@YmchwilCymru Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
Y cylchgrawn sy’n rhoi lle amlwg i ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru
Page 00
‘Beth ydy ymchwil?’
Cael gwybod sut mae ymchwil yn eich cadw chi’n rhyfeddol
Tudalen 10
Tudalen 20
Datblygiadau newydd ym maes ymchwil gofal cymdeithasol
Galluedd Meddyliol: Gweithredu
“Mae ymchwil yn hanfodol i wella’r hyn sy’n
Datblygu consensws i wneud ymchwil iechyd a
digwydd nawr mewn gwasanaethau gofal
gofal cymdeithasol yn fwy hygyrch i oedolion
cymdeithasol”
sydd â galluedd amharedig i gydsynio
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
Tudalen27
1
T U DAL EN 1 0
Cynnwys
Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru
T U DAL EN 1 2
Sêl neu Farnais?
Galluedd Meddyliol: Gweithredu mewn Ymchwil
PAG PAGEE 2277
‘What What is is research?’ research? video TU DA LEN 0 3
Rhagair
T U DAL EN 2 0
Yr Athro Jon Bisson, Cyfarwyddwr Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru
Galluedd Meddyliol: Gweithredu mewn Ymchwil
T U DA LEN 0 4
T U DAL EN 2 2
Newyddion
Dysgu i fyw ein bywydau
Newyddion am ymchwil o ledled Cymru
Ymchwil Ysgol Gyfun Trefynwy
PAG E 1 0
T U DAL EN 2 4
Social care research
Fforwm Ymchwil a Datblygu
New developments, including the launch of the Wales School for Social Care Research.
Fforwm Y&D blynyddol y GIG yn dod i Gymru yn 2018
T U DA LEN 1 2
T U DAL EN 2 5
Atal pydredd dannedd ymysg plant
Ymladd yn erbyn anweithgarwch ymhlith arddegwyr
Sêl neu Farnais?
Sut gallwn ni helpu arddegwyr i fod yn fwy egnïol?
T U DA LEN 1 4
Deg peth doeddech chi ddim yn eu gwybod am ADHD T U DA LEN 1 6
2
T U DAL EN 2 0
PAGE 2 6
International Clinical Trials Day Celebrating the contribution of 24,000 people who took part in research last year
T U DAL EN 2 7
Astudiaeth mamau newydd
Beth ydy ymchwil?
Mae menywod beichiog a mamau newydd yn teimlo bod eu hiechyd ‘dan wyliadwriaeth’
Beth am wylio ein fideo ddiweddaraf?
T U DA LEN 1 8
T U DAL EN 2 8
Cwrdd â’n cymrodyr
Calendr
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
Dros y flwyddyn ddiwethaf, gwnaed
rifyn o gylchgrawn @YmchwilCymru. Mae’r
newidiadau sylweddol i’r ffordd rydyn ni’n
erthyglau’n amlygu’r gwaith ardderchog
cefnogi ac yn cyflenwi ymchwil o ansawdd
sy’n mynd rhagddo ac yn dangos cymuned
uchel. Rydyn ni’n rhagweld y bydd darn arall
ymchwil a datblygu iechyd a gofal
o’r jig-so’n cael ei osod yn ei le yn ystod y
cymdeithasol fywiog yng Nghymru, sydd
flwyddyn nesaf, pan fydd prosesau sefydlu
wedi’i hintegreiddio â sectorau eraill ac sy’n
cyson astudiaethau’r DU yn cael eu rhoi ar
cael budd mawr o broses gref o gynnwys ac
waith yng Nghymru, gan helpu i sicrhau eu
ymgysylltu â’r cyhoedd.
bod yn cael eu cyflenwi’n rhagorol a bod adnoddau’n cael eu defnyddio’n well.
Mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymdeithasol Cymru bellach yn ddwy flwydd oed ac rydw
Datblygiad pwysig yn ystod yr ychydig
i wrth fy modd ein bod ni’n gallu dangos yn
fisoedd diwethaf ydy cadarnhau penodiadau
barod llawer enghraifft o ymchwil iechyd a
arweinwyr arbenigeddau i’r 30 o’r swyddi
gofal cymdeithasol sy’n cael effaith bositif ar
hyn yng Nghymru. Fe fydd y grŵp hynod
iechyd, lles a ffyniant y bobl yng Nghymru.
brofiadol hwn, sef clinigwyr/ ymchwilwyrymarferwyr yn bennaf, yn hyrwyddo ymchwil
Mae datblygu a lledaenu tystiolaeth yn
yn eu meysydd nhw ac yn cynrychioli Cymru
arwain at gyflenwi gwasanaethau sy’n
mewn cyfarfodydd DU-eang i hwyluso
arloesol ac o ansawdd uchel. Mae gan
safleoedd Cymru i gymryd rhan mewn mwy o
Ymchwil Iechyd a Gofal Cymdeithasol
astudiaethau o ansawdd uchel, a’u cyflenwi’n
Cymru ran flaenllaw i’w chwarae yn hyn o
effeithiol.
beth, ac mae’n hanfodol bod yr ymchwil yn cael ei defnyddio i gyflenwi iechyd a gofal
Gobeithio y byddwch chi’n mwynhau’r
cymdeithasol darbodus.
rhifyn hwn o gylchgrawn @YmchwilCymru
Rhagair
Pleser o’r mwyaf ydy’ch croesawu chi i’n hail
ac rydyn ni’n edrych ymlaen at barhau i Un o’r blaenoriaethau allweddol ar gyfer
gydweithio i sicrhau bod Ymchwil Iechyd a
y flwyddyn nesaf ydy adeiladu ar y gwaith
Gofal Cymdeithasol Cymru’n adeiladu ar y
sydd eisoes yn mynd rhagddo i ddatblygu
cyflawniadau positif a gafwyd hyd yma.
dull strategol o weithredu, er mwyn sicrhau bod gwybodaeth ymchwil yn cael ei
Yr Athro Jon Bisson
mobileiddio mewn gwasanaethau iechyd
Cyfarwyddwr,
a gofal cymdeithasol yng Nghymru mewn
Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru
ffordd sy’n cael cryn effaith.
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
3
Newyddion Newyddion am ymchwil o ledled Cymru
B W R D D I ECH Y D P R IFYS GO L B ETS I CADWAL ADR
Tîm o Ysbyty Gwynedd yn ennill gwobr Mae ymchwil sy’n torri cwys newydd i effaith therapïau cyffuriau tymor hir i drin pobl â’r cyflwr croen cronig psorïasis wedi ennill gwobr o fri. Mae mwy na 140 o gleifion psorïasis sy’n cael eu trin yn nhri ysbyty acíwt Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn cymryd rhan yn yr astudiaeth genedlaethol.
Mae’r wobr, sy’n enwi Ysbyty Gwynedd fel ‘canolfan enghreifftiol’, wedi’i dyfarnu am recriwtio’r nifer uchaf o gleifion yng Ngogledd Cymru i’r astudiaeth DU-eang, a fydd yn parhau i fonitro cleifion tan o leiaf 2028. Nod yr ymchwil yw asesu diogelwch tymor hir triniaethau biolegol ar gyfer psorïasis, sy’n targedu rhan benodol o system imiwnedd claf.
U N ED Y MCH W IL DIABET ES CY M R U
Panel Cyfeirio Cyhoeddus
Mae Panel Cyfeirio Cyhoeddus Uned Ymchwil Diabetes Cymru wedi’i sefydlu ers dros blwyddyn, ac mae’n cynnwys wyth aelod o’r cyhoedd.
BANC DATA S AIL
Yn dathlu deng Yn ôl yr Athro David Ford, cyd-gyfarwyddwr SAIL: “Mae Banc Data SAIL (Banc Data
Yn ogystal â gweithio gyda’r Grŵp Gweithredol ac arweinwyr themâu ymchwil i siapio ymchwil, mae aelodau’r grŵp wedi bod yn adolygu ceisiadau am gyllid ac wedi helpu i ddatblygu a chefnogi gweithgareddau ymgysylltu â’r cyhoedd.
Diogel ar gyfer Cysylltiadau Gwybodaeth
Adborth oddi wrth ymchwilwyr sydd wedi derbyn adolygiad o’r crynodeb o’u hymchwil:
ni symud ymlaen.
“Dwi’n ymchwilydd newydd a dwi’n gweithio ar raglen ymchwil newydd. Mae’n debygol y bydd y mewnwelediadau’n siapio’r ffordd dwi’n meddwl am yr ymchwil a’m ffordd o’i chyflwyno y tu hwnt i’r cynnig presennol.”
Ddienw) wedi datblygu cryn dipyn mewn deng mlynedd. Rydyn ni eisoes wedi llunio cysylltiadau cryf â llawer o sefydliadau ymchwil, ac rydyn ni’n gobeithio ffurfio perthnasoedd â phartneriaid newydd wrth i
“Fe fydd yna heriau o’n blaenau, ond rydyn ni’n llawn cyffro wrth edrych ymlaen at y dyfodol ac wrth i ni barhau i weithio ar welliannau a datblygiadau newydd i alluogi defnyddio data i’r eithaf er budd iechyd a llesiant y boblogaeth.” Gallwch chi
“Gwnaeth y panel roi’r cyfle i ni ailasesu sut y byddai adolygwyr yn dirnad ein cais. Fe hoffen ni ddiolch i’r aelodau am eu cyfraniad hynod werthfawr at ddyluniad yr astudiaeth yma.”
4
Mae’r tîm yn Ysbyty Gwynedd ym Mangor nawr wedi ennill gwobr Cofrestr Ymyriadau Biolegol Cymdeithas Dermatolegwyr Prydain (BADBIR).
lawrlwytho’r adolygiad 10 Mlynedd i ddarllen y stori lawn: saildatabank.com/wp-content/uploads/ SAIL_10_year_anniversary_brochure.pdf
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
C A N OLFA N YM C HW I L C A N SE R C YM RU
Treial MONOCLE Mae cleifion sydd â ffurf anghyffredin ar ganser o’r enw Lewcemia Myelomonosytig Cronig (CMML) yn cael eu recriwtio i dreial sy’n rhoi diogelwch ac effeithiolrwydd cyffur newydd ar brawf.
CA N O LFAN CANS ER F ELIN D R E
Fe fydd 40 o gleifion yn nhreial cyfnod
“Dyma’r treial canser cyfnod cynnar cyntaf erioed sy’n cyfuno cyffuriau a radiotherapi i’w agor yng Nghymru”
dau MONOCLE yn cael eu trin â’r cyffur Tefinostat, gan ganiatáu i ymchwilwyr roi effeithiolrwydd y cyffur mewn CMML ar brawf, yn ogystal â monitro sgil-effeithiau. Fe fydd samplau gwaed a mêr esgyrn oddi wrth y cleifion yn cael eu rhoi ar brawf yn y labordy i’n helpu ni i ddeall yn well sut mae’r cyffur yn gweithio, ac i nodi pa gleifion sydd fwyaf tebygol o gael budd ohono yn y dyfodol.
Triniaeth arloesol ar gyfer tiwmor ar yr ymennydd nawr ar gael yng Nghymru
Meddai Dr Robert Jones, sy’n arwain yr uned, “Mae’r gwaith rydyn ni’n ei wneud yma’n hanfodol wrth ddatblygu triniaethau newydd a gwell ar gyfer cleifion canser yng Nghymru a thu hwnt, ac mae’n bwysig ein bod ni’n gallu cynnig y treialon yma yn rhywle sy’n fwy lleol i gleifion a fyddai, fel arall, efallai’n
Dr Steven Knapper o Ganolfan Ymchwil Canser Cymru ydy’r Prif Ymchwilydd sy’n
Mae cleifion o Gymru ar fin bod y cleifion
gorfod teithio i Rydychen neu Lundain. Rydyn
arwain y treial yng Nghaerdydd. Mae’n
cyntaf yn y byd i fanteisio ar dreial sy’n
ni’n llawn cyffro ein bod ni’n gallu cynnig
esbonio: “Rydyn ni’n llawn cynnwrf ein bod
cyfuno cyffuriau ac ymbelydredd, o’r enw
treial o fath gwahanol i gleifion, ac rydyn ni’n
ni mewn sefyllfa i ddechrau astudiaeth
PARADIGM 2. Mae’r Uned Cyfnod Cynnar
gobeithio y byddwn ni’n parhau i adeiladu
MONOCLE a fydd, am y tro cyntaf, yn
yn Felindre’n gweithio mewn partneriaeth
ar ein portffolio cynyddol o dreialon cyfnod
caniatáu i ni asesu effeithiau Tefinostat, sef
â Chanolfan Ymchwil Canser Cymru i
cynnar.”
cyfrwng therapiwtig sy’n targedu monosytau,
fabwysiadu ei threial cyfunol cyntaf, sydd
mewn cleifion â’r malaenedd hematolegol
nawr ar agor i nifer fach o gleifion cymwys.
