Landschapsbeheer Groningen seizoensmagazine #4 december 2015

#4

Nieuwsbrief dec. 2015

Foto: AndrĂŠ Eijkenaar

Samen houden we het landschap mooi!

Landschapsbeheer doet diepgravend onderzoek Vinger aan de pols van het landschap

2 3

Stichting Groninger Bomenwacht Op stap: Ommetje Meerstad Licht op groen voor leefbaarheid Marktbrigade

4 5 6 7

Landschapsbeheer doet diepgravend onderzoek Landschapsbeheer Groningen heeft dit jaar op vier locaties samen met vrijwilligers bodemonderzoek gedaan. Met een mooi resultaat, aldus projectleider Anja Verbers. “We zijn veel te weten gekomen over de oorsprong van een aantal natte landschapselementen.”

Van enkele elementen moeten de monsters nog beter worden onderzocht, maar van één van de natte landschapselementen waarnaar in Noordlaren is geboord, kan Verbers nu met stelligheid zeggen dat het geen pingoruïne is, maar een uitblazingslaagte. Een andere locatie, die eerst wel en later niet als pingoruïne werd aangemerkt, vraagt verder boren bij een lagere waterstand. “Dan kunnen we onderzoeken of de beperkte aanwijzingen kloppen dat het echt om een kleine pingoruïne gaat.” Pingoruïnes en uitblazingslaagten zijn tijdens de laatste ijstijd onder dezelfde klimaatomstandigheden ontstaan, maar de ene door bodemijs en de andere door wind.

geleverd. Voor een aantal deelnemers was het de eerste kennismaking met bodemonderzoek. “Iedereen vond het hartstikke leuk. Ze waren verrast over wat je allemaal in de bodem tegenkomt en hoeveel je daaruit kunt opmaken.” Dat is ook wat de ervaren vrijwillige onderzoekers, onder wie opvallend veel jongeren, zo aanspreekt, weet Verbers. “Het blijft spannend.”

Vervolg Voor Landschapsbeheer is belangrijk dat de resultaten een vervolg krijgen. Maar hiervoor is zij afhankelijk van de eigenaar. In Hongerige Wolf wordt gesproken over een ommetje langs de kolken, in Noordlaren en Haren van aangepast beheer. Verbers gaat ondertussen door met de inventarisatie van potentiële locaties. Volgend voorjaar wordt er geboord in het Westerkwartier. Meedoen kan nog. Anja Verbers vertelt er graag meer over.

Nieuwe kennis De elementen in Hongerige Wolf en Pieterburen zijn geïdentificeerd als kolken: restanten van dijkdoorbraken. De ‘poel’ in het Scharlakenbos heeft zichzelf nog niet geheel prijs gegeven. Interessante kennis is er al wel opgedaan door het aantreffen van veen, maar zekerheid of het een pingoruïne is, is er nog niet.

Naast nieuwe kennis en kennisoverdracht aan betrokken vrijwilligers, heeft het project ook veel enthousiasme op-

Een nieuw jaar We gaan 2016 in met nieuwe doelen en de ambitie om deze te realiseren. In ons beleidsplan 2015 – 2019 staan deze beschreven. Een van de belangrijkste uitdagingen is de samenwerking in het landschap, zoals door 15 betrokken partijen onderling is afgesproken in het landschapsconvenant, handen en voeten te geven. Geen woorden maar daden.

Landschapsbeheer Groningen stopt hier de komende jaren haar energie in. Kansen zijn nu aanwezig en ideeën staan in de stijgers, zowel voor het beheer als voor de uitvoering van herstel en versterking van het landschap. Een concreet voorbeeld hiervan is het programma ‘Dorpsvisies en landschap’.

Hierin nemen wij het voortouw om samen met bewonersgroepen en gebiedspartners in het wierden- en woldlandschap aan de slag te gaan met onder andere versterking van de wierdedorpen en de maren. Meer hierover vindt u in deze nieuwsbrief.

2

In de samenwerking in het Westerkwartier willen we een ‘workpool‘ vormen om gezamenlijk het beheer van het landschap efficiënt en duurzaam uit te voeren. Werken

aan het behoud van een mooi landschap in alle gebieden van Groningen kunnen we niet alleen realiseren en zullen we samen met onze partners moeten doen. We hebben de ambitie om hierin een belangrijke rol te vervullen vanuit onze kennis en jarenlange werkervaring.

