Landschapsbeheer Groningen seizoensmagazine #3 oktober 2016

#3

-

Samen houden we het landschap mooi!

2 Wierdedag Warffum 3 Groene knopen, Rode draden sluit af met oogstmarkt 4 Werkgroep Grauwe Kiekendief 5 Op stap

6 Ecologische kwaliteit natte landschapselementen 7 Groene agenda 7 Natuurwerkdag 8 Afgesloten

Nieuwsbrief okt. 2016

Wierdedag Warffum legt de geschiedenis bloot Het verhaal van het terpen- en wierdenland krijgt steeds meer hoofdstukken. Deze zomer is in Warffum op verschillende plekken geboord om de geschiedenis van de wierde en zijn bewoners bloot te leggen. Op 15 oktober worden de resultaten gepresenteerd tijdens de wierdedag in Openluchtmuseum Het Hoogeland. Een actieve doe-dag met workshops, opgravingen, lezingen en rondleidingen.

Warffum is een van de drie pilotdorpen in het project Terpen- en Wierdenland: een verhaal in ontwikkeling. Samen met bewoners gaan archeologen en landschapskenners via verschillende wegen op zoek naar de geschiedenis van hun wierde. Bronnenonderzoek heeft het verhaal van Warffum al veel kleur gegeven. Zo biedt de website van Terpen- en Wierdenland inmiddels veel informatie over de ontstaansgeschiedenis van de wierde en de omgeving, waaronder het verhaal over de grootste commanderij van de Johannieters in Nederland, die zich in Warffum bevond.

Tussen kunst en kitsch Tijdens de wierdedag kunnen geĂŻnteresseerden niet alleen kennisnemen van wat er is ontdekt, maar ook zelf bijdragen aan het verder completeren van het verhaal. Onder begeleiding van een archeoloog worden opgravingen gedaan die hopelijk vondsten opleveren die licht kunnen werpen op de cultuurhistorie van Warffum.

Bezoekers kunnen ook hun eerder gevonden bodemvondsten meenemen naar de wierdedag om ze door deskundigen te laten duiden. Dus heeft u scherven, potten of botten die u niet kunt plaatsen, dan is het extra leuk om naar de wierdedag te komen.

De wierdedag is van 13.00 tot 17.00 uur.

Het volledige programma vindt u in de groene agenda op www.landschapsbeheergroningen.nl.

Werk aan de winkel De wintermaanden zijn altijd drukke maanden omdat we dan de meeste snoei- en plantwerkzaamheden uitvoeren. Ook voor komend seizoen staat er weer het nodige werk op de planning.

Zo starten we met uitvoerend werk in het Oldambt en pakken we het beheer op van landschapselementen in Gorecht. Dit doen we samen met onze projectpartners van het landschapsconvenant en vrijwilligers.

In Haren kijken we met de gemeente hoe we handen en voeten kunnen geven aan werkleertrajecten in het groen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Landschapsbeheer Groningen heeft veel ervaring met het begeleiden van deze doelgroep. Daardoor kunnen we een voortrekkersrol spelen in het werkbaar maken van de combinatie re-integratie en landschapsonderhoud.

Wie een dag aan de slag wil in het groen of kennis wil maken met de werkzaamheden in het landschap, kan mee doen aan de natuurwerkdag. Alweer de 16de editie. Heb je zin om een dag mee te werken? Kijk dan op pagina 7 voor meer informatie en meld je dan aan voor een van de achttien locaties.

In het veld is er dus werk aan de winkel! Maar ook in planontwikkeling en uitwerking van plannen naar concrete maatregelen zijn de medewerkers van ons projectbureau momenteel erg druk. Acht dorpen uit het aardbevingsgebied

2

hebben plannen om het landschap in hun dorpsomgeving een nieuwe impuls te geven. Landschapsbeheer ondersteunt hen van begin tot eind. Van de aanvraag voor financiering tot en met (begeleiding van) de uitvoering.