Dros y pum mlynedd nesaf, fe fydd yna gynnydd sylweddol yn nifer yr astudiaethau
hwn sy’n aml yn cael ei esgeuluso. Fe fydd safleoedd ysbytai ledled y Deyrnas Unedig
Mae’r treial yn edrych ar effeithiau cyffur
cyffuriau ac ymbelydredd sydd ar gael i
yn agored i recriwtio cleifion i mewn i’r
o’r enw Lynparza (olaparib) wedi’i gyfuno â
gleifion canser. Fe fydd y cynnydd mewn
treial. Dwi’n hynod ddiolchgar i’n harianwyr
radiotherapi ar gyfer cleifion â thiwmorau
therapïau’n cynnig cyfle i gleifion canser
Bloodwise a’r CRT Pioneer Fund am wneud yr
ymosodol ar yr ymennydd, ac fe allai arwain
ledled Cymru fanteisio ar driniaethau
astudiaeth yma’n bosibl.”
at gael opsiwn triniaeth arall i gleifion yn y
newydd, ac fe fydd yn gwella canlyniadau
GIG.
cleifion.
CMML yn ffurf anghyffredin ar ganser sy’n
Glioblastoma ydy un o’r mathau mwyaf
Ynglŷn â’r treial
achosi i gelloedd o’r enw monosytau grynhoi
cyffredin o diwmorau ar yr ymennydd mewn
yn y mêr esgyrn a’r gwaed. Mae’n effeithio’n
oedolion, a llawdriniaeth a radiotherapi
bennaf ar bobl hŷn a dim ond 11-17 mis
ydy’r driniaeth fwyaf arferol ar ei gyfer. Mae
ydy’r cyfnod goroesi ar gyfartaledd. Mae
radiotherapi’n difrodi’r DNA mewn celloedd,
mwyafrif y cleifion â CMML yn anaddas ar
gan eu hatal rhag atgynhyrchu a thyfu. Mae
gyfer therapi trawsblannu mêr esgyrn, a
Lynparza hefyd yn atal atgyweirio difrod i
phrin iawn ydy’r opsiynau triniaeth eraill
DNA ac felly mae’n ychwanegu at effaith
•
Ymchwil Canser y DU
radiotherapi. Fe fydd effeithiolrwydd y
•
AstraZeneca
driniaethau cyffuriau eraill sy’n gallu
cyfuniad yn cael ei roi ar brawf mewn nifer
•
NHS Greater Glasgow and Clyde
targedu’r monosytau abnormal heb achosi
fach o gleifion canser yn y treial cyfnod
•
The Brain Tumour Charity
sgil-effeithiau annerbyniol.
cynnar hwn.
•
Prifysgol Glasgow
Mae Lewcemia Myelomonosytig Cronig:
ar hyn o bryd. Mae yna angen enbyd am
Prif Ymchwilydd •
Yr Athro Anthony Chalmers
Wedi’i gefnogi gan
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
5
Y M CHW IL IECH Y D A G O FA L CY M R U
Achrediad Datblygiad Proffesiynol Parhaus Mae’r Gwasanaeth Ardystio Datblygiad Proffesiynol Parhaus (DPP) bellach yn achredu pob cwrs ar ein rhaglen hyfforddiant ymchwil genedlaethol. Ymhlith y cyrsiau
rydyn ni wedi dod yn adnabyddus amdani.” Mae ein rhaglen hyfforddi’n darparu hyfforddiant o ansawdd uchel y mae ein tîm o hwyluswyr arbenigol yn ei gyflenwi ledled Cymru. I gael gwybod mwy am ein cyrsiau hyfforddi: www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ training-courses/what-courses-we-offer/
mae: Arfer Clinigol Da, Cydsyniad Deallus Dilys a Chyflwyniad i Ddulliau Ymchwil. Fe fydd tystysgrifau presenoldeb nawr
D OE T H A M I E C H YD CY M R U
yn dangos logo’r achrediad, ynghyd â’r oriau sydd wedi’u dyrannu ar gyfer DPP
Fe fydd eich gwybodaeth chi’n diogelu’r genedl
(Datblygiad Proffesiynol Parhaus). Meddai Lynette Lane, Uwch Reolwr Hyfforddi a Datblygu: “Mae achredu DPP ein cyrsiau
Ers ei lansio yn 2016, mae tîm Doeth Am Iechyd Cymru wedi bod yn gweithio gyda’r
hyfforddi’n sicrhau ein bod ni’n parhau i gynnal yr addysg o safon ac ansawdd uchel
gyhoedd i gyflawni rhai nodau uchelgeisiol. Er mwyn annog aelodau’r cyhoedd i rannu gwybodaeth am eu hiechyd, aeth y tîm ati i lansio ail ymgyrch hysbysebu. Mae’r hysbysebion yn amlygu pwysigrwydd cynnwys y cyhoedd mewn ymchwil, ac mae’n rhoi sylw i gyfranogion sydd eisiau rhannu eu stori. Gallwch chi glywed eu storïau ar sianel YouTube Doeth Am Iechyd Cymru: www.youtube.com/channel/ UCdM2NSxdOtek404lV4inaKw Mae’r tîm yn gweithio’n galed i sicrhau bod y prosiect yn llwyddiannus er budd y GIG a’r cyhoedd.
Y M D D IR IEDO L AET H GIG G WA S ANAET H AMBIW L ANS CY M R U
Mae rhyw 13 o bobl y dydd yn cael strôc yng Nghymru, yn ôl yr ystadegau diweddaraf.
Plastr 39c ar brawf mewn astudiaeth DUeang
Mae’r ymchwilwyr o’r farn y gall y plastr wella
pa mor fach, yn amhrisiadwy i genedlaethau’r
Fe allai plastr croen â meddyginiaeth ynddo,
yr ambiwlans cyn i’r claf gyrraedd yr adran
dyfodol.
sy’n costio cyn lleied â 39c, wella gobeithion
damweiniau ac achosion brys, sy’n arbed
rhywun sy’n goroesi strôc yn fawr, yn ôl
amser hollbwysig.
Os oes gennych chi unrhyw syniadau, neu os hoffech chi helpu i godi ymwybyddiaeth, mae tîm y prosiect yn edrych am bobl o wahanol oedrannau a chefndiroedd, o ledled Cymru, i ymuno. Mae’ch cyfraniad chi, waeth
Hyd yma, mae mwy na 10,000 o gyfranogion
ymchwil y mae Sefydliad Prydeinig y Galon
wedi ymrwymo i’r prosiect. Caiff y
(BHF) Cymru’n ei hariannu.
I gael gwybod sut y gallwch chi chwarae
ydy’r feddyginiaeth yn cael ei rhoi’n gyflym. Mae parafeddygon yn gallu gosod y plastr yn
“Fel Ymddiriedolaeth, rydyn ni’n mynd ati’n rhagweithiol i gymryd rhan mewn ymchwil i
canlyniadau o rai o’r astudiaethau cyntaf eu rhannu yn ddiweddarach yn y flwyddyn.
canlyniadau i bobl sydd wedi cael strôc os
Mae’r plastr yn cael ei osod ar ysgwydd neu
ofal brys cyn cyrraedd yr ysbyty, i wella gofal
gefn claf i roi cyffur iddo wrth iddo deithio i’r
clinigol ein cleifion.
ysbyty, ac mae ymchwilwyr yn ei roi ar brawf. “Rydyn ni’n gobeithio y bydd cynnwys
rhan, ewch i: www.healthwisewales.gov.wales
Mae Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau
y rheini sy’n gymwys yn y treial clinigol
Ambiwlans Cymru’n un o’r gwasanaethau
DU-eang yma’n golygu y byddwn ni’n gallu
Ffôn: 08009 172 172
ambiwlans cyntaf yn y DU i gymryd rhan yn
datblygu ymyrraeth ddiogel ac effeithiol cyn i
08:00 - 19:00 Dydd Llun i ddydd Gwener
nhreial RIGHT-2, yn ardaloedd Bwrdd Iechyd
gleifion strôc gyrraedd yr ysbyty.” Dr Brendan
E-bost:
Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg a Bwrdd
Lloyd, Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau
healthwisewales@cardiff.ac.uk
Iechyd Prifysgol Hywel Dda.
Ambiwlans Cymru.
6
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
UN E D B R A I N
Y ‘neuromate’ robotig cyntaf yng Nghymru’n cynorthwyo â llawdriniaeth epilepsi Mae Uned BRAIN yn dathlu’r weithdrefn stereoelectroenseffalograffeg (SEEG), sef y cyntaf o’i math i’w gwneud â chymorth robotig yng Nghymru. Bu’r robot ‘neuromate’, sef yr enw y mae ei grewyr Renishaw wedi’i roi iddo, yn cynorthwyo’r Athro Gray, yn Ysbyty Athrofaol Cymru, yn ystod llawdriniaeth wrth iddo ddefnyddio electrodau mewnymenyddol i fesur signalau trydanol yn yr ymennydd. Cafodd y claf Denise Casey, o Gastell-nedd
“Mae robot Renishaw yn gam sylweddol ymlaen
Roedd Denise i’w gweld ochr yn ochr â’r Athro
Port Talbot, ddiagnosis o epilepsi pan roedd
ar gyfer llawdriniaeth epilepsi yng Nghymru.
Gray ar raglen deledu BBC Cymru i drafod ei
hi’n 31 oed, ac mae wedi bod yn dioddef
phrofiad. Gallwch chi wylio’r cyfweliad yma:
hyd at chwe ffit bob dydd am yr 20 mlynedd
“Fe fydd yn ein galluogi ni i ymchwilio i hyd
diwethaf.
yn oed yr achosion mwyaf cymhleth, a’u trin
www.bbc.co.uk/news/uk-wales-39513139
i gael gwared â ffitiau i’n cleifion. Ar y cyd ag Gyda’r fraich robotig, fe gymerodd yr Athro
Uned BRAIN, fe fydd hefyd yn ein galluogi ni
Gray 55 munud i nodi’r parth epileptogenig yn
i berfformio ymchwil flaenllaw ar gyfer mesur
fanwl gywir a’i law-drin mewn gweithdrefn a
signalau’r ymennydd a chyflenwi therapïau’n
fyddai fel rheol yn cymryd hyd at bedair awr.
uniongyrchol i mewn i’r ymennydd, yn achos
Perfformiwyd llawdriniaeth ddilynol wythnos
llawer o glefydau niwrolegol,” meddai’r Athro
yn ddiweddarach yn y gobaith o gael gwared â
Gray.
symptomau epileptig Denise.
G WASANA E T H C YM O RT H E CON OM E G I E C H YD C Y M R U
Mae’r adroddiad yn nodi tri maes y mae’n effeithio arnyn nhw: Ar gleifion: Mae’r swyddogion yn helpu’r rheini
Llenwi’r gwagle yr oedd cleifion arfer syrthio trwyddo
sydd â’r anghenion mwyaf ac, i bob golwg, yn cynnal ansawdd eu bywyd o ran eu hiechyd trwy ddarparu amrywiaeth eang o wasanaethau sydd wedi’u targedu’n dda ac y mae pobl yn eu gwerthfawrogi’n fawr.
Mae Canolfan Economeg Iechyd Abertawe wedi cwblhau prif astudiaeth mewn
cyfoethogi ac yn ehangu’r gofal y mae gwasanaethau clinigol yn ei ddarparu. Mae ganddyn nhw’r potensial i leihau anghenion tymor hir cleifion a hefyd i ryddhau staff y GIG i berfformio’u rolau clinigol. Mae tystiolaeth o’u heffaith ar gynhyrchiant ac effeithlonrwydd yn llai eglur, ond maen nhw yn cyfrannu at amcanion amrywiol eraill y GIG sy’n berthnasol i’r pedair gwlad.
Ar glinigau: Ledled y DU, fe ddisgrifiodd yr
partneriaeth â Sefydliad Iechyd a Gofal
astudiaeth saith math eang o wasanaethau a
Cymdeithasol Cymru. Bu’r astudiaeth, a
chymorth gwerth chweil roedd y swyddogion
gomisiynwyd gan Sefydliad Cenedlaethol
yn eu darparu, gan weithio mewn ffyrdd sy’n
Brenhinol Pobl Ddall, yn gwerthuso effaith gwybodaeth cleifion a gwasanaethau cymorth ym maes offthalmoleg GIG y DU. Nod yr astudiaeth oedd deall y gwahaniaeth
adlewyrchu amgylchiadau unigol gwahanol glinigau ac ysbytai. Ar wasanaethau: Mae’r swyddogion yn
y mae darparu gwasanaethau gwybodaeth a chymorth yn ei wneud pan maen nhw ar gael mewn clinigau. Swyddogion cyswllt clinigau llygaid sy’n darparu’r gwasanaethau hyn yn nodweddiadol.