Vrijwilligers die aan de slag willen met hun landschap ondersteunen we. In veel dorpen ontstaan initiatieven die we van harte ondersteunen en faciliteren, onder andere met praktische cursussen, uitlenen van gereedschap en begeleiding in het veld. In 2015, het ‘Jaar van de groene vrijwilliger’, is de belangstelling en inzet toegenomen. Deze groei van betrokkenheid van de bewoners met hun landschap willen we de komende jaren verder stimuleren en uitbouwen. Wat ons betreft is elk jaar het Jaar van de groene vrijwilliger.

Wij hopen dat we het komende jaar met u allen, vrijwilligers en professionals, weer veel voor het mooie Groninger cultuurlandschap kunnen betekenen.

Goede feestdagen!

Jacqueline de Milliano, directeur Landschapsbeheer Groningen

Comité Regio Groningen-Haren zet met gift nog één keer in op kwaliteit landschap Na een teleurstellende gang naar de Raad van State, besloot het Comité Regio Groningen-Haren zich dit najaar op te heffen. De ‘actiepot’ schonk het aan Landschapsbeheer Groningen en het Groninger Landschap. Zo doet het nog één keer waarvoor het was opgericht: het versterken van de kwaliteit van het landschap in het tussengebied Groningen-Haren..

Vijftien jaar zette het comité zich, met steun van ruim driehonderd trouwe donateurs, in voor de kwaliteit van het ‘tussengebied’. In eerste instantie om de aanleg van een zuidtangent (A28 – A7) door het gebied tegen te houden. Het laatste decennium om ervoor te zorgen dat de nieuwbouwplannen voor Haren-Noord in het landschap zouden worden gepast. De procedure bij de Raad van State liet zien dat een wezenlijke dialoog tussen gemeente en burgers over de toekomst van het gebied niet tot stand is gekomen. Daarbij was het de laatste kans om het bestemmingsplan op dit punt serieus aan te passen.

Blijvende betrokkenheid “De uitspraak van de Raad van State was voor ons het moment om de vraag te stellen of we nog in de huidige stichtingsvorm verder wilden”, vertelt bestuurslid Uko Vegter. “De tijden zijn veranderd. We denken dat we nu in een andere vorm meer kunnen doen met onze betrokkenheid bij het gebied. Want die blijft, ook na de opheffing.”

Vegter kijkt met een goed gevoel terug op de dertien jaar die hij deel uitmaakte van het bestuur. Het comité heeft een grote bijdrage geleverd aan het bewustzijn over de waarde van het bijzondere gebied waarvoor het was opgericht, ook bij politici. “Ik denk dat wij indirect wel keuzes hebben beïnvloed. We waren een begrip en de gemeenteraad kende onze visie. Ik denk dat het goed is geweest dat deze club er was.”

Uko Vegter

Goed besteed Als ‘laatste actie’ besloot het bestuur de middelen die het nog in kas had te verdelen onder Landschapsbeheer Groningen en het Groninger Landschap voor een concrete investering in het landschap. Het geld dat Landschapsbeheer krijgt, is bedoeld voor het onderhoud van de houtwallen aan de westzijde van de Rijksstraatweg. De gift wordt zeer gewaardeerd én goed besteed, aldus Albert-Erik de Winter van Landschapsbeheer.

Vinger aan de pols van het landschap Elk jaar brengt Landschapsbeheer in een van de vijf Groningse monitoringsgebieden de toestand van de landschapselementen in kaart. Deze monitoring maakt deel uit van een landelijk programma dat onder meer wordt gebruikt voor het nieuwe landschapsobservatorium van LandschappenNL. De terugkerende check is dit jaar voor het eerst uitgevoerd met behulp van een zelfontwikkelde app. Landschapsbeheer heeft op deze manier nog sneller zicht op de kwaliteit van het landschap en hoe die zich ontwikkelt. Dit levert waardevolle kennis op voor beheer en beleid.

Alle provincies nemen deel aan de landschapsmonitoring.

“De monitoring geeft een goed beeld van de staat van het

landschap in Nederland. Zij laat bijvoorbeeld zien hoe ziekten als de essentaksterfte zich verspreiden. Die kennis is van belang voor de bestrijding”, vertelt Ivon Benus die de resultaten uit het veld bij Landschapsbeheer analyseert en rapporteert aan de landelijk coördinator.

