#2
Foto: AndrĂŠ Eijkenaar
Samen houden we het landschap mooi!
Tien jaar Iepenwacht Groningen Boek Groninger kleibossen Mien toentje Wolfspoot?
2 3 4 4
Op stap: Helmster ommetje 5 Zuurdijk rondt projecten feestelijk af 6 Jouw omgeving 7
Nieuwsbrief juni 2015
Tien jaar Iepenwacht Groningen
Herstel iep bewijst belang gezamenlijke aanpak boomziekten De Iepenwacht is er in tien jaar tijd in geslaagd de iepziekte te decimeren. Het samenwerkingsverband van Groninger gemeenten, provincie, terreinbeherende organisaties en andere beheerders heeft zich daarmee bewezen als een effectieve bestrijder en waardevol kennisplatform. Die kracht wil zij ook gaan inzetten voor andere boomziekten en -plagen.
Daarnaast wees Thomsen op het belang van het volgen van niet aangetaste essen in het veld, omdat resistente essen de weg leiden naar behoud en herstel van de soort in de toekomst. Beheeradvies voor de omgang met de essentaksterfte vindt u op de website van de Iepenwacht.
De Stichting wil zich omvormen tot een Bomenwacht om tot een effectieve en gezamenlijke aanpak te komen van onder meer de essentaksterfte en eikenprocessierups. Een eerste aanzet hiertoe gaf zij op haar jubileumfeest dit voorjaar met een lezing van de Deense wetenschapper en senior adviseur bos en landschap Iben Margrete Thomsen. Zij maakte in ScandinaviĂŤ de afgelopen jaren studie van de essentaksterfte. De essentaksterfte verspreidt zich sterk over Groningen. Een gezamenlijke aanpak hiervan staat dan ook hoog op het prioriteitenlijstje van de op te richten Bomenwacht. Volgens Thomsen is het niet nodig alle essen te kappen. Aangetaste essen kunnen nog jaren leven en een acceptabel beeld behouden. Anders dan bij de iepziekte, voorkomt kappen de verspreiding van de essentaksterfte niet. Vaak is het wegsnoeien van dode takken die gevaar opleveren voldoende.
Vol Vertrouwen Het nieuwe college van de provincie Groningen presenteerde op 23 april haar collegeprogramma voor de komende 4 jaar.
Een inspirerend programma dat ons uitnodigt om samen aan de slag te gaan voor een mooi en leefbaar Groningen. Die uitnodiging nemen we graag aan. Op 3 maart werd op het borgterrein Ewsum door 14 organisaties het Landschapsconvenant ondertekend. In het convenant zijn afspraken gemaakt voor een gezamenlijke aanpak voor behoud, herstel en ontwikkeling van ons landschap. We zijn dan ook verheugd dat de borging van de landschappelijke karakteristieken opgenomen zijn in het collegeprogramma en dat het landschapsconvenant een plek heeft. De kwaliteit van het landschap krijgt daarmee de aandacht die het verdient. Een handtekening is snel gezet, maar het landschap gaat er pas op vooruit als er daadwerkelijk uitvoering gegeven wordt aan de samenwerkingsafspraken. Pas dan is er winst te boeken voor het landschap. Landschapsbeheer Groningen zal vanuit haar kennis en ervaring haar rol oppakken en zich inzetten om de afspraken tot een succes te maken. Het college wil ook meer burgers bij natuur en landschap betrekken. Dat sluit aan bij de doelstelling van Landschaps-
2
beheer om het streekbeheer van en door burgers te ondersteunen en te stimuleren. Veel enthousiaste vrijwilligers zijn reeds actief en het aantal nieuwe initiatieven groeit. Ook in de zomermaanden wordt veel werk verzet door vrijwilligers. De nieuwe vruchtboombrigade is in mei gestart met de zomersnoei van vele appel- en perenbomen. “Maaien met de zeis� trok de afgelopen weken veel belangstelling, mede door de nominatie voor de Nationale Natuurprijs van het Groenfonds. Helaas werd de prijs niet gewonnen maar wel is een eervolle vermelding binnengehaald dankzij de enthousiaste inzet van de zeisbrigade. In de zomer genieten van het landschap kan steeds beter dankzij de vele ommetjes die inmiddels gerealiseerd zijn door de inzet van dorpsbewoners. Dit voorjaar is het Helmster ommetje in Hellum opgeleverd waarover in deze nieuwsbrief valt te lezen. Alle overige ommetjes zijn te vinden op onze vernieuwde website. Goed voor ruim 150 kilometer wandelplezier.
