردن ،سرکوب احساسات ،کوچک جلوه دادن مسائل ،منطقی نبودن ،وانمود کردن ،و ایجاد شخصیتی نفوذ ناپذیر از جمله مکانیزم های دفاعی فرزندانی است که پدر یا مادر آنها معتاد بوده اند. .١٥تعرار نمایش زندگی :از آنجا که فرزندان بالغ خانواده های معتاد هرگز قادر نیستند تا مشکالت دوران کودکی خود را حل کنند ،برای حل کردن برخی از مشکالتی که در زندگی خود با آنها روبرو می شوند نیز به طور غیر ارادی همان الگوهایی را انتخاب می کنند که والدین معتادشان انتخاب کرده بودند و همان راهی را در پیش می گیرندکه پدر یا مادر معتادشان در پیش گرفته بودند. .١٦مشعالت ارتباطی :ناتوانی در تعادل و توازن رفتاری ،تمایل به فعالیت شدید یا بی تحرکی ،رفیق بازی افراطی یا گوشه گیری ،داشتن اخالق تند یا آرام ،ناتوانی در اعتماد به دیگران یا اعتماد بیش از حد ،ناتوانی از درک دوستی و محبت ابراز شده از سوی دیگران و یا محبت بیش از اندازه به دیگران همگی از جمله مشکالتی هستند که این افراد در ارتباط با سایرین به آنها دچار می شوند. .١7مستعد به اعتیاد :زندگی کرد ن در کنار والدین معتاد باعث می شود تا فرزندان خانواده های معتاد خودشان نیز گرایش بیشتری به اعتیاد داشته باشند ،چون برای کنار آمدن با زندگی آشفته و ناهنجاری ها خانوادگی ،تنها متوسل شدن به اعتیاد را یاد گرفته اند.
24
دوران بزرگسالی کودکان اعتیاد وقتی که جوانان پرورش یافته در خانواده های معتاد وارد روابط نزدیک و عاشقانه می شوند ،احساس وابستگی و آسیب پذیری آنها که بخش عمده ای از هر گونه رابطه عاشقانه می باشد ،ممکن است باعث احساس خطر و اضطراب دوباره آنان شود .این افراد با آنکه ممکن است بسیار آرام به نظر برسند ،اما از آشفتگی و اختالل در زندگی ،و از اینکه مبادا مورد سوء استفاده قرار گرفته و خطری بر سر راه آنها کمین کرده باشد احساس نگرانی می کنند .آن ها به علت زندکی کردن در کنار یک پدر و مادر معتاد ،به این نوع طرز فکر خو گرفته اند .مثال در صورتی که مسائ ل و مشکالت آنها به راحتی حل شوند دچار سوء ظن می شوند .ممکن است رفتاری تند و واکنشی شدید از خود نشان دهند و برای خودشان گرفتاری ایجاد کنند؛ در حالی که می توانستند بدون هیچ مشکلی و به آرامی مساله ای را که پیش آمده بود حل کنند .این افراد گرچه ممکن است افرادی بی پناه و درمانده نباشند ،اما به شدت احساس درماندگی می کنند .زمانی که احساس وابستگی و آسیب پذیری به سرا آنان می آید ،باعث می شود که خاطرات و رویدادهای دوران کودکی را به یاد بیاورند؛ در حالیکه هیچ دلیل و منطقی برای یاد آوری رویدادهای آزار دهند دوران کودکی وجود ندارد .در این لحظات آن قسمت از مغز آنان که مسئولیت ترغیب انسان به ادامه زندگی را بر عهده دارد فعال می شود ،اما قسمت های پیشرفته تر مغز که مسئولیت فکر کردن و دلیل و منطق آوردن را بر عهده دارد به طور موقت دچار اختالل می شود .در نتیجه جوانانی که در خانواده های معتاد بزرگ شده اند با انبوهی از احساسات و هیجان های بر طرف نشده و برجای مانده از گذشته روبرو می شوند که بار دیگر در زمان حال و بدون آنکه فرد بداند که در اطرافش چه می گذرد بروز می کنند. کودکانی که توسط پدر یا مادر معتاد بزرگ شده اند همیشه از فشارها و مشکالت عصبی و آسیب های روانی جدی و عمده ای در عذاب هستند .آنها همیشه به شدت مراقب اوضاع و احوال و محیط اطراف خود هستند و چشم در چشم اطرافیان خود می دوزند تا اگر خطری آنها را تهدید کرد به موقع متوجه بشوند .اگر در دیگران حالت هایی را مشاهده کنند که آنها را به یاد رفتارهای پدر یا مادر معتادشان بیاندازد به سرعت از خود واکنش نشان داده و تا حدودی خود را از خطر و تهدید دور می کنند .ممکن است آنها در دوران کودکی یاد گرفته باشند که اگر با انجام کارهای خوب و دلخواه خود موجبات رضایت والدینشان را فراهم کرده و روز آنها با آرامش سپری شود ،آسیب کمتری متحمل شوند .این گونه رفتار ها که برای جلب رضایت خاطر دیگران در دوران کودکی در پیش گرفته می شوند در بزرگسالی نیز ممکن است ادامه پیدا کنند .همه این مسائل باعث می شود تا آنها نتوانند در فراز و نشیب روابط و مناسبات عاشقانه ،زندگی راحت و آسوده ای داشته باشند.
مطالب فوق از مقاله آسیب روحی و روانی و اعتیاد ،دیتون - ٢222وان در کولک ، ۲891کریستال ۲8٦9اقتباس شده است.
25
-٦-۲نگرانی های خانواده خانواده های معتادان همواره با احساس شرم و گناه زندگی می کنند و اغلی تالش می کنند تا با هر وسیله ممعن عضو معتاد خانواده خود را از مصرف مواد مخدر باز دارند .آنها اغلی با نگرانی و ترس از اینعه چه بر سر خانواده و یا عزیز معتادشان خواهد آمد ،زندگی می کنند و به دلیل همین نگرانی ها است که زندگی اعضا خانواده به تدریج از هم گسیخته شده و بی سر و سامان می شود. .۲سالمت جسمی معتاد .٢سالمت روحی معتاد .٣رفتارهای معتاد .٤کار معتاد .٥امور مالی معتاد .٦دوستان معتاد َ :گزاَی ْبی خبَٕادِ4
ػکم
.١سالمت جسمی معتاد اعتیاد به مواد مخدر و انواع دیگر اعتیاد از جمله اعتیادهای رفتاری به روش های بر سالمت جسمی فرد معتاد تاثیر می گذارند و نگرانی برای سالمتی آنها در اعضای خانواده هایشان یك امر معمول و طبیعی است .عموما ناخوشی ها و عوارض جسمی ،از اولین نشانه های بیماری اعتیاد است و تقریبا ً همه معتادان با آن دست به گریبان می باشند .در روند شكل گیری بیماری اعتیاد ابتدا جسم فرد معتاد درگیر می شود .بنابراین اعضای خانواده معتادان در ابتدا سالمت جسمی وی را در نظر گرفته و به شدت نگران آن می باشند .اما بنا به دالیلی ممكن است ذهن خود را از اینكه ممكن است عزیزشان به اعتیاد مبتال شده باشد دور نگ ه می دارند؛ اما پس از چندی به دلیل پیشرفت بیماری اعتیاد و بر جا گذاشتن اثرات مخرب بر روی جسم فرد مبتال ،آنها انكار را كنار گذاشته و به شدت نگران جسم تحلیل رفته عزیز معتادشان می شوند .به عنوان خانواده فرد معتاد متوجه می شوند که عضو معتاد خانواده از لحاظ جسمی بیمار به نظر می رسد و یا وزن زیادی را ازدست داده یا اضافه نموده است .آنها ممکن است نگران بیماری عزیز خود و یا خواهران و برادران وی باشند .بیماری هایی مانند فشار خون باال، ذات الریه ،مشکالت کبدی و کلیوی ،بیماری های قابل انتقال از طریق خون و سرنگ های مشترك آلوده از جمله HIVو هپاتیت از جمله عواقب اعتیاد به مواد مخدر است .خانواده فرد معتاد ممکن است همواره در نگرانی یا سردرگمی بسر ببرند و به این فکر کنند که آیا االن عزیزشان زنده است یا مرده .آنها همیشه در این نگرانی هستند كه عزیزشان را بر اثر زیاده روی
26
در مصرف مواد و یا در یک تصادف رانندگی از دست بدهند ..همچنین ممكن است خانواده به شدت نگران واگیر دار بودن و مسری بودن عوارض جسمی بیماری اعتیاد باشند .این گونه مسائل بر روند زندگی تك تك اعضای خانواده فرد معتاد اثر گذاشته و زندگی عادی و معمولی آنها را دچار آشفتگی می نماید .این گونه نگرانی ها و دلواپسی های دائمی ،و تمرکز آنها بر درمان بیماری اعتیاد عزیزشان ،آنها را از دیگر مسائل و مشکالت خانواده غافل کرده و باعث کم توجهی آن ها به سایر جنبه های زندگی می شود.
.۲سالمت روحی معتاد مشکالت شدید روحی و روانی به طور مستقیم به بیماری اعتیاد ارتباط دارند و بروز آنها اغلب موجب اضطراب و سردرگمی اعضای خانواده می گردد .همانطور که بیماری اعتیاد پیشرفت می کند ،معتاد به مواد مخدر اغلب دچار نوسانات روحی شدیدی می شود .آنها ممکن است به دلیل اختالالت روحی و روانی شدید دچار افسردگی شده و یا در مورد اقدام به خودکشی صحبت کنند .آنها ممکن است از گوشه گیری ،فراموشی آنچه برایشان اتفاق افتاده است ،گرفتاری در اوهام و خیاالت ،ویا عدم درک درست از واقعیت رنج ببرند .همه مشکالت روحی فرد معتاد به شدت براعضای خانواده و کیفیت زندگی آن ها نیز تاثیر می گذارد .اغلب خانواده ها نمی دانند که چطور باید با او رفتار کنند و واکنش فرد معتاد نسبت به رفتارهای آنان چگونه است .آنها بخاطر مشاهده تغییرات شخصیتی شدید در فرد معتاد ،در نگرانی و ترس دائمی به سر می برند .فرد معتاد ممکن است یک دقیقه مطیع و سر به راه بوده و در لحظه ای بعد رفتاری خشونت آمیز بر علیه آنها داشته باشند .اعضای خانواده اغلب به عضو معتاد اعتماد ندارند و معموالً در حالت اضطراب و سردرگمی زندگی می کنند .زندگی با یک معتاد مانند زندگی با یک بمب ساعتی است .آنها هرگز نمی دانند که این بمب چه زمانی منفجر خواهد شد و چه آسیبی به خود او یا سایر اعضای خانواده وارد می کند .تهدید كردن اعضای خانواده به انواع صدمات و آسیب ها ،از دیگر مواردی است كه باعث لطمه شدید به اعضای خانواده می شود .معتادان برای ادامه مصرف مواد خود نیاز شدیدی به پول دارند و برای تهیه کردن این پ ول ،خانواده خود را به شدت تحت فشار می گذارند ،در صورتی که گاها ممکن است پرداخت چنین مبالغی خارج از توان خانواده نیز باشد .فرد معتاد به دلیل فشاری كه بیماری اعتیاد بر او وارد می كند و از این بابت که حاضر است به هر قیمتی مخارج اعتیاد خود را تامین نماید ،ناخواسته آسیب های فراوانی به اعضای خانواده خود وارد می نماید .تهدیدهای فرد معتاد باعث بروز ترس و وحشت در همه اعضای خانواده می شود و گاهی حتی این نگرانی ها تا به آنجا می رسند که دیگر اعضا خانواده می ترسند که در زیر یک سقف با فرد معتاد زندگی کنند و یا او را از خانه بیرون می کنند، یا خودشان ترجیح میدهند که خانه را ترک کنند.
.3رفتارهای معتاد اعضای خانواده یک معتاد ،اغلب قبل از خود او متوجه شروع تغییرات رفتاری و بی توجهی او نسبت به زندگی می شوند. آنها متوجه می شوند که فرد معتاد در مورد وضع ظاهری و بهداشت خود بی توجه بوده و همیشه کثیف و ژولیده به نظر می رسد .آنها از مشاهده عزیزشان در چنین شرایط نامناسبی بسیار ناراحت و اندوهناک می شوند .آنها حوادث مختلفی که برای معتاد پیش می آید ،آثار زخم و کبودی ،و از نابود شدن اموال شخصی او را مشاهده می کنند ،در حالی که خود او هیچ چیز در مورد اتفاقات اطراف خود به یاد ندارند و همه حواس او متوجه مصرف مواد مخدر است .خانواده ها می بینند که عزیزشان همه عالقه خود نسبت به فعالیت های زندگی را از دست داده است و مایل است در تمام طول روز خود را در اتاق محبوس کرده ،بخوابد و یا از مواد مخدر استفاده کند .این شرایط باعث می شود که فرد معتاد از دیگران گریزان شده و نتواند در میهمانی ها و مناسبتهای خانوادگی شرکت کند .در چنین شرایطی مثال همسر فرد معتاد از قضاوت دیگران در مورد رفتارهای غیر معمول همسرش دچار ترس و نگرانی می شود .یکی دیگر از نگرانی های خانواده مصرف مواد مخدر در خانه است ،زیرا آنها می ترسند که آلوده بودن فضای خانه ،بر سالمت سایر اعضا به خصوص کودکان و خردساالن نیز تاثیر بگذارد .اعضای خانواده ،اغلب تمام وقت و انرژی خود را صرف تالش برای تغییر رفتار معتاد و متوقف کردن اعتیاد او می کنند ،اما تنها نتیجه ای که از این کار می گیرند ،شکست ،و نا امیدی است؛ چراکه فرد معتاد همواره اشتباهات خود را انکار کرده و هیچگاه حاضر به پذیرش صحبت های آنان نیست.
27
.٤کار معتاد استفاده از مواد مخدر به تنها اولویت در زندگی فرد معتاد تبدیل می شود و آشفتگی و بی نظمی حاصل از مصرف مواد سر انجام به کار او لطمه زده و ممكن است شغل خود را از دست بدهد .همان طور که برخی گفته اند ،اعتیاد به مواد مخدر خودش یک کار تمام وقت است .رسیدگی به وظایف شغلی و بطور همزمان استفاده از مواد مخدر ،روز به روز دشوار تر می شود .این امر به نوبه خود بر زندگی سایر اعضای خانواده نیز تاثیر می گذارد .به عنوان مثال ،شوهر معتادی که دیگر قادر به حفظ کردن شغل خود و تامین مخارج زندگی نیست ،باز زیادی را بر دوش همسر خود تحمیل کرده و باعث می شود که او عالوه بر وظایف قبلی خود مانند خانه داری ،به ناچار مسئولیت امرار معاش خانواده را نیز بر عهده بگیرد .در چنین شرایطی ،تمام خانواده دچار ترس و ناامنی در زندگی شده و مجبور می شوند که خودشان را با شرایط جدیدی که به دلیل ناتوانی شوهر درنگهداری کارش بوجود آمده است ،هماهنگ کنند .همسر فرد معتاد در مواقعی که به خاطر تامین معیشت خانواده مجبور است ساعتها از خانه دور باشد ،دائما نگران وضعیت فرزندان خود می باشد .چنین نگرانی هایی در پدران و مادرانی که فرزند معتاد دارند نیز مشاهده می گردد .والدین نگران هستند که فرزندشان عالقه اش به تحصیل را از دست داده و از مدرسه اخراج گردد و به خاطر اعتیادش به فردی بی انضباط و غیر مسئول تبدیل شود.
.٥امورمالی معتاد تهیه و خرید مصرف مواد مخدر بسیار پرهزینه است و معتادان برای تامین این هزینه ها به انواع خالف ها و حیله گری ها دست می زند .خانواده ها همواره در این ترس و نگرانی به سر می برند که عضو معتاد برای تهیه مواد مصرفی خود چگونه پول به دست می آورد .آنها دائما نگران این موضوع هستند كه مبادا فرد معتاد برای رسیدن به مواد مخدر مرتکب جرم و یا فحشا شده است ،و همزمان خودشان نیز مجبور می شود مال و اموال خانه را از دسترس او دور نگه داشته تا مورد سرقت واقع نشود .زمانی که اعضای خانواده می بینند که فرد معتاد برای تامین هزینه مواد مخدر خود ،اشیای قیمتی و حتی لوازم منزل را سرقت می کند بسیار سردرگم و نگران می شوند .گاهی فرد معتاد دست به سرقتی در خانه می زند که ممکن است تا مدتها کسی متوجه آن نشود ،و در بعضی مواقع بخاطر اینکه مقصر شناخته نشود سرقت را به گردن سایر اعضا می اندازد. در بسیاری از مواقع خانواده ها برای بازگرداندن اموال مسروقه توسط عزیزشان مجبور می شوند که بهای گزافی را بپردازند .ممكن است خانواده مجبور شوند پول هایی كه فرد معتاد از دوستان و آشنایانشان قرض گرفته است را بپردازند و یا حتی برای رعایت مصالح خود ،چک های بی محل او را نیز پرداخت کنند.
.٦دوستان معتاد اعضای خانواده به شدت از این مسئله که عزیزشان ،دوستان خوب را از خود دور كرده و با ده ها معتاد به مواد مخدر رفاقت می كنند دچار ترس و وحشت می شود .آنها نگران این هستند كه معاشرت با چنین افرادی باعث ایجاد تاثیر زیانباری در زندگی عزیزشان شود .خانواده نگران این است كه رفاقت و وقت گذرانی با چنین اشخاصی ممكن است عواقب ناگواری برای عضو معتاد در پی داشته باشد .ممكن است آنها اقدام به انجام کارهای خالفی بکنند و تحت پیگرد قانونی قرار بگیرند و بهترین سالهای عمر خود را پشت میله های زندان بگذرانند .مضافا ً این نگرانی وجود دارد كه تهیه و مصرف مواد مخدر با رفتارهای پرخطری نظیر استفاده از سرنگ های مشترك همراه باشد و فرد معتاد ناقل بیماری های مختلفی شده و آن را به دیگر اعضای خانواده نیز منتقل نماید.
28
-7-۲آیا آنها معتادند؟ بسیاری از اعضای خانواده معتادان ،اطالعاتی در خصوص عالئم و نشانه های بیماری اعتیاد ندارند و به همین دلیل قادر به تشخیص این بیماری در وجود عزیزانشان نیستند .بعالوه به خاطر توام بودن بیماری اعتیاد با شرم و گناه ،اعضای خانواده ترجیح می دهند که وجود این بیماری در خانواده خود را انعار کنند .اما شناخت بیماری اعتیاد ،اعضای خانواده را در وضعیتی قرار می دهد که بهتر می توانند به فرد معتاد کمک نماید. .۲عالئم هشدار دهنده .٢عالئم ابتال به اعتیاد .٣وسایل مصرف مواد مخدر لطفا توجه داشته باشید :شناسایی و مشاهده این عالئم و نشانه ها در عزیزتان لزوما ً به معنی اعتیاد وی به مواد مخدر نیست ،اینها صرفا نشانه های عمومی و رایج در میان کسانی است که ازاین بیماری رنج می برند.
-١عالیم هشدار دهنده :عالئى ْؼذار دُْذِ اعتیبد5
ػکم
.١عالیم جسمی
قرمز شدن سفیدی چشم و یا کوچکتر یا بزرگتر شدن غیر معمولی مردمک چشم خون دما شدن های مکرر که می تواند مربوط به كشیدن مواد مخدر در بیني باشد (شیشه یا کوکائین) تغییر در اشتها یا الگوی خواب و کاهش و یا افزایش ناگهانی وزن تشنج کردن بدون سابقه صرع بي توجهي به نظافت شخصی و یا شکل ظاهری صدمات و حوادثي كه علت آن نامعلوم است بوی غیر معمول در تنفس ،بدن ،یا لباس لرزش ،رعشه ،بي ربط و یا بریده بریده سخن گفتن ،اختالل و یا ناپایداری در حرکات.
29
.۲عالیم رفتاری
افت تحصیلی و غیبت های مکرر در محل کار یا تحصیل -از دست دادن عالقه به فعالیت های فوق برنامه، سرگرمی ها ،تمرینات ورزشی و بی انگیزه بودن در سایر مسائل روزمره شکایت از همکاران ،سرپرستان ،معلمان یا همکالسی ها نیاز غیر معمول یا غیر قابل توضیح به پول بیشتر و یا مشکالت مالی عدیده -قرض گرفتن ،سرقت کردن و یا گم كردن پول و اشیای قیمتی سكوت ،گوشه گیری ،و انجام رفتارهای مشکوک و مرموز تغییرات ناگهانی در روابط ،دوستان ،پاتوق های مورد عالقه و سرگرمی ها مشکالت متوالي از جمله جر و بحث ،دعوا و مرافعه ،حوادث و سوانح ،انجام کارهای غیر قانونی و خالف
.3عالیم روانی
تغییرات غیر عادی در شخصیت و یا طرز فکر تغییرات ناگهانی در خلق و خو ،تحریک پذیری ،عصبانیت های ناگهاني یا خنده های بي مورد دوره های بیش فعالی و یا بي قراری غیر عادی بی انگیزگی ،عدم توانایی در تمرکز حواس ،و یا در كل "در با نبودن" ترسو شدن ،گوشه گیری ،اضطراب ،و یا توهم.
-۲عالیم اعتیاد بسیاری از افرادی که به بیماری اعتیاد مبتال هستند ،یک سری عالیم جسمی از خود نشان می دهند .تعدادی از این عالیم عبارتند از: :عالئى اعتیبد 6ػکم
.١مقاوم شدن بدن با گذشت زمان ،فرد معتاد برای داشتن احساس سرخوشی و نشئگی قبلی به مواد مخدر بیشتری نیاز دارد .آیا آنها مواد مخدر بیشتری نسبت به گذشته استفاده می کنند؟ آیا آنها بدون نشان دادن عالئم مسمومیت نسبت به سایرافراد مواد مخدر بیشتری استفاده مي كنند؟
.۲خماری یكي از اثرات مواد مخدر این است كه فرد ممکن است عالیم خماری را تجربه کند :اضطراب یا بي قراری ،لرزش، رعشه و تشنج ،عرق سرد کرد ن ،تهوع و استفرا ،بی خوابی ،افسردگی ،تحریک پذیری ،خستگی یا از دست دادن اشتها و سردرد .آیا آنها برای آرام کردن اعصاب ملتهب و از بین بردن رعشه و لرزش صبحگاهی خود مواد مخدر مصرف مي كنند؟ مصرف مواد مخدر برای از بین بردن و یا جلوگیری از عالیم قطع مصرف ،نشانه ای از ابتال به بیماری
31
اعتیاد است .در موارد شدیدتر ،ترك مواد مخدر می تواند خطر جانی نیز به همراه داشته باشد و عالیمي همچون توهم، گیجی ،تشنج ،تب و بی قراری را ایجاد كند .این عالیم می تواند خطرناک باشد و فرد معتاد باید توسط پزشکي كه در زمینه اعتیاد تخصص و تجربه دارد معاینه و درمان شود.
.3از دست دادن کنترل با طوالنی تر شدن مدت مصرف مواد مخدر دیگر توانی برای مقابله و قطع مصرف مواد مخدر وجود ندارند و علی رغم قول و قرارهای قاطعانه معتادان برای قطع مصرف مواد مخدر ،آنها نمی توانند مدت زیادی در ترک باقی بمانند.
.4ناتوانی در قطع مصرف علی رغم تمایل آنها برای قطع مصرف مواد مخدر و یا کاهش میزان مصرف ،از خود تمایل نشان می دهند ،اما تمام تالش هایشان برای توقف مصرف ویا باقی ماندن در ترک با شکست روبه رو می شود.
.5غفلت از زندگی به دلیل استفاده از مواد مخدر آنها زمان کمتری صرف فعالیت هایی كه زمانی برایشان مهم بوده است می نمایند .فعالیت هایی مانند وقت گذراندن با خانواده و دوستان ،ورزش ،دنبال كردن سرگرمی ها و یا سایر اموری كه مورد عالقه شان بوده است .آنها زمان زیادی را به مصرف مواد مخدر ،فکر کردن در مورد آن ،و یا بهبودی از آن صرف مي كنند .آنها به جز مصرف مواد مخدر ،به چیز دیگری عالقه نشان نمی دهند .و بنابراین تمایلی به انجام فعالیت های گروهی واجتماعي نیز ندارند.
.6ادامه مصرف علیرغم ضرر آنها حتي با وجود آنكه می دانند مصرف مواد مخدر باعث بروز مشکالت فراوانی برایشان شده است ،همچنان به مصرف خود ادامه می دهند .به عنوان مثال ،فرد معتاد با علم به اینکه مصرف مواد مخدر موجب ناتوانی در انجام وظایف شغلی اش مي گردد ،اثرات مخربی بر زندگی زناشویی اش دارد ،و یا باعث به خطر افتادن سالمتی اش خواهد شد ،همچنان به مصرف مواد مخدر ادامه می دهد. اطالعات فوق با کسب اجازه نشر از NCADDاقتباس شده است .برای دسترسي به صفحه منبع ،لطفا بر روی این لینک كلیك كنید: http://www.ncadd.org/index.php/for-friends-and-family/signs-and-symptoms
-3وسایل مصرف مواد مخدر یعی دیگر از نشانه های بالقوه اعتیاد ،مشاهده وسائل مصرف آن است .وسائل مصرف به هر چیزی که برای مصرف مواد مخدر ساخته شده و یا مورد استفاده قرار می گیرد اطالق می شود .برخی از این وسائل مصرف عبارتند از :
لوله های سیگار دست ساز با استفاده از کاغذ و یا سیگارهای كارخانه ای که توتون آن خالی شده است -این اغلب نشانه آن است که توتون آن با حشیش ترکیب شده است. لول کردن اسکناس ،که برای كشیدن کوکائین یا هروئین از طریق بیني استفاده می شود. زرورق سیگار و فویل های آلومنیومي تا خورده و سوخته ،قاشق های سوخته و یا خم شده ،سرنگ و سوزن که ممکن است برای مصرف هروئین یا کوکائین مورد استفاده قرار گیرد. تكه هاي ریز پالستیك و سلفون -که براي بسته بندی کردن مواد مخدر از آنها استفاده می شود. ني ،بطری های پالستیکی و یا قوطی های نوشیدنی كه سوراخ شده اند ،می توانند برای کشیدن مواد مخدر مورد استفاده قرار گیرند. کپسول های گاز پیک نیک و فندک هایی با شعله زیاد و متمرکز که می توانند برای گرم کردن و کشیدن مواد مخدر استفاده شوند. آثار پودرهای غیر معمول بر روی لباس و یا تکه های کوچکی از مواد ناشناخته در جیب فرد معتاد بطری های کوچک ،که ممکن است حاوي آمیل نیترات ( )Amyl-nitrateباشند. قوطی کبریت خالی و بسته های کوچک که برای نگهداری و حمل مواد از آنها استفاده می شود.
برای کسی اطالعات بیشتر در مورد بیماری اعتیاد ،طبیعت و عالیم آن لطفا به قسمت بیماری اعتیاد مراجعه نمایید.
31
-8-۲اعتیاد و دروغگویی اعضای خانواده با مشاهده تباه شدن زندگی عزیزشان بر اثر اعتیاد ،همه تالش خود را به کار می گیرند تا او را از مصرف مواد مخدر منصرف کنند .اما سرانجام متوجه می شوند که تمام سعی و تالششان بیهوده بوده است و علی رغم همه تالش هایشان ،فرد معتاد کماکان به مصرف مواد ادامه می دهد .واقعیت این است تا زمانی که فرد معتاد آمادگی و تمایل الزم برای تره اعتیاد را نداشته باشد ،هیچعس و هیچ چیز نمی تواند وی را از ادامه مصرف مواد بازدارد.
چرا معتادان درو می گویند درو گویی وماهیت بیماریی اعتیاد تاثیرات دروغگویی بر اعضای خانواده راه های صحیح مقابله با دروغگویی
چرا معتادان دروغ می گویند یك معتاد برای محافظت کردن از اعتیاد خود اقدام به درو گفتن می کند .آنها برای انکار کردن اعتیادشان ،و متقاعد کردن شما به این موضوع که هیچ مشکلی ندارند و هر زمان كه بخواهند می توانند مصرف مواد مخدر را کنترل یا متوقف كنند ،به درو گفتن متوسل شده و انواع داستان ها و بهانه ها را ردیف می کنند .بعالوه ،بیماری اعتیاد نحوه فکر کردن فرد معتاد را نیز دستخوش تغییر کرده و او پس از مدتی قادر به تشخیص تفاوت بین واقعیت و خیال نبوده و تمام رفتار و گفتار وی تحت تاثیر اوهام و خیاالتش می باشد .از این رو است که گاهی دروغگویی آنها به خانواده یا دوستان خود ،نه از روی عمد و به منظور رنجش دیگران ،بلکه به این دلیل است که نمی توانند بین واقعیت و خیال تفاوت قائل شوند .در واقع آنها می خواهند نحوه نگرش و قضاوت دیگران نسبت به خود را کنترل کنند .یک معتاد کامالً به دروغی که می گوید باور دارد زیرا این بیماری اعتیاد است که در فکر و ذهن او ریشه دوانده و همه این درو ها را به صورت حقیقت برای او جلوه می دهد .به عنوان مثال هر وقت که از یک فرا معتاد سئوال می شود که چرا مواد مخدر مصرف می کند ،او هر بار درو و دست آویزی به شما تحویل می دهد که خود کامالً آن را باور دارد .مثال ممکن است بگوید " برای رفع درد و به تجویز دکتر مواد مصرف می کنم ". از طرف دیگر هیچ کس دوست ندارد كه یك معتاد به نظر برسد .ننگ و شرم معتاد بودن و تصویر خشن و تاریكی كه در ذهن ایجاد می كند ،موجب می گردد تا معتاد دست به هر کاری بزند تا با انكار واقعیت واقعی خود ،جایگاه نا امید كننده اش را حفظ كند .تصور کنید به شما بگویند به بیماری مبتال هستید كه هیچ قدرتی برای توقف و یا کنترل آن ندارید و اگر درمان نشوید خانواده ،خانه ،شغل ،احترام و جایگاه اجتماعی خود را از دست خواهید داد! در آن صورت شما نیز خود را یك معتاد آواره در حال گدایی در خیابان ،یك معتاد كارتن خواب با سرنگی در بازو ،یا یك معتاد ژولیده و کثیف تصور خواهید كرد. البته هیچ کس دوست ندارد بپذیرد که به چنین وضعیتی دچار شده است و سرانجام ممکن است به سمت این وضعیت ترسناک کشیده شود .ولی باید این حقیقت را پذیرفت که این بیماری بدون هیچگونه مالحظه ای نسبت به سن ،وضعیت اجتماعی و تحصیلی ،جنسیت و نوع گرایشات مذهبی و اعتقادی ،همه را در معرض خطر قرار داده و به سمت نابودی می کشاند.
دروغ گویی وماهیت بیماری اعتیاد برای پی بردن به این که چرا معتادان همواره درو می گویند الزم است که با ماهیت بیماری اعتیاد بیشتر آشنا شوید .با شناخت و کسب آگاهی بیشتر در مورد بیماری اعتیاد ،همچنین متوجه خواهید شد که چه دسته افکاری در ذهن معتاد شکل می گیرد و آنها را وادار به دروغگویی می کند .از این رو در ابتدا باید معنی کلمه بیماری را به خوبی درك كنیم. یک بیماری سبب می شود تا یك اندام ،دستگاه یا یكی از اعضای بدن انسان از فعالیت بازمانده یا فعالیت آن با اختالل همراه شود .در مورد اعتیاد به مواد مخدر نیز ،مصرف طوالنی مدت اینگونه مواد ضمن برجا گذاشتن اثرات منفی بر ساختار مغز، فعالیت عادی آنرا مختل کرده و مغز را برای کارکرد عادی و طبیعی خود به مواد مخدر وابسته می کند .با طوالنی شدن مصرف ،مواد مخدر اثراتی بر روی مغز فرد مبتال می گذارد که باعث بوجود آمدن عالئمی می شود که در زیر به کلیات آن اشاره شده است.
32
در ذهن كسانی كه بیماری اعتیاد در آنها پیشرفت کرده است ،دو عالمت بارز وجود دارد که افعار و رفتار آنها را تحت تاثیر قرار می دهد ،این دو عالمت یعنی وسوسه و نداشتن سالمت عقل در ادامه توضیح داده شده اند :
.١وسوسه وسوسه حالتی ناخواسته ،كنترل ناپذیر و بی وقفه است كه بر اثر آن یك فكر ،یك تصویر یا حالتی احساسی همواره ذهن انسان را درگیر و به خود مشغول می سازد .در مورد معتادان ،این مواد مخدراست كه همواره ذهن آنها را به خود مشغول می سازد و با آنكه می دانند مصرف این گونه مواد برای سالمت جسمی و روحی آنها و اطرافیانشان زیانبار است ،اما باز هم بر مصرف آنها پافشاری و اصرار می ورزند .علت چنین اصراری برای مصرف مواد مخدر لذت فراوانی است كه در ابتدا از مصرف این گونه مواد احساس می نمایند و بی وقفه تالش می كنند تا همان لذت و نشئگی اولین بار مصرف را به دست آورند .همه فكر و ذكر مبتالیان به بیماری اعتیاد ،تهیه کردن و مصرف مواد مخدر متمركز است؛ چراکه تاثیرات این مواد بر مغز انسان بسیار قوی است .مواد مخدر ،توهم قوی بودن و داشتن كنترل بر اوضاع را در ذهن فرد معتاد پدید می آورد .با مصرف مو اد مخدر به ناگهان متوجه می شوند كه می توانند از عهده كارهائی برآیند كه در حالت عادی از انجام آنها وحشت و هراس دارند (به عنوان مثال صحبت كردن در جمع) .با مصرف کردن مواد مخدر به آنها احساس نشئه بودن و سرخوشی دست داده و به فردی جسورتبدیل می شوند و احساس می كنند هر مشكلی را می توانند از پیش پا بردارند .با وجود طبیعی و عادی نبودن این گونه احساسات ،ذهن آنها ازقرار گرفتن در چنین حالت هائی لذت می برد .چنین چرخه ای است كه سرانجام به ایجاد وسوسه در معتادان منجر می شود. یكی از بزرگترین مشغله های فكری معتادان مزمن این است كه ثابت كنند كه می توانند مصرف مواد مخدر خود را کنترل کنند و اینكه خودشان را مانند افرادی عادی و طیبعی جلوه دهند .به احتمال بسیار زیاد قبول کردن این واقعیت كه آنها هیچ گونه توان و اراده ای در برابر مواد مخدر ندارند ،واقعیت تلخی است كه نمی خواهند به آن اعتراف كرده و آن را بپذیرند؛ به همین علت همواره تالش می كنند تا این نقطه ضعف خود را به هر شكل پوشانده و راهی پیدا کنند تا به خودشان و دیگران نشان دهند که می توانند میزان مصرف مواد مخدر را كنترل نمایند .فرد مبتال حتی اگر به یك معتاد تمام عیار هم تبدیل شده باشد ،باز هم به راحتی نمی پذیرید كه معتاد است .باید از یك معتاد پرسید كه تا كنون چند بار تالش كرده است تا میزان مصرف مواد مخدر را در حد متعادل نگه داشته و در این راه با شكست روبرو شده است؟ باید دید که تا كنون چند بار به خود و دیگران گفته كه دیگر مواد مصرف نخواهد كرد اما چند روز بعد باز هم به سرا مواد مخدر رفته و مصرف آنرا از سرگرفته است.
.۲نداشتن سالمت عقل دومین نشانۀ بارز و متداول روانی در میان معتادان نداشتن سالمت عقل است که آن را می توان حالتی از تفكر توصیف كرد كه كامل ،سالم ،معقول و منطقی نبوده و بر اساس واقعیت بنا نشده است.بر اثر مصرف مداوم مواد ،افكار و اندیشه های معتادان غیرعادی و نابهنجار می شوند ،چو ن مواد مخدر به شدت و به گونه ای غیر طبیعی چگونگی ارسال ،دریافت و پردازش اطالعات از سوی مغز را مختل می سازد .به همین علت آنها قدرت تصمیم گیری و قضاوت و داوری صحیح را از دست می دهند .افكارغیر عقالیی معتادان به رفتارها و اقدامات زیانباری منجر می شوند كه سرانجام زندگی آنها را آشفته و بی سر و سامان می سازد .نداشتن سالمت عقل باعث می شود كه معتادان دائما ً در حال خودفریبی بوده و و با خود بگویند كه این بار خواهم توانست مصرف مواد مخدر را کنترل کنم و این بار اوضاع با دفعات پیشین تفاوت خواهد كرد .ناسالمت عقل باعث وارونه جلوه دادن حقیقت در ذهن فرد مبتال به اعتیاد می شود .آنها با اینكه به وضوح نشانه های نابودی خود و خانواده شان را مشاهده می کنند ،اما توانایی درك این حقیقت كه در ورطه شكست و نابودی هستند را نداشته و به همین دلیل باز هم به مصرف مواد مخدر ادامه می دهند .كسانی كه در اطراف فرد معتاد قرار دارند رفتار او را جنون و دیوانگی تلقی می كنند اما در نظر شخص مبتال به این بیماری رفتارش کامال طبیعی و عادی جلوه می كند. الگوهای خاصی در زمینه ناسالمت عقل و غیر عقالیی بودن طرز فعر در میان اغلی معتادان وجود دارد كه ویژگی های تقریبا ً مشابه ای دارند .این ویژگی ها عبارتند از : )١انكار انكار ،مكانیزم و سازوكاری دفاعی است كه معتادان برای متقاعد ساختن خود و دیگران مبنی بر اینكه مواد مخدر مشكلی برای آنها ایجاد نمی كند از آن استفاده می كنند .حتی خود آنها نیز نمی دانند كه سرگرم انكار کردن اعتیاد خود هستند، چون مصرف مواد مخدر توانائی فكر كردن منطقی آنان را مختل كرده است .انكار كردن سبب می شود تا با وجود همه مشكالت و مصائبی كه مواد مخدر برای فرد مبتال و نزدیكانش پدید آورده است ،آنها مصرف این گونه مواد را ادامه دهند .كسانی كه برنامه بهبودی ۲٢قدم را دنبال می كنند می گویند " اعتیاد تنها بیماری است كه فرد مبتال را متقاعد می کند که بیمار نیست". انكار کردن روشی است كه فرد مبتال به بیماری اعتیاد برای اجتناب از پذیرفتن واقعیت دردناک بیماری اش در پیش می
33
گیرد .از آنجا كه آنها از اعتراف به معتاد بودن خود به شدت وحشت دارند ،نمی توانند این مسئله را به راحتی بیان کنند. نكته دیگر اینكه انكار باعث می شود تا معتادان در دنیایی تخیلی و بدور از واقعیت زندگی کنند ،دنیایی كه با وجود تحمل درد و رنج فراوان در آن ،باز هم احساس آرامش و امنیت می کنند .باید توجه داشت كه همین انكار است كه معتادان را در بند بیماری اعتیاد اسیر نگاه می دارد .تا زمانی كه فرد مبتال به بیماری اعتیاد به عنوان شیوه ای دفاعی از انكار استفاده کند ،در برابر مواد مخدر هیچ قدرتی نداشته و برده ای بیش نخواهد بود. فهرست انوات روش های دفاعی که فرد مبتال به اعتیاد برای ادامۀ انعار خود از آنها استفاده می کند بسیار طوالنی است .در اینجا به شماری از شیوه هایی که معتادان برای بی خطر جلوه دادن مصرف مواد مخدر به آنها متوسل می شوند اشاره شده است: o o o
o o o
o
o
توجیه و بهانه جویی :توجیه کردن خود و دیگران در این مورد که چرا مواد مخدر مصرف می کنند .مثال "اگر زندگی شما هم شبیه به زندگی من بود ،شما نیز مواد مخدر مصرف می کردید" یا اینكه " من به علت بیماری كمر درد مجبور به استفاده از مواد هستم". دلیل تراشی :ارائه دالیل غیر منطقی درباره مصرف مواد مخدر .مثال " به این دلیل مواد مخدر مصرف می کنم که سرگرم شده و اعتماد به نفس داشته باشم" یا اینكه " برای این مواد مخدر مصرف می كنم تا بتوانم به کار و فعالیتم ادامه بدهم". سرزنش کردن/افسوس خوردن به حال خود :برای توجیه مصرف مواد مخدر ،دیگران را مسئول معتاد شدن و رفتارها نادرست خود معرفی می کنند.مثال " همسرم با من بدرفتاری می کند و من برای این که بتوانم وی را تحمل کنم ناگزیرم که مواد مخدر مصرف کنم" یا اینكه " من هیچ آینده روشنی در پیش رو ندارم و تنها مصرف مواد مخدر است که اندکی به من آرامش می دهد". كم جلوه دادن میزان مصرف :خودداری از اعتراف کردن به این که در شبانه روز چه مقدار و چند نوبت مواد مخدر مصرف می کنند .مثال " فقط هر از گاهی و آن هم بصورت تفننی مواد مخدر مصرف می کنم .حساب کار را دارم و حواسم جمع است ". روشنفعر بازی :ارائه دالیل بی پایه و اساس برای متقاعد ساختن خود و دیگران به این که مشکلی در کار نیست .مثال " برای این مواد مخدر مصرف می کنم که احساس خالقیت کرده و کارم را بهتر انجام دهم" یا اینكه " با مصرف مواد ذهن من بهتر برای درس خواندن آماده می شود و مطالب را بهتر یاد می گیرم". عدم صداقت :حقایق و واقعیت های مربوط به بیماری اعتیاد به اندازه ای آزار دهنده است که معتادان نمی توانند آنها را بپذیرند و به همین علت به دروغگویی متوسل می شوند یا با پنهان نگه داشتن نکات و جزئیات مهم مربوط به اعتیاد خود به تحریف حقایق می پردازند .مثال " برای کسب لذت مواد مخدر مصرف نمی کنم ،بلکه به خاطر خواص درمانی و آن هم فقط آخر هفته مواد مخدر مصرف می کنم". طفره رفتن :وقتی از اعتیاد آن ها به مواد مخدر سخن به میان می آید با دست انداختن ،مسخره کردن، فریبکاری و حتی توسل به خشونت ،اقدام به منحرف کردن بحث می کنند .مثال " من خیلی زیاد مصرف نمی کنم و هر زمان که بخواهم می توانم کنار بگذارم .من در این مورد مشکلی ندارم و این شما هستید که مشکل دارید" . تنهایی و انزوا :برای این که بتوانند به مصرف مواد مخدر ادامه دهند از دیگران دوری می کنند وتمایل دارند که همیشه در خانه تنها باشند .به همین علت در اکثرا در میهمانی ها و مناسبت های خانوادگی شرکت نمی کنند.
