Chu de 2

chu

"

~.....

GIAI PHAM VAN NGHE ~" .." •K PHAT HANH 1 NAM 4 SO Dia chi: P. M. Box 286,11919 N. Jantzen Ave. Portland, OR 97217-8195-USA. Tel.: (503) 289 2084 E-mail:trunghoi@juno.com&lamchuong@netzero.net X

'!'o.

,.t

Bieu hanh : NGUYEN TRUNG HOI Bai vd : NGUYEN TRUNG HOI - LAM CHUaNG Vdi 811 cQng tac ciia : TRAN HONG CHAU - THANH TAM TUYEN - LE CHAU BANGPHUNGQUAN-NGUYENHUNGQUOC-NGUYEN QUOC TRlJ - HoANG NGQC-TUAN - NGUYEN MQNG GIAC NGUY~N XUAN HoANG - HoANG NGOC BIEN - LE PHUNG NGUYEN BINH ToAN - DU nj' LE - Bui ViNH PHUC -HU'YNH PHAN ANH -BAo TRUNG BAO - TRAN DIEU HANG - LE THI HU~ -BAo NGQC PHONG -HA HUYEN car - NGUYEN VY- .

KHANH - NGU THUYET- TRIEU HOA BAI - TRAN THAI VAN NHAT NGUY~N - HAl PHUONG - NGHI~M HONG - PHAM CHI LAN - THU -THUYEN -NGUYEN viNH LONG - HoANG' CHINH TRAN THl DIeU TAM -TUCJNG VI - NGUYEN HAl HA - NHAT BAN - LUAN HOAN - HoANG NGOC NHUAN - HoANG XUAN SON - BANG MAl LAN - CO NGli- PHAM 'NGOC - mtc PHO PHAN ivAN SINH - KINH DUONG VVdNG - HONG KHAC KIM MA I - HA,NGUYEN DU - BINH CUCJNG -TONG PHUOC CUONG - HUYNH NGOC BIEP - NGUYEN BAI GIANG - LE VAN HUCJNG- NGUY~N RUNG - vo cue THANH

KHAl -

K

,

,

AN HANH T~I HOA KY

~

...

GIAI PHAM MU A HA 2000 nhilng d u p h o n g vi the ky m a i NOIDUNG: CHU DE 4 nhtlng dl! phong v~ the' kj~ mdi GEORGE STEINER 6 hann trinh vao the' leY HoANG NGQC-TUAN 32 nhin lai am nnac vi~t nam the' kj 20 DANG PHUNG QUAN 54 ca sa tu tudng tha! qua dl) NGUYEN VY-KHANH 73 nhtlng hi~n tuang win h{JC vi~t nam(2) LE CHAU 97 tuy~t IQ cda chd nghia mac HOANG NGQC-TUAN 108 d6i thoai vi am nhac the' ky 21 LUAN HOAN 127 59, liJi PHAN XUAN SINH 128 noi chuy~n vai nhl1ng ngua!

HAl PHu'ONG 130 quy huang rjn ua mach tbn IIIU DAo NGQC PHONG-NGUYEN QUOC TRV -DANG PHUNG '" x K _ QUAN-NGUYEN TRUNG HOI 132 tl/iJng niem nguyen nh4t dudt Tu'ONG VI 145 khoc bid gidng A TRAN D~U HANG 146 mau khdm li~m PH~M NGQC 161 chum tho thdng tu TRAN THAI VAN 162 toan tinh . khi ml)t nga» NHA,T NGUYEN 164 dIn mQt luc nao HOANG XUAN SON 172 mua hop tan. chuy~n ong ve CO NGu' 174 mil mil nhdn dnh HA NGUYEN DU 186 cam pasternak HOANG CHfNH 187 v6ng trdng luu lac NGUYEN TRUNG DUNG 199 bdo DUC PHO 213 ml)t cM vi HA HUYEN CHI 214 baa yeu . dd moi guam cun " VINH LONG 216 cdi tam NGUYEN THU-THUYEN 228 buc tuong ("(1 ~'hdp NGUYEN TRUNG HOI 235 tii ~

. A

\,

-

to

I>I~P - TONG PHUOC CU(~NG ban quy~n cila cdc tdc gid va chit d~ - 2000

bta : HUYNH NGQC

ch u d~2/ 3

van hoc Vi~t Nam di vao thl IcY mdi, nhilng cai m5c ldn da dlt<Jc George Steiner (qua ban dich rilt cong phu cua Nguyen Qu5c Tl1;I), f)~ng Phung Quan, Hoang Ngoc-Tuan, Nguyen Vy-Khanh, U Chau, Nguy~n Trung H5i. .. ghi da'u. Lffn dffu tien, nha phe blnh bien khao van hoc Hoang Ngoc-Tua'n, giao sir tiln sl am nhac C1 Dai hoc New South Wales nhin lai am nhac VN thl leY 20 va dl! phong vi am nhac the' giai trong the' leY 21. Bai sau dlt<Jc Yilt thee mQt thi loai mdi: ludn van-diJi thoai. Cf> co th~ th,!c hien mQt cUQc phong va'n nhu Minh Nguyet dii lam, nlnmg, tri ICJi phong va'n doi khi khong thoai mai bAng gia tltC1ng, vi se co nhilng cau minh khong thich noi, trong khi co nhilng di~u cffn giai bay thl khong ai hoi de'n. Day cling la each gitip cho dQc gia d~ dang tilp thu va'n d~ thay vi mQt bai l~n van n~ng v~ danh tit va va'n d~ chuyen mono Nguyen Trung H5i tilp!\Ic Yilt tilu luq.n-tilu thuytt (khdi dffu tit Trong Me Cung, Tha Trong Long Ban Tay, Tim Lai Ma Dii Mdt...) cling cung dQng co tren. Ngoai ra, day con la each "di huy~n dQ chan", dung hinh d~ noi bong, la'y cai ao d~ noi cai thuc, Bai Yilt neu len mQt va'n d~ dang suy nghi : "Till(J cua Van hoc Vi~t Nam". Ra't mong dlt<Jc ban doc gop y.

PMn sang tac g6m nhilng bai chon IQc cua cac nha van- tho co tai, D~c bi~t Trin Dieu HAng, tuy lau nay vang tieng, vfrn Yilt rilt manh, rilt d~u. Cf) trong nhii'ng s5 tci se thimng xuyen co m~t chi, cung vdi U Thi Hue, H6ng Kha:c Kim Mai, D~ng Mai Lan va f)ao Trung Dao, Nam Dao. Giai PMm Mila Thu, co chU d~: "MUA THU TRONG VAN CHUaNG"'. Xua nay, chi co bao ~c bier v~ Xuan. CD choi nghich : Thu. MQt d~ tai cho thu gian va nroi mat. MQt d~ tai tho mQng muon thud cho ngh~ sl va cac nha bien khao...

Trong "Van" da co U, Nhac; trong "Chuong" da co HQa... cho nen tuy noi la "Van Chuong", cac bai Yilt v~ am nhac, hQi hQa, trilt hQc, ijch s11... d~u rilt hoan ngMnh! H~n cu5i gi'ti bai 15n/OO. Xin chUc quy b~n mQt mua He luon an vui!

cu:

chu d~2/5

speech, ofall things the most human, still possible?)

G. Steiner, K (Ban dich da dang tren VBNT tren htoi, do Pham Chi Lan chu bien, va tren bao Chil D~, do Nguy~n Trung H6i chu bien, s6 ra m~t. nam 2(00).

(Bai phong v'n sau day, dai 60 trang, dang tren tap chi The Paris Review, s6 Mba Dong, 1995. Chung toi se c6ng hi€n ban doc Chil D~, tren ba s6 bao lien ti€p).

UJi ngu'<Yi phong v'n: CUQc phong v'n du'<;fc thuc hien vao mira thu nam 1994, vai ngay tru'oc khi G. Steiner dim nhiern kiem khai sang bQ men van chuong so sanh (the first occupant of the Lord Weidenfeld Professorship of Comparative Literature), tai <4i hoc Oxford. Tit 700 nam nay, day la l~n ~u tien cO mQtchl1c vi OOu' th€, tai Oxford hay Cambridge, bai VI nu'oc Anh tru'oc d6 chua cMp OO~n gia tri mon hoc nay, va Steiner thu'<Jng du'<;fc d6n ~n d Anh nlnr mot th€ gia phl1c tap, gay tranh cai; s\1 1>6 nhiem ong da du'<;fC d6n ~n bhng mQt st! quan tam nhiet li~t ctia gidi bao chi, va ho coi day nhu la st! trd v~ ciia dU'a con hoang dang.

Sinh tai Paris, vao nam 1929. Cha me ngu'C1i thanh Vienne, g6c Do Thai. Steiner qua My vao DAm 1940. T6t nghiep Cit Nhan (B.A) <4i hoc Chicago, Cao HQc (M.A), Harvard, va Ti€n SI (D. Phil.), Oxford; tai day, nhu ong se h6m hinh nhdc lai cung voi cit toa, trong bai thuy€t trinh rna ra kh6a hQC: khi soan l~n an ti€n si, bin van ~u tien cua ong dii bi [may Dng tMy] loai bO, VI qua gAn gui voi rnQt mon hoc rna Oxford khong giang ~y nhii'ngngay d6: van clnnmg so sanh, Ong dh tai nhi~u <4i hoc My, nhu Stanford, Dai HQc New York (NYU), va Princeton, nhung Anh Qu6c va Thuy SI moi IA nhii'ng khung canh chinh trong s\1 nghiep giang ~y d dai hoc ciia Dng (the main settings of his academic career)'.

Tai dai hoc Geneva, ong gill'chl1c giao su mon van chuong so sanh cho toi khi ong nghi huu, Tai <4i hoc Cambridge, ong giii' chirc vi ch u d~2/7

tri tu~, luon trong dang hoc vin bao la, trong khieu k~ chuyen tuy~t voL Ngay 1dU suy Iy nhit, Iy thuye't nhit, hoa hoan Steiner mdi dAn du'~c, vi~c neu ra mQt giai thoai minh hoa. Va cai lac thu khi ong k~ nhilng cau chuyen nay, con toat ra tlt than th~ ong.

Mac du v~ tam tinh c6 khoan dung phi thu'ong, nhung tinh quai c6 tinh truy~nky, vAn 16 lQ lJ ndi ong. Ong c6 th~ tranh lu~n "tdi chi", ong "me" mQt phat bi~u hay ho (good argument), nM't Ii khi g,p mQt d6i thll xt1'ng tay; khi nhirng thach dO', ~t cUQc tri tu~, Ii lJ teen dinh, Nhtrng I£n n6i chuyen di~n ra lJ hai noi, lJ van phong rit thoang cua Steiner ~i HQc vi~n Churchill, va tai phong khach d nha rieng, trong vimg Cambridge. Tren gia sach, ngtfoi ta thiy hang chuc bQ co, phin anh mQt trong nhifng say me sau th!m ciia ong, nlm k~ [su'u ~p] nhilng ban in I£n d£u. ciia Heidegger va Kant, clla Coleridge va Byron. Thoai mai trong ao len d~t (sweater), qu4n thung, Steiner ch6m tdi vuO't ve Jemi, loai ch6 chan ciru c6 xua clla Anh, mdm cho co nang nhirng mieng Moo ngot c6 so co la sau bua an chieu, Su6t ngay chuong di~n thoai reo, tlt nhtrng ngtfCfi chiic mirng nhan dip ong dtf<Jc b6 nhi~m vao ghe' van chuong so sanh tai Oxford.

Steiner thodi mai chuySn tli tie'ng Anh qua tie'ng Dt1'c, tieng Phap, tie'ng Y. Chi vai ngay nua, hon mQt ngan ngtfoi se chen nhau vao giang du'ong Phuc Hung tai Oxford, nghe ong md ra kh6a hoc,

ca

Ngu'Cfi phong vin: Ong c61£n nhAc tdi "kien nh~n n~m bat" (patience of apprehension), va "hOi tra phoi md" (openendedness of asking), theo d6 gia ttfdng c6 th~ nhap cuoc: nhung ong lai mo ti nhUng gia ttfdng clla ong nhu la "nhirng am du tranh luan, nhilng dan dung nr ttfdng". Lieu ong vfrn coi cluing la "nhirng dan dung nr tttdng"?

George Steiner. Dung la nhu v~y. Van gia ttfdng cua toi. chi/. dJ2/<J

nay hiem. DUng doi mQt chuyen nhu the', d nha tao gia tUdng di thu<Jng obit cua tlKJi ~i chung ta - dUng cU<Ji wi cM', ban! nguCJi do 130 Georges Simenon 3. Toi co th~ liy tren gia sach ciia toi, chUng 10 hay 12 cu6n v~ Maigret, va ne'u phiii so v<1i 5 hay 10 trang ciia Balzac, hay 20 trang cua Dickens (ong nay nMn nha thuQc ~c thAy, Balzac ciing viy): Simenon chi c~n hOO hoac ba doan. Co mQt cu6n Maigret md ra v<1i mQt tie'ng 6n Ion. Ba giCJ sang tai khu PigaIle, khu ph6 c6 den-do Paris, tay chu quan nt<;1u keo tim ~t dong cfta ti~m. Rim mQt tie'ng. DQi ra til do, 130 tie'ng xe giao stra, tie'ng chan ke an sUdng trd v~ nha kie'm giic ngu, tie'ng ngu<Ji di vo KIlO C~u Mu6i (Les HaIles) kie'm d6 an san, cho mQt ngay dang 10 dang, Simenon khong chi dem de'n cho ban mQt thanh ph6, khong chi mQt di~u khong mQt sll gia nao cO tM vti<;1t du<;1c v~ nudc Phap, nhung con di~u nay: ding hai hoac ba con nguCJi lien quan tdi cau chuyen, da san sang trU<1c mit ban. Bang mQt each nao do, Simenon cho ban ohin ra ding nhilng bu<1c chan ciia ngu'CJi dan ong vira dOng sip tim clla, r6i nhilng tie'ng chan rCJi xa quan, each chung Ie't di g<;1i slf. to mo. Va the' Hi ban nh~p vo miu chat quan trong tha nMt cua cau chuyen. Do 130 cai goi la mysterium tremendum {cdi rift thieng), v~ sang tao ra mQt nhfln vit tlf. chii (autonomous persona). Nhung yang, do co th~ la y thtrc h~. Toi may dU<;1c quen Arthur Koestler, bie't du'<;1c cai di~u: ai rna ch~ng dam danh d6i tit ca, ne'u vie't dU<;1c mQt tac pMm nhu 130 Bong Bern Giila Ban NgaÂť: mQt trong nhilng hanh dQng t6i thU<;1ng cua nr tu'dng. D6i v<1i toi, day la mQt tnrong hop bien cUdng [giila van hoc va y h~]. No se v~n con du'<;1c doc, khong chi vi Gletkin va Rubashov 130 nhilng nhan v~t gia Wdng, rna con vi nhilng tranh l~n v~ cM nghIa Stalin, chu nghia Marx, v~ slf. tra tin, va khiing 1>6: dau 130 ban chit ciia slf.

Mn than tdi che't, vdi y h~? Dau Ia ban cMt clla d6i tra, nhhm bao v~ chlnh nghia? Dung 130 mQt cu6n sach gi~u co. Koestler

chud~2/11

thanh mQt tlnh ban sau xa, nhung Ie di nhien, due vong bo di, va theo mQt nghia nao d6, tlnh yeu ding hi'> di mtt tieu, b<1i vi tmh ban khong phai la tinh yeu. D~ tai xoay quanh mQt cau clla Rilke, trong thu giti ba veJ rna nha tho til gia, ngay thud thoat diu, va ching bao giCJ thuc stf g~p lai: "Hay 00<1 rang, trong mQt cUQc hon nhan tat, ngltCJi nay trd thanh thien th~n hQ mang, cho n6i co ddn clla ngltCJi kia". Dung la mQt cau n6i ky tuyet! Toi ao It<1c vo cung md ra nghich ly nay: dng due vong va stf sang dQng Clla hon Dban c6 nhi~u co may sang con, mQt khi co thu nghich sau xa d trong d6.

D6 la hai d~ tai toi dang loay hoay vdi cluing, nhung c~n mQt ti~u thuyet gia tha thiet, rna toi thl khong.

-Th~ con tho? Ong van co lam tho, -Yang, toi co in d Oxford, trong tap chi Thi Ca, vao nhimg d The Paris Review. HQc va'n ngay hi~n bach clla n6, ngay Phap d trung hoc (lycee) clla toi, may con giang the' ky 19, bang cai vi~c hoc thuQc long, hoc cii phap tieng La Tinh, Hy Lap, Di~u nay ~t d~ tren gia dinh, dng mQt van nhan (a literate man) - c6 Ie toi nen them, mQt ngltCJi dan ba c6 hoc nhimg OOIt the' h6a ra la ddm dCJi, [bdi vi] thCJi d6 thie't ye'u la chi dan ong - aOO ta c6 th~ lam tho (write verse). Cluing toi phai bAt chlt<1c mQt doan La TiOO n5i tieng, phai tim ra tieng La TiOO clla rieng clning toi; r6i t<1i tieng Phap: lam nhirng bie'n thien v~ mQt d~ tai van chuong qua quen thuoc, Lam sao lam tho theo dung l~t mQt each ~t nghiem ngat: [th~ tho] sonnet, ode, couplet hung trang. ChAng ai mong trong Iii cluing toi c6 mQt thien tai tl! phat, nhung rna la mQt "thii cong" (a craft), mQt tay ngM kheo (a techne), mQt tit Hy 4.P cho cluing ta nhtrng til OOIt la ky thu~t hoc (technology), hay ky thuat (technique). D6 la "mQt t<1i mac, mQt thanh ttfu" (accomplishment), mQt til rna y nghIa cua n6 da khong con, thea OOIt ttf vlfng cua chUng ta hi~n giCJ - OOIt cong vi~c theu dan, hay chdi piano cho ma'y thie'u nu 000 tu5i, hay nhlt mon

ca

chit Je21i3

cling co the lam tho, vie't truyen ngin, tieu thuyet, hay tieu sit, va C1 Anh tmy~n th6'ng nay chua che't. Chung ta con c6 Michael Holroyd, mQt ngtfCfi hoc tro cii ciia toi la Richard Holmes hien dang ti't dl1(jc hoan nghenh, cluing ta co Cyril Connolly, Pritchard - mQt ngt!Cfi vie't tmy~n ngin tuyet voi, thl1Cfng xuyen phe binh, diem sach - Va toi cling khong phiii la ngl1Cfi coi khinh lB. Priestley. Nhilng ngtfCfi coi khinh Priestley it h~n se nr moe mit, de d6i l~y mQt chut dinh tai nang ciia ong tao Robert Graves vita la phe blnh gia, ngl1Cfi vie't tieu sit, vie't h6i IcY, v6'n la mQt nha tho tinh te', chinh la mQt van nhan tuyet veri.

B~t c6' mQt ngl1Cfi nao, trong nhirng d6'i thll clla toi, b~t Cll ngl1eri nao trong s6' nhilng ngl1Cfi phe binh toi, d~u co the noi cho ban, ~ng toi 13 mQt th6' "ngl1Cfi t6ng quat" (a generalist), vie't hCfi h(jt v~ moi th6', trong mQt thCfi dai khong ai con lam nhu the' nita, mQt thCfi rna kie'n th6'c co trach nhiem la kie'n thtrc chuyen mon hoa. Khi cu6'n Sau Babel ella toi x~t ban l~n d~u tien, co mQt bai die-m sach do mQt nha ngon ngit kiet xu~t, bay giCf ong ta gia r6i, nhung vin con s6'ng, va la mQt ngl1Cfi rna toi he't s6'c kinh trong: vi tien chi trong lang quan vien (the high priest of the mandarins). "After Babel ii: mQt cu6'n sach t6i", bai diem sach.bat ~u, "nhung than oi, day la mQt cu6'n sach c6 dien." Tht ta toi vie't thu coo ong ta, noi, chua co mQt bai diem slich nao vinh danh toi hon the', nh~t la cai tit "than 6i" rna ong phai ep long noi ra, ~t la tuy~t voi. Toi co the s6'ng vdi no. ang ta vie't tcllCfi, mQt di~u ~t tlni vi. Ong ta noi, rang cluing ta da dat tdi diem rna khOng mQt ca nhan Ie loi nao co the bao tram toan the b9 mon ngtt hoc va thi hoc v~ dich thu~t Ong bao, Ie ra cu6'n sach do nen de 6, hay 7 chuyen gia phu trach, con ong dong vai chii bien. The' la toi vie't ICfi, "Khong, ditng nhl1 v~y. Mit thCfi giCf, phI p~m, va cu6'i cling chi la thu gom b\!i b~m tren nhilng gia sach Icy thu~t". Toi thIch may riH ldn. Trong cu6'n sach th1lc s1l co nhilng l~m lin, co nhi1ng di~u khong chInh dc, bdi vi mQt cu6n sach dang s6'ng, la hanh

tra

chiidJ2115

Nhilng cu6n sach, clning dau co vQi va, h6i rut MQt hanh dQng sang tao, cling dau cln Mi hi: no dQC cluing ta, no "~c quyen" chung ta, mQt each vo cung, Quan ni~m theo do, day chi la co hQi cho clning ta phO tai kheo, no khiEn toi hEt d6i bang hoang, chua cay, va phin nQ. Quan niem cho rang hoc sinh ngay nay dQC nhilng tha phe binh cua phe binh cAp hai va cff'p ba, va ngay cang doc van it di, thirc sl!, noi mQt each trier dE, chinh la cai chEt cua t4t tl! ti~n h~u binh thli<1ng, ngay tho, va th~n 19 (the death of the normal naive and logical order of precedence).

NgU<1i phong vff'n: Lieu nhan van da thfft bai trong viec nhan ban hoa (con nguoi)? Lieu ong vยงn tin r~ng viec hoc van, tro treu lam sao, lai nuoi d1.i6ng dQc ac chinh tri, va cM nghia man reJ? G. Steiner: Chii nghIa Qu6e Xa, chu nghIa Cong San, chii nghia Stalin da thuylt phuc toi, v~ mQt nghich 19 trung tam nay: tinh tit chuong (bookishness), tit tiEng Anh cG nay, la mQt tit dt hay: bookishness, sl! biEt doc bilt Yilt d mtrc cao nhfft, moi ky thu~t v~ tuyen truy~n van hoa va d~y d6, ching nhimg co th~ song hanh voi tinh thii v~t, st! ap birc, dQc tai bao quyen, nlnmg d mQt diEm nao do, con nuoi d1.i6ng chting. Tron cuoc d<1i, cluing ta dlieJc ~y d6, huffn luyen dai v~ triru tlieJng, v~ gia tltdng, va chting ta phat triEn mQt quyen nang nao do - tarn goi la quy~n nang - dE d6ng nMt voi gia tltdng, dE giang d~y no, lam sau no (phu nhan Macbeth co bao nhieu con cai nhi?) 4 R6i thi cluing ta xu6ng dli<1ng, va co tilng la thet, va no co mQt cai sl do hu ao la lung. Hlnh anh toi muon si't dung d day: Ngay ~,ila tnta, toi d trong mQt rap chiEu bong, coi mQt phim dt ~, Tr<Yi n~ng dep. Khi toi blioc ra khoi cu6n phim, nMp vao anh n~ng cua buGi tnta thanh pM, toi thli<1ng cam thff'y bu6n non, mQt st! mff't thing b~ng lQn mii'a. Phai mff't nhi~u giay, nhi~u phut, cO khi lau hoo, toi moi ~i co thE cM ml,lc vao thl!c ~i.

childi21l7

Hoa Ky se n6i, "Chung ta khong bi~t cai mo bong bong dia 19 chinh tri kh6 c6 ~ tin dltc;1c nay, pluii trai ra sao, nhimg 45 nam sau LO Thien, hay la sau Gulag, chung ta khong th~ cao rau vao bu6i sang, clning ta khong dam nhln vao chinh m~t miii clla mlnh, khi bi~t rang m('>t tram ngan ngltC1i dang bi chon s6ng; bioi dao cao khOng con cham vao da. Khong m('>t ngltC1i dan ba nao c6 th~ danh pMn thoa son, va con nghi rhng mlnh la ngltC1i. N~u mi khong cMm dlit tro nay, bon tao se nMy vao can thiep." Truoc day, toi da timg hy vong, vi nhtrng 19 do hi~n nhien, Israel hin se ra m('>t tuyen b6 nlur th~. Cam lang hoan toan, cam lang hoan toan v~ ba't cit mQt ngan c~n hay can thiep. Pol Pot cit ti~p tuc chon s6ng ngltC1i, gi~t mQt trieu rndi ngltC1i khac, thi~n s6ng ngltC1i ta, d gitra d6ng, va hom nay, chung ta dang ban vfi khi cho Mn. Bay gio, d6i vdi toi, Cambodia la mQt di~m ngoat, v~ mQt ba't luc tuyet d6i, toy~t vong cung cue. Sau d6 toi Rwanda, va ngay mai, d~n phien x, y, hay z. Va giC1 nay, clning ta bi~t. Toi se lam - toi dung mQt tit kha trang trong - mQt s\i phan biet mang tinh ban th~ hoc, s\i phan bi~t thuQc v~ y~u tinh, giua mQt thC1i ~i rna chting ta ching bi~t gi h~t, hay c6 Ie ch~ng co th~ lam dlt<Jc gl h~t, v~ chuyen d6 (du cho cluing ta co nen nem born cac dltC1ng xe Ilia hay la khong: day v!n con la mQt trong nhtrng lu~n cit chua chat nMt v~ 10 thieu Auschwitz; cluing ta co le nen thli; OK) va hie nay - m('>t khi chung ta bi~t, d6i phuong chi la mQt con ca long tong - ching th~ nao so sanh dlt<Jc voi quy~n uy ciia th~ gidi con lai: Me-xu Pol Pot va dam KhC1 Me khung ciia ong tao Chung ta ching lam gl h~t, va clning ta bay giC1 dang tai vfi trang hAn. -Voi ur cachla m('>t ngltC1i giang ~y, ta't ca nhung chuy~n d6 c6 ham 9 gi?

-Toi c\ic kY b6i r6i vi n6. Ham 9 Clla toi: toi ti~p tl;lC c6gling th6i di~u nay vao trong ~u nhung con ngltC1i dang hÂŤ;lc dÂŤ;lc cung voi toi. Toi yeu thich bi~t bao: dlt<Jc nMc nhd toi, nhu Ii

Do

ca

chu d~2/19

rna ngu'Cfi ta co th~ nghe nhilng ti€ng la thet tMt thanh cua nhilng con ngu'Cfi, bi nh6t kin trong nhilng too xe laa d nha ga Munich, tren du'Cfng t(1i trai ~p trung Dachau, ngay ngoai 0 Munich, thl Gieseking vin trlnh dien toan bQ nhac duong c!m cua Debussy. Nhilng ti€ng la thet co th~ nghe, thau suO't phong hoa nhac. f>i~u nay du'c;1c ghi lai, Khong h~ co mQt nhan clnrng, du la mong manh nha't, noi .-hng, dem do ong choi thieu tuyet dieu, hay la khan thinh gia cua ong khong hoan toan dap ling, khong sau xa xtic dQng. B<1i vh, da co phe blnh mang tinh hu vo, nhu cua Adorno; hay nhu du'c;1c cong thuc hoa, qua cau noi cua Walter Benjamin: "<1 n~n cua moi tic pMm nghe thust Ion, la mQt dO'ng man rc;1." Ban cO th~ cha'p ~n cau noi do, nhir nhieu ngu'CJi thuQc tru'Cfng phai Frankfurt. theo mot nghIa nao do, cling da cha'p nh~n. HQ con nha'n them mQt bu'(1c ntra, va noi r~ng: "Thoi chting ta hay tam cam di mQt hie." Toi thuong co mQt u'(1c mo, v~ sl! tel. hoan khong ban tdi nhiing di~u nay trong 10 nam, 15 nam, mQt tram nam - c6 ging khong giam trir chang, thanh ICfi. Noi len thanh ICfi, do la cung each I~ lung, khien clning co th~ cha'p ~n du'c;1c. Do la di~u Adorno thuc sl! mudn noi: Hay coi chirng! Ngay cci ti€ng gao thet len lao, neu no dlic;1C ki~u thuc hoa, gia du thanh v!n, thanh di~u, thanh kh5, thl vin lam cho hien tlic;1ng kia co them I'IU}t sf! huyRn nhiem, vR diRu khii di chitp nluJn dllf/C (a mystery (~r acceptability).

Bu'& thu nhi, va la bu'& kho khan nha't trong tftt ca moi budc, do Ia noi: "Khong, mijc du tftt cci nhilng chuyen do, toi vin co th~ chuyen ch<1, truyen di mQt di~u gl v~ kinh nghiem cO't tuj," Trong tron m(1 van chuong Mng ha sa sO' vi€t v~ Lo Thieu, chi co 3 hoijc 4 ngu'CJi vi€t, lam dlic;1c di~u nay.

-HQ Ia nhilng ai?

-Celan, tren tftt ca. Khong nghi ngCJ chi, con Primo Levi, nha van Y gO'c Do Thai: to'i thlic;1ng, to'i cao ca. Khong co mQt

chu d~2/21

nhu Nat Turner, hay Sophie. Khong ai co quyen n6i, rang fmg ta chua tirng ta mQt ngu'<Ji da den no l~, hay chua tung a Auschwitz. Chung ta c6 th~ n6i, "Ong khong thuye't phuc n6i toi". Chung ta c6 th~ n6i, "Xin IOi, cai d6 chua ra ngo ra khoai", Nhimg theo toi, du'(1C tha (to try), la quyen nang tuyet d6i ciia mQt ngh~ St. Trong nhii'ng the' ky sip tdi, bie't dau, mQt tan Dostoevsky, hay mQt tan Faulkner se fun ra con du'<Jng xa"n tdi trai tim - va tam sang ra - tlnrc tai khong th~ n6i, khong the nghi, khong th~ chiu dlfng du'(1c nay. ~t ngu xuin khi ~t va"n de nhir v~y, nhimg Shakespeare se n6i gl? Toi cn suy nghi hoai, ~ng Shakespeare se c6 mQt ten Mu ngua thn nam, hay mQt ngu'<Ji dÂŁy td thn b~y a cu6i mQt man quan trong, c6 the la mQt man tie'u lam; mQt ke rna, bAng mQt each nao d6, cho cluing ta bie't rAng anh ta dang a trong mQt trai to 7. Bay gic, ban chd c6 che' nhao toi, nhung chua c6 mQt va kich nao tren the' gian lam cho toi bu6n hon la Dem Thl1 MUiii Hai [kich Shakespeare, CTND] Toi thuc st;C bi am anh, nhu la vdi Cosi Fan Tutte (nhac Mozart): chting M ngoai c6 ve vui nhQD, theo ki~u "rmra, mua roi moi ngay". Nhii'ng bai hat ciia Feste, ten he, clning nhir thuQc trong s6 nhii'ngbai hat bi tham tuyet vC1i nha't, d6i vdi toi: cai nay, d cai kia. Toi cn tu'ang nrong a dau d6, c6 mQt ngu'C1i Mu trong can nha ~n cong, hay ciia Olivia, hay Viola, va Shakespeare, trong mQt vai thoang ch6c, lam cho chung ta hi~u, ve nhii'nggi ngu'C1i Mu da ne'm trai qua. Dieu nay ch~c la c6 the ch3'p ~n du'(1c trong WOOg lai. Nhu v~y, n6 la dieu chua bie't. N6 la manh d3't gia'u mat ldn lao (the great terra incognita), ciia tri Wang W(1ng. Tmh hu6ng nay [ben ngoai cu'C1i n6i nhuthutmg, ben trong doan tru'<Jng tirng khtic], c6 m~t trong moi dieu wi vie't, moi thn toi giang ~y, moi suy nghi ciia toi, va tren tit la cUQC s6ng ciia toi tai Au CMu. -Rfi rang la c6 mQt n6i ke't sau xa giua hi~u bie't ve Lo Thieu, va 19 thuye't db giai ciia ong. Ong c6 th~ n6i mQt chut

o

ca,

chu di 2/23

m~t con 00, chie'c ghi dong thanh hai cai sitng 9 â&#x20AC;˘ Chua nrng co ai lam nhu v~y, va k8 tit ngay do, cai xe dap con nit ta'n cong ngliC1i Ion, bAng hai cai sitng cu the' lnic Uti. ChAng h~ c6 ai gieii thich di~u nay, cling chua h~ c6 ai giai thfch, di~u rna (nha nhan hoc ngliCJi Phap) Levi-Strauss goi la sf! bi m~t to'i thirong clla moi tri thuc JIhan loai: "Sf! phat minh ra giai di~u" (the invention of melody) 10. Day la mQt trong nhiIDg cau quan trong nMt dO'i v(fi toL N6 lam toi rang ngCJi, theo nghia nay: sf! khong th~ ven toan, clla nhtrng toan tinh say me, cua mQt ngliC1i nao d6, khi cO' gAng Wi gAn hon, gAn hon nita. Day la sf! huyen dieu clla n6. Choi xong r6i thl buon, dan leo mii k~ cho ban nghe, n6i bu6n nhu the' nao, sau khi e:ta len tdi dlnh mQt ngon mii tr\i(fc d6 chua ai len t(fi, nhung chung ta khong bao giC1 tdi dinh OOn th~ hoc v~ cai my, hay cau hoi v~ cai nghia ciia nghia (the meaning of meaning), hay cau hoi v~ cQi nguon ciia ngon ngir.

Xet v~ m~t cai che't, sf! tra ta'n, tan sat, the' ky ciia chung ta la mQt trong nhiIDgthe' kY den thui. Toi doc, v(fi mQt ni~m kfnh trong chan thuc, nhtrng nha kinh te' - nhtrng ngliCJi n6i v(fi cluing ta, ~ng c6 th~ sii' dung mQt 19 thuye't to't dep v~ kinh te', v~ ky nghe, d8 giai thich chii nghia CQng San, chii nghia Phat Xft; hay la nhiIDg nha xi hQi hoc - nhirng ngliCJi n6i (vdi cluing ta v~) nhirng cUQc dff'u tranh giai ci'p, v~ co ci'u xi hQi hoc cua do thi, vao thCJi d6, va cu the', cu the'. Tit ca nhiYng sii' gia cling c6 9 tlil1ng nay, ur tlil1ng no. Nhu ta't eli moi nguoi, toi cling e6 bAt kip v(fi nhilng ngliCJi n6i ~ng, "Toi e6 th~ giai thich di~u do cho ban", Nhung dung la, toi chiu thua. C6 th~ c6 chut tia sang 19 thU l1 d6, thi du nhu quan niem eho rang trong nhiYng trl;li tii'thAn, c6 nhiIDg ~c thai ella mQt nha may. T6t thoi, dung la mQt phat giac hay ho. Toi mu6n nghi v~ di~u nay. C6 th~ n6 gay hUng khl1i. Hay la khi toi dli<;1C 000 eho bitt, rnng ehU nghia Nazi khac bi~t v(fi chii nghia Stalin, sf! khac bi~t nay df!a

chit d~2/25

biet, khl1i di til tQi t6 tong.

SI! thuc, de Maistre noi, "Lam 00 giai thich coo toi v~ ban cMt ciia lich slt". N6u chting ta la nhilng Con Ngu'<Yi Khon Ngoan (Homo sapiens) thuAn Iy dang tren dlt<Yng thang ti6n, nhu v~y chting ta dang lam gl nhau day? Tai sao nhimg cUQc chi6n tranh cua cluing ta ngay cang gi6t ch6c nhi~u hon? Tai sao nhtrng ~n d6i ngay cang IC1n hon? V~ mij.t khac, n6u co mQt ki6u m~u, cho cai goi la mit an sung nguyen thuy (original) dis-grace, mQt til ra't It la manh liet, khi cluing ta tach bach b~ng mQt cai gach nhu tten - ghet bO (disgrace) trl1 thanh mQt til tep nhep l1 day; dis-grace: sa khoi an sung (fall from grace), ngAt tri~t m6i nrong thong vdi Thuong D6 - nhir vh lich sii' se la mQt sl! trirng phat, va cluing ta sa chan vao lich sii', chii y6u Ia d~ chin dlfng dau kh6, va chung ta cu th6 ti6p tuc chiu dung cho d6n ~n cung, cho tdi khi nao chting ta lam thit l~n nhau sach se khong con m6ng, b~ng bom nguyen tii', b~ng nQi pha (implode) do thi, hay Ia c6 mQt ~n d6i, hay sau cimg c6 mQt thu ~nh AIDS khong lam sao ngan chan du'<;1c. Tron mQt Iy thuy6t v~ tQi t6 tong. Bang each nao, ban xii' ly (operate) vdi mQt ly thuy6t nhir th6? Toi kMng bi6t Toi goi, day la mQt ~n du (d6) lam vi~c (a working metaphor).

-N6 doi hoi ni~m tin, l1 noi Thuong D6?

-Vang, hay - nguy hi6m hon nua - ni~m tin vao dia nguc.

MQt l~n, vao hie sang tinh mo, Duc Giao Hoang Pius XII tiep Paul Claudel, d~ vinh danh nha vi6t kich n6i tieng va nha tho Ca-to giao. ''Con cua ta," ngai noi, vC1i nu cu'<Yi mim, "con qua tin vao dia nguc, th6 rndi kh6 cho con; (con ta), ta khong qua chAc m~m, v~ thien du'<Yng, d6n th6 dau". Day Ia mQt hlnh thuc ~c bi~t v~ di giao. MQt hlnh thuc cua chU nghia obi nguyen (Manichaeanism). Va toi tlf coi toi Ia mQt (ngu'<Yi theo thuy6t) obi nguyen, mQt Manichaean i l l b6i r6i. Vang, toi la mQt ke hen nhat: toi tr6n vao ch6 an toon nha't, vung cMc nhit, neu n6i v~ bao hi6m nhan thQ, con w<;1t qua mQt ndi ch6n nhu la

ca

chu di 2/27

thong hanh la rae nil1i nguy hiSm. Toi tin tlil1ng ra.ng chting ta la nhtrng khach tro ciia cuQc dCJi - l1 day, toi la mQt nglt<'1i theo Heidegger (I'm very Heideggerian). Chung ta khong bie't tai sao cluing ta sinh ra, clning ta dau chon It/a di€u nay, cluing ta khong chon It!a dlt<.1c sinh ra trong mQt cQng d6ng, trong mQt th<'Ji dai, trong mQt giai dp xi hQi nao; cluing ta khong chon hra, dlt<.1c sinh ra, dim die'c, gitra nhUng nglt<'1i an may, nhirng ke bi tim la, hay mang vi khuin mv, hay la mQt trieu phu, hay la co mQt tai nang phi thltCJng. Tnidc he't, cluing ta la nhirng vi khach tro Clla d<'1i s6ng tren trai <ttt nay, noi cluing ta dang cltdp boc, pha phach, huy diet, lam 0 nhiem mQt each co M th6ng, nhir chting ta bie't <tty. Toi tin tlil1ng chting ta phcii hoc, dS la nhUng nglfCJi khach clla nhau. DS rna s6ng sot; rang s6 menh Do Thai, bi <13t, ~c biet; c6 s6ng (vdi) cai cong chuyen th~t la kho khan: cam tMy l1 nha, ba't cl1 l1 dau. Toi di tirng l1 nha, vdi nhieu, ~t nhi€u manh <ttl.

Nguyen Qu6c Tru chuyen ngfl.

CM thich clla nglfCJi dich: Ronald A. Sharp (ngltiJi poong vin G. Steiner), 13 giao su Anh van (the John Crowe Ransom Professor of English) tai Kenyon College. Ong la d6ng-bien ~p, vdi Eudora Welty, cu6n The Norton Book of Friendship, va la ngu'iJi bien ~p cu6n DQc (Reading) George Steiner.

1. G. Steiner la ngltiJi Wiu tien tai Phuong Tay khai sang hai phan khoa cho dai hoc, van chuong so sanh (comparative literature), va dich thu~t hoc (translation studies), tai Thuy SI. Ngil' hoc the ky 20 c6 hai trung tam quan trong, mQt Ia Trung tam Ngil' hoc Hlnh thai (formalism), ciia Nga, va hai Ia Trung tam Ngil' hoc Praha, d Tiep, Cli hai d~u do mQt dai biiu ki~t xua't, Roman Jakobson, Ia v~n dQng chinh. d Nga, thiJi ky sau Lenin (sau 1924), va d Praha, sau khi Hitlerlen c§m quyen (1933), nhil'ng cai each nay da khong dlt~c h6 trc. Luc d6, d Thuy Si (nM Ia mQt mrdc trung l~p v~ chinh tri), va d London (nho truyen thong d6n nh~n nhU'ng tri thdc ti nan chinh tri, tr6n tranh Qu6c Xii), dii thanh hloh Trung tam Ngil'H<;lc Geneva, vdi Ferdinand de Saus-

chu d€2/29

Turner; va "(Cbon LIla CULl) Sophie's Choice", vitt v~ Lo Thien (cu6n nay, mdi gain diy, di dlt(jc dich tai Vic$t Nam, dich gia Huynh Phan Anh.) 7. Theo toi, phim DUi thl ~p (Life is Beautiful), ciia dao di~n nglt<Ji Y Roberto Benigni, co th~ dli lam dlt(jc di~u na y.