Jacqueline de Milliano, directeur Landschapsbeheer Groningen
NAM-locaties krijgen gevarieerde schil In Amsweer is dit voorjaar gewerkt. Voor Leermens en Overschild liggen plannen op de tekentafel. De drie NAM-locaties zijn geselecteerd voor een pilot waarin de biodiversiteit in de groene schil wordt versterkt. Als de pilot voldoet, wordt gekeken of er meer locaties kunnen volgen. De relatie tussen Landschapsbeheer Groningen en de NAM gaat al weer een aantal jaar terug, naar toen de eerste in opdracht van de Iepenwacht op NAM-locaties zieke iepen werden gerooid. Nu de NAM op haar terreinen last heeft van de essentaksterfte doet zij wederom een beroep op Landschapsbeheer. Maar meer dan bij de bestrijding van de iepziekte, willen beide organisaties het moment gebruiken om de locaties ook een nieuwe impuls te geven en de biodiversiteit te versterken. Natuurwaarden In de pilot worden verschillende maatregelen genomen om de soortenrijkdom te vergroten. Het groen zelf wordt veel gevarieerder en structuurrijker. Essen maken plaats voor meidoorn, sleedoorn, veldesdoorn, lijsterbes, kardinaalsmuts, Gelderse roos en hondsroos. De maaipaden worden vrijgehouden, maar minder intensief gemaaid. Daarbuiten gaat de vaste groenbeheerder van de NAM, Groentotaal de Boer, extensiever maaien om de mantel mooier te maken. Er worden takkenrillen gemaakt en dood staand hout blijft in het vervolg staan omdat veel dieren hiervan gebruik maken. De variatie in flora zorgt ook voor meer diversiteit in de fauna. Albert-Erik de Winter en Hans Eilert die de pilot opzet-
ten, verwachten vooral meer vogels en insecten. Zij hopen dat de sloten bij de locaties in overleg met het waterschap ook iets mogen verruigen, zodat ook hier meer soorten ruimte krijgen en de natuurwaarde toeneemt. Voor de NAM is dit laatste ook interessant omdat het beheerkosten bespaart. Zo snijdt het mes aan twee kanten. Het is de bedoeling om samen met de Werkgroep Grauwe Kiekendief de natuurwaarden op alle NAM locaties de komende jaren goed in kaart te brengen en het beheer waar mogelijk beter af te stemmen op de natuur- en landschapswaarden.
Boek Groninger Kleibossen brengt soortenrijkdom in beeld Vanaf de jaren ’70 zijn in het kleigebied van Noord-Groningen op diverse locaties bossen aangeplant. Deze kleibossen hebben zich ontwikkeld tot gevarieerde en structuurrijke landschapselementen met een rijke flora en fauna. Albert-Erik de Winter struint er al ruim tien jaar doorheen om de soortenrijkdom vast te leggen. In het boek ‘Groninger Kleibossen – groene parels in het agrarische cultuurlandschap’ deelt hij zijn kennis in tekst en beeld.
De uitgave is mogelijk gemaakt door Staatsbosbeheer, het door het Prins Bernhard Cultuurfonds beheerde Meester Prikkebeen Fonds, Landschapsbeheer Groningen, Het Groninger Landschap en Natuurmonumenten. Bestellen kan via onze website: www.landschapsbeheergroningen.nl/publicaties.
Het boek bevat informatie over het planten- en dierenleven en de (cultuur)historie van de kleibossen. Daarnaast beschrijft het een aantal routes waarmee de lezer zelf kan ontdekken hoe bijzonder deze bossen zijn. Op 3 april nam gedeputeerde William Moorlag het eerste exemplaar in ontvangst.
3
Mien toentje “We wisten dat bureau Meerstad open staat voor initiatieven. Dat nodigde uit om het plan voor een buurtmoestuin voor te leggen”, vertelt mede-initiatiefnemer en voorzitter van de Volkstuinvereniging Meerstad Arjen Hartsema. Vanaf het allereerste begin stond vast dat het een gemengde tuin moest worden. Een deel gezamenlijk, een deel individuele percelen. Samen 1500m2. Het draagvlak dat bureau Meerstad als voorwaarde stelde, bleek geen probleem. Wat tweeënhalf jaar geleden begon met een groepje van drie, was al snel een zesmanschap waarmee een tijdelijk bestuur kon worden gevormd dat een nulmeting uitvoerde in de nieuwbouwwijk naast Groningen-stad. Vijftien bewoners lieten weten interesse te hebben in een perceel. Dit jaar is intensief voor de vereniging. De individuele percelen zijn opgeleverd en het gezamenlijke deel is ingericht, met onder meer fruitbomen, hagen en gras. “Het is fantastisch te zien hoe de buurtbewoners aan de slag zijn gegaan; ieder op z’n eigen manier.” De bewoners delen tips en ideeën via prikborden en facebook (volkstuinvereniging Meerstad). “Sociale cohesie was voor ons de belangrijkste reden voor dit initiatief. Mensen leren elkaar kennen. We organiseren ook activiteiten, zoals een oogstdag en een pompoenwedstrijd.” Maar ook de biodiversiteit speelde mee. “We hebben een imker gevraagd om hier te komen werken. Hij gaat Meerstad-honing maken.”