)۲خود محوری /خودخواهی یکی دیگر از ویژگی های بیماری اعتیاد تغییراتی است که در طرز رفتار فرد معتاد بوجود می آورد .ممکن است اطرافیان آنها را افرادی خودخواه به شمار بیاورند ،چون چنین به نظر می رسد تنها چیزی که برای آنها اولویت و اهمیت دارد خودشان و مصرف مواد مخدر است .اطرافیان تصور می کنند که فرد مبتال به اعتیاد از روی عمد و اراده یا صرفا ً برای کسب لذت به مصرف مواد مخدر می پردازد ،اما در واقع آنها چاره دیگری جز خودخواه بودن ندارند ،چون برای ادامه حیات به مواد مخدر نیاز دارند و به همین دلیل مواد را به هر کس یا هرچیز دیگری ترجیح می دهند. )3خود بزرگ بینی شمشیر دو لبه بزرگی که معتادان گرفتار آن هستند خود بزرگ بینی و اهمیت قائل شدن بیش از اندازه برای خودشان است .زمانی که آنها برای نخستین بار مواد مخدر مصرف می کنند احساس قدرت و تسلط داشتن بر اوضاع به آنها دست می دهد .آنها توهم ناشی از مصرف مواد مخدر را واقعی پنداشته و خود را بهتر ،با هوش تر ،و مهم تر از دیگران به شمار می آورند .آنها از آنچه که دارند راضی و خشنود نیستند و از زندگی عادی خود احساس رضایت نمی کنند و می خواهند بیشتر و بیشتر به دنبال لذت جویی بروند تا این زندگی ظاهراً كسل كننده را تحمل كنند .گرچه پیش از این بسیاری
34
از معتادان در این راه شکست خورده و ناکام مانده اند ،ولی آنها تصور می کنند که پیروز و کامیاب خواهند شد .آن ها برای به دست آوردن قدرت ،پول ،اعتبار ،و جایگاه اجتماعی باالتر تالش می کنند و خود را تسلیم آرزوها و توهماتی می کنند که مصرف مواد مخدر در آنها ایجاد کرده است .نکته مهم این است که همین احساس خودبزرگ بینی و مهم بودن است که آنها را از تالش برای دریافت کمک جهت رهائی از چنگ مواد مخدر و بهبود یافتن باز می دارد .افراد مبتال به اعتیاد تصور می کنند که با دیگران تفاوت دارند .با آنکه به قعر فالکت و بدبختی سقوط کرده اند؛ تصور می کنند که انسان های شاخصی بوده و با دیگران قابل مقایسه نیستند .در برنامه های ۲٢قدمی از چنین تصوری که آنها درباره خود دارند تحت عنوان "منحصر به فرد بودن كشنده" یاد می شود .در برنامه های ۲٢قدمی بر این نکته تاکید می شود که خود را کوچک یا بزرگ شمردن در واقع دو روی یک سکه بوده و هر دو می توانند بر روند بهبودی فرد معتاد تاثیرگذار باشند. )4تغییرات چشمگیر شخصیتی در هنگام نشئگی یکی دیگر از عالئم بیماری اعتیاد که افکار و اندیشۀ فرد مبتال را پریشان می سازد تغییرات چشمگیر رفتار آنها در هنگام مصرف مواد مخدر است .فرد معتاد حتی اگر مهربان ترین فرد روی زمین نیز باشد ،با وارد شدن مواد مخدر به سیستم بدنش ممکن است ناگهان به یک هیوال تبدیل شود ،حس پایبندی به اخالقیات را از دست داده و رفتاری تحقیر آمیز در پیش بگیرد .معتادان به علت سلطه و سیطره نیاز به مواد مخدر بر رفتار آنها ،ممکن است به ارتکاب جرم و جنایت و یا اعمال ناشایست مبادرت کنند .در کتاب بزرگ موسوم به الکلی های گمنام ،این تغییر شخصیت شدید ،به رفتار دکتر جکیل و آقای هاید که شخصیت اول رمانی به همین نام از یک نویسنده اسکاتلندی قرن نوزدهم است تشبیه شده است که از یک پزشک و انسانی عادی به موجودی هولناک تبدیل شد. فاجعه بیماری اعتیاد این است که بیماری ،قدرت فکر کردن درست را از معتادان سلب می کند .آن ها برای این که بتوانند به مصرف مواد مخدر ادامه دهند به دیگران درو می گویند .دروغگوئی و فریبکاری به طبیعت و شخصیت دوم آنها تبدیل شده و بنابراین نمی توانند واقعیت بیمار بودن خودشان را به سادگی بپذیرند .اما در نهایت رنج و عذاب اعتیاد آنچنان شدید می شود که همه سازوکارهای دفاعی آنها را درهم می شکند .بسیاری از معتادان تنها در این هنگام و پس از سقوط به قعر فالکت و بدبختی است که می پذیرند که به این بیماری مبتال هستند .متاسفانه بسیاری از معتادان پیش از رسیدن به این مرحله جان خود را از دست می دهند ،چون قبول این واقعیت و تن دادن به آن بسیار دشوار است .مواد مخدر به روح و روان آنها آسیب می رساند و به همین دلیل اگر فرد مبتال به بیماری اعتیاد بخواهد مصرف مواد مخدر را ترک کند باید بداند که نمی تواند روی افکار و اندیشه های خود حساب کند ،چون افکار پریشان و بیمارگونه او نمی تواند برای ترک مواد مخدر کمکی به او بکند .مصرف مواد مخدر توانایی تفکر منطقی و صحیح را از معتادان گرفته است .به همین دلیل است که اگر فرد معتاد تصمیم به ترک اعتیاد و آغاز کردن مسیر بهبودی بگیرد ،به قدرتی باالتر و قوی تر از خود نیازمند است .تنها در پرتو باور و تکیه به این نیروی برتر است که فرد معتاد می تواند راه چاره ای برای بهبودی از بیماری اعتیاد پیدا کند.
تاثیرات دروغگویی بر اعضای خانواده زندگی بسیاری از اعضای خانواده معتادان ،شدیدا تحت تاثیر عوارض روانی بیماری اعتیاد از جمله دروغگویی قرار می گیرد .برخی از تاثیراتی که گریبانگیر خانواده معتادان می شوند عبارتند از:
از بین رفتن اعتماد ،احترام ،و بروز رفتارهای خشونت آمیز نسبت به فرد معتاد مشکل تر شدن برقراری ارتباطات سالم و صادقانه متقابل دچار شدن به احساساتی نظیر تحقیر شدن ،نا امیدی ،و خستگی به دلیل مواجه بودن با انکار و دروغگویی دائمی فرد معتاد شک و تردید نسبت به تصمیمات و افکار خود -آنها ممکن است فکر کنند شاید چیزهایی که فرد معتاد می گوید درست باشد و این آنها هستند که اشتباه می کنند. استفاده کردن از مکانیزم دفاعی انکار برای كنار آمدن با مشكل اعتیاد ،دقیقا مانند فرد معتاد – در این شرایط آنها به منظور حفاظت از انسجام خانواده و حضور در اجتماع با درو و دستکاری حقیقت بر روی مشکل اعتیاد فرد مبتال سرپوش می گذارند .به قول معروف مثل کبک سرشان را زیر برف پنهان می کنند تا کسی متوجه مشکل بزرگی که در خانواده آنها وجود دارد نشود. انکار کردن تاثیرات منفی اعتیاد بر خودشان ،علیرغم پذیرفتن اصل مشکل اعتیاد -آنها مشکل اعتیاد راتشخیص می دهند ،ولی اثرات آن را بر روی خود انکار کرده و سعی می کنند حواس خود را به جاهای دیگر مشغول کنند.
35
راه های صحیح مقابله با دروغگویی با پیشرفت بیماری اعتیاد در فرد مبتال و پدیدار شدن اثرات منفی آن ،سایر اعضای خانواده نیز در یک چرخه ویرانگر گرفتار می شوند .آنها برای حفن آبرو و مراقبت از کانون خانواده خود ،اقدام به دروغ گویی می کنند .اما شما به عنوان افراد خانواده یک معتاد چگونه می توانید از سقوط خودتان در دام این بیماری جلوگیری كنید؟ چگونه می توانید با عدم صداقت فرد معتاد مقابله كنید؟ (۲بسیار مهم این است که درک کنید که معتادان با دروغگویی ،شخصا ً نمی خواهند به شما لطمه بزنند .آنها از یک بیماری مهلک رنج می برند كه کنترلی بر آن ندارند و تنها راهی که برای انکار اعتیاد و ادامه دادن به اعتیاد سرا دارند ،متوسل شدن به درو است. (٢تنها شما نیستید که در معرض فریبکاری و دروغگویی فرد مبتال به اعتیاد قرار دارید .آنها برای مخفی كردن شدت اعتیادشان به همه درو می گویند .آنها دست به هر كاری می زنند تا در دنیای اطرافشان به عنوان یک فرد عادی شناخته شوند. (٣به هیچ عنوان با آنها بحث نکنید ،التماس و زاری نکنید یا سعی نکنید به آنها ثابت كنید كه دارند به شما درو می گویند؛ زیرا بحث كردن با آنها فقط شما را خسته و سرخورده كرده و موجب اتالف انرژی شما می گردد .در واقع فرد معتاد معتقد است که درو (آنچه که آنها می گویند) نسخه ای از حقیقت است و شما نمی توانید وی را متقاعد کنید؛ زیرا آنها درو هایی كه می گویند را صادقانه باور دارند .نباید امیدوار باشید که اگر درو گفتن آنان را ثابت کنید ،آنها دست از کارهای خود برداشته ومصرف مواد مخدر را متوقف می کنند .به یاد داشته باشید تا زمانی که آنها از بیماری اعتیاد رنج می برند ،ملزم به درو و فریبكاری هستند. (۴شما قدرت کنترل و یا متوقف کردن بیماری اعتیاد آنها را ندارید .تنها کاری که شما می توانید انجام دهید این است که حقیقت را بگوئید و به خودتان اجازه ندهید که گرفتار عدم صداقت آنها شده و برای حفاظت از آنها به دروغگویی بپردازید. (۵شما می توانید نحوه رفتار و واکنش های خود نسبت به اقدامات فریبکارانه معتاد را تحت کنترل بگیرید .به عنوان مثال یا باید بپذیرید که آن ها از یک بیماری رنج می برند که شما قدرت معالجه و یا مقابله با آن را ندارید ،و یا تصمیم به متقاعد کردن آنان به ترک اعتیاد گرفته و در این راه خود را به آب و آتش بزنید .بسیاری از اعضای خانواده معتادان عمر خود را صرف تالش برای متقاعد کردن معتاد کرده اند و تقریبا ً همیشه با شکست مواجه شده و دست آوردی جز نا امیدی و عجز نداشته اند. (۶اعتیاد یک بیماری توام با دروغگویی و فریبکاری است و به خاطر عوارض مضر و تغییرات شیمیایی ایجاد شده در مغز ،همواره باعث تحت سلطه قرار گرفتن فرد معتاد می شود .به همین دلیل است که این بیماری ممكن است موجب انحراف شدید فکری و بروز رفتارهای جنون آمیز و غیر منطقی از فرد معتاد شود .در واقع افراد معتاد نمی تواند بین حقیقت و خیال تفاوت قائل شوند .آنها در دنیایی سرشار از توهم زندگی می کنند که به واقعی بودن آن باور دارند و به همین دلیل بر درو گفتن خود اصرار می ورزند .متاسفانه اعضای خانواده معتادان نیز به همان اندازه تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته و از آن رنج می کشند .آنها سعی می کنند تا عزیزشان را متقاعد به ترک اعتیاد کنند و به همین دلیل تحت تاثیر مقاومت ها و واکنش های بیمارگونه فرد معتاد قرار کرفته و خودشان نیز قربانی آثار این بیماری می شوند. )1اگر اعضای خانواده قصد دارند که وضع زندگی خود را بهتر کرده و برای ترک اعتیاد به فرد معتاد کمک کنند ،باید ابتدا از خودشان شروع کرده و گام اول را خودشان طی کنند .آنها باید تا آنجایی که می توانند راجع به بیماری اعتیاد آگاهی کسب کرده و راهکارهای پیشنهادی برای شروع بهبودی را عمال در زندگی خود پیاده کنند این کار از همه تالش هایی که برای نجات فرد معتاد انجام می دهند موثر تر و راهگشا تر خواهد بود .خانواده فرد معتاد سپس باید بپذیرند که در برابر بیماری اعتیاد عاجز بوده و قدرت آن را ندارند که فرد معتاد را مجبور به ترک اعتیاد و تغییر دادن رفتارش بکنند .تنها با پذیرش و قبول این واقعیت است که می توانند از رنج و عذاب این بیماری نجات یافته و خانواده خود را به سمت بهبودی از اثرات این بیماری هدایت کنند .پذیرفتن این حقیقت در اصل همان قدم اول بهبودی در انجمن های حمایت از خانواده می باشد .با برداشتن این قدم مهم ،هم خانواده و هم فرد معتاد شانس بیشتری برای بهبودی به دست آورده و اثرات مخرب بیماری اعتیاد بر آن ها کمتر و کمتر خواهد شد.
36
-9-۲چگونه آنها را باز داریم؟ اعضای خانواده با مشاهده تباه شدن زندگی عزیزشان بر اثر اعتیاد ،همه تالش خود را به کار می گیرند تا او را از مصرف مواد مخدر منصرف کنند .اما سرانجام متوجه می شوند که تمام سعی و تالششان بیهوده بوده است و علی رغم همه تالش هایشان ،فرد معتاد کماکان به مصرف مواد ادامه می دهد .واقعیت این است تا زمانی که فرد معتاد آمادگی و تمایل الزم برای تره اعتیاد را نداشته باشد ،هیچعس و هیچ چیز نمی تواند وی را از ادامه مصرف مواد بازدارد.
اولویت معتاد در زندگی ناتوانی خانواده در برابراعتیاد
اولویت معتاد در زندگی
یکی از اعضای خانواده شما معتاد است و شما را به مرز جنون کشانده است .این فرد از شما دزدی می کند ،به شما درو می گوید ،شما را فریب می دهد و به شما آزار می رساند و با این حال می گوید که شما را دوست دارد و قول می دهد که مصرف مواد را ترک کند .هر چند تجربه ثابت کرده است که در بیشتر اوقات قول و قرارهای فرد معتاد ارزش و اعتباری ندارد اما شما به علت عشق و عالقه ای که به او دارید یا برای حفظ آبروی خانواده ،همه تالش خود را به کار می برید تا وی را از بالئی که به آن دچار شده است ،نجات دهید .به او پول می دهید تا بدهی های خود را پس دهد یا برای آزادی او از زندان وثیقه می گذارید .شما او را غرق محبت خود می کنید تا اطمینان پیدا کند که شما دوستش دارید .با خواهش و التماس یا وعده دادن سعی در متقاعد کردن او برای کنار گذاشتن مصرف مواد می کنید؛ حتی مخارج ترک اعتیاد و سم زدائی او را نیز پرداخت می کنید ،اما دیر یا زود وی دوباره مصرف مواد را از سر می گیرد .در این مرحله است که دست به تهدید زده و برای او خط و نشان می کشید ،با او به جر و بحث و مرافعه می پردازید و به او گوشزد می کنید که نه تنها زندگی خودش ،بلکه زندگی همه اعضای خانواده را نیز به سمت نابودی می کشاند .باالخره از دست او به ستوه آمده و او را از خانه بیرون می کنید اما بعد از چندی به علت دلواپسی و نگرانی و یا دلسوزی و ترحم ،دوباره مراقبت از او را از سر می گیرید .سر انجام به این نتیجه می رسید در هر صورت ،چه با او رفتاری آرام و دوستانه داشته باشید و چه رفتاری خشن ،او به مصرف مواد ادامه می دهد. در این مرحله شما به ستوه آمده و احساس می کنید که هیچ کاری از دست شما بر نمی آید و با خود می گوئید چرا با این همه آسیبی که اعتیاد به خود او و خانواده وارد می کند دست از مصرف مواد مخدر بر نمی دارد. واقعیت این است که عزیز شما از بیماری اعتیاد رنج می برد .این بیماری باعث می شود تا طرز فکر و رفتار فرد معتاد تغییر کند .او به تدریج به علت آسیب های ناشی از بیماری اعتیاد عقل و منطق خود را از دست می دهد و هر بالئی هم که بر سر او بیاید ،بازهم به اعتیاد خود ادامه می دهد .بیماری اعتیاد به شدت به ساختار مغز و سیستم عصبی فرد معتاد آسیب رسانده و کارکرد طبیعی آن را مختل می کند .فرد معتاد دچار پدیده ای به نام وسواس می شود که و با وجود همه آسیب های جسمی و روانی که به وی می رسد ،فقط به مصرف دوباره مواد و نشئه شدن فکر می کند .برای درك این انحراف و وسواس فكری فرد معتاد ،باید ابتدا با عملكرد آن بیشتر آشنا شویم .بعد از پیشرفت و مزمن شدن بیماری اعتیاد ،انحراف شدیدی در طرز فکر معتاد بوجود می آید .وی دیگر نمی توانند به چیزی جز مواد مخدر فكر كنند و زندگی کردن به صورت عادی را مستلزم مصرف مواد مخدر می بیند .او با آنكه از خطرات مصرف مواد آگاه است ،اما توان تشخیص صحیح و غلط را از دست داده است .آنها حتی اگر با تمام وجود نیز بخواهند كه مصرف مواد را ترك نمایند ،به دلیل وجود همین وسواس فكری نمی توانند بر سر قول و قرارهای خود باقی بمانند و همیشه با شکست رو به رو می شوند .به عبارت دیگر در وجود فرد معتاد همیشه به موازات عقل و منطق ،یك كج بینی و تفکر انحرافی نیز وجود دارد كه به او می گوید "اگر مصرف كنی هیچ اتفاقی برایت نمی افتد و خطری تو را تهدید نمی كند" .حقیقت این است كه فرد معتاد با وجود چنین عیبی در سیستم فكری اش هرگز به تنهایی قادر نخواهد بود كه مصرف مواد را ترك نماید و تصمیم یا اراده او نقش چندانی در اعمال و رفتار او ندارد. بدن یک معتاد به علت استفاده زیاد از مواد مخدر برای کارکرد عادی خود نیز به وجود آن وابسته شده است .اگر فرد معتاد به یكباره و به طور ناگهانی مصرف مواد را قطع کند ،بدنش از خود واکنش نشان داده و او دچار عوارض خماری خواهد شد .بدین ترتیب کم کردن و یا قطع کردن مصرف مواد كار آسانی نیست .به بیان دیگر ،فرد معتاد دیگر اختیاری از خود نداشته و این مواد مخدر است كه در زندگی اش برای او تصمیم می گیرد .فرد معتاد قدرت انتخاب را از دست می دهد و نمی تواند مصرف مواد را با نیروی اراده خود قطع و یا کنترل کند .برای یك معتاد استفاده از مواد مخدر یك امر حیاتی است و بدون آن کارکرد طبیعی ذهن و جسم او دچار اختالل می شود.
37
وقتی بیماری اعتیاد بر کسی غلبه کند همه جنبه های زندگی او را تحت تاثیر قرار خواهد داد و کنترل زندگی از دستش خارج خواهد شد .تنها اولویت شخص معتاد پیدا کردن و مصرف مواد مخدر خواهد بود و هر کار دیگری به جز مصرف مواد مخدر برایشان بی اهمیت می شود .معتادان از هر عاملی که باعث شود با مشكل اعتیادشان روبرو شده و یا مجبور به قطع مصرف مواد شوند ،از جمله رابطه با اعضای خانواده و یا دوستانشان دوری می کنند. ممکن است پیش از اعتیاد آنها اشخاصی درستکار و مهربان بوده باشند ولی زمانی که به اعتیاد دچار شدند دیگر به فكر حفظ آبرو و مسائل اخالقی نیستند ،چراکه این گونه مسائل برایشان معنای چندانی ندارد .به دلیل اثرات شدید این بیماری بر روح و روان شخص معتاد ،او با رفتارهای ویرانگر خود ناخواسته به زندگی اعضای خانواده خود نیز آسیب می رساند ،اما به راحتی می تواند رفتار های غیر عادی خود را توجیه كرده و یا روی آنها سرپوش بگذارد. برای شخصی كه به بیماری اعتیاد دچارشده است اقرار كردن كار بسیار سختی است .یك معتاد به هر نحو ممكن تالش می كند تا اعتیاد خود را پنهان كرده و از پذیرش و قبول این واقعیت امتناع کند .عالوه بر این ،تاثیر مواد مخدر بر مغز شخص معتاد آن چنان زیاد و شدید است که وی وارد دنیای توهم و خیال می شود .از این رو فرد معتاد به سختی می تواند بپذیرد كه بدبختی ها و مصیبت هایی كه گریبان وی و خانواده اش شده است ،در اثر مصرف مواد مخدر و اعتیاداو است؛ بنابراین اعتیاد خود را انكار می نماید .بدبختی و مصیبت بیماری اعتیاد چنان است که با وجود همه آسیب ها و تباهی که به همراه دارد ،شخص معتادی كه در دام اعتیاد گرفتار شده است، احساس امنیت و آرامش می کند .فرد معتادی که کامالً ارتباط خود با واقعیات را از دست داده است ،ممکن است کاری بکند که برای اطرافیانش قابل درک نباشد .او توان درك این واقعیت را ندارد كه مصرف مواد مخدر نه تنها به خودش بلكه به اطرافیانش نیز صدمات فراوانی وارد می كند .به همین دلیل او ممکن است از اعضای خانواده خود دزدی کرده و امنیت آنان را به خطر بیاندازد .او کامالً خود محور و خودخواه شده و برای رسیدن به مقاصد خود همه را فریب داده و درو می گوید و از لحاظ روانی نیز به فردی بد اخالق و پرخاشگر تبدیل می شود .اما بیماری اعتیادش او را قانع می کند که همه این رفتار ها کامال طبیعی است و در واقع خود را نسبت به مصرف مواد حق به جانب دانسته و با رفتارهایش همچنان باعث آزار دیگران می شود .در واقع عامل اصلی که باعث رنج و عذاب معتاد و خانواده او می شود ،دور بودن از واقعیت است. بیمار اعتیاد چنان هیوالی وحشتناکی است که وقتی کسی در دام آن گرفتار شود دیگر قادر نیست به داشته ها و توانایی های خود اتکا کند .بر اثر تاثیرات شدید و ویرانگر بیماری اعتیاد ،فرد معتاد كنترل و اداره زندگی را از دست می دهد .او دیگر اختیار چندانی از خود نداشته و برده مواد می شود .این مواد مخدر است که برای او تصمیم گیری كرده و به او می گوید كه چه كاری به صالح او است .حقیقت این است که برای رهایی از این بیماری شوم، فرد معتاد باید آن قدر سرش به سنگ بخورد و به آن درجه از یاس و درماندگی برسد تا برای ترک اعتیاد و رها شدن از این مصیبت ها کامال آمادگی پیدا کند .در اثر فشارها و عذاب های ناشی از بیماری اعتیاد او به نقطه ای می رسد كه دیگر نمی تواند رنج این بیماری را تحمل نماید .از این رو می پذیرد كه در برابر اعتیاد به مواد مخدر ناتوان بوده و برای رهایی یافتن از این بیماری اقدام به درخواست کمک از یک نیروی برتر از خود می نماید. برای کسی اطالعات بیشتر درباره بیماری اعتیاد ،لطفا به بخش بیماری اعتیاد رجوت کنید.
ناتوانی خانواده در برابر اعتیاد َ :بتٕاَی خبَٕادِ در ثزاثز اعتیبد7
38
ػکم
.١ممانعت از رسیدن فرد معتاد به آخر خط تجربه نشان داده که علی رغم همه تالش های اعضا خانواده برای کمک به ترک اعتیاد عزیز معتادشان ،در بیشتر مواقع این تالش ها بی نتیجه است .فرد معتاد آن قدر به مصرف مواد مخدر ادامه می دهد تا به نقطه ای برسد که بداند دیگر بیش از آن تحمل رنج و عذاب اعتیاد را ندارد .در ادبیات انجمن های گمنام ۲٢قدمی از این نقطه به عنوان " آخر خط " یاد می شود .معتاد زمانی به آخر خط می رسد که عذاب ناشی از اعتیاد و پی آمدهای آن ،دیوار نفوذ ناپذیر انکار و توهمی که وی در اطراف خود کشیده است را خراب کند .برای بسیاری از معتادان ،این مرحله زمانی فرا می رسد که شرایط آنچنان غیر قابل تحمل باشد که دیگر نتوانند واقعیات آنچه که بر سرشان آمده است را انکار کنند .برخی دیگر نیز در مرحله ای هستند که با مرگ دست و پنجه نرم می کنند و یا احتماالً دست به خود کشی زده و به آخر خط می رسند. عده ای نیز احتماال زمانی که از زندان ،آسایشگاه روانی یا بیمارستان سر در آورده اند متوجه بالهایی که اعتیاد بر سر آنها آورده است خواهند شد .البته این یك قاعده كلی نیست و ممكن است فرد مبتال به بیماری اعتیاد از لحاظ روحی و روانی چنان دچار عذاب بشود كه در همان مراحل اولیه اعتیادش به فكر چاره و دریافت كمك بیافتد .به عبارت دیگر ممكن است فرد معتاد قبل از اینكه با عواقب بسیار شدید اعتیاد روبرو شود به این نقطه برسد .معموالً در چنین زمان حساس و سرنوشت سازی است که فرد معتاد متوجه می شود تالش هایش برای رهائی از اعتیاد بی نتیجه بوده است .در این مرحله فرد معتاد به این موضوع اقرار می کند که در برابر بیماری اش عاجز و ناتوان است و تصمیم می گیرد که از دیگران درخواست کمک نماید. ً باور این مسئله مشکل است که دخالت و كنترل اعضای خانواده معموال مهم ترین عاملی است که اجازه نمی دهد فرد معتاد به این نقطه تاریك ولی سرنوشت ساز برسد .کسانی که با ماهیت بیماری اعتیاد آشنا هستند می دانند که در بیشتر اوقات یك فرد معتاد باید این تجربیات تلخ را تجربه کرده باشد تا به پاكی از مواد مخدر تمایل پیدا كند .اما اعضای خانواده به دلیل عدم آگاهی و نداشتن اطالعات در خصوص عملكرد این بیماری سعی در نجات دادن عزیزشان از طریق روش های بسیار نا كارآمد و در مواقعی خطرناك دارند .به عنوان مثال آنها برای اینكه فرد مبتال به بیماری اعتیاد آبروی خانوادگی آنها را به خطر نیاندازد برای او مواد مخدر تهیه کرده و به او می گویند در خانه مصرف نماید .در ادبیات انجمن های ۲٢قدمی ،به این نوع رفتارهای اعضای خانواده " حمایت ناسالم" گفته می شود .در واقع این حمایت ناسالم اعضای خانواده معتاد است كه اجازه نمی دهد تا وی با عواقب و پی آمدهای عذاب آور اعتیادش روبرو شود .حقیقت این است :فرد معتاد زمانی به فکر پاك شدن و ترک اعتیاد می افتد که بداند و قانع شود كه به یک بیماری مبتال شده است. در بیشتر موارد این آگاهی زمانی اتفاق می افتد كه او بر اثر ادامه مصرف مواد با خطرات و عذاب های ناشی از بیماری اعتیاد روبرو شود .عالوه بر این او باید بپذیرد که همه تالش هایش برای كنترل میزان مصرف و یا ترك اعتیاد بی نتیجه بوده و نتوانسته است به كمك عزم و اراده خود از این بیماری خالصی پیدا کند .او باید به این نتیجه برسد كه از یك بیماری مزمن رنج می برد و برای بهبودی از این بیماری الزم است که از خود تمایل نشان دهد .با آنكه این واقعیتی تلخ و غم انگیز است ،و اعضای خانواده به سختی می توانند آن را درك كرده و بپذیرند ،اما برای این كه در فرد معتاد تمایلی برای ترك كردن بوجود بیاید ،او بایستی با این تجربه های تلخ روبرو شود .برای مثال یك نمونه از حمایت ناسالم فرد معتاد توسط اعضای خانواده حمایت مادر از فرزند معتادش می باشد .تقریبا ً غیر ممکن است که مادری بپذیرد بهترین کاری که می تواند برای پسر یا دختر معتادش که برای خرید مواد مخدر دست به دزدی زده و دستگیر شده است، این است که هیچ اقدامی انجام نداده و بگذارد کهاو روانه زندان شود .این مادر به علت ناآگاهی از طبیعت بیماری اعتیاد و فرایند بهبودی فرزندش ،احتماال به محض با خبر شدن از دستگیری او به دادگاه مراجعه کرده و با سپردن وثقیه ،وی را از زندان آزاد کند .اگرچه این کمک ها با نیت مثبت و برای تشویق معتاد و نجات دادن وی از اعتیاد صورت می گیرند ،اما یك نوع حمایت ناسالم به حساب می آیند چون نتیجه این كارها چیزی جز هموار كردن مسیر سخت اعتیاد و مصرف آسان تر برای فرد معتاد نخواهد بود .این نوع حمایت های ناسالم باعث می شوند كه فرد معتاد به مصرف خود ادامه دهد ،زیرا همیشه احساس می کند كه یك یا چند نفر به حمایت از او می پردازند و او را از مشکالتی که برای خود بوجود می آورد خالص می کنند .در نتیجه تمایلی برای تغییر شرایط در فرد معتاد بوجود نیامده و او با ادامه دادن به اعتیادش باعث بروز رنج وعذاب بیشتری در خانوده اش می شود .در چنین شرایطی خانواده دچار سردرگمی و عذاب می شود و از فرط استیصال دیگر نمی دانند که چه باید بکنند .آنها ریشه مشكل را در رفتارهای فرد معتاد جستجو می كنند؛ در صورتی كه اگر خودشان دست از حمایت های ناسالم از عضو معتاد بردارند و بگذارند كه آنها خود رنج و عذاب اعتیادشان را تجربه كنند زودتر می توانند شاهد پاكی و بهبودی عزیز معتادشان باشند .اساس این گونه کمک ها و حمایت های ناسالم را این باور غلط تشکیل می دهد که اعتیاد یک مساله اخالقی و یک ناهنجاری رفتاری است و اگر فرد معتاد به اندازه کافی تالش کند ،خودش توانائی آن را دارد که مصرف مواد را کنار بگذارد .اعضای خانواده نمی دانند که فرد معتاد از یک بیماری مزمن در عذاب است و اعتیاد او ربطی به خوب یا بد بودن و یا ضعف شخصیت و اراده او ندارد.
39
.۲انعار خانواده از پذیرش بیماری اعتیاد اعضای خانواده باید بدانند که فداكاری ها و حمایت های آنها از عضو معتاد خانواده ،هیچ تاثیری در بهبودی وی ندارد. به عبارت دیگر بیماری اعتیاد به هیچ عنوان تحت تاثیر رفتارهای خانواده چه خوب و چه بد قرار نمی گیرد .شاید این تفكر نادرست در بسیاری از خانواده ها شای ع باشد كه اگر اجازه ندهیم که فرد معتاد با افراد ناباب معاشرت كند دیگر به فكر مصرف مواد مخدر نمی افتند و یا اگر آنها را وادار به ترك محرمات و ادای فرایض دینی نماییم آنها گرایشی به سمت مواد مخدر پیدا نمی كنند .گرچه همه این ایده ها بسیار خوب و پسندیده به نظر می رسند ،ولی واقعیت این است كه این روشها هیچ تاثیری در بهبودی وضعیت فرد معتاد ندارند ،زیرا بیماری اعتیاد یك ضعف اخالقی نیست كه بتوان با دنبال كردن مسائل اخالقی و دینی از آن رهایی پیدا كرد .بیماری اعتیاد عارضه ای است كه جسم ،روح و روان فرد مبتال را بطور همز مان تحت تاثیر قرار می دهد .اعضای خانواده معتادان باید بپذیرند كه در برابر بیماری اعتیاد عزیز معتادشان ،هیچ قدرتی ندارند .واقعیت این است که تا زمانی که فرد معتاد به شرایط و وضعیت خود پی نبرد و تصمیم به ترک اعتیاد و قطع مصرف مواد مخدر نگیرد ،تالش های اعضای خانواده نه تنها كمكی به بهبودی او نمی کند ،بلكه بیهوده بوده و باعث ادامه مصرف مواد او می شود .حمایت های ناسالم اعضای خانوده از جمله :دادن رشوه ،تهدید ،تنبیه و مجازات ،نصیحت و موعظه کردن یا نشان دادن عشق و محبت ،همگی ناشی از این باور اشتباه است كه آنها تصور می كنند می توانند فرد معتاد را برای ترك اعتیاد متقاعد و یا مجبور کنند .خانواده های معتادان چنین تصور می کنند كه اعتیاد مساله ای ساده و نوعی ناهنجاری رفتاری است و آنها می توانند برای تغییر رفتار به فرد معتاد كمك كنند .اما كامالً مشخص است كه اعتیاد یك مساله اخالقی و یا ناهنجاری رفتاری ناشی از ضعف اراده نیست ،بلكه یك بیماری است و مثل هر بیماری مزمن دیگری راه و روش درمانی مخصوص به خود را دارد .وقتی اعضای خانواده برای رهائی از عواقب ناگوار اعتیاد به عزیزشان کمک می کنند؛ حمایت های ناسالم آنها باعث می شود تا وی واقعیت شرایطی كه در آن قرار دارد را فراموش کرده و به مصرف خود ادامه دهد .بدین ترتیب خانواده با كمك و محبت های بی مورد خود، باعث می شود تا عذابی كه فرد معتاد و اطرافیانش می كشند ،ادامه پیدا كند .اعتقاد غلط به این موضوع كه خانواده توانایی وادار ساختن یا تشویق کردن عزیزشان به ترک مصرف مواد را دارد ،باعث می شود تا او رفتاری در پیش بگیرد كه نه تنها برای ترک اعتیاد به فرد معتاد کمکی نمی کند ،بلكه عذاب و بدبختی های او و اطرافیانش را تشدید و طوالنی تر می كند.
.3نجات فرد معتاد از پیامدهای اعتیاد اعضای خانواده با تالش برای نجات فرد معتاد در واقع خودشان را هم تحت تاثیر عوارض جنون آمیز بیماری اعتیاد قرار می دهند .نتیجه این گونه اقدامات چیزی جز سرخوردگی و شکست نبوده و تنها باعث ادامه دار شدن مصائب و مشکالت آنها می شود .امروزه تحقیقات و شواهد تجربی نشان داده اند كه اعتیاد بیماریی است كه بر همه اعضای خانواده اثر می گذارد و از این رو در محافل علمی از آن به عنوان بیماری خانوادگی یاد می شود .اعتیاد یک بیماری خانوادگی به حساب می آید چون اعضای خانواده اغلب در دام تالش برای نجات فرد معتاد گرفتار شده و زندگی خودشان را نیز به تباهی می کشانند .میزان خسارت ها و آسیب هایی که این بیماری ایجاد می کند چنان زیاد است كه در بیشتر موارد همه اعضای خانواده فرد معتاد را نیز تحت تاثیر قرار داده و باعث رنجش آنها می شود .وقتی اعضای خانواده متوجه می شوند که عزیزشان از یك بیماری مزمن به نام اعتیاد رنج می برد همزمان خودشان نیز خواهند پذیرفت که زندگیشان تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته است .آنها سرانجام به این واقعیت پی می برند كه رفتارهای نامعقول و حمایت های ناسالم آنها از عزیز معتادشان بوده است که باعث سلب آرامش از آنها و تباه شدن زندگیشان شده است. اعضای خانواده با اقرار به عاجز بودن در برابر بیماری اعتیاد که قدم اول برنامه های ۲٢قدمی حمایت ازخانواده است؛ در واقع نه تنها زمینه بهبودی فرد معتاد را فراهم کرده و باعث مسئولیت پذیری او می شوند ،بلكه خودشان نیز با تمركز بیشتر بر روی بهبودی از تاثیرات مخرب بیماری اعتیاد ،سعی در باال بردن كیفیت زندگی خود می کنند -خواه فرد معتاد تصمیم به پاک شدن از اعتیاد گرفته باشد یا قصد ادامه دادن اعتیاد خود را داشته باشد .در واقع خانواده نباید بهبودی خود را منوط و مشروط بر بهبودی فرد معتاد بداند .همانطور كه فرد معتاد ابزارهای الزم برای رهایی از چنگ بیماری اعتیاد را در برنامه های ۲٢قدمی پیدا می كند ،اعضای خانواده نیز می توانند با كاركرد ۲٢قدم و شركت در انجمن های ویژه حمایت از خانواده های معتادان ،از شرایط جنون آمیز زندگی در كنار فرد معتاد بهبودی یابند .اعضای خانواده فرد معتاد ،با استفاده از برنامه های ۲٢قدمی و حمایت انجمن های گمنام ،یاد می گیرند که از میزان تاثیرات بیماری اعتیاد بر زندگی خودشان کاسته ،و کیفیت زندگی خود را افزایش دهند .بعالوه ،با این کار عضو معتاد خانواده را نیز به طور موثری و صحیحی در مسیر بهبود یافتن از بیماری اعتیاد هدایت کرده و موجبات بهبودی سریعتر او را فراهم می آورند.
41
-١1-۲نامه ای از یک معتاد از یک معتاد بسیار بعید است که مشعالت خود را با با اعضا خانواده خود در میان بگذارد .در اکثر موارد او به دالیل مختلفی مانند ترس ،شرم و یا انعار ،مسئله اعتیاد و مشعالت متعاقی آن را برای کسی بازگو نمی کند .اما اگر او می توانست واقعیت اعتیاد خود را بپذیرد ،و لی به سخن گفتن باز کند احتماال چنین نامه ای برای اعضای خانواده خود می نوشت. َ :بيّ ای اس یک يعتبد 8ػکم
خانواده عزیزم من معتادی هستم که در چنگال بیماری اعتیادی که جسم و روح و روان من را اسیر کرده است گرفتار شده ام. بیماری اعتیاد ،اراده من را دزدیده است .اگرچه من مصرف مواد مخدر را به صورت تفریحی آغاز کردم ،اما در حال حاضر این بیماری اعتیاد است که من را تحت کنترل خود گرفته است و به همین دلیل است که من چاره ای جز مصرف مواد ندارم .از شما می خواهم سعی کنید وضعیت و بیماری من را درک کنید .مصرف مواد مخدر را به حساب ضعف اخالقی یا بی ارادگی من نگذارید .باید بدانید که آرزوی من نیز ترک اعتیاد و قطع مصرف مواد مخدر است ،اما من در برابر این بیماری کامال ناتوان هستم .من بابت همه تالش هایی که برای کمک به پاک شدن من کرده اید از شما سپاسگزاری می کنم ،هر چند که هیچگاه رغبتي به آنها نشان ندادم .شما همواره سعی کردید که من را از مصرف مواد بازدارید؛ محبت کردید ،بحث کردید ،دلیل آوردید ولی همه تالش های شما بی نتیجه باقی ماند. ولی میدانید چرا؟ به این دلیل که همه تالش های شما بر اساس این باور بود که این یک مشکل رفتاری است و یا اینکه من قدرت مقابله با آن را دارم ،در صورتی که اینطور نیست. سرزنش ها و نصیحت های شما نه تنها تاثیری در من ندارد ،بلكه موجب مي شود که احساس شرم و گناه بیشتری در من بوجود بیاید و باعث ادامه مصرف مواد مخدر در من مي شود .لطفا ً به این مسئله توجه داشته باشید كه من از بیماری رنج مي برم كه طرز فكر و دیدگاه من را غیر طبیعی کرده است .من دچار یك وسوسه فكری هستم كه كنترل کردن آن خارج از حد توانم مي باشد .قوای عقالني من در برابر این وسوسه ذهني هیچ کاری از پیش نمی برد و تنها یك نیروی برتر از من است که می تواند برای روبه رو شدن با حقیقت شرایط کنونی ،و بازگشت به زندگی عادی به من یاری برساند. هر چند می دانم که درک این موضوع برای شما مشکل است ،اما حقیقت این است که من به یك بیماری مزمن مبتال هستم .علیرغم صدمات و خساراتی که این بیماری به من و شما وارد می کند ،ما قادر به درمان آن نیستیم .همانند هر بیماری مزمن دیگر ،خواسته ها و آرزوهای من و شما برای بهبودی از این بیماری کافی نیست. بارها به شما قول داده ام که مصرف مواد را كنار مي گذارم .بسیاری از اوقات قول و قرارهایم فقط به این خاطر بود كه مي خواستم شما را راضي نگه داشته و خودم را از مخمصه رها کنم .اما گاهی نیز واقعا با خودم تصمیم گرفتم که اعتیادم را کنار بگذارم .بارها عذاب جسمي و روحي ترك مواد مخدر را به جان خریده و درد خماری را تحمل کردم ،ولی به دلیل این که قدرت بیماری اعتیاد از من بیشتر است نتوانستم موفق شوم .علیرغم همه قول و قرارها و وعده های واهی که به شما دادم ،من به تنهایی قدرت مقابله با هیوالی اعتیاد را نداشتم.
41
من خودم هم واقعا نمیدانم که چرا به این بیماری هولناک دچار شدم ،اما این را می دانم که احساس گناه و حمایت های شما ،نه تنها کمکی به من نمی کند ،بلکه ناخودآگاه باعث ادامه یافتن و پیشرفت بیماری من می شود .مثالً درو های مکرر شما به صاحبکار من ،باعث شد که راحت تر به اعتیاد خودم بپردازم و با عواقب واقعی بیماری خودم رو به رو نشوم .از این روست که این نوع حمایت های ناسالم شما باعث ادامه دار شدن مصرف مواد من می شود. اگر مي خواهید به من کمک کنید باید من را به حال خودم رها کنید و اجازه بدهید که نتایج و عواقب مشكالتي كه بر اثر اعتیادم گریبانگیر من شده است را شخصا تجربه كنم؛ زیرا با این کار من شانس بیشتری برای رو به رو شدن با حقیقت و پذیرفتن درماندگی خود در برابر اعتیاد پیدا خواهم کرد و در نتیجه امکان بهبودی من نیز بیشتر خواهد شد. مخفی کاری ها و الپوشانی های مکرر شما برای حفظ آبروی خانواده ،فقط شرایط را بدتر می کند .زمانی که شما برای حفظ آبروی خودتان ،غیبت ها یا رفتارهای من را توجیه کرده و به بهانه های مختلفی مانند بیماری و یا تحصیل بر روی آن ها سرپوش می گذارید ،م ن نیز بر اساس طبیعت بیماری خود ،از این شرایط سو استفاده کرده و به پشتیبانی توجیه های شما ،با خیالی آسوده به مصرف مواد می پردازم. واقعیت این است تا مادامي كه شما اقدام به حمایت ناسالم از من می کنید و یا بیماری من را منکر می شوید ،روال زندگی من ،نه تنها به همین وضعیت خواهد بود ،بلکه بدتر نیز خواهد شد .در حقیقت هیچکس به جز خود من قادر نیست که من را به سمت بهبودی از این بیماری هدایت کند .این اتفاق اکثرا زمانی می افتد که من عواقب تلخ و ناگوار بیماری اعتیاد را تجربه کرده باشم .بعالوه زمانی که شما دست از حمایت های ناسالم خود بردارید ،من نیز وادار به پذیرش وجود اعتیاد می شوم و خواهم توانست برای بهبودی از این بیماری از روش صحیح آن اقدام کنم. باور کنید که شما نه باعث اعتیاد من بوده اید ،و نه توانایی کنترل کردن و یا درمان آن را دارید .این بیماری مخرب كه صدمات شدیدی به من و شما کرده است ،بسیار قوی تر از ما می باشد .اولین کاری که ما برای بهبودی می توانیم انجام دهیم ،پذیرش این نکته است که ما در برابر این بیماری و اثرات آن بر زندگیمان عاجز شده ایم ،و زندگیمان غیر قابل اداره شده است .این قدم کوچک اما حیاتی ،کلید بهبودی من و شما از این بیماری هولناک است. اما خبر خوب این است که برای بهبودی از این بیماری نیز راه حلی برای من و شما وجود دارد .ما نیز مانند بسیاری از اعضای انجمن های گمنام ۲٢قدمی ،می توانیم با برداشتن قدم های ۲٢گانه و کاربرد برنامه روحانی آن در زندگی ،از این بیماری بهبودی پیدا کرده و یک زندگی آزاد و عاری از اعتیاد و عواقب آن را از سر بگیریم. بهترین و موثر ترین روشی كه شما مي توانید به پاك شدن من كمك كنید ،بهبود یافتن از تاثیرات این بیماری در زندگی خودتان است .موثرترین روش این کار نیز ملحق شدن انجمن های گمنام ۲٢قدمی و کارکرد ۲٢قدم آن می باشد .متاسفانه بیماری اعتیاد در بیشتر مواقع زندگی اعضای خانواده را نیز تحت تاثیر قرار مي دهد ،به این خاطر است که زندگی شما نیز مانند من ناسالمت و غیر قابل اداره شده است .وقتي شما بتوانید خودتان را از لحاظ احساسي و عاطفي از من دور کرده و از اثرات این بیماری فاصله بگیرید ،مسیر بهبودی من را نیز هموار تر می کنید. از شما خواهش می کنم که به بهبودی زندگی خودتان بپردازید و به من اجازه بدهید که عواقبی که بر اثر بیماری اعتیادم به وجود آمده است را خود به تنهایی تجربه کنم .می دانم که "رها کردن من" برای شما بسیار سخت و غیر ممکن به نظر می رسد .ممکن است فکر کنید که این کار نشان دهنده بی تفاوتی و یا بی عالقگی شما نسبت به من است ،اما به یاد داشته باشید که من از یک بیماری مزمن رنج می برم که بهبودی از آن روش بخصوصی دارد و عشق و محبت شما به تنهایی برای بهبودی من کارساز نخواهد بود. برای بهبود یافتن شما از تاثیرات بیماری اعتیاد در زندگیتان،انجمن هایی با نام گروه های حمایت از خانواده معتادان تشکیل شده اند .این گروه ها بر اساس برنامه های ۲٢قدمي بوده و سابقه ای طوالنی در کمک به اعضای خانواده معتادان برای یادگیری نحوه غلبه بر افكار تحریف شده و درد عاطفی که بر اثر بیماری اعتیاد به وجود آمده است دارند .کمک کردن شما به خودتان ،باعث کمک به من نیز خواهد شد؛ زیرا شما یاد خواهید گرفت که چگونه می توانید به طور صحیح و سالم باعث تمایل پیدا کردن من به بهبودی شده و مرا در این راه تشویق کنید .شما با کارکرد ۲٢قدم بهبودی خودتان ،زندگی خود را فدای زندگی و بیماری من نخواهید کرد و حتی اگر من امکان ترک اعتیاد و بهبودی از آن را پیدا نکنم ،حداقل شما می توانید زندگی طبیعی تر و سالم تری را تجربه کنید. مهمتر از همه ،هرگز فراموش نکنید که من یک معتاد هستم و از یک بیماری به نام اعتیاد رنج می برم .بهترین راه بهبودی من از این بیماری نیز استفاده از حمایت های انجمن های گمنام ۲٢قدمی استبا شرکت در جلسات این گونه انجمن ها ،من با سایر معتادانی که مشکالتی مشابه من داشته اند احساس همسانی خواهم کرد و این به من کمک می کند که انکار کردن را رها کرده و مشکل خودم را بپذیرم .با مشاهده زندگی کنونی آنها در بهبودی و با شنیدن سرگذشت تلخی که در دوران اعتیادشان داشته اند ،من نیز از شرم و گناه رهایی پیدا کرده و برای بهبودی تمایل بیشتری پیدا خواهم کرد .با کارکرد برنامه های ۲٢قدمی و با اتکا به یک نیروی برتر ،من خواهم توانست با راه و روش یک زندگی جدید آشنا شده و سرانجام با استفاده از حمایت های انجمن و خانواده خود به صورت روزمره از این بیماری بهبود یافته و به یک عضو موثر برای جامعه و خانواده خود تبدیل شوم.