8. Trong bai "Work in Progress", vitt v~ Paris ciia Walter Benjamin ("The Arcades Project"), ding tren t<J TLS (December 3, 1999), Steinercoi "chua hoan tit" la m~t thiu tdi cM nghia hien dai (incompletion is the password to modernism). Trich din Adorno, "toan the la b6 lao" (totality is a lie), ong chi ra, ta't ell nhii'ng tac phim ldn sau th<Ji kY Anh Sang, d~u chua hoan ta't: tac phffm ciia Proust, "Cantos" ciia Pound, "Moses und Aron" ciia Schoenberg... Tac phffm "~i dien" cho tht ky, clla Heidegger, "Thai gian va HiJu thi", ('Time and Being"), thitu phain ba daiy hlta hen, Steiner b! hOi: diu la nhtrng toan th~ mang tinh hinh thai (formal totalities), trong nhii'ng tac phffm clla tritt gia Wittgenstein?

9. Khi dlt(jc hOi v~ chuyen nay, Picasso tra l<Ji, dai khai; nhu v~y, dau co gila la. L~, Ii mQt nglt<Ji nao la'y bQ m~t con bo, va hai cai sirng, bitn chung thanh chitc xe dap...

10. Marx cting dli tirng noi v~ giai dic$u i oi, cila tht gidi tinh le,

chit dâ&#x201A;Ź 2/31

Achievement (International Biographical Centre, Cambridge, ti1 1988); va The International Who's Who in Music (International Biographical Centre, Cambridge, til 1988). Hun 60 tdc pluim vie-t cho cdc nhac C(l va dung C(l difn ta d1.tqc Australian Music Center luu tril va xudt ban, vai tdc quyln dl/llc Australasian Performing Right Association bao ~. Ta 1995 din nay, ong la khdc tdc gia thuang true cho t6 chllc san khdu hifn dQi CityMoon va cdc t6 chuc khdc. Tit 1995, Img cling la phi biM gia am nhqc cho tap chi State of the Arts.

6ng thuang xuyen trinh ttfu tdy ban c&m tai cdc dQi lrQi am nhq.c qudc gia va qudc tt, va dii tlulc hi?n rtft nhilu chuang trinh tren cdc dai phat thanh am nhq.c chinh quy nhu 2MBS-FM va ABC Classic FM. Dudi day la btli phong vtfn do Minh NgUYft thl/c hifn va phat song ve Vift Nam trong chuang trinn Vtln H{Jc Nghf Thwjt clla dai phat thanh Radio Australia. Nln nnac clla bai pMt thanh Iii: nhilng doan trich tit nhilng tdc phtfm clla Hoang Ngoc- Tudn nhu: "Campanological Overture" (Khai Ttfu Khuc Chung H{Jc), vitt cho dan nhac chuang, klt h(1p nhilu loai chuong ti1 cdc nen van hod Dong Tay va dztf/c ctfu true theo nult h6i chuOng nhac II c6 truyen Virt Nam; "Exile Soundscape" (Am Quytn Luu Vong), vitt cho dan tranh Vi,t Nam va dan nhq.c t6ng h(Ip g6m nhilu nhac c(l clla th6 dan Vc. dung c(l tao am hifn dQi, va am thanh m6i sinh; va "Metamorphosed Strings" (C&m Huyen Hod Thdn}; vitt cho dan tranh Vi,t Nam, vai hr thdng len day khac la; klt h(Ip cdc thang lim ngli cung, toan cung va di chuyln, Mng thili sii dung nhilng kj thwjt bitu diln pOOn quy each. f)Qc gid c6 tM nghe toan bQ cuQc phOng vtfn nay tren website cua Radio Australia: www.abc.net.au/ra (chuang trinh. dif,c birt cac ngiiy 8, 15 va 22 thdng 11.1999). Bai nay dang Ie dii dltf/c di trong CD sd 1, nhung vi thlin ph(l clla nhac sf bi bfnh, Iii: nguai con hitu thao, Hoang Ngoc-Tudn ~n nen khOng giii kip.

CD.

* MINH NGUYtT: Nhin lai nln am nhac Vi~t Nam trong the' 20 nay, anh nMn thdy co dijc dilm gi ru5i bQt va dang noi nhdt?

kY

chu di2133

MN: Nhung tai sao ca khuc phd thong lai chie'm uu the' tuy~t adi nhu v(iy? N6 dÂŁtrIc liinh thiinh va phat triln nhu the' nao?

HN-T: Vi thi gi<1 co han, toi xin dtif;1C ltidt dt nhanh qua nhtrng di~m chinh cua n~n ca kh6c ph6 thong 11 Vi~t Nam. Hien ttif;1ng ca khtic ph6 thong tmu tien x~t hien 11 Vi~t Nam vao nhiYng Dim 30 vdi mQt s6 ca khtic mdi dtif;1C sang tac va ghi theo ky am phap Tay plurong.

Trong nhiYng ngay tmu, Mu he't cac ca khtic tac gia d~u t\l' hoc hoac chi c6 trlnh dQ nhac hoc can ban, va tac ph~m cua ho chiu anh htil1ng ~ng n~ cua chu nghIa lang man Phap cu6i mua v~ ICfi ca va khong khi phong tra Tay phuong v~ am nhac, Tuy theo cac nhu cAu xa hQi va chinh tri cu th~, cac ca klnic tac gia co th~ pha them vao tac ph~m mQt clnit thang am ngii cung blnh quan l~t trong giai di~u, va it nhi~u tinh each dan tQc chU nghIa va ai qu6c chu nghIa trong ICfi ca. I>6i nghich vdi nhtrng d~e tntng eua dan ca c6 truy~n, ~c tntng cua ca khiic ph6 thong Vi~t Nam la vi~c sit dung cac ye'u t6 nhac tinh Tay phuong trong boa am, trong thang am blnh quan l~t, trong b6 C\lC theo dang A-B-A, trong vi~c sit dung nh6m nhac nhe d~ d~m cho giong hat, va trong viec xay dung tie't ta'u tren stfCfn ciia cac di~u khieu vii ph6 thong nhu tango, valse, cha-cha, rumba, slow, V.v.

C6 th~ nhiYng nhac SI tmu tien cua n~n Tan Nhac khong nhdm vao muc dich thtioog mai, nhttng vi v6n Iie'ng am nhac dt han che', nen gia tri tac pMm ciia ho chi ngang vdi, hoac kern boo, nhiYng ca kh6c pb6 thong 11 Tay phuong thCfi ba'y gic.

Sau mQt giai doan tinh ca, ca khtic ph6 thong dtff;1C sit dung d~ tac dQng vao tinh tMn khang chien chong Phap, Sau th<1i khang chien, noIai quay v~ vdi nhiYng cam nghI binh thtf<1ng va trl1 thanh mQt m6n giai tri hang ngay. La mQt m6n giai tri hang ngay, ca kh6c pb6 thong nhanh ch6ng trl1 thanh mQt hi~n ttff;1ng gi6ng nhti hi~n ttff;1ng ca kh6c thtioog m~i 11 Ta y phtioog, va ~t de'n ct!e di~m trong thCfi ky chie'n tranh Vi~t Nam. (j chu dJ2/35

hut rilt nhi~u khan gia du moi thanh pMn va lua tu5i. Nhu the', m(>t l~n nila, a hai ngoai, ca kh6c ph5 thOng lai giil dia vi quan trong nhgt trong hoat d(>ng am nhac cua ngttC1i Vi~t Nam trong ta't ca cac c(>ng d6ngVi~t Nam tren the' gidi.

Xet tren ba phuong di~n: t6ng th~ am thanh, thai d(> trmh di~n va thttang ngoan, va y ni~m v~ vai tro cua am nhac, 13 c6 th~ thgy nhirng di~q sau day. V~ t6ng th~ am thanh, ca klnic ph6 thong Vi~t Nam ngay tir ~u da mang n~ng ve Au hoa, va de'n nay g~n nhu hoan toan Au hoa, chi con mo h6 nhtrng net gia-Dong phttdng trong nhilng thang am ngn cung blnh quan l~t. Thai d(> trlnh di~n va thttang ngoan ciing Au hoa C1 mire d6. Vi~c ke't hop ca tiliuc vdi ban nhac nhe va sinh hoat khieu vii la m(>t bang chUng ro rang. Ca kh6c ph6 thong Vi~t Nam cfing mang m(>t y ni~m v~ vai tro cua am nhac Mu nlur hoan toan xa rCJi vdi truy~n th6ng ca hat din gian Vi~t Nam ngay xua, Trong khi truy~n th6ng ca hat din gian bao g6m nhimg bai hat trong lao d(>ng, hat ru con, hat l~ bai, hat giao duyen, v.v... thl ca khtic ph5 thong hom nay chi chU ye'u la sinh hoat giai tri mang tinh tieu dung.

Toi !My ca khuc ph6 thong Vi~t Nam chua dl,fng trong chfnh n6 m(>t nghich ly he't sue th6 vi.

MN: Nghjch Ij gi vq.yanh?

HN-T: Nghich ly nhu the' nay: trong khi pMn nhac Mu nhu hoan toan ml1 efta trli& sf! Au hoa nhtt the', thi pMn lC1i ca lai la phuong tien chu ye'u d~ chuyen chl1 nhilng tim tlnh v~ di't nttoc va van hoa Vi~t Nam. Ngay cl nhitng ngttCJi c6 6c bai ngoai oMt cling thttang thtic thoai mai nhitng ca khuc c6 giai di~u, tie't ta'u va hoa am hoan toan Tay, mi~n sao lCJi ca c6 chua "tlnh tl! que httdng" la du. Xin htu y: toi n6i len di~u nay khong phai d~ ch6ng Au hoa hay ch6ng "tmh tl,i que hirong" , rna chi d~ neu len sf! d6i ngh!ch thu vi giila pMn ~c va phh lCJi cua da s6 ca khuc ph5 thong Vi~t Nam. MN: Nhlblg t(li sao 1(Ii co Sf! ngh;ch Ij tty?

chu dt2/37

va Mu nhu l~ thuQc hoan toan theo thim my chii quan cua nglt<Ji ph6i khi, ~m chi phin bQi ca quan di~m my hQC ciia lac ghi. Do d6, m6i ca khuc c6 th~ dlt<;1c trlnh di~n tren vo sO' n~n nhac khac nhau, ~m chi hoan toan tltcJng phan nhau v~

nhieu phuong di~n.

Thl!c tt cho tM"y pMn l<Ji quan trong dtn dQ nhi~u ca khiic lac gia da phin loai ca khuc cua chinh mlnh can cll theo chu d~ ciia pMn l<Ji chll khong phai theo clu tnic ciia ph!n nhac.

Ta't nhien, ntu chi can cll tren pMn nhac, cluing ta se tha'y giii'a cac "th~ loai" ca khtic cua ho khong c6 mQt sl! eli biet nao dang htu y trong am nhac, MN: Nhu vQ.y, theo anh; sJ! d6i nghjch giila phdn y va phdn lai trong ca khUcphd thOng Vi~t Nam t1ii co til Iau nhung hoi vi phdn Ian thinh gid Vi~t Nam chi t4p trung chU y vao phdn lot nen khong nhQ.n ra sJ! d6i nghjch nay, phdi khOng? HN-T: Khong chi thinh gii, rna pMn ldn nglt<Ji sang lac ca khtic cling chi chU. ytu ~p trung vao pMn l<Ji. PMn nhac chi chU ytu dlt<;1c dung nlur phuong ti~n d~ chuyen chd pMn 1<Ji. Sl! quan trong ciia ph!n l<Ji con din dtn mQt sO' hi~n tlt<;1ng dang htu y. MQt la, hi~n tlt<;1ng binh l~n ca kluic nhu blnh tho, trong d6 nglt<Ji blnh l~n chi hoan toan ban v~ pMn l<Ji va gat bO pMn nhac, hay cung I'm la phat bi~u vai y nghi d!y cam tinh va hoan toan phi nhac hoc, Hai la, hi~n tlt<;1ng xua't ban nhii'ng tuy~n ~p l<Ji ca thu!n roy khong c6 dong nhac, Va ba la, hi~n tlt<;1ng l<Ji ca tao inh hltdng len van hoc, qua d6 chung ta c6 th~ tha'y tit nhi~u lac phim tho va van thlt<Jng trich din hay vay mlt<;1n l<Ji ca. Tuy nhien, du l<Ji ca dong vai tro quan trong nhu tht, gia tri van hoc ciia l<Ji ca thlt<Jng kern h~n v~ pMm cha't ngh~ tht4t ntu so vd'i thd. TInh each ha'p din ciia l<Ji ca d6i vd'i qu!n chung khong chu ytu nim trong ngh~ thu~t ~o nen cai md'i l~ trong ngon tit nhlt thd rna, nglt<;1c l~i, nim trong sf! truy~n cam tn1c titp qua trung gian cai quen thuQC va d!y khuon sao cua l<Ji ca vd'i sl! h6 tr<;1 ciia nhii'ng giai di~u d~

chu d~2/39

DU am nhac cua chung ta trong thl kY nay eta phat trl€n rfft c~m so vdi am nhac cua mgt 56 nudc A chau khac, ~c bi~t la . ~t Ban, toi cho dng, diu sao, vi~c thu ~n ky am phap Tay-phuong d€ sang tac ca klnic ph6 thong cling la mgt budc tie'n quan trong d€ tao ti~n d~ cho y thac sang tao am nhac va la nhip clu d€ clning ta hi€u bilt am nhac the' gidi, Chung ta nhfft dinh pMi bilt 00 nhii'ng nhac si Vi~t Nam ~u tien eta manh dan budc ra khoi n~n c6 nhac d€ tao nen n~n tan nhac, Tuy nhien, di~u dang tilc la tit ngay ~u tien cua n~n tan nhac dln nay eta gin ba pMn nr thl ky r&i rna clning ta h~u nhu cling chi ~m chan tai ch6, cling chi chii ylu loay hoay trong Iinh Vl!c ca khuc ph6 thong.

Nhilng thanh tlfu khac cua ca khuc ph6 thong la nhimg thanh t\iU mang tinh chinh tri X3 hgi. E>i~u hi€n nhien la ca khiic ph6 thong eta gop pMn tit to ldn trong nhilng CU9C dffu tranh cua dan tgc ta trong thl ky nay. Nhilng lCfi ca thCfi khang chien ch6ng PMp la m9t vi du cu th€. So vdi thl ky 19, thl ky 20 eta dem dln cho chting ta hinh thtrc ca klnic ph6 thong nhtr mgt moi trUCfng th~n l<Ji d€ di~n t3 va truyen dat nhimg gia tri tinh thin va van hoa. Toi cho dng kho tang lCfi ca cua chiing ta trong thl IcY nay, tinh tren ca hai mi~n Nam Bl{c, 1a m9t tha ~t kY ~p th€ ghi lai moi goc dg tam tmh va y nghi ciia nguC1i Vi~t Nam d6i vdinhau va d6i vdi lich sl!. E>€ hi€u tam tlnh va y nghI cua nguCfi Vi~t Nam trong the'IcY nay, con chau Ci th~ ky 21 c6 th€ giCi cu6n ~t ky ~p th€ nay ra xem lai d~ thffy tfft ca nhii'ng uu khuyet, dep xffu clla clning ta trong do. Toi xin nhffn manh: kho tang ICfi ca nay cM ylu co gia tri phan anh xii hgi chi( khong chu ye'u c6 gia tIi ngh~ th~t Nhln chung, IC1i ca cua chUng ta kern hoo thd tit xa.

MN: Theo anh ly do gi khitn am nhQ.e eita ehung ta win ehit ytu la am nhQ.e phd thOng, trong khi mQt s6 nUde A eMu, Me bi~t la N/uJ,t Ban, lq.ieo nhil'ngpluit triln to ldn trong ngh~

chit d~2/41

s6ng mong manh nen da s6 ngu'iJi chi cln giai trt nhe. Va lai, cac chfnh phu thl dl!a vao ca khtic pM thOng nhu mQt cong cu tuyen truy~n hOO hi~u. C6 bao nhieu thong di~p chinh tri thl nh6i ca vao liJi ca, eht1 ai mang d6n nhac.

BC1i nhilng ly do d6, ca khtic ph6 thong trC1 thanh hoat dQng am nhac ehu y6u C1 nu'(1c tao N6 la phuong ti~n giai tri, la Ie moo sinh, la hoat dQng thmmg mai, va my thiJi di6m chinh tri, n6 con la cong cu tuyen truy~n.

N6u ~t Ban cling d6i kh6 va chi6n tranh tri~n mien nhu nu'de ta, toi tin cMc trmh dQ am nhac eua ho cling cham ti€n nhu ta thoi. Vi ngheo d6i va chien tranh, Cam B6t va Lao con kern hon ta nhieu U{m.

MN: Li~u hai Iy do vi kinh tt va chitn tranh co dil gidi thich tinh trang cMm titn trong liinh vile am nhac Vi~t Nam khong?

Tai sao fa nam 1975 dtn nay, c(JngMng nglllJi Vi~t iJ hdi ngoai duac huang ml)t dOi sdng binh yen va sung me rna sinh hoat am nhac ciing khOng co gi khdc thlJicon trong nude?

HN-T: C6 We chut it chll'. Dli c6 mQt s6 kluic me gia ngu'iJi Viet C1 cac nu'dc tren thl gidi thuc hien du'c;1e nhilng me phffm am nhac c6 gia tri each tan quan trong trong cac Iinh Vl!c nhac giao hu'C1ng, ~i hoa tiu, thinh phong, dQc tiu, thanh nhac, nhac kich va nhac mua. HQ con c6 kM nang dem nhilng y6u t6 nhac tinh c6 truyen Vi~t Nam vao tac pMm duongdai mQt each sau sAc va mdi la. Nhung nhilng thanh t¢l d6 di khong du'c;1c nguiJi Vi~t Nam chting ta 100 y. Thl h~ thll' nhit ciia nguiJi Vi~t htu vong v~n con b~n rQn sinh nhai, tam lai eUQc s6ng, va mang theo trong tam h6n cai thffm my am nhac eli, thi dau e6 mang d€n nhiYng thanh nru am nhac mdi, D6i vdi da s6 nguci Vi~t, thll' nhac du'oog dai d61a "quai dan".

Th€ h~ tre cua chung ta C1 hai ngo~i vIn ehu'a c6 miy ai th\fe s\f yeu am ~c hay cac ngh~ thu~t khac mQt cach dung nghIa. Da s6 v~n chQn hQc eac nganh th\fc d\lng d6 d~ e6 vi~e

chil di2/43

khtic phd thong d Vi~t Nam Mu nhu da <ffin <ffin bdt tinh each tuyen truyen chinh tri va lai dang tang cli<Jng "tlnh tl,i que hinmg".

MN: Theo xu huang dy, tuang lai eila ea khuc phd thong Vi~t Nam jj luii ngoai se di v~ iMu? HN-T: Khi da thi'y ring trong ca kluic phd thong clla cluing ta ph~n nhac la phu va ph~n l<Ji la chinh, thi ta co th~ thffy ngay ring ca khtic phd thong Vi~t Nam d hai ngoai khong th~ thuc hien dli~c vi~c tr6ng cffy nhilng ye'u t6 am nhac Vi~t Nam vao phong canh ani nhac the' gidi. PMn nhac ciia chting ta chi la sl,i l~p lai nhilng ye'u t6 am nhac tit cft ciia Tay phuong va rit nong can clla DOng phuong. PMn l<Ji ciia chting ta thi ngoai nhan se khong hi~u. Bdi the', du do la mQt linh Vl!c hoat dQng am nhac thu hut nhieu ng1iCJi Vi~t Nam nha't, nhi~u thi gio, ti~n bac va sftc khoe nhit, no da hoan toan khong dli~c gidi am nhac the' gidi bie't de'n. Nhilng sinh hoat ca klnic phd thong Vi~t Nam d hai ngoai, ne'u dli~c nMc de'n, ciing chi dli~c xem nhu nhimg sinh boat xi hQi, chft khong phai sinh hoat am nhac.

LI,iC luong ca khuc tac gia va ca si phd thong Vi~t Nam hau nhu la nhilng ngliCli vo hinh trong dCli s6ng am nhac d hai ngoai. Noi tom lai, toi cho ring du keo dai de'n bao nhieu nam di nua, ca khuc phd thong Vi~t Nam d hai ngoai va ca trong nlidc van chi la hoat dQng "ta hat ta nghe", cM' khong tao dli<;1c anh hlidng gi de'n am nhac clla the' gidi, Tuy nhien, nhu toi da noi, ca khiic phd thong la c~n thie't vi no phuc vu cho nhu c~u tlnh cam binh thli<Jng ciia con ngli<Ji va nhitng muc dich khac ciia xahQi. MN: Trong tinh hinh nhu vQY, thea anh iMu fa dl/dng huang phat triln edn thilt eila nin am nhac Vi~t Nam? HN-T: Tfft nhien d~ mQt n~n am nhac hay van chlidng hay hQi ho~ phat tri~n t6t dc;p thi no phai nhAm de'n m\lC dfch ngh~ th~t dfch thl,iC, chft khong phai cac m\lc dfch xi hQi, chinh tq, thlidng m~i hay th~n tuy giai trL Ca khuc phd thOng se muon

chu di2/45

la mQt di~m g~p geJ giila di san va nhilng dil kien mdi. Nhu nhilng thanh vien cua mQt n~n van hoa, ta luon luon phai dUOOg ~u vdi nhilng dil ki~n mdi, Ta khong th~ tranh ne chung. D~ c6 th~ s6ng dli~c vdi nhilng dil ki~n moi, ta h6i chieu vt-oi san cila ta d~ fun each ling xit vdi chung, Doi khi ta phai u6n nin cac dil ki~n mdi clnit it d~ ~t chting vita v~n vao cai khung eua di san, nlnmg thli<Yng thl ta lai phai sita d6i cai khung eua di san chut it d~ co th~ dung eht1a nhilng dil ki~n mdi. D6 la cong vi~c hang nga y eua tao Nhu the', di san ciia ta luon luon bi sita d6i timg chtit va tirng chiit khong ngimg. D6 Ia chua n6i rhng th,m ehi doi khi ta phiii thay d6i cling luc nhieu m~t ella di san d~ co th~ s6ng sot tntdc nhilng dil ki~n mdi.

Khi n6i v~ di~n mao van hoa, thirc ra ta ehi n6i v~ mQt btrc anh chup cai khung cua mQt n~n van hoa tai mQt di~m ba't dQng nao d6 trong th<Yi gian. Hon the', van hoa khong phai Ia mQt kho tang dli~e tieh liiy vo han, N6 Ia mQt tht1 kho tang e6 gidi han, trong d6 nhilng bau v,t eli ct1 lien tuc trd nen ma't gia tri va du~c thay the' bing nhilng bau v,t mdi. MQt n~n van hoa "song" Ia mQt n~n van hoa rna dien mao eua n6 dli~e nhln thty qua nhilng bau v,t mdi ciia n6. MQt n~n van hoa "s6ng" khong phai Ia mQt vi~n biio tang eht1a nhilng di v,t vo dung ella ngay xua, Cling lim, nhilng di v,t ty ehi lam thoa man 6e hie'u ky van hoa hay to mo lich sit.

MN: Trong bai n/ul.n dinh cua Alanna MacLean con co doan: "Lai tuyen b6 clla Hoang Ngoc-Tudn duac minh hoa kh/ing lJ dau rii rang bdng lJ ngay trong pMn van ngM phu diln cua HQi Nghi. " Sau dO, MacLean co dua ra vai ddn chang.

Anh co thi cho bilt them vi nhilng cdch hilu va thl hi?n van hod trong pMn trlnh diln dy?

HN-T: Yang. Nhli ehi bie't My, HQi Nghi a'y e6 hoo 70 dl;li A eMu tham d\!. Trong bai tham I~n clla toi, toi e6 nhtn ml;lnh d di~m: ehung ta phiii he't sue canh giae, ditng d~ van hoa dan bi~u Ia cae hQe gia va ngM si tit Ue va eae qu6e gia

chlldi2147

gia da dlt<Jc thoi min. MacLean n6i ro rhng khan gia Uc khong con mu5n lam khach du lich tai ch~ di xem rmia r6i nlt(;c mra, tha ho mua ve may bay v~ Ha N~i xem doan Thang Long di~n con thich hon, vi du ijch thl1c sl1 bao giCJ ciing vui hon du lich tai ch~.lbl1c tt cho tMy doln Song Ngoc hien nay hoan toan tMt nghiep, NgI!CJi ta chi xem d6 c6 m~t l~n Ia du chan.

MN: Tra lai vOi nln am nhac nghi thu4t cd truyin cua chang ta; anh cho r4ng dO la mQt nln am nhac tl! nO khong co nln tang vi1ng chile va thitu khd nang tdi sinh. Anh co thl noi rii han mQtchut?

HN-T: Eli soi roi vao diim nay, ta nen IIt(;t qua nhtrng ~c tlnh chinh eua n6. Am nhac ngh~ th~t e6 truyen Vi~t Nam khong t6n tai tren nhii'ng ban ky am chi tie't, rna t6n tai chii ye'u qua dltCfng 15i truy~n Wu. Trong tntCJng hop e~n co bin ky am di lam phuong ti~n giup tri nhd, cac nhac si Vi~t Nam thuoc sA:e t~e Kinh ngay xl!a s~ dung m~t s5 chii' di ~t ten eho cac am. Nhac c6 truy~n Vi~t Nam cua sA:e t~e Kinh sii' dung nhieu dang ngii cung We nhau nhung chU ye'u sii' dung nam am chinh la hO, X(t, xang, xe, cdng. Eli c6 thi ky am nhirng giai di~u r~ng hon m~t bat d~ Tay phuong, hol).c di ghi nh~n sg khac bi~t giii'a cac di~u thac, cac nhac si Vi~t Nam da dl).t them vai chii' nii'a nhu phan, liu; a, oan. Nhln chung, each ky am nay chiu nhii'ng han che' nhu sau: am Vl1e dlt<Jc ky am rfft hep; am sA:e, eltCfng d~, tntCfng d~ va tie't tffu khong dlt<;1e mo ta; va khong e6 khi nang ghi be da di~u. Bdi nhii'ng han che' do, nhii'ng nhac khtic e6 truy~n Vi~t Nam chi la nhimg sltCfn giai di~u cit don giin va t6ng quat. Di trinh tffu mQt nhac khue, nh~e si phai sii'd\lng !Ai kheo eua mlnh di to diim eai sltCfn giai di~u ella no. NgltCJi c6 khi nang to diim phong ph6 de'n chung nao thi dlt<;1e danh gia cao chitng ffy. Tu m~t cai sltCfn ddn gian, ngltCfi -ung bie'n dl1<;1e "nhi~u chii''' chung to ky th~t cao hoo ngltCfi iing bie'n dlt<;1e "it ehii'''. NgltCfi co dQ nh~y

chu di2/49

Khi khong c6 phuong phap leY am hoan chinh, nhac si c6 th~ nglu ta'u mQt khtic nhac nao d6 tren dan. nhttng khong the nao ghi lai dli<jc. Khi mQt ban nglu ta'u chi dy ra trong chOc hit va khong de lai <ffi'u v6t, tac gia cua n6 khong th~ dli<jc xem nhu mQt khtic tac gia. N6u tac gia eO ging nhd lai, ky llc se khong th~ mang nnh chinh xac va chi ti6t, va cung lim, ngliCfi fly chi nhd lai mQt y nhac chung chung. Khi ngliCfi fly day lai Y nhac fly cho nhac sinh, y nhac fly c6 th~ chi con la mQt sliCfn giai di~u tho so vi nhac sinh khong cMc da du ky thu~t d~ bit chli(1c giOng tMy. Con v~ nhac hoc, suOt m!ly ngan nam van hien, chang ta khong xay dung dli<jc mQt co Sd Iy thuyet nao vii'ng chai. Cluing ta chi th!ly lac dic trong Van Dai Loai Ngil cua I.e Quy Don va trong va Trung Tuy But cua Pham Dmh H6 nhirng kie'n thuc am nhac h6t suc so sai va I~p lai cua Trung Hoa. D6la ly do tai sao toi n6i n~n am nhac nghe thuat c6 truyen ciia cluing ta la mQt n~n am nhac t\l'n6 khong c6 n~n tang vilng chic va thi6u khii nang mi sinh.

Toi cho dng v!ln d~ cua cluing ta khong phdi la lam sao d~ bao t6n cai kho tang khiern tOn d6, rna lam sao d~ sii' dung nhtrng y6u to con gia tri cua n6 vao vi~c tao nen am nhac nghe thuat dlidng dai, am nhac cua mQt n~n van hoa "song".

MN: Noi nhu anh nghe ding co Iy, nhung mQt s6 nglliJi khdc co thi se ciii lq.i 10: tai sao chang ta khong df hIt sac dl bdo t6n hoij,c titn hanh ctmg vi~c 000 t6n song song voi cong viic Mi mdi? Khong bitt anh nghi sao?

HN-T: Chung ta da cO he't suc bao tdn am nhac nghe thuat c6 truyen d!ly chu. D~ thuc hien viec bao tdn, cac nhlilc vi~n va cac Dba ~c hQc d Vi~t Nam da bit dAu sii' d\mg ky am phap Tay phlidJig tiJ h6i giila th6 ky nay d~ ghi Il;li cac sliCfn giai di~u. ~m chi, hQ cOn thu am va ghi cbep th~t chi tie't cac bai trinh ta'u cua nhilng nhlilc sI thli<jng th~ng d~ lam tai li~u.

Tuy nhien, t6ng sf) nhilng sliCfn giai di~u sliu ~p dli<jC thl qua it oi, con nhilng bai trinh ta'u dli<jc kY am thl khong th~ dli<jc xet chit d~2/5J

tao ngang tAm vdi nhirng n~n am nhac chinh quy cua the' gidi dltoog ~i mdi 1a di~u chung ta nen btu tam.

Tuy nhien, n6i de'n v!n d~ phat triin n~n am nhac ngh~ th~t Vi~t Nam 1a n6i de'n m~t v!n d~ cue ldn, M~t vai ca nhan khong thi lam dltt;1c. Phii c6 m~t ngan sach d6i dao, m~t h~ th6ng giao due am nhac boan chInh va ~p nh~t, va m~t lltt;1ng thCJi gian kha ldn de nang c!p trlnh d~ sang lac cua nhac S1 va trinh d~ thim my am nhac cua q~n cluing, tntdc khi chung ta lam dltt;1c di~u gi thuc sl,i dang ke. N6i cu the, d~ am nhac dltoog ~i c1ia chting ta Mt kip ~t Ban ching han, n~n kinh te'va giao due c1iachnng ta phii b~t kip ho tntdc da. V!n d~ nay cl,ic ldn, nhung khong phii vi the' chting ta tranh suy nghi va me ltdc v~ n6. Khong m~t thanh tl!U to 1dn nao khong b~t ngu6n tit m~t suy nghi va m~t ltdc mo chinh dang. M~t the' leY rndi dang chCJ chang tao

c h ii di2/53

ph6 bie'n trong gidi phe blnh van chuong My trong khoang mot ~p men sau, trttdc khi trO thanh mQt van d~ triet 19, bat ngu6n til' khai ni~m Destruktion (buy tri~t) ciia Heidegger trong dt! thiio chuong vtl<;1t Sieu hlnh hoc tAy phuong, Ca hai Wi niem 1u1y tao va 1u1y dift d~u dan tdi van d~ cao chung cua tritt hoc. Co ~t trie't hoc e:ti cao chung?

Van d~ cdo chung it ra mang hai y nghia: s¥ holm ttit nhiem Y\l cua tritt hoc, ho~c s¥ t4n cung cua trie't hoc. Ca hai d~u c6 th~ ap dung d6i vdi h~ th6ng tritt hoc Hegel bl1i vi nhiem vu trie't hoc la tht!c hi~n sl! hoan tat h~ th6ng, khi d6 tritt hoc di td'i ~n cung d6ng th(}i vdi sl! hoan tat cua Itch sit 3.

Nhung ~t sl!, Ynghia cua sl! cao chung trie't hoc con ham ngu trie't hoc e:ti v~n dung he't nhilng khii nang cua no, nghia Ia d6ng thCJi ~n dung nhilng kha nang clla van h6a, cling Hi slf cao chung cua nhan loai, Nhu vh c6 th~ ~t vi'n d~ cao chung l1 mQt vi~n canh khac chang? Ngay nay, van d~ cao chung ciia trie't hQC it ra cling da dtl<;1c ~t thanh van d~ til' Heidegger trong mQt tham l~n l1 hQi nghi nam 1964 4 va mQt s6 Dba trie't hoc sau ong.

Trong nhilng chi~u htld'ng Heidegger phan tich, trie't hoc cao chung ham ngu: - trie't hoc da hoan tat vi "trie't hoc la sieu hlnh hoc"; - trie't hoc la "sa cll' " vi roan bQ lich sit trie't hoc dii t~p dai thanh trong khii nang tQt cling clla n6; - khai sl! clla n~n van rninh the' gioi xay dung tren ttl duy Tay Au vi sl! toan thing ciia the' gidi khoa hoc ley thuat va tr~t tlf xii hQi thuQC rieng the' gidi nay.

Khi thong tin st! cao chung, trie't hoc cling mang 9 nghia ~t dinh nhiem vu cua nr ntang cua thCJi dai mdi, C6 th~t st! mQt thCJi diJ,i e:ti cMm dm va mQt thCJi ~i md'i bAt d~u?

D~t van d~ cd sa (Grund - Grundlagen) cua mQt tMi diJ,i nhtl H. G. Gadamer e:ti ~n djnh "nh3m vao nhrtng di~u khong hi~n nhien ngay d6, nhltng da in di'u toan di~n tI¥c tie'p chu dJ2/55

bli'dc chuy6n tie'p cho nhiJng trao htu hien W<,1ng luan, phan tarn hoc va hi~n sinh xac dinh the' ky cua chting ta, thl vdi st! phe phan chU nghia Mac, Mu hi~n dai, Mu ctu tnic luan, Sl! g~p ga giiJa trie't hoc luc dia truyen th6ng va trie't hoc Anh-My (it ra la sl1 d6i d!u giiJa trie't hoc phan tich, chu nghia thuc dung va thuye't huy tao) c6 th61a dtu m6c cua thoi qua de>.

C6 the' xac dinh thC1i qua de> vi chuy6n tie'p cua the' ky, khong hin thea men bi6u, nlnmg nhtrng vtn de! ~t ra chua chtmg th\fc 13. nhiJng dtu hi~u cua the' ky ke' tie'p. 811 ke' thira nhiJng di san cua giai doan Mu hien dai, xa he>i ce>ng san, xa h9i W ban cling nhu qua trlnh tie'n h6a Mu cong nghiep da dua ra nhiJng v(n nan ve! sl1cao chung cua lich sit (chi khac biet CJ ch6 khiing hoang cua thC1i ~u chie'n thli hai din tdi vi~n canh bi quan ve! cai che't cua con ngli'C1i, con sl1 khiing hoang ciia thci Mu lich sit la tuyet Ie> cua W WCJng?) Trong me cung cua W WCJng, c6 ngli'C1i da tl! hOi: phai chang each the' nguy thlic hai m~t7 dang th6ng tri? Hoac c6 the' con ~t vtn de! trie't ly khi trie't hoc da che't?

D~t vtn d~ trie't Iy ngay teen nhiJng ti~n d~ v~ cai che't ciia trie't hoc c6 phai la mau thuin ne>i tai, hay khong th6 tim dli'<,1c nhiJng chan nguyen Iy vi da khong tim ~y trong qua khii? Co th6 rmmn lC1i cua Fichte de' chi ra la "mot can cli nhu v~ y khong dang ctru xet"s.

yin D~ Can Nguy@n Cua Cd Sit Tu Tlidng V(n de! trie't Iy diu tien la hoi ngay chinh ban than trie't hoc la gl? Me>t trie't gia Dlic nlnr Martin Heidegger vao cu6i dC1i cling da vie't me>t tac pMm nhan de!: "Was ist das - die Philosophie 1" Hai nha W WOng Phap da vie't chung vdi nhau nhieu tac ph~m, sau cung cling da vie't chung t~p sach nhan de!: "Qu'estce que la philosophie?"

DELEUZE va GUAITARI:

chit d~2/57

canh khong gian trong tiEu thuye't cua Sokolov vdi nhirng di~n bien xiy ra a dong Volga thtt~ng, cai ten c6 cua mien Tartar lA Itil, quang canh trung ~m cua the' gidi v~ mat dia chi hinh thE cling nhu sieu hlnh vao hie tranh sang tranh t6i mong muoi, bai ngu6n nttdc Stygian chia doi mi~n s6ng vA che't.

NgttCfi ta khong thE wang ttt~ng vie't m()t quyEn sach mang ten Tritt hoc la gl khi ngttCfi ta con tre. (M()t nha danh hoa nhu Turner vao tu6i gia da c6 thE dtta h()i hoa vao con dttCfng don d()c khong dn tranh bien, m()t lac phim nhu La Vie de Rance ciia Chateaubriand CJ tu6i giA da khing dinh quyen nang ciia chil vie't vA rna dAu van chuong mci, trong trie't hoc Kritik der Urteilskraft cua Kant cling IA m()t lac phim vie't vao hie tu6i gill, (j d6 nhilng quan nang ciia tinh tMn vlt<,1t khoi nhtrng gidi han), Day lA hie ngttCfi ta c6 thE ~t vtn d~ tim hi~u trie't hoc lA gl vA cau trd iili phdi cha tOi mot thai diâ&#x201A;Źm. mQt C(J hQi. nhilng holm cdnh; nhilng quang cdnh va nhdn vat, nhiing diiu kifn va nhilng Onsd cua cdu hOi 10.

Hoi vA tni lCfi nlnr the' nao? Deleuze vA Guattari da tni ICfi trong m()t each the' ~n m~t nhu tiEu thuYe't ciia Sokolov lA ngltCfi ta c6 thi ~t vtn d~ "giii'a nhilng than hiru" nhu mQt tam s\i hay tin ~y, h~c c6 thE d6i dien vdi ke aghich nhu mot thach d6, vA cung hie ch<1 d<,1i vao cai thCfi di~m - gitra cho va s6i (entre chien et Ioup) - hie chang vang tranh t6i va sang hie con ngltCfi btt cMp ngay chinh than hiru?

Inter canem et lupum <ffiu sao cau tni l<1i cling da co (j do, khong thay d6i: trie't hoc IA nghe th~t hlnh thanh, phat kien, che lac nhilng khai niem, Nhtrng khai niem - DeIeuze, Guattari xac dinh - c!n nhimg nhan v~t khai niem (personnages conceptueIs).

Than hi1u IA mQt nhan v~t nhu v~y b(ji VI nglt<1i ta co th~ n6i n6 chfnh IA chung nhan cua can nguyen hy l~p trong triet hQc philosophie 11. KMi ni~m g~n li~n vdi nhan v~tJ than hiru b(ji chi (j triet hQC hy I~p nhlt Kojeve nh~n dinh, nglf<1i hy l~p

rna

chii d~2/5<)

KMi niem vila t11dng d6i vdi nhilng clu thanh rieng Clla n6 cling nhu vdi nhilng khai nif;m khac, tren blnh dien n6 gidi han va nhtrng vin d~·ph8i giai quylt, vila tuyet d6i vi khai tri€n sl! tv h(>i, gill sO cll, va nhilng di~u kif;n in dinh cho vin d~. Cho nen tri€t gia khong ngirng quy~n biln nhirng khai niem, vi nhu Leibniz da phat bi~u: ''Toi t110ng vao dln Mn, nhimg lai bi thiy ra giila bi~n khdi" (trong Systeme nouveau de fa nature s.