4
En ondertussen... Er gebeuren nog veel meer dingen; omdat we niet alles uitgebreid in de nieuwsbrief kunnen plaatsen, volgt hieronder een aantal korte berichtjes. Voor meer informatie over deze onderwerpen kunt u kijken op onze website. Wilt u op de hoogte blijven? Like dan ook onze Facebookpagina! Vruchtbomenbrigade Op 21 mei ging de vruchtbomenbrigade los! Menso Martens leert ze de kneepjes van het vak en ze gaan wekelijks een boomgaard aanpakken. Bijzonder de zeis voor de zeisbrigade De zeisbrigade kreeg onlangs een heel bijzondere zeis. Trea van der Heide gaf hen de zeis van haar vader, Appie van der Heide, zodat die weer in gebruik kan worden genomen. Christ van Beek heeft de zeis helemaal opgeknapt, hij ziet er uit als nieuw! Project ‘Herstel en versterking wierden in Middag-Humsterland’ Met dit project werken wij in Ezinge en Saaksum aan de instandhouding van de bijzondere wierdestructuur. Begin juni ging de schop in de grond om de geschiedenis van de dorpen zichtbaar te maken in de dorpskernen. Links huidige situatie Ezinge.
Wolfspoot? In maart waren alle ogen in Nederland op Groningen gericht. Er was een Wolf (Canus lupus) gespot. Voor bosjesvrijwilligers Karel Lanting en Peter Zomerdijk kwam dit nieuws heel dichtbij. In het Middelstumerbos ontdekten zij een enorme pootafdruk. Ze maakten een gipsafdruk. Van de wolf? Volgens zoogdierexperts is dat moeilijk vast te stellen op basis van één afdruk. Via provinciale fauna-ambtenaren weten we dat het dier wel bij Middelstum is gesignaleerd. Op de foto toont Karel Lanting trots de trofee.
6 !
at
nw
stra
7 !
vee
k ker
!
eg
Helmster Ommetje
an
g
aa rt
we
iale
sv
c vin pro
Wo
±± 200 100
bankje
startpunt
infopunt
Legenda parkeerplaats
t
! parkeerplaats " i Helmster Ommetje 5 bankje ! Helmster Ommetje Meters Meters 100 200
lo o ld s
parkeerplaats
Wo
t
loo
startpunt
! " i 5 !
Wo at
stra
old men
an
sv
aa
rt
!
S !
Woldsloot
bankje
0
pro
lew cia vin
eg
1 !
Ha
±
Meters 200
Woldsloot
k ker
n alaa
100
! " i 5 !
startpunt
infopunt
0
7 !
Hellum
!
6 ! an
enla deld
!6
loo
Helmster Ommetje
g
!3
infopunt
S !
l ds
Woldsloot
Legenda
we
ten
!4
!5
hut
an
!5
an ers
eg
S !
la ren p kap
g
we
!
l ds
N
t
rf we
Legenda
d zan
rf we ulie
n vee
tla oes
nw
vee
d zan
pop
n
tlaa oes
rf
we
Ha
10
Op Stap:
d zan
0
hoofdweg
!c
an
7 !
hoofdweg
ot
Haansvaart
!2
Hellum
la den del
H
aa
rt
Boerenlandpad Het Helmster Ommetje loopt deels over boerenland. De bijdrage uit de Boerenlandpadregeling van de provincie Groningen is voor veel ommetjes onmisbaar, omdat particulier land vaak de ontbrekende schakel in een ommetje is. pro
!c
De Haansvaart Vanaf het haventje van Hellum, waar het ommetje begint, loopt de route eerst een stuk langs de Haansvaart. Landbouwer Hindrik de Haan liet deze vaart graven om vruchtbare wierdegrond aan te kunnen voeren. Het kanaal eindigt bij de Haanssluis. Dit Rijksmonument is in 2011 grondig gerestaureerd.
sv
g
!1
Hellum ligt op de zandrug, die door aanplant van bomen als een groen lint door het Duurswold slingert. Het Helmster Ommetje laat u in vijf kilometer kennismaken met dit voormalige veengebied.