42
-3بهبودی خانواده با در ننر گرفتن اطالعات ارائیه شیده در قسیمت بیمیاری خیانواده ،ایین قسیمت نحیوه بهبیودی از تیاثیرات اعتییاد را در اختییار اعضای خانواده معتادان قرار می دهد .آن ها با اسیتفاده از ابزارهیای برنامیه هیای ١۲قیدمی حماییت از خیانواده نیه تنهیا میی توانند تمایل عزیز معتادشان برای پاه شدن از اعتیاد را افزایش دهند ،بلعه خود نیز از تاثیرات مخری ایین بیمیاری بهبیودی یافته و روش زندگی سالم تری را در پیش بگیرند.
43
-١-3مسئولیت های بهبودی بیشتر اوقات خانواده های ایرانی به سختی می پذیرند که اعتیاد یک بیماری است ،چرا که بر این باورند که "بیماری" محسوی كردن اعتیاد مساوی است با عدم مسئولیت پذیری معتاد در برابر مشعالت و رفتارهای نادرستی که از خود نشان می دهد .آنها انعار می کنند که زندگی خودشان نیز بر اثر این بیماری دچار نابسامانی و غیر قابل اداره شده است .اما حقیقت این است که یک معتاد تنها زمانی تمایل به تره اعتیاد و بهبودی پیدا می کند که بپذیرد که از نوعی بیماری رنج می برد .در عین حال اعضای خانواده معتاد نیز در صورتی از یک زندگی سالم و پر ثمر بهره مند خواهند شد که مسئولیت تاثیرات این بیماری در زندگیشان را بپذیرند. .۲مسئولیت های معتاد .٢مسئولیت های خانواده :يظئٕنیت ْبی ثٓجٕدی اس اعتیبد9
ػکم
-١مسئولیت های معتاد .١پذیرش بیماری اعتیاد
اعتیاد نیز مانند هر بیماری دیگر نیازمند این است كه فرد بیمار آن را پذیرفته و مسئولیت انجام اقدامات الزم برای بهبودی از این بیماری را شخصا بر عهده بگیرد .اگر چه عشق و حمایت اعضای خانواده هم می تواند برای کمک به معتادان جهت خروج از انکار و ورود به بهبودی موثر باشد ،اما اساسا ً تصمیم به ترک اعتیاد و بهبودی ،و همه مسئولیت های بهبودی و محافظت از آن فقط برعهده خود معتاد می باشد .در عین حال ،سایر اعضای خانواده نیز باید بپذیرند که در مقابل بیماری اعتیاد و تغییر روش زندگی دیگران كامالً ناتوان هستند. عدم پذیرش این موضوع مهم باعث می شود تا اعضای خانواده در چرخه باطل تغییر رفتار فرد معتاد درگیر شده و به علت ناتوانی در مهار کردن رفتاری های او ،با شكست های پی در پی مواجهه شوند .این شكست ها عالوه بر هدر دادن وقت و انرژی آنها ،باعث بروز آسیب های فراوانی نیز خواهد شد .به عنوان مثال در صورتی كه عضو معتاد ،به اجبار خانواده تصمیم به ترک اعتیاد و آغاز کردن فرایند سم زدایی بگیرد ،احتماال وظایف و مسئولیت های حفظ پاکی و بهبودی خود را شخصا متقبل نشده و بنابراین خیلی زود مصرف مواد مخدر را از سر می گیرد .در این شرایط اعضای خانواده فرد معتاد سردرگم شده و تصور می کنند که اگر برای پاك شدن عزیز معتادشان سعی و تالش بیشتری از خود نشان دهند ،نتیجه بهتری به دست می آورند .به احتمال زیاد ،افزایش سعی و تالش آنها برای وادار کردن معتاد به ترک مصرف مواد ،نتیجه معکوس داشته و نه تنها شرایط را بهتر نمی کند ،بلکه ناخودآگاه باعث وخیم تر شدن اوضاع نیز خواهد شد .همین امر موجب سرخوردگی ،خشم ،و نا امیدی هرچه بیشتر خانواده خواهد شد. اعضای خانواده باید بپذیرند که علیرغم همه تالش هایی که می کنند ،قدرت و توانایی متقاعد کردن و یا مجبور کردن عزیزشان برای ترک اعتیاد را ندارند .این موضوعی است که فرد معتاد شخصا باید آن را پذیرفته و مسئولیت آن را بر عهده بگیرد .تصور کنید اگر عضو معتاد خانواده شما از بیماری دیگری مانند دیابت رنج می برد ،آیا شما می توانستید او را وادار به پذیرش شرایطش بکنید؟ آیا می توانستید تزریق انسولین آنها را به عهده گرفته و یا از خوردن قند آنها جلوگیری کنید؟ ممکن است شما با اصرار و خواهش آنها را متقاعد کنید که
44
مصرف انسولین و یا پرهیز از خوردن شیرینی جات برای سالمتیشان ضروری است ،اما در صورتی که وی بیمار بودن خود را انکار کرده و از پذیرفتن مسئولیت های بهبودی خود سر باز زند ،همه تالش های شما بی نتیجه خواهد ماند .برای اعضای خانواده یک معتاد ،این یک واقعیت تلخ است که حال و روز رقت بار عزیز معتادشان را ببینند ،ولی هیچ کاری برای نجات او نتوانند انجام دهند؛ با این حال پذیرفتن همین نکته که آنها از نوعی بیماری مزمن رنج می برند ،و تنها خودشان مسئول بهبودی از این بیماری هستند ،باعث آسودگی و آرامش خاطر اعضای خانواده می شود .آنها در نهایت باید اجازه بدهند که فرد معتاد اختیار زندگی خود را در دست بگیرد .این کار به معنای احترام گذاشتن به آنها به عنوان انسانی بالغ ،كه توانایی مراقبت از خود را دارد بوده و آنها را تشویق می كند كه خودشان راهی برای بهبودی از بیماری اعتیاد پیدا كنند.
.۲اقدامات برای بهبودی
مسئولیت تصمیم گیری در خصوص ترک اعتیاد ،و اقدامات الزم برای حفظ آن به طور روزانه ،از جمله شرکت در جلسات انجمن های گمنام ،انتخاب یک راهنما ،و کارکرد ۲٢قدم ،فقط و فقط بر عهده شخص معتاد است .حتی در صورتی که دچار لغزش شده و مصرف مواد مخدر را از سر بگیرند ،مسئولیت بازگشت مجدد آنها به مسیر بهبودی بر عهده خودشان است .یکی از اهداف اصلی بهبودی با برنامه های ۲٢قدمي ،ارائه ابزارهایی به معتادان است تا آنها بتوانند مسئولیت بیماری خود و عواقب آن را بپذیرند .برای انجام این کار آنها نیاز دارند که از انکار کردن دست برداشته و بیماریشان را بپذیرند و اقدامات الزم برای حفظ زندگی عاری از اعتیاد خود را انجام دهند .بخشی از ابزارهای ارائه شده در برنامه های ۲٢قدمی نیز جهت اصالح کردن رفتارهای نامناسب معتاد و جبران کردن آسیب رفتارهای نامناسب و ویران کننده ای است که در طول دوران اعتیاد خود به دیگران و اعضای خانواده خود وارد كرده اند .اعتقاد بر این است که بزرگ ترین تضمین برای حفظ و نگهداری از بهبودی یک معتاد ،زمانی است که وی عواقب و مسئولیت های ناشی از اعتیاد خود را پذیرفته و به جبران و اصالح خسارات وارد آمده می پردازد. گرچه برخی از اعضای خانواده تصور می كنند كه پذیرش اعتیاد به عنوان یک بیماری ،باعث بی بند و باری هرچه بیشتر فرد معتاد و بروز رفتارهای ویرانگر بیشتر است ،اما حقیقت این است كه علم پزشکی ثابت کرده که اعتیاد نوعی بیماری است .تنها با پذیرفتن این واقعیت است كه افراد معتاد می توانند پس از به دست آوردن سالمتی ،مسئولیت حفظ و نگهداری از بهبودی خود ،و همچنین مسئولیت رفتارهای مخرب و خسارت هایی که به دیگران وارد کرده اند را نیز بر عهده بگیرند. برای كسی اطالعات بیشتر در خصوص مبانی علمی بیماری اعتیاد و چگونگی تاثیر گذاری آن بر جسم و روان فرد معتاد ،لطفا به قسمت بیماری اعتیاد رجوت کنید.
-۲مسئولیت اعضای خانواده .١پذیرش ناتوانی در برابر اعتیاد
شکی نیست که اعضای خانواده فرد معتاد نیز تحت تاثیر بیماری اعتیاد قرار می گیرند .زندگی آنها اغلب در حال دست و پنجه نرم كردن با اعتیاد و عواقب ناگوار آن می باشد .آنها به طور جدی با احساس عصبانیت و نا امیدی رو به رو شده و در برابر بیماری اعتیاد و پیامدهای ناگوار آن احساس ناتوانی می کنند .آنها نیز سال های زیادی از عمر خود را درحال مقابله با این بیماری صرف کرده و در این راه به اندازه خود فرد معتاد دچار بدبختی و فالکت می شوند .زمانی که بیماری اعتیاد در خانواده ای وجود داشته باشد ،هیچ یک از اعضا از آسیب های ناشی از آن در امان نخواهد بود .اما خبر خوب این است که صرفنظر از اعتیاد فرد معتاد، اعضای خانواده می توانند راهی برای بهبودی خود پیدا کرده و زندگی با کیفیت تری را در پیش بگیرند .شایان ذكر است که رسیدن به این زندگی جدید ،فقط به انتخاب و پذیرفتن مسئولیت بهبودی توسط اعضای خانواده بستگی دارد .در حقیقت اعضای خانواده فرد معتاد بر سر یک دو راهی انتخاب قرار دارند :اول :پذیرفتن این مسئله كه اعتیاد یك بیماری است و اعضای خانواده هیچ قدرتی برای كنترل یا مقابله با آن ندارند .دوم :انتخاب مسیر سخت تر و تالش برای كنترل بیشتر فرد معتاد و سعی در مخفی كردن و كوچك جلوه دادن اثرات زیانبار بیماری اعتیاد در زندگی آنها .راه اول به آرامش و سعادت ختم می شود ،و راه دوم نتیجه ای جز درد و رنج بیشتر به همراه ندارد .تنها با پذیرش و قبول کردن واقعیت بیماری اعتیاد است كه اعضای خانواده او می توانند اولین قدم را به سوی بهبودی خود بردارند.
45
وسوسه كمك كردن به فرد معتاد برای مواجهه با عواقب کارهایش ،شبیه وسوسه و هوس شدید معتاد برای مصرف مواد مخدر می باشد .اعضای خانواده با این که از نتیجه کمک کردن به معتاد آگاه هستند ،بازهم در مواقع ضروری از وی حمایت کرده و این کار را برای خود توجیه می کنند .آنها همیشه در این خیال باطل هستند كه روزی قادر خواهند بود به طریقی رفتار عزیزشان را تغییر دهند .آنها فكر می كنند قدرت و توان این را دارند كه زندگی خود و فرد مبتال به اعتیاد را سر و سامان بدهند .این تنها خیالی است که از وسواس فكری آنها برای نجات عزیزشان نشات می گیرد و علیرغم اینکه بارها و بارها ناکارآمد بودن این تالش ها را تجربه کرده اند ،اما باز هم به این رفتار خود ادامه می دهند .در برنامه های ۲٢قدمی بهبودی خانواده ها به این گونه افكار كه ناشی از انكار و خیال باطل است ،نداشتن سالمت عقل می گویند .موضوع غم انگیزتر این است که این کار یعنی عدم پذیرش اعتیاد عزیزشان ،باعث می شود كه آنها به مصرف مواد مخدر و رفتارهای مخربشان ادامه داده و در نتیجه زندگی همه خانواده آشفته تر و نابسامان تر شود.
.۲اقدامات برای بهبودی از تاثیرات اعتیاد
اعضای خانواده به بهبود یافتن از اثرات مخرببیماری اعتیاد در زندگیشان نیاز مبرم دارند .بسیاری از اعضای خانواده اغلب برای حفظ خانواده و تطبیق دادن آن با شرایط ،رفتارهای ناسازگارانه و ناکارآمد زیادی از خود به نمایش می گذارند .اما به منظور بهبود یافتن از اثرات این بیماری و رسیدن به یک سبک زندگی بهتر ،آنها نیز باید مسئولیت احساسات ،تصمیم گیری ها و رفتارهای خود در دوران بهبودی عزیزانشان را بپذیرند .اعضای خانواده معموالً برای مدت طوالنی رفتارها و شرایط غیر قابل تحملی را تحمل می کنند .آنها همه وقت ،انرژی خود را صرف تصحیح اشتباهات معتاد کرده و دراین فرآیند از زندگی خود غافل می شوند .یکی از اتفاقاتی که مرتبا ً در خانواده های معتادان رخ می دهد ،چرخه پیدا كردن مقصر و سرزنش كردن یکدیگر می باشد .فرد معتاد اغلب به خاطر این كه نمی خواهد بیماری خود را بپذیرد و اقدامات الزم برای بهبودی را آغاز کند، تقصیر را به گردن اعضای خانواده انداخته و آنها را سرزنش می کند ،و متاسفانه اعضای خانواده نیز تحت تاثیر این فرافکنی ها قرار گرفته و این موضوع را باور می کنند .آنها احساس می کنند که باید عهده دار مراقبت از فرد معتاد و مسئول بهبودی وی باشند .از این رو زندگی خود را صرف مراقبت و تصحیح رفتارهای مخرب معتاد می نمایند .برای مثال آنها سعی می کنند بر اشتباهات و خطاهای او سرپوش بگذارند، مشکالت او را رفع کنند و یا مصئولیت های رها شده ی او را انجام بدهند. اعضای خانواده "کمک" به معتاد را ادامه می دهند و او را قادر می سازند تا به اعتیاد خود ادامه دهد .آنها معموالً به دلیل عدم آگا هی از ماهیت بیماری اعتیاد و اثرات آن بر روی فرد معتاد و خودشان ،به روش های مختلفی سعی در حل کردن مشکالت و به دوش كشیدن مسئولیت رفتارهای ویرانگر آنها را دارند .صرفنظر از انگیزه این كمك ها كه می تواند از روی ترحم و دلسوزی و یا حفظ آبروی خانواده باشد ،این نوع حمایت های ناسالم اصوال باعث طوالنی تر شدن مصرف مواد مخدر می شود ،زیرا فرد معتاد همواره می داند که اعضای خانواده پشتیبان او بوده و عواقب بیماری اعتیاد او را بر عهده می گیرند و به همین دلیل با خیال آسوده تری به مصرف خود ادامه می دهد. این چرخه ویرانگر ممك ن است سالیان متمادی ادامه یافته و دست آخر به جایی ختم شود كه اعضای خانواده، فرد معتاد را مسئول تمام بدبختی های خود بدانند .در چنین شرایطی اغلب آنها به نقطه ای می رسند که همه اشتباهات و اتفاقات بد زندگیشان را به گردن فرد معتاد انداخته و او را مسئول آن می دانند .به عنوان مثال ممكن است همسریا فرندان فرد معتاد برای تالفی جویی نسبت به اعمال شوهر یا پدرشان ،خود نیز به مصرف الكل، مواد مخدر ،یا قرص های روان گردان روی آورده و به بیماری اعتیاد مبتال شوند .آنها فرد معتاد را مسبب بدبختی شان می دانند در حالی که واقعا ً فراموش كرده بودند که خودشان نیز حق انتخاب داشتند و می توانستند اجازه ندهند تا بیماری اعتیاد تاثیری بر زندگی آنها بگذارد .اعضای خانواده فرد معتاد باید انتخاب کنند که آیا خود معتاد مسئول کارهای نادرست خود است ،یا اینکه آنها باید مسئولیت رفتارها و کارهای او را عهده دار شوند .به عنوان مثال پدر و مادر معتاد برای نپرداختن وجه ضمانت فرزند خود برای خروج از زندان به دلیل اعتیادش حق انتخاب دارند .اگرچه در این اوضاع و احوال این انتخاب بسیار دشوار است ،اما تجربه نشان داده است که فرد معتاد تنها زمانی آمادگی ترک اعتیاد و وارد شدن در مسیر بهبودی را پیدا خواهد کرد که خودش به تنهایی با پیامدهای بیماری اعتیادش رو به رو شود .اعضا خانواده می توانند با انتخاب خود ،یك بار برای همیشه روند این چرخه معیوب و ویرانگر را قطع کرده و با دوری کردن از حمایت های ناسالم ،شانس عزیز معتادشان برای بهبود یافتن از این بیماری خطرناک را افزایش دهند.
46
-۲-3پذیرش کلید بهبودی پذیرش اعتیاد به عنوان یک بیماری ،کلید بهبود یافتن از تاثیرات مخری اعتیاد بر اعضای خانواده است .زمانی که اعضای خانواده بپذیرند كه آنها مسبی اعتیاد عزیزشان نبوده و در برابر بیماری او ناتوان هستند ،سرانجام تسلیم شده و از تالش برای پاه کردن فرد معتاد دست بر می دارند .آن زمان است که خود اعضای خانواده می توانند مسیر بهبودی را آغاز کرده و زندگی بهتر و سالم تری را در پیش بگیرند.
یک دیدگاه جدید نسبت به اعتیاد آغاز سفر به سوی بهبودی راههای موثر کمک به معتاد
یک دیدگاه جدید نسبت به اعتیاد در گروه های حمایت از خانواده های معتادان ،اصطالحی وجود دارد که می گوید" :شما باعث اعتیاد كسی نشده اید ،و قادر به کنترل و یا درمان کردن آن نیز نیستید" .اگر اعضای خانواده معتادان این سه اصل زیر را بپذیرند ،قابلیت ها و محدودیت های خود را شناخته و قادر خواهند بود که سفر خود به سمت بهبودی از بیماری اعتیاد را آغاز کنند. :دیذگبِ يٕثز ثّ اعتیبد 10ػکم
.١شما باعث بیماری اعتیاد نیستید این تقصیر شما نیست كه یکی از اعضای خانواده شما از بیماری اعتیاد رنج می برد .اگرچه شما ممکن است به طریقی خود را مقصر بدانید ،اما این احساس به هیچ عنوان درست نیست .مثال آیا می توانید اعمال و رفتار خوب یا بد خود باعث شوید که یکی از اعضای خانواده به بیماری دیابت دچار شود؟ بیماری اعتیاد نیز دقیقا یک بیماری مزمن مانند دیابت است و شما باید این مسئله را بپذیرید كه هیچ نقشی در مبتال شدن دیگران به بیماری اعتیاد ندارید.
.۲شما توانایی كنترل اعتیاد را ندارید صرف نظر از آنچه که شما انجام می دهید -چه با عشق و چه با مجازات کردن آنها همراه باشد -اگر معتادی قصد ترک اعتیاد و متوقف کردن مصرف مواد را نداشته باشد ،همه تالش های شما در کنترل بیماری او بیهوده خواهد بود .ممکن است که آنها تحت فشار و كنترل شما ،برای مدتی مواد مخدر را کنار بگذارند ،اما اگر بیماری اعتیاد در آنها رشد یافته باشد،آنها به معتادانی قهار تبدیل شده اند که دیر یا زود بر اثر كوچكترین بهانه ای مصرف مواد مخدر را از سر می گیرند .در این صورت هیچ فردی قدرت کنترل کردن آن ها را ندارد و نمی تواند مانع از بازگشتن آنها به مصرف مواد مخدر شود ،زیرا جسم و روان آنها برای حفظ کارکرد طبیعی خود به مواد مخدر نیازمند است.
47
.3شما قادر به درمان اعتیاد نیستید اگر قبول کنید که عزیزتان به یک بیماری مبتال شده است ،متوجه می شوید كه هیچ قدرتی در برابر کنترل و درمان آن ندارید و قادر نیستید که با تکیه بر توانایی های شخصی خودتان اقدام به بهبودی از این بیماری کنید .اعتیاد یک ضعف شخصیتی و یا یک مشکل اخالقی نیست که با کمک و حمایت شما قابل درمان شدن باشد .مانند هر بیماری مزمن دیگری درمان بیماری اعتیاد نیز نیاز به پذیرش وجود بیماری دارد تا پس از آن با استفاده از حمایت انجمن های گمنام و كاركرد ۲٢قدم ،بهبودی حاصل شود.
آغاز سفر به سوی بهبودی برخی از روش هایی که به شما کمک می کنند تا قدرت خود در برابر بیماری اعتیاد را شناخته و از سالمتی خود مراقبت کنید ،در زیر آورده شده است:
به خاطر داشته باشید که شما توانایی تغییر دادن رفتار فرد معتاد را ندارید ،بخصوص وقتی كه آنها تمایلی به قطع مصرف نداشته و در انكار به سر می برند .با قبول این ناتوانی در برابر بیماری اعتیاد ،وقت و انرژی خود را صرف متقاعد كردن فرد مبتال به ترک اعتیاد نمی کنید و بیشتر فکر و ذکر خود را بر بهبود زندگی خودتان و سایر عزیزانتان از عواقب بیماری اعتیاد متمرکز کنید. خودتان را مسبب بیماری اعتیاد عزیزانتان ندانید و دست از سرزنش کردن خود بردارید؛ چون این كار باعث می شود تا در خود احساس گناه کرده و با كارهای نادرست خود از آنها حمایت ناسالم کنید .در این راستا باید متقاعد شوید كه حمایتهای ناسالم شما بطور ناخواسته باعث می شود تا فرد معتاد به مصرف مواد خود ادامه دهد. محدودیت های خودتان را قبول کنید .شما خدا نیستید و علی رغم همه عالقه ای که به عضو معتاد خانواده دارید و تمایلی که برای کمک کردن به او در خود احساس می کنید ،قدرت مقابله و کنترل بیماری اعتیاد او را ندارید .تمرین اصل فروتنی به شما کمک خواهد کرد تا با این وضعیت بحرانی در خانواده خود راحت تر کنار بیایید. اگر به خودتان بقبوالنید كه هر فرد بالغ در خانواده ،حتی اگر انتخاب های او باعث ویرانی و تخریب زندگی اش شود ،مسئول زندگی خودش می باشد ،آنگاه می توانید از یك زندگی آرام و سالم بهره مند شوید .هیچ خانواده ای دوست ندارد ببیند كه یكی از اعضایش به یك بیماری مزمن و جانكاه دچار شده است ،ولی حقیقت این است كه فرد مبتال به اعتیاد ،خودش باید مسئولیت بهبودی اش را بر عهده گرفته و قدم اول را بردارد .به دوش گرفتن مسئولیت پاكی و بهبودی توسط شما ،نه تنها بی نتیجه بوده بلكه باعث تباهی بیشتر زندگی عزیزتان نیز می شود. به یاد داشته باشید که هر انسانی آزاد بوده و مسئول انتخاب های خود در زندگی می باشد ،حتی اگر انتخاب های او باعث مواجه شدن با بدبختی و فالکت فراوان باشد .هنگامی که شما به زندگی معتاد و چیزهایی كه او می خواهد احترام بگذارید ،خودتان نیز زندگی آزادانه تر و سالم تری را در پیش گرفته و برای افزایش کیفیت زندگی خود اقدام می کنید. خشم و عصبانیت خود را كنترل کرده و با آنها مشاجره و جر و بحث نكنید .این کار باعث می شود آنها بیشتر احساس گناه کرده و برای سرپوش گذاشتن و کنار آمدن با این احساس ،بیشتر به مواد مخدر پناه ببرند .بعالوه ،در این كشمكش ها این شما هستید كه بیشتر آسیب می بینید ،زیرا فرد معتاد برای فرار از احساسات خود به مواد مخدر پناه می آورد ،ولی احتماال شما هیچ چیزی در اختیار ندارید كه باعث آرام شدن شما شود. مواقعی كه عضو معتاد خانواده تحت تاثیر مواد مخدر قرار گرفته است از بحث کردن با او خودداری کنید .انجام این کار نه تنها هیچ فایده ای ندارد بلكه باعث دلسردی ،ناامیدی و خستگی شما می شود. زندگی کردن با یک معتاد بسیار طاقت فرسا و خسته کننده است ،از اینرو شما نیاز به مراقبت بیشتر از خودتان دارید .این ممکن است به معنی انجام فعالیت هایی باشد که شما را از محیط ناسالم اعتیاد دور كند .اگر به اندازه کافی وقت آزاد دارید ،قسمتی از آن را به گردش در طبیعت و آرام نمودن روان خود اختصاص دهید .این كار به شما كمك می كند تا فشارهای عصبی و روحی كه موجب خرد شدن شما می شود را از خود دور كنید. بهترین راهکار برای باال بردن كیفیت زندگی خودتان ،ملحق شدن به انجمنهای گمنام ۲٢قدمی خانواده های معتادین و الكلی ها می باشد .در این گروه ها شما می توانید از حمایت سایر اعضایی كه مشکالتی مشابه شما داشته و به كمك یك برنامه ۲٢قدمی بهبود پیدا كرده اند یاری بگیرید .از این طریق شما كمتر تحت تاثیر مضرات بیماری اعتیاد قرار خواهید گرفت.
48
راه های موثر در کمک به معتاد حقیقتا باید بپذیرید که عزیزتان از یک بیماری جدی در عذای است .در اینجا برخی از روش های موثری كه می توانید با آنها عزیزتان را به بهبودی تشویق کنید ،آورده شده است:
پیشنهاد می شود تا آنجا كه می توانید اطالعاتی در مورد بیماری اعتیاد به دست آورید ،این امر باعث باال رفتن میزان آگهی شما از ماهیت بیماری عزیزتان شده و به شما کمک خواهد کرد تا نحوه رفتار با بیماری اعتیاد را دانسته و بتوانید با آثار و عواقب این بیماری كنار بیایید. به خاطر داشته باشید که عزیزتان به نوعی بیماری مبتال شده است كه نه تنها جسم ،بلكه روح و روان او را نیز تحت تاثیر قرار می دهد .نحوه برخورد و رفتار با فرد مبتال به اعتیاد دقیقا مانند برخورد با مبتالیان به سایر امراض سخت و صعب العالج است .مثال به همین منظور اعضای خانواده باید از خود بپرسند كه آیا رفتار آنها با فرد معتاد، شباهتی به رفتار با یک بیمار سرطانی دارد یا خیر. در مورد فرد مبتال به اعتیاد قضاوت نکنید ،حتی اگر رفتارهای او آثار منفی زیادی بر شما و یا اعضای خانواده تان گذاشته باشد .بیشتر اوقات حتی خود معتادان نیز نمی دانند که چرا با وجود این همه خرابی و آشفتگی باز هم به مصرفشان ادامه می دهند .در همین راستا اصطالحی در انجمن های گمنام ۲٢قدمی وجود دارد كه می گوید" :از دست معتاد عصبانی نشو ،بلكه از دست بیماری اش ناراحت شو" از آنها حمایت ناسالم نكنید .ممکن است فکر کنید که سرپوش گذاشتن و حل كردن مداوم مشكالت فرد معتاد نشانه دوست داشتن آنها است ،اما در نهایت آنچه شما انجام می دهید آسان تر كردن شرایط برای در انکار ماندن آنها و ادامه دادن اعتیادشان است . به عهده نگرفتن مسئولیت های زندگی یک معتاد ،بهترین روشی است كه می تواند به او كمك كند .به عنوان مثال اگر آنها به دلیل خرید مواد مخدر مرتکب یک جرم شده و بازداشت شده اند ،شما به هیچ عنوان نباید با پرداخت وثیقه و یا جریمه باعث آزاد شدن آنها از این مخمصه شوید. موارد قابل قبول و غیر قابل قبول خود در خانه را برای معتاد مشخص کرده و حد و مرزهای خود را به او گوشزد نمایید .تعیین حد و مرزها ربطی به تنبیه و یا شرمنده كردن فرد معتاد ندارد؛ بلکه در كل برای سالمت بیشتر و بهتر اعضای خانواده است .به عنوان مثال اگر شما عدم استفاده از مواد مخدر در خانه را به عنوان یک حد و مرز تعیین كرده اید ،حتی برای یک بار نیز به آنها اجازه عبور از این خط قرمز ها را ندهید .نشان دادن تناقض در رفتار و عدم پایبندی به قوانینی که خودتان تعیین کرده اید ،باعث سردرگمی بیشتر اعضای خانواده خواهد شد. به هیچ عنوان پول دستی به آنها ندهید زیرا به احتمال زیاد از آن برای خرید و مصرف مواد مخدر استفاده می كنند. به جای اینكار و برای حمایت مالی از آنها می توانید چیزهایی كه نیازمند آن هستند را شخصا ً خریداری كرده و در اختیار آنها قرار دهید. تا آنجا كه می توانید محیطی ایجاد کنید که کمترین میزان وسوسه را در پی داشته باشد .در صورتی که در خانه و فضای زندگی افراد معتاد مواد مخدر در دسترس باشد ،باعث بروز استرس و وسوسه ،و روی آوردن آنها به مصرف مواد مخدر خواهد شد. چه از نظر عاطفی و چه از نظر مالی شما به بهترین شكل ممكن برای پاك شدن و بهبودی از آنها حمایت خواهید كرد .در عین حال آنها باید بدانند كه شما تحت هیچ شرایطی كاری انجام نمی دهند كه باعث ادامه یافتن اعتیاد آنان شود .به عنوان مثال بگذارید آنهاد بدانند كه شما مخارج مربوط به سم زدائی آنها را متقبل می شوید و یا در مسیر بهبودی از آنها حمایت می کنید .با این روش شما می توانید عالوه بر تشویق کردن عضو معتاد خانواده برای آغاز کردن مسیر بهبودی ،احساس گناه و عذاب وجدان خود را نیز کاهش دهید. در هر کاری که موجب تشویق شدن فرد معتاد به ترک اعتیاد می شود ،از او حمایت کنید .مثال می توانید برای کمک کردن به کاهش استرس و اضطراب آنها ،در اولین جلسه انجمن های گمنام آنان را همراهی کنید و یا از یک معتاد در حال بهبودی خواهش کنید تا نزد او آمده و پیام بهبودی از اعتیاد را به گوش وی برساند. اگر آنها وارد مرحله بهبودی شده اند ،صبر پیشه كرده و آن ها را برای دستیابی به سبک زندگی جدیدشان یاری نمایید .انتظار نداشته باشید كه همه اعمال و رفتارهایشان را فوراً تغییر داده و به فردی كامل و ایده آل تبدیل شوند. نسبت به روند بهبودی آنها صبور بوده و برای تصمیم آن ها احترام قائل شوید .به خاطر داشته باشید كه روند بهبودی یك حركت تدریجی و آهسته بوده كه با سعی و خطای فراوان همراه است .پس به آنها اجازه اشتباه کردن و تصحیح اشتباهاتشان را بدهید .در انجمن های گمنام ۲٢قدمی مثال معروفی وجود دارد كه می گوید" :ما یك شبه معتاد نشده ایم و نمی توانیم یك شبه از این بیماری بهبود پیدا كنیم.
49
-3-3اصول حمایت موثر اعضای خانواده اغلی به شیوه هایی به عضو معتاد خانواده کمک می کنند که هم به ضرر او و هم به ضرر خودشان تمام می شود .کمک کردن اعضای خانواده بر اساس این اعتقاد است که اعتیاد یک مشعل و ناهنجاری رفتاری است و اینعه آنها می تواند عزیز معتادشان را به تره اعتیاد متقاعد کنند .اما اگر می خواهید برای دستیابی به بهبودی از عزیز معتادتان به صورت موثری حمایت کنید ،قبل از هر چیز باید بدانید که اعتیاد نوعی بیماری است و همانند هر بیماری دیگری راه و روش بهبودی مخصوص خود را دارد. .۲عزیز شما از یک بیماری رنج می برد .٢تاثیرات بیماری اعتیاد بر اعضای خانواده
-١عزیز شما از یک بیماری رنج می برد
تا زمانی که شما به عنوان اعضای خانواده فرد معتاد به این نتیجه نرسید که اعتیاد نوعی بیماری است که عزیز شمما به آن مبتال شده است ،نمی توانید برای پاک شدن از اعتیاد به او کمک کنید .علم پزشکی ،اعتیاد را هماننمد دیابمت یما هر ناخوشی مزمن دیگری یک بیماری بمه حسماب ممی آورد .ایمن بیمماری باعمث ممی شمود تما جسمم و ذهمن فمرد معتماد حالت غیر عادی پیدا کرده و همزمان با پیشرفت بیماری ،فرد دیگر قادر به کنترل کردن میزان مواد مخدر مصمرف خود نباشد .پذیرفتن اعتیاد به عنوان یک بیماری در ابتدا بسیار دشوار است .اعضای خمانواده نممی تواننمد بمه راحتمی باور کنند که اعتیاد یک بیماری است و تصور می کنند که آن نوعی ناهنجاری رفتاری است که از ضمعف اراده فمرد معتاد نشات می گیرد .با پذیرفتن اعتیاد به عنوان یک بیماری مزمن ،راحت تر متوجه می شوید که چرا عزیز شما با وجود همه کمک هایی که در اختیار او قرار می دهید ،بازهم به خودش و شما آسیب می رسماند .بما پمی بمردن بمه ایمن واقعیت ،راه و روشی که شما برای کمک به عزیزتان در پیش می گیرد شکلی به مراتب سمالم تمر و مموثرتر بمه خمود خواهد گرفت .در ضمن زمانی که بدانید عزیزتان از یک بیماری که هم به ذهن و هم به جسم او آسیب رسانده اسمت، رنج می برد ،خواهید توانست از رفتارها و حالت های روانی که باعث تحت تاثیر قرار گرفتن زندگی شما ممی شمود، جلوگیری نمایید .همچنین با پذیرش و درک این واقعیت که او نه تنها یک فمرد بیممار اسمت بلکمه مسمئول بهبمودی خمود نیز هست ،دیگر افکار و رفتار قدیمی خود را دنبال نخواهید کرد و به دنبال درمان کمردن بیمماری اعتیماد او نخواهیمد بود. متقاعد شدن در مورد این مسئله كه اعتیاد یک بیماری است ،و تشریح این موضوع برای خود فرد معتاد ،قمدم بسمیار مهمی در جهت کمک به پاک شدن و بهبودی وی خواهد بود .زمانی که فرد معتاد بدانمد کمه از یمک بیمماری رنمج ممی برد ،برای بهبود پیدا کردن از آن تمایل بیشتری از خود نشان می دهد .همچنین به جمای اینکمه معتماد شمدن را بمه پمای ضعف شخصیتی یا نداشتن اراده گذاشته و یا آن را بخشی از سرنوشت و تقدیر خود به حساب بیاورد ،وضمعیت خمود را به عنوان عالئم و عموارض بیمماری اعتیماد خواهمد پمذیرفت .امما چنانچمه فمرد معتماد خمود را انسمانی بمد یما از لحماظ اخالقی فاسد بداند و تا زمانیکه خانواده ،او را بمه خماطر ضمعفی کمه دارد تحقیمر کمرده و بمر ایمن عقیمده باشمند کمه فمرد معتاد عالقه ای به ترك مواد ندارد ،عزیزشان بهانه همای بیشمتری بمرای اداممه دادن اعتیمادش بمه دسمت خواهمد آورد. قبول کردن اعتیاد به عنوان یک بیماری مزمن می تواند افکار و دیدگاه های فرد معتاد را کامالً تغییر دهد .به احتمال زیاد پس از آنکه فرد معتاد به این نتیجه برسمد کمه از یمک نموع بیمماری ممزمن در عمذاب اسمت کمه خمودش بمه تنهمایي اراده و قدرت خالص شدن از دست آن را ندارد ،در آن صورت آمادگی بیشتری بمرای تمرک اعتیماد و انجمام اقمدامات روزانه الزم برای بهبود یافتن از این بیماری خواهد داشت. خوشبختانه برای بهبودی از بیماری اعتیاد نیمز راه حلمی وجمود دارد کمه بما اسمتفاده از آن ،تما کنمون همزاران معتماد از چنممگ ایممن بیممماری رهممائی پیممدا کممرده و یممک زنممدگی جدیممد سرشممار از آزادی را آغمماز کممرده انممد .راه حممل بهبممودی از بیماری اعتیاد ،برنامه های ۲٢قدمی است که بر اساس آن انمواع معتمادان بما کمارکرد قمدم همای دوازده گانمه بمه سموی بهبودی از اعتیاد و یک زندگی بهتر گام بر می دارند .شخص معتاد با پی بردن به اینکه از یک بیماری رنج می برد و اینکه در برابمر ایمن بیمماری کمامالً نماتوان و عماجز شمده اسمت ،سمر انجمام واقعیمت شمرایطی کمه در آن قمرار دارد و محدودیت های خود را پذیرفته و پس از آن برای بهبودی از بیماری اعتیاد به نیروئی باالتر از خود اتکما کمرده و از او درخواست کمک خواهد کرد .جلسات انجمن های گمنام ۲٢قدمی پر از معتادانی است که بمه واقعیمت شمرایط خمود پی برده و در حال بهبودی به سر می برند و در این راه زندگی جدیدی که با امید و هدف هممراه اسمت را تجربمه ممی کنند .اگر شما به عنوان یکی از اعضمای خمانواده فمرد معتماد نممی توانیمد بمه سمادگی بپذیریمد کمه اعتیماد نموعی بیمماری است ،اگر دائما با خود کلنجار می روید تا جواب این پرسش را بیابید كه چرا عزیز معتاد شما چنمین بالهمایی بمر سمر شما و خودش می آورد ،چرا در جلسات باز یکی از انجممن همای ۲٢قمدمی شمرکت نممی کنیمد تما از مشمکالت آنهما بما خبر شده و داستان زندگی معتادان در حال بهبودی را بشنوید؟ با شنیدن تجربیات آنها شاید در این مورد که چگونه بمه
51
دام اعتیاد افتادند ،اینکه چه عاملی باعث شد تا آنها به ترک اعتیاد تمایل پیدا کنند ،و این که برای حفمظ بهبمودی خمود چه کارهایی را به طور روزمره باید انجام دهند ،بهتر ممی توانیمد عزیمز معتادتمان را درک کمرده و در مسمیر بهبمودی از اعتیاد به وی یاری برسانید. برای شناخت بهتر الگوهای بیماری اعتیاد و نحوه تاثیر گیذاری آن بیر ذهین ،جسیم ،و روح انسیان ،لطفیا ً بیه بخیش بیماری اعتیاد رجوت فرمائید.
