De Zijderups T IJ D S C H R I F T V O O R Z O R G K U N S T In dit nummer o.a.: Zorg is een kunst
Wijsheid vergeet je niet De Schoonheid van Dementeren
Nr 2 - Januari 2017 www.dezijderups.nl
De Zijderups
T IJ D S C H R I F T V O O R Z O R G K U N S T
Inhoud:
Het tijdschrift De Zijderups is een uitgave van stichting De Zijderups, stichting voor sociaalmaatschappelijke kunstprojecten, en richt zich met name op kunstprojecten in de zorg. Hein Walter is sinds 2011 als zorgkunstenaar werkzaam in Woonzorgcentrum Archipel. In 2016 startten we, met steun van het Cultuurfonds Almere, Zorggroep Almere en de gemeente Almere, het project Ambulante Zorgkunst, waardoor er bij Zorggroep Almere vijf kunstenaars een jaar lang twintig zorgkunstprojecten konden uitvoeren en de vrije hand kregen om zorgkunst verder te ontwikkelen. Ons visioen is dat er over een aantal jaren in heel Nederland zorgkunstenaars betaald aan het werk zijn. Dit tijdschrift wil mensen in de zorg informeren over de verschillende projecten die we hebben gedaan of hopen te gaan doen en ze daarmee op ideeën brengen.
Pag 3
Zorg is een kunst
Pag 6 Uitjes
Ouderen op museumbezoek
Pag 7
Wijsheid vergeet je niet
Pag 8
Moonchild
Pag 9
De gedachten van een mens
met dementie
Pag 10 Kunst in Het Kotterbos Pag 12 De Schoonheid van Dementeren Pag 16 Andere kanalen
Redactie: Hein Walter (hoofdredacteur) Claudine Terlaan en Louise Gregoire
Pag 17 Kunstwoord Pag 18 Ambulante Zorgkunst
Redactie adres: Wessel Ilckenstraat 83, 1311 RD ALmere Tel: 06 51924 882 E-mail: heinwalter@tiscali.nl
Ninette Koning
Pag 19 Ambulante Zorgkunst
Internetsite: www.dezijderups.nl
Bestuur De Zijderups: Pim Groot - voorzitter Renée Weder - penningmeester Louise Gregoire - secretaris Hein Walter - artistiek leider Oplage: 50 Losse nummers: € 7,50 incl. verzendkosten Abonnement: 4 nummers per jaar € 25,Kamer van Koophandel: 32164081 Giro: NL28 INGB 0005 0915 31 ANBI Status: 821691065
2
Marion Snijders
Zorg is een kunst Door Claudine Terlaan
Ik werk in de zorg - op de beschermde afdeling, een kleinschalige woongroep voor ouderen die lijden aan dementie. Ik hou van zorgen voor oude mensen en ik verzorg hen met liefde en met gevoel. Zorgen voor mensen is een kunst. De verpleging kiest ervoor om dienstbaar te zijn aan hen die van ons afhankelijk zijn en dat realiseren we ons heel goed. Ouderen zijn kwetsbaar en wij mogen die kwetsbaarheid niet beschamen.
en onrustig en die onrust houdt de rest van de dag aan. Als je haar of hem zachtjes en liefdevol wakker maakt en lichtjes aanstuurt, dan is zij of hij meegaand. De ene bewoner moet geholpen worden met wassen of douchen, terwijl een andere bewoner nog veel zelf kan, met andere woorden, elke bewoner vraagt een eigen aanpak. Door goed te kijken en aan te voelen, sluit ik de zorg aan hun gemoedstoestand aan. Het zijn zeven bewoners die gewassen en aangekleed moeten worden, maar als we ons dienstbaar opstellen en kordaat samenwerken als we iemand met z’n tweeÍn moeten helpen, dan gaat dat goed. Meestal zijn we rond tien/elf uur wel klaar en is iedereen uit bed. Ik zorg ervoor dat bewoners er altijd goed verzorgd uitzien; bij mannen moet dus hun baard geschoren worden. Het is heel fijn om
Ontwaken Het begint al in de ochtend, als ik de slaapkamer van een bewoner binnenkom. Niet met een hoop kabaal of lomp, maar zachtjes, rustig en liefdevol. Ik wil zelf graag in rust wakker worden, dat gun ik hen ook. Er zijn bewoners voor wie je de dag kan verpesten als je ze abrupt wakker maakt, dan zijn ze uit balans
3
te merken dat ze dat prettig vinden en zich dan schoon voelen. En dat is ook fijn voor de familie.
moet je de klok in de gaten houden. Andere medicijnen moet je eerst fijnmalen en mengen met een beetje appelmoes of jam. Het luistert allemaal nauw.