n aa
we
laan
n
laa
ren
ulie
ale
olda men
pop
ci vin
Ui
ter
bu
ren
s lo
aat de route is 5 km lang U kunt dit ommetje in ruim een uur wandelen, kstr ker
hoofdweg
Oude verkaveling Tot ongeveer een halve eeuw geleden werd het landschap gekenmerkt door een middeleeuws verkavelingspatroon. Lange, smalle kavels, door sloten en lanen gescheiden, strekten zich uit tot aan het Schildmeer. Door een grote ruilverkaveling is dit patroon grotendeels verdwenen. Een rustpunt halverwege de route biedt uitzicht op landerijen waarin de verkaveling nog is terug te zien.
n
laa
ren
ulie pop
Walfridus kerk In de Walfridus kerk uit de elfde eeuw hangen de oudste rouwborden van de provincie Groningen. Ook het oudste bewaarde muziekstuk uit de noordelijke Nederlanden komt uit Hellum. Het gaat om een paasspel uit een middeleeuws misboek, dat nu wordt bewaard in het Catharijneconvent in Utrecht.
5
Zuurdijk rondt projecten feestelijk af
Hogelandsymfonie van 24 uur laat orgel van verrassende kant horen Van het een komt het ander en in Zuurdijk is dat inmiddels heel wat. Met het winnen van de prijsvraag van de jubilerende Stichting Oude Groninger Kerken in 2009 kwam een dynamiek op gang die het dorp de afgelopen jaren veel heeft (terug)gegeven, waaronder het orgel en de begraafplaats. “Dit is een gek dorp waarmee je gekke dingen voor elkaar krijgt”, vertelt Annette Broekhuizen, fondsenwerver, maar vooral enthousiast dorpeling. Op 22 augustus krijgt het dorp een passende afsluiting van alle projecten, waaronder het herstel van de begraafplaats met het lykhoeske en de molenbiotoop. In en rond de kerk wordt een 24 uur durende Hogelandsymfonie uitgevoerd door componist en organist Jacob Lekkerkerker, stemkunstenares Greetje Bijma, altviolist Oene van Geel en elektronisch muzikant Alfredo Genovesi, die het geluid van het orgel ook buiten de kerk zal brengen. Lekkerkerker verbleef voor zijn compositie twee weken als artist in residence in twee recreatiewoninkjes in het dorp. Hij fietste rond, proefde de sfeer en registreerde de geluiden om ze terug te laten komen in de symfonie die hij speciaal voor het dorp schreef.
Windhandelveiling Hoe slaagt een dorp met 160 inwoners erin zo veel voor elkaar te krijgen? Misschien wel juist doordat het zo klein is, meent Annette Broekhuizen. “Als er iets moet gebeuren, werken we er met het hele dorp aan”, vertelt ze. Zo herinnert ze zich het potpourriconcert voor de grafsteen voor Armhoes Joapke (zie kader) en de windhandelveiling voor het orgel op nationale orgel- en molendag. “Beide hebben wind nodig om het te doen.”
Stepping stone In 2009 bestond de Stichting Oude Groninger Kerken 40 jaar. Zij schreef een prijsvraag uit voor een project. Zuurdijk wilde al heel lang een steen aan de (arme) noordkant van het kerkhof voor Armhoes Joapke, die zijn klasgenootjes volgens de overlevering van Geuchien Zijlma huilend moest vertellen dat hij niet wist waar zijn vader en moeder begraven lagen, omdat de grond weer was aangestampt en een grafsteen ontbrak. De onthulling van de steen werd de aftrap van het volgende project: herstel van het orgel.
Steen voor armhoes Joapke, Zuurdijk
Dat werd ook duidelijk na restauratie van de molen. Hij bleek onvoldoende wind te vangen om daadwerkelijk te kunnen draaien. Dus zette het dorp wederom zijn schouders onder een project: herstel van de molenbiotoop. Het weghalen van windvangende essen hielp de molen, maar riep wel de behoefte aan nieuw groen op. Langs het pad rond het dorp werd de bosrand daarom b(l)oeiender gemaakt. Het pad kreeg ook een naam: het ‘Meester van Weerdenpad’, vernoemd naar de oud schoolmeester, organist en kerkvoogd van het dorp. Dat Zuurdijk er nu in is geslaagd om alle projecten met een etmaal muziek af te sluiten, doet Annette Broekhuizen hoorbaar deugd. “Een symfonie van 24 uur, wie bedenkt zo iets. Ik vind het geweldig. De symfonie begint op zaterdagmiddag vier uur en kent drie hoogtepunten, waaronder het vroege vogeldeel op zondagochtend rond half acht.