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
7
S EF Y D LIAD H AP -DR EIALO N IECH Y D GO GL EDD CY MR U
Yn cefnogi astudiaeth fwyaf y byd o blant sy’n cael eu geni cyn pryd Mae astudiaeth Canlyniadau Iechyd Anadlol Plant Newydd-anedig (RhiNO) yn un o’r astudiaethau y mae Sefydliad Hap-dreialon Iechyd Gogledd Cymru’n ei chefnogi ar hyn o bryd.
PR IFYSGO L C A E RDYD D A’ R FROHEA LT H BOA RD
Nod yr astudiaeth ymchwil – sy’n cael ei
Y Cyfleuster Ymchwil Glinigol Bediatrig Mae’r Cyfleuster Ymchwil Glinigol Bediatrig
chynnal yn y Cyfleuster Ymchwil Glinigol Bediatrig newydd – ydy deall pam fod plant sy’n cael eu geni cyn pryd yn datblygu clefyd yr ysgyfaint, a nodi’r driniaeth orau bosibl ar gyfer
Mae’r Sefydliad yn cynnal yr astudiaeth, ochr
eu clefyd.
yn ochr â thîm ymchwil RhiNO, gan gynnig gwasanaeth rheoli’r treial a chymorth ystadegol.
cyntaf yng Nghymru wedi’i agor. Â’i sail yn Ysbyty Plant Cymru - Arch Noah,
angheuol. Yn aml, nid yw’r cymhlethdodau hyn
ac wedi’i gefnogi gan y Bwrdd Clinigol Plant
yn dod i’r amlwg am sawl diwrnod, gan arwain at
a Menywod, y weledigaeth ydy y bydd y
bobl yn dychwelyd i’r ysbyty fel achosion brys.
cyfleuster yn ganolbwynt i ymchwil bediatrig, gan ddenu arbenigedd a rhaglenni ymchwil
Bu Dr Battle, sydd wedi bod yn gweithio ar
newydd o ansawdd uchel i Gaerdydd.
y prosiect am ddegawd, yn cynnal gwaith cychwynnol yn Ysbyty Treforys. O ganlyniad i’r
Mae Rhian Thomas-Turner, Rheolwr
ymchwil, crëwyd offeryn diagnostig seiliedig
Gweithredoedd, yn esbonio: “Mae’r
ar ffactorau risg sy’n gallu nodi o’r dechrau
Cyfleuster Ymchwil Glinigol Bediatrig, sy’n
pa gleifion sydd fwyaf tebygol o ddatblygu
cynnig y gofod gwarchodedig cyntaf ar
cymhlethdodau.
gyfer pobl dan 18 oed, yn cynnig potensial sylweddol i ehangu a chyfoethogi’r lefelau ymchwil a datblygu presennol o fewn gwasanaethau pediatrig ledled Cymru. “Yn ogystal â chydweithredu â phrifysgolion a byrddau iechyd, rydyn ni hefyd yn bwriadu adeiladu portffolio ymchwil fasnachol eang. Fe fydd hyn nid yn unig yn rhoi opsiwn triniaeth ychwanegol i gleifion pediatrig, ond fe fydd hefyd yn cynyddu galluedd ymchwil o fewn y cyfleuster.” Fe fydd tîm o nyrsys ymchwil pediatrig, yn cynnwys Gail Marshall, Jennifer Muller o’r Ysbyty Plant a Deb McNee, sy’n rhan o’r staff cyflawni ymchwil, yn helpu i gyflawni astudiaethau.
y Cyfleuster Ymchwil Glinigol Bediatrig neu os oes gennych chi gyfle yr hoffech chi ei drafod, yna cysylltwch â Rhian ThomasTurner, Rheolwr Gweithredoedd Cyfleuster Rhian.Thomas-turner@wales.nhs.uk
8
Ymchwilwyr Treforys yn sicrhau £230,000 ar gyfer cam nesaf astudiaeth i achub bywydau
Ond nawr mae angen treial yn y DU i brofi a yw’r offeryn sgrinio’n gweithio’n ymarferol mewn achosion clinigol. Mae’r grant wedi ariannu astudiaeth ddichonoldeb, sy’n cynnwys pedwar ysbyty yn Salford, Manceinion, Taunton a Chasnewydd, gyda rhyw 300 o gleifion yn cymryd rhan. Mae Dr Battle yn esbonio: “Mae’r astudiaeth
Mae ymchwilwyr yn Ysbyty Treforys, sy’n
ddichonoldeb yn caniatáu i ni roi ar brawf yr holl
gweithio ar astudiaeth a allai achub bywydau
wahanol agweddau ar y dulliau ar gyfer y treial
ledled y DU, wedi cael grant Ymchwil er Budd
mawr. Wedyn, fe fyddwn ni’n recriwtio mwy o
Cleifion a’r Cyhoedd gwerth £230,000 i’w
ysbytai ac, mae’n debyg, yn cynnwys rhyw ddwy
symud ymlaen i’r cam nesaf.
fil o gleifion, i weld a yw’r sgôr yn achub bywydau go iawn.
Mae’r astudiaeth, sydd dan arweiniad Dr Ceri
Os hoffech chi gael rhagor o wybodaeth am
Ymchwil Glinigol Bediatrig:
B W R D D IECH Y D P R IFYS GO L A B ERTAWE BRO MO RGANNWG A B A N C DATA S AIL
Battle (yn y llun uchod gyda’i goruchwyliwr, yr
“Y nod yn y pen draw fydd ei gael wedi’i gynnwys
Athro Adrian Evans), yn cael ei chynnal fel rhan
yng nghanllawiau NICE, ac rydyn ni’n gobeithio
o raglen ymchwil academaidd meddygaeth frys
y bydd hyn yn digwydd mewn tair neu bedair
Treforys.
blynedd efallai.”
Mae’n canolbwyntio ar gleifion ag anafiadau i’r
Grant Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd:
frest sydd, er eu bod yn gymharol fân, yn gallu
www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/hcg-and-
arwain at gymhlethdodau difrifol a allai fod yn
rfppb/
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
CAN OLFAN P RI M E C YM R U
Gwrthfiotigau yn aneffeithiol ar gyfer ecsema sy’n glinigol heintus mewn plant Mae darganfyddiadau o astudiaeth dan arweiniad Canolfan PRIME Cymru a Phrifysgol Caerdydd yn awgrymu nad oes unrhyw fudd ystyrlon o ddefnyddio gwrthfiotigau trwy’r geg neu ar y croen ar gyfer ffurf ysgafnach ar ecsema glinigol heintus mewn plant. Mae ecsema yn beth cyffredin sy’n effeithio ar ryw un ym mhob pump o blant yn y DU. Mae ecsema weithiau’n gwaethygu, neu’n dod ar ei waethaf mewn pyliau. Mae meddygon ar hyn o bryd yn rhagnodi gwrthfiotigau fel triniaeth i ryw 40 y cant o’r achosion pan mae’r ecsema’n dod ar ei waethaf, er mai prin yw’r ymchwil i ddangos a yw’r cyffuriau’n gweithio ai peidio. Cynlluniwyd astudiaeth CREAM i ddarganfod a ydy gwrthfiotigau trwy’r geg (tabledi) neu ar y croen (hufenau ac elïau) yn helpu i wneud ecsema’n llai difrifol mewn plant ag ecsema
Teulu, fu’n arwain yr astudiaeth: “Mae
with Eczema, Antibiotic Management) gan Dr
gwrthfiotigau ar y croen, yn aml wedi’u
Nick Francis a’r Athro Frank Sullivan, Prifysgol
cyfuno â chynhyrchion â chorticosteroidau
Toronto, a chydlynwyd hi gan y Ganolfan
i’w rhoi ar y croen, yn cael eu defnyddio’n
Ymchwil Treialon ym Mhrifysgol Caerdydd, ar
aml i drin ecsema pan mae ar ei waethaf.
y cyd â chydweithwyr ym Mhrifysgol Bryste,
Mae ein hymchwil yn dangos, hyd yn
Prifysgol Rhydychen, Prifysgol Dundee,
oed os oes yna arwyddion o haint, mae’n
Prifysgol Abertawe ac Iechyd Cyhoeddus
annhebygol y bydd plant ag ecsema
Cymru.
ysgafnach yn cael budd o wrthfiotigau, a
heintus. Ar ôl dadansoddi’r data, gwelwyd nad oedd unrhyw wahaniaeth sylweddol rhwng y grwpiau o ran cael gwared â symptomau ecsema ar ôl dwy wythnos, pedair wythnos neu dri mis. Meddai Dr Nick Francis, sy’n Ddarllenydd Clinigol ym Mhrifysgol Caerdydd ac yn Feddyg
PA RC GE NE T E G C YM RU
gall eu defnyddio hyrwyddo ymwrthedd ac
Bu staff cyflenwi Ymchwil Iechyd a Gofal
alergedd neu sensiteiddio’r croen.
Cymru’n recriwtio ac yn cefnogi’r astudiaeth.
“Dylid canolbwyntio’n bennaf ar ddarparu
Ariannwyd yr astudiaeth gan Raglen
neu gynyddu cryfder corticosteroidau
Asesu Technoleg Iechyd y Sefydliad
ac elïau lliniarol wrth ofalu am achosion
Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd www.
ysgafnach o ecsema glinigol heintus.”
ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ariannu
Arweiniwyd astudiaeth CREAM (ChildRen
Astudiaeth CREAM www.cream-study.co.uk/
Ysgol Feddygaeth. Cynhaliwyd y seremoni wobrwyo agoriadol yn Neuadd y Ddinas,
Cyfraniad eithriadol at ymgysylltu
Caerdydd ar 18 Hydref 2016. Mae Rhaglen Ymgysylltu Geneteg Parc Geneteg Cymru wedi bod yn cyflenwi digwyddiadau i fwy na 58,500 o weithwyr iechyd proffesiynol, myfyrwyr ysgol a choleg, cleifion a’r cyhoedd ledled Cymru am fwy na
Mae Parc Geneteg Cymru wedi’i gydnabod
13 mlynedd. Mae’r rhaglen wedi’i hehangu
O’r chwith i’r dde: Jayne Dowden (Prif Swyddog
â gwobr am ‘Gyfraniad Eithriadol at
dros y blynyddoedd ac mae’n mynd o nerth
Gweithredu, Prifysgol Caerdydd), Emma Hughes
Ymgysylltu’. Mae’r anrhydedd yn rhan o
i nerth, gan addasu i ddiwallu anghenion
(Swyddog Datblygu Cymru, Genetic Alliance UK),
wobrau STAR (Gwerthfawrogi a Chydnabod
ei chynulleidfaoedd a chadw i fyny â’r
Angela Burgess (Rheolwr Prosiect Addysg ac
Staff), a lansiwyd gan Brifysgol Caerdydd
newidiadau yn y maes gwyddonol hwn sy’n
Ymgysylltu, Parc Geneteg Cymru), Rhian Morgan
yn 2016 i gydnabod unigolion neu dimau
cyflym ddatblygu.
(Swyddog Addysg ac Ymgysylltu, Parc Geneteg
sydd wedi gwneud gwir wahaniaeth wrth
Cymru) a’r Athro Ian Weeks (Pennaeth Dros Dro,
gyflawni amcanion, gwerthoedd a chredoau’r
Ysgol Feddygaeth, Prifysgol Caerdydd).
