@YmchwilCymru Rhyfin 1

@YmchwilCymru Y cylchgrawn i roi llwyfan i ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru

Hyrwyddwyr Ymchwil

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

Tudalen 20

Tudalen 12

Tudalen 14

Dylanwadu ar iechyd a lles cenedlaethau’r dyfodol

Rhoi Organau – dewisiadau, pryderon, gofal

Yn 2016 lansiwyd Doeth am Iechyd Cymru

Ar 13eg Rhagfyr 2015, daeth Cymru’n wlad

– y prosiect iechyd mwyaf erioed i gynnwys

gyntaf yn y DU i gyflwyno system optio-allan

pobl ifanc sy’n byw yng Nghymru mewn

feddal ar gyfer rhoi meinwe ac organau

gwaith ymchwil Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

1

T u dal en 1 2

Cynnwys

Doeth Am Iechyd

T u dal en 1 8 T u dal en 2 4

Add-Aspirin

Gofal canser mewn byd digidol

T u dal en 1 4

Rhoi Organau

T u da len 0 3

T u dal en 1 8

Rhagair

Gofal canser mewn byd digidol

Yr Athro Jon Bisson, cyfarwyddwr Ymchwil

Grymuso cleifion

Iechyd a Gofal Cymru

T u da len 0 4

T u dal en 2 0

Newyddion

Hyrwyddwyr Ymchwil

Newyddion ymchwil ledled Cymru

Cael gwared ar rwystrau a lleihau stigma

T u da len 1 2

T u dal en 2 2

Doeth Am Iechyd

Ymchwil arloesol yn BRAIN

Dylanwadu ar iechyd a lles cenedlaethau’r

Arloesi a chydweithredu yn BRAIN

dyfodol

T u da len 1 4

T u dal en 2 4

Rhoi Organau

Add-Aspirin

Dewisiadau, pryderon, gofal

Mae Banc Canser Cymru wedi sicrhau rôl allweddol yn y treial clinigol mwyaf yn y byd

T U DALEN 1 6

T UDALEN 2 6

Sgrinio ar gyfer retinopathi diabetig

Calendr

Cynnydd ymchwil yng Nghymru

2

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

Rhagair Croeso i’r rhifyn cyntaf o gylchgrawn @YmchwilCymru.

gallai ei chael a sut orau i hwyluso hyn.

Nghymru, trwy sefydlu lefel o gydweithio sy’n unigryw yn y Deyrnas Unedig.

Yn gynharach eleni, daeth ein dyheadau o Ar 14eg Mai 2015, fe lansiwyd Ymchwil

ran ymwneud, ymgysylltiad a chyfranogiad y

Mae yna heriau o’n blaenau, ac efallai fod

Iechyd a Gofal Cymru’n swyddogol. Mae

cyhoedd yn ganolbwynt, trwy lansio Doeth

yna rywfaint o ansicrwydd yn sgil canlyniad

ein blwyddyn gyntaf wedi’i nodweddu gan

Am Iechyd Cymru. Fe fydd creu poblogaeth

y refferendwm ar aelodaeth y DU o’r Undeb

lwyddiant, cyflawniad a blaenoriaethau sydd

sy’n fwy ymwybodol o ymchwil trwy gael

Ewropeaidd. Rwyf i’n hyderus y gallwn ni

wedi’u hailalinio. Rwy’n falch o’r cynnydd

mwy i ymuno’n ein gwneud ni i gyd yn fwy

ddod trwodd yn gryf o hyn. Fe fydd ffocws

rydyn ni wedi’i wneud ac mae’n bleser gen i

perthnasol ac ymatebol i bobl Cymru. Rwy’n

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n parhau i fod

weld rhai o’n cyflawniadau’n cael sylw amlwg

annog pawb i gefnogi’r fenter flaenllaw,

ar sicrhau bod Cymru’n lle gwych i wneud

yn nhudalennau’r rhifyn cyntaf hwn o’n

gyffrous hon.

ymchwil a bod ganddi gymuned ymchwil ffyniannus sy’n gweithio’n agos â’r cyhoedd

cylchgrawn newydd.

Rwy’n arbennig o falch o’r cynnydd rydyn ni

a rhanddeiliaid eraill i gydgynhyrchu ymchwil

Ein gweledigaeth yw i Gymru gael ei

wedi’i wneud i hyrwyddo’r agenda ymchwil

ragorol.

chydnabod yn rhyngwladol am ei hymchwil

gofal cymdeithasol. Yn ogystal â meysydd

iechyd a gofal cymdeithasol ragorol sy’n

rhagoriaeth ymchwil gofal cymdeithasol sydd

Mae

cael effaith bositif ar iechyd, lles a ffyniant y

eisoes wedi’u sefydlu yng Nghymru, mae

rhan o’n hymrwymiad i hyrwyddo a rhoi

bobl yng Nghymru. Mae hyn yn uchelgeisiol

meysydd newydd o arbenigedd yn dod i’r fei

cyhoeddusrwydd i’r effaith bositif y mae

ac yn llawn her, ond mae’n gyraeddadwy,

ar draws seilwaith Ymchwil Iechyd a Gofal

ymchwil yn ei chael yng Nghymru. Yn y rhifyn

cyn belled â’n bod ni’n parhau i groesawu

Cymru, er enghraifft gofal lliniarol a chlefyd

hwn, ac mewn rhifynnau yn y dyfodol, fe

dull mwy cydweithredol ac integredig o drin

yr arennau. Hefyd, rydyn ni’n datblygu gwir

fyddwn ni’n clywed oddi wrth unigolion o

ymchwil a datblygu.

bartneriaeth â Gofal Cymdeithasol Cymru

lawer o gefndiroedd sy’n gwneud i ymchwil

a ddaw i fodolaeth cyn bo hir; mae Ysgol

ddigwydd ac sy’n cymryd rhan ynddi. Rwy’n

Mae’r dirwedd iechyd a gofal cymdeithasol

Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru’n chwarae

edrych ymlaen at weithio gyda’n gilydd i

yng Nghymru’n newid, felly nawr, yn fwy

rhan fwyfwy pwysig yn hyn o beth, a cheir

sicrhau bod Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n

nag erioed, mae’n hanfodol bod ymchwil

cynllun peilot o lwybr pwrpasol mobileiddio

parhau i wneud gwahaniaeth go iawn i bobl

yn creu’r effaith iawn, sef thema allweddol

gwybodaeth. Fe fydd y trefniad arloesol hwn

Cymru.

ein cynhadledd yn 2016. Fe ddylen ni i gyd

yn helpu i wreiddio ymchwil ac arfer, sy’n

gymryd yr amser i godi cwestiynau ynglŷn â’r

seiliedig ar dystiolaeth helaeth, mewn arfer

Yr Athro Jon Bisson, cyfarwyddwr Ymchwil

gwaith rydyn ni’n ei wneud, yr effaith bositif y

a gwelliant gwasanaethau cymdeithasol yng

Iechyd a Gofal Cymru

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

cylchgrawn

@YmchwilCymru

yn

3

Newyddion

B wrdd Iech y d P ri fys gol B ets i C adwal adr

Fe allai dyfais gŵr i helpu ei wraig â phoen beichiogrwydd helpu menywod ledled y byd Mae dyn busnes o Ogledd Cymru, a gafodd ei ysbrydoli i ddylunio harnais sy’n rhoi cefnogaeth arbennig ar ôl gweld poen ei wraig pan roedd hi’n feichiog, yn gobeithio newid bywydau miloedd o fenywod sy’n dioddef o boen difrifol yn y gwregys pelfig.

Nid oedd Ruth Roberts yn gallu cerdded ac roedd yn rhaid iddi ddefnyddio cadair olwyn i symud o gwmpas oherwydd y poen dwys roedd hi’n ei ddioddef pan roedd hi’n disgwyl ei phedwerydd plentyn. Rhoddodd hyn hwb i’w gŵr, Dafydd, ddatblygu’r harnais, sy’n

ledled Cymru

treial clinigol priodol ar waith ac rydyn ni’n gobeithio y bydd yn profi ein damcaniaeth fod y ddyfais yma’n fwy effeithiol na’r driniaeth safonol sydd ar gael.”

Bu rheolwr diwydiant Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, Rebecca Burns, yn cefnogi Dafydd â gwybodaeth am gontractio a phennu costau ac am sefydlu treial, a chyfeiriodd Mrs Upadhyay at lwybr ymchwil a datblygu Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr i gael cyllid portffolio. Meddai: “Mae hi wedi bod yn bleser o’r mwyaf gweithio gyda Dafydd ar y prosiect yma. Roedd wedi ymrwymo o’r cychwyn cyntaf i ddatblygu ei ddyfais feddygol o safbwynt busnes, ond roedd hefyd eisiau gwneud yn siŵr ei bod yn cael ei rhoi ar brawf yn wyddonol

cefnogi pwysau’r ‘bwmp’, ac yn dal esgyrn y

trwy ei gwneud yn destun prosiect

cluniau mewn ystum cyfforddus.

ymchwil, fel y gallai ymarferwyr yn y dyfodol ddefnyddio tystiolaeth yr

Mae Ruth a Dafydd bellach yn gweithio gyda

ymchwil er budd gofal cleifion.

Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, ar ôl cael gair â’r obstetrydd ymgynghorol, Kalpana Upadhyay, yn Ysbyty Maelor Wrecsam.

Fel rhywun sy’n arbenigo mewn beichiogrwydd

Newyddion ymchwil

Meddai: “Rydyn ni nawr wedi llwyddo i roi

I gael mwy o wybodaeth am Harnais Gravidarum, ewch i www.maternity-belt. co.uk

risg uchel, fe benderfynodd Mrs Upadhyay ei bod hi’n bryd rhoi cynnig ar rywbeth newydd, a dechreuodd gasglu tîm o’i hamgylch o ymchwilwyr, ffisiotherapyddion, bydwragedd, y rheolwr diwydiant o Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ac arbenigwyr o Gymdeithas Hapdreialon Iechyd Gogledd Cymru.

4

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

Gwaith Cymdeithasol a Gofal Cymdeithasol â chefndir ym maes ymchwil ac arfer datblygu cymunedol.

Mae Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru’n rhan allweddol o seilwaith Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ac mae ganddi genhadaeth i gyfrannu at gydgynhyrchu ymchwil gofal cymdeithasol ragorol, gynaliadwy sy’n cyfrannu at bolisi ac arfer sy’n gwneud gwahaniaeth.

Ysg ol Y m c hw i l go fa l cymdeit ha so l

Cyfarwyddwraig wedi’i phenodi i’r Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Mae’r Athro Fiona Verity wedi’i phenodi fel cyfarwyddwraig Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru, a ariennir gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Mae Fiona yn gweithio yng Ngholeg y Gwyddorau Dynol ac Iechyd ym Mhrifysgol Abertawe, lle mae’n Athro

Ers iddi ddechrau yn 2009, mae Sioe Deithiol Geneteg i Ysgolion Parc Geneteg Cymru wedi ymweld â phob awdurdod lleol yng Nghymru, gyda digwyddiad y llynedd yn cyrraedd mwy na 3,600 o fyfyrwyr Safon Uwch mewn 54 o ysgolion a cholegau.

Y nod yw cyfoethogi’r hyn y mae myfyrwyr Safon Uwch yn ei ddysgu am eneteg, a rhoi cipolwg iddyn nhw ar yr ymchwil a’r datblygiadau diweddaraf ym maes geneteg, sef maes sy’n symud yn gyflym. Mae’r sioe deithiol hefyd yn rhoi’r cyfle i ymchwilwyr ymgysylltu

â

chynulleidfaoedd

ynglŷn â’u gwaith.

ysgolion

Yr Athro Fiona Verity Dechreuodd gyrfa Fiona yn Awstralia ar ddechrau’r 1980au fel gweithiwr datblygu cymunedol ym maes gofal yr henoed. Ers hynny, bu’n gweithio mewn swyddi rheoli yn y sector iechyd cymunedol a bu mewn swyddi polisi mewn sefydliadau anllywodraethol.

Fel academydd, mae hi wedi addysgu ac ymchwilio ym meysydd polisi cymdeithasol, datblygu cymunedol a chynllunio cymdeithasol. Bu’n Ddeon Ysgol Astudiaethau Cymdeithasol a Pholisi ym Mhrifysgol Flinders, De Awstralia rhwng 2011 a 2013. Gydol ei gyrfa, mae hi wedi bod yn weithgar ym maes gwaith cymunedol yn y sector

“Mae Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru’n fenter gyffrous sy’n adeiladu ar gryfderau a momentwm arfer ac ymchwil, yn

Ydy symud yn gynnar mewn bywyd yn gallu effeithio ar ddatblygiad yn y dyfodol?

Sioe Deithiol Geneteg i Ysgolion

gofal cymdeithasol,” meddai Fiona.

Yn ei rôl, fe fydd yr Athro Verity yn gweithio gyda thîm yn yr Ysgol i lenwi bylchau a chryfhau cysylltiadau rhwng cynnwys y cyhoedd, gwasanaethau gofal cymdeithasol ac ymchwil. Mae’r tîm yn cynnwys Nick Andrews, swyddog datblygu ymchwil ac arfer sy’n arwain y rhaglen datblygu arfer cyfoethog ei dystiolaeth mewn gofal cymdeithasol (rhaglen DEEP), Dr Alison Orrell, cymrawd ymchwil sy’n gweithio ym Mhrifysgol Bangor, a Richenda Leonard, uwch swyddog prosiect. Fe fydd yr Ysgol yn gweithio’n agos â CASCADE (Canolfan Ymchwil a Datblygu Gofal Cymdeithasol Plant), Prifysgol Caerdydd a sefydliadau eraill ledled Cymru.

u n ed Treialon abertaw e

Pa rc Ge ne t e g C ym r u

ogystal â chreu dealltwriaethau newydd ym maes gofal cymdeithasol. Rydyn ni’n awyddus i glywed oddi wrth bobl am eu syniadau ynglŷn â sut gallwn ni gefnogi’r hyn y maen nhw’n ei wneud a hyrwyddo capasiti ymchwil

Mae Uned Treialon Abertawe’n chwarae rhan hollbwysig mewn cynllunio a chyflawni treialon ac astudiaethau trwyadl sy’n cael effaith eang ei hystod a phell ei chyrhaeddiad ac sy’n cwmpasu meysydd pynciau amrywiol, gan gynnwys astudiaeth carfan ddiweddar sy’n edrych ar blant ifanc.