Tenslotte was op 24 en 25 september de Tocht om de Noord. Een groot succes en een prachtige route. De route is vanaf nu het hele jaar beschikbaar in de vorm van een routegids of in een mooie nieuwe app. Te voet onze provincie verkennen? Kijk snel op onze site voor deze en andere routes.

Jacqueline de Milliano, directeur Landschapsbeheer Groningen

Groene knopen, Rode draden sluit af met gezellige oogstmarkt

Welke boomgaard is goud waard?

In de ‘boomgaard’ van Landschapsbeheer Groningen werd op zaterdag 1 oktober de winnaar van de prijsvraag ‘Onze boomgaard is goud waard’ bekend gemaakt. Voorzitter Tammo Katuin van de Noordelijke Pomologische Vereniging reikte de prijs uit tijdens de feestelijke oogstmarkt waarmee de drie noordelijke organisaties Landschapsbeheer het project ‘Groenen knopen, Rode draden’ na vier jaar officieel afsloten.

De oogst van het project was een feestje waard. Groningen, Friesland en Drenthe zijn dankzij ‘Groene knopen’ meer dan 85 nieuwe buurtboomgaarden rijker. Daarmee heeft niet alleen de biodiversiteit in tal van wijken en buurten een mooie impuls gekregen, maar is ook de leefbaarheid versterkt. In veel dorpen hebben mensen elkaar letterlijk gevonden in de nieuwe boomgaarden. Er zijn vrijwilligersploegen ontstaan voor het snoeiwerk in de winter en tal van gezamenlijke activiteiten ontplooid om de oogst te verwerken.

De oogstmarkt sloot daar prachtig op aan. Het was een middag voor iedereen die geïnteresseerd is in vruchtbomen en/of van de oogst wil genieten. Er waren demonstraties en workshops en diverse standjes waarbij de vruchtboomliefhebber zijn hart kon ophalen. Zo kon iedereen fruit van onbekende rassen meenemen om het te laten determineren en genieten van het pure appelsap dat als demonstratie met een handpers van de appels uit de boomgaard van Landschapsbeheer Groningen werd geperst.

De eerste prijs ging naar de dorpsmoestuin in Makkum achter verzorgingshuis Avondrust (op de foto rechts initietiefnemers Evelien Barbiers en Gerard van Cranenburgh van de Vereniging Makkum Aantrekkelijk Duurzaam), gefeliciteerd!

Kerken in het groen verzilvert prijs met symposium Met de bijeenkomst ‘Is er toekomst voor het funeraire erfgoed?’ op 16 september in Hotel Spoorzicht in Loppersum verzilverden Landschapsbeheer Groningen en de Stichting Oude Groninger Kerken de Gouden Terebinth die ze in januari van dit jaar ontvingen als pioniers in het behoud van dit waardevolle erfgoed. Aan de prijs was een geldbedrag gekoppeld van duizend euro, waarvan de bijeenkomst werd georganiseerd. In het ochtendprogramma keek een aantal (ervarings)deskundigen terug op wat er de afgelopen vijftien jaar in Groningen is gerealiseerd met Kerken in het Groen en wat toekomstige deelnemers daarvan kunnen leren. ’s Middags werden drie kerkhoven bezocht, waarna de dag feestelijk werd afgesloten in Hotel Spoorzicht.

3

Werkgroep Grauwe Kiekendief Een elegante grijsblauwe roofvogel met een zwarte streep over de vleugels en zwarte vleugelpunten vliegt in een schommelende vlucht vlak boven de grote tarwevelden in OostGroningen. Met zijn scherpe blik zoekt hij naar veldmuizen, kleine zangvogels of grote insecten. Het is het mannetje van de voor Nederland zeldzame Grauwe Kiekendief. In het broedseizoen een soort met de hoogste trefkans in de provincie Groningen.