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
9
FE AT U RED
Lansio Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru
Gwella gofal trwy ymchwil a thystiolaeth Cafodd Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru ei lansio’n swyddogol ar 14 Chwefror 2017 yn y Deml Heddwch yng Nghaerdydd. Mae’r Ysgol wedi’i chreu i wella a chynyddu ymchwil gofal cymdeithasol yng Nghymru. Fe fydd ei chysylltiadau agos â darparwyr gwasanaeth cymdeithasol yn sicrhau bod gofal a chymorth i blant, pobl ifanc ac oedolion yng Nghymru wedi’i seilio ar dystiolaeth gadarn o’r hyn sy’n gweithio. Meddai Rebecca Evans, Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol, fu’n siarad yn y lansiad: “Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi blaenoriaeth i ofal cymdeithasol fel sector sydd o bwys strategol cenedlaethol. “Rhaid i ofal cymdeithasol fod o ansawdd uchel, ac fe fydd Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru’n helpu i sicrhau ein bod ni’n datblygu polisïau a gwasanaethau ar sail tystiolaeth, sy’n diwallu anghenion pobl yng Nghymru. Ymchwil heddiw ydy gofal yfory.” Mae’r Athro Fiona Verity, Cyfarwyddwr Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru, yn esbonio: “Yn ganolog i’r Ysgol fe fyddwn ni’n mynd ati o ddifrif i gydweithio, gan rannu a chynhyrchu gwybodaeth newydd sy’n gallu gwneud gwahaniaeth. Rydyn ni o’r farn bod yr Ysgol yn gam hanfodol wrth wella ymchwil gofal cymdeithasol ledled Cymru, mewn ffyrdd sy’n cryfhau ac yn adeiladu ar yr hyn sydd eisoes yn digwydd ar draws y wlad. “Mae ymchwil yn hanfodol i wella’r hyn sy’n digwydd nawr mewn gwasanaethau gofal cymdeithasol, ac mae hefyd yn gallu dweud wrthon ni sut i wella llesiant unigolion, teuluoedd a chymunedau.” Fe fydd yr Ysgol yn gweithio gyda darparwyr gofal cymdeithasol i helpu i wella gofal ar gyfer plant, pobl ifanc ac oedolion yn unol â’r amlinelliad yn Neddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Fe fydd yna bwyslais hefyd ar gynnwys ac ymgysylltu â’r cyhoedd ym maes ymchwil gofal cymdeithasol, gan helpu i ddiwallu
10
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
anghenion unigolion, eu teuluoedd a’u gofalwyr yn well. Facebook: www.facebook.com/WSSCR Twitter: @WSSCR
Datblygiadau Newydd ym maes Ymchwil Gofal Cymdeithasol
Mae maint yr angen yn awgrymu pwysigrwydd cael ymchwil gadarn i gynyddu gwybodaeth ac i roi sail i arfer. Mewn ymateb i hyn, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi ymchwil gofal cymdeithasol, sydd wedi gweld lansio Ysgol
Yn draddodiadol, mae gwasanaethau
Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru. Fe fydd yr Ysgol
gofal cymdeithasol wedi cael proffil is na gwasanaethau iechyd. Efallai fod hyn oherwydd bod gweithgareddau gofal cymdeithasol yn llai gweladwy, ac yn aml yn digwydd yng nghartrefi pobl yn hytrach nag mewn adeiladau cyhoeddus fel ysbytai a chlinigau. Ond dydy’r ffaith nad ydyn nhw i’w gweld ddim yn golygu niferoedd isel. Mae data o StatsCymru (2015-16) yn dangos bod mwy na dwywaith cymaint o leoedd mewn cartrefi gofal (26,259) ag oedd yna o welyau ysbyty (10,935) yng Nghymru. Mae’r mwyafrif o’r bobl sydd ag anghenion gofal cymdeithasol yn aros yn eu cartrefi eu hunain, yn cael
yn arwain trwy ddatblygu gallu mewn ymchwil gofal cymdeithasol, hybu arfer o feddylfryd ymchwil, a gwneud cynnwys y cyhoedd yn beth hanfodol mewn ymchwil gofal cymdeithasol yng Nghymru. Hefyd, fe fydd Gofal Cymdeithasol Cymru’n lansio ymgynghoriad ar y Strategaeth Ymchwil Gofal Cymdeithasol newydd, sydd wedi’i datblygu ar y cyd rhwng Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ac Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru, yn ystod haf 2017. Wrth wraidd hwn mae’r nod i Gymru fod yn enwog am ddatblygu, cynnal a defnyddio ymchwil gofal cymdeithasol ardderchog sy’n cefnogi
cymorth oddi wrth wasanaethau ffurfiol neu ffrindiau a theulu. Dywedodd Gofalwyr Cymru bod dros 320,000 o bobl yn gofalu am eraill a bod 123,000 o bobl yn ymgymryd â rôl gofalu newydd bob blwyddyn.
“Fe fydd y gwaith y mae Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru yn ei wneud yn helpu i sicrhau ein bod ni’n datblygu polisïau a gwasanaethau ar sail tystiolaeth, sy’n diwallu anghenion pobl yng Nghymru.” Rebecca Evans
unigolion, teuluoedd a chymunedau trwy wella a rhoi sail i bolisïau ac arfer gofal cymdeithasol. Mae’r mentrau hyn wedi’u halinio â rhaglen
Cymru’n ei hariannu i gefnogi timau ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol sydd â hanes hir o ragoriaeth mewn ymchwil, i fynd i’r afael â meysydd angen y cyhoedd. Fe fydd y datblygiadau hyn nid yn unig yn ategol at ymchwil gofal cymdeithasol o’r radd flaenaf sydd eisoes yn mynd rhagddi yng Nghymru ond fe fydd hefyd yn sicrhau bod darganfyddiadau’r ymchwil yn gwneud gwahaniaeth i bobl yng Nghymru. Os hoffech chi wybod mwy am y datblygiadau hyn, cysylltwch â Dr Catherine Poulter, Rheolwr Ymchwil Gofal Cymdeithasol, Canolfan Gymorth Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru Catherine.Poulter@wales.nhs.uk
bresennol o waith y mae Ymchwil Iechyd a Gofal Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
11
FE AT U RED
Sêl neu Farnais? Atal pydredd dannedd ymysg Daeth ymchwil a gyhoeddwyd yn mis Mai 2017 i’r casgliad bod rhoi farnais fflworid ar ddannedd plant yr un mor effeithiol â thriniaethau amgen drud.
hwn a’r cyfraniad at reoliadau treialon diwygiedig
Ers i bâst dannedd fflworid gael ei gyflwyno ar ddechrau’r 1970au, rydyn ni wedi gweld gwelliannau
Mae Farnais Fflworid yn feddyginiaeth sydd
mawr yn iechyd y geg. Ond
i’w chael ar bresgripsiwn yn unig, felly roedd
mae pydredd dannedd
hyn yn golygu bod yr holl reoliadau a oedd yn berthnasol i Dreialon wedi’u Rheoli ar
yn dal i fod yn fater o
gyfer Cynnyrch Meddyginiaethol Ymchwiliol
bwys. Diet ydy un o’r
(CTIMP) yn berthnasol i’r treial hwn. Arweiniodd hyn at drafodaeth ddiddorol ag
prif ffactorau sy’n achosi
Yr Athro Ivor Chestnutt o Ysgol
Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a
plac i dyfu, a bwydydd a
Ddeintyddiaeth Prifysgol Caerdydd oedd yn
Chynhyrchion Gofal Iechyd (MHRA) ynglŷn â
arwain yr astudiaeth Sêl neu Farnais, ar y cyd
rhoi protocolau CTIMP ar waith mewn clinig
diodydd llawn siwgr ydy’r
â Gwasanaeth Deintyddol Cymunedol Bwrdd
deintyddol symudol ar adeg pan roedd yr
cyfranwyr mwyaf. Yn aml,
Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro. Bwriad
MHRA yn cynhyrchu ei Ddulliau Gweithredu
yr Athro Chestnutt a’i dîm oedd darganfod
Wedi’u Haddasu yn ôl Risg wrth fynd ati
mae cyfraddau pydredd
a oedd posib atal pydredd ar gilddannedd
i Reoli Treialon Clinigol o Gynhyrchion
yn uwch ymhlith plant sy’n
parhaol cyntaf trwy ddefnyddio dwy
Meddyginiaethol Ymchwiliol. Mae’r Athro
driniaeth wahanol: selwyr rhychau (sêl) neu
Chestnutt yn credu y byddai trafodaethau
byw mewn cymunedau
farnais fflworid (farnais).
ynglŷn â’r dull o weithredu wedi’i addasu yn
difreintiedig.
ôl risg sy’n deillio o hyn yn gwneud rhedeg
Mae’r cilddannedd parhaol
treial tebyg eto’n llai o faich.
cyntaf sy’n torri trwodd
Rôl Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru
pan mae plentyn tua
Cafodd mwy nag 800 o blant eu trin fel rhan o’r treial a chael naill ai ‘sêl’ neu ‘farnais’. Aeth y plant, a oedd o gymunedau difreintiedig ar draws ardaloedd bwrdd iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro a Chwm
chwech oed yn enwedig
Taf, i glinig deintyddol symudol a oedd yn
Meddai’r Athro Ivor Chestnutt : “Mae’r
mewn perygl o bydru –
ymweld â’r ysgol bob chwe mis am dair
astudiaeth hon yn dangos bod gennon ni
blynedd.
yng Nghymru y seilwaith a’r cymorth i gynnal
croniad o blac sy’n ymosod
Dywedodd yr Athro Ivor Chestnutt: “Mae ein
un o’r treialon deintyddol clinigol mwyaf i’w
ar y dannedd sy’n achosi
cynnal yn y blynyddoedd diweddar.
hyn.
hymchwil wedi dangos bod farnais fflworid – sy’n hawdd i’w baentio ymlaen – yn atal
“Mae cymorth Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru
pydredd dannedd cystal â thriniaeth sy’n fwy
a’r cyrff a oedd yn ei ragflaenu wedi bod yn
anodd ac yn ddrytach. Dros y tair blynedd
hanfodol i ni allu cystadlu am y math hwn
llwyddwyd i arbed £68.13 y plentyn yn y
o waith, a chyflenwi astudiaeth heb ei hail
grŵp farnais.
ym maes treialon clinigol pragmatig yng Nghymru. Mae seilwaith ymchwil ar ffurf yr
“Mae’r astudiaeth wedi cynnig tystiolaeth
Uned Dreialon a’r cymorth ariannol ar gyfer
hynod werthfawr i wasanaethau deintyddol
costau ychwanegol triniaeth a chymorth
y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn y DU ac
gwasanaeth, a oedd yn sylweddol mewn
mae yna oblygiadau ar gyfer atal pydredd
astudiaeth fel hon, yn hanfodol.
dannedd ledled y byd.” “Fe wnaethon ni gael budd hefyd o fewnbwn nyrsys ymchwil Ymchwil Iechyd a Gofal
Agweddau newydd o’r treial 12
Cymru a fu’n ein helpu ni i hel ymatebion
i holiaduron y rhieni, a oedd yn bwysig er mwyn darparu sail i’r dadansoddiad o economeg iechyd a oedd yn rhan annatod o’r astudiaeth”. Y gosodiad ar gyfer y treial oedd Cynllun Gwên - Rhaglen Wella Genedlaethol ar Iechyd y Geg i Blant (www.designedtosmile. co.uk). Cafodd yr astudiaeth ei hariannu gan y Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd (NIHR) a’i chydlynu gan y Ganolfan Ymchwil Treialon ym Mhrifysgol Caerdydd.
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Aenean commodo ligula eget dolor. Aenean massa. Et magnis dis parturient. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Aenean commodo ligula eget.
“Yn aml, mae’n rhaid tynnu dannedd, sydd wedi’u cynllunio i bara am oes, o fewn ychydig flynyddoedd ar ôl iddyn nhw dorri trwodd.” Yr Athro Chestnutt
Name Surname Name Surname
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
13
STOR I NODWE DD
Deg peth doeddech chi ddim yn eu gwybod am ADHD Athro Clinigol yn yr Is-adran Feddygaeth Seicolegol a Niwrowyddorau Clinigol ym Mhrifysgol Caerdydd ydy’r Athro Anita Thapar. Mae hi hefyd yn uwch ymchwilydd yn y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl (NCMH). Mae’n bur debyg eich bod chi wedi clywed am Anhwylder Diffyg Canolbwyntio a Gorfywiogrwydd – sy’n fwy cyfarwydd fel ADHD, ac mae’n un o’r cyflyrau niferus y mae ymchwilwyr NCMH yn eu hastudio. Mae’n gyflwr cymharol gyffredin a chredir ei fod yn effeithio ar rywle rhwng 1 ym mhob 100 i 3 ym mhob 100 plentyn yn y DU. Ond mae yna lawer o gamdybiaethau. Yma, mae’r Athro Thapar yn dweud deg peth wrthon ni nad oeddech chi efallai’n eu gwybod am
1
ADHD.
Nid jest bod yn ‘ddrwg’ ydy ADHD Cyfuniad o anawsterau canolbwyntio, gorfywiogrwydd ac ymddygiad byrbwyll ydy ADHD, sy’n achosi problemau go iawn o ran sut mae plentyn yn ymddwyn yn y cartref ac yn yr ysgol, ac mae’n effeithio ar ddysgu a
2
pherthnasoedd. Mae yna sail fiolegol gref i’r patrwm hwn o symptomau.
Dydy ADHD ddim yn ‘newydd’
Dydy ADHD ddim wedi dod yn fwy cyffredin yn ddiweddar
3
Dydy nifer yr achosion o ADHD ddim yn cynyddu – mae ymchwil yn dangos dydy nifer y bobl ag ADHD ddim wedi newid dros y blynyddoedd diweddar. Fodd bynnag, mae yna fwy o ymwybyddiaeth a chydnabyddiaeth o ADHD nawr, felly mae mwy o bobl yn cael diagnosis.
Disgrifiodd paediatregydd blant â’r nodweddion clinigol sy’n nodweddu ADHD yng nghyfnodolyn meddygol The Lancet mor gynnar â1902, ac mae yna ddisgrifiadau lawer cynharach hefyd – felly yn sicr dydy hwn ddim yn gyflwr ‘newydd’. 14
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
4
Mae rhai plant yn tyfu allan o ADHD, ond dydy rhai ddim Mae cwrs ADHD yn amrywio’n fawr. Tra bo symptomau ADHD yn dod i ben i rai unigolion pan fyddan nhw’n dod yn oedolyn, fe fydd llawer yn parhau i fodloni holl feini prawf diagnosis, neu o leiaf yn parhau i gael rhai o’r symptomau.
