De Zijderups T IJ D S C H R I F T V O O R Z O R G K U N S T In dit nummer o.a.:
Zorgkunst Leven met Alzheimer Ware Gezichten Politiek
Nr 4 - Juli 2017 www.dezijderups.nl
De Zijderups
T IJ D S C H R I F T V O O R Z O R G K U N S T
Inhoud:
Het tijdschrift De Zijderups is een uitgave van stichting De Zijderups, stichting voor sociaalmaatschappelijke kunstprojecten, en richt zich met name op kunstprojecten in de zorg. Hein Walter is sinds 2011 als zorgkunstenaar werkzaam in Woonzorgcentrum Archipel. In 2016 startten we, met steun van het Cultuurfonds Almere, Zorggroep Almere en de gemeente Almere, het project Ambulante Zorgkunst, waardoor er bij Zorggroep Almere vijf kunstenaars een jaar lang twintig zorgkunstprojecten konden uitvoeren en de vrije hand kregen om zorgkunst verder te ontwikkelen. Ons visioen is dat er over een aantal jaren in heel Nederland zorgkunstenaars betaald aan het werk zijn. Dit tijdschrift wil mensen in de zorg informeren over de verschillende projecten die we hebben gedaan of hopen te gaan doen en ze daarmee op ideeën brengen.
Pag 3
Zorgkunst
Pag 5
Een blik in de koelkast
Pag 6
De Toekomst
Pag 8
Ik teken voor je
Pag 10 Leven met Alzheimer - slot Pag 11 Ware gezichten Pag 14 Politiek Pag 18 Kunstwoord
Redactie: Hein Walter (hoofdredacteur) Claudine Terlaan en Louise Gregoire
Pag 19 Zorgkunst 2017/2018
Redactie adres: Verzetslaan 42, 1318 BV ALmere Tel: 06 51924 882 E-mail: heinwalter@tiscali.nl
De tekening op het voorblad is gemaakt door Ank van Groen, bewoonster van Woonzorgcentrum Archipel. De tekeningen op het achterblad zijn gemaakt zeven personeelsleden van Zorggroep Almere
Internetsite: www.dezijderups.nl Bestuur De Zijderups: Pim Groot - voorzitter Renée Weder - penningmeester Louise Gregoire - secretaris Hein Walter - artistiek leider Oplage: 50 Losse nummers: € 7,50 incl. verzendkosten Abonnement: 4 nummers per jaar € 25,Kamer van Koophandel: 32164081 Giro: NL28 INGB 0005 0915 31 ANBI Status: 821691065
2
Zorgkunst Hein Walter
Bij zorgkunst ligt de focus op de oudere mens. Hij krijgt de kans om zich te ontwikkelen en te ervaren. Maar ook in het leven van de kunstenaar gebeurt er van alles op het moment dat hij zijn beroep verbreed naar het zorgkunstenaarsschap.
volop in de samenleving. Hij verbindt zijn eigen talent, vakmansschap, visie, enthousiasme en ambitie aan de mensen waarmee hij werkt. Die voelen dat; zij voelen zich door hem erkend en trekken zich aan hem op. Daarmee gaat de kwaliteit van de werken die in het zorgatelier worden gemaakt met grote stappen omhoog.
Het nieuwe kunstenaarsschap Kunstenaars zijn gewend om kunst te maken en hun werk te exposeren of te presenteren. Dat is nog steeds de meest gangbare manier om werk te verkopen en om aan inkomsten te komen. Daarbij hadden kunstenaars soms een vast publiek, verzamelaars, een vaste galerie. Maar de situatie is niet meer zoals tien jaar geleden. Kunstenaars zijn nu al blij als ze een paar keer per jaar wat verkopen, en als hen dat al overkomt, is het voor de meerderheid te weinig om van te leven. Het zorgkunstenaarschap is een ontwikkeling die voor de hele beroepsgroep van kunstenaars goed nieuws is.
Kwaliteiten Niet elke kunstenaar zal even geschikt zijn om zorgkunstenaar te worden. Al kan je sommige dingen natuurlijk leren, een paar basiskwaliteiten moet je wel hebben. Zo moet je sociaal zijn, je moet leiding kunnen nemen en ook geduld hebben, zodat mensen de ruimte voelen om zichzelf te zijn. Soms ben je als zorgkunstenaar een beetje psycholoog en bij iemand anders ben je een beetje een geestelijk verzorger - dat zijn beiden vakken waar je op een intelligente manier je gevoel inzet. De zorgkunstenaar beheerst ook verschillende creatieve vaardigheden, waarvan in ieder geval fotografie en schrijven. De basis is zijn/haar creatieve vak. Dat kan schilderen zijn, ruimtelijk, grafiek, muziek of anders. De zorgkunstenaar heeft een brede interesse en een brede algemene ontwikkeling. Tijdens het creatieve werk wordt er ook veel gepraat. De zorgkunstenaar is dan niet alleen begeleider, maar ook gespreksleider en dan moet je een beetje van alle markten thuis zijn, want anders kun je geen klankbord zijn. In principe kan er over alles gepraat worden. Een soort maatschappijles of filosofieles. Maar wel in een sfeer waarin iedereen serieus wordt genomen. Maar boven alles moet de zorgkunstenaar creatief en ondernemend zijn. En dat is bij kunstenaars niet zomaar vanzelfsprekend. Je moet je kunnen aanpassen, snel en vindingrijk zijn en een andere methode hanteren als het op de eerste manier niet lukt.