Lijkhuisje Zuurdijk voor
6
Lijkhuisje Zuurdijk na
Meer informatie over Zuurdijk en de Hogelandsymfonie vindt u op www.zuurdijk.org.
ng
vi e g m o Jouw Groen en Doen vouchers
Veel vrijwilligers vinden het leuk en interessant om hun groene kennis verder te ontwikkelen. Daarvoor hebben wij een uitgebreid cursusaanbod. Zou jij ook wel een cursus of workshop willen volgen? Dan is deze zomer een goed moment. Groen en Doen, het bekende opleidingsprogramma voor groene vrijwilligers van het ministerie van EZ, biedt deze zomer waarschijnlijk de mogelijkheid vouchers aan te vragen. Hiermee kun je een cursus voor jou en je collega vrijwilligers vergoed krijgen. Hebben jullie als vrijwilligersgroep interesse? Aarzel dan niet te lang. We verwachten een grote toeloop en het aanbod is beperkt. Meer weten? Kijk op: www.groenendoen.nu. of www.landschapsbeheergroningen.nl/actieveburgers
Eerste veldwerkdag Natte Landschapselementen project Vier juni vond de eerste veldwerkdag plaats van het Natte Landschapselementen project. Een enthousiast groepje mensen heeft een mogelijke pingoruïne onderzocht. “We gebruikten boren en gutsen, zagen veen in soorten, keileem met granietjes etc. Behalve zien moet je ook voelen: is het lemig, voelt het stevig? Het was heerlijk om zo onderzoekend buiten bezig te zijn!” Samen met Erfgoedpartners is op 20 juni een verdwenen kolk bij Pieterburen onderzocht, een verslag hiervan vind je op onze website. Half september gaan we, o.l.v. een archeoloog opzoek naar verdwenen kolken in Hongerige Wolf en later volgt een aantal locaties in het Westerkwartier. Houd onze groene agenda in de gaten voor meer acties! Wil je mee te doen? Neem dan contact op met a.verbers@landschapsbeheergroningen.nl
Wil je een groene activiteit onder de aandacht brengen? Laat het ons weten. We plaatsen hem graag in de groene agenda op onze website.
Terreintjes gezocht Onze brigades zijn zo fanatiek dat ze bijna landschap te kort komen. Zo zijn onze zeisers op zoek naar terreintjes die niet machinaal gemaaid kunnen worden en die van grote waarde zijn voor de biodiversiteit. Denk aan een oude boomgaard of een struweeltje dat is aangelegd voor broedvogels. En deze
winter komt de knotbrigade graag bij u knotten als u knotbomen heeft die van belang zijn voor het landschap, maar die u zelf niet kunt onderhouden. Meer weten, bijvoorbeeld over de kosten die hieraan zijn verbonden? Kijk op onze website.
Like onze facebookpagina en blijf altijd op de hoogte! Als eerste onze nieuwtjes weten, mee doen aan leuke wedstrijden en leuke, mooie foto’s bekijken. Maar ook uw mening aan ons laten weten of uw foto’s met ons delen :)
Daarom Landschapsbeheer:
Het Waddenfonds “Het Waddenfonds heeft het project Boerderijen aan de Waddenkust gehonoreerd vanwege een meervoudig effect in de waddenregio. Het project gaat met respect om met het cultuurhistorisch waardevol erfgoed in het kenmerkende open waddenlandschap en laat ruimte voor veranderingen in de landbouw en de functies in het gebied. De uitvoering heeft veel overleg en voorlichting gevergd. Nu het gerealiseerd is, zijn er weer vele pareltjes in het Groninger waddengebied te bewonderen en deels is ook de B&B functie versterkt. Veel herstelde erven sluiten goed aan op het fiets-netwerk en waddenwandelpadennetwerk die ook zijn ondersteund door het Waddenfonds. De meerwaarde zit hem in de samenhang.” Rudolf Fijen, coördinator uitvoering Waddenfonds
Colofon
Redactie
Uitgegeven door:
Fotografie: Lanschapsbeheer Groningen, tenzij anders vermeld.
Nieuwsbrief 23e jaargang nummer 2/2015 ISSN 1388-0861 Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60, 9744 TH Groningen tel.: (050) 534 51 99 www.landschapsbeheergroningen.nl
Riek Guikema Schrijfburo Andre Eijkenaar
Eindredactie: Ine Bielevelt en Joke Schaapman Vormgeving: www.hehallohoi.com
Ontvangt u de nieuwsbrief voortaan liever digitaal? Mail dan uw gegevens naar info@landschapsbeheergroningen.nl.