Landschapsbeheer Groningen Nieuwsbrief #4 december 2014

#4

Nieuwsbrief dec. 2014

Foto: AndrĂŠ Eijkenaar

Samen houden we het landschap mooi!

Goede conditie

Een naam betekent niet vergeten Mien toentje

2

3 4

En ondertussen Op stap Kongsi van de kooi-eend Cursus haren

4 5 6 7

Landschapsbeheer Groningen beheert schansen Bellingwolde kent twee schansen: een fleche en een redoute, die in de zeventiende eeuw werden aangelegd om de oostgrens van Groningen te beschermen. Begin deze eeuw zijn de vestingwerken hersteld. Achterstallig onderhoud maakt ze nu echter slecht herkenbaar. Maar dat gaat veranderen. Landschapsbeheer Groningen gaat de schansen de komende zes jaar beheren..

Een fleche bestaat uit twee wallen met borstwering die samen een pijl vormen. Een redoute is een eenvoudig rechthoekig veldwerk, bestaande uit een aarden wal en sloot. De fleche en redoute in Bellingwolde kunnen een opknapbeurt goed gebruiken. Bij de fleche worden toegangspad en sloten overschaduwd door bomen, struiken en overhangende takken van een klein bosje. De contouren worden bedreigd door boomopslag en braamstruweel. Ook de redoute is toe aan herstel. De oevers van de sloot zijn tijdens recente werkzaamheden beschadigd en wilgenopslag doet afbreuk aan het karakter van de schans.

Eigenaar Staatsbosbeheer heeft met met Landschapsbeheer Groningen een beheerovereenkomst afgesloten voor zes jaar. Het eerste jaar ligt het accent op het wegwerken van het achterstallige onderhoud, waarbij onder meer de zichtas wordt hersteld. De jaren daarna is het beheer gericht op behoud van het karakter van de cultuurhistorische landschapselementen. Het werk wordt in nauw overleg met aangrenzende grondeigenaren in Nederland en Duitsland uitgevoerd.

Goede conditie De een vindt het een lust, de ander een last, maar iedereen weet: een goede conditie krijg je niet cadeau. Dat geldt niet alleen voor mensen, maar ook voor ons landschap.

Vorige maand kwam de provincie met haar vierjaarlijkse rapport ‘Toestand van Natuur en Landschap in de provincie Groningen’. Helaas was dit niet uitsluitend goed nieuws. Behoud van een mooi landschap in Groningen is niet vanzelfsprekend.

Om het cultuurlandschap in écht goede conditie te houden, is kennis van zaken én inzet nodig. Het beheer van houtsingels en houtwallen is hiervan een goed voorbeeld. Maar nu de rijksoverheid taken voor het landschap heeft afgestoten, is het minstens zo belangrijk om te weten wie waarvoor verantwoordelijk is en wie wat doet. Op dit moment voeren de betrokken partijen gesprekken om tot nieuwe afspraken voor het landschap te komen en die vast te leggen in een convenant.

2

Als dat lukt, betekent dat grote winst voor het landschap.

De Toestand laat zien hoe noodzakelijk het is. De afgelopen 25 jaar verloor Groningen een kwart van zijn openheid.

Vooral in het Waddengebied en in het Oldambt staat die onder druk. Dat zijn bij uitstek de regio´s waar ruimte de kwaliteit en identiteit van het landschap bepaalt.

Om verdere achteruitgang te voorkomen, moeten we gezamenlijk afspraken maken, bijvoorbeeld over herstel en structureel en duurzaam beheer. Een convenant geeft aan dat alle betrokkenen die noodzaak onderschrijven en willen bijdragen aan de kwaliteit van het landschap. Niet praten, maar aan het werk! En als ze willen mogen ze ons als personal coach inschakelen om ze te helpen hun goede voornemen vol te houden.

Allen fijne feestdagen gewenst en een goed begin van het nieuwe jaar.

Jacqueline de Milliano, directeur Landschapsbeheer Groningen

Herinner tot in eeuwigheid

Een naam betekent niet vergeten Met een beetje turen is zij vanaf de hoofdstraat van het Oost-Groningse dorp De Maten te zien: de Joodse begraafplaats. Maar als je het niet weet, kijk je erover heen. Niet omdat de locatie zo ver van de weg is gelegen, maar omdat er zo weinig van rest. Een verhoging in het landschap, een omheining en één steen, die in 2004 is geplaatst. ‘Herinner tot in eeuwigheid’ staat er in het Jiddisch.

De korte tekst kan voor Willem Fokkens van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) niet veelzeggender zijn.