Ontbijt Het ontbijt is voor elke bewoner anders. Sommige bewoners maken hun eigen boterhammer klaar, voor anderen worden boterhammen gesmeerd. Ik hou er niet van als eten liefdeloos klaar wordt gemaakt. Ik wil dat zelf niet eten en ik wil dat ook niet iemand voorschotelen. Als het eten lekker is klaargemaakt, met zorg en aandacht, dan eten de bewoners smakelijker. Dat is natuurlijk veel prettiger dan bewoners die hun eten onaangeraakt terugduwen. Ze hebben vanzelsprekend ook de keus: brood, pap, of een schaaltje met fruit. Ook het pillen uitdelen, dat moet met concentratie en aandacht. We moeten opletten dat mensen de goede medicatie krijgen en we moeten zeker weten dat de medicijnen worden doorgeslikt. Sommige medicijnen moeten nauwkeurig op een bepaald moment gegeven worden en niet een half uur erna. Dus
Sfeer We proberen als team ook plezier te maken. In de ochtend moeten we doorwerken en dan staan we vaak ook met iemand extra, in de middag is er wel ruimte voor grapjes. Als de verpleging het gezellig en luchtig maakt, dan merk je dat aan het humeur van de bewoners en dan kunnen bewoners zelf ook grappen maken. Soms haalt iemand broodjes voor het hele team, of iemand maakt soep voor de collega’s en dan eten we met de bewoners mee. We kiezen dan een woning waar bewoners wonen die dat aankunnen. Als de bewoners snel in de war zijn of uit balans, dan kan dat niet. Daar moet je rustig zijn en je aanpassen aan hun sfeer. De was In de middag worden de huishoudelijke klus-
4
sen gedaan. Elke dag wordt de was gedaan. Van sommige bewoners wordt de was gedaan door de familie, maar niet van iedereen. Je moet je niet vergissen, want dat vindt de familie natuurlijk niet leuk. Ook moet je geen fouten maken met de temperatuur van de wasmachine. Het beddengoed gaat op hoge temperatuur en dan moet er bijvoorbeeld niet per ongeluk een wollen truitje tussen zitten. Elke dag wordt de was ook weer opgevouwen en weggewerkt - in de goede kasten. sommige bewoners houden van de Hollandse pot. Ik kan echter spruitjes en broccoli zo opbakken dat het exotisch lijkt en alle bewoners het toch met smaak opeten.
Huishoudelijke taken Het kost eigenlijk meer tijd, maar het is wel goed voor sommige bewoners om huishoudelijke taken te hebben, dus als het kan laten we hen het droge wasgoed opvouwen. Lakens doen we dan samen. Aardappels schillen is ook goed te doen; andere bewoners dekken de tafel of ruimen op. Natuurlijk moeten we goed in de gaten houden dat ze met een rollator lopen en niet teveel willen doen.
Avond Het naar bed brengen is soms makkelijk, maar het kan er ook heftig aan toe gaan. Het kan voorkomen dat een bewoner tegendraads is en dreigt om andere bewoners te slaan. Dan moet je streng zijn en geen angst laten zien, want anders krijg jijzelf of iemand anders echt een klap. Gelukkig kan ik met mijn ogen veel bereiken en klappen heb ik nooit gehad.
Bestellingen Twee keer per week komen de boodschappen. Die zijn dan een dag ervoor door een van ons via de computer besteld. De regels zijn strikt! De temperatuur van spullen die in de koelkast moeten worden gezet, mag niet onder 7 graden zijn. We moeten van alle producten eerst de temperatuur checken alvorens we het in de koelkast zetten. Als de boodschappen komen als wij net een bewoner aan het helpen zijn, dan is er dus een probleem. Als vlees en vleeswaren boven de 7 graden komen, moeten we ze terugsturen. Het moge duidelijk zijn dat we dat moeten voorkomen. Naast de temperatuur moeten we ook de datum checken. Als we een pot openmaken, moeten we de datum van openen noteren op een plakkertje en die op de pot doen. Alles in de koelkast moet gestickerd zijn. Mocht er een onaangekondigde audit komen en de koelkast is niet in orde, dan krijgt ons huis meteen een aantekening.