12). Khai niem khong mang tinh bif;n lu~n, va tri€t hoc khong la m(>t hlnh thanh bif;n l~n vi n6 khong mang nhtrng ti~n d~ gi6ng nhu cac khoa hoc. Sl! khac bif;t giila trilt hoc va cac khoa hoc la 0 d6. Deleuze va Guattari da rmron khai niern ag/m trong tit ngil hy lap d~ chi sf! d6i nghich : gi6ng nhu bien chtrng rna Platon xac dinh trong Wi niem amphisbetesis. Cho nen trilt hoc khong ph8i la chiem ngl@ng vi nhilng chiem ngl@ng la chinh nhilng sf! v~t dttgc nhln trong sang tao ra nhtrng khai niem, khong ph8i ph8n trang vi ngttCJi ta khong c~n dln trilt hoc d~ phdn anh bit ky di~u gi (ching han nha toan hoc khong cAn nai tdi tri€t hoc d€ ph8n anh toan hoc), cling khong thtt<Jng tru trong thong giao, vi thong giao nrong ling vdi nhilng t11 ki€n chll khong ph8i nhilng khai niem, Trong t11dng tranh d6i nghich vdi trilt hoc ngay nay la nhtrng khoa hoc nhin van, nhi't la khoa xli h(>i hQC 14 hay moi b(> mon thong giao nlur thong tin hoc, thi trtI<Jng hoc, Quang cao, ve ki~u V.v... Tri€t hoc cling khl1i s\i vdi nhtrng diu, nhung trong khi khoa hoc rut ra nhtrng vi~n canh (prospects), nghe th~t rut ra nhilng tri thlic va giac thirc (percepts et affects) thi trilt hoc rut ra nhilng khai niem (concepts) 15.

Nhii'ng khai niem trilt hoc nhu Deleuze, Guattari n~n dinh chi la nhilng toan manh khong th~ tl! di~u chinh rna phai c6 m(>t tttdng ltng ciia binh dif;n n(>i ~i. Trilt hQc mang hai b(> dif;n b6 mc cho nhau, d6 la sang ~o ra nhilng khai nif;m va v~ch ra m(>t blnh dif;n. Hai b(> dif;n nay phan dinh ro, vi nhtt n€u trilt hQc khdi sf! vdi sf! sang ~o Wi nif;m thi binh

chu d~2/61

chen giTla khai ni?m va binh di?n tiln ni?m. di til cdi no qua cdi kia. Do chinh za Ke Ngdc (l'Idiot); chinh hdn xung Toi, chinh Mn tung ra cogito, nhung ding chinh hdn dl ra nhung tiln dl chu quan hay vacb ra binh di?n. Ke ngffc chinh la nha tu tudng tu rieng ddi lq.p vai vi gido su cting khai khai (nha kinh vlen): nha gido thi khong ngung dua dfn nhung khdi niem di gidng dQy (nglliJi - la con vq.t co ly tri) trong khi nha til tuang tu rieng hinh thanh mQt khdi ni?m vdi nhTlng sac manh tien thien mJi ngll1Ji co quyln ddc thit (toi til duy). Do za mQt loai nhan vq.t rdt IcY la, mudn nghi va nghi cho chinh minh, bdng "dnh' sdng tT! nhien", Ke ng/k: la m{)t nhdn vq.tkhdi niem 18.

Nhan v~t khai niem ke ng6c c6 th~ tha"y trong ur tttdng

Nicolas de Cuse, Eudoxe trong tri€t hoc Descartes, trong tac phffrn cua Dostoievski. S" khac bi~t giira ke ng6c xtta va nay d ch6 ke ng6c xtta rnu6n cai ~t cbn ke ng6c nay muon 410 cai phi ly la quyen nang to' thtt~ng ciia ur tttdng. Nhimg nhan v~t khai niem nhu Socrate clla Platon, Dionysos clla Nietzsche la chii th~ hay chuy~n bi€n clla rnQt tri€t hoc.

Tri€t hoc trinh ra ba y€u to': nqi tai d~ ve ra binh dien ti~n tri€t, elf chdp (insistanee) d~ phat ki€n va 410 s\f. s6ng cho nhUng nhan v~t pho tri€t, edt each (eonsistanee) d~ sang tao ra nhimg khai niern tri€t. Nhimg net khac biet nhtt cam thu, quan h~, nang dQng, duy phap, hi~n sinh la nhtmg ca tinh d nhtrng nhan v~t khai niem trong cac nguon nr Wdng.

Tu tttdng khong phai la day lien h~ gitra chu th~ va khach th~, nhung trong quan h~ clla lanh dja va da"t. NgU<Ji ta c6 th~ tha"y rnQt y Wdng v~ rnQt each rnl;\ng ki~u copernic ndi Kant khong phiii la nhung ph~rn trU chu th~ va khach th~ rna la d~t ttt tUdng tr\f.c ti€p quan M vdi da"t; d Husserl cling c6 yeu eftu da"t nhtt rnQt tr\f.c giac nguyen lly cho ttt tttdng 19.

Ddt za nglltJng cita nguyen tMy md vao Nguyen sit xdc than. Cho nen khOng nhTlngco mQt lich sit trift hQc. con co mQt dja chi trift hQc 20.

Deleuze, Guattari da danh chttdng 4 d~ n6i v~ dja chi tri€t

ehil di2/63

chdng no, dl dJn din mQt mi~n da't mai, mQt dan tQc mdi 24.

Tiep n6i nhfing nghien clio v~ chii nghia hi ban trong quan M triet hoc hien dai qua tac pMm L'Anti-Oedipe Deleuze va Guattari nMn ra moi quan h~ ca'u tao gitra triet hoc va phi triet hoc trong chuyen bien kep, d do "triet gia phai trd nen mQt ngliCli khong phai la triet gia, d~ phi triet hoc co th~ trd thanh da't va dan ciia triet hoc" 25.

HEIDEGGER: Was ist das - die Philosophie? la mQt bai giang tai Cerisyla-Salle d Normandy vao thang Tam nam 1955, khi do Heidegger da 66 tu6i. K~ tu do den nay cling g~n nita the ky va khoang 28 nam sau khi tac phffm chinh Sein und Zeit dli<;1C xua't ban. Nhimg ngliCli doc Heidegger d~u nh~n xet thdy sau Sein und Zeit, Heidegger da khong hoan ta't PMn Hai (die zweite Halfte). Neu dung nhir d~ cirong d ph~n Md f)~u, Phdn Hai g6m ba phan doan: 1. hoc thuyet v~ gian d6 va thoi gian cua Kant nhu motgiai doan tien d~ v~ va'n d~ thCli tinh, 2. co sd hiiu th~ lu~n trong 19 luan "cigito sum" cua Descartes va 19 do tai sao hilu th~ luan thoi trung c6 da nlnrong blidc cho va'n d~ "res cogitans".

3. ti~u luan v~ thoi gian ciia Aristote nhu dua ra mQt con dliClng phan biet n~n tang hien nrong va nhirng gidi han ciia hfi'u th~ luan c6 dai.

Du tinh da bi bo hÂŁn VI nhu Heidegger viet trong ICli nra l~n in thrr bay la phai viet moi lai Phdn Nha't neu nhir them Ph~n HaL Qua thuc, nhii'ng va'n d~ trong phan doan 1 co th~ dli<;1c d~ c~p trong Kant und das Problem der Metaphysik; luan v~ thoi gian ciia Aristote tha'y trong Die Grundprobleme der Phanomenologie; va va'n d~ cogito sum ciia Descartes dli<;1C ban dden trong giang khoa so ky nam 1940 tai Freiburg, in lai trong t~p IV bQ Nietzsche. ch u d~2/65

Philopolemology. Cling trong bai vilt nay, M't ngo Derrida da ~t chU di6m vao lac pMm Was ist das-die Philosophie?

Heidegger da thuylt trinh tai Phap 34 nam tnf(Jc. Nhimg chu di6m neu ra nhu nghe - than hilu - philein ddu tranh Ia nhitng v3'n c1~ da ban c1ln a pMn tren qua lac phgm cua Deleuze-Guattari.

Ca u van trich din tren trich ra til' chuong 34 nhan c1~: Dasein und Rede. Die Sprache (Hien hilu va Di~n tit. Ngon ngtr).

Nghe la mQt v3'n c1~ trilt 19 khac hin v(Ji va"n c1~ Nhin (rna Martin Jay c1~t c16 trong trilt hoc hi~n dai. X. Downcast Eyes cila M. Jay). Nghe la mQt khi nang hi~n sinh thuoc v~ noi v6i chinh mlnh nhu Heidegger da xac-c1jnh trong Sein und Zeit: "Nghe c3'u tao sl! khai rna cong chinh va nguyen uy ciia hi~n hilu cho ti~m nang hi~n hilu nMt" (das Horen konstituert sogar die primare und eigentliche OjJenheit des Daseins fur sein eigeinstes Seinkonnen). Nghe du thanh ciia di~n tit va hien hilu nghe vi hi6u c1lt<;fc.

KM nang khai rna cua hi~n htlu c16 nghe tilng noi cua ke khac nhu than hilu thi tuy~t c16i co tinh each nguyen uy vi tilng noi cua than htru khong a tl! tai, nhung a trong toi, nhirng cling khong a trong toi nhu mQt hien hilu vi hien hilu khong la "nga", rna cling khong la "toi", Cho nen m~c d!u tieng noi khong a trong no, hien hilu cuu mang than hilu khi coo mang tilng noi.

Derrida da ~n ra nhtrng lien h~ gitra nhtrng chU c1~ nlur Nghe (Horen, Horigkeit), til, Ngon ngil noi c1ln trong tac phgm Sein und Zeit v(Ji nhtrng chu c1~ cua Was ist das - die Philosophie? qua cai tai: - xac dinh trilt hoc (philosophia) nhu nghe tilng noi va theo tilng goi ciia hilu th6, khi nang tuong ngon va c16ng thuan; - xac dinh con c1ltCJng giai ctap va"n c1~ trilt hoc khong phai

oaÂŤ

c h ii di2/67

sprechung (la correspondance), die dem Sein des Seienden entspricht).

Con dlJi'mg gidi aap vin d~ cua cluing ta khong phai III doan tuyet voi lich sa, nhung 13 mQt thu th~p va bien d6i nhtmg gi Dien ra (kein Bruch mit der Geschichte, keine Verleugnung der Geschichte, sondem eine Aneignung und Verwandlung des Uberlieferten).

MQt thu ~p lich sa nhu v~y (solche Aneignung der Geschichte) da mang y nghia "Hiiy tri~t" (Destruktion) mo til C1 chuong 6 trong Sein und Zeit. I>6n day Derrida rit dAc y vdi di~u ong mu6n tim g~p: huy tao hay dung hon "huy trier" cling 13 mQt kinh nghiem thu ~p truy~n th6ng, khi ÂŁlftn lai doan van quan trong d6" Til "Destruktion" nMm chi ra ntQt thu tq,p lich sa nhu vc;ly. Y nghia cila til nay dii minh dinh trong Sein und Zeit (ch. 6). Buy tri~t khOng mang y nghia tan pM, nhung huy-tq.o (Abbauen), mang di (deport), khOng noi za true xudt rna 10. dai cM, di sang mQtben nhtlng biiu ngon lich sa vi lich sa tritt hQC. Buy triet co nghia: mit rljng tl1m tai dl co thi tTl do truyin dq.t dtn chung ta nhtlng gi dii diln ra trong truyin tMng vi HuÂŤ cua hi~n thi 30.

Derrida cling nhan dinh thiy Is Heidegger k~t an Sl! ngo di~c cua cai tai chung thong thltCJng cua con ngltCJi hi~n dai vi khong nghe thiy sl! khac bi~t hiID th~, cling khong nghe tha'y logos nhu th~ ~p hop; vi khong nghe nen cling mu loa tnrdc ve huy hoang cua hiID th~ ~p hop va ch6i sang d3 lam ngliCJi hy lap ngac nhien: Di nghe tMy du(/c tin truyin nay, chung ta phdi di tdi tuong ngon (Indem wir auf diesen Zuspruch horen, gelangen wir in die Entsprechung). nghia la nghe thiy ti6ng n6i hay tieng goi thong truyen (die Stimme des Zuspruchs). Tri~t hoc la tuong ngon tir Hiru cua hien th~, HiID nhu v~y xac dinh ngon til theo each nao d~ Ngon hoa ~p vdi HiID cua hi~n th~. Platon va Aristote d3 chii y d~n sl! hoa h<;Jp (Stimmung) nay nlnr trong thien Theatet 155d

chit dJ2/69

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14

thCJi khodng nh(t dinh ctia v~n d~ng bUy tri~t (Detruktion) khai quat hon, Op.cit. V(n d~ lich s1l' tri6t hQc d6i vdi quan diim tri6t hQC nhu thi khoa hoc c6 thi m1tc1n ICJi Husserl "chi la md tltdng" ( der Traum ist ausgetraumt).

X. Marx "Nhi~m Vl,l htc thCJi ctia tri6t hoc, di phuc vu lich s1l', m~t khi di l~t dn hinh thai thanh thi~n cila t1f tha h6a nhin loai, Ii phii l~t dn t1f tha h6a trong nhilng hinh thai khong thanh thien clla n6" (Es ist zunachst die Aufgabe der philosophie, die im Dienste der Geschichte steht, nachdem die Heiligengestalt der menschlichen Selbstentfremdung entlarvt ist, die Selbstenfremdung in ihren unheiligen Gestalten zu Einleitung.

Zur Kritik der Hegelschen entlarven.

Rechtsphilosophie).

X. Heidegger, Das Ende der Pkilosophie und die Aufgabe des Denkens in Kierkegaard vivant, 1966.

X. Gadamer, Philosophical Hermeneutics, bin dich ti6ng Anh clla David E. Linge, University of Califomi a Press, 1976.

Sad, tr, 111.

X. Peter Sloterdijk, Kritik der zynischen Vernunft (Suhrkamp Verlag, 1983).

Fichte, Uber der BegrijJder Wissenschatslehre (SW 1, tr. 54).

Sasha Sokolov m~t each ti~t di doan tuy~t vdi truy~n th6ng van chmmg Nga, nhung ~c tinh thCJi gian da chi~u g~n vdi "tiiu thuyet mdi". M~t tac phim khac ciia Sokolov Ii Shkola dlia durakov (Ann Abor, Ardis 1976).

Deleuze-Guattari, Qu'est-ce que la philosophie? (Les Editions de Minuit, 1991), tr. 10.

Sdd, tr. 8.

Amicus Platom; magis amica veritas (trong Ethique a Nicomaque A 6 1096a 14-17) ma Husserl di lty M ghi chn ben l~ bin doc Sein und Zeit nam 1929.

Sad, tr, 10.

X. Pierre Bourdieu, Phong v(n nam 1985 in trong Asthetik und Kommunikation vdi nhan d~ "Der Kampf um die symbolische Ordnung", bin dich ti6ng Anh trong In other Words (Stanford, 1990).

c h u di217]

15 16 17 18 19

20 21

22

23 24 25 26

27 28

29 30

Deleuze-Guattari, Sdd, t. 29.

Sdd, tr. 44.

Sdd, 1. 59.

Sdd, tr. 60.

X.E>~ng Phung Quan, 'Merleau-Ponty va Tritt hoc' trong Tritt hoc va Van chuang (Saigon: Lli'a thieng 1974), tr. 250.

Sdd, tr. 250. rctaÂŤ A, chdu Phi, Y La nhiing giai t10Qn phieu 11m cua chang duang gdn h6 tritt gia vdi tritt hoc" - Jean-Pierre Faye, La Raison narrative (Balland, tr, 15-18).

Sdd, tr. 89.

Sdd, tr. 91.

Sdd, tr. 95 (in nghieng ella Deleuze-Guattari).

Sdd, tr. 105.

Khai niem can duang (Tao) dii du'<je Heidegger sii' dung qua nhieu tac ph~m nhir : 1949: Der Zuspruch des Fedweges; 1950: Holzwege; 1953: Der FeLdweg; 1959: Der Weg zur Sprache; 1967: Wegmarken.

Heidegger, Was ist das - die Philosophie (Pfullingen, 1956).

Heidegger, Sein und Zeit eh. 34 (Niemeyer, tr. 163). Bai viet ella Derrida dii dich va in trong Reading Heidegger, Ed. By J. Sallis 1993, nhan d~ 'Heidegger's Ear. Philopolemology'.

Das Sein ist dieVersammLung-Logos.

Dh va dich ella Derrida, Sdd, tr. 180.

c h ti di2/72

NGUYEN VY-KHANH n h ii n g h i e n t u a n g van h o c v i e t nam thi ky xx (II)

4. Van HQc Mi~n Nam 1954-75: .: 1954-1975 la thCJi gian cua mQt cUQc chien tranh y tlnrc h~ quoc gia / cQng san d6ng thCJi cling la huynh d~ tltcmg tan dltdi ap luc cua hai IO;;J.i cltCJng qu6c trong mQt cUQc chi~n goi la chien tranh lanh! Vi~t Nam chia doi CJ VI tuyen th6' 17. CUQc di cu nam 1954 dli thay d6i bQ mat van hoc nghe th~t mi~n Nam cho d€n thCJi di~m !ty chu dQng bCJi ngltCJi dia phuong rna noi hoat dQng manh la Hu~, Qui Nhon, Nha Trang, C~n Tho va nh!tt la Sai Gon, Sai Gon thu do Nam ph~n da la noi sinh hoat bao chi va van hoc nghe th~t chu y~u va nhieu nha bao va van nghe sI g6c Trung va Bdc da d~n I~p nghiep hoac cQng taco Theo thi~n y co ba dong van hoc tai mi~n Nam tit 1954 d€n 1975 rna n€u cong bing ta co th~ ghi ~n : mQt thu~n Nam, tit Petrus Ky qua H6 Bi~u Chanh d~n Phi Van, Bmh Nguyen LQc, Scm Nam, Vltcmg H6ng S~n, ... blnh dan hoac trltCJng gia tri th6'c v~i nhtrng doi hoi thong thltCJng nhimg gia hi dan ehU ciia Cach mang Phap 1789; mQt dong giira g6m ba mien hop htu da khCJi s6ng chung tit trlt~c 1954, thien chinh hi, each mang va cong bang xli hQi; va dong cu6i la dong nlt~c moi tit mien Bl[c di cu vao tit 1954, dong tri thac ti~u nr san va

chudi2173

Tuyen khCfi xlt(Jng tho T11 do, khong v~n, ba't ngc v~ y va cM' dung, xua't ban Toi Khong Con Co Dl)c (1956) va Lien, Dem, Mi)t Troi Jim Tha'y (1964). Thd Thanh Tarn Tuyen dung ngon ngii' d~ pha huy ngon ngii', pho m~c mach tho, nhac di~u cling nhir ngon ngii' tho, d~ ngon tit t11 do troi chay nhu s11 v~t vo tri vo nghIa tit nguyen thiiy, V(Ji Nguyen Sa, tho t11 do la tho pha th~, trong khi Thanh Tarn Tuyen di xa hon, xac quyer "tho hom nay Ia tho tt! do" rna cao di~m se Ja tho van xuoi. Khi tho Tu Do da thanh cong gay tie'ng vang thu~n ti~n, nha't la vdi nhimg ngltC1i Jam tho rndi ra d<Ji, nhorn Sang Tao ben di xa hon phil nh~n gi<i tri tho van tien chien, Mai Thao va nhom cua fmg ra't di 6'ng vdi qua kh6' ! Nhi~u nhom van ngM sI da len tie'ng phan d5i, nha't la Cf Hue'. Tho luc bat da dlt<jc canh tan v(Ji m9t s5 nha tho thC1i Tho Mdi, nay trentap chi Sang Tao, J\lC bat dlt<jc tie'p tuc hien dai hoa v(Ji ngon ngir tan ky, hlnh anh mdi hon, ba't ngo, ciing nhu trong each dung chtr, ngilt cau. Khl1i xlt(Jng bl1i Cung Tdm Tltl1ng, tiep do co Sao Tren Rung (NDS), Tdn Tua'n Ki~t, Tdn D6'c Uy~n, Hoai Khanh, Kim Tua'n, Hoang Tnic Ly, ...

Mai Thao la ngltC1i da dong gop cho m9t each lam mdi hanh van. Nhii'ng sang tao v~ ngon tit, each chdm cau, van tuy but, cam giac, Cach dung chii'trang trong, cham diu theo tlnh cam va di~n tien cau chuyen. Mai Thao c5 vo 15i vie't van nhu ve tranh. ch6 cham pha, cM chi tie't. ch6 nang cao ch6 xuong thap. Dem Gid Til Ha Nl)i, Ban Chuc Thu Tren Ngon Dlnh Trai cling nhu hai t~p Tuy But va Gin Nha Vung Nude Mi)n la nhimg thii' nghiem thanh congo Nhii'ng chii' dung nay da quen nghe quen tha'y, nhimg vao nhii'ng nam 1956-62 la nhirng cai mdi da lam hon m9t ngltC1i chau mat ! Truyen Thanh Tarn Tuyen tieu bi~u qua Btp Liia (1957), KhufJn Mi)t (1964) coi CU9C dC1i la m9t vo nghIa toan di~n. Con ngltC1i "horn nay" len dltC1ng, Iii' hanh, tl,t v~ch dltC1ng, tt! thoat khoi t~m thltC1ng va

chu d~2/75

Lam, ... ong ciing nhu do' vang ciia Ttl Luc van-dean da khong do'<jc nhii'ng ngo'<Ji lam van ngh~ mdi don ~n rich ctlc 111m; trl1 thanh d~ tai tranh I~n ch6i bO clla nhii'ng ngo'<Ji tam van nghe "hom nay" tren Sang Tao va tren Ng~ Thllijt khi nhom da Iii. Tac pMm clla Ttl Luc van-dean do'<jc dua vao chuong trinh Vi~t van, da do'c;1c chinh ylu dQc b<1i gidi hoc sinh.

DQc gia noi chung tim dln nhii'ng tac gia va tac ph~m mdi hOO, trong s6 co nhii'ng tac gia mdi clla nhom Ttl Lire van-dean nhu da noi l1 tren, Nhit Linh thit bai dln vdi gidi tre, hlt sinh luc va hop thci, bQ Xom Cdu MtJi cling nhu tap chi Van Hoa NgaÂť Nay, nhung tinh th~n gon sang do'c;1C tilp n6i vdi Nguyen Thi Vinh, Nh~t Tiln. Chinh Thl Uyen, mQt ngo'Cfi chau ciia Nha't Linh cling la mQt nha van mdi vo ngh~ ciing da phii hac van chuong clla Ttl Luc van-dean 6. .: V~ bao chi th<Ji nay da dang, tram hoa cung nl1; nl1 theo chinh tri va biln dQng clla mQt mi~n Nam hlt an blnh, Nha bao lam chinh tri, "ch~u ria" nhu mot s6 dang phai Mt d~u hlt h~u thuftn ciia dan cluing. Khi chien tranh va xao trQn len cao dQ, da co nhii'ng tC1 bao chui clla sinh vien va tri thtrc, "gop ph~n" gay xao trQn them mi~n Nam. Cling la thCfi clla nhieu nhorn tranh da'u chinh tri ~p trung quanh cac bao Thai D(), L(lp Truong, Hann Trinh, D{fi Di?n, ... vdi nhii'ng nha van da'n than nhu Phan ~t Nam, Ngo Thl Vinh, Nguyen Vii, Thl Uyen,... hay phan chien nhu Kinh Duong Vo'OOg, Nguy. Ngii', Trin Hii'u Luc, Thai Luan, Thl Vii, v, v. - nhii'ng ph!n nQ cua ho khong do'<jc chti tam ciia ngo'<Ji cung chien tuyen, vai ngo'C1i trong s6 se bi d6i phuong xii' dung, tac ph~m ciia ho trl1 nen vo dung trong mQt xa hQi quay cu6ng b<1i nhii'ng gia tri khac hon. V~ tap chi van hoc, tC1 Van (s6 1, 1-1-1964), to'OOg d6i s6ng lau nha't va da dong gop nhi~u cho vi~c hi~n ~i hoa van ngM mi~n Nam. Qua ba dCfi Trin Phong Giao, Mai Thao va Nguyen Xuan Hoang, nhu'ng th<Ji hQ Trin ~p chi ph~m cha't cao, co chi~u ho'dng xay dtlng mQt n~n van ngM mdi, hi~n d~i va da

ca

chu di2177

Pham Thien Thu nha tu da tlnh vdi DQng Hoa Vang. Nguy~n Tit Nhien da la hi~n W<Jng vdi nhii'ng v~n tho hoc tfO ca tung tlnh yeu dl!<Jc ph6 nhac va ph6 bie"n fQng rai nhit la trong gidi hoc sinh, sinh vien! V~ kich, Biio Thai Dai ciia Tcln U Nguyen, Thanh Cat Til Han clla Vii KMc Khoan dang dl!<Jc ghi ~D, ben canh nhii'ng d6ng g6p clla Thanh Tam Tuyen, Doan Qu6c Sy, Ngo Xuan Phung, Nghiem Xuan H6ng:, Phan Tung Mai,...

Vai nam sau Ian s6ng hien sinh th<Ji thuong la mO't "ti~u thuyet mdi" de"n tit Phap vdi Huynh Phan Anh, Hoang Ngoc Bien, Nguyen Xuan Hoang,.... MQt loai "phan ti~u thuyet'', n6i nhu Jean-Paul Sartre, dO'i thoai va dQC thoai cung tinh earn nQi tam trQn l~n, thl1 t1! th<Ji gian <tao lQD, khong c~n de"n cO't truyen, c6 khi khong ca ngl!<Ji k6: Nhan v~t thl!<Jng a ngoi thii' ba (iI, elle, on). MQt the" gici tit "khachquan", ngoai! Cac tac gia clla phong trao muen di~n tci nhii'ng cai nho nhat, ~m thl!<Jng, nhu cai gom va ca tam h6n con ngl!<Ji la nhtrng slf nhii'ng cai di chuy~n, bie"n dQng khong ngiing va bie"t dau d6 chinh la m~m clla slf s6ng! (j d6 con ngl!CJi ta se tim ra cai menh mong clla d<Ji s6ng nQi tai! Ngon ngft lam hu slf v~t, slf s6ng, lam sai lac tinh cam nhung ngen ngft se dl!<Jc dung cung phan l1ng ban nang d~ ~n tlnrc, tie"p ~p slf v~t, slf s6ng!

"Ti~u thuyer mdi'' nhu tien doan mQt th<Ji dai bit kM cam thong, d~y bit trac, trong khi truyen t~t ngdn thu gon hy vong con s6t lai va dua ra mQt di~n van may moe, vQi Yang. M~t khac ti6u thuye"t mdi c6 ye"u t6 thi ca, van nhu la tho vdi Michel Butor. Ti6u thuye"t moi n6i de"n mQt cuoc d<Ji dang hlnh thanh, dang thai mang cho con ngl!<Ji do chinh con ngl!CJi di tim, lam ra, xa hon la mQt kiem urn dinh nghIa nrong giao vdi tha nhan - trong khi ti6u thuye"t "c6 di~n" tci mQt cau chuy~n vdi nhilng nhan v~t "dinh" vdi cau chuy~n, mQt xa hQi vdi nhftng con ngl!CJi da c6 tl!OOg quan vdi nhau! Nay "ti~u thuye"t mdi" con ]~i cai nQi dung tim toi clla ph~n ngl!<Ji ngay cang co ddn

a

c hi/. d~2/79

ba't kha cam thong, hlnh thuc ma't di ha'p d!n VI nhu tr~t de, khong du thuy~t phuc! .

20 nam sinh hoat van nghe d6 con c6 nhimg hien tU<;1ng nhu ti~u thuy~t dang nh~t bao tirng ky vdi Blnh Nguyen LQc, Trong Nguyen, Ngoc Linh, Trong Nguyen, Thanh Thiiy, Van Quang, Duong Ha, To Nguyet Dlnh, Duyen Anh, Mai Thiio, Hoang Hai Thiiy, ... Duyen Anh di vao thoi st! ciia bao chi sau khi dii la hien nrong vdi ti~u thuyet vi~t ve tu6i tho va tu6i tre, de dCJi vdi ~p truyen Hoa Thien Ly va bQ truyen Ve Bu6n Tlnh Ly. Nh~t Ti~n vdi hrong tam nha giao va trach nhiem xii hQi, vi~t nhieu v~ nhtrng dua tre ba't hanh hay nhtrng nguCJi ngheo kh6 va nan nhan ciia chien tranh. Cling la thCJi clla nhirng nha van rna tac ph~m v~n s6ng manh noi nguCJi doc: Blnh Nguyen LQc, VO H6ng, ... Cac ti~u thuyer Yeu; Loan, Ghen, ... ciia Chu Tit mot thCli da la hien nrong ban chay cling nhir d~ tai s6ng vQi s6ng cuong theo F. Sagan va m6t hien sinh! Bui Giang la met hi~n tU<;1ng khac vdi cac tac ph~m tri~t 19 va dich thuat tai tinh, ngoai nhirng ~p tho d6i mdi ngon ngu va d!y ~p nhlmg 9 tlnh khac ngimi!

Day cling la thCJi gidi c~m but phai nu dong dao hien dien va n6i ti~ng ve nQi dung: Nguyen Thi Vinh, D6 Phuong Khanh va Linh Bao vdi nhlrng khiic mAc ciia nhii'ng manh dCJi tuong d6i an blnh, Nguyen Thi Hoang vdi Vong Tay HQc Tro tung lam chau mi,it gioi giao due, de tai tinh yeu "ca'm ky" C1 ch6n hoc dUCJng, mQt va'n de clla thCli dai mdi, Ttiy H6ng tam tlnh nong bong p~n nQ than ph~n phu nu rna khi xua't hien dii gay hy vong lam s6ng nen van nghe moi, Minh Duc Hoai Trinh nguCJi nu 1U hanh trong CU9C dCJi va tmh yeu (gay soi n6i vdi Sam. H5i), Nhii Ca ve l~i nhung cUQc dCJi bi chi~n tranh giao dQng, gay nhieu d6 va, Trung DUdng nao dQng ngon ngu va tam h6n nguCJi nu, L~ H~ng no d~y nhung m6i tlnh sinh vien lang m~n v~n khao khat tt! do, tim ki~m, Nguy~n Thi Thuy' Vli vi~t ve hi~n tht!c clla thCJi d~i chi~n tranh, xii hQi xao trQn, Van

chi!. di2/80

Trang, Minh Quan,... theo khuynh hudng giao due, cu6i giai doan co Tr~n Thi NgH van chuong quan sat hien thuc, V~ tho co Trh Thi Tue Mai, M()ng Tuyet TMt Ti~u Muoi, Hoang Hirong Trang, Tr~n Thy Nha Ca, .., di tit nhtrng tlnh y ng~p ngirng kin dao de'n nhilng nghi va'n khtic mdc, tao bao!

5. Van HQc xs H()i ChU Nghia : (j mien Bl\c VI tuyen 17, cac nha lanh dao Ha N()i dung nhieu chinh sach Cai each ruong da't, Tram hoa dua nd, ... d~ ~n di~t d6i l~p cong khai cling nhu nga'm ng~m, xay dung che' d() cong san theo t6ng hop dong tay Mao-Lenine. V~ van hoa, "D~ cuong van hoa" nam 1943 ~t n~n tang cho nghe thu~t Mac xit, khhg dinh vai tro lanh dao van hoa va nr tltdng t6i cao va duy nha't cua dang c()ng san. Van hoc "phai'' gi\n li~n vdi "nhan dan". Sau them tinh tuyen truyen, sO' thi - phong each sO'thi la "phong each cua m()t hlnh thuc th~ loai hoan bi va toan bich tuyet d6i" (M. Bakhtine). Van nghe dlt<Jc xem la met mat tr~n thie't ye'u chong thuc dan Phap, sau 1954 thanh chong mien Nam va My ho goi la thuc dan moi. "Ly tltdng" nhan tao, theo y thrrc M Mac Le va Mao. Sau hiep dinh Geneve 1954, "n~n" van nghe chi huy vdi khi the'da'u tranh qua khich, thltC1ng m()t chi~u, da san sinh nhirng "tac ph~m" minh hoa, gia tao - nay it hoac khong con dlt<Jc nhac de'n, coi nhir phuc vu cho giai doan dii xong.

"Th6ng nhat" hai mi~n xong, ca nltdc nay phai "di len xii h¢i ~hij 114tNff', mot "nen" van nghe "minh hoa" cl10ng nh~p tit a~~ PO\tdng cang hin sau trong nhimg ao tltdng chien thang, khong c6 gl d~c sl\c cho de'n khi c6 chinh sach D6i Mdi cu6i nam 1986. Tnrdc d6 dii Mt d~u c6 nhiing tran trd d~t va'n d~ con ngltC1i dich thuc, vdi Nguyen Minh Chau, Nguyen Trong Oanh, Duong Thu Huong, ... Tit khi van nghe trong nltdc dlt<Jc cdi tr6i du tuong d6i va sau m()t thC1i gian gan loc gia chan, mot sO' nha van thd c6 ffii Mt ~u dlt<Jc d()c gia trong cling nhlt chii dâ&#x201A;Ź2/8/

man" ra du~c khoi nuCfc. MQt ph~n nr the' ky nhung da co nhi~u giai doan : so khdi btu vong, t:rd nen ti nan chinh tri, sau cung la hoai niem, Chinh nghla qu6c gia va vi~c ch6ng Cong cling trai qua nhi~u giong t6, tir thirc tam de'n hmh tlnic, khi cac nhom HO de'n Mt tl! do cac sinh hoat du~c s6ng lai nhimg r&i ciing roi vao tlnh trang cu. Til'do nay sinh nhieu ghetto van nghe trong cai ghetto trung cua nguCfi g6c Vi~t nam trong ghetto to ldn hon nii'a cua dan thi6u s6 xii hQi va sinh hoat van nghe ban xu.

Sau 1975, y niem "htu day", "htu vong" da de'n vdi van chuong Vi~t Nam va da thay d6i nQi dung nhieu l~n. (j giai doan ~u th~t sl! la than p~n btu vong vC1i Vo Phien, U Tfft E>i~u, Thanh Nam, Hoang Khdi Phong,..., ke' de'n la "ti nan chinh tri'' vC1i nhii'ng "boat people" hay bQ nhan, nhir Vo Ky Di~n, H& Truong An, Ha Tlnic Sinh, Nguyen Ngoc Ngan, Nh~t Tie'n, Thai Tu H<;lp, Nguyen MQng Giac, Tr~n Hoai Thu, T(;l Ty, Song Thao, Lam Chuong, ... sau dola doan tu gia dlnh nhu Th~ Uyen, Hoang Du Thuy, ~ HAng, ... va cu6i cimg la nhimg cuu tU "cai tao" nhir H& Minh Dung, Nguyen Xuan Thiep, Quan DuOOg, Hoang LQc, Vinh H&,... Hai d~t d~u van chuong v~ mQt que hUOOg da mfft, than ph~n nguCli lang thang nhu nguCli Do-Thai xua hay nhu nhii'ng ti nan chinh tri tnrdc va sau cac the' chien, va co nhii'ng tac ph~m ch6ng Cong rfft hang say va qui cu. D~n hai giai doan sau, bdt than phan h.tu day va ca chinh tri, Khi btic tUClng Ba-linh bi pha d6 cung cac che' dQ cong san d Dong Au va Lien-xo thay nhau lui ~n vao qua khir, dii co nhirng hy vong loe len trong van chirong nhung cai u hoai v~n con do. D~t HO se lam s6ng chinh tri trd lai, tuy nhien tclm th6ng hon, tMm thia hon, ciia nhirng con nguCli trd v~ tu dia nguc, nhii'ng xac tan tim lai cam giac s6ng sot va tmh nguCli. V~n con chinh tri salon thay VI dffn than CUll nuC1c, vftn d~y "ch6ng cQng", "than cQng" dien van hoo la ly tUdng, th\fc chfft; van chuoog phiii vti~t thoat nhii'ng cai nhi'in hi~u ho~c

chu d~2/83

c6 st! tham dt! ciia cac ba !

MQt van ngh~ "mi~t wCfn" nd rQ. C6 th~ n6i vd'i bien c6 304-1975, trong hoai niem ngu'Cfi mi~n Nam da lam s6ng lai mQt "mang" van hoc trltd'c d6 bi lo lao Ngli'Cfi mien Nam "luc tinh" l~n ~u phili bO que lnrong dong dao da thanh cong ghi lai qua vang van h6a, tmh tt! con ngli'Cfi va nhirng thti di~n vien khong con nfi'a hay khong con hy vong tim lai : VO Ky Di~n, Nguyen Ta'n Hung, Ki~t Ta'n, H6 Trutrng An, Nguyen Van Sam, Nguy~n Van Ba, Si Liem, Huynh Hfi'u Ci'tu, Nguyen Thi Phong Dinh, Nguy~n Thi Long An, v.v. N€u d giai doan ngay sau 1954, van hoc mien Nam gill ~n st! d6ng g6p manh me cua ngli'Cfi mi~n B~{c va Ngh~ Tinh Blnh khi ho phai r<1i que cha da't t6, phai w~t tuyen lQi song hoac bang rimg qua Lao, thl sau 1975,la thCfi clla ngli'Cfi "luc tinh"...Tinh cam nay se c6 dip s6ng manh trd lai nhung rCfi rae hon vd'i st! md ctta C1 trong nuoc sau 1987, da c6 nhilng tai ngQ que huong nhung xet cho cung, nhilng tai ngQ d6 ng<J ngang, thu dQng va ra't ca nhanl Nay sinh hi~n tli'~ng truyen kY. Vao ~p nien cu6i th€ ky ngu<1i v~ tham que nha da ~t but ghi lai nhilng tai nghe mat tha'y va cam tlidng. Cam dQng, n6ng nan nhu Que Nita 40 Niim Tra Lai (1995) clla Phan 4c Ti€p, Do Day (2000) ciia Truc Chi,...bang khuang nhu Vi~t Nam Ngay Toi TriJ vi Clla U Thi Tham Van, hay tham quan it cam xtic nhu Gifla Hai Miin Mua Ndng (2000) ciia Hoang Mai Dat, Rieng Loanh Quanh Nhiing Neo Duang (1999) ciia Tdn Doan Nho la loai ky dli'~c vi€t bang h6i ltc v~ que nha thCfi trltdc khi l~p nghiep C1 xlt nguai! Phffn tu th€ ky nay la thCfi cua th€ h6i kyo Tinh h6i ltc va tt! st! dan trai trong da s6 cac tac pMm xua't ban va tren cac tap chi. Cai toi mlf ra c6 khi ra't nguy hi€m va n l~ h6i ky c6 khi xu6ng con 5, lOpMn trim!

ThCfi hili ngo~i la thCfi clla trltCfng thien ti€u thuy€t, sau Xuan Vii, Nguy~n MQng Giac, c6 Vinh Hao, Trffn Long H6, Nguy~n Ta'n Httng, ... ThCfi "tai xua't giang h6" nhfi'ng cay vi€t

chu di2/85

tim toi, cai mdi, cai la, nhung d@ gl dlt~c cM'p ~n ngay! Va'n d~ muon thulf v6n la di tim hinh thac thich h~p v<1i con ngu'oi thci dai, hop tam tlnh va thi hang!

«Hien tlt~ng Lao H6a» trong van chmmg g~n day dlt~c ban d~n tren mQts6 tap chi Mi ngoai khdi tit nhirng 10 lAng khi nhm tu6i lac dQc gia va lac gia. Lao hoa con d nQi dung da pMn ca chuyen xua ngay cii rl ra. Theo thi~n y van hoa ngltoi Vi~t chang ta "quen" tl! lao h6a sdm; trong van chuong chang han, phu nu 30 di bi nhi~u ngttoi vi~t goi la "mu", tii nhu nguoi dan ba khong con than hlnh M'p dln hay chi cho ho dong nhUng vai ngltoi me hay ngttoi v~ chu toano Ti€u thuyet Tu Luc van-dean d ~p men 1930 mu6n tre trung hoa nhung nay nhln lai v~n !My chiing mire va ~y can nhac! Nguoc lai, nhUng nam cu6i th~ leY tren van-dan, ngltoi vi~t nu "co tudi'' lam van chuong Iit tre, Iit bao, tlnh Ynlur nhiing co gai "doi muoi''! Du sao hien nay "~m non" van ngh~ nang v~ trinh di@n, ca nhac hon la sang lac van chuong, va tho nhieu hon van. Da co nhUng lac pMm blng ti~ng ban xu eua nhtrng ea y vi~t mdi dlt~c xua't ban va tren internet cling nhu nhieu bao chi van chuong hay cQng d6ng di co. nhUng ne; l\fe khuyen khich ngltoi vi~t tre, blng tieng me de va ti~ng ban xu, nhimg hinh nhu v~n nhu nhUng ngoai l~! Hien tlt~ng lao hoa vdi thoi gian se ~m trong hon, ngttoi bi quan di nghi van hoc ti~ng Viet se bi~n ma't d Mi ngoai trong 20, 25 nam nua, se nhu xa hQi Hoa Ky, cai manh, da s6, y~u t6 "hQi nhap" se thdng cai g6c, cai "ban sAc" va "gia tai"! Da sao sau 25 nam ngu'oi Vi~t co m~t dong dao d Mi ngoai, van hoc di s6ng con, s6ng th~t chu khong pMi gAng gu'~ng va gia ~o, v~n Mn vung va da ~ng, me;i thoi d~u co nhii'ng ngltoi lam van h<)c ti~p n6i nhau, thay mau, them mau, thay Ilia, them Ilia.