-۲تاثیرات بیماری اعتیاد بر روی اعضای خانواده
در جلسات انجمن های گمنام ۲٢قدمی ویژه حمایمت از خمانواده همای افمراد معتماد گفتمه ممی شمود " :شمما باعمث معتماد شدن عزیزتان نشده اید ،و قادر به کنترل کردن و یا درمان کردن آن نیز نخواهید بود ." .به یاد داشته باشید که منطق حاکم بر انجمن های گمنام ،بر اساس تجربیات اعضای خانواده معتادانی بنا شده اند که سالها در کنمار یمک فمرد معتماد زندگی کرده و هرآنچه که در توان داشته اند را برای نجات دادن عزیز معتادشان به کار بسته انمد .آنچمه کمه آنهما پمس از سالها تجربیات دردناک به دست آورده اند این است کمه نمه قمدرت آنمرا دارنمد و نمه ممی تواننمد کسمی را مجبمور بمه ترك مواد کنند .مجبور کردن فرد معتاد برای پاک شدن از اعتیاد درست مانند این است که یک فرد مبتال بمه سمرطان را برای رهائی از چنگ سرطان تحت فشار قرار دهید! نكته دیگری كه نمي تموان دربماره آن تردیمد داشمت ایمن اسمت كممه اعضممای خممانواده وقتممي بممدون آگمماهی از طبیعممت بیممماری اعتیمماد و بطممور ناسممالم تممالش مممي كننممد تمما از عزیزشممان حمایممت كننممد ،در واقممع خودشممان را در معممرض تمماثیرات ایممن بیممماری قممرار مممی دهنممد و بممه همممان انممدازه فممرد معتمماد زندگیشان خراب شده و زجر می کشند .زمانی که اطرافیان فرد معتاد با بر عهده گرفتن مسئولیت همای زنمدگي وی و اصرار بر قطع مصرف مواد اقدام به کممک کمردن بمه او ممی کننمد ،در واقمع زنمدگی خمود را در معمرض آسمیب همای ناشممی از اعتیمماد قممرار داده و آسمایش زنممدگی خممود را از دسممت مممی دهنممد .اعضممای خممانواده نیممز در گممرداب ناشممي از بیماری اعتیاد گرفتار مي شوند و با پافشاری برای نجات دادن فرد معتاد خودشان بمه انمواع ناهنجماری هما و نماراحتي هما از جملمه خشمم ،سممردرگمي و افسمردگي دچمار مممی شموند و سمالمت روانممي خمود را از دسمت مممی دهنمد .زممانی کممه سرانجام اعضای خانواده فرد معتاد متوجه شوند که توانائی وادار نمودن عزیزشان به ترك مصرف ممواد را ندارنمد، به این نتیجه می رسند که دیگر کاری از دستشان ساخته نیست و می پذیرنمد کمه زنمدگی خودشمان نیمز تحمت تماثیر ایمن بیماری قرار گرفته است .در این مرحله است که در کمال صداقت و فروتنمی ممی پذیرنمد کمه کمار چنمدانی از دستشمان ساخته نیست و با اعتراف به محدودیت در کمک کردن به عزیز معتادشان ،دست از فشار وارد آوردن و یا التماس و تهدید کردن او برای ترک اعتیاد دست بر می دارند .اعضای خانواده می پذیرنمد کمه نممی تواننمد نقمش خمدا را بمازی کنند و قمدرتی بمرای تغییمر دادن سمبک زنمدگی دیگمران ندارنمد ،بنمابراین بمه عنموان یمک انسمان بمرای شخصمیت معتماد احترام قائل شده و به او اجازه مي دهند تا زندگی خود را در پیش گرفته و پی آمدهای اعتیاد خود را تجربه کنمد و بمه جائی برسد که خودش تصمیم بگیرد که آیا مایل به کنار گذاشتن مصمرف ممواد مخمدر هسمت یما نمه .بما ایمن کمار ،آنهما تاثیرات اعتیاد بر زندگی خودشان را نیز پذیرفته و با استفاده از ابزارهای ارائه شده توسط برنامه همای ۲٢قمدمی ،و انجمن های گمنام حمایت از خانواده معتادان مسیر یمک زنمدگی بما کیفیمت تمر و بمه دور از تماثیرات اعتیماد را در پمیش می گیرند .نكته جالب توجه این اسمت کمه همزممان بما خمودداری کمردن اعضمای خمانواده از کممک بمه فمرد معتماد ،وی مجبور می شود تا مسئولیت شرایطي كه برای خودش ایجماد كمرده اسمت را بمر عهمده گرفتمه و خمودش بمرای خمالص شدن از چنگ بیماری اعتیاد تالش کند. معموالً نزدیکتمرین اشمخاص بمه فمرد معتماد در معمرض رفتارهمای آزار دهنمده وی قمرار ممی گیرنمد .اعضمای خمانواده سالها از عمر خود را با این امید که می توانند عزیزشان را به ترک مواد وادار کنند زندگی را بر خود حرام کمرده و آسایش و آرامش خود را از دسمت ممی دهنمد .آنهما نمه تنهما نممی تواننمد عزیزشمان را وادار بمه تمرک اعتیماد کننمد ،بلکمه خودشان نیزتحت تاثیر مصائب و مشکالت ناشی از آن قرار می گیرند .همانطور که فرد معتاد باید بیمار بمودن خمود را بپذیرد تا بتواند در راه بهبودی از این بیماری قدم بردارد ،اعضای خمانواده فمرد معتماد نیمز بایمد بپذیرنمد و اعتمراف کنند که در برابر اعتیاد عزیزشان نماتوان هسمتند .بایمد قبمول کننمد کمه ایمن بیمماری زنمدگی آنهما را مختمل کمرده اسمت و برای اینکه زندگی سالم و آسوده ای داشته باشند به کمک و حمایت دیگران نیاز دارند. اولین قدم درست در برخورد با فرد معتاد این است که بین او و بیماری اعتیاد او تفماوت قائمل شموید؛ یعنمی اینکمه اگمر رفتار و اعمال ناخوشایندی که نتیجه بیماری اعتیاد است از فرد معتاد سر زد شما این رفتار را بمه حسماب بیمماری او بگذارید و نه به حساب خود فرد معتاد .راه صحیح این است که بپذیرید که رفتمار و حرکمات ویرانگمری کمه عزیزتمان از خود نشان می دهد عالئم و نشانه های بیماری وی است و او شخصا ً قصد ندارد که آزاری به شما برساند .دانسمتن این موضوع که بیماری اعتیاد جسم ،روح و روان فرد معتاد را تغییر می دهد ،به شما کممک ممی کنمد تما درو همایی که می گوید ،وعده هایي که داده و زیر پا گذاشته است ،و صدها کار آزار دهنده دیگری که انجام می دهد را هضمم نموده و از خمود او چیمزی بمه دل نگیریمد و نگذاریمد کمه اینگونمه رفتارهمای او زنمدگی شمما را تحمت تماثیر قمرار دهمد. زمممانی کممه شممما بپذیریممد کممه فممرد معتمماد از یممک بیممماری مممزمن و بسممیار خطرنمماک رنممج مممی بممرد در آنصممورت متوجممه خواهید شد که این رفتارهای پرخاشجویانه و غیر عادی بخشی از عالئم بیماری اعتیاد است .فرد معتاد انسمان پلیمد یما
51
مردم آزاری نیست که عمدا قصد آزار رساندن به شما یا خراب کردن زندگی شمما را داشمته باشمد .ایمن احتممال وجمود دارد که وی از صمیم قلب خواهان قطع مصرف مواد و ترک اعتیادش را داشته باشمد ،امما بنما بمر تجربیمات بسمیاری از معتادان در حال بهبودی ،متاسفانه تا زمانی که عزیز شما به آخر خط نرسیده و سرش به سنگ نخمورده باشمد ،از انگیزه و قدرت کافی برای انجام دادن این کار برخوردار نیست .طبیعت بیماری اعتیاد به گونه ای است که فرد معتاد مي بایسمت حتمما ً بمه آخمر خمط رسمیده و بما عواقمب نماگوار بیمماری اعتیمادش رو بمه رو شمود تما بدانمد کمه واقعما بمه چمه مصیبتی دچار شده و چه بالئی به سرش آمده و آن زمان است که می تواند به فکر یک راه حمل بمرای رهمایی از ایمن بیماری باشد. با توجه اینکه شما به خاطر زندگی کمردن در کنمار یمک فمرد معتماد ،تحمت تماثیر بیمماری اعتیماد او قمرار گرفتمه ایمد، بهترین کاری که می توانید انجام دهید کارکرد قدم های ۲٢گانه حمایت از خانواده است .پمی بمردن بمه ایمن موضموع که بیماری اعتیاد چه آثار ناخوشایندی بر زندگی شما داشته است ،باعث خواهد شد تا شما از خواب غفلمت بیمدار شمده و بدانید که برای دستیابی به یک زندگی عادی و طبیعی ،خود شما هم به بهبودی نیاز دارید .در ایمن مرحلمه اسمت کمه دیگر از درگیر شدن در مشکالت فرد معتماد خمودداری کمرده و زنمدگی خودتمان را در ایمن راه تبماه نممی کنیمد .بما در پیش گرفتن چنین رفتماری بمه او اجمازه خواهیمد داد تما خمود فمرد معتماد عواقمب و پمي آممدهای مربموط بمه اعتیمادش را تجربه كرده و برای ترک اعتیاد و بهبودی تمایمل بیشمتری پیمدا کنمد .وقتمی شمما خمود را در رابطمه بما اعتیماد عزیزتمان مقصر ندانید و از تالش برای نجات دادن او دست بردارید ،در آنصورت می توانید بر اساس برنامه همای ۲٢قمدمی، واکنش ها و رفتارهای بهتر و مموثرتری از خمود نشمان داده و انگیمزه فمرد معتماد بمرای بهبمود یمافتن را افمزایش دهیمد. جالب است بدانید که کمک نكردن شما (به شیوه قدیمي خودتمان) نیمز ممی توانمد باعمث افمزایش یمافتن شمانس بهبمودی و کمک واقعی به عزیز معتادتان شده و او را از کابوس بیماری اعتیاد رهایی دهد. اطالعات موجود در قسمت بیماری خانواده با هدف کمک به شما برای شناخت راه همائی کمه ایمن بیمماری در زنمدگی شما رخنه می کند ،تهیه و گردآوری شده است .این اطالعمات بمه شمما کممک ممی کنمد تما چگمونگی تماثیرات اعتیماد بمر زنممدگی خممود را بهتممر شممناخته و درک کنیممد .وقتممی یکممی از اعضممای خممانواده معتمماد مممی شممود ،زنممدگی همممه اعضممای خممانواده او نیممز تحممت تمماثیر قممرار گرفتممه و هممر یممک از آنهمما بممه نمموعی از عمموارض بیممماری اعتیمماد آسممیب مممی بیننممد. همانگونه که در این قسمت گفته شد اعضای خانواده قدرت آن را ندارند که عزیز معتادشان را وادار به قطع مصرف مواد کنند .در اکثر مواقع همه تالش های اعضای خانواده تنهما باعمث بمدتر شمدن اوضماع و اداممه دار شمدن اعتیماد آن عضو می شود .واقعیت این است که بهترین کاری که برای پاک شدن عزیزتان از دست شما بر می آید ،کمک کردن بممه خودتممان بممرای بازگشممت بممه زنممدگی سممالم و طبیعممی سممابق مممی باشممد .بهتممرین مکممانی کممه ابزارهممای الزم در ایممن خصوص را در اختیار شما قرار می دهد ،انجمن های گمنام ۲٢قدمي حمایت از خمانواده اسمت .انجممن همای دوازده قدمی االنان و نارانان ،مملو از اعضای خانواده هائی هستند که زندگی آنهما بمر اثمر اعتیماد یکمی از عزیزانشمان رنمج آور و غیر قابل اداره شده است .در جلسات این انجمن ها با اعضای سایر خانواده هائی که وضعیتی مشمابه وضمعیت شما دارنمد آشمنا خواهیمد شمد .کسمانیکه در ایمن جلسمات شمرکت ممی کننمد مسمائل و مشکالتشمان را بما یکمدیگر در میمان گذاشته و با آگاه شدن از وضعیت یکدیگر به هم کمک می کنند تا بدانند تنها کسانی نیستند که از تاثیرات خانمان سوز اعتیاد در عذاب هستند و از این طریق کمتر احساس سرافکندگی و سردرگمی خواهند کرد .مهمتر از همه کسمانی کمه در این جلسات حضور دارند درباره چگونگی بهبودی از تاثیرات ویرانگر اعتیاد عزیزانشان بمر زنمدگی خمود اطمالع حاصل خواهند کرد .در این جلسات اسمت کمه شمما ممی توانیمد بما حمایمت و پشمتیبانی دیگمران از انکمار کمردن تماثیرات اعتیاد بر زندگیتان دست بر داشته و با کنار گذاشتن رفتارهای ناكارآمد و مخرب خود ،مسئولیت بهبودی عزیزتمان را بر دوش خودش بیاندازید .در ایمن جلسمات بما برناممه همای بهبمودی ۲٢قمدمی آشمنا شمده و راه همای درسمت و اصمولي کمک به آن ها را فرا خواهید گرفت .در این جلسات است که با فروتنی می پذیرید که توانمایی درممان کمردن یما وادار کردن فرد معتاد به ترک اعتیاد را ندشاته و نممی توانیمد نقمش خمدا را در زنمدگی دیگمران بمازی کنیمد و تنهما کماری کمه بممرای کمممک بممه خودتممان و عزیممز معتادتممان از دسممت شممما بممر مممی آیممد تغییممر دادن زنممدگی خودتممان و خممالص شممدن از تاثیرات بیماری اعتیاد می باشد .این شعار انجمن های حمایت از خانواده معتادان را همیشه به خاطر داشته باشمید :از كنترل کردن عزیز معتادت دست بكش و بگذار تا خداوند به او کمک کند.
52
-٤-3آزمایش حمایت ناسالم بیشتر اوقات اعضای خانواده به گونه ای به عزیز معتادشیان کمیک میی کننید ،کیه ناخودآگیاه باعیث میی شیود وی بیه مصیرف میواد ادامییه دهیید .ایین گونییه کمییک هیا و حمایییت هییای خیانواده از عضییو معتییاد را حماییت ناسییالم مییی نامنید .بییا پاسی دادن بییه سواالت این آزمایش مشخص خواهد شد كه آیا کمک های شما به فرد معتاد او را به پاك شدن تشویق می كند یا اینكه ناسالم است و باعث مواجه نشدن او با عواقی بیماری خود و پیشرفت اعتیاد او می شود. خذٔل : 2آسيبیغ زًبیت َبطبنى
53
-٥-3تعریف حمایت ناسالم اکثر اوقات عدم آگاهی اعضای خانواده از نحوه کمک به عزیز معتادشان ،باعث می شوند تا او عواقی واقعی اعتیاد خود را تجربه نعرده و در نتیجه با مصرف روز افزون مواد حتی موجبات مرگ خود را فراهم آورد .دلیل این گونه حمایت های خانواده این باور غلط است که آنها قادر به کنترل کردن و مسئول زندگی فرد معتاد خانواده هستند .در عین حال ،حمایت ناسالم از عضو معتاد خانواده سرانجام منجر به آشفتگی و غیر قابل اداره شدن زندگی خود اعضای خانواده نیز می شود.
مواقعی كه كمك كردن کارساز نیست تفاوت بین حمایت سالم و ناسالم اثرات حمایت ناسالم بر خانواده چگونگی خودداری از حمایت ناسالم
مواقعی كه كمك كردن کارساز نیست
حمایت ناسالم به اقدامات و رفتارهایی گفته می شود كه اعضای خانواده به منظور کممک کمردن بمه مفمرد معتماد انجمام می دهند ،اما نتیجه ای جز آسان تر شدن مصرف مواد برای او بمه هممراه نمدارد .آنهما اغلمب نممی داننمد کمه ایمن نموع کمک های آنان به فرد معتاد ،باعث شدت پیدا کردن بیماری اعتیاد او می شود .اعضای خمانواده معتمادان تصمور ممی كنند که رفتارهایی کامال طبیعی و از روی عشق و عالقه نسبت به فرد معتاد از خود نشان می دهند .با آنکه نیت آنها برای کممک بمه معتماد کمامال مثبمت بموده و قصمد آنهما نجمات دادن معتماد از رنمج و بالهمائی اسمت كمه اعتیماد بمر سمرش آورده ،اما به تجربه بارها ثابت شده است كه این گونه كمك ها برای فرد معتماد زیمان آور و در ممواقعی حتمی مرگبمار است ،چون باعث می شود تا فرد معتاد به این نتیجمه برسمد كمه همر بمال و گرفتماری كمه بمر اثمر اعتیماد برسمرش بیایمد اعضای خانواده مشكالتش را حل می کنند و نخواهند گذاشت تا او به نمابودی کشمیده شمود .هممین تصمور غلمط باعمث خواهد شد تا وی بدون نگرانی و به راحتی به مصرف مواد ادامه دهد. تجربه نشان داده است كمه اکثمر معتمادان بمرای آگماه شمدن از شمدت آسمیب همای بیمماری اعتیماد و تمایمل پیمدا کمردن بمه بهبودی ،نیاز دارند تا با عواقب واقعی اعتیادشان رو به رو شوند .زمانی که آنها بمه اوج بمدبختی و فالكمت ممی رسمند مجبور می شوند تا انکار کردن را رها کرده و مشكل اعتیماد خمود و عموارض نماگوار آن را بپذیرنمد .ایمن دقیقما هممان زمانی است که برای ترک اعتیاد و آغاز کردن مسیر بهبودی خود کمر همت بسته و دست به کار می شموند .بهبمودی از بیماری اعتیاد نیز مانند هر بیماری یا ناخوشی دیگر ،تنها زمانی امکان پذیر است که خود فرد بیمار شخصا دسمت به کار شده و برای درمان کردن بیماری خود چاره جویی کند .با آنكه حمایت دیگران بمه ویمژه اعضمای خمانواده ممی تواند در فرد معتاد ایجاد دلگرمی کرده و اشتیاق او به پاك شدن را تقویت كند ولی در نهایت این خود فرد معتاد است كه باید برای ترک اعتیاد به مواد مخدر و رهایی از وابستگی به آن تالش کند .وقتی اعضای خمانواده بمرای درممان و نجات فرد معتاد وارد عمل می شوند در واقع این پیام را به او می رسانند که خود او برای بهبودی از بیماری اعتیاد مسئولیت و وظیفه ای نداشته و علیرغم هم ه رفتارها و اتفاقات ناگواری که اعتیاد او برای اعضای خمانواده بمه هممراه آورده است ،آنها از او حمایت و پشتیبانی خواهند کرد! متاسفانه چنین رفتارهایی ازسوی اعضای خانواده معتمادان کمه حمایت ناسالم نامیده می شود باعث می شود که بیماری اعتیاد همر چمه بیشمتر در عزیمز معتادشمان ریشمه دوانمده و همم زندگی خود او و هم زندگی اعضای خانواده اش به تباهی کشیده شود.
تفاوت بین حمایت سالم و ناسالم
بیشتر اعضای خانواده معتادان به راحتی نمی توانند فمرق بمین کممک کمردن بمه فمرد معتماد بمرای پماک شمدن و حمایمت ناسالم از او را تشخیص دهند .بین ایمن دو نموع حمایمت تفماوت بسمیار ظریفمی وجمود دارد .دانسمتن تفماوت بمین حمایمت سالم و ناسالم بمه هوشممندی و زیركمی شمما بسمتگی دارد .بمرای ایمن منظمور از خودتمان بپرسمید كمه انگیمزه شمما بمرای کمک کردن به فرد معتاد چیست؟ آیا چون از اینکه یکی از اعضای خانواده شما معتاد است احسماس شمرمندگی کمرده و می خواهید آبرو و حیثیت خانواده را در بین اقموام و آشمنایان حفمظ کنیمد؟ اگرچمه ممکمن اسمت بما ایمن روش بتوانیمد اعتیاد عزیزتان را برای مدتی از دیگران مخفی نگه دارید ،امما ایمن گونمه رفتارهمای شمما اساسما همیچ کمکمی بمه پماک شدن فرد معتاد نخواهد کرد .این تصور که کمک به فرد معتاد و نجات دادن او از عواقب بیماری اعتیاد موجب بیدار شدن او و تغییر دادن رفتارش می شود خواب و خیالی بیش نیست .بایمد بدانیمد كمه كممك هما و حمایمت همای شمما همر اندازه هم كه باشد نمی تواند فمرد معتماد را بمه پماك شمدن وادار كنمد و ایمن فقمط خمود شمخص معتماد اسمت كمه ممی توانمد خودش را از جهنمی كه در آن قرار دارد خالص كند.
54
برای تشخیص تفاوت بین حمایت ناسالم و کمک کردن (حمایت سالم) بهتر است ببینمیم کمه معنمی ایمن دو لغمت چیسمت. در فرهنگ لغت ،کمک کردن به معنی تالش برای نجات دادن یک نفر یا انجام دادن کاری برای یک نفمر دیگمر ،در شرایطی که خودش به تنهایی قادر به انجام دادن آن نیست .حمایت ناسالم یعنی قادر ساختن یك فرد بمه انجمام دادن یمك کاری یا فراهم كردن امکان انجام آن کار برای او .به این ترتیب ،هرگاه کمه كمكمی بمه عزیمز معتادتمان ممی كنیمد كمه باعمث دور شممدن او از عواقمب اعتیمماد و راحمت تممر شمدن مصممرف وی ممی شممود ،ایمن كممار در واقمع حمایممت ناسمالم بممه حساب می آید .اگر شما واقعا ً و از صمیم قلب خواهان کمک کردن به عزیز معتادتان هستد ،دفعمه بعمدی کمه خواسمتید کاری برای او انجام دهید از خودتان بپرسید که آیا فرد معتاد به عنوان یک انسان بمالغ خمودش قمادر بمه انجمام آن کمار هست یما خیمر .وقتمی بما عزیمز معتادتمان ماننمد کمودکی برخمورد ممی کنیمد کمه بمه کممک و مراقبمت نیماز دارد ،در واقمع مسئولیت زندگی توام با اعتیاد او را بر دوش می گیرید و دو پیام بسیار زیان آور بمرای او ارسمال ممی کنیمد :اول ایمن که ادامه مصرف مواد اشکالی ندارد چون شما در کنار او هستید تا از او مراقبت کرده و گرفتاری هایش را برطرف کنید .دوم اینکه شما او را تحقیر کرده و ناتوان می پندارید ،چراکه او را به عنوان یک انسان عاقل و بالغ که مسئول زندگی و سالمتی خودش است ،به حساب نمی آورید .شما باید بپذیریمد کمه عزیمز معتماد شمما فمردی ضمعیف ،احممق یما کودک نیست بلکه انسانی است که به یک بیمماری ممزمن مبمتال شمده و تنهما زممانی کمه واقعما تمایمل بمه درممان بیمماری اعتیاد خود داشته باشد خواهد توانست اقدامات الزم را انجمام دهمد .ایمن تمایمل واقعمی در بیشمتر مواقمع زممانی فمرا ممی رسد که فرد معتاد به اندازه کافی پیامد ها و ناگواری های ناشمی از اعتیماد خمود را تجربمه كمرده باشمد .بما آنكمه بمرای اعضای خانواده بسیارسخت است كه ببینند عزیز معتادشان در عذاب و بدبختی غوطه ور است ،امما بایمد بداننمد كمه بما حمایت های ناسالم خود وی را به سمت ادامه مصرف مواد و فالكت و بدبختی بیشتر و درنهایت به سوی مرگ سوق می دهند.
نمونه هائی از حمایت ناسالم اعضای خانواده از فرد معتاد ،به بهانه کمک کردن به او در زیر آورده شده اند: )١نجات دادن او از دردسرهایی که به علت اعتیاد خودش گرفتار آنها شده است .مثال گذاشتن وثیقه برای آزاد کردن او از زندان ،یا گرفتن وکیل برای دفاع از وی در دادگاه. )۲پرداخت کردن بدهی ها ،چک ها و یا قبوض فرد معتاد -به این علمت کمه باعمث ممی شمود وی بمه جمای پرداخمت این بدهی ها ،پول خود را صرف خرید مواد مخدر کند. . )3کمک های مالی و دادن پول به فمرد معتماد زممانی کمه هممه اعضمای خمانواده ممی داننمد کمه او ایمن پمول را مسمتقیما صرف تهیه مواد خواهد کرد و نه چیزی که ادعا می کند. )٤دلیل و بهانه آوردن برای توجیه رفتارهای غیمر مسمئوالنه فمرد معتماد .ممثال زممانی کمه بمه منظمور مصمرف ممواد خود را به مریضی زده و از شما می خواهد تا به محل کار یا مدرسه او تلفن کرده و بگوئید كه او به علمت بیمماری نمی تواند برسرکار یا کالس درس حاضر شود. )٥سرپوش گذاشتن روی رفتارهای ویرانگر فرد معتاد کمه همم بمرای خمودش و همم بمرای شمما دردسمر آفمرین هسمتند. مثالتوجیه رفتار های خشونت آمیز او به علت تحت فشار بودن و حق را به جانب معتاد دادن. )٦بر عهده گرفتن مسئولیت ها و وظایفی که خود فرد معتاد باید بر عهده بگیرد .مثال تامین کردن هزینه های زندگی معتاد ،در شرایطی که او از کار کردن امتناع می کند و یا انمداختن بمار مسمئولیت همای معتماد بمر دوش یکمی دیگمر از اعضای خانواده که در حال حاضر هزینه های زندگی را تامین می کند. )7باور کردن درو ها و وعده های پوچ و توخالی فرد معتاد كه باعث اعتمماد کمردن و دادن یمک فرصمت دیگمر بمه او می شود. )8انکار کردن اعتیاد او و یا تاثیرات ناگوار آن بر زندگی اطرافیان .مثال این ادعما کمه مصمرف ممواد او موضموعی چندان مهمی نیسمت و او پمس ازممدتی آن را کنارخواهمد گذاشمت ،درصمورتی كمه واقعما شماهد نمابود شمدن زنمدگی هممه اعضای خانواده بر اثر اعتیاد او هستید. )9مخفمی کمردن اعتیماد او بمه ایمن دلیمل کمه آشمکار شمدن ایمن موضموع باعمث سرشكسمتگی و شمرمندگی شمما و سمایر اعضای خانواده می شود. )١1درو گفتن به دیگران از جانب فرد معتاد برای حفظ آبرو یا سرپوش گذاشتن بر روی رفتار او. )١١نادیده گرفتن و صحبت نکردن درباره مشکل اعتیاد او به دلیل تمرس و وحشمت از واکمنش همای ناخوشمایندی کمه فرد معتاد از خود نشان می دهد.
55
اثرات حمایت ناسالم بر خانواده :اثزات حًبیت َبطبنى ثز خبَٕادِ يعتبداٌ11
ػکم
-١قربانی اعتیاد شدن وقتی یکی از اعضای یک خانواده معتاد است ،زندگی سایر اعضای آن خانواده نیز به علت توجه بیش از حد بمه فمرد معتماد از حالت عادی و طبیعی خارج می شود .همه اعضای خانواده به نوعی تحت تاثیر عواقب ناگوار بیماری اعتیاد قرار گرفتمه و از خود واکنش نشان ممی دهنمد و زنمدگی شمان بمه نحموی مختمل ممی شمود .برخمی از آنهما کمامالً زنمدگی شخصمی خمود را بمه دسمت فراموشی سپرده و همه وقت و انرژی خود را برای نجات فرد معتاد صرف می کنند .بعضمی معتماد بمودن عزیزشمان را انکمار کرده و همه تالش خود را برای وانمود كردن ایمن كمه در خمانواده همیچ مشمكلی وجمود نمدارد صمرف ممی كننمد .برخمی دیگمر از اعضای خانواده با خشم و عصبانیت به اعتیاد عزیزشان واکنش نشان داده و برای وادار کردن فرد معتاد به قطع مصرف مواد و تبدیل شدن به یک عضو ایده آل در خانواده ،همواره در حال جنگ و جدال می باشند .نکته مهم این است که هممه ایمن تمالش ها در واقع نوعی حمایت ناسالم به شمار آمده و هیچ تاثیر مثبتی در متمایل شدن فرد معتاد به بهبودی نخواهد داشت. حمایت ناسالم از جمله عواملی است كه نشان می دهد بیماری اعتیاد تما چمه حمد در زنمدگی بقیمه اعضمای خمانواده نیمز تماثیر ممی گذارد .وقتی اعضای خانواده به زندگی تلخ و ناسمالمی کمه در کنمار عضمو معتماد خمانواده دارنمد عمادت کمرده و هممه رفتارهمای ناپسند و عذاب آور او را تحمل می کنند ،ناخودآگاه نشان می دهند که بیماری اعتیاد زندگی آنها را نیز تحت تاثیر قمرار داده و آنها را هم در دام خود گرفتار کرده است .علت اصلی حمایت ناسالم از فرد معتاد این است که اعضای خانواده تصور می کنند که قدرت آنرا دارند که با مهر و محبت یا تنبیمه و مجمازات ،عزیمز معتادشمان را مجبمور بمه قطمع مصمرف ممواد و تمرک اعتیماد کنند .همین تصورات باطل ،باعث می شود که اعضای خانواده به شدت خمود را درگیمر زنمدگی و اعتیماد فمرد معتماد کمرده و بما این کار خودشان نیز بیشتر و بیشتر گرفتار تبعات ناگوار این بیماری می شوند .کمک های شما به فرد معتماد بمه منظمور نجمات دادن او از این بیماری ،در واقع نشان می دهد كه خود شما نیز در دام اعتیاد او گرفتار شده و دچار یک طرز فکر ناسالم شمده اید .همانطور که در قدم دوم برنامه های حمایت از خانواده توضیح داده می شود ،اعضای خانواده فمرد معتماد بمه اشمتباه خیمال می کنند که با کمک کرده به فرد معتاد ،می توانند او را از دام بیماری اعتیاد رها کنند .با آن که بارها و بارها ثابت شمده اسمت که کمک های آنها به عزیز معتادشان نتیجه ای جز شکست به همراه نداشته است امما آنهما بماز همم بمه حمایمت همای ناسمالم خمود ادامه می دهند .این طرز فكر و رفتارهای اعضای خانواده نه تنها فرد معتاد را به ادامه مصرف مواد ترغیب می کند ،بلکه به كیفیت زندگی خودشان و اطرافیانشان نیز آسیب می رساند.
-۲زندگی در بحران هیچ کس ادعا نمی کند که زندگی در کنار یک فرد معتاد کار آسانی است .بیشتر اوقات اعضمای خمانواده بمه طمور غریمزی بمه فرد معتاد کمک می کنند و یا نوع كمكشان بر اساس مطالبی است كه ازفرهنگ و جامعه خود یاد گرفته اند .بعضمی از اوقمات نیز چاره ای ندارند جز اینکه برای حمل و فصمل مشمکالت و بحمران هما بمه فمرد معتماد کممک کننمد .آنهما ناچمار ممی شموند بمرای پیشگیری از متالشی شدن کانون خانواده هر کاری که از دستشان بر می آید را انجام دهند .مثال هنگامی که حکمم دادگماه بمرای توقیف خانه ای که شما برای آزادی عزیز معتادتان گرو گذاشته اید به شما ابال می شود ،شما چاره ای ندارید جز این که همه پس انداز خود که سال ها برای جممع آوری آن زحممت کشمیده بودیمد را بمرای حفمظ خانمه خمود هزینمه کنیمد .یما ممثال زممانی کمه
56
فرزند معتاد شما در زندان است ،ناخود آگاه همه فکر و خیال شما این است که هر چه زودتر او را از زنمدان آزاد کنیمد .دسمت برداشتن از این نوع كمك ها فرایندی است که به مرور زمان یاد خواهید گرفت .خودداری کمردن از حمایمت ناسمالم کمار بسمیار سختی است و هیچ خانواده ای نمی تواند این کار را صد در صد درست انجام دهد .هر خانواده ای با توجه به شمرایطی کمه در آن قرار دارد باید برای خود تصمیم بگیرد که چگونه می تواند بمه طمور سمالم و مموثر بمه عزیمز معتمادش کممک کنمد .در بیشمتر اوقات اعضای خانواده زمانی کامال رفتارشان را تغییرمی دهند كه متوجه شموند تممام كممك هایشمان بمه فمرد معتماد بیهموده و بمی نتیجه بوده است و آن وقت است كه برای نجات دادن زندگی خودشان ،از حمایت های ناسالم دست بر می دارند .خبمر خموب و امیدوار كننده این است كه اعضای خانواده با خودداری کردن از كمك های ناسالم به عزیزمعتادشان هم او را برای پاك شدن تشویق می كنند ،و هم زندگی خودشان را از تاثیرات ویرانگر بیماری اعتیاد پاك می سازند.
-3زندگی با شرم و ترس اعتیاد بیماری است که با شرمس اری و سرافکندگی فراوان همراه است .همانطور که فرد معتماد اعتیماد خمود را انکمار ممی کنمد، اعضممای خممانواده او نیممز وجممود اعتیمماد در بممین اعضممای خممانواده را انکممار مممی کننممد .اعتممراف کممردن بممه اینکممه یکممی از اعضممای خانواده شما معتاد است کار بسیار دشواری است ،چون این موضوع خصوصا ً در جوامع و فرهنگ هائی که اعتیاد یک مشمكل رفتاری و اخالقی محسوب ممی شمود ،ماننمد یمک ننمگ بمر پیشمانی آن خمانواده محسموب ممی شمود . .اعضمای خمانواده از آن بمیم دارند که خوشنامی و آبروی آنها بر اثر ننگ ناشی از اعتیاد یکی از اعضای خانواده از بین برود و به همین علت در بسمیاری از مواقع برای پنهان ماندن اعتیاد او ،اقدام به حمایت ناسالم از او می کنند .گاهی نیمز احسماس گنماه و مقصمر دانسمتن خمود در قبال معتاد شدن عضو معتاد ،موجبات حمایت ناسالم اعضای خانواده را فراهم می کند .مثال بعضی از والمدین تصمور ممی کننمد که معتاد شدن فرزند آنها در واقع تقصیر آنها بوده و آنها بوده اند که با تربیت نادرست فرزندشمان موجبمات اعتیماد او را فمراهم کرده اند و اکنون نیز به همین دلیمل اقمدام بمه کممک کمردن بمه او ممی کننمد .الزم اسمت از خودتمان بپرسمید کمه آیما در صمورتیکه فرزند شما به بیماری دیگری غیراز اعتیاد مبتال بود ،آیما شمما از نماخوش بمودن او احسماس خجالمت و شمرمندگی ممی کردیمد و سعی در پنهان کردن بیماری او داشتید؟ اگمر اعضمای خمانواده ایمن واقعیمت را بپذیرنمد کمه اعتیماد نیمز نموعی بیمماری اسمت ،در آنصورت راحت تر می توانند خود را از چنگ بسیاری از بدبختی هایی که حمایت ناسالم بمرای آنهما بوجمود آورده اسمت نجمات دهند.
-4زندگی در انعار
اگر واقعا ً می خواهید به عزیز معتادتان كمك كنید و یا او را به ترک و بهبودی از اعتیاد تشویق كنید ،قبل از هر کاری بایمد از انگیزه خودتان برای کمک به او اطمینان حاصل کنید .گفته می شود اعتیاد تنها بیماری است كه همه اعضای خانواده وجود آن را انكار می كنند .فرد معتاد به این دلیل اعتیاد خود را انکار ممی کنمد چمون اگمر بمه معتماد بمودن خمود اعتمراف کنمد ،مجبمور بمه ترک اعتیاد و تغییر دادن راه و روش زندگی خود می شود .اعضای خمانواده نیمز بمه ایمن علمت اعتیماد عزیزشمان را انکمار ممی کنند چون وانمود کردن اینکه از یک زندگی خوب و ایمده آل برخموردار هسمتند بسمیار راحتمر و آسمان تمر از قبمول ایمن حقیقمت است كه یكی از اعضای خانواده آنان معتاد شده و زندگی سایر اعضای خانواده را نیز سمردرگم و آشمفته کمرده اسمت .اعتمراف كردن به وجود بیماری اعتیاد در خانواده به این معنی است که زندگی همه اعضای آن خانواده نیز تحت تاثیر تحت تماثیر قمرار گرفته و آنها باید برای بهبودی از تاثیرات ایمن بیمماری رفتارهمای خمود را تغییمر دهنمد .بمه ایمن ترتیمب ،انکمار کمردن اعتیماد در خانواده ،ظاهراً در کوتاه مدت به نفع همه اعضمای خمانواده اسمت .امما پمس از چنمد سمال حمایمت ناسمالم از فمرد معتماد ،اعضمای خانواده چاره ای جز اعتراف کردن به این موضوع ندارند؛ چرا كه زنمدگی خودشمان همم بمه خماطر ایمن نموع حمایمت هما ،شمكل جنون آمیز و عذاب آوری به خود گرفته است .در این مرحله است که تاریکی و سمیاهی بمر کمانون خمانواده سمایه ممی انمدازد و آنها دیگر نمی توانند وجود این بیماری را انکار کنند .بارها و بارها به تجربه ثابت شده است که اگمر اعضمای خمانواده واقعما ً و از صمیم قلمب ممی خواهنمد کمه بمه عضمو معتماد خمانواده کممک کننمد و زنمدگی خمود را نیمز از تبماهی و سمیاهی خمارج کننمد بایمد اعتراف کنند که در برابر بیماری اعتیاد کامالً ناتوان هستند و قدرت آنرا ندارد کمه عزیمز معتادشمان را وادار بمه قطمع مصمرف مواد مخدر کنند .تنها از طریق اقرار به این واقعیت تلخ و دست کشیدن از حمایمت همای ناسمالم اسمت کمه اعضمای خمانواده ممی توانند از تماثیرات بیمماری اعتیماد بمر زندگیشمان بهبمود پیمدا كننمد .اعضمای خمانواده بما اقراربمه عجمز و نماتوانی خمود در برابمر بیماری اعتیاد شهامت آن را پیدا می کنند که از حمایت های ناسالم خود دست برداشمته و بپذیرنمد کمه ایمن خمود فمرد معتماد اسمت که باید برای پاک شدن از خود تمایل نشان دهد و در این راه قدم بردارد.
57
-5زندگی در تباهی زمانی که اعضای خانواده همه وقت و انرژی خود را برای حل مشکالت و مسائلی که فرد معتاد ایجاد کرده است صمرف ممی کنند ،آسایش و سالمت زندگی خود را از دست می دهند .همان طور که برای فرد معتماد تهیمه و مصمرف ممواد خمودش بمه یمک کار تمام وقت تبدیل شده و باعث می شود تا او دیگر نتواند بمرای سمایر مسمئولیتهای زنمدگی اش نظیمر کمار ،خمانواده و یما حتمی بهداشت فردی اهمیتی قائل شود ،حمایت ناسالم نیز خود باعث می شود تا حمایت کنندگان دیگر نتوانند بمرای سمایر الویمت همای زندگیشان اهمیتی قائل شده و به آنها رسیدگی نمایند .آنها برای رها كردن عزیز معتادشان از دست اعتیماد ،زنمدگی خودشمان را به دست فراموشی می سپارند و همین موضوع باعث آشفتگی و سردرگمی زندگیشان می شود .یکمی از مهمتمرین رهنمودهمائی که در انجمن های ۲٢قدمی حمایت از خانواده همیشه روی آن تاکید می شود این است که "زندگی خودتان را در اولویت قرار دهید ".زمانی که خانواده بپذیرد که یکی از اعضای آن از یک بیماری مزمن رنج می برد و تنها خودش مسمئول درممان کمردن آن می باشد ،و آنها به هیچ وجه نمی توانند او را وادار به ترک اعتیاد و آغاز کردن مسیر بهبودی بکنند ،خواهنمد توانسمت کمه از تالش کردن برای نجات او دست بردارند .هر چند قبول این مسئله برای اعضای خانواده بسیار دشوار است ولی پذیرش این واقعیت موجب می شود تا به محدویت ها و ناتوانی ها خود پی برده و بتوانند وقت و انرژی خود را صمرف بماال بمردن كیفیمت زندگی خودشان كنند .موضوع جالب توجمه ایمن اسمت کمه بما ایمن کمار احتممال اینکمه عضمو معتماد خمانواده نیمز بمه فکمر پمذیرفتن مسئولیت بیماری اعتیاد خودش بیافتد بیشتر می شود .زمانی که عضو معتاد خانواده بداند که اعضای خانواده دیگر مثل گذشمته همه زندگی خود را صرف کمک کردن به او نمی کنند ،از این کار آنها عصبانی و خشمگین شده و امما بماالخره ممی فهممد کمه اگر می خواهد زندگی بهتر و سالم تری داشته باشد ،خودش باید برای ترک اعتیماد و آغماز کمردن مسمیر بهبمودی دسمت بمه کمار شود.
چگونگی خودداری از حمایت ناسالم در اینجا پیشنهاداتی درباره چگونگی خودداری کردن از حمایت ناسالم از عزیز معتادتان ارائه شده است: )١از انجام کارهائی که فرد معتاد خودش می تواند انجام دهد خودداری کنید. )۲مسئولیت پاك شدن و بهبودی او را برعهده نگیرید. )3از دادن پول به وی که او را قادر به خرید مواد می کند خودداری کنید. )٤از پرداخت هزینه های زندگی وی خودداری کنید چون باعث می شود تا او مصرف مواد را راحت تر ادامه بدهد. )٥مسئولیت های زندگی و سالمتی را برعهده خودش بگذارید. )٦از پرداخت بدهی های او به دوستان ،اقوام ،یا فروشندگان مواد خودداری کنید. )7از دروغگوئی در مورد اعتیاد او و یا سرپوش گذاشتن بر روی این بیماری و عواقب آن خودداری کنید. )8از توجیه کردن و یا نادیده گرفتن رفتارهای ویرانگر فرد معتاد از جمله ایراد گرفتن ها ،پرخاشگری ها و خشونت های او خودداری کنید. )9اجازه ندهید که در محیط خانه و یا در حضوراعضای خانواده مواد مصرف کنید. )١1از تهدید کردن او خودداری کنید ،ولی در عین حال برای رفتارهای ویرانگر او حد و مرز تعیین کرده و در مورد آنها به هیچ وجه کوتاه نیایید. )١١همیشه انگیزه خود برای کمک به عضو معتاد خانواده را ارزیابی كنید و از خودتان بپرسید که آیا کمک همای شمما وی را به پاک شدن تشویق خواهد کرد؟ یا بلعکس باعث خواهد شد تا او راحت تر به مصرف مواد ادامه دهد.
58
-٦-3عوامل حمایت ناسالم در این صفحه بعضی از عوامل و دالیلی که باعث می شود تا اعضای خانواده بطور ناسالم به عزیز معتادشان کمک کنند توضیح داده شده است .با مطالعه مطالی این صفحه متوجه خواهید شد که انگیزه شما برای کمک کردن صرفا ً علت غریزی داشته یا مسائل و عوامل دیگری باعث می شود تا شما به عزیز معتادتان کمک کنید. -۲امید -٢ترس -٣عشق -٤احساس گناه -٥کنترل -٦هم وابستگی -1فرافکنی :عٕايم حًبیت َبطبنى12
ػکم
-١امید آرزوی اعضای خانواده هر فرد معتادی این است که عزیز معتادشان اعتیادش را ترک کرده و بار دیگر به همان انسان دوست داشتنی و آشنایی که می شناختند تبدیل شود؛ به همین دلیل بدون اینکه آگاهی کافی در خصوص ماهیت مشکل و بیماری او داشته باشند ،برای کمک به او از هیچ کاری فروگذار نمی کنند .کمک های آنان اغلب بر اساس این باوراست که اعتیاد یک ناهنجاری و مشکل رفتاری است و اگر آنها به فرد معتاد یاری برسانند و او را برای تغییر راه و رسم زندگی اش ترغیب کنند ،می توانند بیماری او را درمان کنند .اما واقعیت این است که هرنوع کمکی که در این زمینه به فرد معتاد داده شود نوعی حمایت ناسالم به شمار آمده و باعث ادامه یافتن و پیشرفت بیماری اعتیاد فرد معتاد می شود .اعضای خانواده باید این موضوع را درک کنند که با یک بیماری مزمن روبرو هستند و نه با یک ناهنجاری و مشکل رفتاری یا ضعف اخالقی. برای اعضای خانواده بسیار مشکل است که بپذیرند نه تنها خود آنها ،بلکه فرد معتاد نیز به تنهایی قدرتی برای مقابله با بیماری اعتیاد و درمان آن نداشته و در برابر آن عاجز و ناتوان است .یک معتاد برای پاک شدن از مواد مخدر و بهبودی از بیماری اعتیاد ،به یک نیروی برتر از خود نیاز دارد .در هر صورت باید اعتراف کرد که امید داشتن ،انگیزه ای بسیار قوی است و اعضای خانواده به امید رهایی عزیز معتادشان از چنگ بیماری اعتیاد هر کاری که از دستشان بر بیاید انجام داده و خود را به آب و آتش می زنند.
-۲ترس اعضای خانواده همواره در اضطراب و نگرانی به سر می برند چون نمی دانند که بر اثر عواقب اعتیاد چه بالهایی در انتظارشان است .مثال هر شب که صدای زنگ تلفن را می شنوند ،باید منتظر حادثه جدیدی بوده و نگران باشند که مبادا از اداره پلیس ،یا بیمارستان تماس گرفته اند و می خواهند خبر حادثه ناگواری را به آنان بدهند .همین ترس و اضطراب هر
59
روزه از جمله عوامل مهمی است که باعث می شود تا اعضای خانواده به فرد معتاد کمک کنند؛ چراکه فکر می کنند که با کمک کردن و نجات دادن فرد معتاد ،از وقوع حوادث ناگوار برای او جلوگیری خواهند کرد .اعضای خانواده همیشه با انواع تهدیدهای فرد معتاد از جمله دست زدن به خودکشی ،ترک کردن خانه برای همیشه ،زندگی در خیابان و قطع کامل ارتباط با آنها روبرو هستند .آنها روز و شب در این ترس و نگرانی به سر می برند که چه بالئی بر سر خودشان و یا عزیز معتادشان خواهد آمد .آنها همچنین از رفتار های خشن و آزار دهند فرد معتاد و بالهائی که او ممکن است بر سر خودش بیاورد می هراسند .همین ترس و وحشت است که باعث می شود تا اعضای خانواده هر کاری را که از دستشان برمی آید برای قطع مصرف مواد عزیز معتادشان انجام دهند تا شاید بتوانند از این پس در امنیت و آسایش زندگی کنند .اما باید توجه داشت هر گونه حمایت و کمکی به فرد معتاد ،که علت اصلی آن ترس از تهدیدهای فرد معتاد و بالهائی باشد که ممکن است او بر سر خودش یا دیگر اعضای خانواده بیاورد ،درواقع حمایت ناسالمی است که هم برای فرد معتاد وهم برای اعضای خانواده مخرب و مضر است .اینگونه حمایت های ناسالم است که سبب می شود تا فرد معتاد نتواند با پی آمدها و عواقب بیماری اعتیادش روبرو شود و به همین خاطر همچنان به مصرف مواد خود ادامه دهد.
-3عشق و عالقه فرد معتاد عضوی از خانواده شما است و علیرغم همه بالهایی كه بر سر خودش و شما آورده است ،بازهم هرچه که در توان داشته باشید برای کمک به او جهت رهایی از بیماری اعتیاد انجام می دهید .اعضای خانواده در واقع به خاطر عشق و عالقه ای که به فرد معتاد دارند ،اقدام به حمایت و کمک های ناسالم به عزیز معتادشان کرده و با آنکه نشانه ها و شواهد فراوانی درباره درست و موثر نبودن این گونه کمک ها وجود دارد ،بازهم از روی غریزه ،به حمایت های ناسالم خود ادامه می دهند. اعضای خانواده به علت عشق و عالقه ای که به فرد معتاد دارند به خاطر او درو می گویند ،دیگران را فریب می دهند وموضوع اعتیادش را مخفی می کنند و با آنكه به خوبی می دانند كه این كارها كمكی به پاك شدن عزیز معتادشان نمی كند اما به این گونه كمك های ناسالم ادامه می دهند .به همین دلیل است که از اعتیاد به عنوان یك بیماری خانوادگی یاد می شود؛ چون بیشتر اوقات اعضای خانواده برای جلوگیری از پاشیده شدن كانون خانواده و از دست دادن عزیز معتادشان ،به همان اندازه فرد معتاد دروغگو و فریبكار می شوند .زندگی در كنار فرد معتاد باعث می شود تا رفتارها و افكار دیگر اعضای خانواده نیز نادرست و ناسالم شود .عشق و عالقه باعث می شود تا اعضای خانواده با هر گونه رفتار توهین آمیز و خشن فرد معتاد کنار آمده و تصور کنند که چاره دیگری جز تحمل نامالیمات و بدبختی ها ندارند .اعضای خانواده نمی دانند که احساسات، عواطف و رفتارهای آنها بر اثر همزیستی با فرد معتاد از حالت عادی و طبیعی خارج گردیده و آلوده شده است .برای مثال زنی که برای مخفی کردن اعتیاد همسرش به اداره محل کار او تلفن می زند تا غیبتش را توجیه کند یا بر رفتارهای توهین آمیز و آزار دهنده او سرپوش می گذارد ،باید بداند که خود او نیز مثل همسرش تحت تاثیر بیماری اعتیاد قرار گرفته است و با فریب دادن خودش و با دروغگوئی به اعتیاد همسرش کمک می کند .مادری که پس انداز یک عمر خود را خرج خالفکاری ها و گرفتاری های ناشی از مواد مخدر پسرش می کند ،هر چند برای مدتی کوتاه او را از درد سری که در آن افتاده است نجات می دهد ،اما واقعیت این است که در بلند مدت به ادامه و تشدید اعتیاد فرزندش کمک کرده است .هیچ کس نمی تواند برای دیگران تصمیم بگیرد كه چگونه باید به دیگران عشق و محبت نشان بدهند ،ولی هر خانواده ای باید با توجه به تجربیاتی که درباره عزیز معتادش دارد در این مورد تصمیم بگیرد .در نهایت به عنوان یك عضو خانواده فرد معتاد ،بهتر است تا با ماهیت و طبیعت بیماری اعتیاد و انکار کردن کامال آشنایی پیدا کرده و هر زمان که تصمیم به کمک کردن به فرد معتاد خانواده را داشتید ،از خود سوال کنید که آیا كمك من باعث می شود تا فرد معتاد برای روبرو شدن با بیماریش تشویق شود و به پاك شدن تمایل بیشتری پیدا كند یا اینكه باعث خواهد شد تا وی راحت تر به مصرف موادش ادامه دهد؟
-٤احساس گناه بیشتر اوقات اعضای خانواده به دلیل معتاد بودن یکی از عزیزانشان به شدت احساس گناه می کنند .برای مثال ،برخی از والدین تصور می کنند که در تربیت و پرورش فرزندشان مرتکب اشتباه و کوتاهی شده اند و به همین خاطر است که فرزندشان معتاد شده است .آنها ممکن است احساس کنند که به فرزندی که معتاد شده است ،کمتر از سایر فرزندانشان مهر و محبت کرده اند و به همین دلیل است که او به مصرف مواد مخدر روی آورده است .یا مثال گاهی همسر یک معتاد احساس گناه می کند که اگر نگهبان خوبی بودم و بیشتر از همسرم مراقب می کردم ،او معتاد نمی شد .همین احساس گناه باعث می شود تا به جای اینکه به عزیز معتادشان برای پاک شدن از اعتیاد کمک کنند ،با حمایت های ناسالم خود امکان ادامه دادن مصرف مواد را برای آنها فراهم بیاورند .آنها به خاطر احساس گناه رفتارهای ناهنجار و آزار دهنده عزیز معتادشان را توجیه و تحمل کرده و هر کاری که از دستشان بر بیاید را انجام می دهند تا فرد معتاد را از بالهایی که با آن رو به رو می شود نجات دهند .متاسفانه این گونه کمک های اعضای خانواده که با هدف رها شدن از احساس گناه انجام می شود ،تنها باعث سبک تر شدن و به دست آوردن احساسی بهتر برای اعضای خانواده شده و هیچ کمکی به بهودی فرد معتاد نمی کند .به یاد داشته باشید که هیچکس ،حتی خود فرد معتاد نیز در مورد مبتال شدن به بیماری اعتیاد گناهکار نمی باشد؛ چون اعتیاد یک مساله اخالقی یا رفتاری نبوده و فقط نوعی بیماری است .به گردن گرفتن مسئولیت معتاد شدن عزیزتان مانند این است که شما خود را به خاطر دچار شدن وی به بیماری سرطان مقصر بدانید.