Door een samenloop van omstandigheden, zoals meerjarige braaklegging in Oost-Groningen in de jaren ‘80 van de vorige eeuw, en jaarlijkse nestbescherming in Nederland sinds 1990, begon voor deze soort een moeizame maar succesvolle weg omhoog. Deze vogel van de ‘woeste gronden’ werd een heuse akkervogel. Sinds jaar en dag beschermd door Werkgroep Grauwe Kiekendief (WGK).

Het motto van WGK is: om een soort goed te kunnen beschermen moet je deze zo goed mogelijk begrijpen. Met jarenlang onderzoek in het veld en met behulp van moderne technieken als GPSloggers zijn er beheermaatregelen ontwikkeld die aansluiten bij de soort en zijn omgeving. Die inspanning heeft in de afgelopen tien jaar geleid tot een gemiddelde van ongeveer 47 broedparen per broedseizoen. In het kielzog van de Grauwe Kiekendief profiteren ook andere soorten van de verbeteringen in het leefgebied, zoals de voor Nederland nog zeldzamere Blauwe Kiekendief.

Al die jaren van bescherming en onderzoek zijn alleen mogelijk met de hulp van vele vrijwilligers en de medewerking van boeren en de provincie Groningen. Het aanleggen en beheren van maatregelen voor een beter leefgebied voor akkervogels gebeurt onder andere in samenwerking met Landschapsbeheer Groningen.

Werkgroep Grauwe Kiekendief is te volgen op: Facebook (werkgroep grauwe kiekendief), Twitter (@grauwekiekendief) en website www.werkgroepgrauwekiekendief.nl

e Eijk ndré A s ’ o t Fo

na

ar

En ondertussen...

Er gebeuren nog veel meer dingen, omdat we niet alles uitgebreid in de nieuwsbrief kunnen plaatsen, volgt hieronder een aantal korte berichtjes. Voor meer informatie over deze onderwerpen kunt u kijken op onze website. Wilt u op de hoogte blijven? Like dan ook onze Facebookpagina!

Nieuw Ommetje! Het Sappemapad van 2,3 km loopt door het prachtige Groningse wierdedorp Losdorp. De bijbehorende folder met de route is te downloaden op onze website.

NK maaien met de zeis Tien september gingen 14 teams de strijd aan om deze nationale titel tijdens Beleef Landleven in Arnhem. In de spannende finale versloeg het Friese team nipt de sterke teams uit Groningen en Gelderland. Ervaring, de scherpte van de zeis en spierkracht gaven uiteindelijk de doorslag.

De soort van Groningen Welk dier of welke plant wordt hét symbool van Groningen? Tot 15 oktober kunt u uw stem uitbrengen voor de ‘verkiezing soort van Groningen’. Wij zijn ambassadeur van de Paarse morgenster.

Meer weten over de Paarse morgenster of stemmen? Kijk dan op onze website.

Oogstfeest Eetbare Stad Het jaarlijkse Oogstfeest dat Eetbare Stad Groningen organiseert op de vrijdag voorafgaand aan de Wereldvoedseldag is dit jaar op 14 oktober. ‘De Sappers’ uit Voorst komen speciaal voor de gelegenheid met hun rondreizende pers naar Groningen. Heb je minimaal 75 kilo appels of peren, dan kun je je inschrijven om je oogst te laten persen ‘Bie de buuf’, naast de moestuin van de Voedselbank aan de Paradijsvogelstraat 10. Interessant voor klanten van de vruchtbomenwacht.

De gloednieuwe schroef-vacuümpers wast, snijdt en perst het fruit én pasteuriseert het sap, dat in handige 5 liter-tapjes wordt verpakt. Wil je je oogst laten persen, meld je dan aan bij mitschke@desappers.nl of bel: 06 5166 31 52.

4

14

Op Stap:

In het spoor van de Hunze

2D

Niet mee kunnen lopen met Tocht om de Noord? Geen nood. De route wordt vastgelegd in een gidsje en in de routeapp van Groningen Routes: ‘In het spoor van de Hunze’. Hier en daar is de route iets aangepast, om ervoor te zorgen dat hij altijd toegankelijk is, maar dat maakt hem zeker niet minder de moeite van het wandelen waard.