Yr Athro Hayley Hutchings, Dirprwy Gyfarwyddwr Uned Treialon Abertawe, oedd awdur arweiniol Residential Moving and Preventable Hospitalizations, a greodd stŵr yn y cyfryngau yn UDA. Bu’r astudiaeth yn archwilio’r cysylltiad rhwng symud tŷ ym mlwyddyn gyntaf bywyd ac unrhyw achosion brys o dderbyn y plentyn i’r ysbyty wedi hynny, pan gellid o bosibl bod wedi osgoi hynny.

Mae’r darganfyddiadau’n dangos ei bod hi’n bosibl bod plant sy’n symud yn aml dan anfantais o ran eu hiechyd a’u datblygiad a bod angen cymorth ychwanegol arnyn nhw o bosibl.

I gael mwy o wybodaeth, ewch i: http://pediatrics.aappublications.org/ content/138/1/e20152836.long

gwirfoddol.

Ym ch w il iech y d a gofal cy m ru

Hyfforddiant arbenigol ar flaenau eich bysedd Wyddech

chi

fod

Ymchwil

Iechyd

a

Gofal Cymru yn cynnig rhaglen hyfforddi gynhwysfawr wedi’i hanelu at y rhai sy’n gwneud gwaith ymchwil yng Nghymru.

Gan arbenigo mewn hyfforddiant, mae ein hwyluswyr

arbenigol

hefyd

yn

darparu

ystod eang o gyrsiau gan gynnwys: sefydlu astudiaeth

ymchwil,

cyfathrebu

gyda

chyfranogwyr, dulliau ymchwil, cynnwys y cyhoedd a hyfforddiant i gefnogi IRAS. Mae pob un o’n cyrsiau am ddim i staff y GIG a staff academaidd a gallwch gofrestru ar-lein yma. www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ ffurflen-gofrestru-hyffordd Gallwn hefyd eich cyfeirio at ystod eang o gyrsiau ar-lein sydd wedi’u hardystio a gynhelir gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.

Cliciwch yma i gael gwybod mwy. www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ cyrsiau-ar-lein

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

5

Ymddirie dol a e t h G IG Felin dr e

Cefnogi ymchwil mewn hosbisau Mae cael ymchwil ar gael yn gyfartal i gleifion yn un o nodau allweddol y gymuned ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Mae rhoi astudiaethau ar waith mewn gwahanol amgylcheddau gofal, gan gynnwys lleoliadau gofal iechyd cymunedol ac annibynnol, yn un o’r heriau i gyflawni hyn.

Ym maes gofal lliniarol, mae hyn yn cynnwys gwneud ymchwil mewn hosbisau annibynnol nad yw prosesau ymchwil a datblygu’r GIG ar gael iddyn nhw.

Mewn prosiect dan arweiniad Dr Anthony Byrne (Cyfarwyddwr Canolfan Ymchwil Gofal Lliniarol Marie Curie), ac a gefnogir gan Sarah Townsend (rheolwr ymchwil a datblygu Ymddiriedolaeth GIG Felindre) a Laura Upton (swyddog sicrhau ansawdd ymchwil a datblygu Ymddiriedolaeth GIG Felindre), fe arolygwyd lleoliadau gofal lliniarol yng Nghymru.

Daeth y prosiect i’r casgliad bod diffyg gwybodaeth, diffyg adnoddau a phryderon ynglŷn â’r effaith ariannol a chlinigol yn lladd unrhyw frwdfrydedd dros wneud ymchwil. Gyda chymorth Ymddiriedolaeth GIG Felindre, Uned Treialon Canser Cymru a Chanolfan Ymchwil Gofal Lliniarol Marie Curie, fe gynigodd tîm y prosiect y dylid datblygu canllawiau ar ffurf pecyn cymorth llywodraethu ymchwil ar gyfer hosbisau annibynnol.

Nod y pecyn cymorth yw rhoi canllawiau ynglŷn â rolau a chyfrifoldebau sefydliadau sy’n lletya, gwella gwybodaeth a gwneud y baich gwaith mor fach â phosibl i staff.

Trwy wneud llywodraethu ymchwil yn llai annealladwy, maen nhw’n gobeithio grymuso byrddau ymddiriedolwyr a rheolwyr, yn ogystal â staff clinigol, i hybu ymchwil fel rhan o ofal bob dydd mewn hosbisau annibynnol.

Mae’r pecyn cymorth wedi’i ddatblygu fel adnodd ar y we, i’w wneud yn fwy hygyrch, a gellir ei weld yn http://palliativecare. walescancerresearchcentre.com/research/.

Mae hefyd ar gael i’w lawrlwytho fel App

Y Gweinidog (y pedwerydd o’r dde) a’r Athro Burholt, Cyfarwyddwr CADR (i’r dde o’r Gweinidog) a thîm CADR

y g a n o lfan y mch w il h en eiddio a dem enti a

Gwneud Cymru’n wlad sy’n ystyriol o dementia Bu Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Rebecca Evans, yn ymweld â Chanolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia (CADR) Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ym Mhrifysgol Abertawe, a chyfarfu ag ymchwilwyr i drafod eu gwaith.

Meddai Rebecca Evans: “Mae Llywodraeth Cymru’n buddsoddi £43 miliwn y flwyddyn mewn ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol, gan gynnwys mwy na hanner miliwn o bunnoedd yn CADR, oherwydd ein bod ni wedi ymrwymo i ddefnyddio ymchwil i wella iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru.

“Mae ymchwil i dementia, a defnyddio’r ymchwil honno i siapio gwasanaethau ar gyfer poblogaeth Cymru sy’n heneiddio, yn arbennig o bwysig, a dwi’n ei chael hi’n

galonogol bod ymchwilwyr Cymru’n gweithio i greu canolfan ymchwil o’r radd flaenaf yma ym Mharc Singleton.

“Dwi wedi cyfarfod â rhai ymchwilwyr ymroddedig sy’n gweithio’n galed i fynd i’r afael â rhai o’r materion allweddol – yn amrywio o’r amgylchedd ar gyfer pobl sy’n byw â dementia, i’r eneteg y tu ôl i Glefyd Alzheimer. Fe fydd eu gwaith yn helpu i wneud gwahaniaeth i iechyd a gofal cymdeithasol ac i lawer o bobl y mae dementia’n effeithio arnyn nhw.”

Meddai’r Athro Vanessa Burholt, Cyfarwyddwr y Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia: “Roeddwn i wrth fy modd bod y Gweinidog wedi ymweld â CADR gan fod hyn yn dangos bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i’r maes ymchwil hollbwysig hwn.

“Dwi’n hynod falch o’r cynnydd y mae CADR wedi’i wneud yn y flwyddyn gyntaf, ac yn ystod ei hymweliad mi gefais y cyfle i esbonio’r datblygiadau diweddaraf yn y Ganolfan.”

Ers ei lansio, mae CADR wedi •

Sefydlu Ymuno ag Ymchwil Dementia yng Nghymru

•

Sicrhau cyllid Ewropeaidd ar gyfer Gweithred COST i Leihau Allgáu Cymdeithasol ymhlith yr Henoed, gyda 30 o wledydd yn bartneriaid

•

Derbyn cyllid Catalydd oddi wrth Weinyddiaeth Arloesedd Busnes a Chyflogaeth Seland Newydd i ddatblygu prosiect ar heneiddio, tai ac iechyd

•

Mynd ati i werthuso cARTrefu – y celfyddydau mewn lleoliadau gofal

•

Dechrau datblygu’r sampl fwyaf yn y byd o ddata DNA a data holiaduron ffenotypig ar gyfer 4,000 o bobl sydd â chlefyd Alzheimer pan maen nhw’n gymharol ifanc

(chwiliwch yr App Store am ‘hospice research’).

6

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

U n ed T reialon Deddw y r ain Cy mru

Ymddirie dol a e t h G wa s a n a et h Ambiwl a ns C ym r u

Astudiaeth RAPID Mae deg o barafeddygon o ardal Abertawe wedi’u hyfforddi i roi triniaeth y mae meddygon a nyrsys fel rheol yn ei rhoi, fel rhan o astudiaeth dwy flynedd y mae Ymddiriedolaeth Gwasanaeth Ambiwlans Cymru’n ei harwain.

Mae ymchwilwyr â’u bryd ar ddarganfod a yw’n ddichonol, yn ddiogel ac yn dderbyniol i barafeddygon roi anesthetig lleol i’r Fascia Iliaca (FICB) pan maen nhw ar alwad 999, ar ôl i ymchwil awgrymu nad yw’r cyffuriau lleddfu poen a roddir i gleifion sydd wedi torri eu clun cyn mynd â nhw i’r ysbyty yn ddigon cryf, a bod yr analgesia arferol a roddir o bosibl yn achosi sgil-effeithiau sy’n effeithio ar iechyd cyffredinol y claf a’i wellhad.

Ymchwilwyr Prifysgol Caerdydd yn rhan o dîm ymchwil a enillodd wobr am astudiaeth o bwys ar heintiau.

Mae ymchwilwyr o Uned Treialon De-ddwyrain Cymru (SEWTU), sy’n gweithio yn y Ganolfan Treialon Ymchwil ym Mhrifysgol Caerdydd, yn rhan o’r tîm a enillodd wobr am ymchwil i gynorthwyo Meddygon Teulu wrth wneud diagnosis o haint y llwybr troethol mewn plant.

Cyhoeddwyd

o

astudiaeth

DUTY (Diagnosis Heintiau Llwybr Troethol mewn Plant Ifanc), gydag ymchwilwyr o Brifysgolion Caerdydd, Bryste, Southampton a

Kings

rhan,

College,

yn

Annals

Llundain of

yn

Family

cymryd Medicine.

Enillodd papur cyhoeddedig tîm yr astudiaeth

Gofal Sylfaenol yn Adran Gwyddorau Iechyd Gofal Sylfaenol Nuffield, Prifysgol Rhydychen, oedd yn cydarwain yr ymchwil. Meddai: “Astudiaeth DUTY ydy’r astudiaeth fwyaf ei maint a mwyaf cynhwysfawr o ofal sylfaenol o’i math ac rydyn ni’n credu ei bod wedi cynhyrchu tystiolaeth glinigol, ddefnyddiol a phwysig a fydd yn darparu sail i ddiweddaru canllawiau NICE ar gyfer rheoli’r cyflwr pwysig hwn.”

Meddai’r Athro Kerry Hood, cyfarwyddwr Uned Treialon De-Ddwyrain Cymru, “Dwi’n hynod o falch o’r tîm cyfan, a’r cydweithio llwyddiannus â chydweithwyr o brifysgolion eraill. Mae hyn yn esiampl ardderchog o’r profiad a’r galluedd sydd gennon ni yma, fel y grŵp mwyaf o staff treialon clinigol academaidd yng Nghymru, i weithio gydag unrhyw ymchwilwyr sy’n cael syniad da a’u helpu nhw drwy’r cyfan hyd at y cyhoeddi.”

Mae’r

adroddiad

llawn

DUTY

ar

Iyfrgell

gael

o

ar

astudiaeth

NIHR

Health

Technology Assessment (HTA) yr Journals.

gategori tri: ‘Plant, Atgynhyrchu, Geneteg, Haint’

Mae FICB yn galw am roi pigiad anesthetig lleol i mewn i’r feinwe o amgylch cymal y clun. Mae’r driniaeth ar hyn o bryd yn cael ei rhoi fel mater o drefn yn yr ysbyty.

canlyniadau

Christopher Butler, Meddyg Teulu ac Athro

Teulu’r

ym

Mhapur

Flwyddyn

y

Ymchwil

Meddygon

Coleg

Brenhinol.

ydy’r astudiaeth ymchwil ansoddol. Cafodd Fel rhan o astudiaeth RAPID (Rapid Analgesia for Prehospital Hip Disruption), caiff cleifion sydd wedi torri eu clun, y bydd parafeddygon ambiwlans brys yn mynd atyn nhw ar ôl galwad ffôn 999, eu dyrannu ar hap i dderbyn un o ddau opsiwn lleddfu poen: analgesia safonol, neu FICB.

ei

Meddai Leigh Keen, swyddog cymorth ymchwil o Ymddiriedolaeth Gwasanaeth Ambiwlans Cymru: “Mae’r astudiaeth dichonoldeb yma’n golygu ein bod ni’n gallu penderfynu p’un a ddylen ni fynd ymlaen i gael hap-dreial llawn wedi’i reoli, gan ganiatáu i ni ateb cwestiynau ynglŷn â ph’un a yw’r driniaeth yn effeithiol i gleifion ac yn werth chweil i’r GIG.

broses ddarparu tystiolaeth bod canu er

“Fe fyddwn ni’n cysylltu â’r cleifion i asesu pa mor fanwl gywir oedd diagnosis y parafeddyg a pha mor dderbyniol ydoedd i gleifion a pharafeddygon, gweld a wnaeth parafeddygon gydymffurfio â’r weithdrefn a hefyd gweld pa mor fawr oedd y boen, beth oedd y sgil-effeithiau, faint o amser a dreuliwyd yn yr ysbyty a beth yw eu hansawdd bywyd, er mwyn cynllunio treial llawn os yw hynny’n briodol.”

sefydlu

Iechyd

trwy

Gogledd

Sefydliad Cymru

Hap-dreialon

(NWORTH)

sy’n

darparu gwasanaeth cefnogi ymchwil i BIPBC. Cynhaliwyd cyfweliadau ymchwil gyda’r rhai sy’n cymryd rhan i ddarganfod pa themâu allweddol sydd o ddiddordeb. Disgwylir i’r

S ef y d li ad Hap-dr eialon Iech y d Gogl edd Cy m ru

Tybed ydy canu’n gallu gwella’ch iechyd resbiradol?

Grŵp cymunedol ydy “Canu er mwyn Anadlu” sydd â’r nod o ddarganfod a ydy therapi canu’n gallu gwneud gwahaniaeth i ansawdd bywyd cleifion sy’n dioddef o anhwylderau anadlu.

Astudiaeth ar y cyd rhwng Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr (BIPBC) ac Ysgol y Gwyddorau Cymdeithasol, Prifysgol Bangor

mwyn anadlu yn llesol i gleifion yng Nghymru.