Met de rug naar de maatschappij Veel gehoorde kritiek op kunstenaars is dat ze arrogant zijn en met hun rug naar de maatschappij staan. Ik meen dat die kritiek onterecht is, maar tegelijkertijd snap ik wel hoe die kritiek is ontstaan. De kunstenaars liepen erg ver voor de troepen uit: in de musea kwamen steeds vreemdere werken te hangen, kunst werd steeds duurder en aan de andere kant vonden kunstenaars het niet nodig om uit te leggen waar hun werk over ging. Mijn werk moet voor zichzelf spreken, hoorde je dan. Maar voor het grote publiek was dat een te grote opdracht. De zorgkunstenaar De zorgkunstenaar doet het tegenovergestelde: hij staat niet met zijn rug naar de maatschappij, maar hij is dienstbaar en staat
3
Projectmatig denken De volgende stap die de zorgkunstenaar kan nemen, is het denken in projecten. Projecten hebben een begin en een eind, ze hebben een doelstelling en ook een publiek. Voor projecten kun je subsidie aanvragen of via sponsoring financiering vinden. De lengte van een project is van minder belang, maar voor projecten die jaren duren is minder makkelijk subsidie te krijgen. Kortdurende projecten zijn makkelijker te financieren dan langdurige, vaak ook omdat er minder geld mee gemoeid is. Hou bij het organiseren wel de grenzen van je werkterrein in de gaten. Je kunt natuurlijk goed buiten je comfortzone denken, maar hou je eigen ervaring en kennis wel als leidraad. Met subsidie kan de zorgkunstenaar zijn eigen inkomen financieren en ook het
Foto door Alice Bunt
zorgcentrum is er blij mee. Want daardoor stroomt er geld deze kant op en daar profiteren natuurlijk de bewoners van. Ook de binding met het publiek is niet alleen voor de zorgkunstenaar belangrijk, maar ook voor het ouderencentrum. Want bekendheid en publiciteit zijn in onze tijd van levensbelang voor een organisatie. Elke keer als een project in het nieuws komt of als bericht op Facebook, dan wordt het zorgcentrum genoemd. En hoe vaker die naam genoemd wordt, hoe meer die naam beklijft. Dat levert goodwill op, nieuwe aanmeldingen en ook nieuwe vrijwilligers. Als we die aspecten in geld zouden kunnen uitdrukken, dan zou je zien dat zorgkunst niet alleen van culturele en sociale waarde is, maar ook een belangrijke economische waarde heeft.
4
Een blik in de koelkast Alice Bunt
Alice Bunt is documentair fotograaf. Ze heeft in het afgelopen decennium aan verschillende projecten van stichting De Zijderups meegewerkt. De naam zorgkunst was toen nog niet bedacht, maar we kunnen ze met terugwerkende kracht wel scharen onder die noemer, zoals Ouderen in Perspectief en Tuin van Samenkomst - in de komende nummers van De Zijderups zullen deze projecten worden belicht. Er zijn projecten die uitgevoerd worden, maar er zijn ook projecten die, om wat voor reden dan ook, niet worden uitgevoerd. Daar hoor je niks van, want ze bestaan alleen in het hoofd van de kunstenaar. Dat is eigenlijk jammer. Daarom dit item. We krijgen een kijkje in de keuken van een kunstenaar!
* Mensen die met de laatste bus reizen, bijvoorbeeld dronken jongeren, mensen vanuit de ploegendienst of juist naar hun werk. * Mijn beste vriend: mensen met een handicap fotograferen met hun beste vriend/vriendin. * De bijzondere relatie moeder-dochter fotograferen in een kille omgeving. * Wachtruimtes fotograferen: een groot gedeelte van onze tijd wachten we, er zijn zelfs speciale ruimtes ingericht waar mensen kunnen wachten. Deze ruimtes fotograferen, de gemaakte gezelligheid benadrukken. * Samen met bewoners van een verpleegtehuis hun leefomgeving gaan verkennen door een fotolens. Zij maken foto’s, later bespreken we de foto’s en maken een collage.
Koelkast In het hoekje van mijn koelkast ligt een lijstje met projecten die ik ooit bedacht heb maar nooit uitgevoerd. Indertijd was ik dol enthousiast. Maar mijn fantasie ging met het idee aan de haal ... zodat het uiteindelijk onuitvoerbaar werd. En nu liggen ze daar, koud, bevroren en bijna onleesbaar. Een andere reden waarom ik ze niet uitgevoerd heb, is angst: ik kan dan wel heel enthousiast zijn, maar wat zullen anderen ervan denken?
* Mijn andere ik: ik maak een foto van een bewoner van een verpleegtehuis, deze druk ik af, met overtrekpapier trekken zij een helft over. De andere helft blijft een foto. Tijdens het werken aan de foto praten we samen over hun ‘andere’ ik, de helft van hun zelf die verborgen blijft.
Een paar voorbeelden:
* Mensen fotograferen na hun dood, tijdens de laatste handelingen van de begrafenisondernemer.
* Oudere balletdanseressen vanaf een jaar of zestig fotograferen aan de barre in verschillende posities.
Zo zijn er in de loop van de tijd vast nog wel meer ideeën geweest, onuitgevoerd, vergeten. En nog steeds heb ik het gevoel dat ik gefaald heb en kijk ik nu met spijt naar dit lijstje van gemiste kansen.
* Nachtwerk: een serie portretten maken van mensen die ’s nachts werken met de nadruk op de verlatenheid van de omgeving waarin ze werken.