Hieronder enkele hoogtepunten:

2C

Zoutkamp Winsum

2B

Bedum

2A

1D

Ten Boer

Borg Mikkelhorst Bij de bouw van de Harense wijk Oosterhaar is de oude gracht van de voormalige borg Mikkelhorst opgegraven. Deze borg stond hier tussen 1641 en 1861. Van de Mikkelhorst zijn geen afbeeldingen bewaard gebleven, toch is er wel iets bekend van de geschiedenis. De route loopt langs de woning van de tuinman van de borg, net buiten de gracht.

Grijpskerk Zuidhorn

Zernike

1C

Groningen

1B

Haren Leek

1A

Peize Roden

Eelde sTART

Zuidlaardermeer

Route Overzicht Deel 1: van Zuidlaardermeer tot Zernike, 38 km Deel 2: van Zernike tot Zoutkamp, 36 km

1A 1B 1C 1D

2A 2B 2C 2D

schaal 1:250.000

Kerkje van Oostum De wierde waarop Oostum is gebouwd, dateert waarschijnlijk al van voor de jaartelling. Op de wierde staat het meest geschilderde kerkje van Groningen. Het 13de eeuwse kerkje werd onder meer op doek vastgelegd door Ploegkunstenaars als Jannes de Vries, Johan Dijkstra en Jan Altink.

Wierumerschouw De wierde van Wierum wordt waarschijnlijk al 2400 jaar bewoond. Ook het gehucht Wierumerschouw gaat vermoede-

Start- en eindpunt van de route zijn (in willekeurig volgorde): Noordlaren en Zoutkamp lijk al heel lang terug. Het ligt aan een van de oudste wegen van Groningen, van het voormalige klooster Aduard naar Bedum. Vanaf hier stroomt het Reitdiep verder als de gekanaliseerde benedenloop van de Hunze.

Luchtwachttoren Warfhuizen Vlak buiten Warfhuizen staat de Luchtwachttoren 701; een restant van de Koude Oorlog. De eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog stonden er honderden van dit soort torens in Nederland, bedoeld om laagvliegende Sovjetstraaljagers te ontdekken. Ze werden door vrijwillige luchtwachters bemand.

5

Landschapsbeheer inventariseert ecologische kwaliteit natte landschapselementen Westerwolde Deze zomer heeft Landschapsbeheer Groningen voor Staatsbosbeheer een ecologische scan uitgevoerd bij 56 waterpartijen in Westerwolde om de beheernoodzaak en ecologische kwaliteit van de poelen, vennen en bosvijvers in kaart te brengen.

Tijdens de scan zijn gegevens verzameld over de waterkwaliteit, de samenstelling van de bodem en de aanwezigheid van overstorten. Daarnaast is beoordeeld of het water geschikt is voor soortgroepen als vissen, amfibieën en libellen. Ook de begroeiing rond de waterpartijen is meegenomen. Staan er veel jonge bomen op de oevers en belemmert dit de ontwikkeling van oevervegetaties? Ligt het water door bomenkronen in de schaduw en zorgt bladval hier voor zuurstoftekort en snelle slibophoping? Op basis van deze gegevens is per element advies gegeven over het beheer en onderhoud, variërend van niks doen tot het uitbaggeren van een water of het verwijderen van beplanting uit oeverzones.

Bloedrode heidelibel

Bijzondere flora en fauna Het algemene beeld dat uit de inventarisaties naar voren komt, is dat de natte landschapselementen in de Westerwoldse natuurgebieden een goede waterkwaliteit bezitten met een zeer gevarieerde flora en fauna. Bijzondere plantensoorten die werden waargenomen zijn onder meer klokjesgentiaan, Spaanse ruiter, moeraswolfsklauw, ronde zonnedauw en veenmos. IJsvogel, levendbarende hagedis, tijgerspin, gouden sprinkhaan, heidesabelsprinkhaan en koraaljuffer zijn enkele bijzondere faunasoorten die zijn aangetroffen.