Afscheid Er gaan ook mensen dood. Dat is inherent aan dit werk en deze plek. Daar zijn we natuurlijk op voorbereid, maar toch zijn dat verdrietige momenten. Ook voor andere bewoners. Die zijn dan hun vertrouwde maatje kwijt. Het afscheid nemen doen we op een mooie manier. Als het lichaam wordt opgehaald dan staan we in twee rijen bij de uitgang. Dan houden ze even een paar tellen stil. We proberen altijd bij de begrafenis of crematie aanwezig te zijn. Dan gaan er een of twee collega’s namens het hele team. Nawoord Ik vind het een eer te mogen zorgen voor alle oudere mensen. Zij hebben gezaaid wat wij nu mogen oogsten. Als wij hun voorbeeld volgen, dan kan ook de generatie die na ons komt voortbouwen aan een goede samenleving. Hoe zal het zijn als wij straks oud zijn? Ik hoop dat er dan iemand is die met liefde voor me zorgt.
Avondeten Het avondeten moet goed zijn. Het liefste zou ik bijzondere dingen voor ze klaarmaken, maar
5
Uitjes
Ouderen op museumbezoek Een museum bezoeken kost relatief weinig geld en je bent de hele dag bezig. Het mooie van dit bezoek is dat je verschillende goede dingen met elkaar verenigt. - Je hebt vrijwilligers nodig waarvan een paar kunnen beschikken over een auto. Voor elke twee vrijwilligers kun je twee ouderen meenemen. - Je leent van het zorgcentrum een paar rolstoelen of als je die niet hebt, reserveer je rolstoelen bij het museum. - Er moet iemand zijn die de leiding neemt en liefst ook iets kan vertellen bij de kunstwerken. - Je begint bij aankomst in het museum met koffie en een gebakje. - De kosten van het uitje is de optelsom van de entreekosten, de benzinekosten en de koffie. Als er mensen zijn met een museumjaarkaart, dan scheelt dat aanzienlijk. Soms hanteren musea ook gereduceerde prijzen. Als er vier vrijwilligers zijn, dan kun je al vier ouderen een fantastische dag bezorgen. Het fijne is dat het kleinschalig is, zodat je niet eindeloos op elkaar hoeft te wachten en ook het gesprek klein kunt houden. De vrijwilligers hebben ook onderling contact en steun, zodat ook zij elkaar leren kennen. Het moet bij de ouderen gaan om mensen die zelfstandig naar het toilet kunnen gaan en die bij voorkeur ook met anderen kunnen communiceren. Het mooie van dit uitje is dat ook de vrijwiliggers er voordeel van hebben. Zij nemen de tijd om mensen te helpen en tegelijkertijd krijgen/nemen zij de tijd om naar een museum te gaan en mooie dingen te zien. En kunst kijken prikkelt de geest! Musea voor moderne kunst hebben mijn voorkeur. Dat zijn vrijwel altijd lichte ruimtes, goed toegangelijk, er hangt een goede, rustige sfeer en ... natuurlijk ... de mooie dingen om maar te kijken: Gemeentemuseum in Den Haag,
KrĂśller MĂźller in Otterloo, Museum Voorlinden in Wassenaar, het Singermuseum in Laren, het Cobramuseum in Amstelveen, Boymans van Beuningen in Rotterdam en het Stedelijk in Amsterdam - en meer!
6
Wijsheid vergeet je niet
In het voorjaar van 2016 deden we vanuit stichting De Zijderups het project ‘Wijsheid vergeet je niet’. Hein Walter was projectleider. Hij werkte samen met studenten van Windesheim Flevoland. Zij kwamen naar Woonzorgcentrum Archipel. Hein heeft eerst verteld over zijn werk als zorgkunstenaar en natuurlijk kwam ook dementie ter sprake. De studenten gingen vervolgens allemaal in gesprek met een bewoner van de beschermde afdeling. De opdracht was om op een filosofische manier vragen te stellen naar waarden en normen, naar omschrijvingen van abstracte begrippen, zoals schoonheid, vrijheid, natuur.