Collega Marcel met tablet bezig met de inventarisatie

3

Mien toentje Ze vielen voor het plekje, toen ze precies 25 jaar geleden de monumentale boerderij in Appingedam betrokken. De eeuwenoude boerderij ligt op de nog veel oudere wierde van Solwerd. Alles op de locatie ademt geschiedenis. Dat geldt ook voor de boomgaard, waarin Anita Koopman en haar man een groot aantal verwaarloosde fruitbomen aantroffen.

“Naast appelen en peren, staan er ook een mispel, walnoot, kersen en pruimen. De vorige eigenaar had er 25 jaar niets aan gedaan. We zagen wel dat het iets bijzonders was en wilden het in stand houden, maar wij hadden geen idee van het onderhoud. Daarom waren we blij dat Landschapsbeheer Groningen de helpende hand bood.”

Dit jaar was de boerderij van de familie Koopman de startlocatie voor het snoeiseizoen van de vruchtboombrigade. Met zijn bijzondere, oude rassen is de boomgaard een prachtig voorbeeld voor het belang van de brigade. “We hebben hier regelmatig leden van de pomologische vereniging ‘over de vloer’. Dat is erg leuk. Met verbazing volg ik soms de eindeloze discussies over soorten en rassen.”

Zelf herkent zij ze lang niet allemaal, maar de ‘Zedeling’ weet ze te vinden. Geen lekkerder appel voor de appeltaart dan die, aldus Koopman. “Hij is heerlijk stevig en verkleurt ook niet.” Verder wordt de overvloedige oogst grotendeels uitgedeeld aan familie, vrienden en buren. “Als je ziet wat er hier uit de tuin komt, realiseer je je hoe belangrijk die oogst vroeger geweest moet zijn om de winter te overleven. Dat vind ik mooi.”

En ondertussen...

Er gebeuren nog veel meer dingen, omdat we niet alles uitgebreid in de nieuwsbrief kunnen plaatsen, volgt hieronder een aantal korte berichtjes. Voor meer informatie over deze onderwerpen kunt u kijken op onze website. Wilt u op de hoogte blijven? Like dan ook onze Facebookpagina!

180 liter sap Op de foto de appel- en perenoogst van het erf van ons eigen kantoor.

Van deze oogst hebben we 180 liter sap laten persen. Het sap is gepasteuriseerd en volgend jaar willen we een glaasje aan de wandelaars van Tocht om de Noord aanbieden.

Kerkje Garrelsweer krijgt nieuwe loopbrug Er is een nieuwe loopbrug geplaatst voor het kerkje aan de Stadsweg 31 te Garrelsweer. De oude betonnen loopbrug was in erg slechte staat.

Daarom is gekozen voor vervanging door een duurzame stalen loopbrug.

Tip! www.leestekensvanhetlandschap.nl is een mooie website die informatie geeft over de betekenis, verspreiding en ontstaansgeschiedenis van meer dan driehonderd landschapselementen in Nederland. Leer met deze website het landschap in jouw leefomgeving te lezen en begrijpen.

Stichting Groninger Bomenwacht We schreven al eerder dat het eraan zat te komen, maar nu is het ook officieel. De Stichting Iepenwacht Groningen heeft zich omgevormd tot de Stichting Groninger Bomenwacht. Vanaf nu herkenbaar aan het nieuwe logo.

4

12

Op Stap:

Ommetje Meerstad, Middelbert en Engelbert

Cultuur, landschap en natuur in 7,8 km Vanaf de oostkant van de stad Groningen loopt het Ommetje Meerstad, Middelbert en Engelbert de weidse velden in richting de twee lintdorpen. Het voert langs karakteristieke woonhuizen, middeleeuwse kerken en andere cultuurhistorische bezienswaardigheden om via een ‘eetbaar pad’ terug te keren in de stad.

Het Ommetje Meerstad, Middelbert en Engelbert is mogelijk gemaakt door het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling – Europa investeert in zijn platteland – en Meerstad.

Kerkenpaden Naar Middelbert gaat de route over een kerkenpad dat hier al zeker sinds 1775 loopt. Bekend is namelijk dat het in dat jaar werd verhoogd. Ook Engelbert had een eigen kerkenpad. Dit komt onder meer voor op de Bonnebladen (19001916). Het is nog altijd herkenbaar als het voetgangerspad tussen de straten Lintdal en Vrijdal.

Lintdorpen Middelbert en Engelbert ontstonden in de late middeleeuwen als gevolg van de veenontginningen. Hun ontstaansgeschiedenis zie je terug in de langgerekte smalle percelen en haaks daarop, aan een weg of dijk, de nederzettingsassen die als een open lint van solitaire gebouwen in het landschap liggen.