Nhung nam cu6i th~ leY c6 hi~n tlt~ng truy~n lich sli, di tru'<1c co Nguy@n MQng Giac, di sau c6 Nguy@n Huy Thi~p, Tcln Vii, Tcln Long H6, H6 Minh Dung, Tcln Nghi Hoang, chit dJ2/87

HQ da xit dung th~ loai truyen xua hay tMn tien, phai chang d~ phan lffig lai thCJi dai? Hay chi Ja nhilng bi~u to nhirng hoai c6 hoac vo vong, mu t6i tnt~c tltdng lai?

N6u "ti~u thuy6t mdi" da la mQt ki6m tim van clnrong trong th~ loai thl truy~n-~t-ng'n la mQt thit nghiem cho mQt 16i thoat tinh tMn bi bua vay blfi ky th~t va nhimg doan v~n ciia cUQc dCJi 7. Truyen-tbat-ngdn la mQt hien tlt<;1ng mdi, nhu mQt n6 hrc tach fc:si tinh tMn h~ th6ng va dQC doan cua van chuong va cUQC s6ng. MQt c6 g'ng lam d6 v(J tltOng tlt<;1ng, ti~u thuyet!

Truyen-that-ngan c6 do nhu d~ ~t nghi va"n, nhu d~ n6i ket nhilng tho mQng vun v~t, nhirng gian doan, d mQt thci dai khiing hoang cac gia tri, kien th11c, cua nhirng sd d'c tltdng vinh cii'u th~t ra dang lung lay. Truy~n-~t-ng'n thc:si nay nhir n6i k6t th\ic tai vdi nhimg khoatth Wc c\ic l\ic, d6ng thoi di tim nhtrng y nghia va gia tri ti~m ~n. Ng'n gon nhu mQt t6ng hop ba"t kh3 thi, hlnh anh cua mQt kiem tim khong th~ den g~n.

C6 th~ xem truy~n-~t-ng'n la phdn di~n hay cdu tinh cho van hoc? Phai chang truy~n-~t-ng'n la mQt trong nhtrng b~ n6i cua tam trang con ngltCJi d cu6i mQt thien men ky - con ngltC:Si bf16i, bi quan, di tim chlnh minh.

Tlnh trang "lao h6a" dua den khuynh hlt~ng "hop hill" van nghe, c6 th~ la mQt trong nhimg "~u qua", vdi cac tap chi Van HQc, H<Jp Luu, Vi~t, Van, .., dang chung bai va sang tac ngltCJi trong va ngoai nlt~c. R6i trong s6 nhtrng cay viet moi, ngltCJi dQC c6 th~ khong con tim tMy bien gici chinh tri, ho sanh sau chiâ&#x201A;Źn tranh ho~c chua titng la nan nhan, va nQi dung cling bdt qua khtr, tranh diu ho~c yâ&#x201A;Źu t6 thCJi gian loang hon nhilng nha van thuoc cac the h~ tntdc ho, Ky thu~t dien toan gi6p phltclng ti~n viet bai, trao d6i, chuy~n giti va a"n loat, trong vdi ngoai nltdc. Va nhilng ~p chi van chltclng, cac "nha xua"t ban" nd fQ, d6 la th\ic ~i thi tntCJng van chltclng mdi vdi s6 ngltCJi dQc ngay cang thu h~p. Ma't cai khung van h6a, cd ca'u cua mQt xa hQi binh thltCJng vdi nhilng phan khoa van, sit, slt

chu d~2/89

nguCfi, nhan bin. Thu nhap d6n ~n nhieu huong hoa van hoc the' gidi dong-my va ngay tit <tAu the' kY c6 th~ qua anh hUCJng van hoc PMp, nhii'ng V. Hugo, A Dumas, tho van thci d6 dii n6i de'n con ngltCfi, dung de'n pMn tham sau clla con ngltCJi, 13m tlnh, cao ca cling nhu kh6n kh6. Nhtmg nhan v~t ngheo ciia Thach Lam, Nguyen H6ng, To Hoai, ~t Tie'n, Duyen Anh, Nguy~n Thuy Long,... gay ni~m thuong con ngltCJi d6ng thCJi gitip ngltCfi doc kham pha ra hi~n thuc clla con ngltCJi, nhii'ng g6c canh ciia con ngltCJi, c6 t6t c6 xiu, c6 hrong 13m c6 tAc trach, t6m, da dang, Nhii'ng Xuan T6c Do, Chi Pheo, Thi NCJ, Tcln Dai, Loan Mi{t Nhung, ... la nhii'ng miu nhan v~t di~n hinh con ngltCJi CJ thCJi dai va khong gian khac nhau.

- Van hoc da gi{n li~n vdi v~n mang dan tQc : d~u the' ky chong thirc dan, tim con dltCfng giii ph6ng dan tQc, canh mn d~t nudc, mCJ mang dan tri, chinh tri dan Chll. h6a; n6i chung hien dai h6a da't nltdc d~ theo kip nhan loai! The'IcY XX tho van c6 ca tinh, dQc dao, ta da hoc PMp d~ ch6ng PMp, dung chtr quoc ngiY do cac vi thira sai dung trong nQi bQ ton giao nhir phuong tien d~ dang hen chiY Han Nom, d~ hien dai h6a, ph6 thong hoa, d~ dua van chuong de'n vdi dai clning! Van hoc dlt<;Jc coi trong, trd nen mQt pMn quan trong ciia hQC thuat quoc gia va da dlt<;Jc dua vao chuong trinh giao duel - Van hoc trCJ thanh mQt hoat dQng vila c6 tfnh each van h6a vua xii hQi. Thoi lich tri~u, van hoc v6n la dQc quyen ciia gidi nha Nho, bie't thong chiY Han chiY Nom (ca dao. tuc ngiY th~t fa cling c6 s\i chi ph6i clla gidi c6 hocl), rna lai Ia hoat dQng thuoc hang thll' ye'u trong khi thi cii'v6n la chinh. D6 dat dii la con dltCJng duy nhit d~ c6 job sinh s6ng thuc te' va mong se c6 "danh gi vdi mii song". (j the' ky XX, vdi sl! h6 trc ciia chtr qu6c ngiY ti~n l<;Ji, Clla bao chi va mQt dQc gia fQng l(fn hdn, van h<;>c dii trCJ thanh mQt sinh ho~t chinh, c6 khi quan trQng gay tranh lu~n, "th(ji thlt<;Jng", va c6 tac gia se d~ danh l~i v(fi d(ji. Van h<;>c da dlta P~m Quynh vao Hue' lam Thu<;Jng thu,

chu dâ&#x201A;Ź2/91

tai va sO'ng dQngpMi c6 cai mdi va pMi c6 tinh chfft sang tao, ill nhien sang tao c6 nghia Ja Jam nen, dem lai cai mdi cM' khong phai chi xua't ban nhieu, vitt nhi~u! Cai mdi, sang tao con c6 nghia la d6i mdi van chuong, mdi titng n6i tho van: Nhfft Linh, Vii Trong Phung, Mai Truio, Nguy~n Huy Thi~p, Thanh Tam Tuyen, Nguyen Sa, ... da lam nhiing viec d6! Hoac vitt v~ nhirng d~ tai tttOng chimg c6 di6n rna ~t ra la nhii'ng phat hien v~n d~ mdi cua con nglteJi va xli hQi, nhii'ng khuon m~t mdi cua nhan ban, cua con nglieJi vinh cii'u! Phat hien cai mdi ciia v6n truy~n th6ng, ch6ng cai mdi d6 phat huy truyen thO'ng, tit cai cii lam moi (Ki~u cua Nguyen Du trung hieu, con nglieJi hon Thtiy Ki~u cua Thanh-Tarn tai-nhan, Nguyen Hue ciia Song Con Mua La lam nglieJi doc say me theo doi st! ldn ~y tit mQt nha nong ndi ~p thli<;1ag dtn hoang dt ca ~t mroc thong nhfft, Nguyen Hue cua Nam Dao lam b6i h6i nglieJi doc hon Nguyen Hue ciia Hoang U Nhdt Thlfng Chi! Ciing nhu nhirng phong trao dan tQc va chong ngoai xam, van hoc chii' quoc ngii' da thien cu nhieu l~n. N~n m6ng van hoc mdi dli khoi st! nhilng blidc d~u can ban 0 mien Nam thuQc dia, tit 1913 thien cu ra B~c, banh trltdng qua nhieu giai doan van hoc 1925, 1932, 1945. Sau 1954, ph~n thuan niy van hoc d6 se di cu vao Nam ldn manh 0 thu do Sai Gon r6i sau bien cO' thang Tu 1975, mQt pMn nhiS hon nii'a se thien cu ra nlidc ngoai, bhng may bay, thuy~n va cii nhii'ng doi chan dut khoat, nhii'ng "than tan" sO'ng s6t HO, nhtrng "htu hoc sinh", "nghien cU'u sinh", lao dQng hay di tni bfft hop phap 0 Dong Au, Lien XO, tfft ca se sO'ng s6t va lam Idn dh nhii'ng m~m s6ng dan tQc. C6 th6 van chuong se dt "co don", nglieJi vitt ciing nhli nglieJi dQc, nhli than p~n con nglieJi n6i chung luc nay! Thi6n nghi tlidng 1ai van hQc Vi~t Nam dang va se r~t b~t dinh, phan tan. MQt m~t nglteJi lam van chlioog 0 khilp m~t dia c~u, khong con chi 0 cung bien gidi qu6c gia hay ~p trung d Sai Gon, Hut hay Ha NQi. Vi~c xua't ban bao chi va sach vd chit di2/93

thuye't van clnrong len: hi~n tlt<;Jng hoc, mac xlt, d~ ta, ... phan anh trong nhUng ly l~n phe blnh nay h6a ra chi la nhimg hien tlt<;Jng du trltdng thanh va da c6 nhieu d6ng g6p. La tffm guong ciia sinh hoat van hoc, th~ 10000i phe blnh, ne'u so vdi nhUng th~ loai khac nhu ti~u thuy€t, thi ca, TO c6 ye'u ngheo th~t. PM blnh c6 vai trO t6 chtrc qua trlnh van hoc, dinh hl1dng canh chirng cho sf! phat tri~n chung cua van hoc. MQt n~n van hoc "manh khoe" phiii e6 phe bmh manh theo, nhu ban d6ng hanh, nhu ngl10i hl1(1ng dAn t6t. C6 th~ day la mQt pMn ly do e6 nhitng thci sang me khong dinh hl1dng, "m6 coi", thieu M trc ciia ngon hra phe bmh d~ "xom tro" hon, nhu hien nay. Nhln lai phe binh, nay nhu mQt bii ehie'n trltong sau mQt cuec tranh hung ldn, nhieu thiet hai nhan mang va dau ddn ph!n h6n, trd v~ thanh ph6, nhUng ngl10i s6ng s6t nhln lai nhau lai chia chieu tren chieu dl1(1i, phe ta phe dich, trong mQt phe lai chia ra phe anh em ta, phe "cluing n6", dua d€n hien tl1<;Jng mac ao thung Ih nhau hoac chia chac "danh vong" tl1dng tlt<jng hay tirng c6 ~t! Trong nl1dc hay d ruii ngoai, phe blnh hay con nang cam tinh, nhieu khi d6ng nghIa v(1i chup mii. L6i phe blnh d6 cho ngl10i thea doi sinh hoat van hoc cam tl1dng an theo, dm gill.

Ly tltdng khi nao th~ phe blnh lam cong tac khai pha, kham pha doi s6ng tinh tMn ciia con ngl1oi, con ngl10i trong xi hQi va thoi gian, qua tac phffm va cac me gia ! Vffn d~ dai dien, chinh th6ng ngay cang tii tdi vi pruii hi~u cac phe nh6m an oan tit 25 nam cu6i th€IcY, hoac tit trlt(1c 1975, r6i giay mo r~ rna vdi M~t T~n, Lien minh, vdi Van But hay hQi doan nay no.

Nhimg vffn d~ cU'u canh, sa mang van chuong ciing di dl1<;Jc nhieu l!n ~t lai. De'n eu6i the'IcY ngl10i ta n6i d€n nha van nhl1 con ngl1oi. xi hQi, truy~n th6ng (truy~n th6ng nao?), giai effp da h€t con la cU'u canh. Khong con nhUng cai n~n y thuc h~ hay ly tl1dng, khoang cach ngltoi vie't ngltoi dQc con dl1<jc de'n g!n hoo vdi nhUng leY th~t internet va di~n toan, khong qua ca nhi'lng trung gian ehu bao. Ngl10i dQc c6 th~ hQa thAng chit dt2/95

LE eRA U t uy

et

IQ c

u a c h ii n g h i a mac

Marx la mQt trong nhimg khuon m~t 16'n ngu tri the' gidi tit tul1ng the' ky hai muoi, E>i~u d6 khOng th~ ch5i cai. TI! tl!l1ng Marx gAn li~n v6'i mQt chu nghia - chii nghia a'y lai dl!<;1c chuyen chl1 qua mQt chinh dang th5ng tri hon mQt phdn ba dia chi chfnh tri g!n mot tram nam - di~u d6 khong hAn la mQt tinh co lich sit. Cho nen khi ~t va'n d~ .cao chung cua lich sit duong nhu tu Lutz Niethammer de'n Francis Fukuyama, Perry Anderson hay Keith Windschuttle (tieu bi~u cho the' M h~u hien dai) d~u ham ngu slf cao chung cua chii nghia Mac - xac quyet thong qua slf sup d6 ciia "che'dQ cQng san". Nhu v~y con c6 th~ n6i de'n Marx ?

Cau hoi c6 th~ Mt d!u tu mQt thach d5 : Vao d!u th~p nien 60 ciia the' ky hai rmroi, khi du tnic lu~n ngu tri tren di~n dan nr tl!l1ng nhir mQt con dUClng ml1 ra cho nr tlfl1ng khai pha trong moi linh vlfc nhan van thl Jean-Paul Sartre sau mQt thoi gian dai im tieng trong sinh hoat triet hoc (L'Etre et Ie Neant xua't ban nam 1943)da eho ra mAt mQt me phffm tritt hoc : Phi phdn ly tri bien chang/Critique de fa raison dialectique va phdn d!n n~p D{1.t win dJ phuong pJuip/ Question de methode. Khi

c h tl dt2/97

sit (giai doan xii hQi ttl ban chil nghia) hay too hoa trong chMu huang co ban cila licb sit ?

2. Too hoa nhu 1'11,Qt bi!u hi~n cila diJi sOng thuc (co siJ) hoi)c too hoa nhu mot v4n dQng cila II! thuc (thuong tling kie'n true) ?

Ludng lu4n thu nhdt chl ra - 1'11,Qt lO. Tlffu too hoa chi la 1'11,Qt hi~n tuang nhdt djnh Marx pha: hi~n ra trong v4n dQng cila xii hQi tu ban, tai sao vdn con bi!u hi~n trong cdc nude xii hQi chil nghia ? OOi La ne'u quan ni~m nhu 1'11,Qt bi!u tuang cua ban tinh con nguai, no chI ra 1'11,Qt quan ni~m vi ljch sit nhdt dinh, nhu v4Y khong thl co v4n dQng chuy!n bie'n theo bi~n chang nild.

Su ti~n tri~n trong nr tttang Marx tit nhtmg me ph~m thai tre (nhu Ban thdo kinh te'-trie't hoc 1844) ~t nhimg co sa ~u tien phan tich hien ttt~ng tha h6a v~ mlt kinh t~ (phan biet giai dp chiern hiru (gi~u e6) va giai dp vo san (ngheo kh6) thl a nhii'ng me ph~m thai trttang thanh (nhu BQ Tu ban va Nhiing Nguyen Iy Kinh te' chinh tri h(Jc), di~m chu y~u chinh la d~e tinh v~t h6a, phi nhan h6a cua lao dQng trong san xuat hi ban chii nghia, a d6 tha h6a e6 tinh ta't y~u, d6 la 19 do Marx da di sau vao nghien ctru linh Vl!e kinh t~ chinh tri d~ tim ra nguyen , eua , van ~ d'" 0' b' uy e I'y Iuan ve tan.

Khi di vao va'n d~ nr bin, Marx da re vao mQt nga qu~t ciia 19 I~n la dua ra mQt 19 giai kinh t~ v~ lich sa. Marx t~p trung vao viec vi~t mQt me pMm co bin la bQ Tu ban, nghien ciru mQt va'n d~ duy nha't la co eh~ v~n dQng eua ehU nghia tu bin.

Phuong phap nhu Marx t1ii chl ra lO. phuong phap bi~n chang, trang bi 1'11,Qt va khi nMn thuc mdi dl khai phd win di tu ban. Tinh bi~n chang co thl bi!u hi~n nhu: Ph/in bi~t bdn chdt vai hi~n tuang trong vi~c xet dO'i tll(1ng kinh te'vi mijt dQng chit ytu lO. lao dQng chu khOng phdi tMn 11Idng khi nghien cÂŤu hot;lt dQng kinh te' cila con ngltiJi. Dtfi 14p giila toan thl va C41C btl khi nhln ra v4n dQng cila tll ban xii hQi g6m toan bQ nhilng v4n dQng cila cdc bQ pMn. A

'"

chil di2/99

quan ~ san xudt chang dii hoat dQng truce dO. Til nhiing h'inh thai phdt triln nhilng ll!c luang san xudt, nhiing quan ~ nay trii thanh nhiing xMng xich cua chung. Do la khiii .'II! cua thai dai cacb mang xii hQi. " Tai sao lai dln de'n each mang 'l Quan h~ dao nghich (Verkehrung) trong bQ Tu ban chi ra qua trmh khach the hoa, trong do san pha'm ciia lao dQng IA sd hO'u tha hoa va qua trtnh tu' ban IA chiem doat lao dQng tha hoa, tao thanh quyen luc d6i l~p vdi lao dQng s6ng. Cho nen quy l~t v~ nhirng khiing hoang khong nhUng dln de'n suy S\lP ciia chii nghia nr ban, con giln li~n vdi quy l~t da'u tranh giai ctp va Marx khoac cho giai ctp vo san mQt su mang lich sU'. Un eMu tien trong nr tlidng tay phuong, mQt nhA trie't hQC da hlnh tli<Jng hoa giai ctp trd thanh mQt cM the lich sU'. E>6¡1A diem tdil~n cung ciia chii nghia Mac. The' nen trong the'IcY XX, hai nha mac-xlt dua ra hai lu~n diem v~ mQt chii d~ : ngliCJi thu nhtt IA mQt trie't gia Hung Georg Lukacs vdi Ljch sa va j thuc giai cdp (Geschichte und Klassenbewusstsein) va ngliCJi thu hai IA triâ&#x201A;Źt gia Nam nr Svetozar Stojanovic vdi Lich sa va y thuc dang (Geschichte und Parteibewusstsein qua ban. dicn til nguyen tdc tieng Serbokroat khong duoc xudt ban).

Cai dien hlnh (ideal type) hieu theo nghia ciia Max Weber co the t5n tai trong tuyet IQ cua cM nghia Mac? Khi dh khdi hai cu6n sach tren, mQt xutt ban vao nam 1924, mQt vao narn 1978 nghia IA sau hon 50 nam - hon nU'a the' ky, h~ nr tlidng Mac-xit thong tri giln li~n vdi quyen blnh chinh tri phai chang da cao chung?

Stojanovic khong phai ngAu nhien l~p lai mQt tieu d~ da trd thanh mAu rmrc cua mQt h~ tu' tu'dng menh danh IA chii nghia Mac phinmg tay. Ong dang di tie'p con dliCJng Lukacs bi) dd bdi chinh Lukacs khang dinh dang IA "trung gian cu the gitta con nguCJi vA lich sif'(konkrete Vermittlung zwischen Mensch und Geschichte). Theo Lukacs, cai y chi ~p the co y thuc ty IA chu di2/101

chinh tri) va chti trong de'n vai tro quan trong co ban cua phep bien chang Mac Mt ngu6n til l~n ly clla Herget Marcuse tin tltang phuong phap bien chang rna Hegel, Marx, Engels va Lenin s"li dung la rnQt phuong thtrc nh~n bie't sl,t v~t khach quan nhu rnQt phac bop ella qua trlnh nh~rn dl1c thll toan th~ sl,tphat tri~n va ehuy~n bie'n ella lich sit nhan loai song hien tlt<1ng l~n (HusserI va Heidegger) lai la rnQt phuong phap nh~n thac cai hien hii'u cu thS clla con nglt<'1i, do do "phuong phap bi~n chtmg ella tri thtrc phai tra thanh hien unmg va hoan tat tinh cu th~ " va chi co sl,t th6ng nhfft giira hai phuong phap - rnQt hi~n tlt<1ng l~n bi~n chang nhu rnQt phuong phap cu th~ hoa lien tuc va triet dS - mdi co thS nl1rn dlt<1e sit tinh clla hien hii'u con nglliJi rnQt each trung thl,tC."iii Lukacs chiu anh hltang hi~n tlt<1ng lu~n Hegel quan niem thuc tai ehi co th~ nhan thtrc nhu rnQt t6ng thl va chi co rnQt chii thS tl,t nola rnQt t6ng th~ rndi co ill nang nh~n tlnrc nay.

Ong vie't : No khong la gl khac ngoai di~u rna Hegel thoi dung len trie't hoc tren nguyen tl1e 'chan ly phai du'<1C hiSu va di~n dat khong ehi nhir ban thS con nhu cM thS'.

Trong giai doan di xay dung rnQt "triet hoc cu thS" cling nlur chang kie'n chii nghia "Mac XO vie't" thong tri kh6i Lien xo va Dong Au, Marcuse nhln ra "y thrrc giai cffp" cua rn('>t giai cffp each mang nhu Chll thS lich s"li va co sa ciia ly lu~n each mang khong t6n tai, rna chi co sl,t pha san clla phong trao giai cffp cong nhan, Di~u do eo nghia Ia chii nghia Mac khong con la co sa n~n clng clla v~n dQng lich s"li cling nlur la co sa cua y thuc va dffu tranh ciia giai clp cong nhan, Lukacs nhln oMn khai niem v~ rn('>t cM thS-khach thS tuy~t d6i bl1t ngu6n til Y th~ tuy~t d6i ella Hegel rnang tinh duy tam va nhung quan h~ xa hQi nhu' ong quan ni~rn trong Ljch sit va Y thuc giai cOp da gian lu'<1c vao nhung blnh thai ella y thuc trong khi cu('>c dffu tranh Ythuc M u'u tien la phai

tre

chil di2/103

nghien crru mau tholn trong dung cai ban eMt eua nhilng sl! v~t, Althusser quan niem cai rn~u thuftn co ban gitra hrc luong va quan M san xua't chua du di g~y nen each mang, cai ta't y€u la phai k€t hop vdi nhilng rn~u thuftn We trong rn(>t thO"ng oMt g~y nen bi€n d5i trier di - rn~u tholn nhu v~y da dlt<;1e sieu quy€t dinh (surdetermine), khai niem Althusser rmron til phan mrn hoc Freud. Trong khi phan biet Hegel va Marx, Althusser nh~n dinh Marx ehi k€ thila Hegel d rn(>t diirn : khai niern qua trinh khong eM th!. I>i~u d6 e6 nghla Ia Marx da k€ thila dly l~n v~ lich sit eua Hegel khi quan niern lich sit nhu rn(>t qua trmh bien chtmg eua nhtrng phuong thtrc san xua't, tuy nhien ly lu~n ciia Hegel e6 tinh muc dlch vi nham v~ rn(>t muc tieu tien dinh, qua trlnh nay la sl! tI! tha h6a eua Y niem, hon la tha h6a eua con nglt(Ji trong lieh sit nhan loai vi th€ chii thi eua quia trlnh khong phai la con nglt(Ji rna la muc dich tinh ciia chinh qua trmh, eon Marx loai bO muc dich tinh nay nen khai niem ong thira k€ Hegel la khai niem v~ rn(>t qua trmh khong cM thi. Chinh trong ly l~n thii tieu eM thi nay, Aslthusser dlt<;1e goi la rn(>t ly thuy€t gia ciia clu true lu~n Mac-xit.

Althusser dang trltdc rn(>t ll.i<Jng l~n: khi quan niem lich sit la rn(>t qua trmh khong ehu thi, ong phai khudc til vai tro su mang lich sit ciia giai clp vo san va khi chap nh~n ca'u true lu~n e6 nghia la phil ~n cM nghia Mac, nhu Foucault da chi ra trong nhilng cu(>c n6i chuyen vdi Duccio Trornbadori, ca'u true l~n khong phai la rn(>t phat ki€n ciia ngltC1i PMp rna bilt ngu6n til nhirng khai pha nghien ctru phat triin d Lien XO va Dong Au trong nhirng th~p nien '20 eua th€ ky XX va bi tra'n ap dltdi thC1i Stalin, do d6 ea'u true lu~n bi ngltC1i c(>ng san bai xich kjch li~t vi n6 nhlt da'u hi~u eua h6iehuong bao tit cai van h6a truy~n thO"ng Mae-xit.

Trong ~p saeh nho ban v~ Sl/ vt)n dQng cita chit ngh'la xii hQi tit khOng tullng din khoa /u;Jc, Engels d~ cao Marx da pMt hi~n ra hai kharn pM Idn : quan ni~rn duy v~t v~ lich sa va hi chit dJ2/105

v iJ Lien XO VaG nht1ng nam cudi th4P nien'80 cua tht kj xx, day len phong trao phe phdn chu nghia Mac nhu coi chit nghia Mac bi han cM btJi kinh nghifm ljch sa clla tM kj XIX, lQ mQt hoc thuytt vi Sl! phdt triln xii hQi dii sai 14m ngay ta Wi Mu (Tap chi CQng San, 2/1991). iJ Trung CQng, hf tMng lj lu4n rna H6ng Ky Tuong mfnh danh lQ ¡Chu nghia Mac tM hf thJ1 hai" dua ra lj lu4n vi gid tri tri tuf quan nifm loai nglliJi dii titn len xii hQi h4u cong nghifp, xti hQi tin hoc vdi 14p lu4n chu nghia Mac chi co tdc dung trong xti hQi cong nghifp nen dii lai tMi (X. Tap chi CQng San, 10/1991). iJ Vi~t nam, nht1ng ngTJi1i cQng san chll1)p lai nht1ng giao di~u bon-se-vich. nhu mQt thJ1 chu nghia theo duOi. CMng han xung tung Stalin theo kilu Louis Aragon: 0 Grand Staline, 0 chef des peuples/Toi qui fais naitre l'homme/Toi qui fecondes La terre/Toi qui rajeunis les siecles/Toi qui fais fleurir le printemps/Toi qui fais vibrer les cordes musicales/Tot splendeur de mon pri,,:!emps, toi/Soleil rejlete par les milliers de coeurs...hay nht1ng cdu nhll 'Ddng cho ta sang milt sang LOng' ding lQ nhdi theo Aragon: Mon parti m'a rendu mes yeux et

ma memoire.

c h u d~2/107

cMng han, ban se khong ngCJ tic gia lai Hi mQt ngltCJi ue da trang. Da s6 nhac pMm ciia ba th6 hien nhimg chieu sau ciia my hoc am nhac Dong phuong Cl rmrc dQ dang kinh ngac. Toi xin neu len vai vi du: Anne Boyd da v~n dung he't srrc tinh te' my hoc am nhac qu!n dao Nam Duong trong cac ban Angklung, Bali moods, v.v...; my hoc Trung Hoa trong ban Meditations on a Chinese character, my hoc Nhat Ban trong ban Goldfish through summer rain. Nguoc lai, nghe cac tuyet ph~m "musique concrete" cua Torn Takemitsu nhu Vocalism Ai va Water Music, ~t kho doan n5i tic gia la ngltCJi Nhat Ban. Do la vai trong vo s6 vi du qua hie'n nhien rna ban co the' nhin tha'y trong nhac duong dai.

X: Nhu the', phili cluing nhiing khdi ni~m am nhac mang tinh thudn my dan tl)c se Mn Mn clrl con t6n tai trong pham vi nghien cuu dan ti)c nhac hoc (ethnomusicological), con trong thuc tiln sang tac, da s6 tac pMm am nhac se nhdt dinh mang tinn da van hod (multicultural)?

Y: Van hoa la mQt dong phat tri6n luon luon s6ng dQng, thl lam gi co st! "thu~n my" .tuy~t d6i? (j mQt thCJi di6m nha't dinh nao do, ngltCJi ta co th6 phan ncb, so sanh, va "IQC" ra nhimg net d~c thu nrong d6i cua mlli dia phuong, Ta phai "IQc" ra thl mdi tha'y, VI qua nhirng cuec giao htu van hoa, nhftng net goi la d~c thu cli lien tuc dltc;1C "tron" vao nhau. Noi de'n c5 nhac ciia Trung Hoa, ta kho gat bo vai tro quan trong ciia cay nhi h5; nhung obi h5 lai la cay dan ciia Mong C5. NgltCJi Trung Hoa thau thai no d6lam giau cho am nhac cua minh, Cling nhu cay violin dong vai tro t6i quan trong trong nhac c5 di6n Tay phirong, nhung g6c r~ sau xa nMt cua cay violin lai la tit A..

R~p.

ThCJi xtia, vi di~u kien giao htu van hoa con kho khan, ngltCJi ta thau thai con cham. Ngay nay, tinh th~n da van hoa cong vdi di~u kien thong tin va di chuyen tien tie'n giup ngltCJi ta thau thai he't slic d~ dang. Bie't thau thai va ling dung se lam

c h u dJ2/109

phuong nhi~u khong kS xitt Nhtrng ten tu6i xu3"t hien ngay trong tri toi la Henry Cowell, Harry Partch, George Crumb, Steve Reich, La Monte Young, Terry Riley, Philip Glass, Alan Hovhaness, Olivier Messian, Karlheinz Stockhausen, Pierre Boulez, Colin McPhee, Lou Harrison, David Amram, David Loeb, Ingram Marshall, David Hykes, Peter Sculthorpe, va con nhieu nil'a...

Dtn h~u ban tht kY 20, mQt s6 khtic lac gia Dong phuong cling bao dan ktt h<Jp cac ytu t6 nhac tinh truyen thong ciia dan tQc mlnh v(fi nhtrng ytu t6 nhac tinh hien dai Tay phuong dS thlfc hien nhii'ng tac pMm co ~m v6c len, Scm nhfit, Chou Wen-Chung ktt hcp du'<;1e c6 nhac Trung Hoa va nhac hien dai Tay phuong trong nhirng me pMm nhu Landscape cho dan nhac (1949) va The Willowa Are New eho dQe ta-upiano (1957).

G'n day, Chinary Ung, khtic me gia Cam B6t, lai ke"t hop dlt<Jc e6 nhac Cam B6t v(fi nhac hi~n dai Tay phuong trong cac tac phim vitt nam 1987 nhu MoJwri eho giong nil' eao va dan nhac thinh phong, va Spiral eho cello, piano va bQ go. Cac khiic tac gia Dong phuong dang nhd khac da thirc hien viec ke"t hop nay la Toru Takemitsu, Toshiro Mayuzumi va Toshi Ichiyanagi cua Nh~t Ban, Isang Yun ella D~i Han, Ravi Shankar ella An D(>, Paul Ben-Haim ella Do Thai, Halim EI-Dabh ella Ai C~p, va Ilhan Mimaroglu ella Th6 NhI Ky. Cung ehi~u huong nay, am nhac Vi~t Nam hili ngoai dltdng dai e6 Ton Tha-t Tie"t, Nguyen Thien Dao, Phan Quang Phuc, U Tua'n Hung, va mot vai ngltCli khac nil'a.

Slf ke"t hop Dong-Tay nay, trong me pMm ella cac khiic tac gia kS ea Dong va Tay, thS hien khong nhii'ng slf tie"n g~n de"n nhau rna con hoa hop vao nhau clla cac n~n van hoa am nhac.

X: Nhu v(iy, co thi noi rling trong suift h(lu ban thi ky 20, am nhac Dong va Tay da nhanh chong tim tdn nhau di mil rong ngubn am thanh cua ho va di tham khdo, hoc hiJi nhiing quan diim my hoc khdc hay nhilng phuong each diln td khdc. chi1d~2/111

manh kham di nhay ra khoi nhii'ng chie'e hQP hay tit cac x6 xinh d~ tim de'n nhau va cimg nhau lam thanh mQt btrc tranh dep de.

MQt di~u tho vi: m6i manh kham d~ ri€ ng mQt noi till cMng c6 gl dQc dao, nlumg khi d~ chung g~n nru LU thl st! dQc dao clla m6i manh lai IQ ro ra. Ltic nay, toi co I Mc de'n viec David Hykes dem 16'i hat d6ng song thanh clla Mong C6 vao nhac duong dai, Khi l~ng nghe tac pMm clla D: rvid Hykes, ta c6 thci ~n ra st! hoa hep tai tlnh giila sAc th3 i ~c biet Mong C6 trong am thanh va sAc thai ~c biet dU'm g dai trong cffu tnic rae ph~m. Hai sAc thai nay khong phll djnh nhau, rna M trc nhau d~ hi~n IQ. Toi cho day la mQt trong nhii'ng each tao nen st! hoa hop 19 tU'l1ng. Hoa hop chtfkhong r hai la hoa tan.

X: Nhu thi, thea anh, tiin trinh hoan (aU hod !Ie khong tao nen !II! xod bO cdc gdc rl. Nhung toi nghe co y kiln cho rang tiln trinh hoan cdu hod La tiln trink qua dO nhiing can ca Ion !Ienudt hlt nhilng can ca be...

Y: N6i the'ho~ may la n6i v~ kinh te', (:hu n6i v~ nghe thuat la sai lAm. Nu6't each nao mdi dU'(;1c chU? My hoc am nhac dU'dng ~i trong tac pMm ella David Hykes lam sao nu6't dli<;1c tinh each ~e thu cia 16'i hat d6ng song thanh ella Mong C6?

Ne'u e6 mQt khtic tac gia Hoa Ky hay Vi~t Nam dem cac giai di~u Quan HQ ella ta vao mQt me ph~m vi dai theo phong each duong dai, till ta vui mitng l~m ehu sao lai s(;1 bi nu6't?

X: Khong phiii thi. toi n6i rdng, trong tiln trinh. holm cdu hod, ng~ !Iisang tao nhilng nuac nhO co thi !Ie ylu long nul vat bO hlt nhilng cdi di)c thit cua m'inh dl cha» thea nhiing trao luu rdn rtl clla !Ian choi qudc tt. Lam thi, ho va tinh tu nguy~n di cho minh bi nufft chimg.

Y: A .. Cai nay m<Ji tht!e tho vi day! B~n di, ngay ca khi (j Mong C6 chua e6 khuc me gia nao dem 16i hat d6ng song thanh vao mQt mc ph~m cO ~m e(J qu6'c te', till 16'i hat d6 di

t a

chlld€21113

dang v~n dung dlt'CJng 16i nr duy ~u hier: dai, dlt'Cfng 16i nay bao ham tinh tMn cua chu nghia Mu qu6c gia (postnationalism) va tinh thin da van hoa. HQ nhin th~y r~ng viec thau thai nhtrng net ~c thu cua van hoa Vi~t Nam hay b~t cll' van hoa nao khac se lam giau c6 cho di s.in van hoa Hoa Ky. D6la mQt hanh dQng mang tinh hoan c~u hoa.

X: Nhu thl, titn trinn holm cdu hod dua chang ta VaG mot the' giai da van hod, nai 1IUJi dan toc din w:ri nhau, trao Mi. hoc hOi, thdu thai nhilng cai dijc tM cua nhau, va khong ai phdi til ho cai "g(fc" cua minn ca. Nghe tht thi rhich ldm. Nhung sT/ thuc cho tMy rang cdc tilu quffc win dang to ve 10 ldng. (j chdu A, chl co vai nude dang phdt triln manh, nhu NMt Bdn, Dai Han, La co ve hang hdi trudc titn trinn holm cdu hod, con cdc qudc gia khac vdn rut re ldm: r Y: Ti~n trinh hoan c~u hoa md ra mN san choi cang hie cang len. Trong mQt san choi len, OOii'n!: aOO nao cam thay mlnh ngheo nan, ye'u kern, thl thlt'Cfng 10 l~ng, SQ bi chim, so bi l~n, sQ bi thua, sQ bi nu6t chirng. 5Q nhu the', nhii'ng anh na y thlt'ong nep vao mQt g6c, thu ky cai ruQt tu'Qng.Trai lai, nhirng aOO cam th~y mmh sÂŁn giau sang, trang kien, thl ~t tt! tin, tung hoanh moi ch6, lung sue kMp noi. Nhimg anh tt! tin khong h~ sQ "ngoai lai", "m~t g6c" gt ca. John Cage triet d~ thau thai my hoc Thi~n Nh~t Ban, va tac ph~m ciia ong v~n mai rnai du'Qc goi la nhac Hoa Ky, hon the' nira, nhr.c John Cage. Toru Takemitsu m~OO tay thau thai nhtrng phatcien moi la trong am nhac Tay phuong th~ ky 20, va lac pMm c:ua ong v~n mai mai dlt'Qc goi la nhac Nhat Ban, hon th~ nira, nhac Toru Takernitsu, Trong tien trtnh hoan c~u hoa ciia nghe thuat, anh nao dan di, tt! tin hon, thl se cang 11k cang giau m~rh hon, va cai "g6c" , n~u c6, se dng ngay dng to l(1n, cang)hong pM hon. N~u ngay xu'a nglt'oi Trung Hoa da khong chiu thau thai cay nhi h5 cua Mong C5 tID u5ng bie't chUng nao n~ [} am nh~c c5 truy~n Trung qu6c! chud~2/115

tra

nam 50, khi serialism da nen tinh vi ,lln dQ c6 kha nang biln thanh mQt thl1 nguyen tic chi ph6i:oan bQ moi phuong di~n cua mQt tac ph~m, thi nhac nghiem tac cua Cage lai danh veJ tAt cl moi y niem v~ nguyen tic. Toi OOd dng Cage dinh nghia mQt "experimental act" la "mQt hanh dQng rna klt ciia n6 thi khong th~ bilt dlt~"l. N6i OOu' thl co nghia la phii dinh tAt cl nhtrng thl1 "grands recits" chtr ching rieng gt cai "grand recit" clla serialism. ChiOO vi s\i thach d6 cua nhac nghiem tac va my hQC "bit dinh" ciia Cage va mQt s6 nhac si ~u hien ~i, rna vi thl trung tam cua seri alism bi hoai nghi va ..:I~ dJ< '" Ph'" can an bi! truat e.

Toi thiy nhac nghiem tac se tao nen nhii'ng aOO hltang Tit dai lau trong am nhac nhan loai, ching phai chi mtrc dQ nhir mQt thl1 "phuong phap" sang taG" hay m~t thl1 "my hoc" YO chung, rna con a ml1c dQ nlnr mQt thl1 "tinh thAn" rna rQng c6 kha nang san bAng tAt cl "grands recits" thanh "petits recits", Toi mu6n dua ra d1! doon dng v(1i tinh tMn h~u hien dai, cac nhac si thl ky 21 vAn se ti6p tuc dlt~L ra nhitng phat kien moi I~ va ~c ~c (ban chit Clla sang tao la tM), nhung ho se khong c6 y tao nen OOii'ng thl1 quy I~t bao tram va chi ph6i toan bQ Wi ni~m am nhac OOIt til ti~n han the" ky 20 v~ trI1dc niYa. Vi the", du the" kY 21 ho se khong ngirng dua ra nhtrng phat kiln mdi I~, nhung ho se khong "lam 6n" nhu giai doan ti~n ban thl kY 20 niYa. M6i thl1 phat kiln d~c sAc cling thanh se chi la mQt thl1 "petit recit", chl1 dau c6 tham vong "grand recit" rna phai lam 6n?

X: Thl nhung co y kiln eho rdng SJ! tuong phdn gil1a nhac phi eung thi va nhac nghifm ttie khOng pMi La sJ! ttldng phdn gil1a tinh tMn hifn Qq.i va tinh tMn h4u hifn Qq.i, mil Ia sJ! ttldng phdn gil1a ttl duy "trong" am nhq.,,: va ttl duy "v~" am nhq.e. Anh nghi sao?

Y: Khi cho dng am ~c phi cung th~ bi~u hi~n tit duy "trong" am oo~c, ngl1CJi ta mu6n khdng diOO gia tti clla cai

qua

a

tra

a

tra

chud~2/JJ7

Y: M~i nhac pMm ~u hi~n ~i 13 mQt tro choi nho. No kheng theo ciing khOng my thuQC vao l~t l~ cua mQt tro choi ldn nao, vi no phu dinh sf!. hi~n hO'u cua ba't cli tro choi ldn nao.