61
-٥کنترل
بیماری اعتیاد باعث می شود تا زندگی اعضای خانواده و فرد معتاد کامالً آشفته و از کنترل خارج شود .اعضای خانواده به امید ایجاد تعادل و سر و سامان دادن زندگی خود ،سعی می کنند اوضاع را تحت کنترل درآورند تا دیگران به وجود مشکل اعتیاد در خانواده آنها پی نبرند .برای مثال مادری که پسر معتادش بر اثر مصرف مواد در اقدامی خشونت آمیز خواهرش را کتک زده است ،برای رهائی پسر معتاد از چنگ قانون به دادگاه می رود تا نگذارد که دختر از برادرش شکایت کند .در واقع انگیزه چنین کمکی این است که مادر خانواده می خواهد اوضاع آشفته ای که به وجود آمده است را کنترل و آرام کرده و اجازه ندهد تا دیگران از وجود چنین مشکالتی در خانواده اش آگاه شوند .در حالت عادی اینکه اعضای خانواده بخواهند به یکی از عزیزنشان کمک کنند هیچ اشکالی ندارد ،حتی اگر این کمک ها برای کنترل اوضاع باشد .اما وقتی پای بیماری اعتیاد در میان است بهتر است قبل از اینکه برای یاری نمودن فرد معتاد وارد عمل شوید ،انگیزه خود را از کمک به او آزمایش کنید .مثال در مورد مثال باال ،آیا شما با نجات دادن پسر معتادتان از چنگ قانون و جلوگیری از رو به رو شدن او با مجازات کاری که انجام داده است ،آیا این پیام را به او نمی دهید که مصرف مواد و رفتارهای خشونت آمیز او اشکالی ندارد و شما حاضر هستید که برای خالص شدن از درد سرهائی که او ایجاد می کند ،از حق خود و سایر اعضای خانواده گذشته و به او کمک کنید؟ آیا به جای این گونه حمایت های ناسالم بهتر نیست که شما دست از مشکل گشایی و کنترل زندگی عزیز معتادتان برداشته و بگذارید تا او با عواقب حقیقی اعتیادش روبرو شود و ببیند که اعتیاد چه بالهایی بر سر خودش و دیگر اعضای خانواده اش آورده است؟ البته بی تفاوتی و دست روی دست گذاشتن همزمان با مشاهده مصیبت هایی که گریبانگیر فرد معتاد می شود ،برای والدین و دیگر اعضای خانواده بسیار سخت و دشوار است ،اما در مواقعی باید اجازه داد كه فرد معتاد عواقب اعتیاد خود را بچشد تا از عمق فاجعه آگاه شده و تمایل بیشتری برای رهایی از این وضعیت پیدا کند.
-٦هم وابستگی هیچ یک از اعضای خانواده نمی خواهند که کانون خانواده آنها آشفته باشد و برای اینکه نظم و آرامش در محیط خانه حکمفرما شود هر کاری که از دستشان بر بیاید انجام می دهند .ازمادری که به خاطر پسر معتادش مجبور می شود درو بگوید تا پدری که به امید قطع اعتیاد پسرش او را در زیرزمین خانه زندانی می کند ،همه درواقع تالش می کنند تا به نحوی بیماری عزیز معتادشان را کنترل کرده و او را یاری کنند .این گونه رفتارها كه به امید ترك اعتیاد فرد معتاد انجام می شود در واقع ریشه در انگیزه شخصی اعضای خانواده دارد .بیشتر اوقات اعضای خانواده فكر می كنند كه زندگی و خوشبختی آنها به زندگی و خوشبختی دیگر اعضای خانواده بستگی دارد ،یعنی زمانی آنها از یك زندگی شاد و پرآرامش برخوردار خواهند شد كه دیگر اعضای خانواده نیز همگی زندگی خوب و ایده آلی داشته باشند .این نوع وابستگی به شخص متقابل كه در خانواده های افراد معتاد بسیار رواج دارد از تاثیرات بیماری اعتیاد است و باعث می شود تا اعضای خانواده ،عضو معتاد را مسئول نابسامانی زندگی خودشان دانسته و فشار فراوانی به وی وارد کنند .اما همانطور كه فرد معتاد قدرتی ندارد تا بدون اجازه بقیه اعضای خانواده ،زندگی آنان را تغییر دهد ،اعضای خانواده نیز قدرت آن را ندارند كه با كمك هایشان فرد معتاد را مجبور به قطع مصرف مواد بکنند و در نتیجه هر نوع کمکی که اعضای خانواده بر مبنای هم وابستگی با فرد معتاد انجام دهند ،سر انجام بی تاثیر خواهد بود و نه تنها کمکی به پاک شدن او نمی کند ،بلکه باعث آشفتگی و بدبختی روز افزون دیگر اعضای خانواده نیز می شود.
-7فرافعنی یکی دیگر از علل حمایت ناسالم ،فرافکنی اعضای خانواده است .بسیاری ازاعضای خانواده به خاطر خودداری از روبرو شدن با مشكالت فردی و فرار از واقعیت زندگی شخصی خود ،مسئولیت هائی را در قبال عزیز معتادشان بر عهده می گیرند و همه وقت و انرژی خود را صرف انجام کارهائی می کنند که خود معتاد نیز قادر به انجام دادن آن ها است .این نوع كارها كه به اسم كمك كردن به فرد معتاد صورت می گیرد ،در واقع بیشتر برای کمک کردن به خود کمک دهنده است ،تا مسائل و مشکالت زندگی خود را نادیده گرفته و به دست فراموشی بسپارد .برای مثال مادری که خود درگیر حاشیه های طالق گرفتن و جدا شدن از شوهر خود می باشد ،برای فرار از مشکالت زندگی خود یا انکار کردن آنها ،شب و روز وقت خود را برای کمک به فرزند معتادش صرف می کند .بدین ترتیب او می تواند از احساسات و مشکالت دردناک و سخت خود فرار کرده و به جای درگیر شدن با آنها ،بر مشکالت زندگی فرد معتاد تمرکز کند .یکی از دالیلی که اعضای خانواده ،کارها و وظایف فرد معتاد را برعهده گرفته و مسئولیت ها و مشکالت خودشان را نادیده می گیرند ،این است که توانایی رو به رو شدن با حقایق و واقعیت های زندگی خود را ندارند و تصور می کنند که با نجات فرد معتاد و کمک کردن به بهبودی او ،مشکالت زندگی خودشان نیز حل می شود .این نوع رفتار که نوعی از انکار اعضای خانواده معتادان به شمار می آید ،با آنکه ممکن است به طور غریزی و با هدف کمک کردن به بهبودی فرد معتاد انجام شود ،ولی قطعا ً حمایت ناسالم بوده و نه تنها هیچ کمکی به پاک شدن او نمی کند ،بلکه رفته رفته زندگی خود آنها را نیز به سمت بدبختی و فروپاشی می کشاند.
61
-7-3تعیین حد و مرز تعیییین حیید و مییرز بییرای رفتییار عضییو معتییاد خییانواده یعیی از مهمتییرین کارهییایی اسییت کییه خییانواده او میی تواننیید بییرای تییامین آسایش و امنیت خیود انجیام دهنید .ایین کیار باعیث میی شیود تیا عزییز معتادتیان بدانید چیه رفتارهیایی بیرای شیما قابیل تحمیل و پذیرفته است و شما برای زندگی کردن در کنار یعدیگر چه انتناراتی از وی دارید .بعالوه زمانی که فرد معتاد بداند که بیرای رفتارهایش حد و مرزی وجود دارد احتمال اینعیه از حالیت انكیار خیارد شیده و بیه پیاك شیدن از اعتییاد تماییل پییدا كنید بیشیتر خواهد شد.
منظور از حد و مرز چیست؟ نمونه های حد و مرز مزایای حد و مرز
مننور از حد و مرز چیست ؟
تعیین حد و مرز برای رفتارهای فرد معتاد به ایمن معنمی اسمت کمه او بدانمد قموانین و مقرراتمی بمرای زنمدگی در كنمار خانواده وجود دارد و او اجمازه نمدارد تما همر کماری کمه دلمش ممی خواهمد را در محمیط خانمه انجمام دهمد .بمرای بیشمتر اعضای خانواده تعیین حد و مرز كار دشواری است چون ممكن است بی رحمانه و به دور از عشق و عالقه به نظمر برسد .بسیاری نیز حتی نمی دانند كه حق این را دارند تا برای رفتار عزیز معتادتشان در محیط خانه محدودیت و حد و مرز تعیین كنند .اما باید دانست که تعیین حد و مرز و وضع مقررات برای فرد معتاد ،روشی است کمه بمه اعضمای خانواده کمک می کند تا امنیت و آسایش زندگی خود را حفمظ کمرده و از اثمرات بیمماری اعتیماد مصمون باشمند .بمرای فممرد معتممادی کممه رفتارهمما و عممادات خطرنمماک و غیممر مسممئوالنه ای از خممود نشممان مممی دهممد ،تعیممین حممد و مممرز بسممیار کارساز بوده و می تواند به اوکمک کند تا مسئولیت بیماری خود را بر عهده بگیرد .وقتی فمرد معتماد متوجمه شمود کمه کلک هما و ترفنمدهای همیشمگی اش دیگمر مموثر نیسمت و از ایمن پمس رفتارهمای نادرسمت و مخمرب او بمرای اعضمای خانواده غیر قابل تحمل می باشد ،احتماال تصویر واضمح تمری از وضمعیتی کمه در آن قمرار دارد و اینکمه اعتیماد چمه بالئی بر سر او و اطرافیانش آورده است به دست خواهد آورد .سر انجام زمانی که او با واقعیت بیماری خود روبمرو شود ،احتمال اینکه برای ترک اعتیاد و پاک شدن تصمیم بگیرد بیشتر خواهد شد. به کسانی که در جلسات انجمن های گمنام ۲٢قدمی حمایت از خانواده شرکت می کنند گفته می شود کمه تعیمین حمد و مرز برای رفتار فرد معتاد در واقع نوع صحیحی از نشان دادن عشق و محبت نسبت بمه یمک معتماد اسمت و بما آنکمه این کار ظاهراً غیر عاطفی و بی رحمانه به نظر می رسد ،اما در بلنمد ممدت بمه نفمع فمرد معتماد تممام خواهمد شمد .در تعیین حد و مرز ،نوع عشق و محبتی که به فرد معتاد ابراز می شود متفاوت خواهد بود .مثال شما به عنوان اعضمای خانواده یک معتاد در گذشته بارها و بارهما عزیمز معتادتمان را از مشمکالت و گرفتماری هما نجمات داده ایمد و از روی عالقه ای که به وی داشته اید نگذاشته اید که سختی های و عواقب بیماری اعتیادش را تحمل کند ،در حالی کمه عشمق و محبتی که به جای ترحم و دلسوزی ،با سخت گیری همراه باشد ،در بلند مدت بهترین روش برای کمک به عزیمز معتادتان محسوب می شود .به خانواده هایی كه در كنار فمرد معتماد زنمدگی ممی كننمد بارهما ثابمت شمده اسمت كمه كممك کردن به فرد معتاد برای حل مشكالتش ،و نجات دادن او از چنگ اعتیاد هرگمز بمه نفمع وی نبموده اسمت .واقعیمت ایمن اسممت کممه ،بهتممرین كمكممی كممه مممی توانیممد بممه فممرد معتمماد و پمماك شممدن او انجممام دهیممد همممین تعیممین كممردن حممد و مممرز و محدودیت برای رفتارهای او است .محبت و عشق سخت گیرانه است كه باعث می شود تا او از انكار بیمماری اعتیماد خارج شده و واقعیت شرایطی كه در آن قرار دارد را بپذیرد. بمما تعیممین حممد و مممرز بممرای رفتممار عزیممز معتادتممان شممما از او مممی خواهیممد تمما رفتارهممای ویرانگممری کممه از اعتیمماد او سرچشمه می گیرند را در محیط خانواده انجام ندهد .وقتی برای رفتار عزیز معتادتان در خانواده محدودیت تعیین می كنید ،باید با جدیت تمام از او بخواهیمد تما ایمن قموانین و مقمررات را رعایمت كنمد و خودتمان نیمز در ممورد ایمن خطموط قرمز هیچگاه نباید کوتاه امده و یا تخفیفی قائل شوید .باید آمادگی این را داشته باشید تما عزیمز معتادتمان را بمه رعایمت محدودیت هایی كه برایش تعیمین كمرده ایمد وادار کنیمد .بمدون شمک فمرد معتماد در مقابمل ایمن قموانین و محمدودیت همای جدیدی که شما برایش تعیین کرده اید مقاومت خواهد کرد؛ اما شما به هیچ عنوان نباید توجیه ها و دالیل او را پذیرفته و یا از روی دلسموزی و تمرحم در برابمر ایمن حمد و مرزهما کوتماه بیاییمد .بایمد مواظمب باشمید کمه در اوج عصمبانیت و نمماراحتی اقممدام بممه تعیممین حممد و مممرز تعیممین نکنیممد ،چممون حممد و مرزهممایی کممه در ایممن حالممت تعیممین مممی شمموند از روی عصبانیت بوده و احتماال بسیار افراطی هستند و به همین دلیل مدتی بعد فراموش شمده و بمدون نتیجمه بماقی ممی ماننمد. برای مثال ،فرض كنید كه دختر شما معتاد است و بدون اینكه به شما خبر بدهد ،بعضی از شب ها را بیمرون از خانمه به سر می برد و باعث دلشوره و نگرانی شدید شما می شود .در این حالت ممكن است شما از روی عصمبانیت تهدیمد كنید كه اگر یكبار دیگر بدون اطالع قبلی ،شب را بیمرون از خانمه بگذرانمد ،او را از خانمه بیمرون خواهیمد كمرد .امما
62
قبل از این كه چنین تهدیدی را مطرح كنید بهتر است مطمئن شوید که آیا آمادگی آن را داریمد كمه واقعما چنمین تهدیمدی را اجرا کرده و او را از خانه بیرون كنید؟ بهتر است قبل از هرگونه درخواست یا تعیین محدودیتی برای فرد معتاد، مطمئن شوید آیا محدودیتی که برای او تعیین نموده اید عملی و امکان پذیر است ،و اینکه آیا شما قمادر بمه اجمرای آن هستید یا خیر .اگر حد و مرزی که تعیین کرده اید را به اجرا در نیاورید ،فرد معتاد می آموزد کمه شمما در تهدیمد هما و حرف هایی که می زنید جدی و مصمم نیستید و بر همین اساس به رفتارهای ویرانگر خمود اداممه داده و اعضمای خانواده را با مشکالت بیشتری روبرو خواهد کرد. زندگی كردن با رنج و عذاب و اضطراب های ناشی از بیمماری اعتیماد بمرای سمال همای طموالنی باعمث ممی شمود كمه اعضای خانواده برای خمود همیچ ارزش و اهمیتمی قائمل نشموند .در خمانواده ای كمه اعتیماد بمر آن حكمفرمما شمده اسمت، محدودیت ها و مقررات مربوط به رفتارهای خموب و پسمندیده كمامالً بمه دسمت فراموشمی سمپرده ممی شمود و در نتیجمه اعضای خانواده از یاد می برند كه در محیط خانه باید از آسایش و آرامش برخوردار باشند و هر یك از آنها از جلممه فرد معتاد باید رفتاری سنجیده و معقول داشته باشند .در چنین شرایطی تعیین حد و مرز برای معقمول و منطقمی بمودن رفتار فرد معتاد در محیط خانواده ،از نظر اعضا كاری تقریبا ً ناممكن به نظر می رسد .علت این كه اعضای خانواده فراموش کرده اند كه می توانند برای رفتارهای عزیز معتادشان حد و مرز تعیمین كننمد ،ایمن اسمت كمه سمال هما در كنار یك فرد معتاد زندگی كرده اند و زندگیشان تحت تاثیر بیماری اعتیاد قرار گرفته و در نتیجه افکار و اندیشه سمالم خود را از دست داده اند .فردی كه در چنگ بیماری اعتیاد اسیر است ،رفتاری جنون آمیمز از خمود نشمان ممی دهمد و باعث می شود تا دیگر سایرین برای حفظ آرامش در کانون خمانواده ،سمکوت اختیمار کمرده و غمم و عضمه هایشمان را پنهان کنند .فرد معتاد دائما قول و قرارهای خود را زیر پا می گذارد اما اعضای خمانواده بماز همم وعمده همای پموچ او را باور می کنند چون به جائی می رسند که تصور می کنند دیگر قدرت انتخاب را از دسمت داده انمد و چماره ای جمز باور کردن درو های عزیز معتادشان را ندارند .زمانی که اعضای خانواده تسلیم این بیماری شدند ،فرد معتاد همر کاری که دلش می خواهد در محیط خانه انجام می دهمد و همیچ حمد و ممرزی بمرای رفتمارش قائمل نممی شمود .امما آزاد گذاشتن فرد معتاد نه تنها کمکی به پاک شدن او نمی کند ،بلکه در واقع به دیگر اعضمای خمانواده همم لطممه وارد ممی کند .نتیجه این می شود که شما اعضای خانواده فرد معتاد ،از زندگی خود و دیگر اعضای خانواده غافل شمده و هممه وقت و انرژی خود را برای محافظت ومراقبت ناسالم از فرد معتاد صرف می کنید .با وجود هممه بالهمائی کمه او بمر سر شما می آورد و همه مشکالتی که برایتان ایجاد می کند کار شما این می شود که باز هم همه فکر و ذکر خود را معطوف به کمک کردن به فرد معتاد بکنید .با توجه به این مسائل ،تعیین حد و مرز بمرای رفتارهمای عزیمز معتادتمان کاری عجیب و دور از ذهن به نظر می رسد .اما در صورتی کمه ممی خواهیمد خودتمان زنمدگی آراممی داشمته باشمید و عزیز معتادتان نیز برای پاک شدن از خود تمایل بیشتری نشان بدهد ،الزم است که برای رفتارهای او در محیط خانه محدودیت و حد و مرز تعیین کنید .برای فراهم آوردن آرامش و آسایش همه اعضمای خمانواده ،زممان آن رسمیده اسمت که به عزیز معتادتان بگوئید که سایر اعضای خانواده نیز حق دارند که زندگی بهتری داشته باشند و شما قصد دارید که برای حفاظت از خودتان و دیگران ،برای رفتارهای نادرست و ویرانگر او حد و مرز تعیین کنید. با آنكه ممكن است هیچ آرزوئی جز ترک اعتیاد و پاك شدن عزیز معتادتمان نداشمته باشمید و تممام سمعی و تالشمتان در زندگی كمك به وی برای بهبودی از بیماری اعتیاد باشد ،ولی برای این منظور باید اول بمه سمالمتی و آسمایش زنمدگی خود فکر كنید .این موضوع بسیار مهمی است چون هدف از تعیین حد و مرز ،کمک به فرد معتاد نیست بلكمه حفمظ سالمتی شما و دیگر اعضای خانواده است که در اولویت قمرار دارد .تعیمین حمد و ممرز در بلنمد ممدت ،نمه تنهما باعمث خواهد شد تا شما بتوانید فرد معتاد را به قطع مصرف مواد و ترک اعتیاد تشویق کنید ،بلکه زندگی خودتان و دیگر اعضای خانواده را نیز از گزند رفتارهای خطرناک و ویرانگر فرد معتاد حفظ کرده و کیفیت آن را افزایش می دهمد. برای مثال ممكن است شما از وی درخواست كنید كه در محیط خانه مواد مصرف نکند .با مشخص کردن رفتارهمایی که حاضر بمه تحممل کمردن آنهما نیسمتید ،در واقمع بمه فمرد معتماد هشمدار ممی دهیمد کمه زنمدگی و آسمایش دیگمر اعضمای خانواده نیز مهم است .در این مثال ،هدف از ایجاد حد و مرز برای رفتارهای عزیز معتادتان ایمن اسمت كمه بمه جمای گرفتار شدن در دام رفتارهای جنون آمیز و مشكالت او ،به تدریج کنترل زندگی خودتان را به دست گرفتمه و آراممش و آسایش خود را بازیابید. باید انتظار این را داشته باشید که عزیز معتادتان در برابر هر گونمه محمدودیتی کمه بمرای رفتارهمایش تعیمین ممی کنیمد مقاومت و مخالفت کند .باید بدانید که بیماری اعتیاد در شرایط آشفتگی و جنجال رشد کرده و پیشرفت ممی کنمد؛ چمون با به راه انداختن جنجال ،فرد معتاد دلیل و بهانمه الزم بمرای مصمرف همر چمه بیشمتر ممواد را پیمدا ممی کنمد .امما توجمه داشته باشید که ایمن شمما هسمتید کمه بایمد بمرای رفتارهمای فمرد معتماد حمد و ممرز تعیمین کنیمد و بمه او بگوئیمد کمه دیگمر حاضممر نیسممتید رفتارهممای ناهنجممار و ناخوشممایند و او را تحمممل کنیممد و هممدف شممما نیممز برگردانممدن احتممرام و حیثیممت از دست رفته به زندگی خانوادگی است ،و در ضمن شما با این کار به فرد معتاد نیز کمک می کنید تما بما عواقمب اعتیماد خود روبرو شده و شانس بیشتری برای تمایل پیدا کردن به ترک اعتیاد و بهبودی پیدا كند .ابتدا باید مطمئن شوید کمه فرد معتاد معنی و مفهوم محدودیت هایی که برای او وضع می کنید را فهمیده و علت آن را کامال درک ممی کنمد .بمه او بگوئید که وضع این محدودیت ها برای مجبور کردن او به قطع مصرف مواد و ترک اعتیادش نیست ،بلکمه همدف
63
كم كردن اثرات رفتارهای ویرانگراو برروی زندگی دیگر اعضای خانواده اسمت .بگذاریمد عزیمز معتادتمان بدانمد كمه شما به هیچ وجه توانایی درمان کردن یا بهبود دادن بیماری اعتیاد او را ندارید ،اما اجازه هم نخواهیمد داد کمه زنمدگی همه اعضای خانواده فدای اعتیاد و رفتارهای ویرانگر او بشود. زمانی که برای اولین بار اقدام به تعیین حد و مرز تعیین می کنید ،نبایمد امیمدوار باشمید کمه هممه چیمز خموب و ایمده آل پیش برود و هیچ مشکلی به وجود نیاید .بیماری اعتیاد به گونه ای است که با هر گونه نظم و انضباطی مخمالف اسمت و این احتمال وجود دارد که عزیمز معتماد شمما در برابمر محمدودیت همائی کمه بمرای او تعیمین کمرده ایمد شمدیدا از خمود مقاومت نشان داده و یا نسبت به آنها بی تفاوت باشد .در چنین شرایطی بایمد بمه خمود یمادآوری کنیمد کمه شمما در برابمر بیماری اعتیاد ناتوان هستید و واقعیت این است که شما نمی توانید کسی را وادار به کماری بکنیمد .کماری کمه از دسمت شما بر می اید این است که دیدگاه و طرز فکرتان را نسبت به بیماری اعتیاد تغییر دهید .با این کار شما دیگر مجبور نیستید خودتان را درگیر رفتارهای نادرست و بیمارگونه فمرد معتماد بکنیمد .بمه خودتمان یمادآوری کنیمد کمه شمما همم بمه عنوان یک انسان حق دارید که از یک زندگی سمالم و آزاد بهمره منمد شموید و بمرای اینکمه زنمدگی شمما از آسمیب همای ناشی از اعتیاد در امان بماند ،باید تالش کنید تا در دنیای آشفته و به همم ریختمه فمرد معتماد گرفتمار نشموید .همر انمدازه محدودیت هایی که تعیین کرده اید را با جدیت بیشتری پیگیری و اجرا کنید ،زندگی سالم تر و بهتری بمرای خمود رقمم خواهید زد و همچنین احتمال این که عزیز معتاد شما بمه نقطمه ای برسمد کمه بمرای تغییمر دادن خمودش آمماده شمود نیمز بیشتر خواهد بود. با آنكه تعیین حد و مرز در اصل برای حفظ سالمتی خانواده است ،اما ممكن است برای فرد معتاد نیمز سمودمند باشمد. با آنکه ظاهرا ممکن است اجرای این محدودیت ها برای یک فرد معتاد سختگیرانه یا ظالمانه بمه نظمر برسمد ،ولمی یما مقایسه این محدودیت ها ،با اقداماتی که یک فرد معتاد برای بهبودی خود باید انجمام دهمد ،متوجمه خواهیمد شمد کمه ایمن قوانین چندان هم غیر عادی و سخت نیستند .کسی که بیمار است می بایست اصولی را رعایمت کنمد ،یعنمی یمک سمری از کارها را نباید انجام دهد و یک سری از کارها را باید انجام دهد تا به تدریج بهبود پیدا كند .برای مثال ،اگمر یکمی از عزیزان شما ناراحتی قلبی داشته باشد به او توصیه خواهید کرد که سیگار نکشد و داروهائی که دکتر تجویز کرده است را مصرف کند .برای این که عزیز شما از ناراحتی های قلبی خود بهبود پیدا کند ،احتماال شما برایش محدودیت هائی تعیین می کنید و تشویقش می کنید تا فعالیت هایی که بمرای سمالمتی اش الزم اسمت را انجمام دهمد .هممین اصمول در مورد فردی که از بیماری اعتیاد رنج می برد نیز صدق می کند .تعیین حد و مرز بمرای فمرد معتماد باعمث خواهمد شد تا او عواقب و مسئولیت های بیمماری خمود را درک کمرده و بما شمناخت وضمعیتی کمه در آن قمرار دارد در مسمیر بهبودی گام بردارد.
نمونه های حد و مرز
اعضای خانواده به دلیل اینکه مدت زیادی با فرد معتاد زندگی کرده اند ،فراموش می کنند که زندگی سالم چه معنا و مفهومی دارد .در برنامه های ۲٢قدمی حمایت از خانواده گفته می شود ،در خانواده همائی کمه درگیمر بیمماری اعتیماد هستند ،دیوانه ترین فرد قواعد و مقررات حاکم بر كانون خانواده را تعیین می کند! این شخص کمه معمموالً هممان فمرد معتاد است با رفتارها و اقدامات جنون آمیز خود ،سایر اعضای خانواده را وادار به تغییر دادن سبک زندگیشان کرده و باعث می شود که آن ها فراموش کنند كه خودشان نیز حق انتخاب و حق زندگی کمردن دارنمد و بایمد هممانطور كمه دلشان می خواهد زندگی كنند. زندگی کردن تحت تاثیر بیماری اعتیاد ،باعث می شود تا اعضای خمانواده حمس احتمرام و اعتمماد بمه نفمس خمود را از دست داده و برای حفظ آبروی خانواده ،یا به علت عشق و محبتی که به عزیز معتادشان دارند ،مسیر و همدف زنمدگی خودشان را به دست فراموشی بسپارند و همه وقت و انرژی خود را صمرف حفاظمت از فمرد معتماد و رفمع و رجموع كممردن مشممكالت و مسممائلی مممی كننممد كممه او بممه وجممود آورده اسممت .نگرانممی و دلشمموره بممی وقفممه دربمماره فممرد معتمماد و بالهایی که مصرف مواد بر سر زندگی او می آورد باعث از بین رفتن آرامش و آسایش هممه اعضمای خمانواده ممی شممود .اعضممای خممانواده کممه نمممی داننممد هممر لحظممه چممه بالئممی ممكممن اسممت برسرشممان بیایممد شممب و روز در نگرانممی و اضطراب به سر می برند و همین اضطراب مداوم باعث می شود که فضای حاکم بر محیط خانه نا امن و دلهمره آور شود .در این شرایط ،اعضای خمانواده همم قربمانی بیمماری اعتیماد ممی شموند و همم ماننمد بمرده ای در دسمت رفتارهما و اقدامات جنون آمیز و خطرناک فرد معتاد اسیر می شوند. به همین علت است که اعتیاد را بیماری خانوادگی ممی نامنمد .ایمن بیمماری نمه تنهما زنمدگی فمرد معتماد را تحمت کنتمرل خود در می آورد ،بلکه می تواند زندگی سایر اعضای خانواده را نیز به همان اندازه مختل و خراب كند .تعیین حمد و مرز روشی است كه اعضای خانواده را از تاثیرات بیماری اعتیاد مصون نگه می دارد .بما ایمن کمار ،آنهما ممی تواننمد در همان زمان که فرد معتاد به مصرف خود ادامه می دهد ،زنمدگی بهتمر و آرام تمری بمرای خمود ایجماد کمرده و فمرد معتمماد را نیممز بممه داشممتن تمایممل بیشممتر بممرای بهبممودی از بیممماری اعتیممادش تشممویق و ترغیممب کننممد .وقتممی فممرد معتمماد از عواقب ناگوار رفتارهای خود آگماه شمده و بدانمد کمه خمانواده اش دیگمر حاضمر بمه تحممل اینگونمه رفتارهمای او نیسمت، بدون شک متوجه خواهد شد که اعتیادش تا چه حد دردسر آفرین اسمت و تنهما خمودش اسمت کمه بایمد تماوان رفتارهمای
64
ویرانگر خود را بپردازد .با مواجه شدن و تجربه کردن هرچه بیشتر عواقب بیماری اعتیاد ،احتممال اینکمه فمرد معتماد از حالت انکمار خمارج شمده و بمه دنبمال پماکی و بهبمودی باشمد بیشمتر خواهمد شمد .بمه هممین عمدلیل تعیمین حمد و ممرز، بهترین روش برای تشویق فرد معتاد به برداشتن اولین قمدم بهبمودی اسمت .زممانی کمه فمرد معتماد بمه ناچمار بما عواقمب رفتارهممای ویرانگممر خممود روبممرو شممده و بممر خممالف میممل و عممادتش مجبممور بممه نشممان دادن مجبممور شممود کممه رفتمماری مسئوالنه تر از خود به نمایش بگذارد ،می توان گفت که در واقع یمک قمدم بمه بهبمودی از بیمماری اعتیماد نزدیمک تمر شده است. در این قسمت نمونه هایی از محدودیت ها و حد مرزهایی که می توانید برای رفتار عزیزتیان تعییین کنیید ارائیه شیده است .توجه داشته باشید که ممعن است همه این توصیه ها بیرای مشیكالتی كیه شیما بیا آنهیا روبیرو هسیتید مناسیی نباشد و هر خانواده ای خودش مسئول تصمیم گیری درباره اجرای هر یک از این محدودیت ها می باشد. )١از او بخواهید تا در محیط خانه و در حضور سایر اعضای خانواده مواد مصرف نکند. )۲از او بخواهید مواد مخدر و اسباب و وسایل مصرف مواد مخدر را در خانه نگه داری نکند. )3از او بخواهید تا دوستان معتاد خود را به خانه نیاورد. )٤برای او مشخص کنید که اگر یکبمار دیگمر خمود را بمه درد سمر انداختمه و یما بازداشمت شمود ،هیچیمک از اعضمای خانواده ضامن آزادی او نشده و یا برای او وکیل نمی گیرند. )٥برای او مشخص کنید که دیگر به هیچ وجه از روی دلسوزی به شکوه و شکایت های او گوش نخواهیمد داد مگمر اینکه وی برای پاک شدن خود به طور جدی اقدام کند. )٦برای او مشخص کنید که حق ندارد تا دیگر اعضای خانواده را مسخره کرده یا به آنها زور بگوید. )7برای او مشخص کنید که از این به بعد هیچ پولی به او داده نمی شود. )8برای او مشخص کنید که ازاین به بعد کارهای خالف او را توجیه نکرده و روی آنها سرپوش نخواهید گذاشت.
مزایای حد و مرز هدف از تعیین حد و مرز برای رفتارهای فرد معتاد ،تهدید كردن یا كنترل کردن مصرف مواد او نیست ،بلكمه همدف كمم كمردن تاثیرات بیماری اعتیاد بر اعضای خانواده ،و در نتیجه باال بردن امنیمت آن هما اسمت .داشمتن حمد و ممرز نمه تنهما بمه بهتمر شمدن كیفیت زندگی شخصی اعضای خانواده كمك می كند ،بلكه باعث می شود تا فرد معتاد نیز احتماالً برای اولمین بمار بطمور کاممل و واضح بداند که کدام یک از رفتارهای او در محیط خانه قابل تحمل و مورد قبول است. تعیین حد و مرز عالوه بر حمایت و حفانت از اعضیای خیانواده و عزییز معتادتیان ،میی توانید مزاییای زییر را نییز بیه همیراه داشته باشد: :يشایبی تعییٍ حذ ٔ يزس 13ػکم
65
.۲تعیین محدودیت فرد معتاد می داند که کدامیک از رفتارهای او در محیط خانه قابل قبول و پذیرفتنی نیست .ایمن کمار باعمث ممی شمود تا اعضای خانواده كمتر تحت تماثیر اثمرات ویرانگمر اعتیماد بمر زنمدگی خمود بموده و بتواننمد زنمدگی بهتمر و سمالم تمری داشته باشند.
.۲کسی مجدد احترام و آبرو احترام و آبروی از دست رفته خانواده دوباره بازگشته و آنها خواهند توانست كنترل زندگی خود را به دست بگیرند.
.3سلی مسئولیت تعیین حد و مرز ،فرد معتاد را تشویق می کند تا مسئولیت بیمماری اعتیمادش را بمر عهمده بگیمرد .وقتمی خمانواده بمرای رفتارهای فرد معتاد حد و ممرز تعیمین ممی کنمد در واقمع بمه او ممی گویمد کمه فمرد بمالغی اسمت كمه مسمئول پماك شمدن و بهبودی خود می باشد و بایستی طبق قوانین و مقرراتی كمه بمرای حفمظ امنیمت و آسمایش هممه اعضمای خمانواده تعیمین شده اند رفتار كند.
.4عدم وابستگی عاطفی تعیین حد و مرز باعث می شود تا اعضای خانواده از تاثیرات مخرب بیماری اعتیاد دور بمانند .اعضمای خمانواده بما دانستن حد و مرزی كه برای رفتار فرد معتاد تعیین شده اسمت كمتمر در دام رفتارهمای ویرانگمر او افتماده و از لحماظ احساسی كمتر تحت تاثیر قرار خواهند گرفت .زمانی که خانواده از چنگ مسائل شدید روانی خمالص شمود ،راحمت تر می تواند افکار خود را بهبود بخشیده و بر زندگی شخصی خود تمرکز کند.
.5کسی مجدد نقش تعیین حد و مرز باعث می شود تا هر یک از اعضای خانواده کنترل زندگی و نقش واقعی خمود را بمه دسمت آورده و از زندگی كه خداوند برای آنها مقرر كرده است لذت ببرنمد .بما تعیمین حمد و ممرز ،اعضمای خمانواده بمار دیگمر ارزش هایی كه از دست داده اند را به دست آورده و همانطور که دوست دارند زندگی می کنند و با اولویت دادن بمه تمامین نیازها و خواست های خود ،دیگر زندگی خود را تباه نخواهند كرد.
.6کاهش تمرکز بر معتاد تعیین حد و مرز باعث می شود که هر یک از افراد خانواده بتوانند اهداف ،برنامه ها و ارزش های خود را بازیابنمد. در این صمورت آنهما دیگمر بمه خماطر تمرکمز و توجمه دائممی بمر روی زنمدگی معتماد ،زنمدگی خمود را بمه نمابودی نممی کشانند.
.7الگوی زندگی سالم تعیین حد و مرز باعث می شود تا خانواده فرد معتاد ،با سبک زندگی افراد سالم آشنا شده و با دیدن اینکمه اعضمای خممانواده هممای معمممولی چگونممه بممرای خودشممان احتممرام قائممل مممی شمموند و بممرای محافظممت از خممود و بممرآورده کممردن نیازهایشان چگونه رفتار می کنند ،از آنها الگو گرفته و برای دست یافتن به چنین زندگی سالم و پر آرامشی نسبت به پاك شدن تشویق شوند.
66
-8-3سه مرحله حد و مرز تعیین حد و مرز برای رفتارهای ویرانگر فرد معتاد ،فراینیدی اسیت کیه بیه زمیان و صیبر و حوصیله فیراوان اعضیای خیانواده احتیاد دارد .محدودیت های تعیین شده برای رفتار فرد معتاد زمانی موثر و قابل اجرا خواهد بود که کامالً واضیح و مشیخص باشند .در این قسمت پیشنهادات و رهنمودهایی درباره سه مرحله تعیین و اجرای حد و مرز ارائه شده است که با استفاده از آنها اعضای خانواده و نزدیعان فرد معتاد می توانند امنیت و آسایش بیشتری برای خود ایجاد کنند. .۲تعیین حد و مرز ها .٢اجرای حد و مرز ها .٣حفظ و ادامه حد و مرزها به خاطر داشته باشید :حد و مرزهایی که هر خانواده برای عزییز معتیادش وضیع میی کنید ،حالیت اختصاصیی داشیته و ممعین است با حد و مرزهای یک خانواده دیگر متفاوت باشد. هر خانواده ای می تواند برای رفتارهای نادرست فرد معتاد ،که که زندگی سایر اعضای خانواده را به خطر انداخته است محدودیت و حد و مرزهای خاصی تعیین کند .در این قسمت رهنمودهایی برای نحوه تعیین ،و اجرای موثر این حد و مرزها ارائه شده است .به یاد داشته باشید که این ها تنها توصیه هایی برای راهنمائی شما در این خصوص بوده و جنبه قانون و مقررات ندارند. :طّ يزحهّ حذ ٔ يزس 14ػکم
-١تعیین حد و مرز ها اگر حد و مرزهایی که برای عزیز معتادتان تعیین می کنید ،واقع گرایانه و قابل اجرا نباشند ،مسلما هیچ نتیجه ای ازکارتان نخواهید گرفت .هنگام تعیین حد و مرز ،باید به خاطر داشته باشید با کسی طرف هستید که از نوعی بیماری روانی رنج می برد و افکار و رفتار او بر اساس منطق و واقعیت نیست .به همین علت با آنکه عزیز معتادتان رفتارهائی از خود نشان می دهد که شما و دیگر اعضای خانواده را مضطرب و نگران می کند ،شما نمی توانید انتظار داشته باشید که با تعیین چند محدودیت او یک شبه و به طور ناگهانی رفتارهای خود را تغییر داده و به یک عضو ایده آل خانواده تبدیل شود .داشتن چنین انتظاری از فرد معتاد ،بر واقعیت منطبق نبوده و حتی غیرممکن است .موضوع مهم دیگری که هنگام تعیین حد و مرز باید در نظر داشته باشید این است که فقط محدودیت هایی را برای او تعیین کنید که خودتان قادر به انجام دادن آنها باشید .مثال اگر می خواهید که از این پس دیگر به عزیز معتادتان هیچ پولی ندهید ،ابتدا از خودتان بپرسید که آیا قادر به اجرای این محدویت هستید یا خیر .همچنین فرد معتاد نی ز باید قادر به انجام دادن حد و مرزی که شما تعیین کرده اید باشد .مثال اگر فرد معتاد هیچ تمایلی به قطع مصرف مواد نداشته باشد ،درخواست شما از او غیرعملی خواهد بود .زمانی که شما واقعیت اعتیاد عزیزتان
67
را پذیرفته و بدانید که قدرت کنترل کردن ،یا متوقف کردن بیماری اعتیاد او را ندارید ،محدودیت ها و حد و مرزهایی برای او تعیین خواهید کرد که از لحاظ اجرایی عملی تر و منطقی تر باشد .قبل از این که برای رفتارهای فرد معتاد حد و مرز تعیین کنید باید اول تصمیم بگیرید که کدامیک از رفتارهای او کانون خانواده را به خطر انداخته و امنیت و آسایش آن را بر هم زده است .هنگام تعیین حد و مرز باید دقت کنید تا محدودیت هایی که برای فرد معتاد تعیین می کنید کامالً واضح و مشخص بوده و همه اعضای خانواده درباره اجرای آنها توافق داشته باشند .اگر همه اعضای خانواده با حد و مرزهایی که شما برای عزیز معتادتان تعیین می کنید موافق نباشند در آن صورت تعیین حد و مرز هیچ فایده ای نخواهد داشت. در اینجا چند نعته مهم در خصوص تعیین حد و مرزهای عملی و قابل اجرا پیشنهاد شده است : )١دقیقا ً مشخص کنید که کدامیک از رفتارهای فرد معتاد در بین اعضای خانواده ایجاد اضطراب کرده ،و امنیت و آسایش آنها را برهم می زند و اینکه آیا با گذاشتن چنین محدودیت هائی امنیت و آسایش اعضای خانواده تامین خواهد شد؟ )۲از خود بپرسید که با تعیین حد و مرز قصد به دست آوردن چه چیزی را دارید .هدف شما از تعیین چنین محدودیت هایی برای رفتارهای عزیز معتادتان چیست؟ )3آیا درباره انگیزه خودتان از تعیین حد و مرز به طور منطقی فکر کرده اید؟ یا بر اثر عصبانیت و رنجیدن از رفتار فرد معتاد و در واقع برای نوعی تسویه حساب شخصی ،قصد ایجاد محدودیت برای او را دارید؟ اگر هدف شما از این کار انتقام گرفتن و یا تسویه حساب کردن با فرد معتاد باشد ،از کار خود هیچ نتیجه ای نخواهید گرفت. )٤اگر فکر می کنید که تعیین حد و مرز برای رفتار عزیز معتادتان کار ظالمانه ای است و شما نباید اقدام به وضع چنین قوانینی برای او بکنید ،در آن صورت بهتر است به لحظه هایی فکر کنید که فرد معتاد شما و خانواده تان را به خطر انداخته و یا با رفتارهای ناخوشایند خود باعث زجر شما می شود .آیا نادیده گرفتن این رفتارها و آزاد گذاشتن او به این معنی نیست که شما برای یک عضو خانواده به دلیل اینکه معتاد است مزیت و امتیاز خاصی قائل شده و رفتاری متفاوت از دیگران با او در پیش گرفته اید؟ )٥هدف از تعیین حد و مرز وادار کردن فرد معتاد به قطع مصرف مواد مخدر نیست ،چراکه هر گونه تالش برای وادار کردن فرد معتاد به ترک اعتیاد حتما ً با شکست روبرو خواهد شد .همیشه به یاد داشته باشید که شما در برابر بیماری اعتیاد کامالً ناتوان هستید و تحت هیچ شرایطی قدرت تغییر دادن فردی که از بیماری اعتیاد در عذاب است را ندارید .اما شما توانائی آن را دارید که زندگی خودتان را حفظ کنید و از شخص معتاد بخواهید که از رفتارهایی که باعث رنجش اعضای خانواده شده و زندگی آنها را به خطر می اندازد دست بردارد .برای مثال ،درخواست از فرد معتاد برای قطع مصرف مواد درخواستی بیهوده است؛ چون فرد معتاد در واقع از نوعی بیماری رنج می برد و بیماری را نمی توان با نصحیت ،تهدید ،خواهش و یا التماس کردن درمان کرد .اما درخواست از فرد معتاد برای خودداری از رفتارهای ناشایست در محیط خانه ،درخواستی منطقی و عادالنه است که شما برای وضع آن نباید نگران بوده و یا احساس گناه کنید. )٦یکی از مزایای تعیین حد و مرز این است که باعث می شود تا فرد معتاد مسئولیت بیماری و رفتارهایی که انجام می دهد را برعهده بگیرد .برای مثال ،به او تذکر بدهید که اگر یک بار دیگر به خاطر جرایمی که بر اثر اعتیاد مرتکب شده ،سر از زندان در بیاورد ،شما ضامن آزاد شدن او از زندان نخواهید شد .این گونه حد و مرزها نه تنها شرایط مالی خانواده را بهتر می کند ،بلکه باعث می شود تا فرد معتاد از حالت انکار بیرون آمده و مسئولیت رفتارهای نادرست خود را بر عهده بگیرد. )7از خودتان بپرسید آیا محدودیتی که برای عزیز معتادتان تعیین می کند برای او یا خود شما خطری به همراه دارد یا خیر .مثال بررسی کنید که آیا قطع کردن همه کمک های مالی شما به فرد معتاد ،باعث نخواهد شد که او برای تامین پول مورد نیاز جهت خرید مواد از شما یا دیگران دزدی کند؟ برای این که چنین وضعیتی رخ ندهد شما می توانید به او پول نقد ندهید ،اما سایر هزینه های او را شخصا ً پرداخت کنید. )8سعی کنید تا محدودیت ها و حد و مرزهایی که برای رفتارهای عزیز معتادتان تعیین می کنید ،کامالً روشن و گویا باشند و مشخص کنید که از چه زمانی قصد اجرا کردن این محدویت ها را دارید.