Waterrijk Ook de vele bruggetjes op de route maken duidelijk dat het ommetje door voormalig veenontginningsgebied gaat. Het oude natuurbad bij Engelbert, waaraan de Engelberterbadweg zijn naam dankt, herinnert aan een andere geschiedenis. Het bad werd in 1931 gerealiseerd in een zandafgraving voor de Woldjesspoorlijn.

Spoorlijn Voor de aanleg van deze spoorlijn moest de oude pastorie van Engelbert wijken. Het dorp kreeg in 1928 een nieuwe pastorie in de stijl van de Amsterdamse school. Twee jaar eerder had het ook al een opvallend station gekregen, ontworpen door de bekende Rotterdamse architect Ad van der Steur. De spoorlijn gaf het dorp een economische impuls, maar werd in 1942 op last van de Duitse bezetter al weer opgebroken.

5

Dorpen aan zet

Licht op groen voor leefbaarheid Op veel plaatsen in de provincie zijn de afgelopen tijd burgerinitiatieven ontstaan waarmee bewoners zelf een positieve impuls aan hun leefomgeving willen geven. Overheden, fondsen en organisaties spelen hierop in door initiatieven mogelijk te maken. Bij groene initiatieven kan ook Landschapsbeheer veel voor dorpen betekenen.

Dorpen kunnen op verschillende manieren gebruik maken van onze kennis en ervaring. Zo zijn wij goed thuis in een aantal regelingen waarvan burgers gebruik kunnen maken om groene ambities te realiseren. Denk aan het Loket Leefbaarheid voor het aardbevingsgebied en het Loket Levende Dorpen voor het Westerkwartier, Hoogezand-Sappemeer en Haren.

Dialoogtafel Voor het programma ‘Dorpsvisies en landschap’ is Landschapsbeheer zelf trekker. Dit programma is voortgekomen uit de dialoogtafel. Als compensatie voor de negatieve gevolgen van de aardbevingen is onder meer een aantal programma’s ontwikkeld waaraan gemeenten, organisaties en dorpen in het aardbevingsgebied kunnen deelnemen.

Met middelen uit deze loketten, in beide gevallen maximaal 10.000 euro per project, kunnen bijvoorbeeld Ommetjes, een boomgaard, een natuurlijke speelplaats of bloeiende bosranden worden gerealiseerd. Burgers moeten deze subsidies altijd zelf aanvragen, maar wij kunnen ze vanuit onze ervaring wel behulpzaam zijn. Bijvoorbeeld door even mee te kijken met een aanvraag of begroting of met tips voor een goed projectvoorstel of mogelijkheden voor cofinanciering.

Daarnaast kunnen we in de uitvoering ondersteunen, bijvoorbeeld met begeleiding van een werkdag.

‘Dorpsvisies en landschap’ is één van

deze programma’s. Dit programma richt

zich onder meer op het versterken van

wierde- en lintdorpen. Het doel is zowel

de kwaliteit van het landschap als de

leefbaarheid in de dorpen te verbeteren.

Dit doen we door de identiteit van deze karakteristieke dorpen te versterken, bijvoorbeeld door een dorpsplein opnieuw in te richten, cultuurhistorische elementen te herstellen, nieuw groen aan te planten of de archeologie zoals een steilrand van een wierde te beschermen.

Samen met een aantal dorpen gaan wij aan de slag. In totaal kunnen we in zes tot acht dorpen aan het werk. Dorpen met een (enigszins) door bewoners ondersteund plan kunnen zich aanmelden. Meer informatie hierover staat op www.landschapsbeheergroningen.nl.

Lijnen en routestructuren

Naast de dorpenprojecten, werken we met het programma ‘Dorpsvisies en landschap’ ook aan routestructuren en aan lijnen in het landschap, zoals dijken en maren en wegen met beplanting. Voor de lijnen zullen we vooral samenwerking zoeken met gemeenten en terreinbeheerders. Voor de routestructuren zijn we op zoek naar enthousiaste bewoners.

Het plan is om het knooppuntennetwerk dat met Waddenwandelen is gerealiseerd in het hele aardbevingsgebied uit te zetten. Ook buiten het kustgebied willen we alle wandelpaden met knooppunten aan elkaar verbinden, zodat de wandelaar zelf zijn routes kan uitstippelen. Iedereen die het leuk vindt om routes uit te zetten of na te wandelen, kan meedoen. Ook hierover staat meer informatie op onze website.