5
De toekomst
We hebben er al eerder over geschreven. Bij het uitkomen van De Zijderups nummer 4 is het project De Toekomst afgerond: de tentoonstelling ingericht en de ansichtkaarten gedrukt en verspreid. Het is een heel succesvol project geweest dat we zeker gaan herhalen.
afdeling van Archipel, waar mensen wonen die lijden aan een vorm van dementie. De kinderen hebben in de woningen getekend. Ze tekenden de portretten van bewoners. De kinderen tekenden de ouderen na en maakten op een ongedwongen manier kennis met het leven van mensen met dementie. Het waren bijzondere ontmoetingen en ontroerende ervaringen, voor de kinderen en ook voor de ouderen. Het opvallende was dat de kinderen van te voren soms een beetje gespannen waren; maar zodra ze bezig waren met tekenen, was de sfeer heel natuurlijk en vonden ze het leuk om daar te zijn. Sommige kinderen hadden zelfs moeite met afscheid nemen.
Ruim tweehonderd kinderen hebben portretten getekend van bewoners van Archipel. Een selectiecommissie van zeven mensen heeft uit al die werken tien tekeningen geselecteerd. Van groep vier tot groep acht. Alle kinderen van De Omnibus (ruim zevenhonderd) kregen een set van tien kaarten. Bij de kaarten zat ook een brief voor de ouders, met uitleg over het project:
Uit alle tekeningen die gemaakt zijn, hebben we een selectie gemaakt van 10 kaarten. Die krijgt u cadeau. We hopen dat u ze in de loop van de tijd gaat versturen binnen uw eigen netwerk en dat we daarmee Omnibus, Archipel en De Zijderups promoten, maar meer nog dat we laten zien dat oud en jong samen mooie dingen kunnen maken. Het project heet De Toekomst, omdat kinderen de volwassenen en de ouderen van de toekomst zijn. Als kinderen leren begrijpen en ervaren dat ouderen bij de maatschappij horen, dat dementie iets is waar je niet bang voor hoeft te zijn en dat er in die kwetsbaarheid grote schoonheid schuilt, dan wordt er ook in de toekomst goed voor de ouderen gezorgd.
Beste ouders, Hierbij treft u een set van tien ansichtkaarten aan, het resultaat van een kunstproject dat de afgelopen tijd heeft plaatsgevonden. Het project heet De Toekomst en de gelijknamige tentoonstelling is vanaf 10 juli te bekijken bij De Muren van Archipel, de gang van het gezondheidscentrum in Woonzorgcentrum Archipel, waar tentoonstellingen worden ingericht – Poëziestraat 360. U krijgt de set cadeau en we hopen dat we u daarmee een plezier doen. We hopen ook dat u deze zomer de tentoonstelling gaat bekijken. Het gezondheidscentrum is geopend op kantooruren.
Hein Walter is zorgkunstenaar bij Archipel en artistiek leider van stichting De Zijderups. Hij ontwikkelt kunstprojecten zoals deze, waarbij oud en jong samenwerken. Voor dit project ontving hij financiële steun van Fonds RCOAK. We hopen voor 2017/2018 opnieuw financiering te vinden en weer een bijzonder kunstproject in Archipel te kunnen organiseren.
De Toekomst is een project van stichting De Zijderups in samenwerking met De Omnibus. Het afgelopen jaar zijn verschillende klassen onder leiding van juf Yvonne Vlaanderen en zorgkunstenaar Hein Walter op bezoek geweest bij de bewoners van Archipelhof, de beschermde
6
De Toekomst
De Toekomst
De Toekomst
De Toekomst 7
Ik teken voor je
We zijn nu nog in de fase van de fondswerving, maar we gaan ervan uit dat we in september kunnen starten. Ik teken voor je is een nieuwe stap binnen de zorgkunst, in die zin dat het zorgatelier nu niet alleen maar beschikbaar is voor bewoners van Archipel, maar ook voor mensen van buiten. Elke maandagmorgen is het zorgatelier open. Het is dan Open Huis! Iedereen is welkom: bewoners van Archipel, bewoners van de gesloten afdeling, familie, mensen uit de buurt. En de opzet is voor iedereen duidelijk: er wordt getekend! Er zijn in de afgelopen jaren zoveel mooie dingen getekend door bewoners - de tekenladen liggen vol! Natuurlijk gaat het bij het tekenen op de eerste plaats om de activiteit, om het doen en het ervaren. Maar het is toch eigenlijk zonde dat die tekeningen daarna in de kast verdwijnen. Er moet meer mee worden
gedaan. Dat gaan we nu doen! Met Ik teken voor je kunnen we een extra dimensie geven aan de schoonheid die er gemaakt wordt en wordt de tekening een cadeau. Er wordt getekend op A5 formaat, het papierformaat dat in een A5-envelop kan worden verstuurd. Aan het eind van de ochtend worden de tekeningen in een envelop gedaan, er wordt een postzegel op geplakt en verstuurd. Wijkteam De tekeningen worden verstuurd naar de adressen die we van het Wijkteam hebben gekregen, van mensen die zich bij het wijkteam hebben aangemeld en waarvan we mogen aannemen dat ze een kaartje waarderen en de aandacht nodig hebben. In de envelop zit niet alleen de tekening! Er zit ook een kaart bij waarin het project is om-
8
schreven. Dat kaartje is in feite een uitnodiging om óók naar het Zorgatelier te komen en te gaan tekenen voor iemand anders. En als die persoon dan komt, verandert zijn of haar rol van hulpvrager naar hulpgever. Het zorgatelier krijgt een beetje de betekenis van een buurthuis, met dat verschil dat het een atelier is van een kunstenaar dat verbonden is aan het huis is van dementerende ouderen. Het mes snijdt aan verschillende kanten: de dementerende ouderen ontmoeten anderen en ze zijn weer onderdeel van de samenleving, mensen in de wijk die het moeilijk hebben, krijgen de kans om weer mee te doen en mensen te ontmoeten en Archipel krijgt zo de aard van een activiteitencentrum in plaats van een woning voor ouderen.