Dit is een open vorm van gesprek die goed werkt bij dementerende ouderen en dat ondervonden de studenten zelf ook. De gesprekken die ze voerden waren open en poëtisch. De antwoorden die op de vragen kwamen, moesten de studenten letterlijk citeren. Met die antwoorden moesten ze thuis een tekst samenstellen. Hein kreeg vijftien teksten en zijn opdracht was om ze vorm te geven. Bij de Muren van Archipel is een tentoonstelling geweest met alle posters (afgedrukt op 70 x 100 cm). Daarna verhuisden de posters naar Windesheim. Daar hangen de posters nu permanent, op de tweede verdieping. Ik was erg tevreden.
Na jaren van oorlog, voelde ik mij zogenaamd vrij.
Soms zat het tegen en meestal zat het mee.
Dan besef je pas hoe erg het is geweest.
Kleine ergernissen, doen er niet meer toe. Dat was geweest, dat was toen en dit is nu. Nu is alles goed.
Toch hoop je op een betere wereld:
Heb geen spijt heeft ook geen nut.
niet schatrijk worden, maar gezond. Liefde is van elkaar houden. Het geven van zin aan het leven. De mooiste herinnering hou ik voor mij zelf.
Geloof in mensen en de goede dingen.
De ene keer lach je dan huil je.
Het leven is zoals het komt.
Niet verder gaan als de ander niet wil. Iedereen denkt anders er is verschil.
Tekst: Tabitha Hoebee / Sjaan van V. Vormgeving: Hein Walter
Tekst: Angelo Desaunois / Sjaan v. L. Vormgeving: Hein Walter
Wijsheid Vergeet je niet, Archipel 2016 Wi n d e s h e i m Fl e v o l a n d / Sti c h ti n g De Zi j d e r u p s
7
Wijsheid Vergeet je niet, Archipel 2016 Windesheim Flevoland / Stichting De Zijderups
Moonchild Hein Walter
Ik kende Alain Merbis voorheen niet. Hij kwam op mijn pad toen hij via via hoorde dat ik hem kon helpen met het drukken van zijn gedichten. Dat kon ik en dat wilde ik wel doen, dus we spraken af: hij kwam vanuit Zoetermeer naar mijn atelier in Almere om de mogelijkheden te bespreken.
Ik leerde hem kennen als een jongen met talenten - en ook met uitdagingen. Op de tijden dat hij niet schrijft, vertelde hij, leeft hij op het randje van het leven. Depressie, uitvluchten in drank en drugs, mislukkende liefde, onrust, chaos in zijn hoofd, en grote overgevoeligheid voor straling en internet alleen als hij schrijft is hij rustig. Zijn teksten zijn weergaven van die chaos, van zijn depressies, van zijn liefdes, zijn sombere kijk op de wereld en zijn leven en als hij die aan vrienden voorleest, dan zijn die vaak geschokt en ook net zo vaak onder de indruk. Dichter worden, dat moet hem redden van de ondergang. Dat hoopte hij. Ja, ik wilde hem helpen.
Fragment uit Einde bericht: ... Het voelt alsof je het water in mijn lichaam tot zuur hebt omgezet.
Een dichtbundel laten drukken is in deze tijd niet zo ingewikkeld meer. Je moet redactiewerk doen, ze in een wordbestand goed onder elkaar zetten en een goede pagina-indeling maken en alles kost natuurlijk wel tijd, maar het drukwerk zelf is betaalbaar. Ik heb de bundel, 80 pagina’s, in 50-voud laten drukken en dat kostte hem alleen de drukkosten, iets van ₏ 250,Die eerste bundel kan hij weggeven aan zijn vrienden, sturen aan uitgeverijen en natuurlijk ook verkopen.
Alsof je mijn organen rottend hun laatste werk nog laat verrichten.
Valt dit ook onder zorgkunst? Ja, ik vind van wel. Alain is op weg geholpen. Ik heb hem feedback gegeven op zijn gedichten en het belangrijkste: de bundel bestaat! Nu kan hij verder bouwen.
...
Je verkracht al mijn gedachten. Tartend lig je te lachen, om al die slapeloze nachten. Als een oude nar, altijd aan mijn zij. Mijn huid verschilfert als bij een oude slang. Maar het serpent in mij ben jij.