Meddai

Christine

Eastwood,

therapydd

cerdd yn BIPBC: Mae “Canu er mwyn Anadlu” wedi’i gynllunio i gyfuno tri ffactor: dysgu am ymwybyddiaeth o anadlu a rheolaeth ar anadl ynghyd ag ymarferion ysgafn a’r cyffro a’r hwyl a geir wrth ganu, i gyd mewn awyrgylch grŵp cyfeillgar a chymdeithasol.

“Mae

pobl

sydd

â

chyflyrau

cronig

yr ysgyfaint yn gwneud yr ymdrech i fynychu’r rhaglen yn rheolaidd; fe hoffen ni ddarganfod sut mae Canu er mwyn Anadlu yn gweithio o’u safbwynt nhw eu hunain.”

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

7

Mae Dr Azzopardi wedi derbyn y Fedal Hunterian a fawr chwenychir oddi wrth Goleg Brenhinol y Llawfeddygon yn Lloegr. Rhoddir y wobr am gorff o waith a fydd yn arwain at newid clinigol sylweddol yn y ffordd o drin cleifion.

B wrdd I e c h yd P rifys g o l C w m Taf

BIP Cwm Taf yn ennill Gwobr GIG Cymru am Hyrwyddo Ymchwil Clinigol a’i Ddefnyddio wrth Ymarfer Anrhydeddwyd staff gofal iechyd am eu harferion gwaith eithriadol yng Ngwobrau blynyddol GIG Cymru (23 Medi 2016).

Dyfarnwyd

naw

gwobr

i

sefydliadau’r

GIG ledled Cymru am eu gwaith arloesol, gan

gynnwys

buddugoliaeth

i

Fwrdd

Iechyd Prifysgol Cwm Taf. Fe lwyddodd eu hastudiaeth, a oedd yn edrych ar ymyrraeth gynnar i drin problemau ag agor y gên mewn rhai cleifion â chanser y pen a’r gwddf, i ennill y categori ‘Hyrwyddo Ymchwil Clinigol a’i Ddefnyddio wrth Ymarfer’.

Meddai Kerry Davies, therapydd lleferydd ac iaith arbenigol canser y pen a’r gwddf: “Mae therapi lleferydd ac iaith yn broffesiwn perthynol i iechyd sy’n gymharol fach, ond

B w rdd I ech y d P ri fys gol Ab ertaw e Bro Morgannwg

“Yr anrhydedd uchaf” i lawfeddyg am ei ymchwil arloesol i heintiau Dyfarnwyd un o anrhydeddau uchaf y proffesiwn llawfeddygon i lawfeddyg Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg (BIP ABM) am ei ymchwil.

Mae Ernest Azzopardi, sy’n rhannu ei amser rhwng Canolfan Llosgiadau a Llawfeddygaeth Blastig Cymru BIP ABM ac Ysgol Feddygol Prifysgol Abertawe, yn arloesi ag ymchwil i losgiadau a heintiau llawfeddygol.

Meddai Dr Azzopardi, a draddododd yr Araith Hunterian yng nghyfarfod Cymdeithas Llawfeddygon Plastig, Adluniol ac Esthetig Prydain yn y gaeaf: “Mae Abertawe yn arwain ymchwil ryngwladol sy’n gallu, ac a fydd, yn newid bywydau. Dwi wrth fy modd fy mod i wedi derbyn y Fedal Hunterian. Dwi’n ffodus fy mod i’n derbyn cymaint o gymorth oddi wrth Ysgol Feddygol Prifysgol Abertawe a’i his-adran ymchwil, y Sefydliad Gwyddor Bywyd a hefyd o fewn Canolfan Llosgiadau a Llawfeddygaeth Blastig Cymru yn Nhreforys.

Mae ymroddiad fy nghydweithwyr yn y Ganolfan Llosgiadau, sy’n derbyn cleifion â llosgiadau difrifol o ledled y DU, hefyd yn fy ysbrydoli.”

Mae Cyfarwyddwr Meddygol Gweithredol BIP ABM, Hamish Laing wedi canmol ymchwil arloesol Dr Azzopardi: “Mae haint yn bryder mawr mewn llawdriniaeth ac yn enwedig ar ôl llosgiadau difrifol. Dwi wrth fy modd bod Dr Azzopardi yn arwain y ffordd mewn ymchwil i heintiau ac yn trosi hyn fel ei fod o wir fudd i gleifion.

Fe allai ei waith ymchwil fod yn chwyldro byd-eang ar gyfer rheoli haint.”

Fe ychwanegodd yr Athro Keith Lloyd, Deon yr Ysgol Feddygol: “Mae’r Ysgol Feddygol yn un o’r perfformwyr gorau yn y DU o ran ansawdd ei hymchwil a’i hamgylchedd ymchwil, felly rydyn ni wrth ein boddau gweld Dr Azzopardi yn gosod safon mor uchel â’i waith.”

mae ein gwaith gyda chleifion yn gallu gwneud gwahaniaeth anferthol i’w cyfathrebu a hefyd eu llyncu. Mae’r rhain yn ddau ffactor pwysig iawn i ansawdd bywyd y mwyafrif o bobl.

“Rydyn ni’n gwybod ein bod ni’n gwneud gwahaniaeth ac mae ein cleifion yn meddwl ein bod ni’n gwneud gwaith da. Mae ennill y wobr yma’n cydnabod hynny. Mae’n caniatáu i ni hybu ein rôl a’r gwahaniaeth sylweddol rydyn ni’n gallu ei wneud i’n cleifion.

ysbrydoli mwy o glinigwyr i fentro i ymchwil fel ein bod ni’n gallu cyfrannu at y sail tystiolaeth gynyddol ar gyfer y gwaith rydyn ni’n ei wneud.

a Helen Tench, nyrs ymchwil, wedi mynd trwodd i’r rownd derfynol yng Ngwobrau Nyrs y Flwyddyn y Coleg Nyrsio Brenhinol yng Nghymru.

Fe fydd Sarah a Helen, sy’n gweithio yn Ysbyty

“Yng Nghwm Taf, mae gennon ni dîm amlddisgyblaeth cefnogol a deinamig iawn ym maes canser y pen a’r gwddf, ac ni fuasen ni wedi gallu gwneud yr ymchwil heb gymorth

8

Nyrsys ymchwil Hywel Dda yn cael eu henwebu i dderbyn gwobr Mae Sarah Jones, nyrs ymchwil arweiniol,

“Rydyn ni’n gobeithio y bydd hefyd yn

y tîm.”

B w rdd I ech y d P ri fys gol H y w el Dda

Bronglais, yn cael gwybod a ydyn nhw wedi bod yn llwyddiannus yn y seremoni ar 16eg Tachwedd 2016.

Cafodd y ddwy eu henwebu yng nghategori

Ymchwil mewn Nyrsio gan y Brif Nyrs Ward am eu hymdrechion i addysgu staff nyrsio o’r ward strôc a’u cael i ymgysylltu ag ymchwil.

Meddai Sarah: “Mae’n fraint cael ein henwebu ac mae Helen a minnau wrth ein boddau ein bod wedi mynd trwodd i’r rownd derfynol.

“Rydyn ni’n arbenigo mewn ymchwil ac yn defnyddio ein gwybodaeth i danio brwdfrydedd clinigwyr a nyrsys. Rydyn ni’n gobeithio y bydd ymchwil yn dod yn rhan annatod o ofal cleifion yn y dyfodol.”

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

B a n c Data D io ge l a r gy f er Cysy llti a da u G w yboda et h Ddi en w

SAIL yn helpu i siapio dyfodol rhannu data yn Iwerddon Pan roedd y gymuned ymchwil iechyd yn Iwerddon yn wynebu heriau o ran cyrchu,

Ym ch w il iech y d a gofal cy m ru

rhannu a chysylltu data, fe ymgymerodd Bwrdd Ymchwil Iechyd Iwerddon ag ymchwil

Y Mentrau Diweddaraf

ryngwladol helaeth ag asiantaethau a oedd eisoes wrthi’n casglu, yn defnyddio, yn storio,

Cynllun Mentora

yn rhannu ac yn cysylltu data.

Gwelwyd lansio peilot Cynllun Mentora

Mewn adroddiad diweddarach, argymhellwyd

B w rdd I ech y d Addys gu P ow ys

seilwaith cynhwysfawr ar gyfer cyrchu a

Nyrs o Bowys yn cael ei Henwebu ar gyfer Gwobr Nyrs Ymchwil y Flwyddyn y Coleg Nyrsio Brenhinol

chysylltu data, a chymeradwywyd nifer o feysydd arfer gorau y mae SAIL yn eu defnyddio. Ers hynny, maen nhw wedi lansio Model DASSL (Data, Cyrchu, Rhannu, Storio a Chysylltu).

Mae gan SAIL, a sefydlwyd yn 2006, hanes hir o ddefnyddio cofnodion iechyd electronig ar gyfer ymchwil gwybodaeth. Mae’r system cysylltu data dienw, o’r radd flaenaf hon, yn dwyn ynghyd yn ddiogel amrywiaeth eang o ddata a gesglir fel mater o drefn ar gyfer

Mae pen ymchwilydd o Bowys ar gyfer EpAID (Treial Nyrsys Epilepsi ar gyfer oedolion ag anableddau deallusol), Hayley Tarrant, wedi’i henwebu gan y tîm ymchwil ym Mhrifysgol Caergrawnt ar gyfer gwobr ‘Nyrs Ymchwil y Flwyddyn’ y Coleg Nyrsio Brenhinol.

ymchwil, datblygu a gwerthuso.

Mae SAIL yn gwneud cyfraniad hollbwysig at adnodd ymchwil Cymru-gyfan a ddefnyddir i roi sylw i gwestiynau ymchwil pwysig, gan ganolbwyntio ar wella iechyd y boblogaeth a’r gwasanaethau a ddarperir.

• Mae SAIL yn sefyll am Fanc Data Diogel ar gyfer Cysylltiadau Gwybodaeth Ddienw (Secure Anonymised Information Linkage).

Adnodd ymchwil Cymru-gyfan yw SAIL, sy’n canolbwyntio ar wella iechyd, lles a gwasanaethau.

Cydnabyddir ei gronfa o ddata dienw ynglŷn â phoblogaeth Cymru ledled y byd. Mae SAIL yn derbyn cyllid craidd oddi wrth Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Cedwir amrywiaeth o setiau data dienw, wedi’u seilio ar bobl, yn SAIL a, chyn belled â bod yna drefniadau diogelwch ar waith a bod cymeradwyaethau wedi’u sicrhau, gellir cysylltu’r rhain yn ddienw i roi sylw i gwestiynau ymchwil pwysig.

• Nid yw SAIL yn derbyn nac yn trin data y mae modd adnabod pobl ohonyn nhw. Caiff manylion adnabod a gydnabyddir yn gyffredin eu dileu cyn y daw setiau data i SAIL, ac felly ni all SAIL ailadeiladu’r setiau data y mae modd adnabod pobl ohonyn nhw.

Gwnaeth Hayley, sy’n bennaeth anableddau dysgu, argraff ar y beirniaid oherwydd y rhan y bu’n ei chwarae yn astudiaeth EpAID. Fe lwyddodd gwaith y tîm ymchwil ar yr astudiaeth hefyd i ennill gwobr rhagoriaeth yn y categori ‘dysgu’ yn seremoni flynyddol Gwobrau Rhagoriaeth Powys a gynhaliwyd ym mis Mawrth 2016.

Roedd Bwrdd Iechyd Addysgu Powys yn un o ddau safle yn unig yng Nghymru a gymerodd ran yn astudiaeth EpAID, a noddwyd gan Ymddiriedolaeth Sefydledig GIG Swydd Gaergrawnt a Peterborough.

G wa s a naeth Cy morth E co n o m eg Iech y d Cy mru

Gwasanaeth

nifer

o

wedi’u paru â’n Huwch Arweinwyr Ymchwil mewn perthynas fentora ddatblygiadol.

Y disgwyl yw y bydd y peilot yn para am 12-18 mis ac, os bydd yn llwyddiannus, fe fyddwn ni’n rhoi’r cynllun ar waith yn fwy eang.

Uwch Arweinwyr Ymchwil Mae 18 o Uwch Arweinwyr Ymchwil, Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, wedi’u dethol i gefnogi, cynghori a hybu ymchwil yng Nghymru.

Cawson nhw eu penodi yn dilyn proses gystadleuol, gyda phanel allanol o uwch arbenigwyr iechyd a gofal cymdeithasol yn y DU yn asesu ceisiadau. I gael rhestr lawn o uwch arweinwyr ymchwil, ewch i www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ygymuned Arweinwyr Arbenigeddau Ym mis Awst 2015, cyhoeddwyd y bydden ni’n recriwtio 30 o arweinwyr arbenigeddau yng Nghymru i hyrwyddo a chefnogi gwaith datblygu a chyflawni ymchwil.

mewn meysydd y mae ein canolfannau a’n hunedau’n eu cwmpasu, a thu hwnt.

Cymorth

bartneriaid

Economeg

masnachol,

gan

cynnyrch biotechnoleg newydd ar gyfer rheoli syndrom poen rhanbarthol cymhleth. cydweithio’n

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n eu hariannu

datblygu a chyflawni ymchwil ychwanegol

gynnwys ymchwil a ariennir i werthuso

Mae’r

Ers hynny, mae myfyrwyr a chymrodyr y mae

fe fydd yr arweinwyr hyn yn darparu cymorth

Iechyd Cymru wedi bod yn ymgysylltu â

8fed Awst.

Gan weithio ar draws arbenigeddau clinigol,

Cydweithio masnachol Mae

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ddydd Llun

cynnwys

defnyddio

data o dreial clinigol a datblygu model economaidd o reoli cleifion â’r syndrom hwn.

Fe fydd y grŵp yn gweithio tuag at greu “cymuned arfer” genedlaethol. Fe fydd hefyd yn cydlynu ac yn goruchwylio gweithgarwch ar lefel genedlaethol (y DU), gan ddarparu fforwm cenedlaethol i rannu arfer da, llwyddiannau, cyfleoedd a heriau, a helpu i ddylanwadu ar yr amgylchedd ymchwil glinigol a’i siapio.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

9

Mae Emma’n esbonio: “Cyn i fwrdd Aneurin Bevan ddod yn Fwrdd Iechyd Prifysgol, rhyw ychydig yn unig o astudiaethau roedd y gwasanaethau mamolaeth wedi’u cefnogi dros gyfnod o ddeng mlynedd. Ers hynny, mae ffocws anferthol wedi’i osod ar weithgarwch ymchwil.