68
)9هر محدودیت و حد و مرزی که شما برای رفتارهای فرد معتاد تعیین می كنید ،باید دارای عواقب و پی آمدهای خاصی باشد ،به این معنی که اگر شما از وی درخواست كردید كه چنان رفتاری را انجام ندهد ،ولی او باز هم به آن رفتار خود ادامه داد ،در آنصورت باید عواقب كار خود را تحمل كند .اگر شما برای رفتار عزیز معتادتان حد و مرز تعیین کنید ،اما او هیچ توجهی به آنها نشان نداده و به رفتارهای ویرانگر خود را ادامه دهد همه تالش های شما کامالً بی نتیجه و بیهوده خواهد بود .برای فرد معتاد كامالً مشخص کنید که اگر حد و مرزهائی را که درباره آنها با او به توافق رسیده اید ،یا به او اعالم کرده اید را زیر پا بگذارد ،چه عاقبتی در انتظارش خواهد بود .فرد معتاد باید دقیقا ً بداند که کدامیک از رفتارهای او برای اعضای خانواده قابل قبول و قابل تحمل نیست .در ضمن ،باید توجه داشته باشید عواقب یا جریمه هایی كه برای زیر پا گذاشتن حد و مرزها توسط فرد معتاد در نظر می گیرید با شدت رفتارهای ناهنجار او متناسب باشد .فرد معتاد باید بداند که اگر کارهای خطرناک و ویرانگری انجام دهد که آسایش و امنیت اعضای خانواده را سلب کند ،تصمیم بسیار قاطع و شدیدی درباره او خواهید گرفت .به همین ترتیب اگر کارهای خالف کوچکی از او سر زد شما نباید از خود واكنش شدیدی نشان دهید ،بلكه بهتر است مجازاتی متناسب با خالفی که انجام داده است برای او در نظر بگیرید. )١1آیا حد و مرزی که می خواهید برای فرد معتاد تعیین کنید واقع گرایانه است؟ به خاطر داشته باشید که شما با کسی سر و کار دارید که مدت هاست دیگر قانون و مقررات را نمی شناسد و با نظم و انضباط کامالً بیگانه است .پس نمی توانید انتظار داشته باشید که با تعیین کردن تعدادی محدودیت و حد و مرز ،رفتارهای فرد معتاد را به طور ناگهانی تغییر داده و او را به فردی كامل و بدون نقص تبدیل كنید. )١١بهتر است قبل از تعیین هر نوع محدودیتی برای رفتارهای ناخوشایند فرد معتاد ،نسبت به تغییر دادن آن رفتار خاص به او هشدار داده و برای آن مهلتی تعیین کنید .اگر هشدار دادن و تعیین مهلت موثر واقع نشد ،در آن صورت اقدام به تعیین حد و مرز کنید .این کار باعث خواهد شد تا فرد معتاد احساس احترام کرده و بداند که رفتارهای نادرست او مدت ها است که در وجودش رخنه کرده و اعضای خانواده اش را آزار می دهد. )١۲با آن که تعیین حد و مرز روش بسیار موثری است و باعث ایجاد امنیت و آسایش در کانون خانواده می شود ،اما این کار ممکن است عواطف احساسات شما را جریحه دار کند .واقعیت این است که تعیین حد و مرز خود شما را نیز از حالت انکار خارج می نماید چون به این واقعیت اعتراف می کنید که بیماری اعتیاد زندگی شما را هم تحت تاثیر قرار داده است .شما که سال ها به عزیز معتادتان کمک کرده اید و برای نجات دادن او از انواع مشکالت و گرفتاری ها مجبور به فریبکاری و پنهان کاری شده اید ،با تعیین حد و مرز سر انجام به این نتیجه رسیده اید که باید از حمایت های ناسالم خود دست بردارید .تعیین حد و مرز شبیه آن است که شما عاقبت به این موضوع اعتراف کنید که در مورد زندگی عزیز معتادتان و بیماری اعتیادش ناتوان هستید و هیچ کاری برای نجات وی از دست شما ساخته نیست .پی بردن به این واقعیت ،احتماال باعث ناراحتی شدید شما خواهد شد ،اما همین اعتراف به خودی خود نشانه خوبی است مبنی بر این که شما از تاثیرات ویرانگر بیماری اعتیاد بر زندگی تان بهبود پیدا می کنید. )١3از آنجایی که تعیین کردن حد و مرز برای شما تازگی دارد و قبالً تجربه چنین کاری را نداشته اید ،احتماال در ابتدا این کار برایتان دشوار به نظر می رسد و نیاز به کمک پیدا خواهید کرد .بهترین مکان برای این که بتوانید قدرت و شهامت الزم برای تعیین حد و مرز را به دست بیاورید ،انجمن های حمایت از خانواده معتادان است .در این انجمن ها شما می توانید با کسانی هم صحبت شوید که در وضعیتی مشابه شما قرار دارند .در جلسات این انجمن های گمنام از زبان دیگران خواهید شنید که چگونه توانسته اند با تعیین حد و مرز ،زندگی خود در کنار فرد معتاد را – علیرغم ادامه مصرف مواد توسط او – بهبود بخشیده و با مصون ماندن از تاثیرات بیماری اعتیاد ،از زندگیشان لذت ببرند .در این جلسات با ابزارها و روش های مختلفی برای کمک به خودتان در راستای بهبودی از آثار ویرانگر زندگی در کنار یک فرد معتاد آشنا خواهید شد .در نظر داشته باشید که کمک هایی که در این جلسات ارائه می شوند کامال رایگان بوده و بطور محرمانه و گمنام ارائه می شوند و شمار بسیار زیادی از خانواده ها در سراسر دنیا از این گونه کمک ها استفاده می کنند. )١٤مطمئن باشید فرد معتاد در برابر محدودیت هایی که برای او ایجاد می کنید واکنش نشان خواهد داد .خودتان را برای بهانه جوئی ها و مخالفت های او آماده کنید .به محض اینکه شما حد و مرزهایی که وضع کرده اید را برای او توضیح دهید ،او به هر نحوی تالش خواهد کرد تا شما را از این کار منصرف کند .ممکن است آنها را به تمسخر گرفته و یا بسیار عصبانی شود .همچنین ممکن است رفتارهای خود را توجیه کرده و یا به شما قول بدهد که از این پس دست از انجا م آن رفتارها بردارد .ولی در هر صورت نباید فراموش کنید که او در گذشته هم قول های فراوانی داده و هیچیک از آنها را انجام نداده است .در چنین شرایطی نباید تسلیم رفتارهای فرد معتاد و یا احساسات خودتان شوید .برای مصمم شدن
69
در تصمیم گیری می توانید زندگی خودتان را مرور کرده و به یاد بیاورید که رفتارهای ناسالم فرد معتاد ،تا چه اندازه زندگی شما را خراب کرده و به امنیت و آسایش اعضای خانواده شما ضربه وارد کرده است .به خاطر داشته باشید که شما و دیگر اعضای خانواده سزاوار این هستید که زندگی امن و سالمی داشته باشید ،نه اینکه به دلیل رفتارهای ویرانگر فرد معتاد همواره در عذاب و اضطراب به سر ببرید .درخواست حد و مرز حق انسانی شماست و نشان می دهد که زندگی خودتان است که در اولویت قرار دارد و شما برای آن ارزش و احترام قائل هستید. )١٥هرگز خودتان را بابت معتاد شدن عزیزتان سرزنش نکنید .به خاطر داشته باشید که شما نمی توانید عامل و مسئول معتاد شدن شخص دیگری باشید .شما نه می توانید کسی را به بیماری اعتیاد مبتال کنید و نه می توانید بیماری اعتیاد کسی را کنترل یا درمان کنید .احساس گناه بی مورد مثال از اینکه در تربیت عزیز معتادتان کوتاهی کرده اید و همین موضوع باعث معتاد شدن او بوده است ،تصور غلطی است که نه تنها هیچ مشکلی را حل نمی کند ،بلکه باعث خواهد شد تا شما نتوانید برای مهار رفتارهای ویرانگر و جنون آمیز عزیز معتادتان دست به کار شوید.
-۲اجرای حد و مرز ها پس از مشخص كردن حد و مرزها نوبت اجرای آنها می رسد .اولین كاری كه در این مرحله باید انجام دهید این است كه با دیگر اعضای خانواده مشورت کرده و موافقت آنها را برای حد و مرزهائی که می خواهید برای رفتار فرد معتاد تعیین کنید جلب کنید .مطمئن شوید که همه اعضای خانواده علت و هدف از تعیین محدودیت ها را به خوبی می دانند تا بعداً بتوانید موضوع را با فرد معتاد هم در میان بگذارید و به او بگوئید که چنین محدودیت هائی برای رفتارش در نظر گرفته اید و همه اعضای خانواده با این کار موافق بوده و رضایت دارند .برای مثال ،اگر یكی از محدودیت ها این است كه به فرد معتاد پول پرداخت نشود ،در آن صورت همه اعضای خانواده باید قول بدهند كه هیچ گونه پولی به او پرداخت نخواهند كرد .اگر یكی از اعضای خانواده این تصمیم را رعایت نكند و به فرد معتاد پول بدهد ،در آنصورت حد و مرزی كه برای او تعیین شده است معنی و مفهوم خود را از دست خواهد داد .اگر همه اعضای خانواده درباره تعیین حد و مرز توافق نداشته باشند و دلیل تعیین محدودیت را به خوبی ندانند ،فرد معتاد می تواند بعضی از اعضای خانواده را قانع کند که نیازی به تعیین محدودیت برای رفتارهای او نیست .وقتی همه اعضای خانواده درباره تعیین حد و مرز برای رفتار عزیز معتادشان به توافق رسیدند ،زمان آن رسیده است كه موضوع را با فرد معتاد در میان بگذارند تا وی از علت چنین درخواستی آگاه شده و بداند که از این تاریخ به بعد باید حد و مرزهائی را که تعیین شده است رعایت کند. این قسمت حاوی پیشنهادها و رهنمودهائی درباره چگونگی صحبت کردن با فرد معتاد و متقاعد کردن او به پایبندی به این محدودیت ها است: به خاطر داشته باشید كه گفتگو و مذاكره دو طرف دارد و به همین دلیل وقتی شروع به صحبت می کنید باید به فرد معتاد نیز اجازه دهید تا گفته ها و نظرات خود را بازگو کند .حتی اگر او برای رفتارهای ویرانگر خود بهانه تراشی کرده و همان توجیه های همیشگی را تکرار می کند ،بازهم بهتر است که به حرف های او گوش کنید .برای اینکه محدودیت هائی که برای رفتارهای فرد معتاد تعیین کرده اید اجرا شوند ،بهتر است که برای وی احترام قائل شده و به او نیز اجازه بدهید تا حرف هایش را بزند. با صداقت و بطور واضح علت تصمیم خود در مورد تعیین حد و مرز برای رفتارهایش را با او در میان بگذارید و به او بگوئید كه چرا بعضی از رفتارهایش سایر اعضای خانواده را آزار داده و باعث آشفتگی زندگی آنها شده است. خونسردی و آرامش خود را حفظ كنید .عصبانیت و سرزنش كردن فرد معتاد در زمانی كه درباره حد و مرز صحبت می كنید هیچ فایده ای ندارد .این زمان برای خالی كردن عقده ها و ناراحتی های گذشته شما مناسب نبوده و زمانی برای باز كردن زخم های كهنه و گله و شكایت نیست .بهتر است از این فرصت برای متوجه کردن فرد معتاد استفاده کنید و او را متقاعد کنید که به چه دلیل رفتارهایش برای اعضای خانواده قابل قبول و قابل تحمل نیست و چرا اعضای خانواده می خواهند که برای رفتارهای او حد و مرز تعیین کنند. در صحبت هایتان با فرد معتاد شما مسئولیت رفتارهای بد خودتان را هم برعهده بگیرید .برای مثال ،اگر شما به خاطر رفتارهای ویرانگر فرد معتاد به او اعتراض می کنید ،بهتراست به حرف های زشت و توهین آمیز خودتان نیز اعتراف کنید وعلت حرف های تند و توهین آمیز خودتان را برای فرد معتاد بازگو کنید .وقتی با فرد معتاد گفتگو می کنید طوری وانمود نکنید که فقط رفتارهای فرد معتاد ناهنجار و غیرعادی است ،بلکه به رفتارهای ناخوشایند خودتان نیز اشاره كنید .این کار باعث می شود که فرد معتاد بهتر بتواند به حرف های شما گوش دهد و فقط خودش را مقصر به حساب نیاورد.
71
با فرد معتاد مانند یک انسان بالغ صحبت كنید نه مثل یك كودك .اگر مثل كودكان با او صحبت كنید و احترامی برای او قائل نشوید ،حرف های شما حالت امر و نهی به خود می گیرند و همین موضوع سبب می شود كه او به گفته های شما گوش ندهد .در ضمن بهتر است از قضاوت كردن یا تعریف و تمجید كردن از او خودداری كنید ،در عین حال به او گوشزد كنید که مسئولیت زندگی و بهبودی از بیماری اعتیاد بر عهده خودش می باشد. سعی كنید كه در دام مشاجره و درگیری با فرد معتاد گرفتار نشوید .بدون شك وی در مقابل تصمیم شما برای تعیین محدودیت ،از خود مقاومت نشان خواهد داد و به همین دلیل ممكن است با شما درگیر شود تا شما از خیر تعیین حد و مرز برای رفتارهای جنون آمیز او گذشته و در تصمیم خود تجدید نظر كنید .برای اینكه فرد معتاد بهانه ای برای ایجاد درگیری و مشاجره پیدا نكند بهتر است كه آرامش خود را حفظ كرده و حواس خود را بر روی هدف اصلی خود از این گفتگو متمرکز کنید. برای تعیین محدودیت و درخواست از فرد معتاد جهت خودداری از رفتارهای ویرانگر در محیط خانه ،به هیچ عنوان الزم نیست که خواهش و التماس کنید .به جای این كارها بهتر است با صراحت به او بگوئید كه کدام یک از رفتارهایش برای شما و دیگر اعضای خانواده قابل تحمل نیست و چرا می خواهید که او از این رفتارها دست بردارد. مطمئن شوید که فرد معتاد محدودیت هائی كه برای او تعیین کرده اید را درک نموده و متوجه شده است .تصور نکنید كه او همه حرف های شما را می فهمد و با آنها موافق است .همه مسائل را به خوبی برایش توضیح دهید و حتی از او بخواهید تا تکرار کند که در آینده چه رفتارهایی را نباید انجام دهد .باید بدانید كه این حق طبیعی شماست که در محیط خانه امنیت و آسایش داشته باشید .دلیلی ندارد که عضو معتاد خانواده ،زندگی سایرین را به خطر انداخته و همواره آنها را مضطرب و نگران کند. درپایان صحبت های خود با فرد معتاد در مورد شرایط حد و مرز از جمله اینكه محدودیت های مورد نظر از چه زمانی شروع خواهند شد و اگر حد و مرزها رعایت نشوند برای فرد معتاد چه عواقبی در بر خواهد داشت ،به توافق برسید .ممكن است از خود او بپرسید كه به نظرش اگر حد و مرزها را رعایت نكرد چه اقدامی علیه او مناسب خواهد بود.
اگر گفتگوهای شما با فرد معتاد در زمنیه تعیین محدودیت برای رفتارهای ویرانگرش به جائی نرسید و او از قبول و انجام آنها خودداری کرد می توانید از پیشنهادها و راهنمائی های زیر استفاده کنید: )١سعی كنید به بهترین شكل ممكن برای فرد معتاد توضیح دهید كه چرا رفتارهایش جدا برای اعضای خانواده خطرناک و غیر قابل تحمل است .به او بفهمانید كه قصد ندارید او را به خاطر مصرف مواد مجازات و یا تنبیه كنید ،چون توانایی آن را ندارید كه اعتیاد او را كنترل یا درمان كنید ،بلكه هدف شما صرفا حفاظت از کانون خانواده است تا حداقل دیگر اعضای خانواده بتوانند آرامش داشته باشند و زندگی شان تحت تاثیر بیماری اعتیاد او مختل نشود. )۲اگر فرد معتاد از احترام گذاشتن به درخواست های شما و محدودیت هائی که برای رفتارهایش تعیین کرده اید خودداری کرد در آنصورت شما چاره ای نخواهید داشت جز اینكه بدون رضایت و موافقت او محدودیت ها را اجرا کنید. شما می توانید بطور شفاهی یا كتبی به او اطالع دهید كه از این به بعد دیگر اجازه نخواهید داد که چنین رفتارهایی را در محیط خانه انجام دهد و اگر به این رفتارها ادامه دهد با عواقبی که برایش در نظر گرفته اید روبرو خواهد شد .حتی اگر او حرف های شما را جدی نگرفت و به رفتارهای ویرانگر خود ادامه داد شما می توانید با اجرای اقداماتی که در نظر گرفته اید از افراد خانواده در برابر رفتارهای عذاب آور فرد معتاد حفاظت کنید.
-3حفن و ادامه حد و مرزها حال که با مشورت با دیگر اعضای خانواده و گفتگو با فرد معتاد ،حد و مرز را مشخص و تعیین کرده و به مرحله اجرا نیز گذاشته اید ،نوبت به مرحله سوم می رسد که حفن و تداوم بخشیدن به این محدودیت ها است:
عمل کردن فرد معتاد به محدودیت های تعیین شده در واقع مشکل ترین مرحله محسوب می شود .وی طبیعتاً در برابر هر گونه نظم و مقررات از خود مقاومت نشان خواهد داد ،چرا که وی در شرایط هرج و مرج و آشفتگی بهتر می تواند به مصرف مواد ادامه دهد .مطمئن باشید که وقتی شما برای رفتارهای فرد معتاد محدودیت تعیین کردید ،او اقدام به مخالفت با شما خواهد کرد ،چراکه معتادان در برابر هر اقدامی که مصرف مواد آنها را با مشکل مواجه کند ،از خود مقاومت نشان داده و برای عمل نکردن به محدودیت ها به هر ترفندی متوسل می شوند .این شما هستید که در این مرحله باید از خود جدیت و قاطعیت نشان دهید تا فرد معتاد نتواند با دلیل تراشی و بهانه جویی شما را کالفه و ازهدفتان که همان حفاظت از امنیت و آرامش خانواده است منصرف کند.
71
همانگونه که پیش از این نیز گفته شد ،تعیین حد و مرز برای رفتارهای فرد معتاد یک فرایند است ،یعنی اینطور نیست که شما یک سری محدودیت ها برای فرد معتاد تعیین کنید و تصور کنید که همه کارها بر وفق مراد و دلخواه شما پیش خواهد رفت .موفقیت در این زمینه به زمان و صبر و حوصله نیاز دارد .برای حفظ کردن و تداوم بخشیدن به محدودیت ها هر چند وقت یکبار حد و مرز های تعیین شده را به فرد معتاد گوشزد کنید .برای مثال ،اگر به او گفته اید که حق ندارد دوستان معتاد خود را به خانه بیاورد و بعد از مدتی او دوباره آنها را به خانه آورده است ،باید به او بگوئید که چاره ای ندارید جز اینکه مجازاتی که تعیین کرده اید را اجرا کنید .این احتمال نیز وجود دارد که فرد معتاد محدودیتی که شما برای او تعیین کرده اید را فراموش کرده باشد یا اینکه به فریبکاری و دلیل تراشی متوسل شود اما شما نباید تصور کنید که محدودیت های تعیین شده بیش از حد سخت گیرانه یا بی اهمیت هستند .مواظب باشید که فریب این توجیه ها و بهانه های او را نخورید و بر اجرای محدودیت های تعیین شده پافشاری کنید .تعیین و حفظ کردن حد و مرز مهارت جدیدی است که نیاز به تمرین و تكرار دارد و به همین علت ممکن است که شما در ابتدای کار مرتکب اشتباهاتی هم بشوید ،اما رفته رفته به این کار نیز مسلط خواهید شد. همانند دیگر مسائل تازه در زندگی تعیین حد و مرز و اجرای آن نیز برای تبدیل شدن به یک عادت به زمان نیاز دارد. هیچ وقت فراموش نکنید که هدف از تعیین حد و مرز برای رفتارهای فرد معتاد مجبور کردن وی به قطع مصرف مواد نیست؛ زیرا شما توانائی این کار را ندارید .بلکه هدف تامین آسایش و امنیت خود شما و دیگر اعضای خانواده است .همینطور منظور از تعیین حد و مرز کنترل کردن زندگی فرد معتاد هم نیست ،بلکه هدف آن است که اعضای خانواده از مشکالت و رنجش های ناشی از زندگی در کنار فرد معتاد تا اندازه ای در امان مانده و اختیار زندگیشان را به دست بگیرند .شما به این دلیل برای رفتارهای عزیز معتادتان حد و مرز تعیین کرده اید که احترام و آبروی خودتان را که بر اثر بیماری اعتیاد یکی از اعضای خانواده از بین رفته است بار دیگر به دست آورید .انتظاری که شما از عزیز معتادتان دارید بسیار ساده است ،از او می خواهید که با شما و دیگر اعضای خانواده رفتاری مناسب و معقول داشته باشد و شما را بی وقفه نگران و مضطرب نکند .میزان پافشاری شما بر رعایت کردن حد و مرزهای تعیین شده توسط فرد معتاد ،به میزان توجهی که شما به زندگی خودتان و دیگر اعضای خانواده نشان می دهید بستگی دارد .تعیین حد و مرز به این معنی است که شما اعضای خانواده فرد معتاد ،علیرغم این که در کنار او زندگی می کنید ،قصد دارید که زندگی خودتان را از گزند تاثیرات مخرب این بیماری مصون نگه دارید .البته باید بدانید که این کار در نهایت به نفع فرد معتاد نیز تمام خواهد شد ،چون باعث خواهد شد تا وی پی آمدهای بیماری خود را تجربه كرده و با درک وخامت اوضاع ،تمایل بیشتری به پاک شدن نشان دهد. اعضای خانواده برای تعیین ،اجرا و تداوم حد و مرزهائی که برای رفتارهای عزیز معتادشان در نظر گرفته اند به حمایت گسترده نیاز دارند .در جلسات انجمن های حمایت از خانواده معتادان ،شما می توانید قدرت و نیروی الزم برای مقابله با رفتارهای ویرانگر عزیز معتادتان را به دست آورید .با استفاده از کمک های این انجمن ها است که شما می توانید عزم و اراده و اطالعات الزم در خصوص چگونگی تعیین ،اجرا و نگهداری حد و مرز ها را به دست بیاورید .در ضمن با کارکرد برنامه ۲٢قدم حمایت از اعضای خانواده معتادان ،شما می توانید با اصول و ابزارهایی آشنا شوید که برای بهبود یافتن از تاثیرات زندگی در کنار یک فرد معتاد برای شما سودمند خواهند بود.
72
-9-3عدم وابستگی عاطفی عییدم وابسییتگی عییاطفی بییه ای ین معن یی اسییت کییه اعضییای خییانواده م یی تواننیید بییا خییودداری از درگی یر کییردن خییود در مسییائل و مشعالت فرد معتاد تعادل عاطفی و روانی خود را حفن کنند .عدم وابستگی عاطفی یعی از اصیول مهیم گیروه هیای حماییت از خانواده است که به آنها کمک می کند تا خود را از رنج و عذابی کیه فیرد معتیاد در آن بیه سیر میی بیرد دور نگیه دارنید .عیدم وابستگی عاطفی باعث می شود که اعضای خانواده با وجود زندگی در كنار عزیز معتادشان زنیدگی نسیبتا مسیتقل تیر و سیالم تری را تجربه كنند.
عدم وابستگی عاطفی چیست؟ جلوگیری از وابستگی عاطفی
عدم وابستگی عاطفی چیست؟
همر کسمی كمه بما یمک فمرد معتماد سمر و کمار داشمته اسمت بمه خموبی معنمی خشمم ،ناامیمدی ،احسماس گنماه ،سراسمیمگی، سرافکندگی ،اضطراب ،تنفر ،بیزاری و احساسات دردناک دیگر را درک می کند .اعضای خانواده بر این باورند که به خاطر وجود عزیز معتادشان است که آنها مجبورند این گونه احساسات آزار دهنده را تحممل کننمد .آنهما تصمور ممی کنند که تنها زمانی می توانند از شر این گونه احساسات عذاب آور خالص شده و یک زنمدگی خموب و ایمده آل داشمته باشند که عزیز معتادشان مصرف مواد را کنار بگذارد؛ اما داشتن چنین انتظماری دور از واقعیمت اسمت .قبمل از همر چیز باید گفت که هر یک از اعضای خانواده حق انتخاب دارند و علیمرغم اینکمه بما یمک فمرد معتماد زنمدگی ممی کننمد، این خود آنها هستند که کیفیمت و نموع زندگیشمان را تعیمین ممی کننمد .همر چنمد کمه بماور ایمن موضموع دشموار اسمت امما اعضای خانواده با این تصور که عزیز معتادشان مسئول همه احساسمات منفمی و آزار دهنمده ای اسمت کمه آنهما از آن رنج می برند ،در واقع می خواهند بگویند که معتاد بودن عزیزشان در واقع تنها مشکل آنها است و اگر او پاک شود دیگر هیچ غصه و مشکلی نخواهند داشت .این طرز فکر در واقع نوعی از هم وابستگی است چون شما شکل و نموع زندگی خود را به چگونگی زندگی عزی ز معتادتان وابسمته ممی کنیمد و ممی گوئیمد تما او زنمدگی سمالم و درسمتی نداشمته باشد من نیز نمی توانم زندگی خوب و آسوده ای داشمته باشمم .مما بمه عنموان اعضمای خمانواده یمک معتماد ،اگمر بتموانیم خود را از لحاظ احساسی و عاطفی کنترل کنیم ،خواهیم توانست زندگی سمالم و آسموده ای در کنمار فمرد معتماد داشمته باشیم ،حتی اگر فرد معتاد همچنان به اعتیاد خمود اداممه دهمد .امما بما متمرکمز کمردن هممه حواسممان روی زنمدگی فمرد معتاد ،در واقع ما خود را اسیر دست او کمرده ایمم و بمه او ایمن قمدرت را داده ایمم کمه تعمادل روانمی و احساسمی مما را تحت کنترل خود درآورد .اگر اعضای خانواده می خواهند تعادل روانی خود را حفظ کنند بهتر است کمه از وابسمتگی عاطفی به فرد معتاد خودداری کنند. عواطف و احساسات در خانواده هایی كه یکی از اعضای آن معتاد است ،در مقایسمه بما خمانواده همای دیگمر شمدید تمر است .اعضای این خانواده ها خواسته یا ناخواسمته ،بمه نموعی درگیمر جنمون و آشمفتگی همای روانمی ناشمی از اعتیماد عزیزشممان مممی شمموند .همممانطور کممه فممرد معتمماد بمما دور شممدن از واقعیممت هممای زنممدگی ،اعتیمماد خممود را انکممار مممی کنممد اطرافیان او هم تحت تماثیر زنمدگی در کنمار فمرد معتماد ارتبماط شمان را بما واقعیمت همای زنمدگی از دسمت داده و دچمار مشكالت روانمی و آشمفتگی همای فکمری ممی شموند .کارشناسمان و متخصصمانی کمه در زمینمه اعتیماد فعالیمت ممی کننمد اعتیاد را یک بیماری مسری و خانوادگی می دانند .در حقیقت می توان گفت این ناخوشمی و اثمرات مخمرب روحمی و روانی آن از شخص معتاد به دیگر اعضای خمانواده نیمز سمرایت کمرده و تماثیرات نماگواری بمر زنمدگی آنهما وارد ممی کند .اعضای خانواده از لحاظ عاطفی در معرض این بیماری قرار گرفته و زندگی آنهما نیمز هماننمد عزیمز معتادشمان آشفته و نابسامان می شود .از دیگر اثرات بیماری اعتیاد بر اعضای خانواده ،حمایت ناسالم آنها از فرد معتاد به امید پاک شدن عزیز معتادشان و خالص شدن از دردسرهای ناشی از این بیماری است .البته باید دانست کمه حمایمت همای ناسالم تاثیر و نتیجه ای جز هموار كردن راه برای ادامه مصرف مواد از سوی فرد معتاد ندارد. عدم وابستگی عاطفی به این معنی نیسمت كمه شمما احساسمات خمود را انكمار كنیمد ،بلكمه درسمت عكمس آن اسمت .مما بمه عنوان اعضای خانواده فرد معتاد یا بمرای ممدتی طموالنی وانممود كمرده ایمم كمه رفتارهمای فمرد معتماد تماثیری روی مما نگذاشته است یا اینكه آنچنان تحت تاثیر این بیماری قمرار گرفتمه ایمم كمه عواطمف و احساسمات شمدید و افراطمی بمر مما غلبه كرده اند .در هر دو حالت ما بالهای ی كه بر اثر اعتیماد یكمی از اعضمای خمانواده بمر سمرمان آممده اسمت را جمدی نگرفته ایم .عدم وابستگی عاطفی یعنی اینكه حداقل یك قدم از حوادث و اتفاقاتی کع در اطرافممان رخ ممی همد دورتمر شویم .همین فاصله گرفتن باعث می شود تا ما درك و شناخت بهتمری از بیمماری اعتیماد بمه دسمت بیماوریم .همدف ایمن است كه خودمان را از هممه احساسمات منفمی و افكمار غیمر منطقمی كمه رفتارهمای ویرانگمر عزیمز معتادممان در مما بمه وجود آورده است رها كنیم .با خالص شدن از شر این احساسات منفی و افكار غیر منطقی می توانیم برداشتی معقول و منطقی از عواطف و احساسات خودمان به دسمت بیماوریم و شمناخت بهتمر و درسمت تمری از زنمدگی و آنچمه كمه بمر
73
سرمان می آید داشته باشیم .ما از احساسات و عواطفمان فمرار نممی كنمیم ،امما خودممان را نیمز اسمیر دسمت آنهما نممی كنیم .ما می کوشیم تا عواطف و احساسات خودمان را كنترل كنیم و تحمت تماثیر آنهما قمرار نگیمریم .بمه ایمن ترتیمب بمه جای اینكه بی وقفه در برابمر رفتارهمای آزار دهنمده عزیمز معتادممان واکمنش همای احساسمی و عماطفی نشمان دهمیم ،بما فروتنی می پذیریم که زندگی خودمان هم تحت تاثیر بیماری اعتیاد به چالش کشیده شده اسمت و اعتمراف ممی کنمیم کمه در برابر این بیماری ناتوان هستیم و نمی توانیم فرد معتاد را مجبور بمه پماک شمدن کنمیم .آن هنگمام اسمت کمه بمه جمای تمرکز و توجه بیهوده بر رفتارهای فرد معتاد ،می توانیم وقت و انرژی خود را صرف بهبود کیفیت زندگی خودممان و رساندن کمک های سالم و موثر به فرد معتاد بکنیم. در بسمیاری از ممموارد اعضممای خمانواده بممه خمماطر تمماثیرات ویرانگمر اعتیمماد بممر روی زنمدگی و آشممفته شممدن افکارشممان فراموش می کنند که دربماره انتخماب احساسمات و عواطمف خمود حمق انتخماب دارنمد و نبایمد تصمور کننمد کمه در برابمر عزیز معتادشان افرادی اسیر و ناتوان هستند .آنها حق دارند که احساسمات خماص خودشمان را داشمته باشمند و بمه همیچ عنوان مجبور نیستند که اختیار عواطف و احساسات خود را به دست فرد معتاد بسمپارند .اعضمای خمانواده فمرد معتماد به خاطر وابستگی عاطفی به عزیز معتادشمان ،فرامموش ممی کننمد کمه هریمک از آنهما شخصمیت و هویمت جداگانمه ای دارند و حق دارند آنگونه که خودشان می خواهند زندگی کنند و احساسات و عواطف خاص خودشان را داشته باشمند. هر چند نمی توان منکر این موضوع شد که عضو معتاد خانواده هر چند وقت یکبار کارهایی انجام می دهد که باعث خشم و وحشت دیگر اعضای خانواده می شود؛ اما باید اعتراف کرد که چنین واکنشمی در واقمع از خمود مما سرچشممه می گیرد و ما نمی توانیم بمه خماطر ایجماد چنمین حماالت روانمی و احساسمی در خودممان ،فمرد معتماد را مقصمر بمدانیم؛ چون چنین کاری در واقع دادن اختیار زندگیمان به یک شخص دیگمر اسمت .اگمر بپمذیریم کمه احساسماتی ماننمد خشمم و ترس که ما در برابر رفتارهای عزیز معتادمان از خود نشان می دهیم ،بر اثر تصممیم و تحمت کنتمرل خودممان اسمت، در آن صورت اجازه نخواهیم داد که بر ما غلبه کنند و در نتیجه واکنشمی نشمان نخمواهیم داد کمه بمه جمای مفیمد بمودن، شرایط ما را بدتر از قبل کنمد .احتمماال مهمتمرین نتیجمه ای کمه از ایمن کمار خمواهیم گرفمت ایمن اسمت کمه دیگمر مجبمور نخواهیم بود در دنیایی زندگی کنیم که فرد معتاد با رفتارهای ویرانگر و جنون آمیز خود بر آن حکومت می کند. سرچشمممه رهممایی از وابسممتگی عمماطفی بممه فممرد معتمماد ،آگمماهی از ماهیممت و طبیعممت بیممماری اعتیمماد اسممت .زمممانی کممه پذیرفتیم فرد معتاد از لحاظ جسمی ،روحی و روانی بیمار است و کنتمرل چنمدانی بمر رفتمار و کمردارش نمدارد ،در آن صورت تحت تاثیر قرار گمرفتن ،و یما واکمنش نشمان دادن بمه رفتارهمای او تنهما باعمث خواهمد شمد کمه بیمماری اعتیماد بیشتر در کانون خانواده نفوذ کند .نکتمه مهمم تمر ایمن اسمت کمه مما بایمد بپمذیریم کمه نممی تموانیم بیمماری اعتیماد کسمی را معالجه یا درمان کنیم .همانطور که در برنامه های ۲٢قمدمی حمایمت از خمانواده گفتمه ممی شمود" :مما نمه باعمث معتماد شدن دیگران شده ایم ،و نه قدرت و توانایی کنترل کردن و یا درمان کردن آن را داریم ." .به محض اینکه به محمدود بودن قدرت و توانائی خودمان در خصوص مجبور کردن فرد معتاد به قطع مصرف مواد پمی ببمریم ،و رفتارهمای بمد و آزار دهنده او را به حساب مخالفت یا دشمنی او با خودممان نگمذاریم ،متوجمه خمواهیم شمد کمه ممی تموانیم خمود را از چنگ وابستگی عاطفی به فرد معتاد رها کنیم .متوجه می شویم صرفنظر از اینکه او چه رفتاری از خمود نممایش ممی دهد ،می توانیم واکنش کمتری از خود نشان داده و حداقل بخشی از زندگی روزممره خمود را در آراممش و آسمایش بمه سر ببمریم .در چنمین حمالتی دیگمر بما فمرد معتماد وارد بحمث و جمدل نممی شمویم ،دیگمر بمرای کنتمرل کمردن او اقمدام بمه التماس کردن و یا اشک ریختن نمی کنیم و سعی می کنیم که احساسات خود را کمتر درگیر مسائل مربوط به بیمماری او بکنیم .در ضممن بما خمودداری کمردن از وابسمتگی عماطفی ،طمرز رفتمار مما نیمز تغییرخواهمد کمرد .زممانی کمه مما رفتارمان را تغییر دهیم موجب می شویم که فرد معتاد نیز مسئولیت بهبودی خود را پذیرفته و برای رها شدن از شمر بیماری اعتیاد خود تالش کند. در ابتدای کار ،عدم وابستگی عاطفی و دور نگه داشتن عواطف و احساسات خودمان از اتفاقاتی که بمرای فمرد معتماد می افتد ،تقریبا ً غیر ممکن به نظر می رسد .ممكن است این که بگذاریم عزیز معتادمان رنج و عذاب همای زیمادی را تحمل کند و ما دست روی دست گذاشته و هیچ کمکی به او نکنیم ،نوعی بی رحممی و بمی تفماوتی بمه حسماب بیایمد .یما اینکه با خود بیندیشیم که چنین رفتاری بر خالف چیزی است که عشق و محبت نامیده ممی شمود .امما اگمر واقعما ً و از صمیم قلب می خواهید عزیز معتادتان را به پاک شدن تشویق کنید ،بهتر است که از لحاظ عماطفی از عزیمز معتادتمان فاصله بگیرید؛ چون با در پیش گرفتن این روش،از شناخت و توانائی الزم برای کمک کمردن بمه فمرد معتماد بمه طمور موثر و سازنده برخوردار خواهید شد .زمانی که توانستید خمود را از وابسمتگی همای عماطفی نسمبت بمه عزیزمعتادتمان دور نگه دارید ،به گونه ای رفتار خواهید کرد که باعمث اداممه دار شمدن مسمیری کمه فمرد معتماد در پمیش گرفتمه اسمت نشوید.
74
جلوگیری از وابستگی عاطفی در این قسمت پیشنهاداتی برای جلوگیری از وابستگی عاطفی شما به عزیز معتادتان ارائه شده است: :عذو ٔاثظتگی عبطفی 15ػکم
.١تعیین حد و مرز عدم وابستگی عاطفی به معنا ی نامهربانی و بمی تموجهی بمه عزیمز معتادتمان نیسمت .عمدم وابسمتگی عماطفی یعنمی خمودداری از درگیر شدن عاطفی و احساسی با مسائل و مشکالتی که فرد معتاد برای خود ایجاد می کند .شما باید تالش کنید تا در دام رفتار جنون آمیز و ویرانگری که عزیز معتادتان از خود نشان می دهد گرفتار نشده و به فکر زندگی خمود و دیگمر اعضمای خمانواده خود باشید ،زیرا همه اعضای خانواده حق دارند که زندگی خوب و آسوده ای داشته باشند.
.۲رعایت حق انتخای عدم وابستگی عاطفی به این معنی نیست که هر بالیی سر عزیمز معتادتمان بیایمد ،بمرای شمما اهمیتمی نداشمته باشمد .بلکمه بمه ایمن معنی است که شما در مورد چگونگی زندگی خود حق انتخاب دارید.
.3عدم درگیری احساسی عدم وابستگی عاطفی به این معنی است که شما به عزیز معتادتان اجازه می دهیمد تما خمودش احساسمات و عمواطفش را تجربمه کند ،نه این که بر اثر وابستگی عاطفی ،شما به جای او دچار آن احساسات آزار دهنده شوید.
.٤مسئولیت در قبال احساسات خود عدم وابستگی عاطفی به معنی به دست گرفتن دوباره کنترل احساسات خود و بر عهده گرفتن مسئولیت آنها است.
.٥تمایز بین کمک و حمایت ناسالم عدم وابستگی عاطفی یعنی کنار گذاشتن حمایت ناسالم از عزیمز معتادتمان و کممک کمردن در حمد معممول و بمه منظمور تشمویق وی جهت بهبودی از بیماری اعتیاد.
.٦رهایی از گناه و شرمندگی عدم وابستگی عاطفی به معنای رها شدن از احساس مسئولیت ،گناه و شرمندگی است .با این کار شما به خودتمان یمادآوری ممی کنید که مسئول معتاد شدن عزیزتان نبوده و قدرت آن را ندارید که مصرف مواد وی را کنترل یا او را درمان کنید.
.7دوری از مشعالت معتاد متاسفانه در خانواده ای که یکی از اعضای آن معتاد است ،سایر اعضا هر روز با بحران و جنجال تازه ای روبرو می شوند. عدم وابستگی عاطفی یعنی این که خودتان را در آشوب ها و گرفتاری هایی که روزانه بر اثر عواقب بیماری اعتیاد بمه وجمود می آیند غرق نکنید .سعی کنید خودتان را از مسائل و مشکالتی که فرد معتاد ایجاد می کند دور نگمه داریمد .اگمر بتوانیمد تعمادل روانی خود را حفظ کنی د در وضعیتی قمرار خواهیمد گرفمت کمه بهتمر و مموثرتر ممی توانیمد بمه عزیمز معتادتمان کممک کنیمد و در ضمن کیفیت زندگی خودتان را نیز حفظ کنید.
75
.8خشم علیه اعتیاد نه معتاد "علیه بیماری اعتیاد خشمگین باش ،اما نه علیه معتاد ".عدم وابستگی عاطفی یعنی تمایز و تفماوت قائمل شمدن بمین فمرد معتماد و بیماری اعتیاد .زمانی که دچار عصبانیت ،ناامیمدی و یما احساسماتی از ایمن قبیمل ممی شموید ،بمه خودتمان یمادآوری کنیمد کمه ایمن بیماری اعتیاد است که باعث همه این بدبختی ها و مصیبت هما شمده اسمت ،نمه فمردی کمه معتماد شمده اسمت .زممانی کمه افکماری منطقممی و واقممع بینانممه دربمماره بیممماری اعتیمماد داشممته باشممید و اجتنمماب ناپممذیر بممودن مشممکالت و مسممائل ناشممی از ایممن بیممماری را بپذیرید ،احساس آرامش بیشتری خواهید کرد.
.9تعیین انگیزه کمک عدم وابستگی عاطفی یعنی اینکه اجازه دهید که فرد معتاد شخصا با عواقب اعتیاد خود روبرو شمود .مما نبایمد بمه محمض اینکمه فرد معتاد دچار یک گرفتاری شد ،برای نجات دادن او وارد عمل شمویم؛ بلکمه بایمد ابتمدا بما در نظمر گمرفتن ماهیمت بیمماری کمه عزیزمان به آن مبتال شده است ،انگیزه و چگونگی حمایت خود را مشخص کنیم .باید تعیمین کنیمد کمه آیما کممک کمردن شمما بمه دلیل احساس سرافکندگی و شرمساری و به منظمور حفمظ آبمرو و حیثیمت خمانوادگی اسمت ،یما اینکمه واقعما قصمد پماک شمدن فمرد معتاد را دارید؟ شما موظف هستید به فرد معتاد این اجازه را بدهید که به هر شكلی که خودش مناسب ممی دانمد زنمدگی کمرده و مسیر خود را برای بهبودی از بیماری اعتیاد پیدا کند.