D@ danh gia mQt tro chdi nho va dQC l~p nhu thl, trltdc hlt, chang ta phii gat bO moi dinh kiln, tien kiln v~ l~t l~, va kien nhln theo doi no. Khi <:in ~n thea doi til dAu dln cu6i tiln trlnh cua trO choi, co th@ chting ta se nh~n ra lu~t choi rieng cua no. Khi da ~n ra l~t chdi rieng cua no, chting ta se dua vao chinh l~t chdi rieng cua no d@ danh gia no.

J)@ d~ hi@u, tOi xin neu ra mQt vai vi du. (j Tay phuong, til dAu thl IcY 20 trO v~ trlt&, khai niern am nhac da bi di~u hU'dng hOi nhil'ng "grands recits" hoan toan mang tinh eurocentrlc. Th~i a'y, n6i <tln "am nhac", t6i thi@u nglt~i ta phii n6i dln giai di~u hay hoa am. MQt bin nhac si'tdung toan tilng tr6ng va tilng ngU'<Ji la bet, nhu nhac mua Phi chau ching han, khong dlt<Je xem la "am nhac", ~m chi, dln nam 1913 rna nhac pMm ballet ky vi 1ÂŁ Sacre du printemps cua Igor Stravinsky cang kho long dlt<Je ~i da 56 thinh gia Tay phuong xem la "am nhac", VI giai di~u, hoa am, tij~t ta'u va am sAc ciia n6 mang dAy tinh "phi Tay phuong", nghla la vlt<;1t qua khoi t5't cl nhil'ng "grands recits" trltdc d6. Bu5i cong di~n dAu tien tai Paris ngay 29 thang 5 nam 1913, vdi chlnh sf!. cQng tac cua dao di~n Diaghilev va vii cong thien tai Nijinsky, la mQt dern cue ky tlt3m bai. Ngay til chltdng mQt, khan gia da gao len ~m I ''Ta guele", va ''Taisez-vous garces du seizieme", v.v ... va nem mu, nem gh, un un keo V~.2 Dln hOm nay, mQt thinh gia Tay phucng, vdi tinh tMn ~u hien dai, co th@ kien nhln lAng nghe m~t bin dan b~u Vi~t Nam dQc ta'u khuc Nam Ai c~m va dai Ie the, va cha'p nh~n Thng d6 fIla am ~c" cua mQt van hoa kMc. Cha'p ~n nhU' thlla cha'p ~n dng cO mQt trO chdi nhl) Wc xay ra dau do tren thl gidi, Thng trO chdi a'y cO lu~t chjj cua rieng no, Thng nhil'ng quy l~t sKn cO cua van hoa am ~c Tay phltdng IA chudi2/119

va di tntdc thoi ~i. Day la each hiEu theo tinh th~n nghe th~t hien dai, Qua each hiEu nay, nhilng tac pMm mang tfnh thi nghiem nMm de'n muc dlch fun kie'm va xac I~p nhilng thO' "grands recits" mdi cho am nhac ntdng lai. Hi~u theo each nay, experimental music la mQt t:rO choi phan dQng va vo vong vi am nhac hoan cla boa ella ntdng lai se khong cln nhilng thO' "grands recits", rna chi chap ~n sf! phong phu va da dang ella nhii'ng "petits recits", 3/ N6 dlt~e hiEu theo dinh nghia ella John Cage rna toi da nell d tren, Day la each hiEll theo tinh tMn ngh~ thu~t h~u hien dai, mQt tinh th~n phll ~n va tit eh6i xay dung nhilng "grands recits". HiEu theo each nay, thi experimental music nhat dinh se con s6ng tit dai lau eho de'n chUng nao the' gidi lai ehffp ~n roi nguoc trd v~ voIfg day tr6i ella nhtrng "grands recits" nao d6.

Trong nhilng nam 70, ngltoi ta tuyen b6 experimental music (hi~u theo tinh 1Mn ngh~ th~t ~u hi~n dai) da ehe't vi ngltoi ta mu6n n6 ehe'L HQ - pMn Idn la nhilng tay bao thll -- muon n6 ehe't di dE ho c6 thE quay lai vdi nhilng dinh nghia "ldn" v~ am nhac rna ho da mfft nhi~u thi gio dE hoc, Toi con nhd, nam 1974, nhac SI va phe blnh gia Hoa Ky Christian Wolff, nhan chuyen di tham Anh Qu6e, da ~n dinh dng gidi bao thll d Anh IDe ffy mu6n am nhac nghiem rae ph3i ehe't di vi ho khao khat "dlt~e trd v~ va dlt~ n6i ke't lai vdi nhU'ng thO' rna da s6 ngltoi da nrng dlt~e ren luy~n dE bie't. ,,3 MQt s6 ngltoi trong dam bao thll d Anh IDe ffy da hang Mi va vQi va tung ra loi cao ph6 v~ cai ehe't ella am nhac nghiern tac vi ho s~ dng truyen th6ng "ldn" ella am nhac Tay phuong bi mfft gia trio Trude he't, ho cho dng am nhac nghiem tac dua ra nhirng phuong phap phi nguyen lAc trong vi~c sang tac, HQ khong th~ chffp nh~n thai dQ Mc que l)ieh hay d6 xi ng~u dE ~o am nh~c nhlt John Cage va mQt s6 ~c SI We ffy da thf!e hi~n. HQ khong hiEll n6i y ni~m v~ sf!bfft dinh trong tie'n trinh xay df!ng

chu di21l21

C!U hoa. Con ngttCJi hOm nay tit Wp dia C!U c6 th~ de'n gAn nhau, trao d6i va hoc hoi nhau de dang khong th~ tao Ngay xua, pMi Intt nhi~u the'IcY thl cay rabab tit A R~p mdi sang de'n eMu Au va bie'n thanh cay vielle, r6i pMi ma't Inty the' ky thl cay vielle mdi thanh cay violin. Hom nay, ban eo th~ nghe va xem dan nhac ganelan ella Nam Duong tren internet ba't eu ltic nao, va ban c6 ~ dung Icy th~t di~n tij d~ la'y m~u am ella dan gamelan ~t vao may vi tinh ella mlnh rna vie't nhac mdi eho no. Vdi mQt ehie'e may vi tinh va mQt s6 dung cu di~n t\t We, ban c6 th~ tao nen mQt nhac pMm bao g6m ea am thanh ella nhi~u thu nhac e\lc6 truy~n ella nhi~u dan tQe, ke't hep vdi am thanh tit thien nhien, tit nhi~u moi tntC1ng dC1i s6ng We nhau, tit ell trong nQi tang co ~ ella con ngl1C1i va cac sinh v~t, V.v... C6 th~ noi, vdi ky tft~t di~n t\t hom nay, ban eo trong tay ngu6n am thanh vo han ella the' gidi, Toi eho ring Icy th~t di~n tij khong nhitng da giup nhan loai de'n gAn nhau, rna con la mQt phuong ti~n thie't ye'u ella am nhac the'IcY 21.

X: N6i thl nghe co [y. Nhung nhilu ngztiJi vdn coo rdng kY thu4t ai~n tit kMng tM tao "en albic th1i am nhac giau nhdn tinh nhu am nhac phdt ra tit cdc nhac C41 truyin thdng. Anh nghi sao?

Y: Toi cho ring quan niem d6 nong can qua. Toi con nhd trong nhtrng nam 60, khtic lac gia Karlheinz Stockhausen co ye't kie'n thi~n gia ~t Ban Daisetz Teitaro Suzuki va tham va'n Ngai v~ am nhac dl1dng dai, Stockhausen hoi Suzuki eo nghi ring khi ngl1C1i ta sa dung computer d~ tao am nhac thl am nhac a'y c6 t1! nhien khong. Suzuki to ve ngac nhien trudc cau hoi d6, va ong noi ring ne'u mQt chiec dan c6 truyen la mQt su tri~n khai ciia tri 6c con ngl1C1i, thl chie'c computer cling v~ y.

Ong con n6i ring con ngl1C1i sinh ra chiec computer cling tl! nhien nhu sinh ra mQt dua be v~y. Chie'c computer, cling nhu chie'c dan c6 truy~n, la phuong ti~n d~ hi~n thl!C hoa nhiYng gl

chil ai21123

gia cua th~ky 21 se v~n dung ki~n th6'c khoa hoc da nganh d~ rna rQng khai ni~m am nhac d~n mite dQ vo han. TruCJc tic dQng cua nhO'ng hi~n nt<Jng thien nhien d6i vCJi nhO'ng h~ th6ng thi~t k~ nhan tao, am nhac se toat ra til nhO'ng toa ki~n tnic, cho phep chung ta I'ng nghe, nhln ng'm, va di dU'ng, sinh hoat trong d6 va khong tMy nham chan, vi n6 luon luon thay d6i, nhu mQt d11 an chua hoan thanh ciia Max Eastley, goi la The Warburg Building (1988), ching han. Hay am nhac se toot ra til mQt dong sOng, do tic dQng ella anh sang va khong khi, nhO'ng ~t phing va s11 pluin chi~u, s6'c mtCJc cluiy va dQ sau, tao nen mQt th6' ngh~ th~t da di~n va tl! nhien, luon luon bi~n d6i va khong ~p lai, nhu mQt d11 an chua hoan thanh cua t6 ch6'c"Ars Electronica", goi la Surface Tension (1989), tai dong song Danube a Linz, Ao qu6c. Hi~n nay, ban c6 th€ di tham d€ thuang th6'c am nhac da di~n tai cac oong trinh da hoan ti't nhu Tyne Trees Television (1990) a Sutton Edge, Yorkshire, Anh qu6c; hay Dry Sea Sounding (1993) a Nagoya, ~t Ban. X: Ky difu qua. Nhung the' thz ctmg vifC cila khUc tac gia khong /chio phdi dut/c djnh nghia LQi. Y: Yang, cMc cMn la v$y.lfinh anh mQt khuc tic gia ng6i clm cay but rim ngam tnt& chi~c dan va t~ gi~y chep nhac se tra thanh "c6 tich". Trong th~ ky 21, klnic tic gia se lam vi~c tntCJc nhO'ng h~ th6ng di~n t« ph6'c tap d€ tao nen am thanh lin hlnh anh da tAng va da phuong. Ngooi nhirng tic pMm ca nhan, se c6 dt nhi~u "d11 an" hay "cong trmh" ldn do nhieu bQ 6c, nhi~u ky nang, nhi~u mau s'c van hoa cung hop tic. Chung ta se tMy mQt t$p th€ khuc tic gia lam viec vCJi nhau; hay mQt t$p th€ cua cac ngh~ si sang tao til nhieu nganh ngh~ thu$t khac nhau lam vi~c vCJi nhau; hay mQt t$p th€ c6 ca khtic tic gia, khoa hQc gia, va ky thu$t gia cQng tic vCJi nhau; hay mQt t$p thi q~n chung dum s11 di~u khi€n cua mQt hay nhi~u khuc tic gia se "workshop" ra nhO'ng tic phim chung.

HQ se h<Jp tic vCJi nhau tr\fc ti~p hay qua phudng ti~n thong tin

ca

chud~2/125

A

,

LUAN HOAN 59, t 6 i

1. tang sang nghe chim h6t xl tnta nhin may bay dm chieu gac chin dc;Ji trit dCli them mQt nga y

2. khong n~ng nhu da tang

ching nhe nhu long h6ng thinh thoang nghe gi6 IQt qua long chut Moo Mng

3. c6 Ie vao bu6i sang khong chimg vao bu6i tnta bilt diu vao chang vang klt thuc diJi du thira

:hudi21127

ta mu6n cac nguCJi s6ng phai tht!c long dem sl1 hQC d~ binh thien h~ mang tam huy€t dung nen nghiep cl cO' sao phai dQng d€n dao binh? ha y trl1 v~ ctta Kh6ng san Trtnh s6ng lai thCJi Xuan Thu, Chien Qu6c Chtia hay Ph~t ciing la'y di~u nhan ai diU vO'i nhau bang dQ lugng til tam th~t blnh yen s6ng vdi non song bila chao bila rau, cua rO't ngoai dang khonglugm :" c!n chi phai mau me each s6ng rna g~y nen tQi 16i ngap d!u

thci cua bon ta ching bi€t v~ ~u chay lung tung, m~t hai hung tMt tan nhln v~ mii song ruQt dau nhu clt bai hoc n!y xin gm lai cac ngudi trong "E>«ng Dltdi Tr()i E>6 Nat" tap chi Van xudt ban, tbdng 7/2000.

c h u di2/129

Trang xanh soi tren ~u vti em dinh tri tu~ vun vo nhii'ng manh M I\lY tiel thien bon thi SI va loai cong bi~n dll<;le hide phor 19 rung dai thu lao xao gio ngan va hi hat.

Trang xanh cham tren d~u vu em

ky (fe te dieng cudn cuon trQn lftn da eUQi :in da'u dong thiiy eung hQi ngQ bi~n tho lung linh ben website em

dong dao d(fe kinh chuyen dQng song ha ( 5 sach giao khoa thu khep l~ trang the' ky <Mt nude hai tram nam caybi r<;l con ga t y moe canh nhimg phi thuyen.

Trang xanh rung tren d~u. vti em anh sang chay thanh nude bi~n trang bon thi SI va loai cong bi~n ehe't-y~u-tr~n ;-thC1i-gian em va tho s6ng maio Trang xanh ~u tren ghenh vu non quy huong rin (fa mach t6n htu.

a

Khi San Jose thdng 10.1999.

chit di 2/13/

Lii chting toi hoc trie't. kiem ti~n ching l~ng nhieu nhu hoc toan, ly boa hay ngoai ngil, g~p nhau chi khoe voi nhau mQt bai tho mdi lam, mQt cu5'n sach hay mdi mua dlt<;1c d Xuan Thu hoac Vi~t Bang r6i trao d6i cho nhau doc d~ d<J t5'n ti~n. Khi Dai hoc Van Khoa con n!m tren dltCJng Nguy~n Trung Tnrc, clning toi Ia khan gia thltCJng xuyen cua rap xi ne U L<;1i, ve re nhung phim hay, va la khach hang ngay cua hai nha sach Vi~t B!ng, Xuan Thu. Loai sach IC tit vita nii ti~n cua cluing toi, nhilng sinh vien ngheo chi day them vai ba giCJ mQt tu~n d mQt vai tntCJng ur nao do, nhung sach vd thl d.ly nha va luon c~p nh~t dlt<;1C nhirng trao luu nr tltdng mdi "d ngoai", Toi nhd co l~n Dang Phung Quan ~t mua d Xuan Thu b9 Metaphysique cua Aristote (dich sang tie'ng Phap) nhung, khi sach v~ Quan khong la'y. Nha sach dem bay ban, toi may mAn mua dlt<;1e. Sau do lai cho Quan rmnm, khoang dau 1970.Mai 12 nam sau, khi Quan W<;1t bien bang dltCJng b9 qua Kampuchea, hie toi ng6i trong quan ca phe voi Duat, D~t cho bie't : ''Trong nhilng sach Quan d~ lai eho to co b9 Aristote cua ~u c3"y!" Toi bao :"Ong cli' giil di." Vi mQt khi xa hQi khong con tl! do ngon luan, t\1' do nr tltdng thl ... "sach vd Ich gl cho bu6i a'y'" Dli'a nao trong d~u ciing ng~m chua y tltdng W<;1t ra ngoai chc thoang. Ne'u ket d trong, rna con mu5'n vie't lach thl chi vie't nlur nhiffig trung si bQ dQi hay nhu nhtrng quan giao trong trai tu! D~t, D~u, Tan con ket d trong nhu ca ket trong ao tu, thieu sach bao nhu 'thieu khong khi thd. Cau hOi cua D~t bi~u lQ ni~m khat khao tri thtrc chi co trong Iii sinh vien trie't it oi chting toi. Con trong xa hQi Sai Gon bay giCJ (ngay ca ngay xtfa), c 1a ai them bie't de'n trao htu tlt tltdng moi tren the' gioi. Chi co :ii ngltCJi dien chung toi, ching them danh ti~n d~ xay dlfng the gioi v~t cha't. rna chi 10 xay dlfng nhilng y tltdng triru tlt<;1ng. 'frong cUQc hQp m~t nam 1999, D~t va Tan cOn hoi mlt<;1n nhal nhiffig sach trie't in tit th~p nien 60! Toi nho la cu5'n Bien Ti((fng Lw),n vi Kinh nghiem T1uim My eua M. Dufrenne va nlQt eu5'n la Nhilng

chudi21133

di~u, chinh tri cling nlur ton giao, Hi tinh "hanh van btu thiiy" mtdc chay may troi (:ua ngon ngu hien nrong luan, linh hoat nhu nudc ngudn tim 16i chiiy ra bi~n rQng. Trong thCfi dai moi, tri~t 19 khong phai nham muc dich tao nen nhUng h~ th6ng ngon ngu khai niem c6 tint each chi dinh met chan 19 mQt l!n lA xong. Trai lai, tri~t 19 chi nham goi 9 tie'n tdi chan 19, cling nhir ngh~ th~t hQi hoa nham g<;1i cam.

Merleau Ponty, trong bai tl!a cua tac pMm Hisn Tuang Ludn vi Tri Gidc, da vi~t : " Tri~t 19 khong phd la suy nghi phan tinh v~ mQt chan 19 c6 san, c6 mtdc phan tinh, nhung trie't 19 gi6ng nhu nghe thu~t dem chan 19 tdi cho hi~n hilu."

La"y mQt thi du C1} th~ v~ sang tao ngh~ thu~t hQi hoa ciia phai a'n nt<;1ng trong xa hQi Phap vao nhUng nam tit 1860 de'n 1890. Vao nam 1863, nh6m hoa sl mdi rna dAn d!u Ia Edouard Manet vdi tac ph~m Dejeuner sur l'Herbe <1i khai sang hQi hoa mdi chong lai hQi hoa kinh vien. Ban giam khiio kinh vien ciia Paris Salons loai bO g!n mQt nffa trong so' 5<)0 tac ph~m gffi tdi du thi, gay nen ba't man trong gidi van ngt~. Chinh phii Phap phai md mQt phong tnmg bay khong chinh thuc goi la "antisalon" hay la salon cua nhUng tac pMm bi tit ch6i, nhCf d6 nhtrng tai nang mdi dU<;1C cong chting ~n dien va la ban dap cho hQi hoa a'n nt<;1ng phat tri~n, dua d~I thien tai hQi hoa Cezanne him c!u n6i tit a'n nt<;1ng de'n l~p th~ cua thien tai Picasso.

Nguyen Nh~t D~t doc nhi~u v~ hien tU<;1ng I~n, tham nhudn tinh tMn mo til vd<Jt qua moi dinh ki~n, tuyen dUdng chii th~ tinh sieu nghiem nen c6 nhan quan rQng md v~ van Nam Cao. Khi Nam Cao mo til cac nhan ,~t tit con ngudi vo van h6a nlnr Chi Pheo, d~n ngltCfi c6 hQc lhll'c nhu Giao Thll', ong dll'ng tit nhi~u quan di~m khac nhau d~ phan tich, nhu'ng 0 ba't cll' nhan v~tnAo trong van Nam Cao "an toa ra mQt sll'c vlt<;1t thoat cua chU th~ tinh sieu nghi~m It~n tren nhung di~u ki~n h6a khach quan. Nam Cao khong h~ cha'p ~n mQt quan

ciia ngon ngu tin

chit di21135

Nhung nhu cac ban bi~t ~y, ten nhan ,~t la khong phai khoi khoi dau, no chua ca mQt 'chan If va n chlicJng/vo h9 C dffy! Nhiing ten nhan v~t ciia Kim Dung la :1~u co ... vffn d~.

Hu Tnic: R6ng RUQt, thi du v~y. Co lfin tai d9C mQt bai vi~t, v~ ten nhimg nhan v~t ciia Ian Fleming: m6i cai ten la ca mQt lich sit ly kY. Ngay ten Bond, ta dinh tdi ca :nQt de" quoc Anh, va tfft ca nhitng gl lien quan tdi. .. trai phieul Nhan v~t Tri, (hinh nhu trong Cat LJy) ciia Thanh Tam Tuyen, Nhan ang truy tai v~ nhimg ngliCJi dep b~t d~u b~ng chii H., tai muon cd hoi tdi, va ang xac nh~n dung nhu vh: h6i do, ong hi am anh bai tay sat thu hut trong vu am sat ang Ngo Dlnh Diem, a Ban Me Thuot. Bi~n cO" nay da dlil;1c Nguyen Truong Thien Ly dua vao Van Bai 14t Ngiia, thl phai! But hieu ciia ang, chdc cling lien quan tdr mQt nguc dep. Ten ong Hi Dzu van Tam, ban thffy ~y.

Nhung D~t va Huyen, Tai sao HUY~Il? Tai sao nr bo truyen ngAn sau truyen ngdn dQc nhdt? Duat la ngliCJi kin dao.

Anh lai dao mao, it khi noi chuyen gai g~m. Anh chua h~ tam sl! vdi ban be, v~ nhtrng mO"i tlnh tliang tli~rng. Bay gio, nghi lai, tai tin rang Huyen chinh la mO"i tlnh my h9C ciia anh. Vdi nang tien Triet H9C. Trong bai vi~t Tudng Ni~m MQt Ban V in, tai co ghi lai nhirng lCJi noi ciia anh, sau khi tU benh vien "~' va chi con mQt la ph6i: aOO quyet tarn, d~ cho nhitng ngay con lai cho giffc mo my h9C ciia anh. Day la mQt giffc mo rna anh em ban d~u bi~t, qua nhimg tac gia rna D~t me d9C. Duat Ifft me nhtrng tri~t gia Mac Xit, khong phai thu thuc thu, rna thuec tnmng phai Frankfurt, hoac lien quan tdi trliCJng phai nay: Lukacs, Heidegger, Goldmann, Althusser...Tai d9C Lukacs, Goldmann, va Althusser, la OOCJ aOO: Duat la ngliCJi rnt me sach, Bay giCJ anh da di xa. Can cu vao OOii'n~ lCJi noi sau cung ciia aOO, tai tin ~ng Huy~n a day, la huy~n h9C. Hay my h9C. Dung khang, ~t? chud~2/J39

dm doan; doc, . ni re, thach thtrc - e6 th~ toi da tu eh5i doc . d~ trd thanh mQt nguoi vie't.

Cai th6i quen tl;l t~p m5i bu6i sang dimng nhu khdi tU d6 mQt sinh hoat ciia vie't, cua doc, ciia d5i thoai, khong tu dam me nao khac, Nguyln Nhq.t Dudt dii eMt. Da hai muoi nam, toi con nho, khi thanh ph5 ngu'<'Ji ta da bi) di - Iii Iu'<;1t, nhtr chi d~ de'm, nay toi, mai ai. Khuon m~t ban tclm xuong, mot net uu nr man mac trong b6ng t5i ciia d<'Ji song vay biia. Toi bie't, di la mQt chuyen duong nhu khong th~ x~y ra d mQt ngu'<'Ji chua bao gi<'J nghi de'n chuyen xe dich, (J mot ch5 ng6i trong mQt g6e nha than quen, noi bang hitu thu'<'Jng ghe khong th~ thieu m5i chieu cu5i tuan.

Duat d mQt can nha don gian, khong c6 Iffy ban ng6i d~ vie't.

H~ng dern khi phai vie't, ban c6 th~ thirc trang, bo ra tren san gac, khi nhfrng ngu'<'Ji than da yen giffc va sang horn sau lai c6 th~ xach xe de'n tnrong d~ tiep tuc cong viec hang ngay ciia mQt thay giao, dâ&#x201A;Źu d~n, rmrc thuoc, Duat t5t nghiep tnrong Su pharn, ban Trie't, l~p gia dinh cit som, dong con ( d6 Ia Iy do Duat khong th~ nghi de'n chuyen vu'<;1t bien khi chung quanh ban be Ifin 1u'<;1t vu'<;1t thoat). D~ vie't, Duat da chon m<}t con du'C1ng bac bee nhimg dang quy ching khac gl nghe day van va trie't, gidi thieu va phe blnh sach. Tren van dan ngu si't, Duat kh6 tinh nhung c~n m~t - ne'u muon n6i giu gin cho van chuong trong sang va tinh khoi. Duat da lam nhieu ke khi cfim but phai xet mlnh, neu khong muon n6i la mfft am mfft ngii vi nhtmg phan tiic nghiern nhat va chinh xac, Cai tnrc tiin va khong thoa hiep d~ gay thii. D6 Ia due tinh cua ngu'C1i phe blnh trong m<}t xa hQi con c6 van chu'dng tlf do. Tuy nhien, Du~t khong phiii la mQt ngu'C1i c6 di~n. B<;>n toi g~p nhau d di~m d6.

Chung toi ehffp nMn nhung eai moi, th~ hi~n nhung cai moi, nhung cai hi~n d~i trong khung canh xa hQi con trl tr~. Ne'u toi c6 vie't dau d6 : chi c6 nhii'ng th~ng ng5c va cQng san moi khong ehffp nh~n nhung ngh~ si da di~n, khac bi~t voi ngu'C1i

ehu dâ&#x201A;Ź2/141

ong VKK, MT, NXH,VL, toi tMy nha toi vie't d~ dang hon.Toi cUC1i: Hihi", co Ie anh nghe nguC1i ta d5n toi kho nhu ba gia Chan da:y, chi a. Thl chi thit hOi ma:y co ngua lang gi~ng cua chi till ro (nha Duat d canh tnrong dua PhU ThQ), toi kho de'n n6i h~ toi mi)n co nao la co a:y Ian luon, chang them la:y tien co hia nira! (toi goi "co", VI toi bao giC1 cling chon ho Jument danh xuong, nghi cac anh chang ngua cling galant nhu Ta y v~y, cu ta ta chay thea sau ... ngua dep cho chdc anl) That ra, chii d~ cua s6 bao hoi hoc bua, "Coon Dung Ttnb Yeu", rna Du~t thl lai dao duc mo pharn qua, gfin nhu di ung vdi "tlnh yeu", chAng bao giC1 leng pheng Nga Ba, Nga Nam, hoac di "Tham Dan (chi Qui) cho bie't.. .Su (chi) Tlnh!" Chi vie't mot truyen tlnh dt)c nha:t r5i gac kiem: "Huyâ&#x201A;Źn". Trong truyen chi goi nhan v~t nu dt)c cai ten thoi, khong co nang, co, en, si...gl rao, bao hai Huynh Phan Anh tu Da Lat phai chay v~ cac nha in dUC1ng Le Lai va Pham Ngii Lao vet htt ma:y ky chif chil. ..

Dao Ngoc Phong de'n choi nha, noi v~ "Huy~n": Truyen nhir th~t a:y. Co Ie la mt)t co nao dang d Da Lat chu gl? Chi Duat dang ng5i titp khach, nghe the' li~n dung len, I~p tuc cho nha van cua cluing ta vao "oral" ngay: .. Ktt qua ky thi a:y nhu the' nao, cluing ta khong cfin bitt, nhimg co Ie noi nhu nha van Vo Phien, Du~t khong du<jc ca:p "lai-xang" d~ viet truyen tlnh!

Bie'n c6 nfiy la mt)t may man cho van dan VN. Duat trd thanh mt)t ngu sit chan chinh, sau Que' Dirong, Chien H5, Vli Ngoc Phan... va la nguC1i tiep tay cho Barthes, Genette, Mauron ... d Vi~t Nam. Trong phe blnh, Du~t khong h~ nhan nhuong, n~ nang, du la ban than, nen gay khong it s\f ma:t long. Nhung tranh luan, phe blnh Ia phai the' (gfin day chUng ta tha:y phong cach dang quy a:y trong Hoang NgQc-Tua:n va D6 Minh Tua:n).

Hon nhan clla Du~t do hai gia mnh d~t dinh, n~ ne'p gia l~ thea quy each truy~n th6ng nho phong. Ngay di xem m~t, Du~t cll!u ngay co be D~ Tam Gia Long va sau l~ dinh hon, Du~t da hua vdi nguC1i b~n du<'Jng minh chQn: "Em yen tam di. Anh da chit dâ&#x201A;Ź2/143

TUONG VI kh6c b a i g i d n g Hoi rdng tel (J que ddu Thua rdng toi (J rat ldu que nha.

B.G. v~ day mQt phtit tr'm ca

Khoc ngltCJi da khu3"t mu sa vdi dCJi Tren ~u ching bi~t SQ trCJi Thl dau dltdi c:ta:"t sQ ngltCJi tdn gian

00 d6ng bat ki~p lang thang (II Tun tren 16i da hoafig tan rna di Giang san mQt ganh di kY Qu~y tren vai nang di~u gt cl"t chung Giti dCJi mQt coi mong lung Tho chiem bao nhii'ng khon co ng cUQc choi "La hoa c6n" (2) mQng giil'a dCfi H~t dien r6i (3) hat nhii'ng ICJi ILltdc non

Rang dien sao nhd cQi ngudn Sao thuong c6 quan, sao con xot xa Nhii'ng di~u trong tha'y rna ra (~) Vftn la, ph6t cu6i, que nha ditng chan (5) (I) (2) (3)

Ta tha'y anh IA de' nQid6ng (Boi Giang b6n mua- Tho Pham Thien Thtr).

Thi ~p Boi Giang, 1963.

He't di~n rdi, bEt di~n rdi Bai thd ba't ~n rang ng<li Vi~t Nam. (B.G.).

(4) Nhifng di~u tr6ng tha'y rna ra Chi~m bao nghi ho~c HAngNga tren triYi. (B.G.).

(5) Bui Giang ma't tai que nha, ngay 7 thang 10 nam 1998.

chu di2/145

dan mAt len man anh. Btrc tranh co mQt sltc hut nhu thoi mien. Trong khoanh khac, ng11CJi ta chi con nghe tM'y tie'ng se se cila chiec may chieu slide va r6i tie'ng OJ ch khe khang ciia t!m phim ke' tie'p bi ~y t(1i. Tach. Xanh. MQt m~u xanh ngut mAt cua d6ng hia phong ill v~ phia chin trCJi va m~u nau mong menh ciiavat d!t tnii dai ben d11(1i, 11 goc tn.i cua bltc tranh la mQt ng11CJi dan ong va mQt ngl1CJi dan ba quj pM phuc, up s!p mat trong mQt dang di~u au ye'm nhu dang hon long d!t. Tach.

TIm. MQt thin ng11CJi co quip, hai ban tay elu~u quao dua len Diu I!y c~n c6, khuon m~t banh to va tim b~m, trong mAt tr~ng dii kinh hoang nhu dang sAp bi I!y eli n6t hoi thl1 cu6i cung, tren khong trung canh di~u no gio e:ang ~y, each do khong xa mQt b~y co nhl1n nho bay 111<]n. T~I;h. Xam, MQt m~u xam nhat lam n~n, tren do n6i b~t len vos( nhtrng khuon mat hlnh giot n11(1c; hang hang l(1p l(1p nhtrng doi mitt u u~n nhu tich tu n5i bu6n dau dau da nghln narn. T~cL Trdng xoa. Tach.

Trang xoa. He't r6i. E>ii de'n t!m phim cu6i.'lliu'ng khong phai, MQt cai tach nt:ra. Den. Nht:rng tang m~u den bu6n bli. Git:ra buc tranh ve hlnh mQt ng11CJi dan ba nim nghieng, qu~n ao ba ta rach ta toi d~ IQ mQt ben biu vti. E>oi canh tay ba gio ra nhoai v~ phla mQt dlta be so sinh nim ngita hil mieng khoc ngan ngat, Guong m~t ba me chi chit nht:rng ve't hin ngang doc tdi dQ khong con nhln cO ng11CJi ve mu6n IQt tci cam giac gl tren khuon m~t dii bi tan pha do, duy co doi mAt la ro rang con han nguyen n5i dau d(1n tuy~t vong. Chung quanh hai me con la nht:rng lum cay trui la hoang tan, nht:rng tang m~u ~c quanh nhu bun non. Xa v~ phia goc phili phia trâ&#x201A;Ź n cua btrc tranh la m!y d11CJng den xieu veo rach len b~u tr<ri xanh xam. Tach ~ch hai I~n nt:ra. R6i man anh dling st:rng I~i trong anh sang yang choe tr~n t:tvi.

Khong khi trong l(1p hQc cfing st:rng ]~i vai giay r6i mQt ng11CJi nao do noi:

chu di2/147

Ni chinh la ten me de cua ba ify. Ten Nicole la do toi ~t va Ni da chi dung cai ten thO' hai nay trong nhi ~u nam nay. Ni khong c6 mQt ngU'<1i ban than nao ngoai toL Cac sinh hoat giao thiep khac ciia nang chi gidi han vita dung trong khuon kh5 viec lam va X3 giao t6i thi~u. DttCJng nhu d6· vdi Nicole, toi chinh la khuon mat ciia nttdc My. Cling may la tlnh ban ciia cluing toi kha th~m thie"t; nttdc My qua toi, v ~n la ngutri ban v5 v~ an iii, la noi ch6n tni ~n cho Ni tim v~. Chung toi co chung thii vui doc sach va hQi hoa, Toi ~y them Nicole tieng Anh, dtta sach cho ban doc, Nang la mQt ngtt<1i dan ba rift thong minh, hoc rift mau, b~t chttdc kha tai. S!lU vai nam lam ban voi toi, each phat am cua Ni tuy con nh ~u dau v€t ciia mQt ngttCJi di dan nlnmg nang da n6i kha luu loat troi ch~y. Ni tdi nttdc My mQt than mQt mlnh, vi~c lam d!u ien rna nang co dlf<Jc qua sf! gidi thieu ciia nha th<1 baotro n mQt chan tho may clm thttCJng. Sau b~y nam vita di hoc vitH di lam, Nicole t6t nghiep dai hoc v~ nganh ve ki~u mlu thai trang va d6ng thCJi trC1 thanh giam d6c di~u hanh mQt phan xusng san xuftt ao t~m cho cong ty danh tie"ng GotYou. Ngoai gi<1 lam viec, Ni thttCJng ve tieu khi~n va c6 dtta cho toi xem vni btrc, Toi nghi ding Nicole khong nhilng c6 can ban hQi hoa rna con la mQt hoa SI c6 mi. Ni d~ khung tranh d!y trong nha xe bi€n thanh xttl1ng ve. C6 I~n toi tdi choi, chting toi dang {U'og n6i chuyen trong xttl1ng ve ciia Ni thl chuong di~n thoaireo lien h6i, Ni phai chay vao nha trong, toi ~n mftn I~t mot trong s6 dfiy khung tranh xe"p up mat vao tltCJng ra xem. Brie tranh ve phac mQt ngU'CJi dan ba va met v~t gi d6 ben canh bi d~p x6a nhieu I~n. 4t khung vlii ke" tie"p, lai cling the". Khung k€ ti€p, I~i cling the". Toi ng~c nhien thiiy nam bO'c li~n Ilhtt cung ve v~ mQt d~ mi va cung bi ~p xoa gi6ng h~t nhau. Toi khong dam hOi Ni nhltng bitt clng b~n cOn mQt di~u gl de, sau kin khong th~ to My. Vao ngay sinh nh~t thO' ba mttdi tam, Nicol~ nh~n mQt dO'a

chudl2/149

tre d vien m5 cei lam con nuoi, sau khi da lui tdi lam viec ttf nguyen d d6 su6t hai nam tnrong, Steven la mQt dua tre d~ men. Ni d~ Ytdi n6 VI thang be cling rilt me ve. Toi girip Ni 10 moi thu tuc gia'y tC1. HQ trd thanh my con va s6ng vdi nhau ra't d~m a'm. C6 l~n Ni bao - Dua con chinh la que huong trong long ngu'C1i my -. Toi khong co con nhung cilng hi~u va d5ng y vdi Ni. C6 di~u, nghl sau xa hon mQt chtit thl lai tha'y la. Ni n6i v~y khi nh~n Steven lam con nhung mQt each nao do tei c6 cam tu'dng mo h5 rang Ni am chi mQt ai khac, Ni k~ ding nga y tnrdc hie dang theo du5i b~c dai hoc gan xong till bo dd di la'Y chong. Ni chua bao giC1 nhac tci viec c6 con vdi ngu'C1i chong cii, nhirng each Ni cham soc Steven la cua mot ngimi my day kinh nghiern. Di~u khac nii'a tei ciing la'y lam la: Ni khong chon mQt dua con nuoi cimg chung tQc rna lai chon mot dua nho da trang, Du chuyen Steven ira thich hQi hoa gi6ng Ni la mQt ye'u t6 quan trong rna tei co th~ hi~u du'<Jc, nhimg di~u d6 c6 quan trong hen n6i khao khat lam my khong? Tai sao Ni lai muon co mQt dua con nuoi coi hoan toan khac minh? Ma'y Ian tei toan hoi Nicole r6i lai thci. Tei khong mu6n Ni hi~u lam toi la mQt ngu'C1i dau 6c can hep hoi v~ va'n d~ cluing toe, C6 mot cai gl d6 la la (j Nicole. MQt cai gl vut de'n vut di, plnit nay ra't gan gui, phut khac xa th~m ma't hut, Ni nhu mot ngu'C1i d trong tinh trang hoan vi. Thinh thoang, tei hlnh dung Ni nhu tC1 van kien bay qua bay lai gitra ngan keo h5 so nay, khac m6i khi toi di chuyen chung trong may tinh di~n ttl d~t tren ban viet, MQt dang ve nhe nhang. MQt tam nr sa u kin. MQt cai gi nhu mong manh d~ va nlnmg lai cuong dung mQt each ve am tharn. Mot m~u ngu'C1i dan ba A chau kha d~c bi~t. Tei n6i di6u nay voi Bruce, b~n d5ng nghi~p than thie't d~y cung tru'C1ng. Anh ta nheo nheo con mAt hOi tei b~ng mQt giQng dua c<Jt - B~n c6 bi meo mo ngh~ nghi~p kheng da'y? Va tei hy vQng la day l~i cang kheng phai la mQt lien h~ tinh cam giii'a hai con tim. Ne'u b~n dang tim kie'm chuy~n d6 thl k~ ten tei chit dÂŁ2/150

vao danh sach coi bQ con 19 thti hOO. - Sau vu d6 toi quyet dinh gift rieng COO toi nhilng 9 nghI v~ Nicole. K~ ra Bruce ngCJ OOu the' cling phii. Ni va toi d~u khong ch6ng, cimg thie'u hai cai la chan clla xii hQi. Tit sau l~n d6 vil vdi David, toi khong c6 lien M finh cam v~i nguCJi khac phai nao nua. Giu nhtrng cuoc giao du a ~m mac vai l~n di an t6i, mQt dern r1f~U say chuenh choang d~ sang hom sau thoai mai quen sach nhilng gl mlnh da lam hom trlt~c va cling ching bao giCJ g~p lai c6 nhan the' rna khoe hon nhi~u. Nhung d6ng tlnh luyen ai vdi Nicole thl khong, ching bao gio.chting toi nghI de'n chuyen ffy. Ni OOu mQt tha hirong thorn nhe nhang lam diu n6i cay d~ng trong long toi va lai OOu mQt mui hmmg huyen hoac danh thac con quai thu tri thac dang hom sAn trong toi sAn sang v6 v~p Iffy mQt con m6i Mp dln n~o dry d~ rna dem ra phanh phui m6 xe cho tdi cung, R6i thl mira he de'n va Nicole dQt nhien thong bao cho toi cai quye't dinh v~ tham vie'ng c6 huong va OOCJ toi trong chirng dum Steven trong hie nang vitng m~t. (j phi tnmng, Ni om hon Steven va toi trltdc khi len may bay, toi nhln thing vao doi m~t miu hat de clla ban va hoi Ni v~ d~ tim kiem di~u gi a noi ify. Nang l~c ~u tra lCJi - Cling khong bie't nua.Vie'ng tharn the'thoi. - Toi nghI ding Ni khong n6i d6i, nang chua co cau tra lCJi thl dung hon,

Con dUCJng dirt nau ~m OOu xuyen thing vao long hai vom hi xanh urn phia tren cao. Hai ben dUCJng vin the', dUCJng nhir vh the', thifp thoang nhtrng mai nha 000 ra thut vao. Canh lang mac then ffp. gi6ng h~t OOu nlnmg bac tranh toi ve ngay b~t ~u hoc ve phong caoo. Trong mQt giay, toi tt! hoi mlnh dang tren dUCJng tdi A.H. OOu mQt canh tri thuc, hay la toi vin dang dang trlt~c tac phim d~u tien ciia dCJi minh hai mudi mffy nam v~ trlt~c va r6i b6ng dltng cai khung ve ify Y\lt l~n bung ra, rna

chrldl2/151

dang sO'ng phii phe va khong bi~t lam gl vdi ti~n bac va thCfi giCf ciia mlnh, Ong ta khong th~ bi~t dlt~c rnng toi dang thll' quay ngltc;1c cuO'n chi thCfi gian d~ tim lai toi hon hai rmroi nam v~ tntdc, tim xem toi eta ch~t trong que huong hay que huong eta ch~t trong toi, thll' dung tntdc cai m6c di~m thCfi gian kh6c li~t ffy nhu dung tntdc mQt tfim guong soi. Toi trd v~ VI khong con co th~ cMn chCf them mQt phtit giay nao nira. Trd v~ d~ lay dQng trai tim te dai. Trd v~ noi toi eta banh da xe thit d~ dinh ten goi cho mQt chO'n mit mung.