5
Dydy diagnosis ADHD ddim o reidrwydd yn golygu y bydd plentyn yn cael meddyginiaeth ar bresgripsiwn Yn y DU, ymyriadau ymddygiadol ydy’r driniaeth gyntaf i blant ag ADHD mwy cymedrol. Dydy meddyginiaeth dim ond yn cael ei defnyddio pan
67
fo symptomau ADHD yn ddifrifol ac yn achosi anawsterau mawr. Hyd yn oed wedyn, ni ddylid rhoi meddyginiaeth heb ymyriadau ymddygiadol.
Does yna ddim prawf ar gyfer ADHD Dydy profion gwaed neu sganiau’r ymennydd ddim yn gallu dangos a oes gan rywun ADHD ai peidio. Mae’r diagnosis yn cael ei wneud trwy edrych ar hanes clinigol yn ofalus, gan gynnwys gwybodaeth o’r cartref a’r ysgol, a thrwy arsylwi ar y plentyn mewn amgylchedd clinig.
Does gan ADHD ddim i’w wneud â bwyd sothach, na bod yn rhiant gwael
Hyd yma does yna ddim tystiolaeth o bwys i awgrymu bod siwgr ac ychwanegion bwyd artiffisial yn chwarae unrhyw ran mewn ADHD. Does yna fawr o dystiolaeth ychwaith i ddangos bod newid mewn diet yn gallu helpu symptomau ADHD. Yn sicr, dydy rhianta gwael neu ddiffyg disgyblaeth ddim yn achosi ADHD.
8
Mae bod yn rhiant i blentyn ag ADHD yn gallu bod yn llawn her, ond mae strategaethau rhianta penodol gyda mwy o strwythur, cael trefn arferol a gwobrwyo ymddygiad da yn gallu helpu.
Does yna ddim un peth arbennig sy’n achosi ADHD Rydyn ni’n gwybod hyd yma mai anhwylder genetig ydy ADHD i
9
Mae geneteg yn bwysig ond does yna yr un ‘genyn ADHD’ Er bod cysylltiad cryf rhwng ein geneteg ac ADHD, does yna yr un genyn penodol sy’n ei achosi – yn hytrach, mae llawer o enynnau gwahanol fel petaen nhw’n cyfrannu at ein gwneud ni’n fwy tebygol o ddatblygu ADHD. Rydyn ni’n gwybod hefyd dydy’r genynnau hyn ddim yn llwyr
raddau helaeth, ond mae ambell ffactor amgylcheddol yn gallu
gyfrifol am ddatblygu ADHD, felly mae’n rhaid bod yna bethau yn
chwarae rhan hefyd. Rydyn ni eto i ddeall sut y mae’r ffactorau
amgylchedd y bobl ifanc sydd hefyd yn chwarae rhan. Dydyn ni
gwahanol hyn yn cyfrannu at ddatblygu’r cyflwr.
ddim yn gwybod yn union beth eto, a dyna pam fod ymchwil fel
10
ein un ni’n mynd rhagddi. Dyma pam hefyd nad oes yr un prawf
Mae ADHD yn gallu rhedeg mewn teuluoedd, ond nid bob amser
geneteg sy’n gallu dweud wrthon ni a oes gan rywun ADHD ai peidio.
Mae pobl sydd â pherthynas agos sy’n dioddef o ADHD yn fwy tebygol o gael ADHD, neu nodweddion ADHD eu hunain, na phobl sydd heb. Fodd bynnag, fel y disgrifiwyd uchod, dydy’r ffordd y mae genynnau’n cyfrannu at ADHD ddim yn syml. Mae hyn yn golygu na fydd rhywun sydd â pherthynas agos sy’n dioddef o ADHD o reidrwydd â’r cyflwr eu hunain, ac mae’n bosibl nad oes gan rywun sydd ag ADHD berthynas arall sy’n dioddef o’r cyflwr o gwbl. Mae’r ffordd y mae genynnau’n rhyngweithio â ffactorau eraill yn eithriadol o gymhleth, a dyna pam fod ymchwil yn y maes hwn mor bwysig.
I gael mwy o wybodaeth oddi wrth yr NCMH am ADHD ewch i: www.ncmh.info/conditions-we-study/attention-deficit-hyperactivity-disorder/ Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
15
FE AT U RED
Mae menywod beichiog a mamau newydd yn teimlo bod eu hiechyd ‘dan wyliadwriaeth’
Yn ôl astudiaeth a gyhoeddwyd yn ddiweddar o Uned Treialon De-ddwyrain Cymru, mae mamau newydd a menywod beichiog heddiw’n teimlo’u bod nhw’n cael eu barnu fwy nag erioed o’r blaen. Cafodd yr astudiaeth gryn sylw yn y cyfryngau, gan daro tant â mamau newydd a’r rhai sy’n feichiog ledled y DU. Mae Aimee Grant, awdur arweiniol yr ymchwil, yn dweud wrthon ni am yr hyn a ddysgon nhw ar ôl siarad â mamau a neiniau ledled De Cymru.
“
“”Mae beichiogrwydd yn amser pan mae disgwyl i fenywod wneud newidiadau i’w hiechyd er
budd eu plentyn sydd heb ei eni. Mae’r rhestr o ‘ymddygiadau peryglus’ wedi cynyddu’n sylweddol dros yr hanner can mlynedd diwethaf, a heddiw mae mamau beichiog yn cael eu cynghori i roi’r gorau i alcohol, sigaréts ac amrywiaeth o fwydydd, ymysg pethau eraill. Ar ôl geni’r babi, mae menywod yn cael eu hatgoffa bod llaeth y fron yn rhagori ar laeth fformiwla – ac maen nhw’n gallu teimlo’n euog pa un bynnag y maen nhw’n ei ddewis. Ond rydyn ni wedi darganfod nad ydy menywod yn cael llonydd cyn y geni neu wedi’r geni â’u hymdrechion ynglŷn â’u hiechyd: mae ffrindiau, teulu a hyd yn oed dieithriaid yn plismona’u hymddygiad, gan ganolbwyntio ar unrhyw beth sy’n cael ei ystyried i fod yn beryglus i iechyd y babi. Fe siaradon ni â chwe mam, gyda babanod dwy oed ac iau, a’u mamau nhw (y neiniau) er mwyn iddyn nhw ddweud wrthon ni am eu profiadau nhw o fwydo babanod. Fe ddywedodd y mwyafrif ohonyn nhw fod ffrindiau, teulu a phobl nad oedden nhw’n eu hadnabod yn dda iawn yn eu holi ynglŷn â sut roedden nhw am fwydo’u babanod yn syth ar ôl clywed eu bod nhw’n feichiog. Roedd fel petai gan bawb a oedd yn gofyn farn ar beth ddylai’r dewis ‘cywir’ fod. Er bod y rhan fwyaf o’r bobl a oedd yn gofyn y cwestiynau’n gwneud hynny gyda bwriadau da, roedd rhai o’r mamau’n crybwyll profiadau mwy busneslyd a beirniadol. Roedd y plismona a’r wyliadwriaeth lefel isel, hollbresennol hwn yn parhau wedi i’r babi gael ei
16
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
eni hefyd, gan ganolbwyntio ar fwydo y tro hwn. Yn gyffredinol, fe ddywedodd y mamau fod y pwysau oddi wrth y gweithwyr iechyd proffesiynol yn llai nag o gyfeiriadau eraill. Roedd cyngor di-fudd am fwydo, a hwnnw’n aml yn anghywir, yn dod o amrywiaeth eang o ffynonellau. Fe glywson ni y byddai ffrindiau’n rhoi pwysau ar rai menywod i fwydo’u babanod yn wahanol, ac yn y diwedd roedd y mamau’n cilio o’r berthynas er mwyn stopio’r cyngor diddiwedd. Roedd teulu a ffrindiau hefyd yn barnu menywod ynglŷn â sut roedden nhw’n bwydo’u babi, er enghraifft yn eu beirniadu am fwydo ar y fron yn aml (ymddygiad normal i fabanod ifanc). Y syndod mwyaf oedd bod dieithriaid yn parhau i roi pwysau. Roedd dieithriaid yn holi mamau ynglŷn â pha laeth oedd yn cael ei fwydo i’r babi o’r botel mewn mannau cyhoeddus. Roedd ofn cael beirniadaeth negyddol hefyd ynglŷn â pharatoi fformiwla: dywedodd un fam ei bod hi’n cuddio’r powdr o dan y bwrdd fel na fyddai’n cael ei weld.
Fe ddywedodd un o’r mamau wrth ymchwilwyr am ei phrofiad mewn caffi. Roedd Tanya, a oedd yn feichiog ar y pryd, yn cael cinio gyda’i mam. Doedden nhw ddim yn disgwyl i’r wetar ddweud wrthyn nhw beth i’w fwyta.
Mae’n bwysig i famau newydd sy’n bwydo ar y fron
Ond yn ôl Tanya, roedd yn ymddwyn ‘fel math o blismon bwyd’.
eu bod nhw’n teimlo’u bod nhw’n gallu gwneud hynny mewn mannau cyhoeddus. Mae bod yn fam o’r newydd yn waith blinedig iawn ac mae dod o
“Mi ddywedodd ‘Yr unig bethau alli di gael ydy, ym, caws a phicl’.”
hyd i amser i dynnu llaeth o’r fron i’w ddefnyddio mewn mannau cyhoeddus yn ychwanegu un dasg
“Roedd jyst fel, ‘Allwn ni’m rhoi hwn i ti.’ Roedd yn union fel mai ef oedd yr
arall sy’n mynd ag amser at eu diwrnod. Felly
arbenigwr ar feichiogrwydd.”
mae’r plismona yma o sut mae mamau newydd yn ymddwyn mewn mannau cyhoeddus yn debygol o gyfrannu at gyfraddau isel bwydo ar y fron yn y DU.
Dywedodd Tanya wrthon ni hefyd fod dyn a oedd yn glanhau’r llawr mewn caffi arall wedi gofyn iddi a oedd hi’n bwydo ar y fron wrth iddi afael mewn potel o laeth roedd hi wedi’i dynnu.
Ochr yn ochr â hyn, does gan y DU ar hyn o bryd ddim diwylliant cryf o fwydo ar y fron neu ymyriadau digonol i helpu mamau i gyrraedd eu
Y cyfan ddywedodd hi oedd: “Ydw”, ond wedyn mi wnaeth hi gyfaddef: “ Mae’n
targedau bwydo ar y fron, felly mae hyn yn golygu
beth eitha’ busneslyd... Faswn i ddim yn mynd fyny ato ef a gofyn ‘Be gest ti i
nad ydy gwybodaeth a chymorth ynglŷn â bwydo
ginio heddiw?’”
ar y fron yn cael eu rhannu â mamau newydd. Mae hyn yn esbonio pam fod 81% o famau newydd yn dechrau bwydo ar y fron, ond dim ond 55%
Ymchwilwyr: Miss Ruby Marzella, myfyrwraig
Sefydliadol Ymddiriedolaeth Wellcome a gafodd
sy’n dal i fwydo ar y fron erbyn y chweched
lleoliad haf, Ysgol Feddygaeth Prifysgol Caerdydd;
ei chwblhau ym mis Ionawr eleni. Roedd yr ail
wythnos. O’r herwydd, mae’n wirioneddol bwysig
Dr Dawn Mannay, Uwch-ddarlithydd, Ysgol y
brosiect hwn yn archwilio iechyd a lles mewn
nad ydy mamau sy’n bwydo fformiwla’n cael eu
Gwyddorau Cymdeithasol, Prifysgol Caerdydd.
beichiogrwydd (ac ymddygiadau iechyd fel
stigmateiddio pan maen nhw’n bwydo’u babanod.
Mannay, Uwch-ddarlithydd, Ysgol y Gwyddorau
Os gwelwch chi fenyw sy’n feichiog neu sydd
Cymdeithasol, Prifysgol Caerdydd.
â babi gyda hi, a chithau ddim yn ei hadnabod, y cyngor gorau ydy ichi feddwl yn ofalus cyn gofyn cwestiynau am fwydo babanod. Fe allai’ch cwestiynau a’ch sylwadau fod yn gwneud sefyllfa anodd yn waeth.
”
Detholiad wedi’i addasu o ddarn a ysgrifennwyd yn wreiddiol ar gyfer The Conversation ydy’r uchod.
Rhwydwaith Ymchwil Plant a Phobl Ifanc, a oedd yn rhan o Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, wnaeth ariannu’r astudiaeth. Ar hyn o bryd, mae Aimee’n gweithio ar fideo wedi’i hanimeiddio i helpu i rannu’r darganfyddiadau ar y cyfryngau cymdeithasol.
Arweinydd Ymchwil: Dr Aimee Grant, Cydymaith Ymchwil yn Uned Treialon De-ddwyrain Cymru.