Gouden sprinkhaan: nieuwe soort voor Groningen

Bij een ven in het natuurgebied Breedwisch bij Jipsinghuizen ontdekte Landschapsbeheer tijdens de ecoscan voor Staatsbosbeheer een nieuwe soort voor de provincie Groningen: de gouden sprinkhaan. In de met struikheide en veenmos begroeide oeverzone zag Landschapsbeheer zowel mannelijke als vrouwelijke exemplaren.

Gouden sprinkhaan dankt zijn naam aan de gouden glans die sommige vrouwtjes bezitten. Zij zijn vrij groot (22 tot 28 mm) en lomp, in tegenstelling tot de mannetjes. Vrouwtjes zijn overwegend bruin, met rode achterschenen en –dijen. Mannetjes zijn metalic groen en maken - alleen in de volle zon - een vrij kort krassend geluid, dat klinkt als chè chè chè.

Gouden Sprinkhaan, man

Gouden Sprinkhaan, vrouw

De gouden sprinkhaan staat op de Rode Lijst en komt voor in ruige, vochtige biotopen met vegetaties van veenmos en heide. De soort is waargenomen in Noordwest-Overijssel, het rivierengebied en Midden-Limburg, maar nooit eerder in Groningen. Sprinkhanen zijn doorgaans goede milieu-indicatoren.

Waar veel soorten en aantallen voorkomen, is het vaak goed gesteld met de overige biodiversiteit.

Levendbarige hagedis

Natuurwinst De ecologisch waterscan van Landschapsbeheer is breed toepasbaar en kan ook in het stedelijk gebied worden ingezet. Maatregelen als baggeren, uitdiepen, het afkoppelen van overstorten, verbeteren van de doorstroming en aanleg van natuurvriendelijke oevers kunnen ook daar aanzienlijke natuurwinst opleveren.

6

Spaanse ruiter

Tijgerspin

Voor meer informatie over de ecologische waterscan en de vondst van de gouden sprinkhaan kunt u contact opnemen met Albert-Erik de Winter. (a.e.de.winter@landschapsbeheergroningen.nl).

Foto’s Albert-Erik de Winter.

ng

evi g m o w Jou

Gronings Groen: sfeervolle inspiratiedag voor vrijwilligers Op vrijdag 9 september ontmoetten ruim 200 vrijwilligers met een groen hart elkaar tijdens Gronings Groen. Nationaal park Lauwersmeer vormde het prachtige decor voor het uitwisselen van ervaringen en een afwisselend programma.

Er waren workshops archeologie, verhalen schrijven, zeisen en natuurfotografie. Er was een smakelijke ontdekkingstocht langs eetbare planten en een grote Voedsel Quiz over voedselverspilling. Deelnemers waren enthousiast over de vierde editie van deze speciale vrijwilligersdag. “Ik heb veel dingen gezien die voor mij nieuw waren en het was erg leuk om dat dan zelf uit te proberen.� De groene organisaties zijn dan ook tevreden en verheugen zich al op Gronings Groen 2017.

Agenda Natuurwerkdag za

5

nov

Elke eerste zaterdag van november vindt de Natuurwerkdag plaats. Jong en oud kan die dag werken aan het behoud en herstel van natuur en landschap. Het is eigenlijk een opknapbeurt van het landschap.

Meer informatie of je opgeven? Ga naar www.natuurwerkdag.nl.

zo

9 okt wo Meerdere aprin data 2016

02

Speuren naar paddenstoelen IVN neemt kinderen en hun (groot)ouders dit najaar mee op ontdekkingsreis door de geheimzinnige wereld van paddenstoelen. Locatie: Parkeerplaats Vagevuurselaan Nietap (bij de vroegere boswachterswoning). Kosten: 2,50 voor niet leden, kinderen 1,-. Tijd: 13.30 - 15.30u.