Nhi~u ngltCfi v~n thltCfng bao - R6i thl dCfi sO'ng v~n tiep dien thoi - d~ an iii nhiing ke bi mfft mat. MQt each nhin tltdi tAn va khce manh lam sao. Trong mQt cung each nao dfiy thl tit lau nay toi eta om Iffy cau n6i nay lam phuong cham hudng d~n dCfi mlnh. Toi nhu mQt banh xe dii kien ttl tMm lang Ian ti~p v~ phia tntdc. Gffu Con eta bao toi lam th~. N6 luon yeu thuong va tha thlt cho toi.

NgltCfi tai x~ va tieng may xe sinh sich ciia ong ta dii khudt, Chi con toi va bu6i ban mai vita thanh khi~t em d~m vita nrc ro trang trong. Canh tri nay thuQc. v~ mQt canh dCfi va mQt th~ gidi khac: thud ffy toi con d tu6i doi rmroi, Toi bay giCf g~p go tro chuyen vdi toi ngay xua tren khung vai. Phan mac quan phuc m~u xanh la cay bltdc tdi. Nu cltCfi cua chang tuoi tiln va diu dang. Cay but chl trong tay toi khong ngirng vach len m~t giffy nhilng net phac cua qua khlt. M~u xanh ciia la, mÂŁu bich ngoc cua e:ta't trCfi, mAu ao h6ng ngay cltdi, mAu xam ngilt au 10, mAu nghen ngao mirng tui, m~u mau do ruQt m~m, mh milt con tho dai, m~u den thAm chia ly, m~u nltdc m~t htng trong, m~u s6ng cao chfft ngfft. Xam. Den. Trang. Trang xoa. vo tung. Tan tanh. Dffu l~ng.

"Co ve d~p qua."

Toi gi~t mlnh ngltdc len. MQt ngltCfi thanh men eta dltng tntdc m~t toi tl! luc nao. C~u ta con rfit tre, c6 Ie ~u co cung

chudi21153

"Khong, chau d vdi ba ngoai ben Thi Nghe. V~ nha ell emu d day choi thoi."

M~t trCfi bu6i sang mua ha mien nhiet ddi dli Mt d~u len eao choi loi tren ~u chting toi. Bu6i ve nhu the' la dli cham dar. Toi ni ngltCfi thanh men de'n ng6i tro chuyen dltdi rang tre ben dltCJng. "CMu ten g}?"

"Vi~t."

Toi gi~t thot mlnh nhu co ban tay ai vira bop lay trai tim, hOi truing th5t, " Sao chau lai ten Viet?"

Va r6i chct nh~n ra eau hoi ngd ngin ciia mlnh, toi noi ehii'a, "Con eua co cling ten Viet," "Anh ay dau? Co v~ day vdi cO khong?"

"Khong." .~ "CMe anh ay noi roan tie'ng PMp hay tieng My M co?

Chac anh ay khong thlch v~ Vi~t Nam ha."

"Khong, Khong phai dau. Con eua cO noi tie'ng Vi~t gioi Him. ~t ra, no Ia ngltCJi duy oMt rna co v~n noi chuyen tieng Vi~t mU'CJi may nam nay."

"Vh sao. Hay qua M. Sao cO noi nhan Hung Yen gi do tr6ng trong Nam khong ngon?"

"Khong phai la khong ngon. Ma la khac di, khong giong tha nguyen thiiy, Tuy theo phong th6, co noi tr6ng gi5ng nhan ffy eho ra qua nhat nhach, dd om. Co noi eho trai }dn v6ng rna cui lai mong quet, Co noi vi no phang phat mui n6ng n6ng ciia phu sa song Ciru, mui nang chay Thap MltCJi. Cling co khi mui vi bien d6i hoan toan, mang vi la lung eua tha nhan lai, hay Ia nhan that lac."

"Co noi chuyen nghe ng6 ngQ." "CMu la ngltCfi d6ng huong ~u tien cO noi chuyen nhieu, Dli lau lim r6i ..."

"Co di h6i nao? H6i biy Him hay vlt<;Jt bien? Co di lau r6i chdc khong phai dien H.O.?"

ch u di2/155

hop cua hai chang toi. Vi~t d vdi ba ngoai, nghia la ba me co th~ cling da che't, hay ba ta da bo di? Tai sao toi lai g~p mQt

nglt<:Ji thanh nien co doi mdt gi6'ng Ga'u Con (j mQt noi chdn cu, nhu mQt ke't tlnic khac cho mQt sf! viec da x~y ra r6i. Vi~t dang dling tntdc mat la ciia toi hay cua ai khac? Con r6ng dii bay v~ chdn cua no hay cai <Uu dang quay lai tf! tap la'y duoi mlnh? Vi~t cua toi. Co phcli day la Vi~t ctia toi?

Nglt<:Ji thanh nien thd dai, dling len.

"Chau phai v~, khong dl chau trong, Co... con trd lai day ntra khong?"

Toi ng~p ngimg, "Theo du tinh thl cO chi de'n day co mQt ngay nlnmg ... tuAn sau, cole cO se trd lai d~ til giii chau. Co ... mudn ~ng chau ma'y mon nay lam IcY niem, Chau ~n cho co vui."

Anh mllt nglt<:Ji thanh men sang len anh vui tltdi khi c~u nhin tha'y ma'y 6'ng ~u va dam CQ quy cua toi dii ky cong chon hra. Toi dua Cel cho ~u ~p gia'y ve.

"Ve di. Chau me hQi hoa Illm rna. Ve tie'p luon dum co biic tranh dang dd nay."

Nu clt<:Ji ciia nglt<:Ji thanh nien co mQt ve bu6n ba a'm lip.

"Vang, toAn sau, chau lai xin g~p cO d day."

Va r6i ~u ta ltrng thilng bo di. Dang c~u gAy go, hai b<:J vai nhO len xuong x~u.

Tu nhien toi mu6'n gao len goi ten Vi~t. GQi ten con toi.

R6i N da trd lai con dlt<:Jng da't nau s~m xuyen vao giila hai vom la xanh urn noi ba dang ve buc tranh dang dd. R6i V ciing dii de'n, dem thea mon qua ~ng cho nglt<:Ji hoa SI la lung: nam btrc tranh ve tren nhitng gia'y va CQ va mAu rna ba da trao ~ng c~u. B6'n buc dAu ve Lua, Da't, Nltdc, KID Tr<:Ji ke't tinh trong long me bien thanh mau thanh thit thanh xuong; d buc hoa cu6'i, M~ ngii guc tren dlt<:Jng c~y l~n tntdc khi dong sila

chil di21l57

ph6 Nilu Udc. NgltCJi ta da danh nguyen mQt btrc tltCfng ldn d~ treo ca sau birc vao My. Trong mQt bu6i di xem tri~n lam, vi quen bi€t ng\tCfi chu phong tranh toi da dlt<;1C phep chup hlnh tirng bO'c mQt. Cling trong bu6i tri~n lam d6, toi g~p ngltC1i ban ph6ng vien chuyen v~ vi'n d~ Dong Nam A cua tC1 Times, anh ta nMt dinh doan cMc vdi toi Iii net ve cua hoa SI N nay trong ri't quen thuQc, trong Uta nra nhu net ve cua mQt ng\tC1i quen bi€t ca hai chung toi c6 ten Iii Nicole. Toi khong d6ng y vdi anh ta vi Nicole Iii ban ri't thin cua toi, n€u d6 Iii tranh ciia Nicole thi toi pMi Iii ngltC1i bi€t rO di~u d6 hon ai h€t. Mac cho toi thuy€t phuc th€ nao, anh chang ph6ng vien to mo sac mac i'y vln khong chiu bO y dinh nai ep toi cimg di g~p Nicole.

Anh ta nhi't quy€t tin rang Nicole c6 dinh liu tdi <Uu m6i ciia nhirng bO'c tranh bi ~n nay. Cu6i tung thl toi cling chieu y anh ta cho xong chuyen, Ba ban Nicole cua toi khi dlt<;1c phong vi'n thi chi nha ~n ~n rang c6 bi€t mQt ng\tCfi d6ng huong ten Ni ri't me ve nhung su6t dCfi loay hoay vln khong xong n6i mQt bO'c tranh va bii i'y cling da ch€t trong mQt tai nan xe hoi khi di du lich l1 mQt thanh ph6 mi~n bi~n each eta y mi'y nam /II. rOl. Nhimg chi ti€t nay d6i vdi clning ta c6 Ie khong phai la di~u dang k~. Di~u toi mu6n chia xe vdi cac ban trong bu6i hoc hom nay Iii cai dinh nghIa v~ hQi hoa ciia nhan v~t Ni trong can chuyen nll'a hu nll'a th\ic nay. Ve d6i vdi Ni, chinh la mQt hanh vi kham liem, Khi dmi con cua ba bi s6ng bi~n cltCfp di trong chuyen di rCJi bO que hltoog, b6ng t6i cua ni'm m6 menh mong trong long bi~n eli cling da phD ng~p trai tim ba.

Ni da khong con c6 th~ ve cho d€n khi ba kham liem xong xac ch~t cua dO'a-con-tcli-tim-que-hltdng. Nhlt trong lac ph~m "Titng tM diJi cudi cung cua nhilng ke khOng nhlz" rna chUng ta da tling c6 dip tIich dAn vii ban l~n, nhan v~t Ni da khong th~ len dltC1ng ~p viio ban hung ca cua doon ngltC1i Iii' thO' cho d€n khi ba da:p dlt<;1C giai kMn sO len qua khO' da bi do~n lla.

chu d~2/159

PHAM NGQC chum t h a t h a n g t

u

gai nhon Nhu gai OOQn vo tinh chan vip pruii Ngim vao dcsi con s6t ret ngan nam Nh6i trong tim ve't thuong con tinh quai Vin rieng mlnh ren-ri giii'a l~ng cam

kinhkM Ta yin dang hat yang bai kinh kh5 U'Ji yeu thuong xa v~ng nhirng ngon til Nam thang mu~n cu6ng dien trim n6i OOd H6n am tMm bam viu manh trang mo

thuong ticb Trong ky de c6 chang hlnh b6ng ell Thuong tich nOO quan quai ve't dao dim Th~m hoa xua dem tan trang da v(J Blnh minh v~ chim h6t khuc an nan 412000.

chudi2/161

khi m o t n g a y...

Ba y giCJ cUQc dCJi yin th€ Nhu ngay hom qua, hom nay Mot nam di MQt nam tri'11~i Thi S1 ng6i lam tho

or, nhtmg bai tho khong dUCJng y~ HUdDg sAc Cll Chirng nlur da nhat nhoa Hinh thai mdi Chirng nhir chua thang hoa Bai tho vi€t cho nguCJi doc ngay mai Vi€t cho nguCJi khong con doc dUl;fC Thi S1 la chiec gach n6i dai Hay la hat bui gii!a bing ha xanh thAm? Chung mlnh con gl cho nhau Khi ngay mai la ngay clla nhimg nguCJi rna chi!

Va ng1tCJi clla ngay hom qua bi de nang bi'1i qua khli Vin khong mQtch6n di y~ Va se con gl cho nhau Khi loai nguCJi khong bao giCJ khon Ion?

D, thl cUQc dCJi yin th€ Nhu ngay hom qua, hom nay Thi S1 khoc tren doi ban tay Khoc tren doi ban chan Khoc tren nu cuCJi m€u mao R6i cMng con gl cho nhau CMng con gl cho nhau...

chu di2/163

"Em tinh sao? Chung nao em moi quyet dinh?"

"Co Ie chua den hie". M~t nang yin khong riJi bong nang sdm dang nMy nhot, tMm bang quo khong biet khi chum nang phu ~p th~m nha, co lam heo di dam hoa nho mdi niy hi.

"Khi nao mdi Ia den hie?" Vi~n hoi.

Co Ie d!u day ben kia, guong m~t Vi~n khong vui. Hoac anh vita nem miu tan thu6c qua c~a s5 mOi khi co chuyen khong vita y. Nang chot mim cltCfi. Hlnh nhu nang nhd nhirng ~t xa'u ella Vi~n nhieu hon nhitng di~u t6t rna anh co sAn. "Em se noi, hom nay". Giong nang dl1t: khoat, "Hom nay? Sinh nh~t thang be rna ..."

"Thl. bai..."

Vi~n im lang. Hlnh nhu anh dang cltCJi. Nang hlnh dung khi Vi~n cltCfi, cMc cMn doi m~t x€p ch6ng cha't them vo s6 nep nhan, nhung cai nhech moi se keo ldp da go rna len cao lam anh trong tre hon, Nhung doi ~t Vi~n khi cltCJi, nhung d6m sang diu dang anh len trong viing t6i h€t sU'c chan th~t.

"GQi cho anh khi em noi chuyen vdi thang be nghe."

"R6i."

"Nhd goi cho anh." Giong Vi~n dim tha thi€t.

Nang nghI den mon qua sinh ~t cho con. Ba't lu~n qua gl, cu6i cimg nang ciing gitr lai va ca't ky trong chiec nrong nho.

Tit nhtrng mon d6 choi h6i no con be xlu, r6i ldn hon chtit d~u xep tu~n tl! theo thCfi gian tu5i. MOi mon d6 choi danh da'u mQt ky niem, mQt qua khU' cha d!y h6i U'c rna chi rieng nang mdi tha'm thia khi g<J l~n h6i tirng mang ngii s~c.

Thing be lam sao tha'u cho het nOidau ttfa lln roi, cua quay trong h6i wang cua nang mOi khi nang cham chtit soi lai dCfi mlnh qua nrng kY v~t ca. Co khi la giot nltdc m~t lang Ie. Co khi la nhUng con dau quan khong thE bang loi.; Chi€c gio bang viii du, chang khau bdi nhiing mlii kim vung v~, sci to S<;1 nho, ten th~ng be theu tren mieng nii b~ng chi do la mon qua d~u tien va duy nha't chang g~i cho thang be tit trai eM tao,

chu d€21l65

"M~ khong..."

"Bye me nghe. G~p me sau. Bye!" Thin th<J ~t 6ng nghe xu6ng ban, nang dang dua vao tU lanh, thCf d6c. M~ t6c yang ng'n ngiin, ~p m't xanh lo ( nhu vo h6n ) va dang di chua blt~c da nlnin cua con be Michelle l!n Ilt<;1t dieu qua m't hang. I*'n mQt tu6i nao, nang bi~t, thang be se tuQt ra khoi vong tay cua me, nhung nang lai khong mong n6 lai roi vao vong tay cua mQt d6i tlt<;1ng khong th~ va khong bao giCJ cMp ~n dlt<;1C. Quanh nang, nhan nluin d6 va cua moi rap n6i tit nhilng cUQc hon nhan di chiing... Nang qua M¡t l\fc d~ ngan clm con, t~ hai hen, m~i khi hai me con n6i d~n vtn d~ n!y, thhng be vln ling li).ng nghe, khong phan bua, khong giai thich ... Chi khi nang hut hoi, buong xuei, n6 vong doi tay thanh men qua vai me, nMnh t6c d!y S<;1i ctrng ap vao rna nang. "M~ a. Chi la ban gai thoi rna. M~ 10 xa coi chitng mau gia.."

Thoi rna cua n6 ..ngoai con be Michelle t6c yang mAt xanh, nang chua h~ nghe n6 nMc ten mQt cO gai nao khac, D6 khong pMi la di~u btt thltCJng sao?

CAt hoa tit vltCJn nha, v~i cai keo nho, nang cam cui tia tirng canh mQt, clm vao chi~c binh sO' cao c6 chi ~c biet clm hoa vao nhtrng dip Ie. Hlnh nhu chi~c blnh hoa n!y da hang tram l~n nrc r(J bl1i nhtrng d6a h6ng nhung cua Vien. Vien va n6i chCJ d<;1i dhm tMm cua mQt l<Ji hen rna nang Wt l~n h6i.

M6i ngay soi gltOOg, nang ca't gill titng s<;1i t6c bac, sam soi nhtrng n~p nhan rna thCJi gian ch6ng cha't ngay nay qua thang no, vln ngao ngan hoi long., Lieu, n~u blt~c them mQt blt(fc mra, c6 gl khac nhau n~u vln gill hai ngltCJi Cf cai m6c cua thud Mt d!u? Vien, trlt& sau vln nhln nai d<;1i nang cf cu6i dlt<Jng. Doi khi tlnic h6i, doi khi nai ni, nhttng nru chung, trong chirng mire du tranh coo nang nhilng cam giac kh6 x~. ~t long rna n6i, tinh cam cua Vien da It nhi~u gill coo nang s\f thang bAng, binh yen rna dau d6 btt ch<;1t, n~u khong c6 Vien chia xe, chAc

chtl dl21167

s6ng Vi~n da don sin cho nang?

Thang be v~. Som hon noi d<;1i.

Nu cu'CJi rang r<J, dang thanh men khoe manh ua vao nha

nhu thdp them ngon l~a, a"m nrc tren chi6c ban an du'<;1c bay bi~n kha chu dao. Bao giCJ, khi yang lay thAng be choang qua vai nang, cam giac binh yen trong hdi hu'dng cua con lam nang mu6n kh6c. D6n m~t hlc nao, nang se la ngu'CJi la mat trong y nghi , trong nhii'ng tinh cam rieng to' cua con, se t\I' d~ng lui v~ phia sau, khong phai la d~ng tac lui lai nhu khi n6 con be, mrong tay clnrc d<J con va"p ng!, lX1i, nang da gia nua lac

rna

h~u mtt r6i.

"M~ a" -l'hAng be c~m hai cai ly nho, dua v~ phia nang "U6ng chat ru'<;1u nghe me?" r Nang vln ba"t d~ng nhln con.

"Chai ru'<;1u cua bac Vi~n dau hl1 me? Ru'<;1U d6 nhe, me u6ng d~ ngu.

Nang nhd lCJi haa vdi Vi~n.

Khi thAng be chu~n bi d6 nu'dc sauce ra ma, xep tung khoanh tnmg lu~c va hanh do len m~t rau, nang chua bie't phai g<;1i y nhu'the' 030. Nang cMn chir trong quy6t dinh rna dung ra, n6 phai du'<;1c ke't thuc til lau. ThCJi gian trong chirng fiy nam, d6i vdi ngu'CJi dan ong, da qua du d6 goi la th~ thach, hu6ng chi, thang be than thie't, g~n gili vdi Vi~n til nhii'ng ngay n6 con dt nho. Vh sao mo h6, nang vln tMy la"n ca"n di~u gi khong ro ...

Chot, thAng be ngimg diia, nhln nang: "Sao bac Vi~n khong v~ hl1me?" ''M~ khong bie't" N6 n6i, giong d~u d~u nhu ngu'CJi xu'dng ngon vien dQC truyen n~a dem : "Bac Vi~n la ngu'CJi dan ong t6t, me a. Chung thuy va chan tlnh, 6, n6i sao cho me hi6u la con dt qui bac fiy nhl? A, bac

ch ii di21169

"Me a, hanh phuc kh6 tim I~m. Nen nglioi ta thuong phai n~m gill khi e6 co hQi. Me nghI e6 dung khong?"

Nang dffy vai con trai: "Con n6i eho con bay eho me?"

"Cho ea me va con." Giong n6 elioi nhe .nghich ngom.

Nang dinh n6i vdi con: " Con chinh la hanh phuc ella me.

N6 dau d xa xoi, N6 ngay trong tim me day." Nhung mrdc m~t d dau ngffy d~u rmii lam nang nghen loi...

Nang quay lung lai, don dep thue an, mU6ng tren ban g~n nhu may m6e. phiii r6i. C6 Ie thing be n6i dung. D~n mot hie nao...Tmh cam va m6i cln thi~t nrong quan giira nglioi n~y va nglieJi kia cling phiii thay d6i theo thoi gian. Nang hoan toan thut lui theo slf. tang trlidng ella con. Hoan toan, chdc chan phai la vh. Chi~e clu qui I~t d6 aiciing phai di qua, khong th~ lua chon We hon. Nhung lieu nang e6 mang hanh phiic d~n eho Vien hay khong ?

Va nang ngac nhien khi ~n ra ring...Bao nam yeu nhau, n~u e6 th~ goi la yeu nhau, nang h~u nlur chua bi~t mQt chiit gl v~ deJi s6ng nQi tam ella Vien. Anh eho nhieu hon nh~n. Va nang blob yen trong tlnh yeu d6 m~e nhien nhu n6 la phai v~y, hoac phiii hon nhu v~y rna khong h~ ~n do, e ngai, Vien di ben canh cuec s6ng ella hai me con, diu dang, nhftn nai, ehia xe cung nang nhilng buc doc, om h~t eho nang nhtrng chuyen bu6n ba dai dong rna doi khi, nguyen cd chi quanh quffn nhu ban tin dlf. bao theJi ti~t ella chuyen nang mira.

Nang qua lai trong phong, nghe nhilng blide chan ciia minh dAm tren n~n gach, Chan nang dirng ben chiec eh~u hoa ki~ng.

Thang trlide khi Vien mang v~, than n6 chi eao khoang mot gang tay, thodt d6, canh tan rQng, mli<;Jt la sftm.Vien lai chon chiec eh~u h<;Jp vdi II1~U gach 10 slidi, nen... o, rna sao minh lai nghI d~n Vien vao hie n~y? Bfft chot, m~t nang nhln v~ phia ban di~n thoai,

rna

j

c h u d~2/171

HoANG XUAN SdN mila h a p

ta

n c h u y e n ong ve i

mila h a p tan Mai v~ ao do tu'CJng van Jt " .. gut em mot cum may tan xa XOI co toi trong dang mua ng6i (*) co em dill khtic b6i h6i tieng xu'a biet trang nghieng m(>t mai chua biet dau xa xot tli thua thiet dC1i mai v~ cung b~c ngan khoi hat len tr~m th6ng tu6i nguoi da doan xin em C1 cu6i hanh yang bung len chtit nang mila tan hop nay. "} ..

A

'"

thang ba hai ngan. (*) "Co Wi trong dang em ng6i tnrdc san... "

(Doa Hoa Va Thuang, ca khuc Trinh Cong Son)

chit di2/172

c h u y e n ong ve Ciia nhirng thang nam trCfi dit hon am My ve qu~n tri ra cl keu s~u mua dong chuyen c6 len tu6ng tich nhirng chu ong vo ve dam di~u chuyen Iii bo ~y g~m nhdm long ttt t~ cay rung xC> xieng th~ gidi chang md ra M chi rong reu da vang dlt~i su6i c~m-thu-h6ng-hoang-b\li-bCf-gai-g6c

d6a h6ng ngdn c6 ph~ tich tr~m ngam di hOi tlnh yeu chang nao ai chtmg nhan ngay v~ng trang ciing OOQ'-n6i b6ng den lip v~ cu6ng bao dem an tri niem tin x~ chien nhan loai dltCfng chang di giii'a hai ben ngo vl!c canh chim h6 nghi ve m(Jt di~u gl di~u bu6n vong vo trong nling OOC1 uyen ltdng cai di~u d6 d5c nhm thd cu6i cung chang v~n d~n se d~n vat tho ngoi sang sao khiic con chii' d6ng hanh hat di~p tlnh yeu ntii IC1n vong quay nan hoa xinh dep ngay me - em khong con trai pha bai ngoi ca trao len aOO duong chim phuong da v~ tin rao blnh an tinh xuan. thdng ba hai ngan. chud~2/J73

mAt, la mieng, Nhilng ngliiYi tmh ng1u nhien, khong nho ten, khong nhd m~t. Nhltng v1n la xtic cam cua l!n <Uu tien, khi da thit cham vao nhau, rao rt!c. TrQn 11n voi n5i ngui ngui cua l!n cu6i cung, ltic chia tay. Nhirng ngliiYi tlnh nhu v~y, blioc vao va blioc ra khoi cUQc diYi Hhng, y h~t nhu rna'y ta'm ve may bay, di thAng tit sAc tay Lancel vao thung rae khach san, Chang co gi d~ htu luyen, nhd nhung. R6t cUQc, Hhng chi gift lai dung ba dia chi trong s6 di~n thoai. Coulibaly Larnine, Abidjan, Cote dolvoire. Den mun, den d6ng, bong loang, san chdc, Than hlnh dep nhu tlt<;Jng tac, voi mQt cai gi6ng ngoai kh6 va mQt su deo dai ngoai hang, Taylor Alice, Castro street, San Francisco. Co be ciia xa huyen thoai vdi mai toe Barbie va giong soprano my nhan ngu Doi mat va c~p vti con gai. Doi moi va c~p mong dan ba, Da mat nhu ngoc, ngot iilili stra, trAng min nra thach cao. NgliiYi tha ba, la toi. Ba muoi sau tu6i, Phap g6c Viet, hanh ngh~ nha SI tai cho Tau, q~n mliiYi ba, Paris, va s6ng ngay trong phong mach, Ngoai cai ~c di~m d6ng tQc, d6ng chiing, toi chAng tha'y minh co them uu di~m nao khac kha ill co th~ canh tranh dlt<;Jc vdi nhtrng ngliiYi tinh cua Hang. SAc dep ciia toi chac chan thua Alice xa lic xa lo r6i. Con cai than hlnh bQ-xltdng-cach-tri mQt met bay muoi lam, nam muoi Him IcY-lo cua toi thi lam sao dam dem so sanh voi co th~ lire si' ba, b6n, nam mon ph6i hop cua Larnine cho dli<;Jc? Co l!n, dm long khong d~u, bUQt mieng hoi, toi dli<;Jc HAng tra liYi gon o: - Tai anh co giong noi truyen cam, gi6ng giong noi ciia b6 em ngay xua!

Chi v~y thoi if! Hhng tie'p ngay them: - Anh khong tha'y sao, di toi dau, em cling goi phone cho anh d~u d~u, mQt hai tu!n rna khong nghe dli<;JC giong anh, them phat s6t len dli<;Jc! Toi chua kip gi~n eta vQi hai long thoa man. V~y la du'<;'c r6i, du d~ toi, luc do, yen tri hanh di~n dli<;Jc Hhng cho xe'p giQng noi minh ngang hang voi nhilng ve d~p c6 di~n cua Herculechud~2/J75

Lamine va Venus-Alice. Nhung r6i d~n ~n, toi dam nghi ngo.

Giong n6i khao khao vit d\fc ciia toi khong truyen nhiern till thoi, chrr truyen cam truyen cum n5i gl! Hay HAng ngao toi c6 giong n6i pheu phaociia ma'y ong gia rung h€t ca rang? Giong giong n6i ciia b6 HAng? Thao naol Sao toi ca tin d€n th€! C6 th~ vi HAng l~p lC1 danh l~n con den, khi, tnt(fc d6 khong lau, da than v(fi toi n5i nhd da di€t nhtrng blip thit da tang cua Lamine va Ian da bung td lua ciia Alice. Toi cO' theo phuong phap suy di~n thuoc nAm long tit ngay con di h9C rna roi tom ngay vao cai My ciia HAng. Cai bAy to nhen em ai HAng giang ra d~ con bU'(fm ngu ngo toi han hoan xoe canh v~nh rau sa dh vao. Quen HAng da hon ba nam, nhung nhtrng giCf khlic g~n nhau, tom g6p lai, chi vita nhinh hon thang n.t<Ji. Con toan cong kha chinh xac nhirng ngay HAng ghe Paris nghi ngoi, ki~m soat thu tit, thu€ rna, ti~n bac, da'u lang la'y hoi chop nhoang giua hai cau hat vi~n du dai th~m thuot. Thuong till bao gio HAng cling vi€t thu hoac di~n thoai bao tnrcc ngay v~ chirng mQt thang. Tlurcng till bao giCf toi cling thu x€p cong viec d~ d€n d6n HAng C1 phi tnmng, d~ hltC1ng cai thu quanh qUffn ben HAng trong can I~u thoang-rong-dep-sach C1 quan mltC1i lam vai ngay ngdn ngui, Duy nha't c6 mQt Ih chting toi hut nhau. HAng cho bitt tin sau khi toi 1<" htra di tnrot tuyet v(1i IU ban. Bau d6 da slin sang, khong th~ h6i lai dlt{;1c. Ch!ng hi~u I~n a'y, YAng toi, HAng c6 tim dlt{;1c mQt ngltC1i tlnh qua dltC1ng ba't chot g~p gitra Paris hay khOng? Abidjan, ngay .. thang .. nam ....

Anh (fi C1i, Lam nhir Lamine Mn khiing! Hom qua C1 phi tnrong, taxi vira r6 may la hdn da de ngay em ra hon nii bui va con doi lam ffu nua chtrl Em rna khong thui cho mQt qua vao bung, dam tai x€ taxi 10 ng6 man cup lac di~n C1 bang sau rna gay tai nan liim a! V~ t(fi nha thl thoi, em me toi buong tay thuc thu, ch u d~21176

d~ Lamine mudn hanh gl thl hanh, Hai dlia cung them nhau, troi c6 g~m cling khong dlit ra n6i. Lamine cli cu6n cue»n, cu6n cuon d6n ~p va ~p vao em. Em htmg he't, em htrng tron, 06 rung Lamine ch~c the, da mli Lamine vam va, con thit da em mong mue»i ti~n sit Em ~n he't, me hoang, cu6ng nhiet, han hoan. De'n sang thl h~n phe, ngii bu tdi gio nay cling chua chiu dh... Ngay mai, em muon ra bi~n, phdi n~ng me»t clnit, Da dii bAt d~u nhot OO~t r6i, phai yang ron nhu 6 banh ml vira ra 10, nhln mdi dii con mdt, phai khong anh?

Hom nay anh be duc;lc ma:'y cai rang r6i? C6 duc;lc nu than chu nao sc;l qua rna ba:'u cling la:'y tay nha si khong? Un tdi v~ Paris, cMc phai 000 aOO danh b6ng lai nu cuoi, ok?

Hhng. "

Benares, ngay .. thang .. nam ....

Nghe n6i tdi song An, song Hang da lau, hom nay c6 dip t~n m~t nhln dong song em mang trung ten, tha:'t vong e ch~!

Bin oi la bin! Ta:'m bU'U anh anh c~m trong tay, ng6 vh rna khong phai vh! Dan ong An da s~m m~t sau. Ma:'y anh trai tre may rau nh!'n nhui, m~c polo tr~ng, nhln ha:'p db l~m. Dan ba con khoac sari nhieu, dii mau, trong cli OOu me»t Mi hoa xuan.

M~t ho tuyet dep!

Hhng.

... Bonjour, vous etes au numero 01.45.85.99.99. Je suis absent pour le moment. Veuillez laisser votre message apres le bip sonore. Je vous reponderai. Merci. (*) Bip...

Dang them Mu lao vdi aOO bhng tie'ng vi~t rna lai vd phai ma:'y cau tie'ng phap cling ngilc phat am rtt la an-nam-mit trong may OO~n tin. CMn hi'> xu! Anh khoe khong? Bitt em dang C1 dau khong? Tien duong, em la:'y xe h~a chay sang Nepal d~

chit dl21177

may cai rang ham! Ben xoay qua ga gim cac nii' than chii, cling khong xong. Thinh thoang, toi cling vd dlt<;1C mQt mo x5n x5n, nhung r5i cling chi la qua dltCJng, nhir nhii'ng ngutri tlnh qua dem ciia H!ng. Nhii'ng dan diu cua toi thlteJng cham dill khi nii' than chU tim dlt<;1c mQt nha SIkhac, co Ie d6 t6c-ke va chua rang mat tay hon toi. Dung la wi dai t~t, khi chon cai nghe nay. Nhln quanh, tha:'y Iii ban hac SI lam an kham kha hon nhieu. Benh nhan de'n phong mach la cl1 t1! dQng vach ao cho hac SI xem lung, R5i xoa nin, reJ bop, goi la ch~n benh do, nhimg d trong d~u co y d5 gl, do' ai rna bie'ta! Rom g~n li'ta, cu ben phimg phirng, Nha:t Ia hai thang t6t so' hanh nghe giai phftu th~m my va md lop hua'n luyen cho cac ba cac co an kieng u6ng cu, luyen ~p tay chan d~ co mQt than hlnh nhu y. Tui no gat nan nhan ra khong he't, lau -tau lai con hoi khay toi, co muon chia cho bdt mot it khong, day lufm san sang. Nghe rna IQnruQt! San Francisco, ngay .. thang .. nam ....

Anh nha SI cua H!ng oi, De'n hom nay em mdi du dlt<;1cnho Alice k~ chuyen deJi no cho em nghe. Cling lam ly bi dat ra phe't! Con be lon t6ng ng5ng v~y rna vin chua th~t St! bie't mui dan ong, anh ~! Alice bi hiep hut nam mlteJi hai tu6i. rung anh ho ldn hon chut xiu rii choi tro hac SI kham benh, IQt Wn r5i de con be ra trong kho chua nong cu nha ong ba ngoai, Th!ng quy SU, chic do kich thich dii' qua, ben... 6khoc ngoai quan aiu! Alice bi mQt me s<;1, va tdm dan ong, nhung khong ma:'t gi ca. Vai nam sau, tha:'y chii' trinh cu mai W(fng viu ben mlnh, va lai mu6n tl! chua benh lanh cam, Alice quye't dinh VaG san bong r6 trl!eJng dai hoc, chon mQt ten cao to dep trai, lie'c mit dua tinh trao phan con gai, vdi di~u kien duy oMt: phai dung bao cao suo Alice chi !My dau, khong de me, khong ky niem va cai benh lanh cam vdi dan ong khong vi the'ma bdt di mot ly ong cu nao ca!

chil di21] 79

thien rna em giup ti~n lam viec ra sao. HQ hlt long l~m anh, nen em yen tam. Nhln m&y dtla be chtit xiu rna cut chan m&t tay vi min ca nhan, pluii ch6ng nang b1t<'tc titng b1t<'tc dln tntC1ng, ba bO'n IAn em cAm n1t<'tc m~t khong kip.

- Ne, ditng c6 rna lam lut lQi Bi~n H6 v<'ti d6ng b~ng song Cii'u Long d6 nghe chi hai!

- Xl, anh t1tlfng em kh6c nhu ca voi khong b~ng! Em cup nghe, goi ke If t1V slf hQi tU thien nen khong dam lam dung, D~ cho anh tj{m titp d6, rna nhd d6ng cii'a s~, coi chitng bi... tning gi6!

-Em...

Bip... bip... bip...

C6 IAn, Hang n6i v<'ti toi: - Tai sao ai cling nghi lao tay gia- chtt vi tay em? Lao chtt tl.l' lao chtl! Gia hap con bay ~t choi n~i, giii'a tnta nj{ng chang chang rna vii'a huynh huych choi tennis, vii'a ngii'a c6 tu mroc lanh, ba muoi tu~i cling con dtlt gin, n6i gi bay rmroi tu6i!

Toi vQi bien heÂť cho ng1tC1i v~ng ~t. Dung hOO, Itt ng1tC1i khu&t mat, - Thl ~ng dang tim tren sin tennis, nhung ai rna bitt dem hom tnt<'tc em v(1i ~ng lam gl, ti du ntf;1t nhau chay ba b6n vong quanh sin v~n dQng r6i sao ...

- Anh cling benh ~ng nii'a lui? Anh c6 bilt thien ba th6i mdm con d6n ac Itt em dAu dQc lao ch6ng d~ chiem tron gia rai hay khong?

- Th6i dC1i rna em! Nhln em moo mlfn thl nay rna lai di k~ vai &p rna v(1i mQt bO lao rnu t6c bac phd, c6 thanh mci khong nghi cong nghi queo. Ma anh hoi ~t nhe, em me lao hay me ti~n cua lao?

H~ng nhln toi, con mj{t tron tron, thach thtlc: Ca hai. Gia tai sl.l' san cua Olivier, ai rna khong me! Nhung anh thii' nghi coi, mQt ng1tC1i dan ong ngoai bay muoi rna than th~ con t1t<1m t&t, nang hoat dQng, thtch vui choi, valse cling chu d22/181

thanh pho la mot vien bao tang. Hom qua di ngang tuong David o quang truong Signoria, em nghi toi anh. Con cu cua David cung de thuong nhu con cu cua anh vay do! Nhung rna anh phai nho an uong cho dieu do hon mot chut, so den anh chi thay toan xuong cung xau! 0 cai xu nay, mua nong tha ho rna an kern, rna minh cung tha ho duoc chon, co ca kern dua hau, kern hoa hong... Nhung em de y tim rna khong thay ... kern sau rieng!

Hang.

St-Petersbourg, ngay .. thang .. nam ....

Thanh ph6 clla Pierre c6 kinh va tho mong ngang ngira Paris. Em dang ng~m no Cl goc dQ Y h~t t3"m carte postale nay.

Dang mu6n ghe Moscou tntdc khi bay th!ng v~ Paris. Se phone bao tntdc ngay gi<Y. ChAc chan la boo anh nay se de'n tay anh sau khi em v~ tdi nha: boo di~n Nga n6i tie'ng la rna bo b6n(?) tam (?) chan rna!

Hling.

Toi may man thoat che't! Chua bao gio toi co dip di du lich cung Hang. Chi nghI de'n nhilng chi phi ciia ve may bay hang nha't va khach san Mn, nam sao la toi da co <Mu IVt c6. Con dung ti~n clla Hhng thi niet! Un nay, sau khi vd du'<;1C mon M: mQt than chii g~t <Mu chiu cho toi lam tron hai ham rang gia, toi quyet dinh se thap tung Hhng du hi ~n Mexico. Clf coi nhu la tu~n trang... du'<Jng di! Ve dii mua, hanh ly dii s~p s£n, cai che't dQt ngQt clla ong chu ruQt Diu chan toi ClIl;li. Hhng khong thay d6i chuong trlnh va may bay bi nan gitra Dai Tay Duong.

Crash. Toi die'ng h6n tntdc man anh nho Inc hai muoi gi<Y mltC1i lam phtit, Quang to mt goi dang nu6t dCl dang, toi nhao de'n di~n thoai, goi t6' tung, ch6 nao ding ~n du'<;1C nhtrng cau tra IC1i ki~u «hlnh nhu... co khoang... » MQt ngay, them mQt ngay ntla, ngu'<Ji ta bao cho toi bie't: khong ai s6ng sot va trong s6 tit

ch u

d~2/183

dirng bu6n. S5ng xuoi dong nhu dang s5ng. Dirng nMc lai nhtrng dem mQt mlnh toi thtrc su5t, d5i <Mu vdi chai whisky VI. nho. Dirng hoi tai sao chi c6 m6i ten toi to do trong s5 di~n thoai cua HAng. S1! ~t d6, nhi~u hie khong n6i ra, khong bie't de'n, c6 khi lai hoa hay! Bi dAn v~t de'n bO an mfft ngll, mQt thu tir, hlnh aOO, boo thiep cua bu5i, toi n5i dien, loi t!t HAng gii'i, bo he't vao thung sAt, d5t sach, Vila d5t vira khoc, kh6c OOu giong 000 thang chin d5 v~, ng~p lut nhitng manh dfft ne kho da lau, quen ca tinh tMm tMu. D5t xong, kh6c ngimg, mdi gi~t mlnh tie'c OOu v~y la toi khong con giiY lai chiit dffu tich nao cua HAng. Cai v~t nhot Clla con 5c sen con quet lai tren lao Nhii'ng ve't kh6i clla Iii phi co phan l1!C con ngang doc b!u trCli. HAng tht khong. HAng diu con c6 ai d~ rna dU<jc nhac OOd de'n. Va toi tr6t ngu dai vQi ving x6a sach ve't, nhu ten sat nhan cin trong, OOu nguCli quet vliCln c!n mftn. Toi dii 1<" nhffn ng6n tay vao nut DEL cua ban phlm computer, h6 so bi vat vao thung rae, thung rae lai vira du<jc d5 don sach se. Ma't he'l.

Khong con each gt niu keo lai dU<jc niYa! Nhi~u thang, nhieu nam sau d6, c6 vai l!n toi hoang mang t1! hoi: ching hi~u, HAng c6 thuc S1! dii ludt qua trong dCli s5ng nay. Hay khong?

ca

re,

Saint-Quentin-en- Yvelines, 9.9.99.