Feddygaeth Prifysgol Caerdydd; Dr Dawn
Mae Aimee hefyd wedi arwain astudiaeth fwy wedi’i hariannu gan Gronfa Cymorth Strategol
ysmygu adeg beichiogrwydd a bwydo babanod) o safbwynt cyfannol, gan ystyried hanes bywyd ac amgylchiadau’r menywod ar y pryd. Roedd menywod yn cael eu cyfweld dair gwaith, a thasgau cyfranogol yn cael eu defnyddio i’w helpu nhw i arwain y cyfweliadau. Mae hi’n cwblhau papurau o’r prosiect hwn ar hyn o bryd i’w cyhoeddi, ac mae’n bwriadu parhau â’r ymchwil hon yn hwyrach yn y flwyddyn. Os oes gennoch chi unrhyw gwestiynau neu os hoffech chi gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch ag Aimee Grant (GrantA2@cardiff.ac.uk ; 02920 687 622).
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
17
STO R I NODWEDD
Cwrdd â’n cymrodyr Mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n rhedeg nifer o gynlluniau ariannu â’r bwriad o ysgogi rhagoriaeth mewn ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol.
Nod ein Dyfarniad Cymrodoriaeth Ymchwil Iechyd ydy cefnogi unigolion i ddod yn ymchwilwyr
“Fel yr oeddwn i’n nesáu at raddio, fe ddechreuais
annibynnol ac i ymgymryd ag ymchwil o ansawdd
i ystyried fy opsiynau. Roedd gen i ddiddordeb
uchel. I gael gwybod mwy am ein cynlluniau
arbennig mewn clefydau. Pam eu bod nhw’n
ariannu ewch i:
digwydd? Beth y gellir ei wneud i helpu pobl a
www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ariannu/
theuluoedd y mae clefydau’n effeithio arnyn nhw?
ein-cynlluniau-ariannu-ni/ “Felly’r cam synhwyrol nesaf oedd gwneud PhD. Yma, fe allwn ni ddarllen ychydig yn fwy am dri o’n
Fe ddechreuais i geisio am brosiectau a oedd yn
cymrodyr iechyd a’r prosiectau y gwnaethon nhw
swnio’n ddiddorol, ac fe lwyddais yn fy nghais am
sicrhau arian ar eu cyfer.
brosiect ymchwil i glefyd Huntington o fewn y Grŵp Cyweirio’r Ymennydd.
Dr Emma Yhnell, Prifysgol Caerdydd
“Dwi wrth fy modd yn siarad efo cleifion a theimlo mod i’n gwneud gwahaniaeth go iawn i fywydau
“Yn ystod fy PhD, fe wnes i ychydig o ymchwil i hyfforddiant gwybyddol ymhlith pobl â chlefyd
pobl. Dwi’n cael fy nhalu i wneud rhywbeth dwi’n ei garu a dwi’n gwerthfawrogi hynny’n fawr.”
Huntington, a oedd yn caniatáu i mi wneud cais am gyllid ymchwil pellach i droi syniadau’n weithredoedd yng nghlinigau’r cleifion. I gychwyn, llwyddais i gael arian ymchwil oddi wrth Sefydliad Jacque a Gloria Gossweiler, i ddefnyddio proses delweddu’r ymennydd i geisio gweld a ydy hyfforddi’r ymennydd â gemau cyfrifiadurol yn
Dr Nathan Bray, Prifysgol Bangor Teitl: Symudedd ac Ansawdd Bywyd: Gwella dulliau o gynnal gwerthusiad economaidd o dechnolegau cynorthwyol ar gyfer oedolion a phlant sydd â nam ar eu symudedd
newid strwythur yr ymennydd.” Yn y DU, mae mwy nag 11 miliwn o bobl yn byw â Dyfarniad Cymrodoriaeth Ymchwil Iechyd Emma “Yn 2016, ar ôl i mi gwblhau fy PhD, derbyniais i Ddyfarniad Cymrodoriaeth Ymchwil Iechyd er mwyn archwilio ymhellach i hyfforddi’r ymennydd
nam, anabledd neu afiechyd cronig sy’n eu cyfyngu. Mae llawer o bobl yn dibynnu ar gymhorthion symudedd fel cadeiriau olwyn, i’w helpu nhw i symud o gwmpas ac i gadw’u hannibyniaeth.
â gemau cyfrifiadurol, gan edrych ar hyfforddiant gwybyddol wedi’i gynllunio’n benodol i’r unigolyn,
Teitl: Defnyddio hyfforddiant gwybyddol
ac ar ba mor ymarferol ydyw i bobl â chlefyd
cyfrifiadurol i ddarparu ymyrraeth therapiwtig
Huntington – rhywbeth sydd heb ei wneud erioed
bersonol i bobl â chlefyd Huntington
o’r blaen.
Sut y cyrhaeddais i fan hyn
ag anghenion symudedd hirdymor, hanner miliwn ohonyn nhw’n oedolion o oed gweithio. Mae angen mwy o dystiolaeth i ddeall pa ddyfeisiau ac ymyriadau ydy’r rhai mwyaf cost-effeithiol i wella
“Dwi wedi caru gwyddoniaeth erioed. Yn 2009, fe
“Ar sail gwaith cyn-glinigol ac ymchwil i glefydau
ddechreuais i fy ngradd gyntaf mewn biocemeg
eraill yr ymennydd, rydyn ni’n meddwl y gallai
ym Mhrifysgol Caerdydd, a gadarnhaodd mai
hyfforddi’r ymennydd â gemau cyfrifiadurol fod o
gwyddoniaeth oedd y maes roeddwn i eisiau
fudd i bobl sydd â chlefyd Huntington, ond mae’n
gweithio ynddo.
rhaid inni roi hyn ar brawf i fod yn sicr.
18
Mae’r GIG yn cefnogi mwy nag 1.2 miliwn o bobl
symudedd ac ansawdd bywyd. Nod y prosiect ydy datblygu mesur o ran ddeilliannau ansawdd bywyd sy’n gysylltiedig â symudedd, a fydd yn helpu ymchwilwyr a
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
“Dwi wrth fy modd â’r her o ateb cwestiynau does neb yn gwybod yr ateb iddyn nhw. Does yna’r un teimlad gwell na chael canlyniadau arbrawf rydych chi wedi bod yn gweithio arno am ddwy flynedd o’r diwedd.” Dr Emma Yhnell Cymru. Ond roedd ymchwil ddiweddarach yn awgrymu nad ydy cynlluniau’n aml yn cael eu cyflenwi’n gyson ar ôl i’r treial ddod i ben. Hefyd, ychydig o dystiolaeth sydd sy’n ymwneud ag effaith cynlluniau fel atgyfeirio cleifion i wneud ymarfer corff ar ganlyniadau iechyd hirdymor. Mae Kelly’n ymchwilio i roi treialon ôl-NERS ar
gweithwyr iechyd proffesiynol i ddeall sut mae
waith ledled y 22 awdurdod lleol yng Nghymru,
gwahanol gymhorthion symudedd yn effeithio
ac mae’n anelu at werthuso buddion corfforol a
ar ansawdd bywyd pobl â nam ar eu symudedd.
meddyliol NERS yn y tymor hir i gleifion.
Fe fyddai’r mesur deilliannau newydd hwn hefyd yn galluogi economegwyr iechyd i asesu pa
Mae hi’n gobeithio y bydd y dystiolaeth yn
mor gymharol gost-effeithiol ydy’r cymhorthion
ein helpu ni i ddeall pa fath o newidiadau y
symudedd gwahanol hyn. Fe fydd Nathan yn
Dr Kelly Morgan, Prifysgol Caerdydd
cyfweld pobl sy’n defnyddio cymhorthion symudedd , yna’n datblygu holiadur mesur deilliannau wedi’i seilio ar eu hymatebion. Fe fydd wedyn yn dilysu’r holiadur ac yn datblygu system
Mae yna gysylltiad rhwng gweithgarwch
sgorio wedi’i seilio ar eu dewis
corfforol a bod â llai o risg o gael clefyd y galon a diabetes, a theimlo’n well yn eich hunan. Ond dydy’r mwyafrif o oedolion yng Nghymru ddim
“Mae fy ngyrfa ym maes
ynglŷn â gweithgarwch corfforol.
llawn her, cyffro a boddhad;
Yn 2007, cafodd Cynllun Atgyfeirio Cleifion
hyd yma mae fy ngyrfa wedi
i wneud Ymarfer Corff Cenedlaethol (NERS)
canolbwyntio ar ymchwil i
gweithgarwch ymysg cleifion a oedd â’r risg
y bydd fy ngwaith yn cael effaith bositif ar fywydau
y rhanddeiliaid lleol heb orfod cyfaddawdu effeithiau’r cynllun. Fe fydd yr ymchwil hefyd yn datgelu mwy am ddeilliannau iechyd yn y tymor hir ar gyfer cleifion NERS o’u cymharu â chleifion eraill sy’n gymwys i gymryd rhan yn y cynllun ond nad ydyn nhw wedi gwneud hynny.
yn cadw at argymhellion iechyd cyhoeddus
ymchwil wedi bod yn un
anabledd a dwi’n gobeithio
gellir eu gwneud i NERS i ddiwallu anghenion
ei gyflwyno yng Nghymru i gynyddu lefelau fwyaf o gael problemau iechyd y gellid eu hosgoi trwy weithgarwch corfforol.
“Y rhan orau o fod yn ymchwilydd ydy’r cyfle parhaus i ddysgu a gweithio gydag unigolion o’r holl sectorau gwahanol, bob amser â’r nod o
Dangosodd gwerthusiad o’r cynllun fod y cynllun o fudd i gleifion sy’n cael eu hatgyfeirio
pobl ag anableddau.”
â phroblemau clefyd coronaidd y galon a
Dr Nathan Bray
edrych yn addawol, felly yn 2012 fe gafodd
phroblemau iechyd meddwl. Roedd y cyfan yn
wneud wahaniaeth i iechyd y cyhoedd.” Dr Kelly Morgan
NERS ei gyflwyno ledled holl awdurdodau lleol
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
19
STORI NODWEDD
Galluedd Meddyliol: Gweithredu mewn Ymchwil Ar 16 Mawrth 2017, daeth ymchwilwyr ac aelodau o’r cyhoedd o ledled y DU at ei gilydd yn Neuadd y Ddinas yng Nghaerdydd. Gyda’i gilydd, eu nod oedd datblygu
Fforwm Galluedd Meddyliol Cenedlaethol,
consensws i sicrhau bod ymchwil iechyd a
y mynychwyr ynglŷn â’u dirnadaeth o
gofal cymdeithasol yn fwy hygyrch i oedolion
egwyddorion y Ddeddf Galluedd Meddyliol
sydd â galluedd amharedig i gydsynio.
a’r angen am newid.
Y Fforwm Galluedd Meddyliol Cenedlaethol,
William Mieville-Hawkins oedd yr ail brif
Llywodraeth Cymru ac Ymchwil Iechyd a
siaradwr, gydag aelodau o’i deulu’n ymuno
Gofal Cymru oedd yn noddi’r diwrnod, ac
ag ef i roi adroddiad teimladwy iawn o’i
roedd yn unigryw oherwydd ei fod yn dwyn
wellhad parhaus o anaf catastroffig i’r
arweinwyr ymchwil a’r cyhoedd ynghyd o
ymennydd. Mewn anerchiad ysbrydoledig,
wahanol ddisgyblaethau a lleoliadau gofal.
fe ddygodd William a’i deulu sylw’n glir at yr angen am welliannau seiliedig ar dystiolaeth
Hwn oedd y cam cyntaf i ddatblygu canllaw
i wasanaethau a gofal, a dweud mor hanfodol
hawdd i’w ddarllen ar gyfer ymchwilwyr,
ydy gweithio’n agos gyda’r rhai y mae hyn
pobl sydd â galluedd amharedig a’r cyhoedd
yn effeithio’n uniongyrchol arnyn nhw. Fe
ynglŷn â rhoi Deddf Galluedd Meddyliol
allwch chi weld blog William am ei ddiwrnod
ar waith mewn ymchwil iechyd a gofal
yng Nghaerdydd yma mybraininjuryrecoveryblog.wordpress.
cymdeithasol.
com/2017/03/16/amazingly-proud/ Fe wnaeth dau brif siaradwr symbylu’r gynulleidfa i weithredu. Yn gyntaf, fe heriodd
Rhoddodd y gyfreithwraig (Heledd Wyn), yr
Barwnes Finlay o Landaf, Cadeirydd y
ymchwilydd (Vicky Shepherd), y cyfranogwr
20
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
(Charlotte Harding) a’r ofalwraig (Caryl Kelly) gyfres o gyflwyniadau byrion yn rhoi
diweddaraf am waith pellach, cysylltwch â healthandcareresearch@wales.nhs.uk
mewnwelediad pellach i ymchwil gydag oedolion sydd â galluedd amharedig. Fe osododd y rhain y llwyfan ar gyfer gweithdai mewn gofal brys, gofal dwys, anabledd dysgu, gofal dementia, iechyd meddwl a gofal diwedd oes/lliniarol, lle dygodd mynychwyr sylw at heriau a materion allweddol o fewn eu meysydd arbenigol. Cafodd y themâu o bob gweithdy eu dwyn yn ôl i’r grŵp cyfan er mwyn dechrau datblygu datganiadau consensws. Tanlinellodd Vaughan Gething, Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddod ag ymchwil a datblygiad gwasanaethau parhaus o fewn gwell cyrraedd i bobl sydd â galluedd amharedig, ac fe siaradodd am y cyfleoedd trwy gymunedau lleyg a chymunedau ymchwil sydd wedi’u hen sefydlu yng Nghymru i weithio’n agos â llunwyr polisi. Nodwyd gweithgareddau’r holl ddiwrnod ar ffurf ‘map’ gweledol.