omdat ze daarmee vermijden dat ze moeten erkennen dat ze zelf hulp nodig hebben. Het bijzondere is dat ze iets voor iemand anders gaan doen en daarmee in feite zichzelf helpen. Er wordt heel vaak gesproken over mensen in hun eigen kracht zetten – dat is precies wat er bij dit project gebeurt, mensen komen uit hun isolement met het idee dat ze voor iemand anders iets gaan doen en worden er zelf sterker van en komen in contact met anderen. En voor de mensen die zich ontwikkelen, meer gaan durven, daar kunnen we extra activiteiten voor ontwikkelen. Daar hebben we al ideeën voor (koppels die wekelijks samen gaan tekenen en gaan werken voor een expositie) – daar zullen we t.z.t. een vervolgprojectplan voor schrijven. Subsidie We hebben subsidie aangevraagd bij de gemeente Almere, het VSBFonds, Fonds voor Cultuurparticipatie, Fonds Sluyterman Van Loo en het Marie Schipper Fonds. In augustus weten we of het project kan starten.
Hulp geven is hulp krijgen – eigen kracht Voor iemand met een zorgvraag is de stap om hulp te vragen soms te groot. Zelf hulp geven is voor deze groep net iets makkelijker,
9
Leven met Alzheimer - slot Alice Bunt
Voor het digitaal tijdschrift CUNST - dat te vinden is op www.flevokunst.nl/cunst - publiceerde Alice Bunt in 2016 maandelijks een stuk over haar vader. Haar vader leed aan de ziekte van Alzheimer. Alice heeft het proces van dementie vastgelegd in taal en beeld en tegelijk ook inzicht gegeven in haar eigen proces dat ze als dochter meemaakte. Eind 2016 overleed haar vader. Hier, in De Zijderups, een laatste aflevering van de reeks.
de vader adoreert en de vader van het kind houdt zoals alleen de vader van dat kind kan houden. Hij troost haar als ze moet huilen, houdt haar hand vast als ze ziek is en samen lachen ze om hun grapjes die alleen zij beide begrijpen. Bij het ouder worden van de dochter wordt de symbiose verbroken, de dochter leert op eigen benen staan, gaat haar eigen weg. Vader en dochter leven ieder hun eigen leven met het gebruikelijke vader-dochter contact. Zo is het tussen mij en mijn vader ook gegaan, totdat hij de diagnose dementie kreeg. Heel langzaam verandert de relatie van vader-dochter in dochter-vader: ik werd verantwoordelijk voor mijn vader, zijn welzijn, ik troostte hem als hij moest huilen, hield zijn hand vast als hij ziek was en samen lachten we om ‘onze’ grapjes. Toen mijn vader overleden was heb ik geprobeerd de symbiose tussen hem en mij in stand te houden. Tijdens het verzorgen van zijn dode, uitgeteerde lichaam ben ik blijven fotograferen, praatte ik tegen hem en langzaam nam ik afscheid, langzaam verdween mijn vader, werd de symbiose verbroken en alleen het verdriet om zijn dood bleef over.
Symbiose Anderhalf jaar heeft mijn oude vader in een gesloten afdeling van een verzorgingstehuis gewoond, alleen op een kamer, in een voor hem vervreemdende omgeving. Twee keer per week ging ik hem opzoeken en heb ik geprobeerd het lange sterven van een demente man met mijn fototoestel vast te leggen. Nu is hij overleden. Vader en dochter, een heel bijzondere relatie: als kind is de dochter volkomen afhankelijk van de vader, hij is verantwoordelijk voor haar, voor haar welzijn, een symbiose waarin de dochter
10
Ware gezichten In het vorige nummer van De Zijderups stond een artikel over het project Ware gezichten. Dat was toen in volle gang: leerlingen van het Arte College maakten linoleumsneden aan de hand van foto’s van ouderen. Bij de foto’s kregen ze ook poëtische teksten, zodat ze niet alleen de uiterlijke mens kregen te zien, maar ook de innerlijke. Inmiddels is het project afgerond en hangen de werken in de gang van het gezondheidscentrum in Archipel, De Muren van Archipel. Hier enkele van de resultaten. Met dank aan docente Roos de Waal voor de inspirerende lessen.
Cor Spronk Het leven is tot je doodgaat. Doodgaan is geen adem meer halen. Slapen is niet meer denken. Slapen is ademhalen in het donker. Kracht? Dat is niet voor je plezier. Dat is werken voor je brood. Ik leg het opzij, gebruik het niet meer. Geld of rijkdom heeft geen waarde. Niet denken is zinloos. Dromen! Ik ben op school geweest en op school was ik ook al geen denker. De dromer. Ik ben een slapende denker. Ik stotter tegenwoordig. Ik word nog artiest ook. Linoleumsnede: Shimène Mahadewsing Arte College - Almere Poort - 2017
11
Greet Gietermans De schoonheid van het leven? Gewoon doen en met de mensen praten. Gezellig hoor. Je moet het gewoon maken. We zijn niet allemaal hetzelfde. Altijd feest, met de familie, met kennissen. Bruiloften als iemand trouwde. Een leven zonder feest? Voor mij zou dat niets wezen.