6

ng

vi e g m o Jouw Marktbrigade

“Afgelopen jaar heb ik voor de marktbrigade op een aantal evenementen gestaan. Het werk van Landschapsbeheer spreekt me aan. Ik ken het uit mijn vorige werk bij gemeenten en doe af en toe klussen. Het liefst zou ik vast werk in die hoek doen. Tot die tijd draag ik het graag als vrijwilliger uit. Dat ik daarbij uit de praktijk kan praten, helpt in gesprekken met voorbijgangers. Ik kijk goed naar mensen, dan zie je of ze vragen hebben of iets kwijt willen. Ik probeer ze dan ‘in de tent te lokken’. Luisteren is voor dit werk minstens zo belangrijk als vertellen.

Je bent een antenne voor de organisatie. Interesse is mooi, maar ook klachten wijzen op betrokkenheid.

Daar kun je wat mee doen.”

Karel Nanninga De marktbrigade zoekt nog mensen.

Interesse?

Agenda zo

20 dec za

Ommetje natuur: Quintusbos Korte natuurwandeling door het Quintusbos. Winterse paddestoelen en dito landschap. Graag opgeven via info@natuurpresentaties.nl.

Tijd: 10.30 - 12.15 uur. Locatie: Quintusbos in Glimmen.

Kosten: € 7,- p.p. Georganiseerd door: Natuurpresentaties.

Kerstwandeling met snert

26 dec

De IVN Westerwolde houdt haar traditionele kerstwandeling onder leiding van een IVN-gids in Ter Apel. Na afloop kunt u in de sfeervolle omgeving van het Boschhuis napraten onder het genot van een snertmaaltijd met roggebrood en spek. Tijd: 14.00 - 16.00 uur, € 5,- voor de snertmaaltijd. Geef je op via www.ivn.nl/afdeling/westerwolde.

wo vr-za

NLdoet

02 11 apr 12 mrt woe

16 mrt

Het Oranje Fonds organiseert samen met duizenden organisaties in het land NLdoet: de grootste vrijwilligersactie van Nederland. NLdoet stimuleert iedereen om een dag(deel) de handen uit de mouwen te steken.

Op de website staan nu al veel klussen. Een klus aanmelden kan ook. www.nldoet.nl.

Boomfeestdag Tegenwoordig doen ruim 400 gemeenten en 115.000 kinderen mee aan deze mooie en lange traditie. Dit jaar wordt het accent gelegd op bomen in bossen, zowel in stadbossen als bossen in het landschap. Ook in Groningen worden op veel plekken bomen geplant.

Wil je ook een groene activiteit onder de aandacht brengen? Laat het ons weten. We plaatsen hem graag in de groene agenda op onze website.

Alle

VRIJWILLIGERS

die mee hebben gewerkt tijdens de

NATUURWERKDAG

BEDANKT!

Like onze facebookpagina en blijf altijd op de hoogte!

Als eerste onze nieuwtjes weten, mee doen aan leuke wedstrijden en leuke, mooie foto’s bekijken. Maar ook uw mening aan ons laten weten of uw foto’s met ons delen :)

Daarom Landschapsbeheer:

Landschapsbeheer wint tweede prijs Gezond & Vitaal Werken van Stigas “Landschapsbeheer Groningen is een organisatie die zich sterk bewust is van haar duurzame roots en de maatschappelijke functie die ze als natuurbeheerder heeft. Het management en de medewerkers praten samen over inzetbaarheid. Medewerkers wordt gevraagd na te denken over hun toekomst… De onderwerpen verzuim en vitaal werken staan als vast onderwerp op de agenda van het management en het management draagt dat ook uit.”

Uit het juryrapport

Colofon

Redactie

Uitgegeven door:

Fotografie: Lanschapsbeheer Groningen, tenzij anders vermeld.

Nieuwsbrief 23e jaargang nummer 4/2015 ISSN 1388-0861 Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60, 9744 TH Groningen tel.: (050) 534 51 99 www.landschapsbeheergroningen.nl

Riek Guikema Schrijfburo Andre Eijkenaar

Eindredactie: Ine Bielevelt en Joke Schaapman Vormgeving: www.hehallohoi.com

Ontvangt u de nieuwsbrief voortaan liever digitaal? Mail dan uw gegevens naar info@landschapsbeheergroningen.nl.