8
De gedachten van een mens met dementie Hein Walter
Ik liet haar de woorden erbij schrijven, zodat het duidelijk werd dat ze een gezicht dat getekend.
Lieve Riet
Gefeliciteerd met je 100ste verjaardag. Ik voel me vandaag niet zo lekker, want mijn hoofd wil niet zoals ik wil. Normaal zijn, dat je gewoon denken kan. Ik weet het niet meer, Ik hoop dat als ik 100 ben, dat ik m’n gedachten weer op een rijtje heb.
De tekening deed me denken aan Picasso, of aan de tekeningen van Lucebert - kunstenaars die met opzet de gezichten vervormden. Lies wilde het waarschijnlijk dolgraag beter doen, maar ze kon niet anders. Ik vond het mooi. Dat stelde haar gerust.
Riet van der W. 21 augustus 2012
Dit schreef een van de toenmalige bewoners van Archipel, Riet, nadat ik haar gevraagd had om een imaginaire brief te schrijven aan zichzelf, alsof ze honderd jaar was. Ze heeft die honderd niet gehaald, ze stierf een jaar later. Haar schrijven geeft een inkijkje in het hoofd van een mens met dementie. Ze schrijft dat ze hoopt dat ze weer gewoon denken kan. Hoe denkt iemand die lijdt aan dementie? Dat is moeilijk voor te stellen. Ik vraag het regelmatig aan mensen die lijden aan dementie en soms krijg ik een antwoord dat lijkt op bovenstaand antwoord, zoals “Het rommelt in mijn hoofd”, zei mevrouw Lies K. Hoe denken de gezonde mensen eigenlijk? Denkt de ene mens snel? De andere mens langzamer? We kunnen niet kijken in het hoofd van een ander. Misschien gelukkig maar. We zouden ons waarschijnlijk rot schrikken. Ik vroeg aan mevrouw Lies K., die ook al een paar jaar dood is, toen ze nog goed haar zinnen kon formuleren, om mijn gezicht na te tekenen. Toen ontdekte ik dat ze de wereld anders zag dan ik! Ze tekende mijn oog onder mijn mond, mijn neus aan de bovenkant - ze kon de lijnen van mijn gezicht niet volgen!
9
Kunst in Het Kotterbos
De leerlingen van groep 8 van basisschool De Dukdalf kwamen op een ochtend naar zorgcentrum Buitenhaeghe (Almere Buiten) om daar samen met bewoners ontwerpen te tekenen van kunstwerken in de openbare ruimte.
Michel moest die twee ontwerpen wel eerst aanpassen, omdat ze anders niet konden worden gerealiseerd, maar ze zijn gemaakt en ze staan er nog steeds. In het Kotterbos in Almere Buiten! Op zaterdag 24 mei 2014 werden ze onthuld aan het begin van een uitgebreid programma rond de herinrichting van het Kotterbos.
Ze zaten verspreid en werkten samen - twee ouderen samen met twee jongeren. De gedachte achter die samenwerking was dat de jongeren de durf en de verbeelding zouden inbrengen en de ouderen de grenzen konden aangeven van wat mogelijk was. Aan sommige tafels bleek dat het de ouderen waren die beschikten over de fantasie.
De twee gesecteerde ontwerpen werden getekend door: Ryannique Inge, Brandon Kool, Rosa de Boer, MariĂŤl Trenning, mevrouw Hasselkamp, mevrouw Nolles en mevrouw de Haen. Kunst in het Kotterbos maakte deel uit van het kunstproject De Muren van Buitenhaeghe, dat in 2012/13 werd uitgevoerd en dat werd gesubsideerd door het VSBFonds, Fonds Sluyterman Van Loo, de gemeente Almere en het Leger des Heils.
Beeldhouwer Michel Bongertman en boswachter Herman Hake zouden twee ontwerpen kiezen en die twee uitgekozen ontwerpen zouden daadwerkelijk gemaakt worden.
10
De linker tekening (Vrijheid) en de bovenste in het midden (De Levensboom) werden geselecteerd.