Samen met zijn vriend, de oud-huisarts Hans Wachters, doet hij al jaren onderzoek naar Joodse begraafplaatsen.

Die probeert hij in ere te herstellen. Gebrek aan gegevens is zijn grootste uitdaging. De administratie was geen overheidstaak en vaak is die met de beheerder verdwenen. “Ja, waarschijnlijk is het voor Joden net iets belangrijker dan voor andere volkeren dat de begraafplaatsen worden hersteld en stenen worden teruggevonden en als het kan gerestaureerd.

Het geeft ze namen terug en zoals opperrabijn Jacobs zegt, ‘zolang de namen kunnen worden genoemd, worden ze niet vergeten’.

Armoede ontvluchten Grondonderzoek moet uitwijzen of op de begraafplaats in De Maten nog oude zerken onder het oppervlak liggen. Het rapport is onderweg. Fokkens heeft goede hoop. Tot zijn aangename verrassing kon de buurman van het perceel waarop de begraafplaats ligt nog uit eerste hand vertellen wat er met de graven is gebeurd. Dat mag met recht bijzonder worden genoemd, omdat er al sinds 1870 niet meer werd begraven. “We weten dat de eerste Joden voor 1800 in De Maten kwamen wonen. Zij kwamen uit Duitsland en Polen en trokken naar het westen op zoek naar een beter bestaan. Dat vonden ze in de opkomende veenkoloniën.

Wanneer de begraafplaats in gebruik is genomen, is niet

bekend. Wel dat hij in onbruik raakte toen de joodse gemeenschap rond 1880 verder trok naar buurdorp Ter Apel.”

Oral history De buurman herinnerde zich de begraafplaats van voor de aanleg van het Stads-Ter Apelkanaal, als eilandje in een verder ondergelopen land. Als kind speelde hij erop. Begin jaren ‘50 zijn de zerken volgens hem begraven, niet afgevoerd. Dat laatste is voor Fokkens van groot belang, want dat betekent dat er ter plekke iets kan worden teruggevonden onder de twee lagen grond, die de begraafplaats voor onderlopen moesten behoeden. Van twee oude dames uit de omgeving, kreeg hij een aantal namen uit hun kindertijd. Hij hoopt met die gegevens en de restanten van de zerken de puzzel iets completer te maken en de doden in het veld hun namen terug te geven.

Belangrijk is voor hem ook dat de begraafplaats wordt opgeknapt. Daarvoor werkt hij samen met Landschapsbeheer Groningen, die hij leerde kennen via de Stichting Oude Groninger Kerken. Binnen het project Kerken in het Groen, dat financieel wordt ondersteund door de provincie en het Leefbaarheids- en Duurzaamheidsprogramma van de NAM, kan de afrastering worden hersteld en, waar hij heel blij mee is, Landschapsbeheer gaat ervoor zorgen dat het pad naar de begraafplaats helemaal wordt aangemerkt als erkend boerenlandpad. Dat betekent dat het altijd toegankelijk zal zijn.

3

Mien toentje Dorpslandbouw, buurderijen, de eetbare stad. Onder verschillende namen wordt er in Groningen in de stad en in veel dorpen gewerkt in en aan gemeenschappelijke (moes)tuinen, zoals de belevingstuin in Delfzijl.

In het project Rood voor Groen wordt in Delfzijl en aantal tuinen aangelegd, waaronder een schooltuin, boomgaard (met bomen van Landschapsbeheer) en een belevingstuin. De laatste is vooral bedoeld om de senioren uit het naastgelegen huis een heerlijk buiten te geven.

Coördinator Janneke Stam hoopt op een mooi voorjaar, zodat de dertien vrijwilligers de tuin voor het begin van de zomer zover ingericht kunnen hebben dat de buren er de geuren en kleuren van de zomer kunnen beleven.

Als ze ziet wat er tot nu toe is gebeurd, is ze meer dan tevreden. “We doen alles zonder machines en grotendeels met gekregen bestrating en beplanting. Dat laatste is een bewuste keuze. Je weet dat je planten hebt die het hier goed doen en dat ze blijven staan. Het is bekend van wie ze zijn, dat geeft binding.”

Bij de start van de aanleg, kreeg ze regelmatig opmerkingen en vragende blikken. “Het is lastig om je voor te stellen wat het kan worden.” Maar laatst stopten er twee jongens van een jaar of achttien om te vragen of ze konden komen helpen. “Hoe verder je komt, hoe meer het gaat spreken.”