.١1شرکت در گروه های خانواده برای اینکه بدانید چگونه می توانید خودتان را از وابستگی عاطفی به عزیز معتادتمان خمالص کنیمد ،بهتمر اسمت کمه در جلسمات انجمن های گمنام حمایت از خانواده شرکت کنید .در این انجمن ها شما با برنامه همای ۲٢قمدمی و ابزارهمای الزم بمرای رهما شممدن اعضممای خممانواده از وابسممتگی هممای عمماطفی بممه فممرد معتمماد آشممنا مممی شمموید .در ایممن جلسممات بمما کسممانی آشممنا مممی شمموید کممه سرنوشت و شرایطی مانند شما داشته اند و اکنون آن را پشت سر گذاشته اند .مبنای این جلسات بر اساس تجربه ،نیمرو و امیمد می باشد که به شما کمک می کند تا از مسیر درست منحرف نشموید و یماد بگیریمد کمه قطمع وابسمتگی بمه زممان و تممرین ممداوم نیاز دارد .در این صورت است که شما می توانید با قرار گرفتن در کنار عزیز معتادتان زندگی مفیمد و رضمایت بخشمی داشمته باشید. برای کسی اطالعات بیشتر در مورد هدف اصلی بعضی از انجمن های حماییت از خیانواده ،لطفیا بیه قسیمت فهرسیت انجمن ها رجوت کنید. بییرای کسییی اطالعییات بیشییتر در مییورد جلسییات فارسییی زبییان بعض یی از انجمیین هییای حمای یت از خییانواده در سراسییر جهان ،لطفا به قسمت جلسات فارسی زبان رجوت کنید.
76
-١1-3برقراری ارتباط سازنده صحبت کردن با یک فرد معتاد کار بسیار سختی است چون او برای ادامه دادن به مصرف مواد ،مشعالت خود را مخفی کرده و رفتار های جنون آمیز و آزار دهنده ای از خود نشان می دهد .به همین علت گفت و گوی منطقی با یک معتاد برای اعضای خانواده بسیار دشوار است ،اما با توجه به پیشنهادات و رهنمودهایی که در این صفحه در مورد نحوه برقراری ارتباط موثر با فرد معتاد ارائه شده است ،اعضای خانواده شانس بیشتری برای تشویق کردن او برای مقابله با بیماری اعتیادش خواهند داشت.
طرز ارتباط ناموثر ابزارهای ارتباط موثر مبانی اولیه ارتباط با معتاد
طرز ارتباط ناموثر هنگامی که با یک فرد معتاد صحبت می کنیم ممکن است حرفی بزنیم که او را ناراحت کند و شانس برقراری ارتباط موثر و سازنده با او را از بین ببریم .طبیعی است که ما به عنوان خانواده او قصد داریم تا برای ترک اعتیاد و بهبودی از آن به فرد معتاد کمک کنیم؛ اما در وضعیت حساس و سختی قرار داریم و ممکن است نگرانی و عصبانیت ما باعث شود تا طرز صحبت کردن ما با او ،نتیجه معکوس داشته و فقط باعث وخیم تر شدن اوضاع شود .همواره این احتمال وجود دارد که ما حرفی به عزیز معتادمان بزنیم که غیر سازنده باشد ،یعنی به جای اینکه او را به بهبودی و پاک شدن تشویق کند باعث شود که او برای ادامه مصرف مواد بهانه تراشی کرده و هیچ عالقه ای برای ترک اعتیاد از خود نشان ندهد. آنچه در این قسمت آمده است فهرستی از طرز ارتباط و گفتگو بین اعضای خانواده و عزیز معتادشان است که موجی می شوند تا اعضای خانواده موقع صحبت کردن رفتاری از خود نشان دهند که بی نتیجه و زیان آور بودن این گونه موضع گیری ها را ثابت کند. :طزس ارتجبط َبيٕثز ثب يعتبداٌ 16ػکم
.١حق به جانی وقتی شما همیشه حق را به خودتان می دهید و تصور می کنید که شما درست می گویید و این فرد معتاد است که مرتکب اشتباه شده ،صحبت کردن شما با عزیز معتادتان راه به جایی نخواهد برد و نتیجه مطلوبی نخواهد داشت .طوری صحبت نکنید که نشان دهید حرف های شما همیشه درست می باشد و حق به جانب شماست .یادتان باشد با کسی صحبت می کنید که او را دوست دارید ،در نتیجه سعی کنید بحث را طوری ادامه دهید که نقطه مشترکی بین شما و فرد معتاد به وجود بیاید .همیشه به یاد داشته باشید که فرد معتاد در واقع از نوعی بیماری مزمن رنج می برد که دیدگاه ها و طرز فکرش را غیر طبیعی کرده است ،پس نباید تصور کنید که دلیل رفتارهای غیر منطقی او ،اذیت کردن یا آسیب رساندن به شما است.
77
.۲مقصر یکی از کارهایی که باعث می شود عزیز معتادتان از صحبت کردن با شما طفره رفته و یا با شما قطع رابطه کند ،این است که او را مسئول همه بدبختی های خانواده معرفی کنید .اگرچه فرد معتاد عامل ایجاد اضطراب و تشویش در خانواده است ،اما اعضای خانواده نیز باید مسئولیت مشترک خود را به عهده بگیرند .زمانی که شما عزیز معتادتان را باعث تمام مشکالت خود به حساب می آورید و مشکل اعتیاد را تنها عامل آشفتگی و برهم خوردن زندگی خود می دانید باعث خواهید شد که او حالت تدافعی به خود گرفته و یک بهانه جدید نیز برای ادامه مصرف مواد خود به دست بیاورد. این برداشت که فرد معتاد عامل اصلی همه مشکالت شما می باشد ،تصوری اشتباه است و نشان می دهد که شما ساده ترین راه ،که سرزنش کردن عزیز معتادتان است را انتخاب کرده اید و نقشی که خودتان در ایجاد مشکالت داشته اید را به دست فراموشی سپرده اید .این برداشت در واقع نوعی انکار از جانب شما محسوب می شود و نشان می دهد که شما حاضر نیستید بپذیرید که بیماری اعتیاد زندگی شما را هم تحت تاثیر قرار داده و افکار و رفتار شما را نیز ناسالم و ویرانگر کرده است .این تصور که او عامل همه بدبختی ها و مشکالت شماست و انداختن همه تقصیر ها به گردن او، کاری غیر عادالنه و زیان آور است .بدون شک این کار سبب می شود که او عالقه خود به صحبت کردن به طور صریح و صادقانه با اعضای خانواده را از دست داده و از انجام این کار امتناع کند.
.3قربانی هریک از ما مسئول زندگی خودمان هستیم و حق طبیعی و خدادادی ما این است که شاد و آزاد زندگی کنیم و به دنبال خوشبختی خودمان باشیم .داشتن دختر ،پسر ،والدین یا همسر معتاد به هیچ عنوان دلیلی برای این نیست که ما هم حتماً باید بد بخت و بیچاره شویم و در غم و اندوه زندگی کنیم .وقتی ما خودمان را آنقدر به عزیزمعتادمان وابسته می دانیم که فکر می کنیم چگونگی و کیفیت زندگی ما ،به مصرف کردن یا نکردن او بستگی دارد ،در حقیقت داریم نقش یک قربانی را بازی می کنیم .یعنی این امکان را به فرد معتاد می دهیم تا برایمان تعیین کند که چگونه به زندگی خود ادامه دهیم. هنگامی که در مورد موضوع از خودگذشتگی و جان فشانی خود با عزیز معتادمان صحبت می کنیم و بر این باوریم که زندگی خود را فدای نجات دادن و کمک کردن به او کرده ایم ،بدون شک او از اینکه معتاد است احساس گناه بیشتری کرده و همین احساس گناه باعث می شود تا او تمایل کمتری برای صحبت کردن با ما از خود نشان بدهد.
.٤تحقیر هیچ کس دوست ندارد مورد انتقاد قرار بگیرد و فرد معتاد خانواده شما نیز از این قاعده مستثنی نیست .خوار و کوچک کردن ،یا ضعیف ،بی دست و پا ،و بی اراده توصیف کردن او ،بدون شک واکنش خشن وی را به دنبال خواهد داشت. هر اندازه هم که فکر کنید انتقاد شما از عزیزمعتادتان درست و منطقی است ،باز هم این انتقاد باعث می شود تا او بیش از پیش در الک خودش فرو برود .بهتر است همیشه نیمه پر لیوان را در نظر بگیرید و به نکات و جنبه های مثبت تمرکز کنید .هر چند در بعضی از مواقع یافتن جنبه های مثبت بسیار دشوار به نظر می رسد ،ولی سعی کنید در حرف ها و ارتباطاتتان با فرد معتاد جنبه های مثبت آنها را هم در نظر بگیرید و خوبی های او را نیز ذکر کرده و یادآوری کنید.
.٥ناامیدی گاهی ممکن است اعضای خانواده فرد معتاد ،بعد از این که همه تالش هایشان بی نتیجه ماند ،تصور کنند که هیچ امیدی به پاک شدن عزیز معتادشان نیست و چاره ای ندارند جز اینکه او را به حال خود رها کنند یا اینکه به طور کامل ارتباط خود را با او قطع کنند .معموال سرخوردگی و نا امیدی از آنجا ناشی می شود که شما نتوانسته اید رفتار فرد معتاد را تغییر دهید و او را به قطع مصرف مواد وادار کنید .اما باید در نظر داشته باشید که اساسا هیچ کسی قدرت انجام این کار را ندارد ،مگر اینکه خود او تمایل به ترک اعتیاد و بهبودی داشته باشد و تصمیم به انجام این کار بگیرد .با خودداری کردن از ارتباط با فرد معتاد ،شما هم به خودتان و هم به او ظلم می کنید .باید بدانید که در هر شرایطی امکان بهبودی وجود دارد و هیچگاه نباید امید خود را از دست بدهید .واقعیت این است که هزاران هزار معتاد که در بدترین شرایط اعتیاد خود به سر می بردند ،اکنون مصرف مواد خود را قطع کرده و در بهبودی به سر می برند .پس ناامید نشوید، چون ناامیدی هیچ نتیجه ای جز آسیب رساندن به شما ندارد و در ضمن باعث می شود تا فرد معتاد نیز چنین تصور کند که هرگز در زندگی روی خوش نخواهد دید و تا پایان عمر ناچار است که با بیماری اعتیاد دست و پنجه نرم کند.
.٦عدم صداقت به زبان ساده و با صراحت به فرد معتاد بگویید که چه انتظاری از وی دارید .گله و شکایت کردن و به میان آوردن این موضوع که ما سزاوارداشتن یک زندگی بهتر از این هستیم و در کل نصیحت کردن معتاد ،کامال بی فایده بوده و هیچ کاری از پیش نمی برد و تنها باعث می شود که او بیشتر از ما دوری کنند .صداقت داشتن همیشه بهترین روش برای
78
برخورد با یک فرد معتاد است .به جای نق زدن و شکایت کردن بهتر است که به وی یادآوری کنیم که چگونه بیماری اعتیادش بر زندگی ما تاثیرمنفی می گذارد و اینکه در محیط خانه از چه رفتارهایی باید خودداری کند .وقتی فرد معتاد ببیند که اعضای خانواده با او رک و راست هستند و با صراحت با او حرف می زنند ،او نیز تمایل بیشتری به داشتن صداقت از خود نشان خواهد داد .به زبان دیگر ،اگر به درو وانمود کنید که از رفتار و کردار فرد معتاد آزرده خاطر و ناراحت نمی شوید ،در واقع باعث ایجاد آشفتگی و بی اعتمادی آنها نسبت به خودتان می شوید.
.7قهر نادیده گرفتن ،بی توجهی و خودداری از صحبت کردن با فرد معتاد در واقع نوعی تسلیم شدن در برابر بیماری اعتیاد است .تردیدی وجود ندارد که ما از کارهای بد و ناخوشایند عزیزمان که نتیجه بیماری اعتیاد است عصبانی می شویم و می خواهیم او را تنبیه کنیم .یکی از راه های نشان دادن عصبانیت ،قهر کردن با فرد معتاد است اما باید بدانیم که با ساکت ماندن و خود خوری کردن ما فقط به خودمان آسیب خواهیم زد .بهتر است به جای قهر کردن و قطع رابطه با عزیز معتادتان ،رفتارهای آزار دهنده و ناخوشایند او را شخصی تلقی نکرده و تصور نکنید که او برای اذیت کردن شما چنین رفتاری از خود نشان می دهد .همیشه به یاد داشته باشید که فرد معتاد گرفتار نوعی بیماری هولناک است و مانند هر بیمار دیگری ،هیچ کاری برای مقابله با بیماری اعتیاد از دستش بر نمی آید ،بنابراین تنبیه کردن او نیز هیچ نتیجه ای در بر ندارد .بخاطر داشته باشید که عزیز معتاد شما از یک بیماری رنج می برد که سه جنبه جسم ،ذهن و روان او را تحت تاثیر قرار داده است ،در نتیجه رفتارهای ویرانگر او ناشی از وجود این بیماری می باشد و او هیچ کنترلی روی آن ندارد .هنگامی که شما بین عزیز معتادتان و بیماری اعتیاد او تفاوت قائل شوید ،راحت تر می توانید او را درک کرده و با او به گفتگو بنشینید.
.8خود خوری اعتیاد بیماری است که هر کسی امکان مبتال شدن به آن را دارد و اینطور نیست که شما فکر کنید کار اشتباهی کرده اید که عزیز شما به این بیماری مبتال شده است .شما باعث نشده اید که عزیزتان به این مصیبت گرفتار شود .اگر به این باور برسید که معتاد شدن عزیز شما ربطی به نحوه تربیت کردن او ندارد ،قاعدتا ً برخورد و رفتار موثرتری با او خواهید داشت .به یاد داشته باشید که اگر فرد معتاد ،بداند که شما خود را مسئول و مقصر معتاد شدن او می دانید ،احتماال از این موضوع سوء استفاده کرده و آن را بهانه ای برای مصرف مواد خود قرار خواهد داشد.
.9حمایت ناسالم اعضای خانواده با کمک کردن به عضو معتاد خانواده در واقع امکان رو به رو شدن و تجربه کردن عواقب و پیامدهای بیماری اعتیاد را به او نمی دهند نمی گذارند که او مسئولیت رفتارهای خود را بر عهده بگیرد .آنها با حمایت ناسالم از فرد معتاد روشی را انتخاب کرده اند که باعث می شوند تا بیماری اعتیاد او سریع تر و راحت تر پیشرفت کند .بهترین کار این است که اعضای خانواده اجازه دهند تا فرد معتاد پیامدها و مصیبت های ناشی از اعتیادش را شخصا تجربه کند. هر چند پذیرفتن این واقعیت دشوار است ،اما تجربه بارها و بارها ثابت کرده است که مواجه شدن فرد معتاد با عواقب ناگوار رفتارهایش ،بهترین راه برای کمک کردن به او می باشد .وقتی بپذیرید که او مسئول بهبودی از بیماری اعتیادش است ،بهتر می توانید با او مثل یک فرد بالغ برخورد کنید .فرد معتاد نیز مثل هر انسان بالغی حق دارد آن طور که دلش می خواهد زندگی کند و تنها در صورتی که خودش تمایل داشته باشد خواهد توانست از این بیماری بهبود یابد .اما اگر با او مثل یک کودک برخورد کنید ،او شما را مسئول بهبودی خود می داند و در این صورت شانس متمایل شدن او به قطع مصرف مواد و بهبودی ،کمتر خواهد شد.
.١1دفات هیچ انسانی کامل و عاری از خطا و اشتباه نیست ،اما در هنگام مواجهه با یک فرد معتاد که بدون تردید رفتارهای نادرست و آزاردهنده زیادی دارد ،کمتر کسی پیدا می شود که ناقص بودن شخصیت خود را بپذیرد .زمانی که اعضای خانواده از پذیرفتن خطاها و اشتباهات خودشان خودداری می کنند و در همه موارد فرد معتاد را مقصر می دانند ،درهای گفتگوی سازنده با فرد معتاد کامالً بسته می شود.
.١١واکنش این ضرب المثل که " قبل از حرف زدن خوب فکر کن " توصیه بسیار مناسبی است .وقتی ما در برابر هر حرف و سخن معتاد از خودمان واکنش نشان دهیم و او را سرزنش کنیم ،در واقع شانس هر گونه گفتگو با او را از بین برده ایم.
79
.١۲رنجش کینه به دل گرفتن ،خودداری از بخشیدن ،و یادآوری آزار و اذیت های گذشته ،باعث می شود که شانس گفتگوی سالم و سازنده با فرد معتاد از میان برود .هیچ وقت فراموش نکنید که فرد معتاد در واقع یک بیمار است و بیشتر رفتارهای او از بیماری اعتیاد او سرچشمه می گیرد .یادآوری کردن مصائب و بالهایی که فرد معتاد بر سر شما آورده است ،و باز کردن زخم های کهنه باعث می شود که لحن صحبت های شما با نیش و کنایه و عصبانیت همراه شده و نتوانید ارتباط سازنده ای با یکدیگر برقرار کنید .به جای یادآوری خاطرات و مشکالت گذشته ،بهتر است مشکالت کنونی را مالک و معیار قرار داده و با امیدواری به آینده نگاه کنیم.
ابزارهای ارتباط موثر جنگ و مرافعه با فرد معتاد ،کاری بسیار ساده و در عین حال بی نتیجه ای است .ما به تدریج عادت می کنیم که همه هوش و حواس خود را روی رفتارهای ویرانگر او و مصائب و بالهایی که بر سر خانواده آورده است متمرکز کنیم .از بر شمردن مصیبت هایی که فرد معتاد بر سر زندگی خودش و ما آورده است خسته نمی شویم و چنین تصور می کنیم که اگر آنها پاک شوند ،همه مشکالت و گرفتاری های ما نیز حل می شود ودیگر در زندگی هیچ مشکل و غصه ای نخواهیم داشت .این طرز تفکر نشان می دهد که نه تنها عزیز معتاد ما از بیماری اعتیاد رنج می برد ،بلکه خود ما نیز تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته ایم .تک تک اعضای خانواده وظیفه دارند که با شرکت کردن در جلسات رایگان و محرمانه انجمن های حمایت از خانواده معتادان ،برنامه بهبودی خود را آغاز کرده و اجازه ندهند که آنها نیز مانند فرد معتاد قربانی بیماری اعتیاد شوند. زمانی که با عقل و منطق و از دیدگاه بهبودی و اصول برنامه های ۲٢قدمی به فرد معتاد نگاه کنیم ،خواهیم توانست خودمان را از تاثیرات و پی آمدهای دردناک زندگی در کنار فرد معتاد نجات دهیم .وقتی طبیعت و ماهیت بیماری اعتیاد را بشناسیم و از ناتوانی خودمان در کنترل این بیماری با خبر شویم ،بهتر می توانیم با فرد معتاد ارتباط برقرار کنیم .وقتی این تصور باطل را کنار بگذاریم که می توانیم فرد معتاد را به قطع مصرف مواد وادار کنیم ،قدرت آن را پیدا خواهیم کرد که بر اساس واقعیتها و به دور از خشم و سرزنش کردن عزیز معتادمان ،ارتباطی سازنده با او برقرار کنیم. در این قسمت برای آگاهی شما توصیه هایی در خصوص نحوه ایجاد یک ارتباط سودمند و پرحاصل با فرد معتاد ارائه شده اند: :اثشارْبی ارتجبط يٕثز ثب يعتبداٌ 17ػکم
.١به جای نصیحت کردن بازخورد بدهید بین نصیحت کردن و اظهار نظر کردن تفاوت بسیار زیادی وجود دارد .نصیحت کردن حالت دخالت در زندگی دیگران دارد در حالی که رهنمود دادن یا اظهار نظر کردن ،جنبه حمایتی دارد .نصیحت کردن شبیه دستور دادن به فرد معتاد است که چه کاری انجام دهد و چه کاری انجام ندهد .نصیحت کردن و تعیین اینکه بهترین راه و روش زندگی کدام است ،در واقع به این معنی می باشد که شما فرد معتاد را مانند یک کودک فرض کرده و به او می گویید که چه چیزی خوب و چه چیزی بد است و با کنایه می خواهید به او بفهمانید که او فرق بین خوب و بد را تشخیص نمی دهد .طبیعی است که این رفتار شما با واکنش و خشم او روبرو خواهد شد ،چراکه هیچ کس دوست ندارد دیگران در زندگی اش دخالت کنند یا برای او تعیین تکلیف کنند. بر خالف نصیحت که برای برقراری ارتباط سازنده و کمک به فرد معتاد به هیچ وجه مناسب نیست ،اگر صحبت های شما بر مبنای پیشنهاد یا رهنمود دادن باشد ،احتمال اینکه عزیز معتادتان به حرف های شما گوش دهد به مراتب بیشتر خواهد شد.
81
برای مثال ،به جای اینکه به فرد معتاد بگویید که باید مصرف مواد را قطع کند چون باعث مرگ او خواهد شد ،بهتر است برای او بیان کنید که اعتیادش چگونه زندگی شما را نیز تحت تاثیر قرار داده و تباه کرده است .با این حرف ،او متوجه خواهد شد که عالوه بر خودش ،شما را نیز درگیر مصائب و مشکالت اعتیاد خود کرده است .همچنین در این حالت او دیگر شما را به عنوان کسی که در وضعیت بهتری از او قرار دارد و به او دستور می دهد که اعتیادش را ترک کند به حساب نیاورده و در وضعیتی مشابه با خود خواهد دید و برای وی معلوم خواهد شد که هر دو شما قربانی بیماری اعتیاد هستید .برای مثال اگر شما برای عزیز معتادتان توضیح دهید که وقتی می بینید او مواد مصرف می کند چه احساس ناخوشایندی به شما دست می دهد او متوجه می شود که مصرف مواد عالوه بر اینکه به خودش آسیب می رساند به اعضای خانواده نیز آسیب وارد می کند و همین امر ممکن است او را به احساس مسئولیت و اقدام کردن در جهت بهبودی تشویق کند .رهنمود دادن در واقع به ایجاد نوعی احساس مشترک بین فرد معتاد و اعضای خانواده منجر می شود .با ارائه دادن رهنمودها شما از فرد معتاد چیزی نمی خواهید و انتظار خاصی نیز از او ندارید .رهنمودهایی که شما به فرد معتاد می دهید در واقع دیدگاه ها و توصیه هایی است که به فرد معتاد می دهید و به او یادآور می شوید که به چه علت باید مصرف مواد را قطع کند .اما نصحیت کردن به این معنی است که شما در موقعیت برتری قرار دارید و بهتر از طرف مقابل می دانید که چگونه باید زندگی او را اداره کنید. با توجه به این که احتماال اکثر ما تفاوت بین نصیحت کردن و رهنمود دادن را نمی دانیم ،در این قسمت پیشنهاداتی ارائه شده اند که حالت رهنمود داشته و جهت برقراری یک ارتباط موثر با فرد معتاد به شما کمک می کنند: واقعیت ها را به آنها بگویید رفتارهای فرد معتاد در بسیاری از مواقع برای اطرافیانش عذاب آور است .به همین علت بهتر است که شما با کمال خونسردی و با صراحت به او بگویید که رفتارهایش شما را آزار می دهد .همیشه به یاد داشته باشید که او از یک بیماری به شدت تاثیر گذار بر ذهن رنج می برد و قصد اذیت و آزار کسی را ندارد؛ بنابراین شما نیز نباید کارها و رفتارهای ناخوشایند و عذاب آور او را به حساب دشمنی یا بد خواهی نسبت به خودتان بگذارید .زمانی که با فرد معتاد صحبت می کنید ،اطالعات مفید و قابل لمس در اختیارش قرار دهید .وقتی درباره نظرات و دیدگاهایتان با او صحبت می کنید آرامش خود را حفظ کرده و تنها به گفتن واقعیت ها اکتفا کنید .برای مثال تصور کنید که فرد معتاد شب قبل دیر به خانه بازگشته و شما را چشم انتظار و نگران گذاشته است .شاید شما از اینکه نکند بالیی بر سر او آمده باشد غرق ترس و اضطراب شده اید و همین نگرانی شدید شما را به شدت عصبانی کرده است .اما وقتی روز بعد با فرد معتاد صحبت می کنید ،به او بگویید که رفتارش چگونه بر روی شما تاثیر می گذارد و از این پس دیگر حاضر نیستید چنین رفتارهایی را تحمل کنید .از گریه کردن ،فریاد کشیدن و انتقاد کردن از او خودداری کنید .کنار گذاشتن عواطف و احساسات در برخورد با فرد معتاد باعث می شود تا زندگی شما کمتر تحت تاثیر رفتارهای او قرار گرفته و به شما کمک می کند تا از توسل به روش های زیان آور و واکنش های عصبی و غیر ارادی دوری کنید .در ضمن وقتی شما به آرامی و صادقانه درباره احساسات خود با فرد معتاد صحبت کنید ،احتمال اینکه او به حرف های شما گوش دهد بیشتر خواهد شد. قضاوت نعنید از بد زبانی و ناسزاگویی خودداری کنید ،چون این کار باعث می شود تا فرد معتاد با خشم از خود واکنش نشان داده و حالت دفاعی به خود بگیرد .قضاوت کردن یا توهین کردن هیچ کمکی به شما یا عزیز معتادتان نمی کند .تحقیر یا کوچک کردن فرد معتاد ،هیچ حاصلی جز فاصله گرفتن بیشتر او از شما نخواهد داشت .همیشه حواستان را جمع کنید تا از به کار بردن کلمات و جمالتی که باعث قضاوت کردن درباره رفتار فرد معتاد می شود خودداری کنید؛ چراکهوقتی شما به او توهین کنید قطعا ً او هم به همین صورت واکنش نشان می دهد و آن هنگام است که گفتگوی دوستانه ،به درگیری تبدیل شده و شما هیچ نتیجه ای از کار خود نخواهید گرفت. عجوالنه واکنش نشان ندهید حتی اگر فرد بیسار حساس و زود رنجی هستید و فرد معتاد سعی در جریحه دار شدن احساسات شما کرد ،از واکنش نشان دادن و برخورد عجوالنه با فرد معتاد خودداری کنید .بهتر است مدتی صبر کنید تا آرامش خود را به دست آورده و سپس با عزیز معتادتان به گفتگو بنشینید .اول اطمینان حاصل کنید که خودتان درگیر احساساتی مثل خشم و سرخوردگی نیستید ،و حرف هایی که می زنید نه از روی احساس ،بلکه از روی منطق و بر اساس واقعیات است، سپس اقدام به صحبت کردن کنید .هر چقدر که آرامش خود را بیشتر حفظ کنید ،امکان موثر واقع شدن حرف های شما بیشتر می شود .بروز دادن خشم و یا بحث و جدل با فرد معتاد در واقع نشان می دهد که شما نیز در دام ثاثیرات بیماری اعتیاد گرفتار شده اید .تنها با حفظ آرامش است که می توانید در صحبت های خود با فرد معتاد به نقاط مشترکی رسیده و احتماال نتایج مطلوبی به دست بیاورید.
81
از افراط خودداری کنید برخورد منفی با فرد معتاد باعث می شود تا دورنمای بهبو دی وی از بیماری اعتیاد تیره تر شود .موقع صحبت کردن با افراد معتاد از به کار بردن کلمات تند و زننده ای همچون هرگز ،همیشه ،تا پایان عمر و ...خودداری کنید، چون این گونه عبارت ها و قضاوت ها ،پیش گویی های بیهوده ای بیش نیستند .برای مثال از به کار بردن جمالتی چون "تو هیچ وقت به جایی نخواهی رسید" یا اینکه "هرگز پاک نخواهی شد" جداً پرهیز کنید ،چون به زبان آوردن این گونه جمالت باعث می شود تا فرد معتاد بیشتر در نا امیدی فرو برود و دلیل بیشتری برای ادامه مصرف مواد پیدا کند .در این شرایط او تالش می کند تا حالت دفاعی به خود بگیرد .سعی کنید به مشکالت و ناراحتی های گذشته اشاره ای نکنید و فقط درباره مسائلی که امروز و هم اکنون شما را آزار می دهند با وی صحبت کنید .معموال اشتباه اعضای خانواده این است که مسائل و مشکالت را نادیده گرفته و بیان نمی کنند ،ولی آرام آرام آنها را در درون خود جمع می کنند ،و بعد هنگام بحث در مورد یک موضوع کوچک به شدت از خود واکنش نشان داده و مانند یک بمب منفجر می شوند و همه رنجش ها و ناراحتی های گذشته را به یکباره بر سر فرد معتاد خالی می کنند. وقتی که معتاد نشئه است با او صحبت نعنید تالش کردن برای گفتگو با فرد معتادی که در حالت نشئگی است ،مانند صحبت کردن با یک دیوار است و هیچ نتیجه ای جز شکست ندارد .این احتمال نیز وجود دارد که گفتگو کردن در این شرایط به بحث و جدل یا درگیری و خشونت ختم شده و شما را با خطر مواجه کند .به خودتان یاد آوری کنید که صحبت کردن با یک معتاد در حال نشئگی ،مانند حرف زدن با هیوالی اعتیاد است .این هیوال نه تنها گوش شنوایی ندارد ،بلکه شما را هم به مرز جنون و دیوانگی می کشاند .بنا براین جهت سالمتی روحی خودتان هم که شده بهتر است صبر کنید تا آنها از حالت نشئگی خارج شوند ،چون فقط در آن صورت است که احتمال درک متقابل صحبت ها بین شما به وجود می آید. هدفمند صحبت کنید اگر موضوعی وجود دارد که می خواهید درباره آن با فرد معتاد صحبت کنید ،درباره هدفی که از این گفتگو دارید مطمون شوید .اگر فقط به قصد خالی کردن خشم و ناراحتی خودتان با او صحبت می کنید ،مطمئن باشید که به هیچ نتیجه مطلوبی نخواهید رسید .این گونه گفتگوها به هیچ وجه تغییری در رفتار فرد معتاد ایجاد نخواهد کرد. مسئولیت رهنمودها و انهار ننرهای خود را بر عهده بگیرید سعی کنید به جای یادآوری اشتباهات و خطاهای فرد معتاد به او بگویید که رفتارش چگونه احساسات شما را تحت تاثیر قرار می دهد .اگر زمان صحبت کردن با فرد معتاد جمالتتان با کلمه "شما یا تو" شروع می شود در آن صورت باید بدانید که به جای متمرکز شدن روی خودتان ،همه حواس و توجه خود را روی خطاها و اشتباهات فرد معتاد متمرکز کرده اید .برای آغاز کردن صحبت با یک معتاد بهتر است ابتدا درباره خودتان صحبت کنید و به او بگویید که بیماری اعتیاد او چگونه زندگی سایرین را نیز تحت تاثیر قرار داده است .برای مثال نگویید که" :تو باعث شدی که "...بلکه اینطور آغاز کنید" :من احساس می کنم که "...یا بگویید" :با این طور رفتارها زندگی من در چنین وضعیتی قرار گرفته ."...از دیدگاه روانشناسی وقتی شما در باره نوع احساس خود با فرد معتاد صحبت کنید، امکان اینکه او به سخنان شما توجه کند بیشتر است .سخنان شما نباید به گونه ای باشد که فرد معتاد احساس کند که عامل همه بدبختی ها و مشکالت زندگی شما است. سعی کنید تا فرد معتاد مننور شما را به خوبی دره کند بعد از صحبت کردن با فرد معتاد ،همیشه در انتها از او بپرسید که آیا متوجه حرف های شما شده است یا خیر. بیشتر اوقات ما حرف های خودمان را می زنیم و تصور می کنیم که طرف مقابل نیز حرف های ما را فهمیده است؛ در حالیکه ممکن است او دچار سوء تفاهم شده و یا منظور ما را به درستی درک نکرده باشد .برای اینکه مطمئن شوید که فرد معتاد متوجه حرف های شما شده است بهتر است در پایان حرف هایتان از او بخواهید تا برای جمع بندی کردنگفته های شما را بازگو کند .زمانی که مطمئن شدید که فرد معتاد به خوبی متوجه سخنان شما شده است ،به او نیز اجازه بدهید تا حرف خود را بزند و نظراتش را با شما در میان بگذارد .با این کار ،او احساس خواهد کرد که شما برای او و نظراتش اهمیت قائل هستید .این کار باعث می شود تا احساس خوبی به او دست داده و بهتر به حرف های شما گوش کند و رفتار منطقی تری از خود نشان دهد .سعی کنید در صحبت هایتان درباره فرد معتاد هیچ گونه قضاوتی نکنید .البته این کار بسیار دشوار است چون آنها پیش از این بارها به شما درو گفته و قول های بی ارزشی داده اند ،اما این احتمال وجود دارد که بالخره یک بار زمانی که شما بدون قضاوت کردن درباره او حرف زدید و به حرفهای او گوش کردید ،سرانجام متوجه شود که اعتیاد چه بالیی بر سر او آورده است و چشمانش را بر روی وضعیت حقیقی خود باز کند.
82
.۲ضد و نقیض گویی ها را یادآوری کنید
هدف از صحبت کردن و رهنمود دادن ،در واقع کمک به فرد معتاد برای بیرون آمدن از انکار بیماری اعتیاد است. معتادان به علت گرفتار شدن در چنگ بیماری اعتیاد ،نمی دانند که چه صدمات و آسیب هایی به خود و اطرافیان خود وارد می کنند .اما شنیدن تاثیرات و پیامدهای ناگوار بیماری اعتیاد از زبان یکی از عزیزانشان ،ممکن است باالخره آنها را با حقیقت رو به رو کرده و باعث شود تا از انکار کردن بیماری خود دست بردارند. انتظار نداشته باشید بعد از رهنمودهای شما معجزه ای رخ دهد و یک شبه عزیز معتادتان تصمیم به ترک اعتیاد بگیرد .حتی در صورتی که شما همه توصیه های ارائه شده را به کار گرفته و صحبت کردن با او را آغاز کنید ،با فردی روبرو هستید که جسم و روان او به شدت تحت تاثیر بیماری اعتیاد قرار گرفته است .با خود فکر نکنید که چون شما روش مناسبی برای گفتگو با فرد معتاد و ترغیب وی به قطع مصرف مواد در پیش گرفته اید ،او نیز همه حرف های شما را می پذیرد .تاثیرات بیماری اعتیاد بسیار گسترده است و بیشتر اوقات معتادان برای حفظ و ادامه دادن مصرف مواد ،از انواع ترفندها و حیله های ممکن استفاده می کنند .به هر حال امیدوار باشید و فراموش نکنید که برای موفق شدن در راهی که در پیش گرفته اید نیاز به صبر و آرامش ،و پذیرفتن واقعیت ها دارید .همان طور که عزیز معتاد شما یک شبه به بیماری اعتیاد مبتال نشده است ،یک شبه هم بهبود نخواهد یافت .کمترین نتیجه ای که این روش ارتباط برقرار کردن به همراه دارد ،این است که دیگر اجازه نخواهید داد تا بیماری اعتیاد شما را مغلوب خود کند و شما علیرغم زندگی کردن در کنار یک فرد معتاد ،زندگی سالم تر ،و آسوده تری را تجربه خواهید کرد. همیشه واقعیت را بگویید ،اما با سیاست و مالیمت با فرد معتاد حرف بزنید .به جای اینکه در واکنش های خود به سخنان فرد معتاد حالت تدافعی بگیرید و نشان دهید که حق با شما است ،سواالتی مطرح کنید تا او به ضد و نقیض بودن حرف های خود پی ببرد .سواالتی از قبیل :چطور ممکن است؟ یا منظور شما چیست؟ باید بدانید که اگر گفتگوی شما با فرد معتاد به مشاجره کشیده شود ،هیچ چیز نصیب شما نخواهد شد .چون صحبت هایی که با مشاجره همراه باشد باعث خواهد شد که فرد معتاد همچنان وجود مشکالت را انکار کرده و بار دیگر در کشمکش با شما پیروز شود ،زیرا این بیماری بر اثر هیجانات روحی و روانی شدت پیدا می کند. هدف نهایی شما این است که فرد معتاد را به سمت پذیرفتن این واقعیت که مشکلی به نام اعتیاد دارد پیش ببرید .از آنها بپرسید نظرشان درباره شرایطی که در آن قرار دارند چیست و اینکه ریشه اصلی مشکالت آنها در کجاست؟ از بیان کردن اینکه برای قطع مصرف مواد باید چه کارهایی باید انجام دهند خودداری کنید ،چون این روش آنها را به انجام کاری که به آن تمایل ندارند وادار کرده و باعث مخالفت و مقاومت کردن آنان می شود.
.3مسئولیت تصمیم گیری را به آنان بسپارید
افراد معتاد معموال دیگران را مسئول مشکالت و گرفتاری های خود معرفی می کنند .اگراز یک معتاد سوال کنید که چطور شد که معتاد شدید ،برای شما هزاران دلیل می آورد تا ثابت کند خودش در این رابطه مقصر نیست و این رفتارهای دیگران است که باعث معتاد شدن او شده است .بیشتر معتادان از نداشتن اعتماد به نفس رنج می برند .آنها احساس خوبی درباره خودشان ندارند و دیگران را مسئول همه مشکالتی می دانند که در آن گرفتار شده اند .آنها با انداختن مسئولیت بدبختی و مشکالت خود به گردن دیگران سعی می کنند تا اعتیاد خود را توجیه کرده و به مصرف خود ادامه دهند. اعضای خانواده می بایست از این ترفند و حیله معتادان ،یعنی مقصر دانستن اعضای خانواده برای معتاد شدنشان آگاهی داشته باشند .ضمنا باید بدانند این یک واقعیت انکار ناپذیر است که هیچ کس نمی تواند فرد دیگری را به اعتیاد بکشاند و به همین علت اعضای خانواده نباید خود را در رابطه با معتاد شدن عزیزشان گناهکار و مقصر بدانند .پذیرفتن این واقعیت به خانواده فرد معتاد کمک خواهد کرد تا در برخورد با او ،از خود قاطعیت نشان داده و تسلیم توجیه ها و مسئولیت گریزی های او نشوند .وقتی فرد معتاد به این نتیجه برسد که نمی تواند با دلیل تراشی اعضای خانواده را مسئول اعتیاد خود بداند ،احتمال اینکه خودش تمایل به پاک شدن پیدا کند بیشتر می شود. برقراری ارتباط موثر با فرد معتاد تنها با صحبت کردن با او ایجاد نمی شود ،بلکه باید به سخنان او نیز گوش داد. از فرد معتاد صادقانه درباره خودش و اعتیادش سئوال کنید .اجازه بدهید تا او به زبان خودش به شما بگوید که چرا مواد مصرف می کند .زمانی که فرد معتاد ببیند کسی به حرف های او گوش می دهد ،احساس بهتری پیدا کرده و و ذهنش بیدار می شود .واقعیت این است که معتادان تنها پس از پذیرفتن شرایطی که در آن قرار دارند ،می توانند فرایند بهبودی خود را آغاز کنند .در این میان ،اعضای خانواده می توانند با ایجاد یک ارتباط سالم و اثرگذار ،و در پیش گرفتن رفتارهای صحیح و به دور از احساسات ،به پاک شدن فرد معتاد کمک کنند .اما درنهایت این خود فرد معتاد است که باید برای بهبودی تمایل نشان داده و اقدامات الزم برای رهایی از چنگ اعتیاد را انجام دهد. وقتی که فرد معتاد در جمع اعضای خانواده حاضر می شود ،هریک از آنها برای حل مشکالت و نجات دادن او از چنگ اعتیاد ،انواع نصیحت ها و توصیه ها را مطرح می کند .علت نصیحت های آنان این است که تصور می کنند
83
اعتیاد نوعی ضعف شخصیتی یا مشکل رفتاری است و آنها می توانند با اقداماتی که پیشنهاد می دهند ،این نقاط ضعف را برطرف کنند .همین تصورات غلط درباره بیماری اعتیاد است که در نهایت باعث می شود تا همه تالش های آنان با شکست مواجه شده و خشم و سرخوردگی آنان بیشتر شود .در این مرحله زندگی خود آنها نیز بر اثر بیماری اعتیاد نابسامان و آشفته شده و اداره آن از دستشان خارج می شود ،به همین دلیل آنها فرد معتاد را مقصر و مسئول این وضعیت تصور کرده و او را گناهکار می دانند .اما چنانچه اعضای خانواده بدانند که اعتیاد نوعی بیماری است و آنها در برابر این بیماری کامال ناتوان هستند ،در آن صورت راه و روش برخورد با فرد معتاد را به طور کلی تغییر خواهند داد .پس از این تغییر دیدگاه ،آنها دیگر برای نجات او به نصحیت کردن متوسل نخواهند شد و در نتیجه احساس شکست ،نفرت ،سرزنش و گناه نیز به آنها دست نخواهد داد .با شناخت ماهیت بیماری اعتیاد، آنها متوجه خواهند شد که برای تشویق کردن عزیزشان به پاکی ،از چه روش های سالمی می توانند استفاده کنند .آن زمان است که اعضای خانواده خود می فهمند که تحت تاثیر بیماری اعتیاد قرار گرفته اند و رفتار خودشان نیز آزار دهنده و ویرانگر شده است .وقتی که اعضای خانواده به ناتوانی خود در برابر بیماری اعتیاد پی ببرند ،می توانند مسئولیت رفتارهای خودشان را بر عهده گرفته و برای سر و سامان دادن به زندگی خود ،از برنامه های دوازده قدمی حمایت از خانواده معتادان استفاده کنند .با پیروی از ابزار بهبودی که در این انجمن ها ارائه می شود، اعضای خانواده می توانند طوری با فرد معتاد صحبت کنند که او را به جای حمایت ناسالم به پاک شدن و رهایی از چنگ بیماری اعتیاد ترغیب و تشویق کنن د .قبول کردن و پذیرفتن این واقعیت که اعضای خانواده نیز در برابر بیماری اعتیاد ناتوان هستند باعث خواهد شد تا آنها آگاهی بیشتری پیدا کنند و بتوانند زندگی بهم ریخته خود را دوباره سر و سامان دهند و اجازه ندهند که اعتیاد عزیزشان زندگی آنان را به تباهی بکشد .آنها متوجه خواهند شد که در زمینه کمک به عزیزشان برای بهبودی از بیماری اعتیاد کار چندانی از دستشان ساخته نیست و اجازه خواهند داد تا فرد معتاد عواقب بیماری اعتیاد خود را تجربه کند .انجام این کار بسیار مشکل می باشد چون اعضای خانواده فرد معتاد ،به طور غریزی تالش می کنند تا برای نجات عزیز معتادشان ،هر کاری که از دستشان ساخته است راانجام دهند .اما بدون هیچ شک و تردیدی باید بپذیرند که نه آنها و نه هیچ کس دیگری قدرت آن را ندارد که برای زندگی دیگران تعیین تکلیف کرده و از آنها بخواهد تا مسیر زندگی خود را تغییر دهند.
مبانی اولیه ارتباط با معتاد در این قسمت چند نعته مهم و ساده را یادآور می شویم که بهتر است هنگام گفتگو با یک معتاد ،آن ها را به خاطر داشته باشیم: )۲بپذیرید که عزیز شما از بیماری اعتیاد رنج می برد و قدرت انتخاب و کنترل مصرف مواد را از دست داده است. ) ٢هر چند که دیدن عذاب کشیدن عزیزتان برای شما بسیار ناراحت کننده است ،اما باید بگذارید تا او عواقب اعتیاد خود را تجربه کند ،چون در این حالت احتمال تمایل به پاک شدن او بیشتر است. )٣باید بدانید که عزیز شما ممکن است از مصرف مواد دست بر ندارد و برای ادامه اعتیاد خود به هر شیوه ای متوسل شود. ) ٤حق دارید که از بابت معتاد شدن عزیزتان نگران باشید ،اما باید بدانید که او برای بهبودی از این بیماری باید رنج و عذاب زیادی را تحمل کند. ) ٥در برخورد با آنها رفتاری صبورانه در پیش بگیرید .باید بدانید شما از آنها می خواهید از عادتی دست بردارند که یک عمر با آنها بوده است .دست برداشتن از اعتیاد به زمان نیاز دارد و یک شبه امکان پذیر نمی باشد. )٦وانمود نکنید که رفتارهای ویرانگر آنها را درک کرده و نادیده می گیرید ،اما از انتقاد کردن از آنها به خاطر رفتارشان نیز خودداری کنید و سعی کنید تا صحبت های شما به بحث و جدل تبدیل نشود. ) 1از سرزنش کردن و یا حمله کردن به آنها خودداری کنید؛ اما ضد و نقیض بودن حرف ها و کارهایشان را به آنها یادآوری کنید. )9از دستور دادن ،تهدید کردن ،التماس کردن ،رشوه دادن ،تشویق کردن ،یا مجبور کردن آنها به انجام کاری خودداری کنید. این گونه رفتارها باعث می شود تا اعتیاد فرد معتاد شدت بیشتری پیدا کند. )8به جای اینکه به آنها امر و نهی کنید ،از آنها بخواهید تا با شما در باره آنچه در ذهنشان می گذرد صحبت کرده و احساسات خود را برای شما بیان کنند.
84
-١١-3گروه های حمایت خانواده بیماری اعتیاد زندگی فرد معتاد و نزدیكانش را به شدت آشفته و مختل می كند .گرچه ممكن است اعضای خیانواده فیرد معتیاد تصور كنند كه این فیرد معتیاد اسیت كیه نییاز بیه کمیک دارد ،امیا واقعییت ایین اسیت كیه خیود آنهیا نییز بیه شیدت تحیت تیاثیراین بیماری قرار گرفته و برای التیام زخم های درونی خود و رهیا شیدن از طیرز فكیر و رفتارهیای ناسیالم بیه كمیك و حماییت نییاز دارند .در این قسمت اطالعاتی در مورد نحوه کمک رسانی گروه های حمایت از خانواده معتیادان ،جهیت کمیک بیه آنهیا بیرای بهبود یافتن از تاثیرات بیماری اعتیاد ارائه شده است.