Linoleumsnede: Sophia Miedema Arte College - Almere Poort - 2017
Freek Spaak Verliefd is blij wezen. Ongeluk, dan ben je helemaal gevallen. Schoonheid, dat zie zo vaak, een precies mens. Kinderen, die moeten ook liefde hebben, hè. Jeugd is jong. Ze schamen zich niet; ze weten niet wat ze doen. Liefde, gezond met een uitroepteken. Mijn lichaam, daar ben ik trots op. Leren is genieten van ’t gebeuren. Leven is één heerlijkheid. Als je verkering hebt, moet je je aan beide kanten laten bekijken en goed doen. Verdriet, dan moet je iets missen en dat is niet zo leuk. Verdriet is nodig omdat ze zo tot hun begrip komen; je moet je erbij neerleggen en volharden. Linoleumsnede: Gianina Coffi Arte College - Almere Poort - 2017
12
Jaap Post Mij hebben ze altijd wijsgemaakt dat de geest in jou naar buiten treedt. Dubbel dubbel: dat je zowel met de mensheid gemeenschap hebt als met de geest. Een echte gereformeerde gelooft niet in de geest. Ik geloof er een klein beetje van. Het lichaam, het strekt zijn eigen en dan is het afgelopen. In het eerste jaar zie je de meeste doden. Dat zit in de opleiding; rechercheur, hè. Dood is dood, dan leef je makkelijker. Linoleumsnede: Camillo Rietvelt Arte College - Almere Poort - 2017
Leny van Dijk Het verleden is geweest. En het is vaak mislukt. Je wil dat het niet afloopt, maar je weet dat het afloopt. Ik kan niet meer schrijven; een woord, maar geen zinnen. Hoe de toekomst eruit ziet, dat weet ik niet. Ouderdom heeft een stem, maar niet de toekomst. De jeugd heeft de toekomst. Hier heb ik geen kornuitjes. Ze kijken wel teevee, maar geen nieuws. Ze lezen geen boeken, ze hebben geen interesse.
Linoleumsnede: Josje Stroombergen Arte College - Almere Poort - 2017
13
Politiek
Stichting De Zijderups richt zich vooral op zorgkunst, maar toch is dat niet het enige. In 2011 organiseerden we bijvoorbeeld een politiek project, onder de naam ‘Almeerse werkgroepen voor democratische vernieuwing’. We hielden een aantal groepsbijeenkomsten, o.l.v. vijf gespreksleiders, om samen met Almeerders te praten over hoe de democratie kon worden veranderd. De uitdaging en de vraag aan de deelnemers was om out of the box te denken en creatieve en soms ludieke oplossingen te bedenken. In die periode was de opkomst van de PVV in Almere landelijk nieuws. We waren toen van plan om het project af te sluiten met de publicatie van een boek, maar daar is het niet van gekomen.
en kruiwagens. Als je niet goed gebekt bent, begin er dan maar niet aan. Dan kun je wel lid worden van een partij, maar je zult nooit bovenaan komen. Heb je niet voldoende hersens? Dan kun je wel lid worden van een partij, maar dan maak je geen kans om gekozen te worden. Kamerlid worden is dus niet voor iedereen weggelegd, niet iedereen kan het volk vertegenwoordigen. Niet erg democratisch dus. Met de inrichting van De Vrije Kamer blijven de bestaande Kamers overeind, maar er komt een route bij om volksvertegenwoordiger te worden. Er zijn in de Tweede Kamer 150 zetels. Bestem 130 zetels voor de mensen die bij verkiezingen gekozen worden en laat er 20 over voor De Vrije Kamer. Voor die zetels kun je solliciteren. Het gaat dan om vrije geesten. Schrijvers, kunstenaars, ondernemers, filosofen, acteurs, medici, wetenschappers, dat soort types. Ze zullen ongetwijfeld een bepaalde politieke overtuiging hebben, maar ze zijn niet via die weg binnengekomen en ze hoeven dan ook geen verantwoording af te leggen aan een bepaalde partij. Hun taak is om vrij na te denken en vrij te beslissen. In hoeverre het mogelijk is om volledig vrij te zijn, dat is natuurlijk punt van discussie, maar in de Vrije Kamer zal die ongebondenheid in ieder geval wel worden nagestreefd.
Hoe staat het nu met de democratie? Een van onze vragen was dat we onze samenleving een democratie noemen, maar als we kritisch kijken... is dat dan wel zo? En ook, hoeveel macht hebben we als burger eigenlijk? En hoeveel macht hebben de media? Of hoe moelijk is het om als burger in het parlement te komen? En zouden er andere manieren te bedenken zijn om een parlement samen te stellen? Er zijn verschillende interessante ideeën uit het project gekomen. Wie weet wat ze in gang kunnen zetten als we ze hier in De Zijderups publiceren. 1. De Vrije kamer De enige manier om in de Tweede Kamer te komen is via een politieke partij. Om gekozen te worden als parlementariër zul je je eerst moet aansluiten bij een bestaande politieke partij of er zelf een beginnen. Ook de weg naar de Eerste Kamer loopt via politieke partijen. De route naar een plaats op een verkiesbare plaats loopt binnen die politieke partijen via vergaderingen, bijeenkomsten, lobbyacties
Wie die mensen moet kiezen? Dat kan niet democratisch. De enige persoon die geacht wordt boven alle partijen te staan is de koning. Laat de koning de sollicitatiebrieven lezen en een keuze maken. De koning kan ook zelf mensen benaderen met de vraag of ze willen solliciteren. We zouden wel een profiel kunnen aangeven. Bijvoorbeeld dat het gaat om mensen die
14
3. Stemmen op coalities In Nederland hebben we gelukkig altijd regeringen die bestaan uit coalities. Van te voren wordt er soms wel of niet aangegeven welke partij met wie zou willen regeren, maar meer dan een indicatie is het niet. Als we eenmaal gestemd hebben, dan gaat er een spel beginnen waar we als kiezer geen zicht op hebben, en waar we ook helemaal geen greep op hebben. Door niet meer op losse partijen te stemmen, maar op coalities los je dat probleem op.