(*) Xin chao. Ong bel dang goi cho s6 01.45.85.99.99. Hien t6i dang v~ng mat, Xin 6ng ba nh~n tin lai sau khi nghe tieng coi Mo. T6i se tra liJi sau. Cam on 6ng bel.

c h u dâ&#x201A;Ź2/185

HOANG CHINH vd ng t rd ng luu lac

Chang bAt g~p doi m't ffy mQt vat l~n tren khoang dliCfng mon quanh co dln len d6i Ton Giao, Co gai thliCJng tMp nhang tren ngoi chua moe chenh venh tren dinh d6i. Chang nhd ca cai l~n co hat mQt ban nhac bu6n trong bu6i trtnh di~n van nghe d6n chao xuan htu lac. Chfft khan khan cua giong ca co va nhimg lCfi day d6't cua ban tlnh ca hom ffy da lam long chang nao nao.

R6i co b~t tong tich giila cai kh6i mltCJi mffy ngan dan htu xu tren hon dao moe hoang nhtrng than dira ngh~u nghen, Miii de"n hom nay chang mdi co dip g~p cO, m~t d6i m~t, trong phong kham ngoai chin trai tx nan, Da ~ng xanh. Con m't nhm xa xoi, tr6ng v'ng. Co xin thu6c nhtrc ~u. Chang ng<J ngang hoi cO bi gi rna xin thu6c nhcc ~u.

Con m't vln ngai ng~n nhm quanh qufft buc tltCfng m~u xanh nhat, Moi h6ng mffp may, "B6 me em s'p bi di kinh te" mdi, Em trai em ~p di nghia vu quan Sl!..."

Chang ngac nhien nhin co r6i lie"c vQi xu6ng cai ten vie"t n'n n6t tren d~u tffm phie"u suc khoe. "Tai co 10 l'ng qua chu gi?"

"Em cling khong bie"t nila." Giong co hoi khan, nhu hie hat ban tinh ca btra hom nao.

c h i; dl2/187

vien t6c yang ng1t<Ji Tan Tay Lan. Co nay lai dang nghi phep ba ngay d Kuala Lumpur. Con lai toan nhirng tay ngang lam thien nguyen. Coi k~t qua benh clla ng1t<fi ta xong, v~ k~ lai cho ca khu, x6m bi~t "Thoi, n~u Lien ch<f d1tc;Jc, toi se thit cho." Chang diu dang n6i, va nghe long mlnh im lai, bdi VI lau l~m chang mdi lai c6 mQt cai ten con gai d~ goi; va bi~t dau con d~ 000, d~ mongo Co ra ng6i tren chiec gh~ venh veo d g6c phong, tay l~t vu vo nhirng trang giiy clla mQt t<f bao chang chit ti~ng Ma Lai. Con m~t IVt re clla loai chim lac t6.

KMm xong ngtt<fi b~OO cu6i cung, chang din co lai phong thi nghiem, Dich than chang do huyet ap, thit mau, thit n1toc ti~u cho co. LOng nga nga con say clla ngum rttc;Ju n~p than thud con d que nha, chang hoi chuyen tren troi d1toi d1t; chuyen dinh cu, chuyen bai tinh ca cO hat bila hom van nghe mirng xuan, Co da, da, thu'a, thua OO1t ng1t<fi ng6i chc phai doan phan quy~t.

"Lien cha c6 benh gl Chang vita n6i vita bim cai d6ng M d~m Mng huy~t &u. "Chi hoi thieu mau mQt chtit, "R6i chang ng1toc len nhln co. Co ng6i ngoan tren chiâ&#x201A;Źc gh~ d~u ke d g6c phong, Hai tay ~t h<f tren lUu g6i. Chang thiy co giong con be hQC tro mdi d6i qua tr1t<Jng la, chc g~p ong hieu tr1tdng.

Nam ng6n tay thon man me ng6n tro ciia ban tay kia; ch6 dan bang keo, che v~t dam kim h6i nay chang liy mau d~ thit.

"Co hoi thieu mau chtit xiu thoi." Chang n6i, lUu 6c nh~p nhang hlnh aOO nhilng hQp ca moi cao lly phat cho dan ty nan, "Tai thi~u an d6."

M~t co sang len, "B~OO thieu mau c6 ... lay khong vh?"

"Khong, " Chang c1t<fi.

Co mirng ra mat, Co c1t<fi bang hai con miit c6 duoi, "Bac S1 bao dam nghe."

Chang g~t lUu toi tip. Lau l~m chang mdi lai xon xao d1t<;1C VI mQt nhan siic. Trong cai n6ng hung hire clla xli sd nhiet doi.

ca

ca."

ch u

aezrt sÂť

nao. Chang thAm goi lien oi, lien oi va nghe long mlnh r('m rang cai cam xtic clla thCJi con di hoc, R6i chang nghI de'n m9t doan tlnh lang man. Chang nghI t6'i nhtrng bu6i chieu dAt co di dao tren bai bi~n khu C, tren F>6i Ton Giao, Chang nghi de'n m9t ngay co ten trong danh sach dinh cu xll ngltCJi. Ten chang ben canh ten cO. Hai ngltCJi ghep chung h6 so, Co d~ thuong, hi~n hoa, doan trang, nho 00. Chang thly co thAp huong vai lay tren chua Til' Bi bao nhieu IAnr6i!

Bu6i t6i, chang ng6i hoai tren phien da con lm hoi nang, ben con d6c quanh co dAn len d6i Ton Giao, mAt d5i ra bi~n khoi, TrCJi IIp lanh anh sao. Gio diu dang moo trdn, Ngoai khci xa, bi~n thlm den rl rao s6ng v6. Nhitng ~p tlnh nhan dan vao nhau, di Ilt6't qua ben chang, thi tMm to nho. Tie'ng chuong chua trong yeo ilia V30 khong gian dat dao gio bi~n cai thanh thoi, sieu thoat, 'fir sau day nui den ngom My len m9t vilng mAu pha V9i, do loang m9t khoang trCJi; ch6 clla yAng trang moe muon, Oi, chang thltoog nhitng yAng trang btu lac bie't bao nhieul GAn t6'i giCJ gi6'i nghiem thi tie'ng loa reo len. Chang nghe ten mlnh nhAc di nMc lai hai ba IAn. NgltCJi ta goi chang t6'i trinh dien tai van phong Ll!C Llt<1ng F>~c Nhiem Ma Lai ngay My gic; nh6' mang theo 6ng nghe va nhtrng dung cu kham benh cAn thie't V~y la chang vlnkhong g~p dlt<Jc cai trinh nguyen clla yAng trang btu lac, .

Lai m9t trltCJng hop clp cllu. Nhung sao khong phai benh vien rna lai van phong vien chllc Ma Lai. LOng iliAc mac quffn quanh nhimg diu 6c khong co thl giCJ suy nghi, chang h6i ha cha y ngang phong Imam, quo V9i cai 6ng nghe, r6i tlt ta di v~ phia van phongLuc Llt<Jng F>~c Nhiem Ma Lai. Vien dai uy canh sat - trltdng trai - tri~u h6i chang len giii'a dem khuya hAn co chuyen quan trong, Ga dan ong cao 16'n nhu do v~t, riu quai non ~m ri, don chang d cii'a van phong rieng clla gao

chu

as zr:Âť:

d~ Lamine mudn hanh gl thl hanh, Hai dlia cung them nhau, troi c6 g~m cling khong dlit ra n6i. Lamine cli cu6n cue»n, cu6n cuon d6n ~p va ~p vao em. Em htmg he't, em htrng tron, 06 rung Lamine ch~c the, da mli Lamine vam va, con thit da em mong mue»i ti~n sit Em ~n he't, me hoang, cu6ng nhiet, han hoan. De'n sang thl h~n phe, ngii bu tdi gio nay cling chua chiu dh... Ngay mai, em muon ra bi~n, phdi n~ng me»t clnit, Da dii bAt d~u nhot OO~t r6i, phai yang ron nhu 6 banh ml vira ra 10, nhln mdi dii con mdt, phai khong anh?

Hom nay anh be duc;lc ma:'y cai rang r6i? C6 duc;lc nu than chu nao sc;l qua rna ba:'u cling la:'y tay nha si khong? Un tdi v~ Paris, cMc phai 000 aOO danh b6ng lai nu cuoi, ok?

Hhng. "

Benares, ngay .. thang .. nam ....

Nghe n6i tdi song An, song Hang da lau, hom nay c6 dip t~n m~t nhln dong song em mang trung ten, tha:'t vong e ch~!

Bin oi la bin! Ta:'m bU'U anh anh c~m trong tay, ng6 vh rna khong phai vh! Dan ong An da s~m m~t sau. Ma:'y anh trai tre may rau nh!'n nhui, m~c polo tr~ng, nhln ha:'p db l~m. Dan ba con khoac sari nhieu, dii mau, trong cli OOu me»t Mi hoa xuan.

M~t ho tuyet dep!

Hhng.

... Bonjour, vous etes au numero 01.45.85.99.99. Je suis absent pour le moment. Veuillez laisser votre message apres le bip sonore. Je vous reponderai. Merci. (*) Bip...

Dang them Mu lao vdi aOO bhng tie'ng vi~t rna lai vd phai ma:'y cau tie'ng phap cling ngilc phat am rtt la an-nam-mit trong may OO~n tin. CMn hi'> xu! Anh khoe khong? Bitt em dang C1 dau khong? Tien duong, em la:'y xe h~a chay sang Nepal d~

chit dl21177

"U6ng bia nghe hac S1."

Chang d~t cai 6ng nghe xuong m~t ban g6 b6ng, e de til' chdi, Vien S1 quan soi n5i OO~p d~, "M~y chtrng b~OO kin, kham ngoai ch~n c6 tim ra benh du<;Jc khong?"

"Cai d6 con tuy loai benh nao." Tri 6c chang mau mdn 0111 bai. "Nhung n6i chung bilt buoc phai kham hie c6 trieu clurng thi mdi mong tlm ra b~OO, con khong thi phai thi't nghiem, l~y benh ph~m soi dudi kinh hi~n vi..."

"Nh<1 bac S1 m(>t chuyen," NgU<1i dan ong ha giong. Cap long may sau r6m v~nh len. Trong con milt lao lien. "Toi c6 c6 ban gai, 00<1 hac S1 kham ky dum xem n6 c6 benh gt khong.

Bac S1 d day chac ding thieu lAm phai khong? T6i ngay nhln ch6 ~y cua dan ba tID chiu gi n5i." Gil nhech mep sau cau n6i, ban tay long la d~y dia trai cay v~ phia chang.

Toi cling si1p c6 m(>t co ban gai. IDOO aOO co ludt qua trong tri chang. NgU<1i con gai doan trang con s6t lai gitra ch6n nhieu nhuong. Vien dai uy canh sat keo chang v~ vdi thuc te' din phong co may di~u hoa khong khi va cai ttl lanh d~y bia, thit va trai cay nroi. Trong d<1i chang, de'n bay gi<1 chang mdi nhln th~y trai nho tUdi, mdi dU<;Jc s<1 vao ldp da ding mong mdu tim ...

"Nh<1 hac S1 kham dum coi. Nho kham cho kY. Toi rna hi lay, r6i dem v~ truyen cho ba xa toi la hac si khoi c6 mong rna di dinh CU." Chang nghe tieng con gai cU<1i nic rich ben trong. Ga dai tiy dftn chang vao phong ngu ciia gao Ga b~t them cong tac den.

Anh sang ch6i chang lam chang hoa mdt, Un d~u tien chang d~t chan de'n day. Can phong thoang thoang mui mroc hoa.

Ban tay s~n sui ciia ga than thien ~t len vai chang, d~y chang budc tdi. Hai co gai t6c den dang ci1m cui l~t nhirng trang sach hlnh anh, m~u si1c loe loet, Chie'c giu<1ng tcli khan mh h5ng nhat. Su6t m(>t d<1i nAm giU<1ng tre, giuong g6, chang cha bao

c h u d~2/192

gio hlnh dung tren the' gian nay co noi Iai c6 dlt~c chiec giuong rQng thenh thang nhu the'. Chiec giltC1ng b6ng b~nh tr\t(fc milt chang. Hai co gai nglt(fc len cung mQt hie. Dung gai Vi~t Nam r6i. Oi TrC1i! Lien day chtr ai? Co gai kia chang khong quen nen ching nham nho gl; nlumg con Lien; co lam gl C1 day the' nay! Co ngo ngoay cai ~u cho t6c dua tren mieng vai thon.

Cu6n sach hinh roi xu6ng n~n nha khong gay mQt tiâ&#x201A;Źng dQng nao. Lien ng6i ben mep chiec giltC1ng vuong gia, ben canh con ban gai chi khoac tren ngltC1i chie'c khan long m!u gach cua.

MAt Lien chop vQi. Co khong n6i mQt cau, cling cha them g~t d!u chao chang.

"Ai kham tnmc?" Vien dai tiy hOi. ,tl "Ong n6i gl v~y, hac si?" NgltC1i con gai la lang xang.

Chang thC1 d, "N6 hoi ai kham tnmc, " "Me first, me first!" Co gai d6'ng b~t ~y, tiu tit.

Chang tha'y dau nh6i trong long. Nhung ga dai uy keu Lien kham tr\t(fc. Ga phat am ten cO ~t dung, ~t gon, V~y rna chang ngCJ cai ten Lien diu dang a'y chi c6 mlnh chang dlt~c goi, Ga dan ong bung ph~ ngoac co gai choang khan tAm ra ngoai.

Canh clla khep lai. Co cC1i bo ao qu!n. Than nhien nhir ngltC1i ta thay d6 trong phong rieng, Chang quay rn~t di. Nhii'ng btrc tranh khoa than treo tren tl!C1ng ~p vao mAt chang. Chang quay lai, bAt g,p cai eo thon b~p b~nh cua pho tl!~ng trang trinh ngoc thach, D!u 6c chang quay cu6ng. Lien c6 benh gi dau rna kham, Chang rnu6n gao len nhu the'. M(fi kham t6ng quat, chup hlnh ph6i, thll mau, thll nlt(fc ti~u hom qua day ch6' AA , uau: Hai ngltC1i khong dam nhln rn~t nhau. Chot ga dai uy rnd clla, ngc ngac tha'y co vln ng6i im tren mep giltC1ng. Ga n6i vong vao, "Nhd kham le d~ hac si con... sdm dlt~c di dinh cir," Tie'ng c10i r6 r6 tuon ra khoi cu6ng hong ga nhir nlt(fc thoa t khoi khac 6ng c6ng hep, Mi mAt chang gi~t gi~t. Chao di la

chu di21193

nang triu tren tay chang. Lien <fa bie'n di dau ma't - c~c la tr6n dau d6 trong nha tAm - d~ chO cho cO ban gai ng6 ngao, Co gai nruiy t6t len gilt~ng, nAm phoi tren m~t n~m. DuOi duOi, co co theo y chang. Chang nghe tim, nghe ph6i; nghe tnmc, nghe sau. Chang kham trong, kham ngoai; kham tren, kham dtt(fi. Chang mo chO nay, vach chO kia. Chang Ii ngtt~i th~y thu6c co hrong tam nMt the' gian. Nhung ~u 6c chang am u, tam t6i.

Nhil'ng ve!t nhan Mn sau tren tran chang. Tie!ng tim ngttC1i con gai ~p nhang nhu tie!ng ho het clla vien canh Sat Ma Lai van thltC1ng di gi~t dm day phoi qudn ao clla dan tY. nan, Tie'ng ph6i nang cu6ng nQ am thanh gao thet ella vien giam thi trai nglt~i Hoa hie bAt ta't phu nil' trong trai xe!p hang di di~u hanh theo sau mQt ngttC1i dan ba dua cao mieng bang v~ sinh quang bira bai trong nha tAm. ne!ng mQt gan nang chuy~n dQng nhu tie!ng ren ri, gao thet clla dam thanh men bi bit, hi danh ~p va bi cao troc ~u vi an thit heo trong trai. Ta't ca moi tha tie!ng tan kh6c tren the! gian d6 vao tai chang qua cai 6ng nghe en ky. V~y rna ngltC1i con gai nay leo len long con dtt~i ltdi long la d~ voi nhii'ng d6ng do la xanh do. V~y rna ngtt~i con gai na y d~ cho ga kh6ng 16 d6 len than th~ mlnh cai kh6i thit da My nMy, ming mob.

"Thoi, cO m~c d6 vao di!"

"Em h6ng c6 benh gl he!t pMi khong hac sr?"

Chang lic ~u.

"Ca con nho ban em ciing h6ng c6 benh gl he!t phai khong?"

Chang lai lic ~u.

"6, vh la tui gi~u r6i. Mai m6t ma'y daa ben ban nhan luc tau bie!t tay tui... Tui cho tui n6 khoi di dinh cu luon!"

Vien dc,i uy canh sat ch~ chang ngoai phong khach, Ion bia trong tay. "Ng6i day di. Xong he!t r6i phai khong? Hai con nM thorn qua ph!i khong? Lai khieu g~i khong t! dtt~c. Toi thich gai Vi~t Nam. Nho ~n d~ thuong rna da thit c6 cai mui

ca

chu d~2/l95

quyen rii khong th~ nao cuang lai du<jc. " Ga md Ion bia Hoa Lan dui vao tay chang. Lon bia lanh buot long ban tay. Lon bia I~OO bu6t tdi t~n cung gan ruQt. BQt yang trao ra tay chang, 000 giot xu6ng n~n nha loang 16. Co gai cha y tot ra phong khach. Co khong con choang khan ti{m, Chiec yay ngdn m~u yang khoe hCJ cap mong congo Con Lien da u khong thffy.

Vien dai uy canh sat vยงy tay xua co gai ra phia sau. Con mi{t chii cai nhln quan quyen, nghiem khdc. Co gai tr~ moi, phung phiu r6i dong danh budc di. Hinh aOO ffy, nhirng ngay con d que OOa, d~ thirong bie't bao nhieu. Va chang da tirng mo co mQt ngiroi yeu n6ng nan, nong bong OOu the' khong bie't tit thud nao. Hlnh aOO ffy, bay gio day dang di~u trttdc m~t chang, vo tam, vo tinh, "Con gai Vi~t Nam cai gl cling 000 nhO, d~ thuong. Ca cai ch6 do nila." Ga dai tiy nheo mdt vdi chang. Cai ch6 do nila.

TrCJi oi, hie kham chang con khong dam ~t hai ngon tay vao cho dung sach Yd. Chang so nguCJi ta dau. V~y do. d dau r6i quyen luc va ti~n bac cling gie't di du<jc bao nhieu th6' tren coi dCJi. Thanh ra d dau cling co nhimg nguCJi con gai OOu Lien, nhu con 000 ban gai ciia Lien...

Nhung sao lai la Lien ch6'!

"Narn ngoai toi co con b6 Vi~t Nam. GiCJ nay no d ben My r6i. Oi, no ch~t di la chat!" Ga dan ong suyt soa, lim dim hai mdt thinrng thtrc phtit giay khoai lac ham thu. R6i b6ng dung ga nghiern trang hAn lai OOu dang ban chuyen an ninh cua vuong quoc Ma Lai, "Sao, hai con 000 nay co sach khong?"

"Khong!" Cau noi b~t ra khoi mieng chang OOu vien dan bay khoi nong sung.

Da mat nguCJi dan ong t6i lai. Nhilng ne'p nhan dun ra tit khoe milt, tit hai vanh tai, tit hai khoe mieng. Ga gia di muCJi tu6i. Giong ga 6m 6m nhu tieng song bi~n v6 vao bCJ trong mQt ngay giong bao. "Tui no b~OO th~t sao?"

ca;

c h u di2/196

Chang ctrng c6i g~t <Uu. R6i chang dU'ng b~t d~y, "Toi v~ d1.t<;Jc chua {l ?"

Ga dai tiy g~t <Uu. Chang manh bao chla tay ra Mt tay gao Chang khong dam nhln net !Mt vong nao n~ tren viJng tran b6ng ll.t(Jng, tren nhfi'ng n€p thit nhau nho xam ngodt, Chang b1.tdc vun vut ra cii'a nlnr chay tr6n.

Nhimg giong n6i 6m 6m ciia ten kh6ng 16 niu chan chang lai, "Tui n6 bi ~nh gl v~y? Sao ben ngoai coi ngon lim rna!"

"Benh ghe lim." Chang ng!n ngit. E>!u 6c chang xao do.

Tri thong minh chang lam vi~c ~t blc. SI! minh m~n chang l~t vQi hang ngan trang cu(511 Stich N~i Khoa day cQm. Chang quen m(t tieu chuyen chang ron phii di dinh cu C1 d~ tam qu6c gia. Chuyen chang dang chCl phai doan phong v(n. Mieng chang n6i mQt hoi, "Benh sieu vi trUng. Ben ngoai blnh th1.tCJng. Phdi kham ben trong moi !My. Lay d~ S<;J lim!"

"Thoi d1.t<;Jc r6i." G3 dai uy xua tay. "A rna dem them Ion bia v~ u6ng cho mat doctor!"

Chang nh81~t ca-m u6ng r1.t<;Ju trong trai ty nan, Chang nhd t8i quyen II!C tuy~t d6i clla canh sat, t8i sl1c manh vo song cua Lire Luong f)~c Nhiem. Chang nhd doi chan ngoc thach ciia ng1.tCJi con gai rna mai t8i sang hom nay chang mdi bitt ten; rna tit bitt bao lAu chang v~n mong d1.t<;Jc trQm nhln v6c dang thAn quen tren d6i Ton Giao, ben c6ng chua Tit Bi. Chang nhd d€n nhfi'ng lCli tAm huy€t ngot bui ai d6 vi€t d~ x1.tdng ngon vien ban thong tin doc m6i ngay t:ren h~ th6ng loa clla trai, nhin nhll nhfi'ng dl1a con Vi~t Nam gi(y reich phii giii' l(y l~.

Chang nh81uon ca ICli hat dat dao clla ban tmh ca Lien hat dem van nghe ilia h1.tdng dQ nao. Chang g1.t<;Jng c1.tCJi lic dh vdi Ion bia Hoa Lan t1.tdm m6 hoi lanh, Va chang lao dao nga vao viing trang bach tang.

Trang nhi~t d8i. Trang hoang dao. Trang btu lac. Trang I(p 16 sau nhfi'ng ngon dita. Trang c1.tCli hay trang kh6c lam sao

c h u d~2/197

NGUYEN TRUNG DUNG bao

Hu su6t dem chua di, hirng dang, khe cn-a vln ron nghe tiâ&#x201A;Źng gi61u6n lach fun vao can phong, ThCJi titt trong hai ngay, xiu t~ hai, Mtta dai ding. Mtta hie thtta luc mau. B<Jt n6i d<Jt, khang hie nao dm. Bit rna th6i. cay c6i canh nhanh la ngon, Nhirng cai la ni xu6ng ngdng nging nom beo nheo nhu tai meo

u't1t.

Ki~t dtn tit Virginia, ngd dern tai Dba Hoat, Ban be quen bitt lftu r6i, MP nhau nlm kS ~i chuy~n cli chuy~n mdi, HQ 13 nha van nha tho, Khuya kh~t, bo vln bam dlnh cai d~ tai nrong m8i rna th\ic ra di cli xl, i Y 13 nhirng ~c khoai hoai bao ra bao va in in truy~n. Nhi~u Dim r6i, m9i lin c6 dip g~p, m~i 14nn6i v8i nhau tIen dtmng dly n6i, cau d4u hOi tham qua quit, cau sau di cu6n vao cai chuy~n bao ra, sach in. T1tong ra bao, in sach d~ <Jt nhu di~u mlnh tu'Ong, nhubg 000 giC1 dung dtn tAi chanh ~ ra d& in, ci hai k~ nhu d~i ngu'<Jc. D\i dinh, him ho, dtn cai lac <16 d~u bio bOa rna bitn di diu mi't.

DUd\lt mua, Ki~t di ben canh Hoat doc via he ph6 thi. Sang lanh, It ra cling phii ra ti~m ca phe u6ng mOt Iy ca phe. An di~m tim ta phC116t bung, th6i quen C1ia ~ dAy khong thich dS khuc mOt r6ng nhu cai 6ng cao su tOng. Biy la Iy do ddn gian

chu d~2/199

Kiet ni Hoat ra quan ng6i.

Clta kinh htidng ra dti<Jng. Xe cQ ph6ng qua titng d<;1t. Den di~u hanh htu thong d nga ttl, luc Yang, do r6i xanh. Lu6ng xe khong hie ngirng nghi tit ph6 xa d6 v~. Bu6i sang, cai sinh hoat n6 la v~y, d~u ~n va thti<Jng ~t khong bao giCJ thay d6i. tt thffy khach bQ hanh do g6t tren via he. Vlng khach bQ hanh eho nen con ph6 dai diu hiu lanh nglt. Chi c6 cay c6i dang rii ngon vdi canh va la dung dua, Them con mua nhu mua phun hie cho nhimg dng may dem ntidc d6 xu6ng ti€p, nhln dau d6 cling th~y mAu trlng mong, bay l~t ph~t anh sang l~p lanh dtidi anh den dtiCJng. Hai ly ca phe ~t tren ~t ban da hinh tron. Giot roi khong vQi va. CMm chap gio xu6ng day ly k€t tu cMt ntidc slc den va s~t. U6ng ca phe, Ki~t chot nMc d€n Thai Chi. Quan ea phe Thai Chi C1 ph6 Nguyen Phi Khanh khu Da Kao. Ba d6 n€u consong, bay giCf chic da gia 1\1 khu, Ca phe sao pha ngon th€.

Chle la c6 che" nhua cau cho ~m vi, cho quanh nltde, eho ham mui, Khach khao th€ vdi nhau khi vui mieng thle mle. Tdi cai quan khong treo bing hieu, bi€t ten ba la Thai Chi ell goi noi do la ca phe Thai Chi dS de nh~n ra diSm hen nhau ma g~p.

Chinh ng6i C1 d6, Ki~t da g~p Hoat, Qua tho van, ho da la ban be.

Thla nhua cAm can, Ki~t qu,y cho dtiCJng va ca phe hoa tan r6i nang ly k~ mieng. U6ng r6i, Ki~t moi 000 thu6c l~y ra mQt di€u Marlboro. Vira clm vao mieng, Ki~t da vQi dti't ra bo lai cai bao khi tMy hai chu "No Smoking" dan C1 ttlCfng ~p thing vao mat, Chit "No Smoking" nim trong cai vong tron mAu do, co gach cheo mang y nghIa clm hUt thu6c, th€ Ia du. (j My, khuyen cao htit thu6c se mlc chang benh "cancer", nhung C1 My khong c~m ban thu6c Ia nen thu6c Ia vb co dAy noi "supennarket". Ca m~y ch\lc ohlin hi~u eua m~y ch\lc nha ch€ ~o san ph~m do My ban trong cac to gln kinh (J "Lucky", d "Seven Eleven". Thu6c di€u mang du cac ten ma cMc cMn,

chu d12/200

nhii'ng ngltc)i nghien kh6i khOng th6 khong nim long. Marl-

boro, Dunhill, Pallmall, Lucky Strike, Salem, Camel.Thuoc loai d!u IQc hay thu6c di6u thltc)ng vdi bao vo trlnh My tMm my.

CMt kh6i d6t la m!m m6ng sinh ra kh6i ~nh ~t, th6 nhU'ng nhii'ng dan nghi~n yin d6t thu6c thin nhi8n mQt each tlnh kho. ''Nay ~u, doc bao h6i hom, mlnh tha'y he dang tin dQng d~t lJ Lao. 4 th~t, Lao c6 "earthquake" baa gic) diu. Dja cMn ni'ta dem lam rung chtiyan nha ci'ta, dan l(li nghI trQm cltdp len vao nha, Th61a hQ dem s6ng ra bin chi thi8n loan xa, Cai nam 2000, thi8n (ija xem ra c6 I~m chuy~fi tic r6i ba"t ~n baa di~m t~n th6 qua."

"0 Alaska, Hoat ti6p sau l<Yi Ki~t n6i, ntii 06, &i vang len cao rdt xu6ng ph6 thi, Kh6i thien ~ch ~ng vai chuc tin, bay til tren khong r6i d\mg tUt, phat ra hang loat cMn dQng nhu born bi klch bOa. Bern qua, mlnh nAm nghe mtta x6i d, nghi ching Ie coo bao dang ~p trung d6 v~ Cali gay ra lut IQi. Ci'ta kinh gi6 h6 qua khe hlJ, ngu ching lam sao ngu dli~C. ca tM'p thorn e dng, eai khu chung cu noi mlnh lJ thue, n6c mai bi khieng bay di, t1iCJng vach ~p, ch6t r6i ding kh<>ng bi6t IA (fa ch6t.

"K~ xac n6. Hoi diu minh lai di 10 nhii'ng cai khong du sac eang dang dlt~c. Cfing nhu cai h6i lJ troog ttl, Mn bac tltCJng da, ci'ta ngoai thl c6 ch6t kh6a, ~u khong pMi la con ki6n con dan, con meo con chuQt, d6 rna thOOt ra khOi. Ay v~y r6i, tdi d~t ph6ng thtch, ~u dlt~c t1! do di thing ra c6ng chinh, di mQt mach bAng each qua giang xe do d6 v~ nha. V~ nha tlilJng s6ng th6 cho qua ngay, ai de bon minh dlt<;1C h6t dem qua My ca. Bay gic) lJ My, ~u l(li ng6i 10 eai chuy~n ~t khong yen, trCJi kh<>ng an, th6 thl ca 10mai nhu v~y, 10tdi hie nAm trong cO van hay thieu trong 10 thieu, cMc mdi ti~t dlt~c cai 10. Sao, cai ba c~u bao deo ~u baygic) cOn deo nii'a hay da bO r6i. N6 la mQt tha dia bam vao da thit, hut mQt byng mau d!y mdi cbju h3 mi~ng ma nh3. 1mb yeu laa tu6i nay chi la dnh yeu eua

a

chu di2/20J

xac thit, N6 chi dep cai vo rna M ngoai vdi Idp quang <Mu danh b6ng eho len nlide. Blidc nhtrng blidc chan tren n~n cat CJ ngoai blii bi~n, cuoc tlnh nhu nhtrng da"u chan chim, r6i s6ng d6 v~ be, nhirng cai da"u d6 d~u bi x6a sach. Cat yin co keo xo da:y d~ phAng 11 trCJ lai cai hie ban diu, ching ra lam sao ca."

"C~u n6i theo each n6i ciia mQt ngliCli dUng ngoai cuoc choi. Thuc ra, n6 khong chi don gian va blnh thliClng nhu di~u mlnh nghi. Dung. Minh quen ngliCli dan ba g6a nay.ban d~u di lai giao tie'p nhu ban be We phai, Trong gici han chirng rnuc, hai trong kinh giil gin cai tmh than trong eli xli dung each, rna khong phai Ii tlnh yeu. Nhung, nam nil g~n nhau, tlnh than than qua h6a thanh tlnh yeu luc nao khong bie't. G~n thl qufn quit, su6ng sa, xa thl nhd nhung nhu ngliCli nhd rli<;1u. NgliCli nho n.i<;1U rna g~p n.i<;1U ching bao giCl dli ehai dli Iy ngoanh m~t quay di bao giCl. Thl dan ong dan ba, ben vao sue hut ciia due, kh6 rna chay thoat ra khoi vong cam d6. Minh nhd e61~n da k~ eho e~u nghe, bu6i t6i d6, ba ta tie'p minh noi phong khach, Ba khui chai n.i<;1u manh, r6t ra hai ly, mQt ly mci minh uong can, ly kia cho ba. Nhilng narn sang day, hi s6ng nhir My. Hut thu6c la, n.i<;1U Martin, bao dng ~y dua d~ dCli di vao quen lang. Ba con thti ~t, nhi~u dem n~m thuc tdi sang, v~t vC1 nhu thuyen be troi dat, ching ra lam sao ca. Ba ta tam Sl! nhu the' c6 nghia la hi mu6n trach minh da khong yeu ba thuc tinh.Yeu th~t tinh thi ngliCli yell d6 phiii cu th~ h6a tren cai giliC1ng c6 triii "drap", c6 d~m mut, e6 chuyen lam tinh. Dan hi nhu e~u bie't, ho s6ng ve ngoai rat khep kin. Cai vo M m~t phhg ly tron b6ng khong c6 nghia trai qua ben trong thit rmii ciia n6 da thirc sl! thorn va ngot, oln r6i, vi giac mdi nh~n ra cai mui vi thorn ngot c6 eMt dAng chat, chua cay, n6ng m~n.

Tit tinh yeu blidc qua tlnh dl,lc, khoang each qua ngiln giila mQt liin ngan, cu6i cung mlnh chi tMy khmii l~c mQt khi da thoa man r6i, n6 nhin thin trdn tru nhli mQt tnii quii sau khi da IQt Yo. Cai vo bQe m~u d~p de nhli eai ao khoae ngoai, b6e YO, IQt

ca

nob

chu di2/202

ao, trÂŁn trui than th~ nhuc due dap trng nhu c!u doi hoi thuc bach, hie d6, c~u mdi ~n ra ~ng, sl! gl ao u'(fc mu6n c6, khi eta c6 du'e:Jc r6i, thi di~u u'(fc mu6n d6 se bi tri~t tieu."

Ki~t vui mieng ng6i n6i mien man nhu con tAm dang rut ruQt. (j Virginia, Ki~t khong c6 ban be c6 tri, nam thang ng~m dim, 6c nao nang clt nhUng ky niem rieng tu' dbi minh, nay g~p Hoat nhu cO'a ngo d6ng c6 dip mlf rQng canh Lai nhdp ngum tea, Ki~t l~ng Ie k~ ti~p ~ng: "Cai quan y vi~n nay d6i la benh vien 30 thang 4 nAm g!n khu cho An Dong. Thud xa xua, nga d6 con ~t du'C1ng ray xe li'ta, cho nen m6i khi xe li'ta d6 v~ ngang day, d4u may keo d~y toa chd hang h6a, toa hanh khach vita hu coi vita phun mUQi kh6i den bang qua ~y ph6 thi, MQt thCJi gian sau, tuy~n du'CJng sAt ngung hoat dQng, t!u khong qua nga d6 mra. Nhtrng thanh "tA vet" nhieu doan du'e:Jc b6c bO d~ khai thong lQ gidi. Hlnh anh doan t!u vdi d~y toa den chi con yang va't trong h6i tu'dng cua 6c nao m6i khi c6 ngu'CJi nhd va nhAc d~n n6. Nhung, diu chuyen mlnh dang mu6n k~ v(fi c~u la cai ~nh vi~n 30 thang 4 chtr khong phai cau chuyen v~ con t!u ngang qua ph6 cho. (j d6, noi rna mlnh eta g~p ba tao 51!run nii dtta diy tao mQt cai gach n6i gach giila hai ca th~ dinh k~t nhu hai chil kep c6 net ngang hlnh cai que nAm chinh gitra, Kham t6ng quat, dan xua't canh di dien HO, mu6n du'e:Jc ca'p cai gia'y cht1ng thuc di~u kien strc khoe t6t, ngu'CJi ta phdi qua ma'y cai phong. Phong can do, phong chup ph6i, phong tham tim, phong thO' nhan quan, phong coi ap huyet, phong giam dinh co th~. Giam dinh co th~ la cai quai gl, ChAng la cai gl ca rna chi ddn gian dan xin ra nu'(fc ngoai bu'(fc vao cai phong d6, sau it pMt hoi han d~ di~n chi ti~t vao h6 sd y ly, ngu'CJi ta du'e:Jc l~nh tt! cl1i bO ao qu!n. Ba bac si ngu'C1i ngoai B!c ph\l tnich cai vi~c kham than th~ khong phai chi rieng nil rna luon ca nam. Clfi bo qu!n ao c6 nghia la trÂŁn tru6ng nhu' nhQng. D~n lu'e:Jt gQi ten m1nh, mlnh "c6" mQt ti~ng r6i bu'(fc thAng vao phong. Dung ra thi khong

chu dl2/203

"C~u va "ba ffy" ai la nglt<Yi di pha mit cai gia dinh ffm em

do tnroc?"

"Ilii ca hai. Nhung 16i d6 do minh Ia nglt<Yi cham Ilta nen l{ta moi c6 kh6i."

"Tai sao ~u lai t1! cham l{ta. Xua nay tinh c'u rift hien, bie't 10 cho vc:} con, 000 boo hanh phtic, C~u chang tirng noi vdi mlnh, con chim do co sai canh bay ngang doc kh~p phuong trCJi, con chim vln nhd cai t6 fun v~ cai t6 cua no. MQt mai gia dinh, noi an ch6 ngii, noi l{ta be'p do h6ng cho bila corn chung, noi rna mlnh dAu ffp tay g6'i fren giltCJng d~m, cUQc dCJi c(( the' troi theo nam thang, ~u con mu6'n doi hoi nhUng gl C1 cai c6i r~ cQi ngudn nay nila hi? 4, sau hai CUQC tlnh dCl dang d t dCtt, c'u s6'ng vdi HI,l minh tltC1ng HI,l se la nglt<Yi {J vdi c~u tram nam hanh phtic nhu dam cltdi ~u ai cOng co ICJi chtic cho c~U va HI,l nhu the'. Tram nam rna chi tron mlt<Yi hai thang, con chim di bO 16ng bay di, Ai la chim, ai la 16ng, ~u hay HI,l?"

"Ca hai thay phien nhau Inc minh la chim, hie chim Hi HI,l.

Cai 16ng vln la cai 16ng khong bie't noi, {J do dc:}i con chim bay ill bay v~ rna chui vao. Minh bay di bay v~ chui vao nhimg HI,l thl khong.The' nhung, chi cln mQt I'n bay di, HI,l di khong bao giCJ con bay v~ ntra. Chim di tning dan, sa bly, hay lac hudng nen biet vo tam tich. Thuc ra, minh bie't HI,l bO mlnh di theo nglt<Yi khac. K~ tltkhi t<Y giffy Iy di co gia tri, HI,l dii co cai quyen Iffy bfft c(( ai HI,l yeu. Xet ra, tan v(} vln do mlnh gay ra tan va. Ilii d6 mlnh khong phu nhan."

"Sao c~u khong nhln ra di~u ffy sdm hon d~ tranh no. Nhu lai xe, tMy tntdc m~t co v~t nam giii'a dltCJng IQ, minh phdi phdn 6'ng clp thCJi la kim tMng, giam t6c dQ hoac ngirng lai, ch(( dau ai dienrna nham mit dam blia vao, CUQc dCJi thuc va ti~u thuye't h6a, hai cai g'n rna rift xa. Minh la nha van vie't truyen, trong truyen chi Ia hlt clu, Iffy chfft li~u tlt hi~n hilu, n~n bOp tron meo, cong qu~o theo y mlnh, dinh dOl,lt nhan v~t cho s6'ng hay che't cling theo y mlnh, yeu nhau dAm ffm hay

chit di2/205

thiiy, con dltCfng bit bUQc 14 phai chon di vin la con dltCfng khong th~ s6ng chung. S6ng chung vdi mQt con ngltCfi vi ky, CUQC s6ng nhir thl n6 vo nghia, nhat nheo, chan pheo. Trong khi d6, C~U c6 tho d~ khoa li"p khoang tr6ng cUQc dCfi, i"m long hl1i da. Can H~, 14 khong c6 mQt cai gl d~ t1!a dCJ, ni~m vui vin Ia ni~m vui fun l1 noi ~u. Nhung ~u vo tlnh hay cO' y gat Hara ngoai cuoc chung s6ng giii'a hai ngltCfi, tU' d6 H~ phiii d~t vi"n d~ d~ di dln mQt quylt dinh. Quylt dinh d6 lil ly di, Hoat ng6i nin thinh suy nghi Suy 1Igm d~ nhln ra cai 16i ciia mlnh. Suy nghf cling la hlc Hoat soi roi h6n mlnh, th!y dlt<Jc nguyen nhan va Mu qua chuyen v<Jch6ng d6 vCJ pMn Idn do mlnh gay ra. Ke d6ng loa dtlng sau htng Hoat lai khong ai khac lil nhii'ng bai tho do Hoat sang tac. Dem l1 nhtrng noi quan ni<JU, quan phe, quan nhac, Hoat thltCfng ng6i guc dAu trong mQt g6c x6 t6i, thR h6n di hoang d~ fun bit cam hang, tU' cam htrng xuc tac ngoai canh, Hoat gin giii' n6 d~ Yilt lai tren sach quy~n. Thutmg khuya khoAt, hie ph6 xa YAng tanh YAng ngdt, hie trCfi li"m ti"m dc hat bui cua con mua phun, .hic Hoat rCfi quan ra xe v~ nha, dung la ching bao gio trltdc khi hai cay kim trong cai d6ng h6 Hoat deo tay rna khong ch6ng khit len nhau l1 con sO' 12. Den l1 phong ngu clla H~ eta tAt. Den l1 trong nha khong thi"y sang mQt ngon, Trit den l1 hang hien m~t ti~n thl thdp su6t demo Khi bong t6i ~p xu6ng, chi"t quang di~n noi cai den d6 t1!dQng chay va toa ra miu tdng nho nho chieu xu6ng bui cay hoa thuy cue canh ~m Yang.