De werkgroep Appelbergen Gezonde en gezellige werkdagen snoeien/opruimen in de natuur van Appelbergen. We starten om 10.00u bij het Paviljoen Appelbergen en werken door tot het begin van de middag. Op de volgende dagen gaan we aan de slag: 30 sept., 14 okt., 28 okt., 5 nov., 11 nov., 25 nov., 9 dec. en 23 dec.. Ook een dag meewerken? Geef je op via ysjabo@gmail.com.

Wil je ook een groene activiteit onder de aandacht brengen? Laat het ons weten. We plaatsen hem graag in de groene agenda op onze website.

Samen buiten aan de slag, nu ook voor singles!

Op zaterdag 5 november organiseert LandschappenNL de 16de Natuurwerkdag, het grootste groene vrijwilligersevenement in Nederland met meer dan 500 locaties. Landschapsbeheer Groningen organiseert deze dag in de provincie Groningen. Nieuw is dat we vanaf dit jaar ook locaties hebben met een speciaal programma gericht op singles.

Samen met Het Groninger Landschap organiseren we in de Hunzezone in Groningen een speciaal programma voor singles die het leuk vinden om samen met andere alleengaanden de handen uit de mouwen te steken. Wie weet ontstaan er prachtige nieuwe vriendschappen of slaat er een vonk over.

Natuurlijk kan elke belangstellende terecht op een van de vele andere locaties in de provincie. Het is voor iedereen gezond, leuk en gezellig om buiten aan de slag te gaan.

Landschap kan niet zonder vrijwilligers De harde werkers op de Natuurwerkdag leveren een belangrijke bijdrage aan het beschermen en behouden van natuur.

Zorg voor landschap zoals onderhoud aan (knot)bomen, hagen, boomgaarden en houtwallen en poelen is steeds meer in vrijwilligershanden. Dankzij hen kan iedereen blijven genieten van het karakteristieke Groninger landschap.

Meedoen?

Samen met buren, vrienden of familie buiten een dag aan de slag? Of lekker in je eentje en nieuwe mensen ontmoeten?

Dat kan. Op veel locaties worden speciale kinderactiviteiten georganiseerd, zodat het hele gezin kan meedoen. Kijk op www.natuurwerkdag.nl voor meer informatie over locaties en activiteiten bij jou in de buurt en meld je aan. Zelf een werklocatie aanmelden kan ook.

7

Like onze facebookpagina en blijf altijd op de hoogte!

Als eerste onze nieuwtjes weten, mee doen aan leuke wedstrijden en leuke, mooie foto’s bekijken. Maar ook uw mening aan ons laten weten of uw foto’s met ons delen :)

Afgesloten

Samen actief in het Groen Burgers zo op weg helpen dat ze zelf de stap kunnen zetten van idee naar uitvoering van hun dorpsplannen en burgerinitiatieven. Dat was het doel van Samen actief in het Groen. Met Groninger Dorpen hebben we de afgelopen jaren acht dorpen in het Westerkwartier kennis en vaardigheden aangereikt waarmee ze zelf hun groene ideeën en ambities hebben verwezenlijkt.

Van planvorming en het vinden van financiers tot de uitvoering; alles kwam aan bod. De dorpen pakten de kennis met succes op, waardoor het project een veel grotere spin-off heeft gekregen dan verwacht en er omvangrijke plannen zijn gerealiseerd.

Colofon

Redactie

Uitgegeven door:

Fotografie: Lanschapsbeheer Groningen, tenzij anders vermeld.

Nieuwsbrief 24e jaargang nummer 3/2016 ISSN 1388-0861 Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60, 9744 TH Groningen tel.: 050 534 51 99 www.landschapsbeheergroningen.nl

Riek Guikema Schrijfburo Andre Eijkenaar

Eindredactie: Joke Schaapman Vormgeving: www.hehallohoi.com

Ontvangt u de nieuwsbrief voortaan liever digitaal? Mail dan uw gegevens naar info@landschapsbeheergroningen.nl.