“Y nod yw diweddaru a dylanwadu ar arfer trwy ymchwil, i ysgogi ac ysbrydoli staff o fewn y meysydd clinigol, ac i sicrhau bod teuluoedd yn cael budd o arfer gorau.”

Gyda chymorth yr adran ymchwil a datblygu, mae’r tîm bydwreigiaeth ac obstetreg wrthi ar hyn o bryd yn cymryd rhan mewn nifer o astudiaethau ledled y wlad, gan gynnwys:

Bwrdd I e c h yd P rifys g o l An eurin Be va n

Yn creu diwylliant ymchwil positif ym maes bydwreigiaeth glinigol Yn 2015, fe benododd Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan (BIPAB) ei fydwraig ymchwil glinigol gyntaf, Emma Mills. Yn ogystal â chanolbwyntio ar ffynonellu, sefydlu a gweithredu astudiaethau ymchwil o fewn y bwrdd iechyd, mae rôl Emma hefyd yn galw am greu diwylliant ymchwil positif ym maes bydwreigiaeth glinigol.

Astudiaeth AFFIRM (cwtogi ar yr achosion o farw-enedigaethau trwy hybu ymwybyddiaeth a chanolbwyntio ymyriadau ar sefyllfaoedd pan mae symudiadau’r ffetws yn lleihau) – astudiaeth sy’n cael ei rhedeg yn Ysbyty Brenhinol Gwent, Ysbyty Nevill Hall ac Ysbyty Aneurin Bevan. Caiff y canlyniadau cenedlaethol eu cyhoeddi ym mis Ionawr 2017.

Mae’r astudiaeth hon hefyd ar agor ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr Astudiaeth QUIDS (Ffibronectin meintiol i helpu i wneud penderfyniadau pan mae gan fenywod symptomau esgor cyn pryd) – fe ddechreuodd yr astudiaeth hon ym mis

Awst 2016. Birmingham Women’s Health yw canolfan yr astudiaeth, ac adran Famolaeth BIPAB oedd y safle cyntaf i lwyddo i ymuno yng Nghymru, a hefyd y safle cyntaf i recriwtio yng Nghymru. Mae’r astudiaeth yn cynnwys hyfforddi staff, casglu data, recriwtio cleifion a darparu profion ffibronectin ffetysol yn y fan a’r lle. Mae’r prawf ffibronectin ffetysol meintiol – a allai helpu i wneud diagnosis gwell o esgor cyn pryd – yn rhan o ofal safonol ar hyn o bryd, ac mae’n darparu canlyniad positif neu negyddol. Mae’r gallu i fesur union swm y ffibronectin yn newydd ac fe allai, o bosibl, ddiystyru’n fwy cywir y posibilrwydd bod menyw yn esgor cyn pryd.

Mae’r astudiaeth hon hefyd ar agor ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg Astudiaeth C-stich (asiad o fath ‘cerclage’ ar gyfer serfics diffygiol, a’i effaith ar ganlyniadau iechyd) – astudiaeth sy’n galw am recriwtio menywod y mae angen asiad serfigol arnyn nhw i atal esgor cyn pryd.

Mae’r astudiaeth hon hefyd ar agor ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg Mae yna dair astudiaeth arall ar y gweill: Astudiaeth UCON, sy’n edrych ar reoli gwaedu mislifol trwm, ReMIT2, sy’n edrych ar reoli sefyllfaoedd pan mae symudiadau’r ffetws wedi lleihau ar ôl 36 wythnos o fod yn feichiog, ac OASI, sy’n edrych ar reoli rhwygiadau 3edd a 4edd radd.

Mae’r gwaith yn y Cyfleuster Ymchwil

Y RHIFYN NESAF

Glinigol yn Ysbyty Prifysgol Cymru, sydd

Galw am gyfraniadau

wedi’i

ddatblygu

gweithgynhyrchwyr,

mewn

partneriaeth

hefyd

wedi

a

galluogi

cael offer newydd sy’n cynnwys technoleg laser golau glas. Mae hefyd wedi cynnwys technoleg robotig ar gyfer colonosgopi, a

Bydd y rhifyn nesaf o @YmchwilCymru ar

fydd yn helpu i ganfod canserau yn gynt

gael i’w lawrlwytho yn ystod gwanwyn 2017, gan gynnwys straeon ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol ledled Cymru.

Os oes gennych stori yr hoffech ei rhannu, dylech gysylltu â thîm cyfathrebu Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.

E-bost:

a chyflwyno technoleg arloesol ym maes

B wrdd Iech y d P ri fys gol C a erdy dd a’r Fro

Buddsoddi mewn ymchwil o’r radd flaenaf

ymchwiliechydagofal@wales.nhs.uk

Gwnaed buddsoddiad i ddarparu’r dechnoleg

Ffôn:

ddiweddaraf oll mewn ymchwil seiliedig ar

02920 230 457

endosgopi sy’n edrych ar archwilio, canfod a thrin canser y coluddyn gan Fwrdd Iechyd Caerdydd a’r Fro a Phrifysgol Caerdydd.

10

endosgopi.

Meddai Dr Graham Shortland, Cyfarwyddwr Meddygol Bwrdd Iechyd Caerdydd a’r Fro: “Mae hyn yn enghraifft ragorol o gydweithio mewn ymchwil, gyda’r GIG, y byd academaidd, cyrff sy’n dyfarnu grantiau a’r byd diwydiannol yn chwarae rhan. Mae iddo botensial sylweddol i wella’r gofal y gallwn ni ei gynnig i gleifion ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro ac mewn ardal ehangach ledled Cymru. Fe fydd hyn hefyd yn cynyddu proffil a chyfleoedd ar gyfer ymchwil yn gyffredinol.”

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

cymhelliad i gefnogi practisau i gymryd rhan mewn gweithgarwch ymchwil.”

Mentoriaeth yw rhan o’r fecanwaith cymorth.

“Mae’r adborth rydyn ni wedi’i dderbyn oddi wrth bractisau dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf yn dangos bod hon yn elfen hollbwysig i sicrhau llwyddiant y cynllun.”

Ie c hyd C yho e dd us Cymru

Gwella lefel rhagnodi gwrthfiotigau Mae prosiect ar y cyd rhwng Iechyd Cyhoeddus Cymru ac Ysgol Ddeintyddiaeth, Prifysgol Caerdydd wrthi’n ceisio ymchwilio i ddichonoldeb cynhyrchu proffiliau rhagnodi gwrthfiotigau unigol deintyddion yng Nghymru.

Dr Anup Karki, Ymgynghorydd Iechyd Deintyddol Cyhoeddus yn Iechyd Cyhoeddus Cymru sy’n arwain y prosiect. Mae’n esbonio: “Roedd gwaith blaenorol gan Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi dwyn sylw at y ffaith bod 9% o’r gwrthfiotigau a ragnodir mewn Gofal Sylfaenol yng Nghymru wedi’u cyflenwi gan bractisau deintyddol – ystyrir y ffigwr yn un uchel. Dros y pedair blynedd diwethaf, rydyn ni wedi cyflwyno amrywiol ymyriadau sydd wedi arwain at gwtogiad o 22% mewn rhagnodi gwrthfiotigau gan ddeintyddion yng Nghymru.

“Mae dadansoddi data archwiliad gwrthfeicrobaidd yng Nghymru’n awgrymu ei bod hi’n bosib gwella eto ar lefel rhagnodi gwrthfiotigau mewn deintyddiaeth oherwydd bod llawer o wrthfiotigau’n cael eu rhagnodi heb unrhyw gyfiawnhad clinigol amlwg.”

Fe fydd cysylltu a dadansoddi dwy gronfa ddata (cronfa ddata rhagnodi deintyddol a chronfa ddata Gwasanaethau Deintyddol Cyffredinol) yn rhoi cyfle i’r ymchwilwyr edrych ar ffyrdd o gynhyrchu proffiliau rhagnodi ystyrlon i ddeintyddion sy’n gweithio yng Nghymru.

Ychwanega Dr Karki: “Ein nod yw datblygu system lle mae’n bosib, am y tro cyntaf, nodi’n gywir y ‘rhagnodwyr uchel’ fel bod modd defnyddio ymyriadau priodol, wedi’u seilio ar dystiolaeth, i wella’r arfer o ragnodi gwrthfiotigau mewn deintyddiaeth.

Fe fydd datblygu system o’r fath hefyd yn creu cyfleoedd ymchwil pellach i dreialu ymyriadau newydd.

“Rydyn ni’n gobeithio y bydd hyn yn cyfrannu at y frwydr yn erbyn y cynnydd mewn ymwrthedd gwrthfeicrobaidd, sy’n fater o bwys mawr i iechyd y cyhoedd, ac yn cyfrannu hefyd at gleifion yn derbyn y driniaeth ddeintyddol briodol yn hytrach na chael presgripsiwn gwrthfiotig yn unig.”

C y n llu n Cy m el l Ym ch w il Gofa l S y l faenol

PiCRIS yn mynd o nerth i nerth Mae Cynllun Cymell Ymchwil Gofal Sylfaenol (PiCRIS), a gafodd ei lansio yn 2012, yn parhau i fynd o nerth i nerth gyda mwy na 100 o feddygfeydd Meddygon Teulu ledled Cymru nawr yn aelodau gweithredol o’r cynllun.

Mae PiCRIS yn darparu cymorth, mentoriaeth a chyllid ar gyfer practisau Meddygon Teulu ledled Cymru i hyrwyddo a datblygu sail ymchwil gofal sylfaenol gadarn er mwyn cynnal astudiaethau ymchwil o ansawdd uchel. Mae’r cynllun yn annog practisau lleol i wneud ymchwil yn rhan o’u harfer bob dydd drwy gynnig cymhelliad.

Meddai Mel Davies, sy’n aelod ac yn fentor gyda PiCRIS, ac yn rheolwr ymchwil ym Meddygfa Ely Bridge yng Nghaerdydd: “Mae cynllun PiCRIS yn canolbwyntio ar ddarparu

Y G a n o lfan Genedl aeth ol ar gy f er Ym ch w il ar Iech y d a L les i a n t y Boblogaeth

Gwella gofal trawsasiantaeth ar gyfer plant ag awtistiaeth “Dylai’r holl blant ag awtistiaeth gael cyfle i wireddu eu potensial, gan gydnabod eu cryfderau a rhoi cymorth priodol iddyn nhw”.

Dyna ddyhead grŵp a gasglwyd ynghyd gan ymchwilwyr yn gweithio i ddeall y ddarpariaeth gofal ar gyfer plant awtistig.

Sefydlwyd y Grŵp Datblygu Ymchwil “Ymchwil Gydweithredol Awtistiaeth” (ACRe), sy’n cynnwys rhieni, athrawon a gweithwyr iechyd proffesiynol, gan Dr Lisa Hunt o’r Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Ymchwil ar Iechyd a Llesiant y Boblogaeth (NCPHWR) – sy’n cael ei hariannu gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru –

Meddai Lewis Darmanin, rheolwr PiCRIS: “Ar ddiwedd y flwyddyn gyntaf, roedd 16 o feddygfeydd yn cymryd rhan yn y cynllun, a phedair mlynedd yn unig yn ddiweddarach roedd y nifer wedi codi i 95 o bractisau Meddygon Teulu’n cael eu hariannu. Rydyn ni hefyd wedi gweld nifer y practisau cyswllt yn tyfu i 22, ac yn sicrhau eu bod nhw’n derbyn y cymorth sydd ei angen arnyn nhw. Rydyn ni’n gweld yn gyson bod practisau ym mhob bwrdd iechyd yn ymgysylltu, sy’n dangos bod ymchwil yn cael sylw a bod awydd i gynnig cyfleoedd ymchwil i gleifion gofal sylfaenol ledled Cymru.”

Mae galwad PiCRIS ar gyfer 2016/17 newydd gael ei lansio ac mae eisoes yn creu diddordeb ymhlith practisau sy’n gweld y manteision o gymryd rhan mewn ymchwil.

Mae ffurflenni cais a chanllawiau ar gael trwy swyddfeydd Ymchwil a Datblygu ac fe fyddan nhw’n rhoi gwybod i bractisau am unrhyw ddyddiadau cau lleol. Y dyddiad cau terfynol ar gyfer dychwelyd ceisiadau i Ganolfan Gymorth Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yw 25 Tachwedd 2016.

I gael mwy o wybodaeth am y cynllun ac i wneud cais ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, ewch i. www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ cynllun-cymell-ymchwil-gofal-sylfaenolpicris ynghyd ag ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd, Prifysgol Metropolitan Caerdydd, Prifysgol Abertawe a Phrifysgol Cymru, Y Drindod Dewi Sant.

Gofynnwyd i bobl a oedd yn cymryd rhan fynegi eu profiadau ar ffurf naratif, ac fe roddodd y storïau ddisgrifiadau pwerus o’r problemau a wynebir.

Fe fydd ymholi creadigol, ansoddol, trylwyr pellach i ddilyn gyda’r grwpiau, gan symud y tu hwnt i ddisgrifio’r problemau, i nodi a blaenoriaethu’r atebion.

“Er bod ysgrifennu wedi cael ei ddefnyddio i alluogi’r rhai sy’n cymryd rhan i roi llais i’w profiad, nid yw wedi cael ei ddefnyddio i’w lawn botensial i achosi newid. Disgwylir i’r gwaith ddarparu gwybodaeth i roi sail ar gyfer polisi ac arfer, ac i wella gofal traws-asiantaeth ar gyfer plant ag anhwylderau ar y sbectrwm awtistig.” Dr Lisa Hunt, NCPHWR.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

11

Alan Thomas

pri f gynnw ys

Dylanwadu ar iechyd a lles cenedlaethau’r dyfodol Barn ymchwilydd:

Ym mis Chwefror 2016, gwelwyd lansio Doeth Am Iechyd Cymru – y prosiect iechyd mwyaf erioed i gynnwys pobl sy’n byw yng Nghymru mewn ymchwil. Mae’r Athro Shantini Paranjothy, sef Athro meddygaeth ataliol ym Mhrifysgol Caerdydd, ac arweinydd gwyddonol Doeth Am Iechyd Cymru, yn dweud wrthon ni am y rhan y mae hi yn ei chwarae yn y prosiect uchelgeisiol hwn, sydd â’r nod o adeiladu llun o anghenion iechyd y wlad yn y dyfodol.