11
De Schoonheid van Dementeren
De Schoonheid van Dementeren is de titel van een serie tentoonstellingen met werk dat is gemaakt door mensen die lijden aan dementie. De mensen komen wekelijks een paar keer naar het atelier om te tekenen. En als mensen vaker komen, dan zie je duidelijk een eigen handschrift. In dit nummer laten we het werk van twee mensen zien, total verschillend. Het werk van Han E. met de fijne lijnen, de opvallende vormen en de teksten, en de tekeningen met gezichten van Conny v.d. P.
12
13
14
15
Andere kanalen
Er gebeurt veel op het gebied van dementie. Aandacht, onderzoek, publicaties, kunst. Zoals de website http://dementieverhalenbank.nl. Een mooi interview met Bart Niek van de Zedde, geestelijk verzorger, die vertelt over een andere benadering van dementie vertelt.
En Alice Bunt is een van de vaste schrijvers bij Ned7, met o.a. de cyclus over haar vader. Op 8 december werd in het Brabants Kenniscentrum Kunst en Cultuur het eerste magazine ‘Who Cares? | kunst & zorg’ gepresenteerd. Het tijdschrift is online te bekijken: www.bkkc.nl Goed om te zien dat in heel Nederland ontwikkelingen plaatsvinden - kunstenaars die in de zorg actief zijn, kunstenaars die ruimtes inrichten en objecten maken en ook kunstenaars die meedenken in de ontwerpfase.
‘Mensen met dementie hebben een bepaalde verwondering, die je ook bij kinderen ziet. Het is een door het leven gekleurde verwondering.’ ‘Er wordt soms ten onrechte op een kinderlijke manier tegen ze gepraat. Ja, ze raken veel kennis kwijt, maar veel van hun intrinsieke levenservaring zit nog wel in de mens. Maar dan meer op het affectieve, emotionele, non-verbale niveau. En minder op het verstandelijke, verbale.’ ‘Er wordt wel eens gesteld dat je niet hoogopgeleid hoeft te zijn om een kopje koffie te drinken met iemand op leeftijd. Dat vind ik zo denigrerend. Alsof het makkelijk is en je “zo maar” aan de slag zou kunnen in dit werkveld, zonder enige kennis. Terwijl het mensen betreft met complexe, vaak nog nauwelijks te doorgronden problematiek.’
Zona’s Kiosk (www.zonaskiosk.nl) is een stichting die is te vergelijken met De Zijderups. Ze organiseren kunstprojecten in de omgeving van Amsterdam en regelmatig in het Flevohuis. Vera Broos is de inspirator. Momenteel doen ze daar het project Henpower - Eitje, een aantal projecten door verschillende kunstenaars waarin kippen en eieren het uitgangspunt zijn. Er zijn drie grote fondsen die geld reserveren voor kunst in de zorg. Dat zijn Fonds RCOAK, stichting Sluyterman Van Loo en het VSBFonds. Op www.rcoak.nl en www.fondssluytermanvanloo.nl staan een paar korte fims over kunst in de zorg, onder de titel Krasse Kunst. Die films worden veel gedeeld op Facebook. Twee jaar geleden hebben ze met de drie fondsen een speciaal subsidieaanbod gedaan onder de titel Vitaliteit en Lang Leve Kunst, waarbij heel veel projecten een snelle aanvraag konden doen en maximaal € 3000,- euro per project konden aanvragen. Daar zijn toen 156 kunstprojecten mee gefinacierd.
Ned7 is een website waarop professionals artikelen plaatsen over zorg. https://ned7.nl/ Hier is een documentaire te zien over een verpleeghuis in Groningen. Aan Marit van Bohemen werd gevraagd of ze 24 uur wilde meelopen op een gesloten afdeling voor mensen met dementie om zo eens zelf te ervaren hoe het er aan toegaat in een verpleeghuis. Dit in navolging van de vele berichten in de media over de slechte omstandigheden daar. Een mooie documentaire.