5 Egwyddor y Ddeddf Galluedd Meddyliol 1.
1. Opsiwn lleiaf rhwystrol
2.
2. Y budd gorau
3.
3. Penderfyniadau annoeth
4.
4. Cefnogi unigolion
5.
5. Tybio galluedd
Fe fydd y mynychwyr i gyd nawr yn chwarae eu rhan yn natblygiad parhaus adnoddau hawdd i’w darllen yn y maes hwn. Os hoffech chi gael rhagor o wybodaeth neu os hoffech chi roi’ch enw ar y rhestr gylchrediad i gael y newyddion
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
21
S TO RI NODWE DD
“Dysgu i fyw ein bywydau”
Mae ymchwilwyr yng Nghanolfan PRIME Cymru wedi bod yn dilyn hynt dull arloesol o drin iechyd a llesiant myfy
Mae Andy Williams, Dirprwy Bennaeth Ysgol Gyfun Trefynwy, yn cyflwyno ymarfer adferol ac yn dweud wrthon ni am y buddion sydd wedi dod i’w ysgol yn ei sgil.
Yn Ysgol Gyfun Trefynwy, rydyn ni o’r farn mai damweiniol ydy camgymeriadau academaidd a chaiff myfyrwyr eu cefnogi.
“Yn wyneb pwysau o
Ond rydyn ni hefyd o’r farn mai damweiniol
amrywiol ffynonellau i
ydy camgymeriadau mewn ymddygiad, a
ysgolion fod yn ffatrïoedd
phan fo perthnasoedd yn cael eu niweidio, mae ein harfer adferol yn adlewyrchu’r
arholiadau, mae’r model
dull academaidd o fynd ati, ac yn darparu
adferol yn cefnogi ein
cymorth.
pobl ifanc i fyw eu
Mae ein canlyniadau dros y pum mlynedd diwethaf yn dangos y cyfraniad sylweddol y
bywydau fel unigolion
mae ymarfer adferol wedi’i wneud at lesiant
iach, cryf, gwerthfawr
ein myfyrwyr, staff a hefyd y gymuned
gyda’u traed ar y ddaear.”
ehangach. •
Bu gostyngiad o 95% yn nifer
y myfyrwyr yn derbyn gwaharddiad tymor penodol •
M
Bu gostyngiad o 160.5 i 2 yn
nifer y dyddiau a gollwyd oherwydd ae ymarfer adferol wedi trawsnewid
gwaharddiadau
ein hawyrgylch, ein hiaith a’n
•
diwylliant, ac rydyn ni o’r farn y
ysgol ar eu lefel uchaf yn ei hanes
gallai pob ysgol gael budd o’r model hwn.
•
Mae ffigyrau presenoldeb yn yr Mae pob disgybl yn yr ysgol wedi
gadael â chymhwyster Mae ysgol adferol yn pwysleisio
•
pwysigrwydd perthnasoedd i gefnogi llesiant
salwch cysylltiedig â straen ymhlith
emosiynol, datrys gwrthdaro ac atal niwed.
staff dros yr un cyfnod •
Bu gostyngiad o 82% mewn
Bu gostyngiad o 48% mewn tair
Mae’r ymarfer wedi’i seilio ar werthoedd
blynedd o ran ymddygiad gwrth-
cyfiawnder adferol, a ddefnyddir ym maes
gymdeithasol ymhlith pobl ifanc yn
cyfiawnder troseddol. Mae’n ymwneud â
Nhrefynwy.
grymuso unigolion trwy roi llais iddyn nhw. Mae ein dull o addysgu a dysgu yn meithrin
22
perthnasoedd a hunan-barch yn y dosbarth a thu hwnt, gan ddechrau â phrofiad y person ifanc a rhoi sgiliau iddyn nhw. Yn unol â’n credoau adferol craidd, rydyn i’n cefnogi ein pobl ifanc ni i fynegi eu safbwyntiau, eu meddyliau a’u teimladau, gan gryfhau eu synnwyr o’r hunan. Hefyd, mae’r ysgol nawr yn archwilio’r cysylltiadau rhwng datblygu ymarfer adferol ac iechyd meddwl a llesiant. Mae’n meithrin hunanhyder a hunan-werth trwy fynegi ac archwilio ein naratifau personol, gan edrych hefyd ag agweddau gwybyddol ac affeithiol ein natur, a thrwy allu mynegi ein hangen ni yn ogystal â chefnogi anghenion pobl eraill. Detholiad ydy’r uchod o ddarn a gyhoeddwyd yn wreiddiol yng nghylchgrawn SecEd.
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
yrwyr yn y gobaith y gellir ei rannu ledled ysgolion yng Nghymru.
Roedd profiad staff a myfyrwyr yn
Rôl ymchwil
adlewyrchu ac yn cadarnhau egwyddorion ymarfer adferol, ac fe helpodd ni i ddeall yn well sut rydyn ni’n meddwl bod y dull
Dywed yr Athro Nina Gobat, Cymrawd Ymchwil o Ganolfan PRIME Cymru, wrthon ni am sut y daeth hi’n rhan o’r prosiect.
yn gweithio i gyflawni ei ddeilliannau. Disgrifiodd myfyrwyr y teimlad o fod yn hyderus ac o gael eu gwerthfawrogi. Roedden nhw’n gallu cyfleu mewn geiriau
Beth wnaethon ni?
sut roedden nhw’n teimlo – roedd hyn yn
Fe ddefnyddion ni ddull newydd o ddatblygu ymyriadau o’r enw gwerthuso ffurfiannol
drawiadol iawn yn fy marn i. Ac i’r staff? Fe wnaethon nhw ddatblygu ymrwymiad i ddeall ymddygiad myfyrwyr a symud y
pragmatig. Er mwyn gwneud hyn, fe wnaethon ni edrych ar y dystiolaeth ynglŷn â dulliau adferol o fynd ati a gweithio gydag Andy i lunio model o’r hyn roedden ni’n meddwl oedd yn digwydd yn yr ysgol. Wedyn, fe aethon ni ati i redeg nifer o
ffocws o ddefnyddio cosb a chanmoliaeth i ganolbwyntio ar berthnasoedd. Ymhlith y deilliannau hirdymor oedd mwy o ymgysylltu o fewn yr ysgol, myfyrwyr yn chwarae rhan fwy positif yn eu dysgu ac enw da’r ysgol yn cryfhau. Yn ôl disgrifiad y myfyrwyr,
grwpiau ffocws gyda staff a myfyrwyr a chyfweld yr uwch-reolwyr i roi’r model hwn ar brawf, a’i fireinio ymhellach i archwilio meysydd oedd heb eu datblygu’n llawn.
ni’n cydweithredu i edrych ar y pethau
pherchnogaeth staff ac uwch-reolwyr ar y dull hwn o fynd ati’n hollol sylfaenol er
“rheng flaen”, h.y. yn yr ysgol, yn hytrach na cheisio gorfodi ein syniadau ymchwil ni ar systemau a oedd yn bodoli’n barod. Roedden ni’n gallu nodi beth sydd wedi caniatáu i’r ymyrraeth hon barhau a thyfu yn yr ysgol dros amser, yn ogystal â’r pethau sy’n herio’i barhad.
Beth wnaethon ni ei ddarganfod?
a thensiynau rhwng deilliannau llesiant a chyrhaeddiad academaidd. I gadw ymarfer adferol yn fyw ac yn iach, mae’n broses barhaus o fyfyrio a chyflwyno gwelliannau.
ddibynadwy ac yn gefnogol.
mwyn iddo ddatblygu a pharhau. Ond mae
arloesol a oedd eisoes yn gweithio yn y
staff, diffyg cysondeb wrth gyflawni’r dull
roedd diwylliant yr ysgol yn gynhwysol, yn
Mae ymrwymiad, buddsoddiad a
Yr hyn sy’n newydd am y gwaith ydy y buon
yna heriau hefyd, wrth gwrs, fel newidiadau
“Rydyn ni’n ceisio meddwl am iechyd yn gynharach o lawer. Mae a wnelo hefyd â darganfod ffyrdd newydd o gynnal ymchwil.”
“(Llesiant) ydy’r sail y rhedir yr ysgol arni. Os ydy myfyrwyr yn teimlo’n saff ac yn ddiogel, yn teimlo’r cariad bron, mae fel un teulu mawr ac yna maen nhw’n fwy tebygol o ganolbwyntio a mynd ymlaen â’u gwaith.” – myfyriwr
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
23
NEWY DDI O N
Fforwm Ymchwil a Datblygu’n dod i Gymru Mae’n bleser gan Fforwm Y&D GIG, Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ac Awdurdod Iechyd Cymru gyhoeddi y bydd Fforwm Y&D Blynyddol GIG 2018 yn cael ei gynnal ar 14 a15 Mai 2018 yng Ngwesty’r Celtic Manor, Casnewydd. Fe fydd digwyddiad 2018 yn cyd-fynd â phen-blwydd y GIG yn 70 oed. Gwesty’r
Beth oedd y deilliannau?
cydweithrediad rhwng PRIME a DECIPHer (y
Prif ddeilliant yr ymchwil hon oedd
Ganolfan Datblygu a Gwerthuso Ymyriadau
cydgynhyrchu model o ddull adferol ar gyfer
Cymhleth er mwyn Gwella Iechyd y Cyhoedd)
yr ysgol gyfan sy’n cael effaith ar lesiant
yn allweddol i lwyddiant y prosiect.
myfyrwyr. Mae’r dull a fabwysiadwyd yn Nhrefynwy’n enghraifft o arloesi rheng flaen.
Ariennir y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd
Rydyn ni’n gobeithio y gallwn ni rannu hwn
mewn Ysgolion trwy’r Ganolfan Genedlaethol
mewn ffordd y bydd ysgolion eraill yn gallu
ar gyfer Ymchwil ar Iechyd a Llesiant y
ei ddefnyddio i wella deilliannau iechyd
Boblogaeth, Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.
Celtic Manor fydd yn lletya’r Fforwm, gan ganiatáu mwy o le ar gyfer sesiynau, arddangosfeydd a gweithdai. Meddai’r Athro Jon Bisson, Cyfarwyddwr Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru: “Rydyn ni’n edrych ymlaen at groesawu cymuned Ymchwil a Datblygu ledled y DU i’r achlysur gwych yma ac i ddathlu pwysigrwydd
a llesiant. Rydyn ni’n bwriadu dilyn hynt
ymchwil wrth gyrraedd carreg filltir gyffrous
ymlediad y dull hwn trwy gasglu gwybodaeth
pen-blwydd y GIG yn 70 oed.”
fel mater o drefn trwy Rwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion, y mae Ysgol Gyfun Trefynwy’n aelod ohono. Ac mae’r cyfan yn bwydo’n dwt i Ddeddf
“Den ni i gyd yn gyfartal yma. Boed yn staff neu’n fyfyrwyr. Den ni i gyd yr un fath.” – myfyriwr
Meddai’r Athro Maria Palmer, Cyfarwyddwr y Fforwm Y&D: “Rydyn ni wrth ein boddau ein bod ni wedi sicrhau lleoliad mor wych ar gyfer Fforwm Blynyddol 2018. Rydyn
Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru)
ni’n ddiolchgar i Ymchwil Iechyd a Gofal
2015. Mae’r Ddeddf yn ymwneud â gwella
Cymru sydd wedi rhoi cymorth hynod i ni i’n galluogi ni i ddod â’r Fforwm Blynyddol i
llesiant cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a diwylliannol Cymru. Yn benodol, yn y cyd-destun hwn, “Cymdeithas lle mae llesiant corfforol a meddyliol pobl o’r pwys mwyaf a lle mae pobl yn deall y dewisiadau a’r ymddygiadau sy’n fuddiol i’w hiechyd yn y dyfodol.” Mae honno’n weledigaeth sy’n ysbrydoli ac yn un y bydd angen ymrwymiad ac arloesedd i’w chyflawni. Grant a dderbyniwyd trwy’r Gronfa Cymorth Strategol Sefydliadol (ISSF) ym Mhrifysgol Caerdydd, ac a ariennir gan Ymddiriedolaeth
“Maen nhw’n dod i lawr i’ch lefel chi, dydyn nhw ddim yn sefyll yn y tu blaen yn dweud, ‘Fi ydy’ch athro chi, mae’n rhaid ichi fy mharchu i’, dydyn nhw ddim yn wthgar. Maen nhw’n eich helpu chi i sylweddoli be’ dech chi’n ei wneud yn anghywir a sut y gallwch chi ei sortio.” – myfyriwr
Wellcome, oedd yn cefnogi’r prosiect. Roedd
24
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
Gymru yn 2018. I gael y wybodaeth ddiweddaraf am Fforwm Blynyddol 2018, gan gynnwys pryd y bydd y galw am grynodebau ac archebu’n agor, ewch i: www.delegant.co.uk/2018rdf
Ymladd yn erbyn anweithgarwch Cafodd prosiect, i asesu a ydy rhoi talebau i arddegwyr eu gwario ar weithgareddau o’u dewis nhw’n gallu gwella’u hiechyd, ei lansio eleni ym Mharc Trampolîn Limitless yn Abertawe. Fe fydd wyth ysgol uwchradd yn Abertawe a thua 1,000 o ddisgyblion rhwng 13 ac 14
Fe fydd pedair ysgol sy’n cymryd rhan yn y
oed yn cymryd rhan yn y prosiect ACTIVE,
prosiect yn derbyn £20 y mis mewn talebau,
sy’n cael ei redeg gan dîm o ymchwilwyr sy’n
am 12 mis, i wario ar weithgareddau corfforol
gweithio yn Sefydliad Farr, Ysgol Feddygaeth
o’u dewis nhw. Fe fydd y pedair arall yn
Prifysgol Abertawe.