maatschappelijk van betekenis zijn geweest en betrokken zijn bij de ontwikkeling van Nederland en dat het om enigszins bekende Nederlanders moet gaan. Ze worden voor termijnen van twee jaar aangesteld. Ze kunnen hun termijn verlengen, maar dan moeten ze opnieuw solliciteren. 2. Representatieve Kamer Er is nog een alternatief voor de Vrije Kamer, al zal dan voor de naam Vrije Kamer iets anders worden gevonden, bijvoorbeeld de Representatieve Kamer. Ook hier gaat het weer om een aantal zetels die niet via het huidige kiessysteem bekleed worden, maar waarvoor, net als voor de Vrije Kamer, gesolliciteerd kan worden. Die 20 zetels worden ‘gegeven’ aan verschillende maatschappelijke organisaties. Er worden bijvoorbeeld 2 zetels gegeven aan de vakbeweging, 2 aan de werkgeversvereniging, 2 aan de natuurorganisaties, 2 aan de universiteiten, 2 aan de omroepen, 2 aan de ziekenhuizen, 2 aan de ANWB, 2 aan de fietsersbond, 2 aan ontwikkelingsorganisaties, 2 aan ouderenbonden.
Voor de verkiezingen worden de mogelijke coalities onderzocht. Er wordt een goede variatie aangeboden, maar ook weer niet al te wiskundig. Een coalitie van de Dierenpartij met de PVV hoef je niet aan te bieden, want dat zou onwerkbaar zijn. De partijen geven van te voren zelf aan welke coalitie zij mogelijk achten. Laten we zeggen dat er tien mogelijkheden zijn, een paar met twee partijen, maar ook mogelijkheden van drie partijen. Bij de verkiezing stem je op jouw voorkeurscoalitie. Als de stemming voorbij is, dan is het meteen duidelijk welke coalitie de meeste stemmen heeft gekregen.
Om een van die zetels te bezetten moet je solliciteren bij een bepaalde commissie. Om in aanmerking te komen voor zo’n baan, moet je bepaalde kwaliteiten hebben en contact houden met de organisatie die je vertegenwoordigt. Maar je bent als je eenmaal bent gekozen wel vrij in het nemen van beslissingen. Je wordt aangenomen voor een vaste termijn. Bijvoorbeeld vier jaar. Ongeacht of het kabinet valt of welke regering er is, de leden van de Representatieve Kamer houden hun baan totdat hun termijn eindigt of dat ze zelf hun baan opzeggen. Als iemand goed functioneert en de organisatie niet wil veranderen, dan kan die persoon weer voor een volgende termijn aangesteld worden. Voordeel van dit systeem is dat mensen worden geselecteerd op hun kwaliteiten en minder op hun charisma, en dat er een alternatieve manier is om volksvertegenwoordiger te worden. Via de oude manier, de weg in een partij, of op de nieuwe manier, via een organisatie.
4. Stemrecht We vinden het heel normaal dat iedereen mag stemmen zodra hij of zij volwassen is. Maar is dat eigenlijk wel zo normaal? Doen we daar als samenleving verstandig aan? Ook de mensen die totaal niks van politiek begrijpen, die mogen stemmen. Mensen die er totaal geen interesse in hebben, ook zij mogen stemmen. Mensen die makkelijk te manipuleren zijn, ook zij mogen stemmen. Het is natuurlijk politiek incorrect, maar er valt toch best wel iets te zeggen voor een stemdiploma. Je moet eerst iets leren over democratie, ook over wat de politieke partijen verkondigen en als je een voldoende haalt, dan mag je stemmen. 5. Stemboete We vinden het allemaal een burgerplicht om te gaan stemmen, maar tegelijk heb je ale vrijheid om het wel of niet te doen. Een geldboete kan uitgelegd worden als een belastingtruc, maar je kunt iemand ook straffen door zijn
15
stemrecht deels af te nemen. Heb je vorige keer niet gestemd, dan is je stem nu maar 75% waard. Heb je twee keer niet gestemd, dan is je stem nog maar 50% waard. Stem je de volgende keren weer wel, dan bouw je langzaam weer je democratisch recht op.
het Ministerie van Wereldontwikkeling. Door een ministerie zo te noemen geef je voeding aan het gevoel dat Nederland deel uitmaakt van de wereld. Misschien dat er aan een apart ministerie van Europese Ontwikkeling gedacht moet worden, maar de beide ministers zouden dan toch dicht naast elkaar moeten optreden.
6 Stemdeling Het is tegenwoordig best lastig om je keus te maken. Vroeger was je links of rechts of Christelijk. Dat was lekker duidelijk. Tegenwoordig is het heel goed mogelijk dat je qua financieën een rechts gevoel hebt, maar op het gebied van zorg en verdeling meer links georiënteerd bent. Waarom zou je je stem niet mogen opdelen? Met stemcomputers is dat waarschijnlijk niet zo ingewikkeld. Je stem is 100 % waard. Verdeel die 100 % maar naar eigen inzicht over alle partijen. De stemmachine telt wel tot 100.
Het Ministerie van Economische Zaken wordt het Ministerie van Geluk. Geluk heeft te maken met kansen krijgen, ontplooiing, welvaart, persoonlijke groei en dienstbaarheid. Een goede economie houdt met al deze zaken rekening. Hierbij zou ook een deel van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid moeten opgaan, namelijk het deel Werkgelegenheid. Voor het Ministerie van Sociale Zaken zou de naam Ministerie van Zorg persoonlijker klinken.