12

“

Mae Cymru’n lle gwych i fyw ynddo ac mae yna lawer i ymfalchïo ynddo – ein cyflawniadau ym maes chwaraeon, tirweddau rhyfeddol ac etifeddiaeth ddiwylliannol gref.

Ond o ran iechyd, mae ein hymddygiadau afiach ymhlith y lefelau uchaf yn Ewrop, a bydd hyn yn arwain at lefelau uchel o broblemau iechyd tymor hir fel diabetes, problemau â’r cymalau, cyflyrau’r galon a rhai canserau. Mae pobl hefyd yn byw yn hirach felly mae’n bwysig ein bod ni’n deall sut i’w cadw’n iach. Mae gan ymchwil ran fawr i’w chwarae i’n helpu i ddeall pethau ac i helpu ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol i gynllunio ar gyfer y dyfodol.

“Mae Doeth Am Iechyd Cymru’n adeiladu ar draddodiad cryf o ymchwil i iechyd y boblogaeth yng Nghymru. Rydyn ni’n gwybod bod yna fwy o bethau na’n cyfansoddiad biolegol sy’n dylanwadu ar ein hiechyd a’n lles. Mae ein ffordd o fyw, lle rydyn ni’n byw, y dewisiadau rydyn ni’n eu gwneud, a’r amgylchedd rydyn ni’n byw ynddo oll yn cael effaith. Er mwyn deall yn iawn sut mae’r holl

ffactorau hyn yn rhyngweithio â’i gilydd, mae angen i ni astudio niferoedd mawr o bobl, gyda chymaint o amrywiaeth â phosibl, fel ein bod ni’n gallu edrych ar batrymau yn y data a fydd yn ein helpu ni i ddeall lle gallwn ni weithredu i wneud gwahaniaeth.

“Fe fydd rhywun yn gofyn cyfres o gwestiynau i bobl sy’n ymuno â’r astudiaeth ynglŷn â’u dull o fyw, eu hiechyd a’u lles. Fe fydd ein tîm ymchwil, ym Mhrifysgolion Caerdydd ac Abertawe, yn defnyddio’r data hyn, ynghyd â’r wybodaeth o gofnodion y GIG, i ddarganfod sut gallwn ni helpu pobl i gadw’n iach wrth iddyn nhw heneiddio a chefnogi pobl sydd mewn perygl o ddatblygu, neu sydd eisoes yn dioddef o broblemau iechyd o bwys fel clefyd cardiofasgwlaidd, diabetes, salwch meddwl a chanser. Ein nod tymor hir yw dilyn y bobl hyn cyhyd â phosibl, yn ddelfrydol gydol eu hoes. Fe fyddai hynny’n rhoi data cyfoethog, grymus a fydd o werth anferthol i ddeall y pethau sy’n achosi clefydau a sut i’w hatal, yn ogystal â helpu i ddatblygu triniaethau a gwasanaethau i gefnogi’r rheiny y maen nhw’n effeithio arnyn nhw.

“Mae ymchwilwyr yn gweithio’n agos ag aelodau o’r cyhoedd fel partneriaid cyfartal.

Mae hwn yn brosiect ar raddfa fawr sy’n defnyddio technoleg fodern i gael pobl i ymgysylltu ag ymchwil, ac i ddarparu cyfleoedd i gyfrannu at waith cynllunio a chynnal astudiaethau. Fe ddylai Doeth Am Iechyd Cymru hefyd helpu i chwalu rhai mythau ynglŷn ag ymchwil a dangos sut mae data, ar y cyd, yn gallu achub bywydau.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

”

Barn cyfranogwr:

‘atacsia’ am y tro cyntaf.

Atacsia? Be’ Ydy Hynna?

“Be’ ydy hynna?”

cyntaf. Fe esboniodd fy meddyg teulu fod

Mae Alan Thomas yn gallu pinbwyntio’r union adeg y sylweddolodd fod rhywbeth o’i le. Yn ei gegin, yn gwneud brechdanau i fynd i’r gwaith, yn gorfod meddwl am lle roedd yn gosod y gyllell wrth roi menyn ar y bara. Yn ddiweddarach, fe gafodd ddiagnosis o gyflwr anghyffredin ar yr ymennydd.

Yma, mae Alan yn dweud wrthon ni am ei siwrnai a beth wnaeth ei ysgogi i ymuno â Doeth Am Iechyd Cymru.

Dwi wedi cerdded yn sigledig am

atacsia serebelaidd yn gyflwr anghyffredin

Rhaglen ymchwil â’r nod o

sy’n effeithio ar symudiadau’r breichiau

gydgynhyrchu data iechyd a lles

a’r coesau ac ar y lleferydd, a’i bod hi’n

i ymgysylltu ag ymchwil

Roeddwn i’n awyddus iawn i gael gwybod mwy a dod o hyd i gymorth, ond roedd hi’n anodd. Yn ogystal â

rhai a allai gyfrannu at

yn y fan a’r lle y buaswn i’n rhoi cenhadaeth i

astudiaethau ymchwil

fi fy hun wneud yn siŵr ei bod hi’n haws dod

rhedeg rhwydwaith cymorth ar-lein byd-eang

Fe argymhellodd fy meddyg teulu fy mod i’n cymryd amser i ffwrdd o’r gwaith ac yn gorffwys. Doedd hynny’n dda i ddim. Roedd pethau’n gwaethygu bob yn dipyn. Aeth cryn amser heibio cyn i feddyg teulu locwm – a oedd yn gyfarwydd â’m symptomau – fy atgyfeirio at niwrolegydd

nad ydyn nhw ar gael o ffynonellau eraill fel mater o drefn

i gleifion ag atacsia: www.livingwithataxia.

dderbyn. Ar ôl cyflawni graddau da yn yr ysgol,

tybed a oedd yna fwy i hyn.

4. Yn creu cohort i gasglu data

o hyd i wybodaeth a chymorth.

dyna’n union sut oeddwn i; roeddwn i wedi’i

rhoi menyn ar fara – fe ddechreuais i feddwl

ymchwil allweddol 3. Yn creu cronfa ddata o’r

ddelio â’m cyflwr. Mi benderfynais fwy neu lai

yn aneglur am mor hir ag y galla’ i gofio. Ond

gwneud y tasgau mwyaf syml – gan gynnwys

ddynodi blaenoriaethau

ar fy symudiadau, ni allwn i ddod o hyd i help i

gadeirydd Atacsia De Cymru a dwi hefyd yn

waethygu ac wrth i mi ei chael hi’n anodd

2. Yn gwahodd y cyhoedd i

delio â symptomau fel gorflinder ac amhariad

lleferydd wedi bod yn ara’ deg ac ychydig

fy hun. Ond, wrth i fy niffyg cydsymudiad

1. Yn mynd ati i gael y cyhoedd

rai eraill â’r un cyflwr.

ac mae fy

fe sefydlais fy musnes contractio trydanol

a fydd:

annhebygol y buaswn i’n cyfarfod â llawer o

Ers hynny, dwi wedi dod yn ymddiriedolwr Atacsia y DU, yn

y rhan fwyaf o’m bywyd,

Doeth Am Iechyd Cymru

oedd fy nghwestiwn

Prosiect y mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n ei ariannu yw Doeth Am Iechyd Cymru. Mae tîm o ymchwilwyr ym Mhrifysgol Caerdydd yn arwain yr astudiaeth hon sy’n ymchwilio i’r boblogaeth, gan weithio mewn partneriaeth â Phrifysgol Abertawe. Nod y prosiect yw recriwtio 260,000 o unigolion dros gyfnod o bum mlynedd.

org

Dwi’n gryf o’r farn y dylai mwy o

wybodaeth fod ar gael i gleifion â chlefydau anghyffredin, a dwi’n gwybod, o brofiad, bod rhwydwaith cymorth yn hollbwysig fel nad yw’r teimlad o fod ar eich pen eich hun yn ychwanegu at bryderon cleifion.

Y llynedd, mi ymunais â Doeth Am Iechyd Cymru. Dwi’n glaf sydd â chyflwr anghyffredin a dwi’n gwybod nad yw ymchwil yn gallu digwydd heb gyfranogiad pobl fel y fi. Dwi’n teimlo bod hyn bron yn ddyletswydd arna’ i. Dwi hefyd yn gwybod na all cleifion ddisgwyl gwellhad llwyr heb ymchwil, felly mi fuaswn i’n annog pawb – lle bo’n bosibl – i

cyffredinol. Yn sgil hyn, daeth y sganiau MRI

gymryd rhan, er mwyn gwella pethau heddiw

a phrofion gwaed. Ac yna fe glywais y gair

a hefyd fory.

Os ydych chi’n 16 oed neu’n hŷn ac yn byw yng Nghymru, gallwch chi ein helpu ni i ddeall iechyd y wlad yn well. Boed yn ifanc neu’n hen, yn iach neu’n sâl, fe gysylltir â chi bob chwe mis i gael dealltwriaeth barhaus o’ch iechyd. Ewch i www.doethamiechydcymru.

Athro Shantini Paranjothy, arweinydd gwyddonol Doeth Am Iechyd Cymru

llyw.cymru i ymuno.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

13

pri f gynnw ys

Rhoi Organau – dewisiadau, pryderon, gofal Ar 1 Rhagfyr 2015, Cymru oedd y wlad gyntaf yn y DU i gyflwyno system feddal o optio allan ar gyfer rhoi organau a meinweoedd.

Fe gawsom gyfarfod â Dr Leah McLaughlin, swyddog ymchwil ym mraich Prifysgol Bangor o Uned Ymchwil Arennol Cymru, i gael gwybod am brosiect sydd â’r nod o ddysgu mwy am straeon, meddyliau a phrofiadau teuluoedd o ran y newidiadau i’r modd o gydsynio i roi organau yng Nghymru.

croestoriad rhwng y celfyddydau a gwyddor

allweddol o’r prosiect.

gymdeithasol.

Gyda phwy ydych chi’n gweithio?

Pryd a pham i’r prosiect ddechrau?

Yr Athro Jane Noyes ym Mhrifysgol Bangor

Fe ddechreuodd y prosiect ym mis Hydref

sy’n arwain yr astudiaeth. Rydyn ni’n gweithio

2015, cyn cyflwyno Deddf Trawsblannu Dynol

mewn

(Cymru) ar 1 Rhagfyr 2015, ac mae’n un o’r llu

ar gyfer Rhoi Organau (SNODs) Gwaed a

o bartneriaethau a phrosiectau y mae Uned

Thrawsblaniadau’r GIG yng Ngogledd a De

Ymchwil Arennol Cymru wedi’u sefydlu.

Cymru. Mae hyn wedi rhoi cyfleoedd unigryw

partneriaeth

â

Nyrsys

Arbenigol

i archwilio, am y tro cyntaf, yr amrywiaeth agweddau,

lawn o safbwyntiau ac agweddau sy’n dod i

gweithredoedd, penderfyniadau a phrofiadau

ran teuluoedd pan maen nhw’n cael eu holi

teuluoedd o ran y ffyrdd newydd o gydsynio

ynglŷn â rhoi organau ar ôl profedigaeth

i roi organau yng Nghymru ers cyflwyno’r

ddiweddar.

Ein

nod

yw

archwilio

Ddeddf. Rydyn ni’n gobeithio y bydd ein darganfyddiadau’n ein helpu ni i ddeall

Mae’r perthnasoedd ymchwil cydgynhyrchiol

Sut ichi ddechrau mewn ymchwil?

effaith y newidiadau o safbwynt y bobl sydd a

hyn wedi bod yn allweddol i lwyddiant y

Mae’r agwedd ar ymchwil sy’n ymwneud

wnelo â’r sgwrs ynglŷn â rhoi organau.

prosiect, ac fe fyddan nhw’n parhau i fod felly. Rydyn ni’n ddiolchgar iawn i’r tîm

â phobl wedi bod o ddiddordeb i mi ers cryn amser, yn edrych ar ffyrdd o

Mae ymgyrch Llywodraeth Cymru yn y

o nyrsys arbenigol sydd, hyd yma, wedi

ymgysylltu ag unigolion a chymunedau.

cyfryngau’n annog trigolion Cymru i siarad â’u

ein rhoi mewn cysylltiad â mwy na 50 o

Ymhlith fy niddordebau mae iechyd a gofal

hanwyliaid am eu penderfyniad ynglŷn â rhoi

deuluoedd. Am weddill y prosiect, fe hoffai’r

cymdeithasol, cydgynhyrchu, dulliau ymchwil

organau, fel bod eu teuluoedd yn glir ynglŷn

tîm ymchwil glywed mwy, yn arbennig,

ansoddol, gwneud penderfyniadau, lles a’r

â’u penderfyniad. Fe fydd darganfod sut

oddi wrth deuluoedd a oedd yn teimlo nad

mae pobl wedi ymateb i’r ymgyrch yn elfen

oedden nhw’n gallu cefnogi penderfyniad

14

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

Fe fyddwn ni’n siarad â theuluoedd tan ryw fis Gorffennaf 2017. Yna, fe fyddwn ni’n

“

Mae yna wir obaith y bydd y gyfraith newydd yn achosi newid diwylliannol yn y ffordd y mae pobl yn gweld rhoi organau.

”

gallu dadansoddi, cyfuno a chymharu data â gwybodaeth ddienw a gesglir fel mater o drefn ynglŷn â ffigyrau cofrestru ar gyfer rhoi organau, y ffigyrau optio allan a’r ffigyrau rhoi organau yng Nghymru i ddeall y darlun mawr yn well.

Beth ydych chi’n gobeithio’i gyflawni?

Mae yna wir obaith y bydd y gyfraith newydd yn achosi newid diwylliannol yn y ffordd y mae pobl yn gweld rhoi organau. Rydyn ni eisiau deall mwy am beth sydd ei angen i achosi newid mewn ymddygiad i wneud

eu hanwylyn neu eu ffrind agos ynglŷn â rhoi

rhoi organau yn beth diofyn i bobl yng

organau.