Meekijken in de belevingstuin: kijk op facebook onder Rood-voor-Groen-Delfzijl

En ondertussen...

Er gebeuren nog veel meer dingen, omdat we niet alles uitgebreid in de nieuwsbrief kunnen plaatsen, volgt hieronder een aantal korte berichtjes. Voor meer informatie over deze onderwerpen kunt u kijken op onze website. Wilt u op de hoogte blijven? Like dan ook onze Facebookpagina!

Lekker Landschap Samen met de schoolkinderen van ‘de Klimboom’ in Boerakker hebben we een tamme kastanje en circa 30 bessenstruiken aangeplant op het schoolplein zodat ze volgend jaar kunnen oogsten!

Groene knopen rode draden Er zijn weer 17 fruitbomen aangeplant in het kader van ‘Groene knopen rode draden’. Ditmaal in Kloosterburen waar de Cloosteruin opnieuw wordt ingericht, ondermeer met een boomgaard. Vele vrijwilligers steken de handen uit de mouwen en maken er weer een echte Kloostertuin van!

Wilgen geknot Vele wilgen in het Westerkwartier zijn geknot door scholieren van verschillende basisscholen in het Zuid Westerkwartier.

Elk jaar weer helpen leerlingen mee om de wilgen van hun zware pruiken te bevrijden.

Groene dorpslinten Schildwolde Hellum In de lintdorpen Schildwolde en Hellum bepaalt de Hoofdweg de ruimtelijke structuur. Langs deze weg is de geschiedenis van het dorp goed af te lezen. De bomen langs de weg maken er een statige laan van. Maar ook de boerderijen met slingertuinen en doorzichten naar het open landschap zijn kenmerkend voor het ruimtelijk beeld. Om de kwaliteit te bewaken, is het belangrijk monumentale bomen langs de weg en op de erven goed te onderhouden. Daarnaast waarborgt de aanplant van nieuwe bomen het behoud van het karakter van de dorpen voor de toekomst.

Met ondersteuning van de provincie Groningen, Regio Groningen Assen en de gemeente Slochteren, werkt Landschapsbeheer bij het project ‘Groene Dorpslinten Schildwolde Hellum’ aan herstel en beheer van bomen en tuinen. Bij een aantal monumentale bomen zijn paddenstoelen aangetroffen die de wortels aantasten. Die zullen uiteindelijk moeten worden gekapt. Maar we kunnen dankzij dit project wel vast nieuwe bomen aanplanten.

4

Op Stap:

8 N

Rondje Jipsinghuizen

Het rondje Jipsinghuizen is 7,4 kilometer.

Historische grond Bij de brug over de Ruiten Aa in Jipsinghuizen ligt het Bisschopskerkhof. Hier versloeg Willem van Nierop in 1665 het 1800 man sterke leger van ‘Bommen Berend’, de bisschop van Münster.

Plaggenborg Het dorp zelf bestond in die tijd uit zo’n tien Saksische boerderijen en veel schaapskooien. Het lag een stuk noordelijker dan het huidige Jipsinghuizen. In de jaren ’30 van de vorige eeuw verschoof de dorpskern naar het zuidoosten.

Dit gebied heette Plaggenborg, zo genoemd vanwege de turfwinning.

Wandelen in Groningen

Een complete routebeschrijving en meer informatie is te vinden op www.wandeleninwesterwolde.nl. Daarnaast is dit rondje één van de vele wandelingen die bijeen zijn gebracht op wandelen.groningen.nl, waarvoor Wandelen in Westerwolde veel routes in de regio aandraagt en nawandelt.

Stoomtram Jipsinghuizen was toen misschien wel bekender – of beruchter – dan nu. De stoomtram voerde in de crisisjaren honderden werklozen aan die land ontgonnen. De rechte weg tussen Jipsinghuizen en Wollinghuizen was ook het tracé van de tram. In de volksmond heette die ‘Ol Graitje’ (oud Grietje), omdat ze zo langzaam was.

De Ruiten Aa De wandeling volgt de loop van de Ruiten Aa door een zacht glooiend gebied waar akkers en bossen elkaar afwisselen.

Op het noordelijkste deel van de tocht zijn de ‘ronde akkers’ en de ‘hoornakkers’ gelegen. Die namen duiden op de ontstaansgeschiedenis van het gebied. De Ruiten Aa heeft er in zijn wilde jaren heel wat zand verplaatst.