16
Kunstwoord
Gedichten bij tekeningen van dementerende ouderen Annie Boelenkamp
Annie Boelenkamp woonde in Archipelhof, de beschermde afdeling van Woonzorgcentrum Archipel. Ze was een van de bewoners die wekelijks op het zorgatelier van Hein Walter kwam tekenen. Ze is vorig jaar overleden. De laatste twee jaar van haar leven heeft ze een flinke ontwikkeling meegemaakt en ze had al snel een duidelijk herkenbare manier van werken. Ze had nooit eerder getekend. ‘Geef mij maar een emmer en sop’, zei ze altijd, maar ze had wel degelijk een goed gevoel voor kleur en vorm. Haar eerste tekeningen waren rechte lijnen en blokjes, maar opeens durfde ze het aan om van die blokken huizen te maken. Ze nam de vrijheid. Het werden blokkerige landschappen die altijd helder van kleur waren. Ze rookte, maar als ze tekende, vergat ze dat ze trek had in een sigaret en vroeg er ook niet om. Ze ging mee met de bezoeken aan musea en naar de ateliers van kunstenaars en ook al waren die werelden nooit haar werelden geweest, ze voelde zich er prima thuis. Was ze trots op haar tekeningen? Eigenliijk was dat moeilijk te zeggen. Ze herkende haar tekeningen namelijk niet, maar dat deerde haar niet. Als er een tekenpapier voor haar lag, dan begon ze te tekenen. Ze had haar leven lang schoongemaakt en opgeruimd en bij het tekenen deed ze dat ook. Ze maakte op een bepaalde manier heel opgeruimde tekeningen.
Nieuw landschap Het is niet laat, het is niet vroeg, er is hier tijd genoeg; de huizen ogen grijs, het leven lijkt wat vlak, maar het licht valt op het dak en de ramen zijn gekleurd met alles wat er is gebeurd een full colour view op het geheugen: jeugd, volwassen leven, daar waar de tijd is gebleven. Het is er zonnig en er waait een lichte bries; de akker is net ingezaaid. Er is hier plek genoeg, hier kan echt alles groeien, de toekomst zal weer bloeien.
17
Ambulante Zorgkunst Ninette Koning
In het laatste kwartaal van 2016 werkte Ninette Koning als zorgkunstenaar in Woonzorgcentrum De Kiekendief. Bij het vorige project (in De Overloop) heeft ze met verf gewerk, nu bij dit project nam ze stammetjes mee van een wilg en stukjes stof. De bewoners die meededen, kregen de opdracht om de stukjes stof te knippen en te plakken om het wilgstammetje. Zo ontstonden er allemaal kleurige objecten. Al die objecten samen werden gebruikt om schemerlampjes mee te maken voor in de bibliotheek.
Ambulante Zorgkunst is een project van stichting De Zijderups en is mogelijk gemaakt door subsidie van het Cultuurfonds Almere, Zorggroep Almere en de gemeente Almere. Het project duurt een jaar, tot april 2017. In die tijd gaan zes zorgkunstenaars met bewoners van de acht zorgcentra van Zorggroep aan het werk. Ze doen steeds projecten van drie maanden en in totaal worden het twintig zorgprojecten. De projecten eindigen met een tentoonstelling, presentatie of een boek. De zes zorgkunstenaars zijn: Gerard Poot (muziek, theater en goochelen), Aleksander Willemse (fotografie en vormgeving), Marion Snijders (grafiek en keramiek), Ninette Koning (ruimtelijk en schilderen), Isabel Firvida (tekenen en fotografie) en Hein Walter (tekenen en poëzie).
Tijdens het werken is er rust en concentratie en omdat er bij zorgkunst bij voorkeur met één bewoner tegelijk wordt gewerkt, onstaat er heel makkelijk een intiem en boeiend gesprek. Bewoners krijgen de gelegenheid om over hun persoonlijke leven te vertellen. Dat geeft voldoening. Ook Mevrouw C. deed mee. Ze kan niet praten, heeft zwaar reuma en kan nog een heleboel andere dingen ook niet meer. “Zij hield mij staande op de gang om duidelijk te maken dat ze mee wilde doen. We hebben super gewerkt en op de één of andere manier was er geen enkele moeite om haar te ‘verstaan’. Een inspiratie voor mij hoe je met zoveel beperkingen je leven kan leven!”
18
Ambulante Zorgkunst door Isabel Firvida
In het laatste kwartaal van 2016 werkte Isdabel Firvida als zorgkunstenaar in Woonzorgcentrum Castrovalva.
gen, bespreken we lief en leed. Vervolgens leg ik vast wat zij aan het papier willen toevertrouwen.