Nghymru. Ydy’r ymgyrch yn y cyfryngau’n gweithio, p’un a oes angen i ni wneud rhyw

Beth ydy’r broses?

newidiadau bach i gael mwy o gefnogaeth?

Fe fydd nyrsys arbenigol yn cwblhau holiadur

Beth yw’r trobwyntiau allweddol sy’n arwain

ar ôl siarad â’r teulu sy’n ystyried rhoi organau.

at benderfynu ynglŷn â rhoi organau yn

Yn ystod y sgwrs, ar adeg priodol, fe fyddan

ystod y trafodaethau ar yr adegau anodd

nhw’n gofyn i’r teulu a fuasen nhw’n hoffi

hyn? Dyma’r mathau o gwestiynau rydyn ni’n

cymryd rhan, ac yn anfon y ffurflen ‘cydsynio

ceisio’u hateb.

i gyswllt’ at y tîm ymchwil. Yna, fe fydd tîm y prosiect yn trefnu cyfweliad ag aelodau o’r

Mae

teulu, sy’n gallu bod ar ba bynnag ffurf sydd

cyfweliadau rydyn ni wedi’u cynnal, felly

orau gan y teulu, ond sydd fel rheol wyneb-

rydyn ni’n bositif y byddwn ni’n gallu ateb

yn-wyneb. Anogir y teuluoedd hefyd i lenwi

y cwestiynau hyn. Fe fydd y canlyniadau

holiadur yn ddiweddarach.

o’r astudiaeth yn cael eu bwydo yn ôl i

yna

ddata

hynod

gyfoethog

o’r

Lywodraeth Cymru, a byddan nhw hefyd yn

• Y n 2015, bu 14 o bobl farw tra’u bod yn aros am drawsblaniad yng Nghymru • Cymru oedd y wlad gyntaf yn y DU i symud i system feddal o optio allan o gydsynio • Dan y system cydsynio tybiedig, ystyrir bod pobl 18 oed a hŷn sydd wedi byw yng Nghymru am fwy na 12 mis, ac sy’n marw yn y wlad, wedi cydsynio i roi organau • Mae 30,000 o bobl yn marw yng Nghymru bob blwyddyn, ond dim ond 330 sy’n marw mewn amgylchiadau lle gallan nhw roi organau

Mae’n amlwg yn amser anodd i deuluoedd

cael eu defnyddio i roi gwybod i ymarferwyr

ond mae pob un ohonyn nhw wedi dweud

sy’n gweithio ar yr ochr glinigol o roi organau.

bod siarad â chyfwelydd annibynnol yn brofiad defnyddiol. Yn ogystal â’u holi ynglŷn ag amgylchiadau eu profedigaeth, rydyn ni’n siarad yn gyffredinol am roi organau, yn ceisio darganfod beth maen nhw’n ei feddwl am y polisi, a hefyd am yr ymgyrch yn y cyfryngau.

Mae pob stori’n wahanol ac mae pob un yn cynnig safbwynt unigryw ar sut mae newid y gyfraith wedi effeithio arnyn nhw. Fe fyddwn ni’n ailymweld â theuluoedd yn nes ymlaen i gael gwybod a ydy eu teimladau wedi newid

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru sy’n ariannu’r prosiect, a braich Prifysgol Bangor o Uned Ymchwil Arennol Cymru sy’n ei arwain.

Ymhlith y partneriaid mae Prifysgol Caerdydd, Gwaed a Thrawsblaniadau’r GIG, Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro, a Llywodraeth Cymru.

dros amser.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

15

pri f gynnw ys

Sgrinio ar gyfer retinopathi diabetig: cynnydd ymchwil yng Nghymru Mae Dr Rebecca Thomas, sef Swyddog Ymchwil ôl-ddoethurol yn Uned Ymchwil Diabetes Cymru, dan fentoriaeth yr Athro Owens, yn dweud wrthon ni sut mae’n gobeithio y bydd ei gwaith ar sgrinio retinopathi diabetig yn arwain at welliannau yng Ngwasanaethau Sgrinio Llygaid Diabetig Cymru, a sut mae’r Uned Ymchwil yn helpu gwledydd mor bell i ffwrdd â Bermwda, Trinidad a Pheriw i gynllunio’u rhaglenni sgrinio retinopathi diabetig nhw.

(2012), roedd yr atgyfeiriadau blynyddol ar

retinopathi diabetig o ran haenau risgiau

gyfer retinopathi diabetig yn isel yn achos

a’i

pobl â diabetes math 2 na welwyd unrhyw

data dienw o feddygfeydd meddygon teulu

dystiolaeth o retinopathi pan sgriniwyd nhw

a gedwir yn y Banc Data Diogel ar gyfer

gyntaf. Roedd y canlyniadau’n awgrymu

Cysylltiadau Gwybodaeth Ddienw (SAIL).

estyn y cyfnod rhwng sgrinio y tu hwnt i 12

Oherwydd y cysylltedd hwn, roedd modd i

mis heblaw, o bosibl, yn achos cleifion y

ni ystyried ffactorau risg ychwanegol ar gyfer

mae’n hysbys eu bod wedi bod â diabetes

retinopathi, er enghraifft rheoli glycemig,

am fwy na 10 mlynedd ac sydd ar driniaeth

pwysedd gwaed a lefelau colesterol. Roedd

inswlin, y dylid parhau i’w sgrinio’n flynyddol.

y canlyniadau – rydyn ni’n gobeithio fydd

Awgrymodd y gwaith hefyd y dylid parhau

yn cael eu cyhoeddi cyn diwedd 2016 – yn

gost-effeithiolrwydd,

cefndirol bob blwyddyn i osgoi oedi ag atgyfeirio at wasanaeth offthalmoleg pe bai retinopathi sy’n bygwth y golwg yn datblygu.

Yn sgil hyn, gwnaed Astudiaeth Sgrinio Retinopathi Diabetig Pedair Gwlad, gan ddefnyddio data o saith rhaglen sgrinio: rhaglenni gwlad gyfan yng Nghymru, yr Alban Lloegr. Fe gronnodd yr astudiaeth yr holl gleifion diabetes, gan ddarganfod mai araf

Yn 2007, fe ddechreuais ar brosiect PhD

deg yr oedd retinopathi’n datblygu os nad

yn archwilio’r cyfnodau amser gorau rhwng

oedd unrhyw retinopathi’n bresennol ar y

sgrinio ar gyfer retinopathi diabetig gan

dechrau. Argymhellwyd estyn y cyfnodau

ddefnyddio data oddi wrth Wasanaeth Sgrinio

rhwng sgrinio i ddwy flynedd yn 2016 ar ôl

Llygaid Diabetig Cymru (DESW). Ar y pryd, yr

archwilio tystiolaeth gan Bwyllgor Sgrinio

argymhelliad oedd sgrinio’n flynyddol ar

Cenedlaethol y DU ar gyfer y rheiny yr ystyrir

gyfer retinopathi diabetig.

eu bod nhw’n risg isel.

Yn

ôl

darganfyddiadau

ymchwil,

a

gyhoeddwyd yn y British Medical Journal

16

ddefnyddio

i sgrinio pobl sy’n datblygu retinopathi

a Gogledd Iwerddon, a phedair rhaglen yn

“

gan

Yn

2012,

fe

ddechreuais

astudiaeth

gysylltiedig ar amlder sgrinio ar gyfer

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

• Yn ôl y Ffederasiwn Diabetes Rhyngwladol, mae gan 1 ym mhob 11 o oedolion diabetes (415 miliwn yn y byd i gyd) • Erbyn 2040, fe fydd gan 1 ym mhob 10 o oedolion (642 miliwn yn y byd i gyd) diabetes • Mae retinopathi diabetig yn un o’r pethau mwyaf cyffredin sy’n achosi colli golwg ymhlith pobl o oedran gweithio

• Un o gymhlethdodau diabetes yw retinopathi diabetig, a achosir gan lefelau uchel o siwgr yn y gwaed yn difrodi cefn y llygad (retina). Mae’n gallu achosi colli golwg gan arwain at ddallineb os na cheir diagnosis a thriniaeth ohono • Mae’n cymryd rhyw hanner awr i sgrinio ar gyfer retinopathi, sy’n cynnwys asesu’r golwg a thynnu ffotograffau o’r retina • Mae sgrinio’n ffordd o ganfod y cyflwr yn gynnar cyn i’r person sylwi bod ei olwg yn gwaethygu

dangos, er ei bod yn gost-effeithiol estyn

ar gyfer retinopathi diabetig; p’un a yw’n

y cyfnod rhwng sgrinio yn achos pobl â

bosibl defnyddio camerâu 3D Tomograffeg

diabetes math 2 heb unrhyw retinopathi, ni

Cydlyniad Optegol (OCT) i ganfod yn well

fyddai’n gost-effeithiol o gwbl yn achos pobl â

macwlopathi diabetig a ph’un a yw’n bosibl

diabetes math 1. Felly, dylid parhau i sgrinio’r

defnyddio delweddau retinol i helpu i ganfod

cleifion hyn bob blwyddyn. Fe fyddwn ni’n

risg o glefyd cardiofasgwlaidd.

mynd â’r dystiolaeth hon at Bwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU mewn ymdrech i sicrhau bod newid polisi’n caniatáu parhau i sgrinio’r rheiny sydd â diabetes math 1 bob blwyddyn.

Felly beth nesaf? Dwi’n gweithio ochr yn ochr â’r Athro Owens ar hyn y bryd, yn helpu i barhau i ddatblygu rhaglen sgrinio yn Nhrinidad ac i roi cychwyn i raglenni sgrinio newydd yn Bermwda a Pheriw. Rydyn ni’n rhoi cyngor a chanllawiau ar elfennau hanfodol sgrinio ar gyfer clefyd llygaid diabetig, yn ogystal â chynghori ar hyfforddiant mewn ffotograffiaeth retinol a graddio delweddau retinol. Fe fydd ymchwil bosibl yn y dyfodol yn cynnwys: darganfod beth yw’r oedran gorau (12 oed ar hyn o bryd) i ddechrau sgrinio

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

”

Os canfyddir retinopathi’n ddigon cynnar, gall triniaeth feddygol ei atal rhag gwaethygu a gohirio’r angen am wasanaethau llygaid ysbytai. Gall canfod retinopathi sy’n bygwth y golwg yn gynnar, ac yna’i drin yn gynnar, atal y cyflwr rhag gwaethygu ac atal colli golwg yn ddifrifol a dallineb

17

pri f gynnw ys

Gofal canser mewn byd digidol

Mae myfyrwraig PhD, Becky Richards, o’r Sefydliad Gofal Sylfaenol ac Iechyd Cyhoeddus, yr Ysgol Feddygaeth ym Mhrifysgol Caerdydd, wedi bod yn gwneud cryn argraff yn y byd digidol â’i hastudiaeth ymchwil sy’n edrych ar botensial ‘app’ ar gyfer ffonau symudol neu lechi i helpu cleifion â chanser i ateb eu hanghenion am wybodaeth.

Mae yna becynnau ar-lein amrywiol eisoes ar gael i gleifion canser, yn bennaf drwy elusennau mawr fel Macmillan ac Ymchwil Canser y DU. Fodd bynnag, dyma’r app peilot cyntaf o’i fath i’r gymuned ymchwil ei ddatblygu mewn ymgynghoriad agos â chleifion.

Wedi’i ariannu gan yr elusen canser Gymreig, Tenovus, mae’r tîm wedi ymroi’r tair blynedd diwethaf i ymchwilio i’r app a’i ddatblygu – sef gwefan mewn gwirionedd, ar blatfform app wedi’i alluogi i’w ddefnyddio ar ffonau clyfar a llechi – gyda chefnogaeth yr arbenigwyr Digital Morphosis yng Nghaerdydd.

Mae ymyrraeth symudol mewn triniaeth feddygol ar gynnydd, ac felly hefyd y rheiny sy’n berchen ar dechnoleg glyfar ledled y DU, gyda bron i ¾ o boblogaeth y DU yn berchen ar ffôn clyfar neu lechen.

Meddai Becky wrthon ni: “Roeddwn i eisiau manteisio ar dechnoleg newydd i gefnogi cleifion mewn ffordd sydd erioed wedi’i defnyddio o’r blaen.

“Ein nod yw datblygu app ar gyfer ffonau symudol/llechi a fydd yn gwella’r cyfathrebu rhwng cleifion canser, eu perthnasau a

Meddai un claf a gymerodd ran yn yr ymgynghoriadau cychwynnol: “Roeddwn i wirioneddol eisiau gwybod cymaint ag y gallwn i... roeddwn i eisiau ei ddeall [y canser], felly mi fuasai’r app yma’n hynod ddefnyddiol i mi.”

18

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

chlinigwyr. Roedden ni eisiau creu rhywbeth sydd wedi’i deilwra’n benodol i siwrnai’r claf ei hun – o’r diagnosis i’r gwellhad, a phob cam rhwng y ddau.”

Mae ysgogi cleifion bellach yn rhan anferthol o ofal y GIG, drwy arfogi cleifion â’r wybodaeth i’w galluogi i reoli eu cyflwr eu hunain yn ystod triniaeth a gofal dilynol.

Aeth Becky ymlaen i ddweud: “Rydyn ni eisiau grymuso cleifion i gael yr hyder – a’r wybodaeth – i reoli eu hiechyd yn well a gofalu amdanyn nhw eu hunain yn y ffordd orau bosibl. Mae datblygu’r app hwn yn gam anferthol i’r cyfeiriad iawn.

“Mae annog cleifion canser i ofyn cwestiynau yn ystod ymgynghoriadau’n eu galluogi nhw i ddod i ddeall eu gofal meddygol yn well sydd, yn ei dro, yn eu gwneud nhw’n fwy bodlon â gofal ac yn llai pryderus. Er bod cleifion canser yn aml yn dweud bod eisiau mwy o wybodaeth arnyn nhw, maen nhw weithiau’n ansicr ynglŷn â pha gwestiynau y dylen nhw eu gofyn, neu efallai eu bod nhw’n anghofio gofyn y cwestiwn yn ystod yr ymgynghoriad.