5

‘Kongsi van de Kooi-eend’ herstelt Groninger eendenkooien langs het Wad Groningen telt nog drie eendenkooien langs de waddenkust: kooi Westpolder, kooi Nieuw Onrust en de Wytsemakooi. Landschapsbeheer Groningen zet zich al lange tijd in voor herstel van deze kooien.

Dankzij de ´Kongsi van de Kooi-eend´ lukt het nu de kooien op te knappen en daarmee te behouden voor de toekomst.

Al in 2007 vroeg Landschapsbeheer aandacht voor de eendenkooien langs de Groningse waddenkust in een gelijknamig rapport. Een aanvraag bij het Waddenfonds werd destijds niet gehonoreerd. In januari 2014 kreeg het rapport navolging met het projectplan ‘Kongsi van de kooi-eend’, een gezamenlijk product van Landschapsbeheer Friesland, Landschapsbeheer Groningen, Landschap Noord-Holland, Natuurmonumenten, It Fryske Gea, Groninger Landschap, Staatsbosbeheer en De Kooikersvereniging.

Het plan zet in op herstel van 24 van de resterende 29 kooien in het waddengebied. Dit bredere plan mag wel op ondersteuning van het Waddenfonds rekenen. De beschreven kooien zijn gesitueerd langs de waddenkust van Groningen, Fryslân en Noord-Holland en op de Waddeneilanden. De Groninger kooien zijn in handen van Groninger Landschap (Nieuw Onrust) en Natuurmonumenten (Wytsemakooi).

Kooi Westpolder is particulier bezit.

Afscheid Leo

Een eendenkooi is een bijzondere biotoop. Die waren bij Landschapsbeheer Groningen altijd in deskundige handen bij Leo Stockmann. Voor de Kongsi van de Kooieend is het dan ook een gemis dat Leo na ruim twintig jaar afscheid neemt om van zijn pensioen te genieten.

Leo heeft een grote bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van onze organisatie door zijn inbreng en kennis met name op ecologisch gebied. Gelukkig weten we dat we ook na zijn afscheid een beroep op hem mogen blijven doen. U zult hem niet meer bij ons op kantoor tegenkomen, maar ongetwijfeld nog regelmatig in het veld of als spreker tijdens een bijeenkomst waar zijn deskundigheid zeer welkom is.

Herstel van de kooien en hun functies Het gaat enkele jaren duren voordat alle kooien zijn hersteld.

Maar de organisaties zijn blij dat een belangrijk erfgoed door het herstel bewaard blijft voor de toekomst. Werkzaamheden bestaan vooral uit het uitbaggeren van de plas, het afzetten en knotten van bomen en het herstellen van beschoeiing, vangpijpen en rietschermen. Belangrijk is ook dat meerdere kooien straks te bezoeken zijn (excursies). Kooikers (gidsen) vertellen hier het boeiende verhaal over de historie, werking en natuurwaarde van de eendenkooi. En of de bezoeker dan ook nog de lust heeft om kooi-eend te eten in een nabijgelegen restaurant, dat is een kwestie van persoonlijk genoegen.

Kooiplas en zitwal noordzijde, ri. oost Cultuurhistorisch en ecologisch belang Eendenkooien werden van oorsprong gebruikt voor het vangen van eenden, bestemd voor consumptie. Meerdere van de projectkooien hebben die functie nog. In enkele andere kooien worden eenden gevangen en geringd ter wille van de wetenschap. Daarnaast zijn er nog excursiekooien, al of niet in combinatie met een andere functie.

Het vangen van eenden is een vak apart en gebeurt in een eendrachtige samenwerking tussen de kooiker en zijn hondje. Niets in de kooi en in de naaste omgeving mag verstorend werken. De kooien aan de kust zijn groene eilanden van bomen en struiken te midden van een open landschap.

Mede in combinatie met de waterplas is de ecologische waarde van de kooien groot. Zo zijn in kooi Nieuw Onrust door de jaren heen bijna 140 vogelsoorten waargenomen.

Daarnaast komen er ook een groot aantal zoogdier- en amfibiesoorten en uiteraard tal van planten-, mossen-, en paddenstoelensoorten voor.

Overleg in noordwestpunt van de kooi

Vangpijp noordwestpunt kooiplas, met tamme eenden

6

ng

evi g m o w Jou

Cursus haren Onlangs hebben we met een aantal maaiers nagedacht over wat we het komende jaar als zeisbrigade willen gaan doen.

Gaan we ‘meters maken’, vooral ‘demonstratiemaaien’ tijdens gezellige fairs, of een combinatie van beide? In elk geval willen we weer meedoen aan de landelijke zeiswedstrijd. Maar we beginnen met een cursus ‘haren’, dat is het scherpen van de zeis.