Ngay mdi quen nhau, 14 bclo tho clla Hoat la cai gach n6i gitra hai ngltCfi. Chii' 14 va Hoat Yilt tAt la "H" c6 cai g~ch n6i d6. Nhli'ng,tU' khi li"y nhau r6i, H~t bilt 14 chtta h~ dQc mQt bai thd Ho~t Yilt. Giel d6i chi la sl! li"y long khi 14 khen nhi1ng gl Ho~t eta lam nhlt mQt di~u 14 mu6n lam ngltCfi tinh, ngltCfi v<J cua H~t. Le ra, nlu chi la mQt ngltCfi tlnh, H~ se ~nh phUc hoo la ngltCfi v<J khi 14 chtta hi~u nhi~u v~ cUQc s6ng ph6ng tung cua H~t. I4p gia dlnh, H~t d6ng vai mQt ngltCfi khach

ca

chu di2/207

tMy qua chil nghia bai vilt da khilp s~ rdi. C6 ong ban a Oklahoma, ong k6 I~n "tornado" th~i v~ thanh ph6, di~n d6rn cup, nha cila d~ XS\1P, cay c6i giy, cac cQt den thi nhau nga, canh kinh hoang nhir thi trin bi danh born su6t mQt demo Nlu a rnQt noi b~t ~n nhu'thl, ngu'CJi ta tMp tha tMp thorn S~ thien tai vdi bao 1\11, giong gi6, ~t nth dln khong bilt hie nao, Saigon thl tinh th~n khiing hoang rna dien m~t.'

Hoat lai sang chuyen thCJi tilt va biln cO' do Troi va Bit bao hanh, D~y ding la each d6 Hoat ~t dl1t suy nghi cai rna Hoat dang suy nghi. Kiet thl bao: "Hi vong cu6i ~n, coo bao se dl1t di6m. Chuyen bay t6i thO' b~y, mlnh v~ lai Virginia, dirng dlnh hoan nhe."

"C6 dinh hoan ~u al~i choi dam ba ngay cling c6 sao dAu." "Khong sao. Nhung c6 m~y cai dl! dinh c~n lam, cham dam ket, Bao tdi IcY phai 10bai va dem in ~n, lui lai khong ra kip ky han, Vdi lai, a rna ~u 6c khong thoii mai, n6 cling rn~t vui." ''Bila t~ ch6'c ra m~t sach cho ~u, ~u tMy sao?" ''Th~y sao a? TMy m~c 00 chlt du'~c. Minh cO' Wang Doan n6 co hep trong vong ban be, vua uGng ru'<jU uGng tra lin banh ngot, ~u lao cho vui. D1! dinh chi la can phong ~rn cting, khong khi than m~t cl1i rna, rdi minh n6i doi ba cau gidi thieu d6'a con tinh tMn, xong diu d6 l~i quay v~ tra ru'~u va banh ngot, Con td eh6'c e6ng c9bg 6n ao, mlnh khong miy thfch, Di~tl van, k~ i:9 lich tac gil, ca tung lac pM~ minh d6'ng rna nguong chin ngu'oi. Trach Dolin thl khong dam trach, mlnh gu'~ng rna vui, gu'~ng ma cam 00 Dolin dli danh cho rnlnh qua nhieu u'u ai, Bila d6 dem nAm nhd lai, mlnh khong k~rn chl du'~c n6i hoang mang eIln v,t long mlnh. (j Saigon tru'dc nhtrng nam 75, in sach truy~n r6i thl du'a t~ng phat hanh hQ 10pMn phGi. Cac Dba sach ~n sach dem b~y a q~y k~. DQC gia yeu van chu'oog, chuQng chil nghia, dln ma'y ndi d6 mua v~ rna dQC. Khong cln W ch6'c ra m~t sach vita ntCJm ra, vita nhieu

chu d~2/209

nay "bip bip" vong lai noi rirng ni hoang da. Nghe rie't cai am "Mt co tr6i cQt", til ben nhai la ''kh6 khan khac phuc" h6a fa hay. Con "bip bip", bon coi til thl quen "bip bip" m6i khi len ldp giang, Tit d6 de'n nay, nam thang qua nhanh ~t. Hon hai mu'di nam r6i, bon mlnh d~u da gia Sau m~y giCf ng6i d quan, lai du'di hai cai du che mira, Kiet va HO;;1t v~ lai nha, Via he lep nhep nu'dc. Nu'dc u mieng cong ranh bi nghen rae ru'di, keu reo nhu soi.

Chuyen bay dem K.i~t v~ lai Virginia, ban be g~p thoang ch6c d~ r6i lai chia tay tam bi~t. (j phi tru'Cfng, ho ng6i g~n nhau nhung it tro chuyen, Ndi rna ke di ngu'Cfi ti~n d<Ji giCf len may bay d~ chia tay, nhilng anh mAt nhln nhau du n6i cho nhau nhilng gl ho mu6n n6i. Bern qua, thuc qua mla khuya, Hoat Mng nho de'n Ha, lldc gl thCfi gian lui lai nhii'ng ngay moi cu'di, Ha v~ can nha nay sau bii'a tiec tan hon, Hoat om hon Ha noi can phong ngu, tren cai giu'Cfng tdi t~m "drap " trang phAng phiu, mui da thit cua Ha nhu mui hoa Ian mdi nd, va ve dep tren khuon m~t Ha sang nlnr v~ng trang dem ~m. Ha bay gic nhu con chim sang sang dap xu6ng khu vu'Cfn t6i, nha ra tie'ng keu khan, r6i im b~t khi chim vQi va bay di. Khi m~t mat, Hoat moi !My cai m~t mat v~t mlnh da 00, va b~y giCf Hoat di tim thl tim khong fa.

"C~ u dang nghi gl v~ y?"

"Hl;l."

"Ha. Gia sii' Ha lai quay v~ s6ng vdi ~u, c~u th~y the' nao?" "f)~y la di~u mlnh mongo Ne'u Ha trd lai, mlnh th~ se bO vie't lach, Minh khong lam tho nii'a. Hu va Thuc, mlnh chon cai Thuc d~ s6ng c~u a."

"ChAng cln phiii di de'n cai quye't dinh dat khoat nhu the'.

Bie't giii', c~u yin c6 th~ giii' du'<;1C ca hai. Tho va Ha, m6i ben tren ~u don ganh, can b~ng thi khong ben nao nghieng, ben

ca."

chtldi2/211

DUCPHO m o t ch6 v~ Toi nhu' chim 11a xa b6ng mii bu6n quin quanh gac tro, Naa dC)i tri c~t hep nghi hoai chAng tdi mQt ch6 v~. Noi iy cMc vui, Noi chi~c clu chua Mc qua song (mua nu'dc lut Mn daMy Lei em r6n ren xan qu~n, mu6n IQi ngai, Nhln toi tMm hoi sau, nong 1) Noi c6 vu'CJn cam quit bu'di bong (mua k~t trai bu'dm bay ~y ngo em det mQng yang giang caa s6 sc:} mua chieu lidt vat t6c hong.)

Noi con do bat ngon gi6 d6ng (~m C~u Hai chuy6n con s6ng dir dan ca tom cu6ng me sinh tÂŤ s6ng say do va toi say em.)

Noi canh di~u vui ngon gi6 em (d6ng lang Phung mira chiem rndi g~t dem mat ru'<;Ii. Cau ha khoan, ~t toi dien h6n bdi giong em ngan.)

Noi phao h6ng n6 phia dong Ian (du'c)ng que b6ng rQn rang hoa nd em ben len cui ~u m~c 00 giic mo xuan giuc gia moi cu'C)i.)

ch Ii di 2/2 J 3

dd m o i g u a m c u n Ta v6n ngang tang trong mAt em S6ng xa chimg con gcn ngan tim NhAp moi nt<;su cin thorn ngay eii M~e nhilng ngay sau lang Ie chlm

Guom sung xa r6i nhu b6ng may Chi~n tnmng chua da ng\ia boc thay

Thu nha n<;s nti(1e con chua bao S6ng mQtngay, them then mQtngay Bao ke l~n ~ u ra chien dia Ciing la l~n eu6i s6ng eho que Chi€c quan tai t:r6ng vui an nghIa Vui ki~p trai song mii ven th~ Bao ke trd v~ ben nang g5 Ngjrc bu6n la'p lanh m(1 huy chuong Tha nhu ehi~e phao tan tanh nG Hon l~t dCJi dau giiYa ph6 phu'CJng (Bam sa u tuGi dCJi, phan nii'a linh Ai de s6ng 86t t(1i tan hang) Tay !Min got kin ili~m kieu hanh d hie tha htidng, lac g~p nang Ta v~n ngang tang nhu'lue xua Gu'dm cun da moi, long con chua Con nhu canh en bay vo Ich Bay giiYa mira dCJi nat gi6 mua.

chtl d€2/215

m6i dem g!n hai chuc do. Ma'y Dim thAt htng danh durn cu troi xuoi nhanh hon mtdc d6.

Dem nay di bo vo tMt thS'u tren con ph6 YAng tanh, toi cu tuang mlnh dang di tim chinh mmh trong giic mo hu ao. MQt noi toi khong c6 toL MQt noi toi xa I~ vdi bong mlnh nghieng dao phia sau. Y nghI don gian thoang hien, hay tiC bi'> noi n!y tra v~ v(fi the' gidi toi c6 ~t. C6 nghIa gl mQt Wi htra vu vo, Thiiy chung chi mQt clnit tlnh thoang g~p. V~y rna toi vAn ch!n chir khong n<'J. Khuon m~t ngay dai, thie't tha biia yay toi khap nga, Anh mAt ddn dau nhu van 100 mQt udc vong sau cung, Toi mu6n la het len trong deID dai Wc nghiet, Dau day, ban tay ai lanh leo trang xanh dang cau xe trong trai tim toi nhip d~p thAn thCf. Toi con lai bao nhieu dem, 000 nhieu m~t nguCfi bAt g~p. Cung ~n, toi phai lam gi cho he't mQt dCfi em kh5 luy, NgttCfi dan ba cuu mang ti~n kie'p tinh toL NguCfi dan ba u uffn va c6 nu cuCfi th~t tre con, Diep Ai Dung.

Can chung cu nam t!ng, nam giila g6c dUCfng Jones va Ellis

can

phong dQe than va trong khu downtown, Ti~n trci la IDQt hai tram ti~n m~t mQt thang, Cong vi~e v~ sinh ba ngay eu6i tu!n, eQng them sita ehila I~t v~t di~n nude ngoai gio lam vi~e eua thang quan lY. D6i vdi dCfi s6ng eua mQt sinh vien x6m x6m nhu toi cling tam 6n thoa. Ngoai ra neu mu6n, toi e6 thâ&#x201A;Ź di lam them bu6i t6i trong tu!n. Can chung cu khong rQng nhung eao. Hanh lang m6i t!ng nhi'> hep, eli Icy va moe ffm.

Toi ehia d~u lich trlnh lam vi~c m6i eu6i tu!n. Chi~u thtr Sau, toi bAt d!u hut bui titng day hanh lang nr cao xu6ng tMp. Thti Bay gi~t thiim tir tMp len cao. Chua ~t thu don rae dC)e theo cae phong va chung quanh thung chtta rae CJ eu6i t!ng Mm. Hoo phan nita dan eu ng\! la ng(((Ji Vi~t q n~n va nguCfi g6e Hoa. PMn con I~i Ia My den va vai bll My tring ngheo, s6ng co dQe bAng ~ cip danh cho nguCJi gia cua ehlnh phu. Cong

chu d22/217

sang nha khac. Mui dAu rna chien xao hie nao cling n6ng n~c day hanh lang. Ngtt<Jc lai, ho Iit t6t bung th30 an, co gl cling chia se, m<Ji moe hang xom, Co ljn ong Anders noi vdi toi, " nhieu hie tao cln sf! yen ~ng d~ sang taco D€n nay tao cam tha'y cjn cl mui vi 6n ao cua d<Ji s6ng trong am OO~c". Toi mong ong tim !My nhitng tac pMm d~ d<Ji. Cu6i day ~ng tha nr la can phong canh cli'a thimng md rQng va bO ngo ba't ngo, MQt bu6i t6i, co ti€ng hat 000 000, khan due phat ra, len loi dai theo day hanh lang yang vot, ~m m6c. Nglh khoang, lac di~u, hie ro hie chlm nen kho phan bi~t dU<Jc l<Ji bai hat. Toi di lin theo ti€ilg hat, to' phia trong canh cli'a md rQng nghenh ngang. Ben trong can phong 000 hep, bay bien so xai, te nhat. Teen chi€c giuCJng giila nha, ngu<Ji dan ba m~c bQ d6 ngu mau do tltcJi, ng6i hat ru con. Mai toe 1" vai, che nghieng khuon m~t cui xu6ng. Sau vai giay Mi r6'i, toi dua tay go nhe cli'a phong. Khuon ~t ngttdc len, mai toe den mudt re doi hCJ hilng. Toi Mi r6i, l~ng nguCJi tru'dc khuon m~ t tuy~t dep ng~OO nhm. Doi moi chum 000 yin con l~tn b~m bai hat dd dang. Anh m~t toi cham doi m~t den tron, vC1i voi, Khoang Wc, toi khong con hi~n hii'u chung quanh, - Toi!My cli'a phong chi md...

NgUC1i dan ba quay hin ngttC1i lai. MQt ben ngtrc hd trin, 16 lQ. Trai v6 no ne, ~ng ngin. Phla dudi tay la con btip-be toe yang hoe, cUQn tron trong ta'm khan bong cling mau do th!m.

Toi dua tay khep vQi c1la phong.

- Dirng aOO... DiJng dong caa OO6t m~ con em!

Keo vat ao che nguc, ngttCJi dan ba h6t hoang di nhanh v~ phia toi.

- Xin lOi anh, Dung ca tltdng la ch6ng Dung.

- Khong co chi.

Dung, ten ngttC1i dan ba, giong rim tinh n6i 000: - Phi~n aOO qua. 00 Dung d6ng caa phong lai., Chao aOO. CaOO caa khep kin. Day hanh lang im Urn, v~ng l~ng. Dem

«n a ae zrz t»

mong " ml10i sau ml10i bay, trong ban be toi ca-phe quan nffy quan no, nhcly dffm tit party n~y de'n vii tntong kia, thl toi phai lang thang he ph6 ban titng to ve s6 phu gitip gia dlnh. Tu6i tre toi it ni~m vui va nhi~u n6i bu6n. Hlnh aOO nhimg dua tre chc dc;1i, gianh nhau pMn d6 an thita ben l~ dl1ong, trong quan an khie'n toi t:rC1 thanh tMng cirng dffu, ching chiu choi. Saigon nhimg nam 69, 70 phong trao nhay dffm phat tri~n rim rQ, toi quen than vdi gia dinh chi Cathy Hue, ban nhac Hammer.

Un nao ban nhac di trlnh di~n II cac Club My toi d~u dl1c;1c di theo. Khong phiii d~ nhay OO6t rna d~ phu gitip kiem them ti~n. Khong da pha hay ch6ng d6i nhung loai nghe thuar n~y khong c6 ch6 dUng trong doi s6ng toi ...Thoi thl tha bQ ra ngoai lang thang, kie'm u6ng ly ca-phe cu6i ngay, cu6i tuffn. C6 di~n thoai. Dffu day la chi Trang, Mn tAm bi nghen 000 toi xu6ng sii'a dum. Chi Trang d6n toi phfa sau cii'a vdi chiec khan tAm dang qu!n quanh mlnh, Can phong phang ph!t mui kh6i nhang va ~u gi6 xanh. Anh D~t va hai dua 000 da di ngii. "TAm xong cho m!y cha con, tdi phien minh thl cai Mn tAm nghet mrdc, Khuya r6i, phien aOO qua ... It, chi nguong ng~p. Toi cl1oi, " ngM ciia toi rna chi ". Nl1dc vin con I!p x!p nii'a Mn. Toi thao 6ng thoat nl1dc. T6c d6ng bin titng nui. Khong qua ml10i phiit, nl1dc thoat thong dong. Toi dung ban chai chui ni'a sach se b6n tAm thl chi can, " d~ Trang chui ni'a cho aOO ". Dung d~y thu xe'p d6 ngh~, toi rndi chot ~n ra khoang each giii'a chi va toi ~t g~n. ~t g~n dii cho toi nghe ro titng hoi thll d6n ~p, kh6 khan ciia chi, ciia toi. Khuon m~t chi do birng, Tay chan toi lung tung, thita thai. CaOO cii'a budng tAm da khep lai tlf bao gio. Chi cAn c~t moi dl1di, nhin toi cM dc;1i.

Trong aOO mAt triing nl1dc ciia chi, toi khong th!y mQt ch6t gl yin dl;lC ngoai ni~m cay dAng, x6t xa. Chie'c khan tAm roi khoi tffm tay, rdi xu6ng m~t san ba ng<l. Than hlnh dan ba nll nang, can d6i vdi OOilng dl10ng net kheu gc;1i, mll toang bao nhieu caOO cii'a khat vQng doi ngttoi.

chit di2/221

Imagine all those people living life in peace... (*) Toi them mQt khoang trCJi dem va ni~m co don cung t~n.

San thu<;1ng cua chung cu la khoang san rQng va tr6ng, dung d6 gAn cac t1V antenna cua nguCJi mudn phong. Noi, tu do, toi co th6 nhln bao quat vung trCJi va thanh ph6 chung quanh. Tren hmg toi, v6t cao sm cua Trang chAc da kho. C!u mong cho ~t ca an blnh, Cho toi. Cho Trang. Ne'u tQi 16i, d mQt rmrc dQ dao d6'c nao do, xin thu<;1ng de' hay quay mat la ngo, nhu khong nghe thffy. Chung toi chi la con nguci, Chi la mQt sinh v~ t be nhi) co y thac va xiic cam. Va, y th6'c cung nhilng xiic cam chan thanh, chting toi hien hilu trong nhau... Dem nhieu gio va b!u troi d!y sao. Tie'ng hat quen thuQc cua ai chot vong lai tu mQt goc san. Diep Ai Dung. ChAc chAn la Dung. Toi di nhanh v~ hudng do. Ti6ng hat ch<;1t im b~t. Va tieng khoc. Bfft chot, ai oan. Toi rung minh, con lanh cha y dai doc cc th6. Trong bQ d6 toan tIing, Ai Dung quy g~p nguCJi n6'c nd.

- Dung. DUng... Van lay cac ong dUng hanh ha toi ntra. Toi dau qua, met qua. Toi khong con thd dU<;1c nua rna .. !

Dua than vao bCJ tUCJng, toi md rQng moi giac quan va dong kin moi ti6ng dQng. Ca hoi thd cua mlnh, Toi y th6'c chung quanh nhung mo h6 nhilng gl co ~t.

- can con. Cha me; di can con voi., Cai bong tdng vung ~y. Ai Dung que quang doi tay vao khoang dem den s~t, lanh, - can toi vdi. Mau nhieu qua.; mau toi ra nhieu qua. can toi vdi !

Toi chay vQi v~ phia nang. Om c~t Iffy toi, than th6 Ai Dung m~m mai, lanh tron. Ben trong bQ d6 ngu trang mong manh la co th6 tr6ng khong cua nang. MQt ben tai toi la nhtrng giot nudc mAt nong h6i chay dai xu6ng c6. Ngon ngtr chon vui,

chiidl21223

thuong tich cho phu nil. Te dai moi cam xtic, toi chi nghi de'n ve't thuong tren bung cua Ai Dung va cAu mong nang dtt<;lc blnh yen. Mai de'n g~n tnta hom sau, canh sat mdi d6ng y minh chtrng va t(>i va thi t1! do cho toL Chua bao giCJ toi tha'y cu(>c s6ng trin trong, qui bau va dang s6ng nhu hom nay. MQi kh6 dau d~u vo nghia. MQi tranh cMp, hon thiet dCJi n~y chi la tro choi, Con ngttCJi dang s6ng giila trCJi va dfft. Len hay xuong, tren hay dttdi cling d~u hOO han dCJi n~y ...

MAt nham nghien, khuon m~t xanh xao quen thuoc, Chan tay cua Ai Dung bu(>c bing nhtrng mieng khan vai xu6ng cac canh gittCJng. Toi c6 nhln ~t lau, th~t sau di fun lai da'u ve't ciia hom qua tren khuon m~t nang. Tuyet nhien khong, Blnh than va ch6t con trong hoi thl1 d~u hoa, nhe tenh, Toi vftn khong hi€'u, mai mai se khong hi€'u dtt<;Jc he't nhimg gl mlnh da g~p, da s6ng, da nh~n thac nhu wl1ng chirng. Nhtlng gl phla sau qua kha dCJi nang. Nhtlng gl dang huy hoai than hlnh be nho, dang yeu kia. Toi ng6i xu6ng chi€c ghe' ~u gittCJng. Tit cib s6, v~t nAng chi~u vo tinh xuyen ngang chO toi ng6i khoac khoai. Bau anh mAt ~u tien cho toi chCJ d<;Ji bang quo, - Ong... Co a'y da tinh lai Ida. Tie'ng cO y tel danh thac. Toi choang tlnh, da cham anh m~t Ai Dung t1! bao giCJ. Nang mlm cttCJi, nu cttCJi co thuc vdi dCJi s6ng quanh day.

- Anh lam gll1 day. Dung dang l1 dau day anh..?

Dung chuy€'n mlnh. Ve't nhan dau ddn hin len khuon mat dep ba't chot, - Dung dirng cli' d(>ng. khong t6t. Ve't thuong chua lanh se ra mau, - Tai sao? Tai sao tr6i Dung lai nhu v~y? Dung dau 111m.

Dau l1 bung 111m.

- B€' toi di bao bac si. Ong c6 giil dirng cho co a'y vimg vay nhieu, Bac SI se de'n ngay thoi. Co y tel di nhanh ra cli'a.

- Dung dang bi thttdng n~ng l1 b\lng. Cli' d(>ng nhi~u mau ra

tre

chu di2/225

nhien thu giir cac IcY v~t eua n6 deS lai. Thanh ~t ehia bu6n vdi m!y. Tao phAi di. Chao va chtic m!y nhi~u may man.

Toi ehia tay ngtt~i My da <ten va bl1de vao trong I~u. Mui hOi eua d6 An dE Hiu va mai ~m tMp n6ng n~e. Nhln quanh, kh6 khan lAm t6i mdi ~n ra b(te hlnh han than eua Ai Dung dan C1 m~t g6e. cMe eMn Ia ndi tn1 tam eua Minh. Cu6i cung t6i da thirc hi~n <tl1c;Je l~i haa ctia toi va l1de nguyen eua nang.

Tuy khong tron ven, nhung eiing dC'n ndi eho m~t I~i htra, Gom miy ~ d6 va b(te hlnh, toi trC1 v~ phong tro. Thoi thl ding m~t kiC'p ngl1~i. S6ng tam thac v~, tr11de ngtt~i sau. Nhieu hoan canh We nhau, nlnmg cai ehC't vAn cang chung m~t nghia.

Nghia ~n m~t d~i.

ke

Toi ba'm goi s6 ~nhvi~n eua Diep Ai Dung. D!u day nguoi y t:a bao toi hay finh trang s(te khoe eua nang da e6 nhieu da'u hi~u kha quan. R6i b~ng giong n6i han hoan, 00 y t:a bao toi tin vui We: - Ciing may Ittai dao dai chi cAt pham vao gan eua e6 {{yo Bao thai trong bung khong anh hl1C1ng gl nhi~u lAm. Den nay hac sI eho hay thai nhi phat triEn blob thl1CJng, khoe manh, Co khi chfnh no se giup 00 ta h6i phuc nhanh hon, Xin thanh th~t chtic mirng 6ng va gia dlnh.

(*) Imagine - John Lennon.

c h il dl2/227

choi chung, hai chi em ng6i n6i chuyen dCfi. NhiYng lric nay, Huong hay tam sl!: "Em c6 cam tudng chi em mlnh Hi hai nguoi duy nh!t con lai trong nha, Cang ngay cang tMy xa each cha me va nhiYng anh chi em khac!", Co cit giong ke ca, phan tich: ''D~u day m6i nho, ciing vi khong chiu kh6 lien lac vdi nhau thuong xuyen. Khong cll' gi ban be, nguoi yeu. Cha me anh chi em ruQt eiing v~y. C6 nhan bao la.; la.; Xa M~t Cach LOng rna!" M6i khi ban dEn gia dinh, co va Huong d~u bi ket cirng. M!y l~n hai co nghi each keo gia dlnh lai g~n nhung eu6i cung, nhttng v!n d~ ... khong quan trong thunng bi quen lirng ngay sau khi ban bac!

Dung mQt cai, cha co bi tai bien mach mau nao, phai nam nha thuong ca thang. ang nhan m~t khi co goi di~n thoai hoi tham, "B6 s<J nhm li~t trong b~nh vien con hon s<J chEt con a!"

Nghi sao, ong thd dai: "Gia omh V<J chong con cai bay gio m6i nguoi mQt noi, ~t kh6 di tham. Bay giO b6 chi mong c6 dip g~p lai ca nha cimg mQt hie!". C6 Ie day chinh la co hQi cho gia dinh xich vao nhau. Co nhanh nMu: 'vrudng gi chu chuyen d6 d~ thei. Con se l\l ttt ca lai, chup mQt 10 hinh, c6 me va sau anh chi em. B6 ng5i giiYa chung dO. muoi ng6n tay fa ngoai." R5i cO cuoi cot hen bira mQt ngay g~p geJ CJ Ti~u Saigon cho b6 vui. N6i chuyen vdi b6 xong, co k~ y dinh cho ch6ng r6i kEt lu~n: Di~u b6 mong mu6n qua don gian, Khong lam du<Jc thi th~t dang tiEc. Ch5ng co g~t gu, "Gia dinh hie nay con dong dO., khong 10 g~p nhau, sau leJ c6 chuyen gl, an nan khong kip. N6i dai, khong chirng day la ude nguyen eu6i cda b6 My!" T6i, co goi di~n thoai mQt tua. KEt qua khong mty kha quan nhu co tudilg. Co clu Ii k~ l~ vdi Huong: "Rii me di, me thoai thac ngay."

Hirong hoi: "M~ e6 n6i tai sao khong?", SIn duoog buc mlnh, giong co dtm ding:

c h il dR2/229

cling c6 19 do ra't chinh dang. Minh thong cam cho n6, Huong a! Dang nao cung la em, thoi dQ 111<;1ng hi xii de duc cho con ma.;" N6i th~ OOU"ng cO ciing n6ng tai lAm. TQi nghiep cho bO', con cai b6 th~ dffy, nuoi cho ldn, bay giC1 muO'n g~p cling khong xong. Tham qua!

May ghe, chi Hoang khong bi~t de net nhtrng gr, ong con trai tit hoang via d8i 9, hua se 0 nha chC1 ph6 hQi ban dao. Co vita tho Mt xong la 10 hO'i aOO Aoo mua ve may bay. Co goi nMc aOO ngay mQt. Un nao cO cilng la toang len: ''TrC1i ~! Anh chC1 phti lit th5i coi mdi chiu goi hang hang khong sao day!"

Anh co v~n xu~ xoa: "Con kh6i thC1i giC1. Chua chi da 1a lang!".

Co loay hoay vit va 0011 con thoi. Vita nghe tin aOO mua d11<;1C ve thl cO ~n di~n thu ciia chi Hoang: "Ten d6ng nghiep OO~n lC1i giup chi, bi len ban m8 dung mAn tnrc. CMc khong di d11<;1c em a!" Co nghe d~n day, buong ng11C1i danh phich xuong dfft. Chan nan. Chien d~n, chi cO goi di~n thoai nhan, "Mdi kiem ra dua khac chiu We dum, nMt dinh chi se di dlt<;1c." Co c6 cam WOng ng6i tren chuyen xe lUy nhtrng mo dfft va 8 gao N6 OO6i co d~n g!n dUt hdi!

CuO'i cung cai ngay dep trC1i iy k~t nu dom hoa: BO' co dap may bay xuO'ng la dlt<;1c nha dan hang chC1 sAn. Thieu me, m~t b6 to'i lai OOU"ng khi ong om cac con trong long, doi mAt ong 0011 co Itta, sang nrc, Co Ut, con gai rli<;1u eua ong, d~ nghi ra cong vien bach bQ eho dan gan. <Jng d6ng 9 ngay. Th~ la miy aOO chi em ra cong vien bay tro nh6 nhang, x~p hang tit ldn d~n 000 tu8i nMt coi c6 khac thC1i n6i duoi chC1 ti~n mitng tu8i1? Nhln OOiffig mai lUu cao tMp khong d~u, em tit Ion xac hon chi aOO lim hon em cai lUu... Cha cO om bung c11C1i ngit, mai t6c bac rung pMt phd. Keo them Iii chau nQi ngoai chit chung quanh ong, 10 000 1O'c oo6c, dong 0011 mQt dQi b6ng r8. Th~ la bim may chup hmh loach xoach, Lil con gai chup

ca

ca,

c h ii dl2/231

tho, nha van hai ngoai, mQt sang thac ~y ~ng nghI dng mlnh phai 13 nha tho, nha van, thllA v6n lilng c6 tit thud xa xua b6ng hien v~, va ho Yilt, v(Ji chir nghIa la nhirng gl da tie'p thu tit nha tru'<Jng, qua vai tac pMm Clla 11..YO ma ho da du'<Jc hoc. C6 nhtrng nha van thanh danh, cho dln bay gi<J vAn xem NMt Linh IA tMn t1t<Jng ma con ngu'<Ji kh6 vdi tdi!(5) BA Pham Thi Hoai con ttl hao: 'ThE M toi qua khong w5ng giot sua nao, bUt khOng ehdm giot muc nao eua ti~n chiin. "(6) Minh nghI day chua ch'c IA mQt di~m phuc, ma chac ch'n la mQt di~u b(t hanh: ba khong th~ khong s6ng vdi nhtrng nha van, nha tho sinh ra til ti~n chie'n hay u6ng sila ti~n chien, va ba khong th~ khong doc nhiIDg tac pMm "mdi" cua ho, nhung than oi, ho la nhiIDg ngu'<Ji da bi nhuQm do r6i, ho da cong khai phii ~n dt ca nhtrng gl ho vie't thoi ti~n chien - v~ di~rn phu ~n nay, theo ba cMc la t6t - nhimg thay vao d6 ho chi con "sang tac" nhiIDg di~u Ie'u lao theo chi dao, hay tlf bien ttl di~n, gia mao, lita gat nhau, bia ~t ca "danh ngon", ca tai lieu dan chang trong nhiing bai nghi I~n van hoc dang 19 cit

nghiem mc.(7) Sau 75, mQt nha bao phong v(n

Nguy~n Than (rna sau d<Jt

chinh huln th<Ji cai each nIQng dlt luon m6rn n6i "Hi crt thdy "",t tMng toi 000 trong qua khrt 10 ra La toi gilt hit". (Cau nay nha van nMc lai ICli mlnh da vie't trong bai vo di; sau d5i thanh LQt me, vie't nam 1945, nguyen van; "Dao that, chua duo Phdi tan sat. Gift, gift hit. ThO drta nao iJ di wing hifn v~ dOi hOi bdt crt mQt ti gi eua may My gill La may phdi gilt ngay." In lai trong Tuytn tQp Nguyin Twin, t4p 1, (HN: Nxb Vin HQc, 1994, tr. 351) : "Sau "giai ph6ng", anh c6 vie't du'<Jc tac pMm nao mdi khong?" NhA vin khong tn\ l<Ji vao cau hoi, chi n6i: "Toi c6 vao Sai Gon (toi nh(n m(Jnh) chdi hai I!n, du'<Jc tham b~n be cu." Xuan Di~u, ngu'<Ji tlrng du'<Jc Hoai Thanh ca ng<Ji trong Thi Nhan Vift Nam (1941), nhu'ng l(Ji chi tIich ~rn t~ trong Noi chuyfn thd khting chiln (Vi~t B'c: Nxb

ehu d~2/241

Hay la c~u dlt<jc "bao cip" d~ phdt d~u thi tnrong? Toi I~p lai mai cau mi IC1i: Toi khong h~ dlt<jc khoan eMu nr hay tro cap nao ngoai chinh sach chung (8) Qua di but, TO rang Phan Tu rnu5n hoan thanh rnQt cu5n Chitn Tranh Boa Btnn nhir Tolstoy, nhung khi T5 Hii'u khong con quyen chttc nita, danh, .. (j hai ngoai, v~n d~ "c6 nhi~u nha van lon rna khong c6 tac phffrn len" nay c6 hie cfing dlt<;1C cac bao neu len. KMi Hanh cua Vien Linh (s5 42 - 412000) vie't ;"...Cac bao nay tuy nhien khong M than phi~n la thie'u tac phffrn ldn, c6le la ho thffy n6 T6i,chi chua cong b6 nhan d~ n6 rna thoi!"

Theo Tcln DQ, d5i vdi va'n d~ "~i sao van nghe khong phat tri~n dlt<jc? thi !My tIVc tie'p la VI lanh dao khong nhan tlnrc n6i vai tro, chtrc nang cua ngh~ th~t, lai qua 10 s<j viec 6n dinh chlnh tri cho nen khong dll suc kMng dinh rnQt chinh sach van nghe phu h<Jp va cAn thie't, rna chi bi han che' trong quan niem van ngh~ la cong cu (vii khi each mang) tit d6 c6 nhtrng yeu c~u go b6 vdi van ngh~ va khong thuc thi chinh sach t1,t do sang tac... "(9) D5i vdi van ngh~ si thi chtnh quyen khinh thuC1ng, nghi ngc, hay c6 clt chi ban dn (tham hoi, vieng rna, ~ng huan chuong, qua te't). Vin ngh~ si c6 tAi thl buc xuc vdi yeu c~u t\f do, ba't tAi thi chi bie't vu l<ji. "...Trinh dQ dan trt toan xa hQi con II muc han che', rna tieu bi~u nMt la trinh dQ bQ ph~n lanh dao van ngh~"(lO).

Hoai Thanh, Hoang Ngoc Hie'n cho la nha phe blnh "ffn nnmg", va dlt<;1C Hoang Ngoc Hie'n ca ngoi la "da doc cit nhi~u sach, nghien cUu sau rQng khong it Iy thuyet dau. Duy c6 rnQt di~u khi vie't Hoai Thanh chi "nha" ra nhtrng y kie'n rieng, con bao nhieu kie'n thtlc sach vll ong nu5t vao b\lng" (11).

Hay! Con tAm an dau r6i "nhi" ra td, nh1tng n6 cling quen rnfft bai tie't pMn dau! DO Minh Tua'n, nglt~i dang s5ng ~i ch5n ngan narn van v~t, hit thll khong khi thll do hang ngay, bie't TO cac lo~i ~n trong cai chan d6, dtta ra ~n xet th~t c6 Iy v~ di~u nay: "Nhii'ng nglt~i vie't theo each nay du<jc coi la nhu~n

ca..."

va

rna

ch it d i 2/2 4 3

ngliCJi vie't la dan ong, c6 th~ liy mQt cai ten chung theo yeu c~u ciia d!u n~u ne'u cai ten d6 an khach, nhu D6 Thi Thanh

Phuong, D6 Thi Thanh Van (ten tu6i dau cln thie't, mien c6 ti~n va khong ai bie't minh lai cang hay!) C6 miy nha van c(J nay da ra hai ngoai va c6 th~ dang am tMm san xui't truyen "danh cho ngliCJi ldn"! Guong bestseller cua cac nha van My se ~y nhimg nha van nay vao con dliCJng fun lc;1i nhuan, khong cln bie't cong vi~c minh lam c6 tai hai gl. Trong hai kY dai hQi thliCJng nien g~n day cua AWP (The Associated Writing Programs - mQt hi~p hQi c6 tren 5,000 hQi vien ciia hon 100 tntCJng dai hoc lJ My) lJ Oregon 1998 va New York 1999, ding nhu tren bao AWP Chronicle, ching bao giCJ chting ta thiy nMc de'n ten tu6i cac nha van tY phii My nhu Tom Clancy, Stephen King, John Grisham, Michael Crichton hoac cac nil hoang c6 sach ban chay s51 nhu Danielle Steel, Mary Higgins Clark...

G~n day, gidi van nghe trong nlidc cit min khi thiy nha xui't ban HQi nha van tai ban cu5n Song Ngoai ciia Quynh Dao. MQt sf! xuong d5c tham hai chi vi IlJi nhuan, Ciing trong chieu hlidng iy, loai truyen tinh Ii ti~n va khong c6 tinh nghe thuat cling dlilJC in cit dep lJ nlidc ngoai, nhan nhan lJ cac thu vi~n local cua My, ~m chi c6 loai vie't theo giong "van miet vliCJn", nhai H6 Bi~u Chanh, khong nhilng to ve dua ban bit kinh d5i vdi ti~n nhan rna con vo tinh keo lui van hoc Vi~t Nam dung 100 nam! Trong hie iy, nhilng tac ph~m van hoc (art literature) thi it khi thiy. Nhu the' hoi lam sao trtnh dQ dQc gia khong bi han che'? Pham Thi Hoai con n6i : "Nha van hai ngoai vie't bAng bung chli khong vie't bing d!u... HQ chi vie't nhung khong doc (cit nhi~u nha van khong doc Van, Van HQc, dilng n6i gl Hl/[J Luu, Vi~t. Chil Dl! -ghi chti cua mlnh-) C6 luu lac diy nhung khong c6 nhilng cUQc hanh trlnh.... Van hoc Vi~t hai ngoai khong thie'u Vi~t Nam rna thieu the' gioi.; Que huong ho la nhtrng cUQc hanh trlnh. Phan bQi que huong la

c h tl dl2/247

~

mot . ch6 ve t

h o Due Phfl

f)4cPh6"; , '

: I

'",~\,:" , Ir'~,:~,

",l1JJUJI[tlJ),\Y.~: ,

Ph6 nhac TONG HUU HANH Bta, ph~ ban NGUYEN TRONG KHOI: " SONG THU xua't ban - An phi to MK.. ' Lien lac: , .

DUe PHO 6945 Doncaster Rd. Jonesboro, GA 30236 USA. e-mail: ducpholti)jUIlO.COIll ~

THd PHAN XUAN SINH

dung d u d i t r o i dG nat bla NGUYEN TRONG KHOI phu ban DINH eVONG- VU Due THANH-NGUYEN TRONG KHOI VAN xua't ban - An phi 12 MK. Lien lac : PHAN XUAN SINH 67 Pune st. # 3 Stoneham, MA 02180 USA. e-mail: PXSinh@aol.com

,\,I.

, ','

"

. \

"

'"

NGUYEN VAN SAM

kh6i s6ng t r e n song Tl!a NGUYEN XuA.N HoANG B'La v a p h u ban TRAN NHO Bl) I T r l n h ba y V P S Lon g A n: N GUY NTH J LON G A N V A N x u a t ba n . 2 6 6 t f. A n phi 14M K .

V ANN G H ~ t6 n g p hat han h.

E

ow

,.('.,

""

TAl'Cni SINH noAT V,\N noe· NG1II1 T1lUkr. RA Me)l

nAll Tl1AN(I

S6 ra mit pluit hanh trung tu4n thang 5/200

"Sai Goo, doa quy vaug trong tri nhd ".

Bai vacua: TO THiJy YEN, TRIEU HOA D~I, Bin stcu HA, NGUYEN xuAN THIEP, NHV NGOC, NGUYEN THANH cHAu, PHAN ~C pHuc;rnAo TRVONG, TRUC CHI, LE MINH HA, DONG V<)NG, NGUYEN VY-KHANH, NGUYEN T.HJ mAo AN, DOAN NHA. VAN,mAN MONG NGuYEN NHI, NGUYEN TRUNG DUNG, TAM THANH, MIENG, _ CHINH, LAM CHVdNG, 'fRAN LONG A ....

HO, HO MINH DUNG, HOANG NGA, SONG HO, DAN THANH, TRANG BAC PHVdNG, HAl PHVdNG, PHAN NI TAN, HOANG XUAN sdN

ro, ~

~

Liin lqc: NGuyAN XUAN THltp - Tap chI PH6 VAN P.O.Box451568 Garland, TX75045-1568 Dien thoai: (214) 563-5662. E-mail: tapchiphovan@aol.com.