چرا اعضای خانواده معتادان به بهبودی نیاز دارند؟ گروه های حمایت از خانواده معتادان چیست؟ ۲٢قدم گروه های حمایت از خانواده معتادان
چرا اعضای خانواده معتادان به بهبودی نیاز دارند؟
کلیه کسانی که در کنار یک فرد معتاد زندگی کرده انمد ،بمه نحموی از تماثیرات ویرانگمر ایمن بیمماری آسمیب دیمده انمد. فرزندان افراد معتاد با مجموعه ای از مشکالت روحی از قبیل کمبود اعتماد به نفس ،احساس گناه و شرم بزرگ ممی شوند .احتمال اینکه فرزندان این گونه افراد نیز معتاد شوند زیاد است ،چون آنها در طول زندگی مشاهده کرده اند که والدینشان هنگام برخورد با مشمکالت زنمدگی بمه مصمرف ممواد مخمدر روی ممی آوردنمد؛ لمذا آنهما نیمز هممین روش را آموخته و برای روبرو شدن با گرفتاری هما و مشمکالت زنمدگی روش والدینشمان را در پمیش ممی گیرنمد .والمدینی کمه فرزند معتاد دارند نیز از انبوهی از احساسات و حالت همای آزار دهنمده همچمون خشمم ،گنماه و سمرخوردگی رنمج ممی برند و در نتیجه زندگی آنها هم تحت تاثیر این احساسات با فالکت و بدبختی همراه می شود .همینطور همسران افمراد معتاد که هیچ امیدی به داشتن رابطمه ای سمالم و منطقمی بما همسمر خمود نداشمته و بمه علمت اینکمه مجبمور ممی شموند تما مسئولیت های بیشتری را در زندگی به عهمده بگیرنمد ،دچمار فشمار بمیش از حمد و مشمالت شمدید روحمی و روانمی ممی شموند .بمه طمور کلممی ،زنمدگی در کنمار یمک معتمماد بما اضمطراب و نگرانممی ،سمردرگمی و آشمفتگی بمه همممراه اسمت. اعضای خانواده برای اینکه بتوانند این سبک زندگی را تحمل کنند ،مجبور می شوند تا همر کمدام راه و روش خاصمی را در پیش بگیرند که همین کار در نهایت آنها را از داشتن یمک زنمدگی سمالم و شماد محمروم ممی کنمد .آنهما بمه خماطر تمرکممز بممیش از حممد روی رفتارهممای فممرد معتمماد ،و تممالش بممرای نجممات دادن او از عواقممب بیممماری اعتیمماد ،بممه طممور ناخودآگاه زندگی شخصی و آسایش و آرامش خودشان را فرامموش کمرده و هممه کمار و زنمدگی خمود را بمه مراقبمت و حمایت از فرد معتاد می پردازند ،حمایت هایی که به علت ناآگاهی از طبیعمت بیمماری اعتیماد ،هیچگونمه تماثیر مثبتمی نیز بر زندگی فرد معتاد و اعضای خانواده ندارد. پس از سال ها زندگی در کنار فرد معتاد ،افکار ،احساسات و رفتارهای اعضای خانواده نیز مغشوش و آشفته شمده و ارتباط آنها با واقعیت های زندگی و قطع می شود .آنها فکمر ممی کننمد کمه اگمر بیمماری اعتیمد عزیمز معتادشمان درممان شود ،همه مسائل و مشکالت آنها نیز حل خواهد شد ،و همین امیمد از همر ترفنمد و ابمزاری بمرای وادار کمردن وی بمه پاک شدن استفاده می کنند .آنچه که آنها ناخواسته و بدون اطالع در حال انجام دادن آن هستند ،در واقع وابسته کردن اوضاع و احوال زندگی خودشان بمه وضمعیت فمرد معتماد اسمت .آنهما در واقمع بمر ایمن باورنمد کمه تنهما زممانی احسماس خوشبختی خواهند كرد که عزیز معتادشان آنطور که آنها ممی خواهنمد بمه یمك عضمو سمالم و مفیمد بمرای خمانواده تبمدیل شود .این طرز فکر نادرست و غیر منطقی در واقع به این معنی اسمت کمه آنهما اختیمار زنمدگی خمود را بمه دسمت یمک بیماری جنون آمیز و عذاب آور به نام اعتیاد داده اند .آنها بما داشمتن چنمین بماوری در واقمع از یمک فمرد بیممار انتظمار دارند که سالمت خود را به دست آورد تا شما بعد از آن بتوانند از زندگی مورد عالقه شان بهره مند شوند .ایمن گونمه افكار نادرست و غیر منطقی که حقیقتا نشانه تاثیرات زندگی کردن در کنار یک فرد معتاد می باشد ،باعث شمده اسمت تا زندگی آنان نیز تحت تاثیر بیماری اعتیاد قرار گرفته و روند عادی آن مختل شود. اعضای خمانواده بمه علمت تصمورات اشمتباه و خیمالپردازی همای خمود ،تصمور ممی کننمد کمه بمرای بهتمر کمردن کیفیمت زندگی خودشان ،چاره ای جز نجات دادن فرد معتاد از بالهما و دردسمرهایی کمه بمر سمر خمودش ممی آورد ندارنمد .بمه همین علت همواره برای رهایی از عواقب و مشمکالت بیمماری اعتیماد بمه او کممک ممی کننمد ،در حمالی کمه ایمن نموع کمک های آنها ،به طور ناخواسته زمینه تشدید بیماری فرد معتاد را فمراهم ممی آورد .اعضمای خمانواده فمرد معتماد بمه جمای اینکمه بما خممود بطمور معقمول و منطقممی فکمر کننمد و ببیننممد کمه آیما کممک هممای آنهما واقعما ً فایممده ای بمه حمال عزیممز معتادشان داشته است یا نه ،تالش های خود را چندین برابر می کنند و از روش ها و راهکارهمای جدیمد اسمتفاده ممی کنند تا وی را وادار به قطمع مصمرف ممواد کننمد .شمما بمه عنموان اعضمای خمانواده یمک معتماد ،آیما تماکنون از خودتمان پرسیده اید که تا چه حد تالش های شما برای نجات او موثر بوده است؟ آیا محبت ها و تمالش همای خیرخواهانمه شمما باعث شده است که عزیز معتادتان از مصرف مواد دست بردارد؟ اگرچه ممکن است وی بر اثر فشارهای شما بمرای
85
ممدت کوتمماهی مصمرف مممواد را کنممار گذاشمته باشممد ،اممما پمس از مممدتی دوبماره مصممرف خممود را آغماز کممرده اسممت .در برنامه های ۲٢قدمی ،بمه تکمرار کمردن یمک کمار اشمتباه و تمالش بمرای گمرفتن یمک نتیجمه متفماوت از ایمن تمالش هما، "جنون" یا "نداشتن سالمت عقل" گفته می شود .کاری که اعضای خانواده به امیمد آنکمه فمرد معتماد را وادار بمه قطمع مصرف مواد نمایند نیز در واقع نوعی نداشتن سالمت عقل محسوب می شود چون آنها بارها و بارها رفتارهای خمود را تکرار می کنند ،بدون آنکه نتیجه مورد نظرشان را بمه دسمت بیاورنمد .اداممه کممک همای ناسمالم آنهما بمه فمرد معتماد نشان می دهد کمه اعضمای خمانواده نیمز ارتبماط خمود را بما واقعیمت هما از دسمت داده انمد و نممی تواننمد بمه درسمتی بمین واقعیت و آنچه كه در آرزوی آنها است ،تفاوت قائل شوند .واقعیت غمم انگیمز ایمن اسمت کمه همر چمه اعضمای خمانواده بیشتر برای وادار کردن عزیز معتادشان به قطع مصرف مواد تالش کنند ،بیماری مرمموز اعتیماد بیشمتر زنمدگی خمود آنها را تحت تاثیر قرار می دهد .اگر اعضای خانواده به این واقعیت پی ببرند که اعتیاد یمك نموع بیمماری اسمت و ایمن خود فرد معتاد است که باید برای پاکی ،رفاه و آسایش خودش اقدام کند ،در آن می توانند از شر توهم کممک بمه فمرد معتاد خالص شده و به زندگی آشفته و پریشان خود سر و سامان دهند. اعضای خانواده فرد معتاد باید این حقیقت را بپذیرند که زندگی در کنار یک معتاد به افکمار و رفتمار آنهما نیمز صمدمه زده است و اگر آنها خواهمان بهمره منمد شمدن از یمک زنمدگی بهتمر و سمالم تمر هسمتند ،ممی بایسمت از برناممه همای ۲٢ قدمی حمایت از خانواده های معتادان استفاده کرده ،و چه عزیز معتادشان به مصرف مواد ادامه دهد ،یا اینکمه اعتیماد خود را ترک کند ،آنها مسیر بهبودی خود را ادامه دهند .اعتیاد یک بیماری خانوادگی اسمت؛ سمال هما تحممل فشمار و اضطراب ناشی از زنمدگی در کنمار یمک فمرد معتماد ،ممکمن اسمت وضمعیت روحمی و روانمی اعضمای خمانواده را ،از شرایط خود فرد معتاد نیز به مراتب وخیم تر کرده باشد .واقعیت تلخ این است که فرد معتاد با فمرو رفمتن در خلسمه و نشممئگی ناشممی از مصممرف مممواد مخممدر ،اصمموالً نمممی دانممد کممه اعتیمماد وی چممه مشممکالت و بالهممایی بممر سممر خممود و یمما اطرافیانش آورده و لذا آنچنان اسیر فشارهای روحی و روانی نمی شود ،اما اعضای خمانواده کمه چماره ای جمز تحممل کممردن مشممکالت نداشممته و هممیچ تکیممه گمماهی نیممز بممرای بممه دسممت آوردن آرامممش و فراممموش کممردن ایممن گرفتمماری هممای ندارند ،اثرات ویرانگر و هولنماک بیمماری اعتیماد را مشماهده کمرده و از لحماظ روحمی و روانمی بمه شمدت آسمیب ممی بینند .حتی اگر فرد معتاد خانواده مصرف مواد را قطع کرده و در حال بهبودی باشد ،بماز همم اعضمای خمانواده تحمت تاثیر آسیب های روانی و عاطفی به جای مانده از دوران مصرف فرد معتاد باقی خواهند ماند .تا زممانی کمه اعضمای خانواده نپذیرند که زنمدگی خمود آنهما نیمز تحمت تماثیر بیمماری اعتیماد قمرار گرفتمه اسمت و بمرای بهبمودی بمه راهکماری همچون برنامه ۲٢قدم نیاز دارند ،بدون شک به همان زندگی عذاب آور و ناسالمی که طی سال های طوالنی بمه آن عادت کرده اند ادامه خواهند داد .وابستگی متقابل یا هم وابستگی ،عارضه ای است که کسانی که در کنار فرد معتماد زندگی کرده و با او یک رابطه عاطفی و احساسی دارند ،به آن دچار می شوند .بروز ایمن ناخوشمی بمدین شمکل اسمت که نزدیکان فرد معتاد نیز رفته رفته تحت تاثیر بیماری اعتیاد قرار می گیرند ،ولمی آشمفتگی و درمانمدگی خمود را بمه مصرف مواد توسط فرد معتاد ارتباط می دهند .آنها تصور می کنند که اگر فمرد معتماد مصمرف ممواد مخمدر و اعتیماد خود را ترک کند ،آنهما نیمز از احساسمات ناخوشمایند و عمذاب آوری کمه گرفتمار آن هسمتند ،نجمات خواهنمد یافمت .ولمی متاسفانه واقعیت این است که حتی در صورت پاک شمدن و بهبمودی عزیمز معتادشمان ،آنهما بمازهم از احساسمات بمد و ناخوشایندی که گرفتار آن هستند ،رنج می کشند. شاید برای اعضای خانواده ،پذیرفتن این واقعیت که آنها نیز تحت تاثیر بیماری اعتیماد قمرار گرفتمه و بمه بهبمودی نیماز دارند دشوار باشد .آنها بر این باورند که این یکی از عزیزانشان بوده کمه معتماد اسمت و آنهما افمراد سمالمی هسمتند کمه تالش کرده اند تا به عضو بیمار خانواده کمک کنند و بنابراین هیچ مشکلی ندارنمد .امما بایمد بداننمد کمه بیمماری اعتیماد حالت واگیردار و مسری داشمته و خمواه نماخواه اطرافیمان فمرد معتماد را نیمز تحمت تماثیر قمرار داده و بمه گونمه دیگمری بیمار می کند .ماهیت بیماری اعتیاد نیز به گونه ای است که هم خود فرد معتماد و همم اطرافیمان و نزدیکمان او ،آن را انکار کرده و نمی پذیرند که بیمماری اعتیماد طمرز فکمر و رفتمار آنهما را از حالمت عمادی خمارج کمرده اسمت .اعضمای خانواده وانمود می کنند که افرادی سالم و منطقی هستند و به هیچ وجه حاضر نیستند بپذیرنمد کمه خودشمان همم قربمانی بیماری اعتیاد شده اند .اما این یک واقعیت ساده و انکمار ناپمذیر اسمت کمه زنمدگی کمردن در کنمار یمک فمرد معتماد ،در نهایت باعث می شود تا رفتار و افکار اعضای خانواده او نیز تحت تاثیر این بیماری قرار گیرد .هیچ کس نممی توانمد در خانه ای زندگی کند که در آن یک فمرد معتماد همر روز آشموب و غوغمای تمازه ای ایجماد کمرده و ادعما کنمد کمه از لحاظ روحی و روانی آسیبی به او وارد نشده و از اضطراب و آشفتگی افکار رنج نمی برد .در بیشتر اوقات اعضای خانواده برای اینکه بتوانند رفتار جنون آمیز و آزار دهنده عزیز معتادشان را تحمل کنند و از فروپاشی کانون خانواده و به خطر افتادن جان خودشان جلموگیری کننمد ،مجبمور ممی شموند تما خودشمان همم رفتارهمای ناسمالم و غیرمنطقمی در پممیش بگیرنممد .در قممدم دوم گممروه هممای حمایممت از خممانواده هممای معتممادان شممرح مبسمموطی از ایممن نمموع رفتارهممای غیممر عاقالنه ای که اعضای خانواده انجام می دهند ،آمده است .آنها با کارکرد قدم دوم یاد می گیرنمد تما افکمار ،احساسمات و رفتارهای خود را هرچه بیشتر از بیماری اعتیاد عزیز معتادشان جدا نمایند .آنها قبل از هر کاری تالش می کنند تا از یک نیروی باالتر از خودشمان (خداونمدی مهربمان ،بدانگونمه کمه او را درک ممی کننمد) راهنممایی و کممک بگیرنمد. بدین ترتیب اشتباهات و کارهای غیر منطقی آنها کمتر و کمتر شده و در نتیجه احساسات بمد و ناخوشمایند از آنهما دور
86
می شود .آنها یاد می گیرند که بهبمودی یمک فراینمد اسمت و در نتیجمه بما صمبر و حوصمله ،نظماره گمر رشمد و بالنمدگی احساسی خود می شوند. می توان امیدوار بود که اعضای خانواده روزی از حالت انکار بیرون آمده و بپذیرند که زندگی آنها نیز به دلیل قرار گرفتن در کنار فرد معتاد مختل شده است .اعضای خانواده فرد معتاد پس از اعتراف بمه عمذاب آور بمودن زنمدگی در کنار فرد معتاد و پذیرفتن این واقعیت که نمی توانند عزیز معتادشان را به قطمع مصمرف ممواد وادار کننمد ،ممی تواننمد برای تسکین درد ها و رنج های درونی خودشان اقدام کنند .بدین منظور ،بهترین و موقر ترین روشمی کمه در اختیمار آنان فرار دارد ،کارکردن ۲٢قدم حمایت از خمانواده معتمادان ممی باشمد .اعضمای خمانواده افمراد معتماد بما شمرکت در جلسات رایگان و محرمانه گروه های ۲٢قدمی حمایت از خانواده ،چشمان خود را بر روی واقعیت ها بماز نمموده و متوجه می شوند که زندگی آنها چگونه بر اثر بیماری اعتیاد عزیز معتادشان غیر قابل اداره شده است و بمه یمافتن راه حلی برایتسکین زخم های درونی خود و رها شدن از تاثیرات بیماری اعتیاد ،امیدوار خواهند شد.
گروه های حمایت از خانواده معتادان چیست؟
از همان ابتدای به وجود آممدن انجممن الکلمی همای گمنمام و برناممه ۲٢قمدم در سمال ۲8٣٤ممیالدی ،مشمخص شمد کمه اعضای خمانواده افمراد معتماد بمه مشمروبات الکلمی نیمز ماننمد خمود الکلمی هما بمرای رهمایی از تماثیرات ایمن بیمماری در زندگیشان ،به بهبودی نیاز دارند .در ابتدا این انجمن تنها به اعضای خانواده افراد معتاد به الکمل محمدود ممی شمد ،امما حدود ٢2سال بعد انجمن های ویژه معتادان به ممواد مخمدر NAنیمز تشمکیل شمد .بمه ممرور زممان و بما پدیمد آممدن و شناسایی انواع مختلف اعتیاد های مصرف و اعتیادهای رفتاری همچون اعتیاد به قمار و اعتیماد بمه سمکس یما روابمط جنسی ،گروه های تازه ای نیمز بمرای حمایمت از اعضمای خمانواده کسمانی کمه از ایمن گونمه اعتیماد هما در عمذاب بودنمد تشکیل شد .همه گروه های حمایت از خانواده معتمادان ،بما وجمود تفماوتی کمه در شمکل و نموع اعتیماد وجمود دارد ،در اصل برای حمایت از اعضای خانواده هایی ایجاد شده اند که به علت همزیستی با فرد معتاد ،زندگیشمان عمذاب آور و غیممر قابممل اداره شممده اسممت .در ایممن گممروه همما آنهمما مممی تواننممد بمما اسممتفاده از ابزارهممای برنامممه ۲٢قممدم ،از تمماثیرات و عوارض بیماری اعتیاد خالص شده و به سممت یمک زنمدگی بهتمر و سمالم تمر گمام بردارنمد .دو انجممن بمزرگ حممایتی برای اعضای خانواده معتادان به مواد مخمدر و الکلمی هما بمه نمام همای نارانمان و االنمان نیمز وجمود دارنمد کمه هدفشمان کمک به خانواده های این عزیزان می باشد. کلیه خدمات همه گروه های حمایت از اعضای خانواده معتادان ،رایگان بوده و خود اعضما و شمرکت کننمدگان هسمتند که این گروه ها را سازماندهی و هدایت می کنند؛ لمذا چنمین جلسماتی در بسمیاری از نقماط جهمان برگمزار شمده و بمرای همگممان قابممل دسترسممی اسممت .اصمموالً در ابتممدای هممر یممک از جلس مات گممروه حمایممت از خممانواده معتممادان ،مطممالبی از نشریات و نوشته های مربوط به برنامه ۲٢قدم خوانده می شود و سپس یکی از اعضای گروه برای ایجاد همسانی و امیدواری در میان دیگر اعضای گروه ،اقدام به بمازگو کمردن تجربیمات خمود ممی نمایمد کمه در انجممن هما بمه ایمن کمار مشارکت کردن گفته می شود .بعد از آن سایر اعضای جلسه نیز می توانند در صورت تمایل و به صمورت داوطلبانمه اقدام به مشارکت و بازگو کردن تجربیات و دانسته های خود بکنند .همه جلسات انجمن ها بمه صمورت گمنمام برگمزار می شود یعنی نیازی نیست كمه شمما نمام خمانوادگی یما همر نموع اطالعمات دیگمری دربماره خودتمان را در اختیمار دیگمر اعضای جلسه قرار دهید .اما در صورت تمایل خودتان و برای به دست آوردن یک احساس بهتر ،می توانید به بیان احساسات خود با دیگران پرداخته و در باره تجربیات شخصی خودتان برای سایر اعضمای گمروه صمحبت کنیمد .یكمی از اصول حاكم بر جلسات که بمه شمدت بمر روی آن تاکیمد ممی شمود محرمانمه بمودن و حفمظ اسمرار یکمدیگر اسمت .در پایان هر جلسه به شركت كنندگان یادآوری می شود تا از بازگو كردن همر آنچمه کمه در جلسمه شمنیده انمد ،حتمی بمرای كسانی كه در جلسه نیز حضمور داشمته انمد خمودداری کننمد .بما توجمه بمه اینكمه گمروه همای حمایمت از خمانواده معتمادان براسماس سمنت هممای دوازده گانمه اداره مممی شموند ،فضممای مناسمبی را در اختیمار شممركت كننمدگان قممرار ممی دهممد تما بمما احساس امنیت ،تجربیات زندگی خود و اینكه چگونه تحت تاثیر عواقمب بیمماری اعتیماد قمرار گرفتمه انمد را بما دیگمران در میان بگذارند. بیرای کسیی آگیاهی و اطالعیات بیشییتر دربیاره چگیونگی برگیزاری جلسیات ١۲قییدمی لطفیا ً بیه قسیمت فرمیت جلسییات مراجعه کنید. جلسات گروه های حمایت از خانواده معتادان در همه نقاط دنیا بطور رایگان برگمزار ممی شمود و انمواع حمایمت هما و راهنمایی ها به زبمان همای مختلمف بمه اعضمای خمانواده معتمادان ارائمه ممی شمود .بما شمركت در جلسمات ایمن گمروه هما متوجممه خواهیممد شممد كممه اعضممای خممانواده هممای دیگممر نیممز بمما مشممكالت و مسممائلی شممبیه مشممكالت شممما روبممرو هسممتند و بسیاری از آنها نیز توانسته اند با کارکردن برنامه ۲٢قدمی راه حلی برای روبرو شدن و برطرف کردن مشکالتشان پیدا کنند .این احتمال وجود دارد كه شما تصور كنید مشكالت و بحران هایی كه بر اثر سال هما زنمدگی در كنمار فمرد معتاد با آنها رو به رو شده اید ،حالت غیرعادی داشته باشمد و از ایمن بابمت احسماس خجالمت و شمرمندگی كنیمد .امما بما شركت در جلسات گروه های حمایمت از خمانواده معتمادان خواهیمد دیمد كمه عمده زیمادی از هممان مشمكالتی كمه شمما در عذاب هستید رنج می برند .آشنایی با این گونه افراد به شما كمك خواهد كرد تا از انزوا و زندانی كه سال ها خمود را
87
در آن گرفتار کرده اید خالص شوید .با حضور در این جلسات و گموش دادن بمه سمخنان کسمانی کمه سرنوشمتی مشمابه شما داشته اند به تدریج احسماس گنماه و شمرمندگی شمما از میمان ممی رود .صمحبت کمردن بمه صمورت آزاد و صمادقانه دربمماره مسممائل و مشممکالت زنممدگی در کنممار یممک فممرد معتمماد - ،احتممماال بممرای نخسممتین بممار -باعممث مممی شمود تمما شممما احساس آرامش و راحتی کرده و از رنج و عذاب شما کاسته شود؛ چون با کسانی هم صحبت شمده و درد دل خواهیمد کرد که در وضعیتی مشابه وضعیت شما قمرار دارنمد و حمرف همای شمما را بمه خموبی درک ممی کننمد .وقتمی اعضمای خانواده معتادان دور هم جمع می شمده و در یمک جلسمه شمرکت ممی کننمد از یمک قمدرت خمارق العماده برخموردار ممی شوند چون نیروی گروه این شهامت و ایمان را به اعضا می دهد تا دیدگاه واقع بینانه تری درباره مشکالت زندگی به دست بیاورند و در نتیجه هم به خودشان و هم به عزیز معتادشان بهتر و موثرتر کممک کننمد .البتمه بایمد اعتمراف کمرد که تغییر دادن افکار و رفتارهای ی که ما سال ها به آنها عادت داشته ایم کار چندان سماده ای نیسمت .افکمار مغشموش و رفتارهای دیوانه وار ناشی از زندگی در کنار فرد معتاد در وجود ما ریشه دوانیمده اسمت و مما نممی تموانیم بمه سمادگی آنها را کنار بگذاریم .با کارکرد برنامه ۲٢قدم ،به تدریج طرز فکر و رفتار اعضمای خمانواده معتمادان تغییمر کمرده و شکل سالم تر و واقع بینانه تری به خود می گیرد .بهبودی از تاثیرات اعتیاد بر زندگی؛ روال خاصی داشمته و کماری زمان بر است .اعضای خانواده معتادان با شرکت در جلسمات گمروه و کمارکرد قمدم هما متوجمه خواهنمد شمد کمه کیفیمت زندگی آنها هر روز بهتر و بهتر می شود و آنها به تدریج از عوارض عذاب آور زندگی در کنار یک فرد معتاد رهما می شوند .همچنین اعضمای ایمن گمروه هما بمه عنموان بخشمی از برناممه بهبمودی خمود ،سمعی ممی کننمد تما ایمن راه حمل بهبودی که خودشمان بما اسمتفاده از آن توانسمته انمد از اثمرات بیمماری اعتیماد عزیمز معتادشمان بهبمود یابنمد را بمه طمور رایگان و با عشق و عالقه به دیگران انتقال دهند .آنها تالش می کنند تا نیرو ،امید و تجربمه خمود را در اختیمار سمایر کسانی که در معرض بیماری اعتیاد عزیزشان قرار گرفتمه انمد بگذارنمد .قمدم دوازدهمم انجممن حمایمت از خمانواده ممی گوید " :با بیداری روحانی حاصل از برداشتن این قدم ها ،کوشیدیم تا این پیام را به دیگران برسمانیم و ایمن اصمول را در تمام امور زندگی خود به اجرا درآوریم". انجمن های حمایت از خانواده معتادان ،از برنامه ۲٢قدمی الکلی های گمنام الگو برداری شده است .به جز قدم اول که به نوع اعتیاد مربوط می شود ،سایر قدم ها دقیقا مشابه قدم همای برناممه الکلمی همای گمنمام اسمت .در قمدم اول بمر این نکته تاکید می شود که اعضای خانواده در برابر بیماری اعتیاد عماجز هسمتند و زندگیشمان بمه خماطر تماثیرات ایمن بیماری غیر قابل اداره شده است .هر چند باور کردن این موضوع بسیار دشوار است ،اما پمذیرفتن ایمن واقعیمت سماده که اعضای خانواده هیچ قدرت و یا کنترلی بر بیماری اعتیاد ندارند ،به اعضای خانواده این شهامت را می دهمد کمه محدودیت ها و ضعف همای خمود در ایمن زمینمه را پذیرفتمه و در نتیجمه هممه تمرکمز و تالششمان را در راه بماال بمردن کیفیت و مراقبت از زندگی خودشان صرف کنند .همان طور که قدم اول به شما پیشنهاد می کند ،بما پمذیرش ایمن نکتمه که در برابر بیماری اعتیاد عاجز هستید ،به این نتیجه خواهید رسید که زندگی خودتان را با تمالش همای بیهموده و بمی سرانجام برای کنترل فرد معتاد ،به تباهی کشانده اید .موضوع جالب توجه اینکه با تسلیم شدن و پمذیرفتن ایمن واقعیمت که شما در برابر بیماری اعتیاد قدرتی ندارید و در ضمن نممی توانیمد عزیمز معتادتمان را نیمز کنتمرل کمرده و او را بمه قطع مصرف مواد وادار کنید ،در واقع اولین قدم را برای پایان دادن به شرایط نابسامان خود برداشته اید .شما متوجه خواهید شد که ادامه دادن به این توهم که قادر هستید یک انسمان دیگمر یما اعتیماد او را کنتمرل کنیمد کمار بیهموده و بمی نتیجه ای است که تنها باعث می شود تا قدرت کنترل زندگی خودتان را نیز به تدریج از دست بدهید .این گونمه تمالش ها در نهایت با شکست روبرو می شوند ،و آن هنگام است که تمازه شمما عزیمز معتادتمان را مقصمر دانسمته و اقمدام بمه سرزنش کردن او می کنید .اما زمانی که کارکردن قدم های دوازده گانه را شروع می کنید ،به هیچ عنوان تا این حد تحت تاثیر رفتار های فرد معتاد قرار نمی گیرید و اجازه نمی دهید که وی شکل و کیفیمت زنمدگی شمما را تعیمین کنمد، چون او یک بیمار است و هیچ کنترلی روی بیماریش ندارد .از این مرحله به بعد است که شما وابستگی عاطفی بمه فممرد معتمماد را کنممار گذاشممته و علیممرغم اینکممه کماکممان او را دوسممت داریممد و آرزوی بهبممود یممافتن او را در سممر مممی پرورانید ،اما دیگر زندگی خود را در راه درمان اعتیاد یا نجات دادن او از مسکالتی کمه ایجماد کمرده اسمت صمرف نمی کنید و دیگر بمه وی اجمازه نممی دهیمد کمه اراده و خواسمت خمودش را بمه شمما تحمیمل کنمد .بما کمارکردن قمدم همای دوازده گانه متوجه خواهید شد که با وجود زنمدگی در کنمار فمرد معتماد ،ممی تواینمد بمدون اضمطراب ممداوم و تمرس از آینده ،خودتان یک زندگی آرام ،آسوده و لذت بخش داشته باشید. گروه های ۲٢قدمی حمایت از خانواده معتادان ،بسیار انعطاف پذیر هستند و هممه رهنممود همای خمود را بمه صمورت پیشنهاد ارائه می دهندنه قاعده و قانون خاصی وجمود دارد کمه بایمد از آنهما پیمروی شمود ،و نمه انجمام دادن برناممه ۲٢ قدمی سبک و روش بخصوصی دارد .هر یک از اعضای خمانواده بما توجمه بمه وضمعیت روحمی -روانمی و برداشمت های شخصی خودشان این قدم ها را تعبیر و تفسیر کرده و در مورد خودشان به کار ممی بندنمد .همیچ جمدول و برناممه زمانی خاصی برای کارکردن این دوازده قدم وجود ندارد و هر یک از از اعضای گروه خودشمان تصممیم ممی گیرنمد که هر یک از قدم ها را برای چه مدتی کار کنند .در جلسات گروه همای حمایمت از خمانواده ،اعضما ممی تواننمد بمرای خودشان یك راهنما پیدا کنند .راهنما فردی از اعضای با سابقه گروه است که به طور رایگان و داوطلبانمه؛ مسمئولیت کمک کردن به شما را بر عهده گرفته و تجربیات خود از گارکرد این ۲٢قدم را به شما انتقال می دهد .رابطه ای که
88
بین شما و راهنمایتان ایجاد می شود به هیچ وجه جنبه رسمی یا اداری ندارد و رابطه ای بسیار آسان و قابل انعطماف است.با راهنمایی و حمایت های راهنما ،اعضای خانواده کارکردن برنامه ۲٢قدمی را برای بهبودی خمود از عواقمب بیماری اعتیاد آغاز می کنند .قدم های دوازده گانه را باید به ترتیمب کمار کمرد چمون نظمم و ترتیمب آنهما دارای دلیمل و منطق خاصی است .در هر قدم یک مشکل مورد بررسی قمرار گرفتمه و راه حمل آن نیمز ارائمه ممی شمود .ایمن قمدم هما ریشه در اصولی روحانی دارند که از شما ممی خواهنمد تما بمه وجمود یمک نیمروی برتمر و قموی تمر ازخودتمان ایممان و باور داشته باشید .گفته می شود تا زمانی که شما تصور کنید شما تنها ناجی بمرای بهبمود یمافتن عزیزتمان هسمتید ،نممی توانید از چنگ تاثیرات بیماری اعتیاد بر زندگیتان رها شوید .البته هر یمک از اعضمای گمروه درک شخصمی خمود از نیروی برتر را دارد ،چراکه برنامه ۲٢قدم یک برنامه مذهبی نیست .زمانی که در قدم اول بمه نماتوان بمودن خودتمان اعتراف کرده و به وجود یک نیروی برتر ایمان آوردید ،در واقع سفر خود به سمت رهایی از اثرات بیماری اعتیماد، و دستیابی به یک زندگی آزاد و جدید را پایه گذاری کرده اید .قدم های بعمدی در واقمع ابزارهمایی بمرای تسمکین دادن رنج ها و زخم های درونی ناشی از بیماری اعتیاد یکی از عزیزانتان را در اختیار شما قرار خواهند داد .بما كماركرد ۲٢قدم ،اعضای خانواده فرد معتاد به آسیب شناسی بیماری اعتیاد در محیط خانمه ممی پردازنمد و علمل و عمواملی كمه باعث شده اند تا كانون خانواده آنها ازهم متالشی شود را ریشه یابی و درمان می كنند .بما کمارکرد ۲٢قمدم ،آنهما بمه تدریج اختیار خود ،و زندگی خانوادگی خود را به دست گرفتمه و بمرای بماال بمردن كیفیمت زنمدگی خودشمان تمالش ممی كنند .با شركت در جلسات گروه و كاركردن ۲٢قدم ،اعضای خانواده معتادان یاد خواهند گرفت که مسئولیت افكار و واكنش های جنون آمیز خود در برابر رفتارهای عمذاب آور عزیمز معتادشمان را بمر عهمده بگیریمد و بمه جمای تمالش برای ایجاد تغییر در رفتارهای او ،دیدگاه خودشان در قبال زندگی را تغییر دهنمد .و سمرانجام یماد خواهنمد گرفمت كمه فقط با در اختیار داشتن شناخت صحیح و کامل از بیماری اعتیاد و اعتراف به ناتوانی در تغییر دادن فرد معتماد اسمت كه می توانند زندگی شادتر و آسوده تری داشته باشند. یكی از مهم ترین اصول رایج در گروه های حمایت از خانواده معتادان این سمه واقعیمت اسمت کمه" :ممن باعمث معتماد شدن كسمی نشمده ام ،ممن نممی تموانم ایمن بیمماری را درممان كمنم ،و ممن قمادر بمه كنتمرل ایمن بیمماری نیسمتم" .اعضمای خانواده فرد معتاد می تواند برای بهبودی خود از عواقب بیماری اعتیاد عزیز معتادشان این سه عبمارت را سمر لوحمه زندگی خود و الگویی برای برخورد بما عزیمز معتادشمان قمرار دهنمد .علمت اهمیمت ایمن سمه عبمارت در ایمن اسمت كمه تقریبا ً همه كسانی كه در كنار یك فرد معتاد زندگی كرده اند ،عقایدی دقیقما خمالف آن داشمته انمد و اکثمرا بمر ایمن بماور بوده اند که می توانند بیماری اعتیاد فرد معتاد را كنترل کرده و یا او را وادار به قطع مصرف مواد کنند .با کارکرد ۲٢قدم و گام برداشتن در مسیر بهبودی ،آنها به این نتیجه خواهند رسید که معتماد شمدن عزیزشمان تقصمیر همیچ کمس نیست و هیچ کس به غیر از خود او نمی تواند کاری برای بهبودیش انجام دهد .با آنکه پذیرفتن این واقعیت بسیار تلخ است اما اعضای خانواده را از احساس گناه ،شمرمندگی و مسمئولیت خمالص ممی کنمد .هنگمام قمدم برداشمتن در مسمیر بهبودی ،اعضای خانواده یاد می گیرند که توجه خود را روی نجات دادن و مراقبت از زندگی خودشان متمرکمز کننمد و سرنوشت عزیز معتادشان را به نیرویی که بی نهایت بزرگتر و قوی تر از آنها است بسپارند .این روشمی اسمت کمه در گروه های حمایت از اعضمای خمانواده معتمادان پیشمنهاد ممی شمود ،گروهمی کمه همیچکس بمه انمدازه اعضمای آن در زمینه چگونگی برخورد با معتادان تجربه و مهارت ندارد .تجربه نشان داده است زمانی که بسمیاری از خمانواده همای در حال بهبودی ،از تالش برای وادار کردن عزیز معتادشان به ترک اعتیاد ،دست کشمیده ،بمه محمدودیت همای خمود در این زمینه اعتراف کرده ،و تمرکز خود را روی زندگی خودشان متمرکز کرده اند ،فرد معتاد نیز شانس بیشمتری برای بر عهده گرفتن مسئولیت بیماری خود و اقدام کردن برای بهبودی به دست آورده اسمت.این معجمزه ای اسمت کمه تما کنممون بارهمما و بارهمما اتفماق افتمماده اسممت .وقتممی اعضممای خمانواده ،فممرد معتمماد را بممه حمال خممود رهمما کممرده و سممرگرم بهبودی خودشان می شموند ،بخمت و اقبمال بمه آنهما روی آورده و نمه تنهما شماهد پماک شمدن وی ممی شموند بلکمه زنمدگی خودشان نیز آنچنان دستخوش تغییر می شمود کمه حتمی تصمور آن را نیمز نممی کردنمد .البتمه بایمد بمه خماطر داشمت کمه بهبودی از اثرات و عواقب بیمماری اعتیماد یمک فراینمد اسمت و یماد گمرفتن و عمادت کمردن بمه رفتمار و افکمار سمالم بمه زمان و صبر و حوصله نیاز دارد.
89
١۲قدم گروه های حمایت از خانواده معتادان آنچه در این قسمت می خوانید یک نمونه کلی از قدم های ١۲گانه گروه های حمایت از خانواده معتیادان میی باشید کیه بیرای آگاهی و آشینا سیاختن شیما بیا ابزارهیا و رهنمودهیای ایین انجمین هیا ،در راسیتای ارائیه برنامیه بهبیودی از تیاثیرات ویرانگیر اعتیاد در زندگی اعضای خانواده پیشنهاد شده است: )١ما اقرار كردیم كه در مقابل اعتیاد (اعتیاد های مواد مصرفی و یا اعتیادهمای رفتماری) عماجزیم و زنمدگیمان غیرقابمل اداره شده بود. )۲به این باور رسیدیم كه یك نیروی برتر می تواند سالمت عقل را به ما باز گرداند. )3تصمیم گرفتیم كه اراده و زندگی مان را به مراقبت خداوند ،بدان گونه كه او را درك كرده ایم ،بسپاریم. )4یك ترازنامه اخالقی بی باكانه و موشكافانه از خود تهیه كردیم. )5چگونگی دقیق خطاه های خود را به خداوند ،خود و یك انسان دیگر اقرار كردیم. )6آمادگی كامل پیدا كردیم كه خداوند كلیه نواقص شخصیتی ما را برطرف كند. )7با فروتنی از او خواستیم كمبودهای اخالقی ما را برطرف كند. )8فهرستی از تمام كسانی كه به آن ها صدمه زده بودیم تهیه كرده و خواستار جبران خسارت از تمام آن ها شدیم. )9به طور مستقیم در هر جا كه امكان داشت از این افراد جبران خسارت كردیم ،مگمر در ممواردی كمه اجمرای ایمن اممر زیمان مجددی به ایشان و یا دیگران وارد نماید. ً )١1به تهیه ترازنامه شخصی خود ادامه دادیم و هرگاه در اشتباه بودیم فورا به آن اقرار كردیم. )١١از راه دعا و مراقبه خواهان ارتقاء رابطه آگاهانه خود با خداوند ،بدان گونه که او را درک می کردیم شده و فقمط جویمای آگاهی از اراده او برای خود و قدرت اجرایش شدیم. )١۲با بیداری روحانی حاصل از برداشتن این قدم ها ،کوشیدیم این پیام را به دیگران برسانیم و ایمن اصمول را در تممام اممور زندگی خود به اجرا در آوریم. برای کسی اطالعات بیشتر درباره اهداف اصلی برنامه های ١۲قدمی حمایت از خانواده لطفا ً به قسمت فهرست انجمن ها رجوت کنید. برای کسی اطالعات بیشتر درباره بعضی از جلسات و انجمن های حمایت از خانواده که در گوشه و کنار جهان به زبان فارسی برگزار می شوند ،لطفا ً به قسمت جلسات فارسی زبان رجوت کنید.
91
فهرست تصاویر و جدول ها تصاویر تبثيزات ازظبطی اػتيبد ثز خبَٕادِ ________________________________________________________ 11 َمغ ْبی زفبظتی خبَٕادِ يؼتبداٌ ________________________________________________________ 17 ٔیژگی ْبی ػخـيتی َبطبنى خبَٕادِ يؼتبداٌ _________________________________________________ 18 َگزاَی ْبی خبَٕادِ _________________________________________________________________ 15 ػالئى ْؼذار دُْذِ اػتيبد _____________________________________________________________ 19 ػالئى اػتيبد ______________________________________________________________________ 22 َبتٕاَی خبَٕادِ در ثزاثز اػتيبد __________________________________________________________ 28 َبيّ ای اس یک يؼتبد ________________________________________________________________ 31 يظئٕنيت ْبی ثٓجٕدی اس اػتيبد __________________________________________________________ 33 دیذگبِ يٕثز ثّ اػتيبد ________________________________________________________________ 37 اثزات زًبیت َبطبنى ثز خبَٕادِ يؼتبداٌ _____________________________________________________ 45 ػٕايم زًبیت َبطبنى ________________________________________________________________ 49 يشایبی تؼييٍ زذ ٔ يزس ______________________________________________________________ 54 طّ يززهّ زذ ٔ يزس ________________________________________________________________ 57 ػذو ٔاثظتگی ػبطفی ________________________________________________________________ 74 طزس ارتجبط َبيٕثز ثب يؼتبداٌ___________________________________________________________ 77 اثشارْبی ارتجبط يٕثز ثب يؼتبداٌ _________________________________________________________ 82
جذٔل ْب آسيبیغ اػضبی خبَٕادِ _______________________________________________________________ 5 آسيبیغ زًبیت َبطبنى ________________________________________________________________ 42
91
درثبرِ ًْزاِ ايزٔسِ ػٕاْذ عهًی َؼبٌ يي دْذ كّ اعتیبد یک َٕع ثیًبری ػُبختّ ػذِ اطت ٔ ثزَبيّ ْبی 10قذيي يٕثزتزیٍ رٔع ثٓجٕدی ثزای ایٍ ثیًبری ْظتُذ .ثز ایٍ اطبص "ًْزاِ" کّ در کؼٕر اَگهیض ثّ ثجت رطیذِ ،ارائّ دُْذِ اطالعبت درثبرِ ثیًبری اعتیبد ،اػکبل ٔ جُجّ ْبی گَٕبگٌٕ آٌ ٔ ،تبثیزات ایٍ ثیًبری ثز اعضبی خبَٕادِ اطت. ايیذ ٔ ْذف يب در ًْزاِ ایٍ اطت کّ اگز ػًب تحت تبثیز اعتیبد در رَج ٔ عذاة ثّ طز يی ثزیذ ،ثب آگبْی ٔ ػُبخت اَجًٍ ْب ٔ ثزَبيّ ْبی دٔاسدِ قذيي راِ حم يُبطجی پیذا کزدِ ٔ قذرت دريبٌ ٔ حزکت در يظیز ثٓجٕدی را ثّ دطت آٔریذ .ثذیٍ تزتیت یک راِ ٔ رٔع جذیذ ثزای سَذگی عبری اس اعتیبد ٔ طزػبر اس آرايغ ٔ آسادی را تجزثّ خٕاْیذ کزد. اطالعبت ارائّ ػذِ ثزای افزاد ٔ گزِٔ ْبی سیز يُبطت يی ثبػذ: -1كظبَي کّ اس إَاع يختهف ثيًبری اػتيبد َظيز اػتيبد ثّ يٕاد يـزفی ٔ اػتيبدْبی رفتبری در ػذاة ْظتُذ. -1يؼتبداٌ در زبل ثٓجٕدی كّ لـذ ثٓزِ يُذی اس يشایب ٔ زًبیت ْبی اَدًٍ ْبی 11لذيی را دارَذ. -2خبَٕادِ يؼتبداَی کّ تست تأثيز اػتيبد یکي اس ػشیشاَؼبٌ ثٕدِ ٔ لـذ دارَذ تب ثب اطتفبدِ اس ثزَبيّ ْبی 11لذيی زًبیت اس خبَٕادِ ثٓجٕد یبثُذ. - 3خبيؼّ فبرطی سثبَبٌ ٔ ایزاَيبٌ يميى خبرج کّ ثّ اطالػبتی درثبرِ ثيًبری اػتيبد ٔ ثٓجٕدی اس طزیك اَدًٍ ْب ٔ ثزَبيّ ْبی 11لذيی ػاللًُذ ْظتُذ. - ۵يتخــبَی کّ يی خٕاُْذ آگبْی ٔ داَغ خٕد درثبرِ ثٓجٕدی اس اػتيبد ثب اطتفبدِ اس اَدًٍ ْب ٔ ثزَبيّ ْبی 11لذو را افشایغ دُْذ تب اس ثيًبراٌ ایزاَی يؼتبد خٕد در يظيز ثٓجٕدی زًبیت کُُذ.
92