Belangstelling? Neem contact op met Adri Rosenboom (a.rosenboom@landschapsbeheergroningen.nl).

Agenda Kerstwandeling vr

26 dec di

13 jan wo zo

02 18 apr jan do

29 jan

Vrijdag 26 december houdt de IVN weer hun traditionel kerstwandeling onder leiding van een IVN natuurgids. Na afloop kun je nog even napraten tijdens de snertmaaltijd met roggebrood en spek in het Boschhuis. Locatie: Boschhuis, Boslaan 6, Ter Apel. Tijd: 14.00u.

Kosten: 5,00 voor de snert.

Marterachtigen, lezing Aaldrik Pot Aaldrik Pot vertelt over marterachtigen. Aaldrik is boswachter bij Staatsbosbeheer. Hij is bekend van verschillende tv-programma’s, waaronder VARA’s vroege vogels. Bovendien is hij uitstekende fotograaf.

Locatie: Camping de Barkhoorn te Sellingen. Tijd: 20.00 - 22.00u.

Winterwandeling in het Stadspark Op 18 januari organiseert I.V.N. Leek –Nietap een winterwandeling in het stadspark in Groningen. We gaan daar kijken naar de bomen met bomenkenner Laus Paagman en lekker wandelen, hopelijk door de sneeuw. Het begint om 13.00 uur op de renbaan aan de Concourslaan.

Duurzame Dates 2015 Ideeën voor het besparen, opwekken of hergebruiken van energie?

Geef u dan op! Deze dag komen alle duurzame initiatieven bij elkaar in het provinciehuis in Groningen. Aan het eind van de dag wordt de prijs voor het beste idee voor duurzame energie uitgereikt.

Wil je ook een groene activiteit onder de aandacht brengen? Laat het ons weten. We plaatsen hem graag in de groene agenda op onze website.

Vrijwilligers maken voormalige bunker Rabenhauptterrein vleermuisvriendelijk Het Rabenhauptterrein is onderdeel van een stukje stad met een bijzondere en rijke geschiedenis. De Hereweg die door het gebied loopt, gaat mogelijk terug tot in de prehistorie. In de 17de eeuw werd er een vesting gerealiseerd naar ontwerp van Menno van Coehoorn: de linie van Helpman. Tijdens de Koude Oorlog kwamen er moderne militaire gebouwen. Zo werd er onder meer een commandobunker gebouwd.

Het terrein heeft al lange tijd een grote aantrekkingskracht op vleermuizen. De vleermuizen kruipen diep weg in de schuren

en spleten die nog resten van de oude bunker. Samen met vrijwilligers is Landschapsbeheer nu bezig om de bunker vleermuisvriendelijker te maken. Hiervoor worden onder meer houtwolcement platen aan de wanden bevestigd, waarachter de vleermuizen kunnen wegkruipen. Daarnaast worden geperste stenen aan het plafond en de muren bevestigd, die ideale holletjes bieden voor de schemerdiertjes.

Like onze facebookpagina en blijf altijd op de hoogte!

Als eerste onze nieuwtjes weten, mee doen aan leuke wedstrijden en leuke, mooie foto’s bekijken. Maar ook uw mening aan ons laten weten of uw foto’s met ons delen :)

Daarom:

Kerken in het Groen

“Met het project ‘Kerken in het Groen’ werken we aan herstel, beheer en behoud van cultureel erfgoed dat voor veel mensen grote waarde heeft. De Joodse begraafplaats in Oude Pekela is daarvan een mooi voorbeeld. Maar we hebben dit najaar bijvoorbeeld ook de kerkhoven in Westerlee en Wildervank opgeknapt. Dankbare projecten, die we mede dankzij de inzet van veel vrijwilligers en medefinanciering van onder meer de NAM kunnen oppakken en uitvoeren.”

Trea van der Heide, projectleider Landschapsbeheer Groningen.

Colofon

Redactie

Uitgegeven door:

Fotografie: Lanschapsbeheer Groningen, tenzij anders vermeld.

Nieuwsbrief 22e jaargang nummer 4/2014 ISSN 1388-0861 Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60, 9744 TH Groningen tel.: (050) 534 51 99 www.landschapsbeheergroningen.nl

Riek Guikema Schrijfburo Andre Eijkenaar

Eindredactie: Joke Schaapman Vormgeving: www.hehallohoi.com

Ontvangt u de nieuwsbrief voortaan liever digitaal? Mail dan uw gegevens naar info@landschapsbeheergroningen.nl.