“Rydyn ni wedi gweld bod ymdrechion i wella’r cyfathrebu yn ystod yr ymgynghoriad, fel cael dalenni procio cwestiynau cleifion (rhestr strwythuredig o gwestiynau y gallai cleifion fod eisiau eu gofyn), yn y gorffennol, wedi bod o ryw fudd. Mae dalenni procio cwestiynau’n gweithio, mae’n debyg, oherwydd eu bod nhw’n grymuso cleifion i ofyn cwestiynau.

“Roedden ni eisiau dod â’r darganfyddiadau hyn yn fyw yn ddigidol a dod â chyfathrebu â chleifion i mewn i’r 21ain ganrif.”

Yng nghyfnod cyntaf yr astudiaeth, bu Becky yn cyfweld cleifion a oedd dan driniaeth yn Ysbyty Prifysgol Cymru a Chanolfan Canser Felindre yng Nghaerdydd i gael gwybod a oedd yna angen am app o’r fath. Yna, bu’n siarad â chleifion, perthnasau a chlinigwyr i ddarganfod pa nodweddion app fyddai’r uchaf ar eu rhestr o flaenoriaethau a pha wybodaeth y dylai’r nodweddion hynny ei chynnwys.

Yn ystod yr ail gyfnod, aeth Becky ati’n drefnus i ddwyn ynghyd yr holl ddata a gasglwyd ac i’w dadansoddi, a phenderfynu pa nodweddion app i fwrw ymlaen â nhw. Yna, fe grëwyd grŵp ffocws i roi fersiwn peilot o’r app ar brawf.

Yn ystod y trydydd cyfnod, sef cyfnod olaf yr astudiaeth sydd dal ar y gweill, mae’r app wedi’i roi i ddeg o gleifion lleol i’w roi ar

Nodweddion app • Rhestr procio cwestiynau – mae cleifion yn aml yn anghofio gofyn cwestiynau allweddol yn ystod apwyntiadau neu efallai fod yna amhariad ar eu gallu i ganolbwyntio o ganlyniad i’r driniaeth • Geirfa o dermau canser – mae clinigwyr yn aml yn gallu siarad mewn acronymau ac yn tybio bod cleifion yn deall termau • Adnoddau – dolenni i grwpiau cymorth a gwefannau sydd wedi’u hargymell gan glinigwyr, geirfa o dermau meddygol. Yn ôl cleifion, roedden nhw’n pryderu ynglŷn â dewis cynnwys ar-lein dibynadwy pan roedd yna gymaint o ffynonellau annibynadwy • Cyswllt – y gallu i gadw manylion clinigwyr ac ysbytai i wella’r cyfathrebu rhwng y claf a’r clinigydd

brawf yn ystod eu siwrnai drwy eu triniaeth.

Mae Becky wrthi ar hyn o bryd yn casglu eu hadborth. Mae’r nodweddion, i bob golwg, yn hynod werthfawr yn ystod triniaeth ond byddai’n ddefnyddiol pe bai’r app wedi bod ar gael yn ystod y diagnosis, sy’n rhywbeth y mae Becky yn awyddus i’w ddatblygu ymhellach.

A beth am y dyfodol?

Mae Becky wedi gwneud cais am grant atodol i barhau i ddatblygu’r app yn ystod rhan gyntaf 2017, er mwyn cyfoethogi’r nodweddion sydd arno ar hyn o bryd a datblygu rhai newydd yn unol â’r hyn a ddysgir oddi wrth y cleifion.

Mae’r tîm yn gobeithio y bydd y cyllid ychwanegol hwn yn golygu y bydd yr app ar gael i bob claf canser ei lawrlwytho trwy

Myfyrwraig PhD Prifysgol Caerdydd, Becky Richards

wefan Tenovus ar ddiwedd 2017.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

19

p r i f gynnw ys

Hyrwyddwyr Ymchwil

“Dymchwel waliau a lleihau gwarth” yw sut mae Paul Gauci, y rheolwr cyfathrebu yn y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl (NCMH), yn crynhoi gwaith grŵp ysbrydoledig o ‘hyrwyddwyr ymchwil’.

Wedi’u recriwtio o gronfa o fwy na 5,000 o bobl sydd wedi cymryd rhan mewn ymchwil ers sefydlu’r ganolfan, mae’r 20 o hyrwyddwyr yn helpu i roi gwybod i bobl am NCMH trwy adrodd eu straeon.

ymchwil yn gwbl gyfrinachol, ond roedd rhai pobl yn awyddus i rannu eu straeon ac annog eraill i gymryd rhan mewn ymchwil – ac rydyn ni’n hynod ddiolchgar am hynny. Mae yna deimlad go iawn bod yr hyrwyddwyr hyn eisiau helpu a chefnogi pobl sydd wedi cael profiadau tebyg”.

yn dad, yn galigraffydd. Mae ganddo hefyd anhwylder deubegynol. Yma, mae Lann yn dweud wrthon ni am ei brofiad a pham iddo ddod yn hyrwyddwr ymchwil.

“

Saith mlynedd yn ôl oedd hi pan

newidiodd popeth. Mi gollais fy swydd ac mi es i’n ddarnau. Allwn i ddim ymdopi.

Un diwrnod, mi barciais mewn cilfan i fyny ar y mynydd, diffodd fy ffôn a jest eistedd yna’n crïo am oriau. Ac yna mi wnes i’r un peth y rhywbeth o’i le ac mi benderfynais ei bod hi’n bryd siarad â’m meddyg teulu.

Diagnosis fy meddyg teulu oedd fy mod i’n dioddef o iselder, ac mi ragnododd wrth-iselyddion i mi. Mi wnes i aros ar y feddyginiaeth am ddwy flynedd gymharol sefydlog, ond dwi nawr yn sylweddoli mai magu cyfnod manig oeddwn i. Mi ddechreuais

Mae’r Ganolfan – y mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n ei hariannu – wedi bod yn defnyddio’r hyrwyddwyr i hybu eu gwaith a’u hymchwil ar eu gwefan, trwy dudalennau’r cyfryngau cymdeithasol ac mewn cylchlythyrau a thaflenni.

i gael hwyliau anarferol o uchel ac mi wnes i lawer o benderfyniadau anymarferol. Dim ond pan wnes i ddod ar draws erthygl ar rywun ag anhwylder deubegynol y dechreuais i roi’r darnau at ei gilydd. Mi es i yn ôl at fy meddyg teulu ac yna cefais fy atgyfeirio at seiciatrydd.

Roedd y seiciatrydd yn fy neall. Alla’ i ddim

Mae Paul yn ychwanegu: “Mae’r 20 o unigolion hyn yn dangos bod problem iechyd meddwl yn gallu digwydd i unrhyw un, unrhyw adeg.

Ond maen nhw hefyd yn dangos eu bod nhw’n fwy na’u diagnosis a, thrwy ddangos hyn, maen nhw’n chwarae rhan anferthol yn

20

Mae Lann Niziblian yn 45 oed. Mae’n ŵr,

diwrnod wedyn. Roeddwn i’n gwybod bod

Mae Paul yn esbonio: “Mae cymryd rhan mewn

ein helpu ni i fynd i’r afael â gwarth.

Hyrwyddwyr Ymchwil: Lann Niziblian

ei chanmol hi ddigon. Gyda’i help hi, a chefnogaeth fy nheulu, mi lwyddais i wneud fy hwyliau yn fwy sefydlog a chadw’n iach. Yn y diwedd, mi darais ar y gymysgedd iawn o feddyginiaethau ac roedd hi’n teimlo fel petai rhywun wedi cynnau’r goleuadau unwaith eto. Roeddwn i’n teimlo fel fi fy hun eto.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

Mi benderfynais o’r cychwyn cyntaf y buaswn

A chyn belled â dwi a’r dyfodol yn y cwestiwn?

i’n onest â’m teulu a’m ffrindiau. Mae’r ymateb

Dwi’n gobeithio byw bywyd sefydlog. Dydy hi

wedi bod yn gymysg. Mae fy nheulu agos – fy

ddim bob amser yn hawdd, a dwi dal yn cael

ngwraig a’m plant – wedi bod yn wych. Dwi’n

amseroedd anodd. Dydw i ddim eisiau bod

lwcus yn hynny o beth. Ond mae rhai wedi

ag anhwylder deubegynol, ond dwi’n derbyn

bod yn llai cefnogol, gan wrthod fy niagnosis

y bydd bob amser yn rhan ohona’ i a dwi’n

o anhwylder deubegynol yn llwyr – galla’ i

dysgu i fyw efo fo.

ond ystyried mai diffyg dealltwriaeth sydd i gyfrif am hyn.

”

Caligraffeg

Wedi f’ysgogi gan fy mhrofiadau cynnar o deimlo ar goll ac ar fy mhen fy hun, doedd

Mae caligraffeg bob amser wedi bod o ddiddordeb i mi, a dwi nawr wedi gallu dechrau gwerthu fy ngwaith ar Etsy.

Mae archebion yn dod trwodd, ac mae popeth yn mynd yn dda. Am y tro cyntaf ers oesoedd dwi bob amser yn mynd â phin a phapur efo fi fel fy mod i’n gallu nodi syniadau a braslunio. Dwi’n wirioneddol teimlo fel fi fy hun eto.

dim rhaid i mi feddwl dwywaith cyn ymrwymo i ddod yn hyrwyddwr ymchwil. Yr unig ffordd y byddwn ni’n mynd i’r afael â chlefydau fel anhwylder deubegynol yw trwy eu deall, felly os galla’ i roi ychydig o amser nawr i wneud gwahaniaeth i bobl mewn efallai 10 neu 20 mlynedd, yna pam lai?

Yn fuan ar ôl i mi ymuno, mi benderfynodd fy ngwraig, Lydia, ei bod hithau hefyd eisiau chwarae rhan a daeth yn ‘gymdeithes’. Roedd hi eisiau gwneud rhywbeth ymarferol ac, ar ôl fy ngweld i’n ymuno, roedd hi’n gwybod bod y broses yn un syml iawn. Me gafodd ei chyfweld gan un o’r ymchwilwyr, a rhoddodd sampl gwaed fach. Mater o funudau yn unig.

Mae bod yn hyrwyddwr wedi fy newid rhyw fymryn. Dwi nawr yn teimlo fy mod i wedi fy ngrymuso i siarad am iechyd meddwl. Er nad ydw i’n mynd ati’n benodol i siarad am

Lann Niziblian www.inkrdbl.com instagram: @inkrdbl

anhwylder deubegynol, dwi’n hapus iawn i ateb cwestiynau a chwalu mythau.

Gyda’n gilydd gallwn drechu salwch meddwl ncmh.info/help-us/

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

21

pri f gynnw ys

Ymchwil arloesol yn BRAIN

Mae’r Athro William Gray, cyfarwyddwr uned Cyweirio’r Ymennydd a Niwrotherapiwteg Mewngreuanol (BRAIN), yn esbonio sut mae partneriaeth ag un o gwmnïau peirianneg a thechnoleg wyddonol mwyaf blaenllaw’r byd yn cefnogi gofal clinigol ac ymchwil arloesol.

“

ni

mewn

Yn gynharach eleni, fe wnaethon gyhoeddi i

ein

ddefnyddio

niwrolawfeddygol

bod

ni’n

robot

Renishaw,

edrych

i

stereotactig sef

cwmni

ym Meisgyn, De Cymru i gefnogi’r ymchwil drosiadol sy’n mynd rhagddi yn uned BRAIN. Trwy gymhwyso peirianneg fanwl i heriau niwrolawdriniaeth

swyddogaethol,

mae’r

bartneriaeth hon yn dangos ymrwymiad parhaus Renishaw i ddatblygiad technoleg a gofal cleifion yng Nghymru.

Dim ond chwe robot sydd yn y DU ar hyn o bryd, ac rydyn ni’n un o ddau safle sy’n gwneud gwaith clinigol a gwaith ymchwil.

Gwnaed rhodd o’r dechnoleg newydd i’r uned gan Sefydliad Oakgrove, ac mae hi wedi’i gosod yn Ysbyty Prifysgol Cymru, Caerdydd.

Fe fydd yn gadael i ni wneud ymchwil arloesol ac, ar yr un pryd, fe fydd yn gwella canlyniadau i gleifion.

Rydyn ni wedi trefnu hyfforddiant ar gyfer staff theatr yn ystafelloedd hyfforddi newydd tra modern yn y Ganolfan Rhagoriaeth Gofal Iechyd ym Meisgyn, ac fe fyddwn ni’n bwrw ymlaen â’r achosion cyntaf, sef dodiadau electro ar gyfer llawdriniaeth epilepsi, cyn y Nadolig. Yn yr ail flwyddyn, fe fyddwn ni’n dechrau defnyddio’r robot i osod celloedd a chyffuriau yn yr ymennydd ar gyfer clefyd Huntington a chlefydau niwrolegol eraill.

Manteision robot: • Gwell manwl gywirdeb gofodol Sydd, yn ei dro, yn arwain at: • well canlyniadau i gleifion • treulio llai o amser ar weithdrefnau • gwell diogelwch

22

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

“Trwy ddeall pob cam o’r weithdrefn niwrolawfeddygol, o’r cynllunio trwodd i’r lawdriniaeth a thu hwnt, gall Renishaw ddylunio cynhyrchion sy’n addas i’r diben a allai gyfrannu at weithdrefnau mwy effeithlon a chost-effeithiol, a fydd o fudd i gleifion a darparwyr gofal iechyd ar hyd a lled y byd.”

Stuart Campbell, rheolwr datblygu gwerthiannau clinigol yn Renishaw

Llawdriniaeth Stereotactig: Llawdriniaeth dan arweinyddiaeth fanwl gywir ffrâm gyfeirio allanol

Mae’n newyddion rhagorol i gleifion. Mae’r ffaith bod y robot yn fwy manwl ac effeithlon yn golygu llawdriniaeth hynod gywir, sy’n cynnig triniaeth sy’n fwy diogel, yn fwy effeithiol ac yn fwy cyfleus i gleifion.