cael eu trin fel grŵp cymharol ac fe fyddan nhw’n parhau fel arfer, ond fel diolch am
Sefydliad Prydeinig y Galon sy’n ariannu’r
gymryd rhan fe fyddan nhw’n derbyn cwrs
prosiect, a’i nod ydy gweld a ydy rhoi talebau
ymwybyddiaeth ofalgar wedi’i ariannu’n
i arddegwyr eu gwario ar weithgareddau o’u
llawn ar gyfer disgyblion neu athrawon.
dewis nhw’n gallu lleihau’r amser sy’n cael ei dreulio’n eistedd, gwella ffitrwydd, lleihau’r
Fe fydd y ddau grŵp yn cymryd rhan mewn
risg o glefyd y galon a gwella iechyd yn
ymarferion casglu data, yn mesur ffitrwydd,
gyffredinol.
cymhelliant ac iechyd y galon ac fe fydd disgyblion yn gwisgo mesurydd cyflymu i
Mae prosiect ACTIVE yn dilyn ymlaen o
gofnodi lefelau gweithgarwch.
astudiaeth gynharach, lle rhoddwyd talebau i blant mewn ysgol yn Abertawe i’w gwario ar
Meddai’r Athro Sinead Brophy, un o
weithgareddau chwaraeon.
ben ymchwilwyr Sefydliad Farr yn Ysgol Feddygaeth Prifysgol Abertawe: “Mae’r
Fe fydd pob ysgol sy’n cymryd rhan yn derbyn adroddiad ar ganlyniadau’r
Anweithgarwch corfforol ydy un o’r materion pwysicaf ym maes iechyd y cyhoedd heddiw. Mae astudiaethau wedi awgrymu bod gweithgarwch corfforol mewn llencyndod wedi dirywio. Mae ymchwil wedi dangos bod gweithgarwch corfforol yn gallu rheoli pwysau, lleihau straen a hyd yn oed arwain at IQ uwch.
Fe ddangosodd yr astudiaeth fod disgyblion
prosiect yma’n ceisio edrych ar sut y gallwn
Blwyddyn Naw a dderbyniodd y talebau
ni helpu arddegwyr i fod yn fwy egnïol
wedi gwella’u hagwedd at weithgareddau
a sut y mae bod yn egnïol yn effeithio
corfforol, wedi cymdeithasu mwy â ffrindiau
ar gyflawniad addysgol, perthnasoedd
ac wedi gwella’u ffitrwydd a’u gweithgarwch
cymdeithasol, ac iechyd, ffitrwydd a lles y
I ddilyn prosiect ACTIVE ar Twitter ewch i:
corfforol.
disgyblion.”
@ActiveProject_
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
25
Diwrnod Treialon Clinigol Rhyngwladol 2017 Ar 20 Mai, dathlwyd cyfraniad 24,000 o bobl fu’n cymryd rhan mewn ymchwil yng Nghymru’r llynedd. Mae Diwrnod Treialon Clinigol Rhyngwladol yn nodi’r diwrnod y dechreuodd James Lind ar ei dreial clinigol cyntaf erioed ar fwrdd yr HMS Salisbury ym 1747. Fe gymerodd y llawfeddyg morwrol12 o ddynion a oedd yn dioddef o’r sgyrfi, eu rhannu nhw’n chwe phâr ac arbrofi â gwahanol feddyginiaethau. Gwnaeth y ddau a driniwyd â ffrwythau sitrws wella’n rhyfeddol. Fe wnaeth yr arbrawf mwy na gwella dau ddyn o’r sgyrfi; fe baratôdd y ffordd hefyd ar gyfer darganfod y datblygiadau rydyn ni i gyd yn gyfarwydd â nhw ym maes iechyd a gofal
26
cymdeithasol – o driniaethau effeithiol ar gyfer
Un o’r ffyrdd hawsaf i bobl allu cymryd rhan mewn ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol ydy cofrestru ar gyfer Doeth Am Iechyd Cymru.
canser i therapi gwybyddol ymddygiadol. Cynhaliwyd digwyddiadau i ddathlu Diwrnod Treialon Clinigol Rhyngwladol ledled Cymru, yn cynnwys ‘taith satswma’ gan Ymddiriedolaeth Gwasanaeth Ambiwlans Cymru, a digwyddiad yn wynebu’r cyhoedd yn Amgueddfa’r Glannau yn Abertawe. Meddai’r Athro Jon Bisson, Cyfarwyddwr Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru: “Y tu ôl i bob triniaeth effeithiol mae yna berson. Rhywun sydd wedi cymryd rhan mewn astudiaeth neu brosiect ymchwil. Hebddyn nhw, ni fyddai’r
IYn y cyfnod cyn Diwrnod Treialon Clinigol
triniaethau rydyn ni’n dibynnu arnyn nhw’n
Rhyngwladol, fe wnaethon ni lansio ein fideo
bodoli. Felly mae Diwrnod Treialon Clinigol
newydd wedi’i hanimeiddio. Mae’r fideo, sy’n
Rhyngwladol yn cynnig cyfle gwych i ddiolch i’r
targedu’r cyhoedd sydd heb ddim neu fawr
24,000 o bobl a gymerodd ran mewn ymchwil
o wybodaeth am ymchwil, yn egluro ymchwil
yng Nghymru.”
mewn termau hawdd eu deall.
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
Ychwanegodd Jon Bisson : “Rydyn ni’n gobeithio y bydd y fideo’n sbarduno mwy o bobl i ofyn ynglŷn ag ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol. Mae cymryd rhan, waeth pa mor fawr neu fach, yn rhoi’r cyfle i bobl wella gofal yfory. Mae hynny’n beth pwerus.” Yn ystod Wythnos Treialon Clinigol Rhyngwladol fe wnaethon ni hefyd lansio ein
tudalen Facebook gyntaf erioed. Mae Doeth Am Iechyd Cymru’n gyfle unigryw i fod yn rhan o siapio iechyd a lles cenedlaethau’r dyfodol yng Nghymru, a helpu’r GIG yng Nghymru i gynllunio ar gyfer
Cofiwch ddilyn, hoffi a rhannu ein tudalen Facebook a’n sianel YouTube:
y dyfodol. I gofrestru gyda Doeth Am Iechyd
Facebook www.facebook.com/ResearchWales/
Cymru ewch i: www.doethamiechydcymru.
YouTube www.youtube.com/channel/UCKR5m1jTmj06DnECTA5XTfg
llyw.cymru Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
27
Calendr Click here for: Calendr digwyddiadau Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru 28
Cynhadledd Ymchwil a Datblygu Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan
MediWales Connects
Dydd Mawrth 20 Mehefin Canolfan Christchurch, Casnewydd
Dydd Mercher 21 Mehefin Gwesty Mercure Holland House, Caerdydd
Wythfed cynhadledd flynyddol ymchwil a
Cynhadledd gydweithredu GIG Cymru-gyfan.
datblygu BIPAB, gyda siaradwyr yn cynnwys
Fe fydd y digwyddiad yn dwyn sylw at, ac
yr Athro Marcus Longley, Prifysgol De Cymru,
yn rhoi lle amlwg i’r gwaith rhagorol y mae
a Louise Taylor, bydwraig ymgynghorol.
cymunedau iechyd a gofal yng Nghymru’n ei wneud.
Geneteg a Genomeg ar gyfer y 3edd
Ciniawa gyda Dementia mewn Cof
Dydd Mercher 21 Mehefin Jurys Inn, Caerdydd
Dydd Mercher 21 Mehefin Pencadlys y Sgowtiaid a’r Geidiau,
Beth am ymuno â Pharc Geneteg Cymru ar
Fe fydd y seminar yn dwyn sylw at
gyfer yr ail gynhadledd ‘3G’ a darganfod sut
bwysigrwydd y profiad o giniawa i
mae geneteg a genomeg yn effeithio ar ein
breswylwyr mewn gofal tymor hir, gan
bywydau bob dydd?
ganolbwyntio ar dementia.
Cynhadledd y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Ymchwil ar Iechyd a Llesiant y Boblogaeth
Cynhadledd Genedlaethol Gwasanaethau Cymdeithasol Dydd Mercher 28 Mehefin Venue Cymru, Llandudno
Dydd Llun 26 Mehefin Park Plaza, Caerdydd
Cyfle i ymuno ag arweinwyr allweddol o
Cyfle i ddysgu mwy am waith y Ganolfan.
wrando ar siaradwyr sy’n llawn ysbrydoliaeth,
faes gofal cymdeithasol ledled Cymru, i gwybodaeth a chymhelliant.
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
Cynhadledd Strôc Cymru 04 - 05 Gorffennaf Canolfan yr Holl Genhedloedd,
Cynhadledd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru Dydd Iau 05 Hydref Stadiwm SWALEC
Cynhadledd flynyddol y Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia Dydd Mawrth 10 Hydref Jurys Inn, Caerdydd
Un o’r digwyddiadau amlddisgyblaeth mwyaf yng Nghymru, ac mae’r gynhadledd nawr yn ei 16eg flwyddyn.
Cynhadledd Canser Cymru
Collaborate 2017
23 - 25 Tachwedd Stadiwm y Principality, Caerdydd
Dydd Mawrth 17 Hydref Canolfan y Celfyddydau Taliesin, Abertawe
Wedi’i gwesteio gan Rwydwaith Canser
Â’r nod penodol o ddathlu a hybu prosiectau
Cymru a Phartneriaeth Canser Cymru, fe fydd
a phartneriaethau cydweithrediadol ar draws
y gynhadledd yn dwyn y gymuned ganser
diwydiant, academia, llywodraeth, byrddau
broffesiynol at ei gilydd o’r byd ymchwil ac o
iechyd a sefydliadau eraill.
wahanol ddisgyblaethau clinigol.
Fforwm Y&D GIG 2018 14 - 15 Mai 2018 Celtic Manor, Casnewydd Fe fydd Fforwm Y&D GIG, Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru a’r Awdurdod Ymchwil Iechyd yn dod at ei gilydd i westeio digwyddiad blynyddol 2018. Fe fydd yn bosibl i’r rheiny sydd eisiau mynychu archebu lle yn ddiweddarach eleni www.annualrdforum.org. uk/delegates
CYLLID
Dyddiadau lansio cynlluniau ariannu Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru 2017 Haf Dyfarniad Ysgoloriaeth Gofal Cymdeithasol PhD
2018 Haf Dyfarniad Ysgoloriaeth Iechyd PhD
Mis Medi Dyfarniad Amser Ymchwil Glinigol 2017 Dyfarniad Cymrodoriaeth Ymchwil Iechyd
Mis Medi Dyfarniad Amser Ymchwil Glinigol 2018 Dyfarniad Cymrodoriaeth Ymchwil Gofal Cymdeithasol
Mis Tachwedd Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd (RfPPB) Cymru Cynllun Ariannu Ymchwil – Dyfarniad Grant Gofal Cymdeithasol
Mis Tachwedd Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd (RfPPB) Cymru Cynllun Ariannu Ymchwil – Dyfarniad Grant Iechyd
www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ariannu/ein-cynlluniau-ariannu-ni/ Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017
29
‘Beth ydy ymchwil?’Cael gwybod sut mae ymchwil yn eich cadw chi’n rhyfeddol Tudalen 27
Ymunwch â ni ar ein sianeli cyfryngau cymdeithasol
30
Health and Care Research Wales Magazine - Issue 02 - June 2017