7. Ministeries We hebben al heel lang dezelfde namen voor de ministeries. Ministerie van Defensie, Ministerie van Economische Zaken, Binnenlandse Zaken, Buitenlandse Zaken, Ontwikkelingshulp, etc. Die namen zijn, zonder dat we er erg in hebben, versleten, net zoals het woord democratie versleten is. Door de ministeries nieuwe namen te geven, kunnen we een richting geven aan een nieuwe ontwikkeling, de koers van het land veranderen. Het woord is ongekend sterk en je kunt dan ook nieuwe namen geven met een harde lading waarmee we onszelf met een agressieve energie opladen, maar wat mij betreft zouden die nieuwe namen zacht en positief moeten zijn!
Het Ministerie van Financiën moet zich bezig houden met de financiële organisatie. Wat kan betaald worden, hoe worden de kosten en baten verdeeld, dat soort dingen. Als dit ministerie het Ministerie van Haalbaarheid en Verdeling zou heten, dan wordt duidelijk dat er sommige dingen niet haalbaar zijn en dat er soms een pijnlijke keuze moet worden gemaakt. En de toevoeging Verdeling geeft weer dat het budget keer op keer verdeeld wordt. Het Ministerie van Justitie houdt zich bezig met regels en wethandhaving. Wat mag wel en wat mag niet en hoe worden delicten bestraft. Door dit ministerie het Ministerie van Rechtvaardigheid te noemen, geef je met de naam aan dat rechtvaardigheid ook daadwerkelijk het streven is. Wat wel of niet rechtvaardig is, dat blijft vervolgens aan de rechters om te bepalen.
Het Ministerie van Algemene Zaken zou kunnen samengaan met het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en zou het Ministerie van Samenleving en Eenheid kunnen heten.
Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (vroeger Ministerie van Landbouw en Visserij) zou het Ministerie van Ecologie kunnen heten. Deze naam roept evenwicht op tussen natuur en cultuur. Milieubeheer, duurzaamheid en evenwicht zijn hier veelbesproken onderwerpen.
Het Ministerie van Defensie en het Ministerie van Buitenlandse Zaken (en het vroegere ministerie van Ontwikkelingssamenwerking) zouden kunnen samengaan in een nieuw ministerie, aangezien deze departementen zich verbinden met de ontwikkeling van de wereld:
16
Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zou goed het Ministerie van Kennis en Creativiteit kunnen heten. Kennis en creativiteit kunnen niet zonder elkaar en zijn samen verbonden met persoonlijke ontwikkeling.
waarover gesproken wordt en zij publiceren wel of geen berichten. Maak er regels voor, zou je denken, maar zo simpel is het natuurlijk niet. Het is wellicht beter om aan politieke duiding te doen, meer zoals een docent zou doen. Zoals Pierre Janssen kunstwerken duidde, zo kan een politieke duider vertellen over wat de politieke partijen in hun verkiezingsprogramma hebben staan. Niet de politici zelf, want die vertellen liever halve waarheden, maar vrije geesten en goede vertellers die enigszins objectief stromingen kunnen verklaren. Ruim bijvoorbeeld in de aanloop van verkiezingen Nederland 1 in voor een avondprogramma van De Rekenkamer. Niet eenmalig, maar avond aan avond. Natuurlijk kunnen politici op de uitzendingen reageren, maar alleen schriftelijk. Ze kunnen de andere zenders en praatprogramma’s gebruiken om daar met hun gezicht op te komen.
Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat houdt zich bezig met de inrichting van ons land. Maak dat in de naam zichtbaar door de naam te veranderen in het Ministerie van Communicatie en dan laat je tegelijk zien dat er oog is voor de toekomst. Ruimtelijke ordening zou hier een plaats krijgen. Het departement Waterstaat past misschien beter bij het Ministerie van Ecologie. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zou het Ministerie van Lichaam en Geest kunnen heten, waarmee niet alleen de ontwikkeling van het lichaam maar ook religieuze en spirituele zaken aandacht krijgen.
9 Participerende samenleving Noem onze samenleving geen democratie, want feitelijk hebben we die niet. Een participerende samenleving is een beter woord. Als je meedoet en participeert, dan heb je meer invloed in de politieke arena. Wie zichzelf afzijdig houdt, die heeft minder invloed.
Het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer zou verdeeld kunnen worden over andere ministeries: Volkshuisvesting bij Het Ministerie van Lichaam en Geest, Ruimtelijke Ordening bij het Ministerie van Communicatie en Milieubeheer bij het Ministerie van Ecologie.
10. Geld Het laatste punt is iets van de toekomst. Ons hele monetaire systeem steunt op een afspraak, namelijk de afspraak dat geld geen geheugen heeft, dat geld overal gelijk is, ongeacht de waarde waartegen het geruild is, de dienst die ertegenover stond. Hoe het geld verkregen is, doet er niet toe op het moment dat er opnieuw mee wordt betaald. Als ons geld alleen nog maar digitaal bestaat, dan wordt het mogelijk om het geld een geheugen te geven, zodat het bijhoudt wie die ene euro eerder heeft gehad. Als dat ooit gebeurt, dan zal er een schok door de wereld gaan. Dan krijgen burgers de macht om bepaald geld te weigeren. Onrechtvaardig verdiend geld wordt dan minder waard dan rechtvaardig verdiend geld. Zou het kunnen? Wie weet.