”

Beth arall sy’n digwydd yn BRAIN? BRAIN Involve Grŵp cynnwys y cyhoedd sy’n dwyn ynghyd pobl y mae clefydau niwrolegol fel epilepsi, clefyd Huntington, Sglerosis Ymledol neu glefyd Parkinson yn effeithio arnyn nhw neu wedi effeithio arnyn nhw. Y nod yw dwyn

Mae’r robot niwromate, sy’n cynnig llawdriniaeth stereotactig ar y lefel uchaf oll, yn mapio ac yn diffinio’r targed yn yr ymennydd. Trwy wasgu botwm, mae’r robot yn symud ei fraich i’r lle ar y penglog lle mae angen i’r llawfeddyg fynd i mewn.

Fe fydd y robot yn perfformio archwiliadau a gweithdrefnau sy’n torri cwys newydd ar gyfer cleifion sy’n cael llawdriniaeth ar yr ymennydd yng Nghymru.

cleifion, gofalwyr ac academyddion at ei gilydd i lunio ymchwil arloesol i glefydau niwrolegol a niwroddirywiol.

Uned Ymchwil Niwrowyddoniaeth

Repair-HD Cyd-brosiect ymchwil pedair blynedd yw Repair-HD (clefyd Huntington) sydd wedi’i ariannu gan yr Undeb Ewropeaidd, a’i gydlynu gan yr Athro Anne Rosser, dirprwy

Cyfleuster ymchwil glinigol â phedwar gwely yn Ysbyty Prifysgol Cymru, sy’n darparu cyfleusterau diogel, o ansawdd uchel ar gyfer treialon clinigol masnachol ac anfasnachol.

gyfarwyddwr BRAIN. Y bwriad yw dilysu

Mae’r Athro William Gray yn gyfarwyddwr uned Cyweirio’r Ymennydd a Niwrotherapiwteg Mewngreuanol (BRAIN) ac yn Athro Niwrolawdriniaeth Swyddogaethol yn Ysgol Feddygaeth Prifysgol Caerdydd.

protocolau gwahaniaethu a pharatoi bôngelloedd gradd glinigol sy’n addas i’w defnyddio

mewn

treialon

clinigol

sy’n

edrych ar glefyd Huntington. Bwriad arall yw datblygu’r protocolau asesu cleifion, y fframweithiau moesegol a rheoleiddiol a’r dulliau o gyflawni llawdriniaethau. Y gobaith yw y bydd hyn yn golygu y bydd popeth yn barod i lansio treial clinigol ‘cyntaf-mewndyn’ o therapi adfer celloedd sy’n deillio o fôn-gelloedd ar gyfer y clefyd niwroddirywiol

Uned BRAIN Sefydliad ymchwil sy’n gweithio i ddatblygu therapïau newydd ar gyfer clefydau’r ymennydd yw Uned Cyweirio’r Ymennydd a Niwrotherapiwteg Mewngreuanol (BRAIN).

Mae eu gwaith yn canolbwyntio ar gyflyrau niwrolegol a niwroddirywiol fel clefyd Huntington, epilepsi, clefyd Parkinson a sglerosis ymledol. Mae’r Uned yn dwyn

ynghyd pobl sy’n arbenigo mewn amrywiaeth o feysydd o Brifysgolion Caerdydd, Abertawe a Bangor, a hefyd cydweithwyr yn GIG Cymru a’r byd diwydiannol.

Yn BRAIN, rydyn ni o’r farn y bydd ymchwilio, arloesi a chydweithio yn helpu i greu ffyrdd newydd i drin clefydau niwrolegol a gwella bywyd i’r rheiny y mae’r clefydau hyn yn effeithio arnyn nhw.

dinistriol hwn.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

23

Add-Aspirin Mae Banc Canser Cymru wedi sicrhau rôl allweddol yn y treial clinigol mwyaf yn y byd.

Yn 2014, fe wnaeth y treial Add-Aspirin, sydd â’r nod o ddarganfod a yw cymryd asbrin yn rheolaidd yn gallu atal rhai canserau rhag dychwelyd, gyhoeddi y byddai Banc Canser Cymru’n dod yn un o ddau Fanc Biolegol yn unig yn y DU i westeio biosamplau rhoddedig.

Mae Dr Alison Parry-Jones, sef pennaeth Banc Canser Cymru – sy’n rhan o Ganolfan Ymchwil Canser Cymru y mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n ei hariannu – yn dweud wrthon ni am ei rôl yn y treial.

“Pan mae cleifion yn cael eu recriwtio i’r treial, fe fydd y recriwtwyr hefyd yn gofyn iddyn nhw a fydden nhw’n rhoi sampl meinwe o’u llawdriniaeth a sampl gwaed. Yna, caiff rhyw hanner y samplau hyn eu hanfon aton ni.

“Gan weithio’n agos ag Uned Treialon Clinigol y Cyngor Ymchwil Feddygol (MRC CTU), rydyn ni’n sicrhau bod yr holl samplau sy’n cael eu casglu o safleoedd recriwtio’n cael eu storio

24

a’u prosesu yn yr amgylchedd gorau posibl fel eu bod nhw’n addas i’r pwrpas ar gyfer ymchwilwyr.

“Rydyn ni eisiau gwybod sut mae canser yn cychwyn, yn datblygu ac yn ymateb i driniaeth, a sut mae geneteg yn dylanwadu ar y risg o ganser. Mae hynny’n golygu bod

samplau a gesglir fel mater o drefn, gan gynnwys nifer o achosion o gydweithio’n gynhyrchiol â’r Cyngor Ymchwil Feddygol, Uned Treialon Clinigol Felindre ac Ymchwil Canser y DU. Dr Fay Cafferty, MRC CTU

biosamplau’n hynod werthfawr i ymchwilwyr sy’n astudio canserau, oherwydd eu bod nhw’n caniatáu iddyn nhw edrych ar y clefyd yn ei ‘amgylchedd ei hun’.

Disgwylir i’r samplau aros ym Manc Canser Cymru am lawer o flynyddoedd, a’r gobaith yw y gellir cynnal ymchwil gyffrous yn y dyfodol fel y bydd ymchwilwyr yn gallu deall y clefyd cymhleth hwn yn well.

Y disgwyl yw y bydd y treial ei hun yn cymryd hyd at 12 mlynedd felly fe fydd cryn amser wedi mynd heibio cyn y daw’r canlyniadau’n hysbys. Ond mae’r posibiliadau’n gyffrous – fel cyffur rhad â rôl therapiwtig bosibl mewn nifer o ganserau cyffredin, fe allai asbrin gael effaith anferthol ar y baich canser byd-eang.

“

Dewiswyd Banc Canser Cymru fel un o’r ddau fanc meinweoedd a fydd yn gwesteio casgliad samplau treial Add-Aspirin oherwydd eu profiad blaenorol helaeth a’u gwaith llwyddiannus ar dreialon clinigol rhyngwladol, aml-ganolfan ar raddfa fawr, yn ogystal â’u gwaith ar

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

”

Nod treial Add-Aspirin yw recriwtio 11,000 o gleifion i ddarganfod a yw cymryd asbrin yn rheolaidd yn gallu atal rhai canserau rhag dychwelyd. Fe fydd mwy na 100 o ganolfannau yn y DU yn recriwtio cleifion sy’n cael triniaeth ar gyfer canser cyfnod cynnar y fron, y coluddyn, y prostrad, y stumog neu’r esoffagws, neu sydd wedi cael triniaeth ar eu cyfer yn ddiweddar. Fe fydd yn rhannu’r cleifion ar hap yn dri grŵp; un yn cymryd ffisig ffug, un yn cymryd dos isel o asbrin bob dydd a’r llall yn cymryd dos uwch bob dydd.

Fe fydd cleifion yn cymryd yr asbrin am bum mlynedd.

Banc Canser Cymru

Add-Aspirin

Sefydlwyd Banc Canser Cymru yn 2004, gan gael cydsyniad y claf cyntaf yn 2005.

Pryd mae’n digwydd?

Fe ddechreuodd y recriwtio yn 2015. Fe fydd cyfranogion yn rhoi tabledi iddyn nhw eu hunain bob dydd am o leiaf bum mlynedd a bydd yna gysylltiadau dilynol â nhw am bum mlynedd. Fe ddechreuodd y banc biolegol gymryd samplau’r treial ym mis Hydref 2015.

Ble mae’n digwydd?

Y bwriad yw y bydd y treial yn agor yn safleoedd pob ysbyty ledled y DU, a bydd hefyd yn agor yn India.

Pwy sy’n ariannu’r astudiaeth?

Ariennir y treial ar y cyd gan Ymchwil Canser y DU, Rhaglen Asesu Technoleg Iechyd y Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd, a’r MRC CTU.

Casgliad o feinweoedd a gwaed wedi’u casglu oddi wrth gleifion lle mae canser yn ddiagnosis posibl yw Banc Canser. Caiff samplau eu storio i hwyluso ymchwil i ganser yn y dyfodol.

Mae datblygu triniaeth fwy effeithiol, wedi’i thargedu ar gyfer canser yn dibynnu ar well dealltwriaeth o’r mecanweithiau moleciwlaidd dan sylw o ran cychwyniad y tiwmor, ei gynnydd, a’i ymateb a’i ymwrthedd i driniaeth. Mae astudiaethau ymchwil yn dibynnu ar fod â deunydd biolegol o ansawdd uchel ar gael oddi wrth gleifion â chanser, ac mae angen astudiaethau mawr i gysylltu bioleg â chanlyniad clinigol.

Mwy o wybodaeth: http://www.addaspirintrial.org

Diogelu yfory drwy helpu heddiw Cyfle gwych i chi fod yn rhan o ddylanwadu ar iechyd a llesiant cenedlaethau’r dyfodol yng Nghymru.

Cofrestrwch i gymryd rhan yn astudiaeth iechyd fwyaf Cymru nawr!

Cofrestr

www.healthwisewales.gov.wales healthwisewales@cardiff.ac.uk 0800 9 172 172 @HealthWiseWales

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

25

Calendr

Cynhadledd Ymchwil, Therapïau a Gwyddorau Iechyd Powys

Cynhadledd Ymchwil a Datblygu Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf

10 Tachwedd Hafod y Hendre, Llanfair-ym-muallt

24 Tachwedd Campws Trefforest, Prifysgol De Cymru

Bydd Powys yn dathlu’r gwaith a wneir yn y sir i wella gofal sy’n canolbwyntio ar gleifion.

Digwyddiad Blynyddol Canolfan PRIME Cymru 15 Tachwedd Gwesty Ramada Plaza Wrecsam Gwahoddir cydweithwyr ac ymchwilwyr

02 Rhagfyr Ysbyty Treforys, Abertawe

gofal sylfaenol a gofal brys [gan gynnwys gofal heb ei drefnu] i fynychu Digwyddiad Blynyddol Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru 2016 a ariennir gan Ganolfan PRIME Cymru.

Digwyddiad blynyddol Partneriaeth Canser Cymru 23 Tachwedd Canolfan yr Holl Genhedloedd Ymunwch â chynhadledd Partneriaeth Canser Cymru, a gynhelir gan Ganolfan Ymchwil Canser Cymru. Bydd y digwyddiad yn uno elfennau ymchwil canser drwy gyfres o sgyrsiau a gweithdai.

26

Cyfarfod blynyddol Uned Ymchwil Arennol Cymru 2016

UK HealthTech 06 Rhagfyr Gwesty Mercure Holland House, Caerdydd Mae’r digwyddiad yn rhoi cipolwg o farn ddiweddaraf prif arweinwyr yn ogystal â chyfle unigryw i gysylltu â’r diwydiant, y gymuned glinigol a chyrff ariannu.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

Gwobrau Arloesedd Blynyddol MediWales

Gwasanaeth Dylunio a Chynnal Ymchwil – encil ysgrifennu blynyddol

13 Rhagfyr Amgueddfa Cymru, Caerdydd

Diwrnod Treialon Clinigol Rhyngwladol 20 Mai Ledled y byd

04 - 06 Ionawr Gwesty’r Metropole, Llandrindod

Cynhaliodd James Lind y treial clinigol

• Cydweithredu rhwng y GIG a diwydiant

Mae’r digwyddiad hwn yn gyfle unigryw

rhwng fitamin C a sgyrfi. Mae treialon clinigol

• Effeithlonrwydd drwy dechnoleg –

i weithwyr iechyd neu ofal cymdeithasol

wedi datblygu cryn dipyn ers hynny, a bob

proffesiynol ledled Cymru fynd i encil

blwyddyn byddwn yn dathlu ei waith a

preswyl 3 diwrnod ar ysgrifennu papurau

phwysigrwydd ymchwil ym maes iechyd a

grantiau

gofal cymdeithasol.

Y categorïau a noddir gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yw:

gwobr effaith fawr • Rhagoriaeth ymchwil yn y GIG

cyntaf erioed a oedd yn edrych ar y cyswllt

I weld mwy o ddigwyddiadau ewch i: www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/digwyddiadau

Aria n n u

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru Dyddiadau Lansio Cynlluniau Ariannu 2016 – 2019 Mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n rhedeg nifer o gynlluniau â’r bwriad o ysgogi rhagoriaeth a chefnogi meithrin gallu mewn ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol. Am fwy o wybodaeth ewch i: www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ariannu

2016 Medi

Gwobr Amser Ymchwil Clinigol 2016 Gwobr Cymrodoriaeth Ymchwil Gofal Cymdeithasol

Tachwedd

Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd (RfPPB) Cymru Cynllun Ariannu Ymchwil - Gwobr Grant Iechyd

2017 Ionawr

Ysgoloriaeth Doethuriaeth Ymchwil Gofal Cymdeithasol

Medi

Gwobr Amser Ymchwil Clinigol 2017 Gwobr Cymrodoriaeth Ymchwil Iechyd

Tachwedd

Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd (RfPPB) Cymru Cynllun ariannu ymchwil - Gwobr Grant Gofal Cymdeithasol

2018 Ionawr

Ysgoloriaeth Doethuriaeth Ymchwil Iechyd

Medi

Gwobr Amser Ymchwil Clinigol 2018 Gwobr Cymrodoriaeth Ymchwil Gofal Cymdeithasol

Tachwedd

Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd (RfPPB) Cymru Cynllun Ariannu Ymchwil - Gwobr Grant Iechyd

2019 Ionawr

Ysgoloriaeth Doethuriaeth Ymchwil Gofal Cymdeithasol

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016

27

Lann Niziblian Hyrwyddwyr Ymchwil Tudalen 20

www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru Cyfryngau cymdeithasol

28

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru - Rhifyn 01 - Hydref 2016