“WE ZIJN WAT WE ONS HERINNEREN” De eerste ontmoetingen met de bewoners van Castrovalva stonden in het teken van elkaar leren kennen. Meedoen aan een creatief proces is voor de meeste van hen een enorme uitdaging. Met mijn eigen variant op “Papel Picado”; een oude volkstraditie uit Latijns Amerika waarbij gekleurd papier gevouwen, geknipt en ter versiering opgehangen wordt, gaan we stapsgewijs aan de slag. Door ze te laten vouwen, tekenen, knippen en met de knipsels een nieuwe compositie te laten maken, kwam ik achter wat hun mogelijkheden waren. Zodoende begonnen de eerste kleurrijke collages te ontstaan. Het ene werk is meer abstract, het andere heeft een herkenbaar of herleidbare vorm.
Alle deelnemers delen een historische gebeurtenis die hen voor altijd heeft gevormd: namelijk de Tweede Wereldoorlog. De belevenissen uit die tijd herinneren de meesten zich als de dag van gisteren, maar wat ze vanmorgen hebben gedaan wordt niet meer opgeslagen. Meneer S.: “De oorlog heeft maar drie of vier dagen geduurd maar de bezetting is wel vijf jaar geweest. Als je je eigen rustig hield, deden ze je niets. Mijn vader kwam te werken in de Gaarkeuken en dat was zeer geschikt voor de ondergrondse. Er kwam een man met zo’n pak bonkaarten weet je wel: “Zeg maar van je tante uit Alkmaar”. Mij werd verder niets verteld; ik had helemaal geen tante in Alkmaar maar ik begreep wel meteen dat je er niet verder over moest praten. Dat wist je gewoon. Ik gaf die bonnen aan mijn vader en hij deelde ze uit. Ook al ben je een kind voel je meteen aan dat je daar niet over moest praten en vragen stellen al helemaal niet. Alles moest stiekem. Uiterst geheimzinnig”.
Ondertussen is er ruimte voor gesprek en gezelligheid. Heel wat emoties en herinneringen komen voorbij. En hoewel niemand in een paar woorden te vatten is, kunnen een paar onsamenhangende zinnen een heel verhaal vertellen. Soms moet je tussen de regels lezen om vervolgvragen te kunnen stellen. Vanuit mijn documentaire achtergrond weet ik aandachtig te luisteren. Zoekend naar verbindin-
Mevrouw L.: “Je moet op je woorden letten; uitkijken tegen wie je wat zegt. En dat heb je zo gedaan. Je kan niemand vertrouwen, anders
19
Samenwerking Drie maanden lang gaan we een intensieve samenwerking aan. Als dank voor hun vertrouwen en harde werk krijgt iedere bewoner zijn of haar eigen biografische boekje met eigen persoonlijke levensverhaal. Met daarin ook veel documentaire foto’s van zichzelf aan het werk en met uiteraard ook de werken die ze zelf gemaakt hebben. Hun levendigste herinneringen en ervaringen worden er in hun eigen woorden in beschreven. Hierdoor wordt zo’n boekje een mooi persoonlijk document. Eentje die ze, naar ik vermoed, graag met familie en vrienden zullen gaan delen en waarvan ik hoop dat kleinkinderen er een spreekbeurt aan zullen wijden.
brengen ze je aan! Ik gedraag me toch goed, hè? Ik hoef me toch geen zorgen te maken? Woon ik hier?” Meneer H.: “Een keer …. het was een hele strenge winter; ijsbloemen stonden op de ramen, ik werd door mijn moeder aangestoten: Je moet eruit! Je moet melk halen! Ik moest op een fiets zonder luchtbanden; op de velgen van het wiel fietsend, bij mensen aanbellen en vragen of ze schillen voor me hadden. En dan met die schillen die je opgeraapt had naar de boer toe om deze te ruilen voor een beetje melk. Die dag had ik alleen karnemelk gekregen. Toen ik terugkwam, was mijn moeder met mijn broers en zussen naar de kerk. Ik was zo kwaad op haar omdat ze me de kou in had gestuurd dat ik toen zeker één liter karnemelk in mijn eentje opgedronken heb!. Iedereen had honger. Bomen zagen en eten halen was een sport. Pikken. Stelen als het nodig was; avontuurlijk was die tijd wel in ieder geval voor ons jongens, je dorst dingen met alle risico’s van dien”.
20