Samengevat zijn er dus 10 ministeries: Ministerie van Samenleving en Eenheid Ministerie van Wereldontwikkeling Ministerie van Geluk Ministerie van Zorg Ministerie van Haalbaarheid en Verdeling Ministerie van Rechtvaardigheid Ministerie van Ecologie Ministerie van Kennis en Creativiteit Ministerie van Communicatie Ministerie van Lichaam en Geest 8. Media We hebben het niet door, maar de media bepalen voor een groot deel ons stemgedrag. Zij kunnen tijd inruimen voor een partij, zij stellen de vragen en bepalen de onderwerpen
17
Kunstwoord
Gedichten bij tekeningen van dementerende ouderen - door Hein Walter Greta
Greta is een lieve vrouw, zachtaardig. Ze lacht en praat zachtjes en bescheiden. Ze is onzeker. Sommige mensen kunnen hun onzekerheid overschreeuwen, maar Greta niet. Haar manier is een glimlach. Ze zit in een rolstoel en kan niet meer lopen, ze heeft geen controle meer over haar voeten. Die doen hun eigen zin, die bewegen soms reflexmatig: dan duwen de zolen naar beneden en houden ze de beweging van de rolstoel tegen. Greta verontschuldigt zich - ze kan er niks aan doen. Ze wil niemand tot last zijn en laat haar leven gebeuren - een boom in de wind.
Ze tekent heel langzaam. Of misschien is tekenen niet het goede woord - ze plaatst voorzichtige lijnen op het papier. Is het zo goed, vraagt ze soms. Ja, zo gaat het goed. Al die strepen samen maken een landschap, een uitzicht, een verzameling gevoelige lijnen.
Herfst De takken zijn kaal en het waait. Soms slaat een regenvlaag even tegen het raam.
Kinderen kunnen krassen. Die zetten het potlood op het papier en trekken het onbesuisd van de ene kant naar de andere. Greta krast in slow motion. Je zou de lijnen kunnen vergelijken met de levenslijnen op de palmen van onze handen. Dat lijken krassen in de hand, maar ze zijn erin gegroeid. Zo is de tekening van Greta ook de lijnen lijken gegroeid op het papier en de lezer van de lijnen is als een waarzegster die een hand leest: “Ik zie het einde al naderen. De dood roept je. Maar je wilt nog niet mee. Je laat hem nog even wachten. Je bent gelukkig geduldig.�
We zouden bang kunnen zijn, voor het onverwachte, voor het verontrustende lawaai, maar we voelen ons goed. De herfst roept ons met kleur en beweging - het is mooi. Hij roept ons, maar we komen niet meteen. Eerst nog wat blijven, zachtjes schrijven en zingen. Als het tijd is, gaan we mee.
18
Zorgkunst 2017 - 2018
Subsidie In 2016 zijn we gestart met het grote project Ambulante Zorgkunst. Met vijf zorgkunstenaars hebben we in de verschilende woonzorgcentra in totaal twintig projecten kunnen realiseren. Het was maar een begin! Cultuurfonds Almere, Zorggroep Almere en de gemeente Almere hebben ons die kans gegeven. Voor 2017/2018 moesten we opnieuw fondsen werven. We kregen positieve berichten van Fonds RCOAK en van Fonds Sluyterman Van Loo. De financiĂŤle basis is gelegd door Zorggroep Almere. Dat betekent dat we de beweging verder kunnen laten groeien. De zorgkunstenaars die het komend jaar aan het werk gaan, zijn: Ninette Koning, Isabel Firvida, Gerard Poot, Hein Walter, Karin van de Kuilen, Christian Wisse, Marion Snijders en Aleksander Willemse.
Christian Wisse heeft al veel ervaring met het werken met groepen, maar dat waren meestal kinderen. Met ouderen die lijden aan dementie had ze geen ervaring. Inmiddels dus wel. Ze is als zorgkunstenaar begonnen in Woonzorgcentrum Castrovalva. Christian werkt met klei. Net als de zorgkunstenaars die met tekenmaterialen werken, zal Christian de ouderen vooral de ruimte te geven om het materiaal te ontdekken zodat ze een eigen manier van uitdrukking vinden. Natuurlijk kan ze sturen en voordoen en helpen, maar de vrijheid geven en los te laten zijn minstens zo belangrijk. Wat het uiteindelijk gaat worden, dat is nog niet te zeggen, maar ze zal de gemaakte werken steeds mee naar huis nemen om ze daar te bakken.
Ninette Koning is onlangs begonnen op De Toonladder. Zij werkt ruimtelijk. De bewoners - en ook familieleden - kunnen stukken hout die zij meeneemt op een eigen manier beschilderen. Dat is voor mensen die in een wat diepere dementie zitten heel goed te doen. Alle beschilderde stukken worden verzameld en die worden op het eind van het project in een boom geplaatst. Het gaat niet om een levende boom, maar een oude, dode boom die speciaal daarvoor bij De Toonladder wordt neergezet. Het wordt de Toonladderboom, een kunstwerk dat permanent in de tuin van het zorgcentrum komt te staan.
19
Workshops voor personeel Voor ouderen is kunst een uitdaging en een ontdekking - en ook voor het personeel. De afgelopen maanden kregen personeelsleden van Zorggroep Almere de kans om een vijfdelige workshop te volgen op het zorgatelier van Hein Walter. Er werden drie verschillende groepen gevormd. Twee groepen volgden de workshop Pasteltekenen en een groep volgde de workshop Kennismaking Kunst. Het werden intensieve workshops, waarbij niet alleen het creatieve en de ervaring inspirerend waren: de workshops bleken een heel goede manier te zijn voor teambuilding. De eerste avond moesten de deelnemers samen tekenen. Er lagen vier grote vellen papier van 70 x 100 cm klaar en daar moesten ze samen aan werken. Steeds werd er gedraaid, zodat er verder getekend moest worden op een plek waar eerder iemand anders aan het werk was geweest. Lastig, zeker, maar ook heel verhelderend. De verschillende karakters waren duidelijk te zien aan de tekenmanieren. Hoe ga je daarmee om? Dat ging ze goed af!
20